Electronic edition compiled by Tomás Alexander Miller, Beatrix Färber
Proof corrections by Tomás Alexander Miller, Beatrix Färber
Funded by University College, Cork, School of History
1. First draft.
Extent of text: 14740 words
Distributed by CELT online at University College, Cork, Ireland.
Text ID Number: L201090
Availability
Available with prior consent of the CELT programme for purposes of academic research and teaching only.
This book was put online as part of a work placement for the MA in Medieval History. An English translation is available as CELT file T201090.
CELT: Corpus of Electronic Texts
The present text represents pages 35120 of the volume. All editorial introduction, and most notes and indexes have been omitted. A few editorial notes were retained.
Text proofread twice at CELT.
Words and letters enclosed in brackets are not in the MS, but were added by the editor. The first element of each book is the Table of Contents, which for technical reasons is encoded on the same level (div1) as the individual chapters. The tables of contents for Books 1-3 have been re-arranged and located within the div0 element at the start of the document for technical reasons. They are unnumbered.
Direct speech is encoded in q tags.
Soft hyphens are silently removed. When a hyphenated word (hard or soft) crosses a page-break or line-break, this break is marked after the completion of the hyphenated word.
div0=the description; div1=the chapter/toc; page-breaks are marked.
There are no dates mentioned in the text.
There was no content tagging added.
This text uses the DIV1 element to represent the Chapter/toc.
Created: Written by Adamnan, ninth abbot of Iona (679704) possibly in the summer of 686 (estimated by Meehan) when the Columban monastery at Iona received a bishop from Gaul called Arculf who had travelled extensively in Palestine and the Holy Land. Adamnan wrote an account of Arculf's journey to the Holy Land; the account is divided into three books. (686)
Beatrix Färber (ed.)
Beatrix Färber and Tomás Miller (ed.)
Beatrix Färber (ed.)
Beatrix Färber (ed.)
Beatrix Färber (ed.)
Tomás Alexander Miller (ed.)
Tomás Alexander Miller (ed.)
Tomás Alexander Miller (text capture)
Tomás Alexander Miller (text capture)
ABHINC SECUNDI SEQUUNTUR KAPITULATIONES LIBRI
TERTII LIBELLI CAPITULATIONES
1. De situ Hierusalem nunc quaedam scribenda sunt pauca ex his
quae mihi sanctus dictauit Arculfus; ea uero quae in aliorum libris de
5]
eiusdem ciuitatis positione repperiuntur a nobis pretermittenda sunt.
2. In cuius magno murorum ambitu idem Arculfus lxxxiiii numerauit
turres et portas bis ternas, quarum per circuitum ciuitatis ordo sic
ponitur: 3. Porta Dauid ad occidentalem montis Sion partem prima
numeratur. Secunda porta uillae fullonis. Tertia porta sancti Stephani.
10]
Quarta porta Beniamin. Quinta portula, hoc est paruula porta; ab hac
per grados ad uallem Iosafat discenditur. Sexta porta Tecuitis. 4. Hic
itaque ordo per earundem portarum et turrium intercapidines a porta
Dauid supra memorata per circuitum septemtrionem uersus et exinde
ad orientem dirigitur. 5. Sed quamlibet sex portae in muris numerentur
15]
celebriores tamen ex eis (tres) portarum introitus frequentantur, unus
ab occidentali, alter a septemtrionali, tertius ab orientali parte. 6. Ea
uero pars murorum cum interpositis turribus quae a supra descripta
Dauid porta per aquilonale montis Sion supercilium, quod a meridie
supereminet ciuitati, usque ad eam eiusdem montis frontem diregitur
quae praerupta rupe orientalem respicit plagam nullas habere portas
20]
conprobatur.
7. Sed et hoc etiam non esse praetereundum uidetur quod nobis
sanctus Arculfus de huius ciuitatis in Christo honorificantia profatus
narrauit inquiens: 8. Diuersarum gentium undique prope innumera
25]
multitudo duodecimo die mensis Septembris anniuersario more in
Hierusolimis conuenire solet ad commercia motuis uenditionibus et
emtionibus peragenda. 9. Unde fieri necesse est ut per aliquot dies in
eadem hospita ciuitate diuersorum hospitentur turbae populorum;
quorum plurima camelorum et equorum asinorumque numerositas nec
30]
non et boum masculorum, diuersarum uectores rerum, per illas politanas
plateas stercorum abhominationes propriorum passim sternit,
quorum nidor herentum non mediocriter ciuibus inuehit molestiam,
quae et ambulandi inpeditionem praebent. 10. Mirum dictu, post diem
supra memoratarum recessionis cum diuersis turmarum iumentis nocte
35]
subsequente inmensa pluuiarum copia de nubibus effusa super eandem
discendit ciuitatem, quae totas abstergens abhominabiles de plateis
sordes ablutam ab inmunditiis fieri facit earn, 11. Nam Hierusolimitanus
ipse situs a supercilio aquilonali montis Sion incipiens ita est molli a
13. Hinc ergo non neglegenter annotandum est quanti uel qualis
10]
honoris haec electa et praedicabilis ciuitas in conspectu aeterni genitoris
habeatur, qui earn sordidatam diutius remanere non patitur, sed ob eius
unigeniti honorificantiam citius earn emundat, qui intra murorum eius
ambitum sanctae crucis et resurrectionis ipsius loca habet honorifica.
14. Ceterum in illo famoso loco ubi quondam templum magnifice
15]
constructum fuerat in uicinia muri ab oriente locatum nunc Saracini
quadrangulam orationis domum, quam subrectis tabulis et magnis
trabibus super quasdam ruinarum reliquias construentes uili fabricati{Geyer ed page 227}
sunt opere, ipsi frequentant; quae utique domus tria hominum milia,
ut fertur, capere potest.
1. Arculfus itaque de ipsius ciuitatis habitaculis a nobis interrogatus
respondens ait: Memini me et uidisse et frequentasse multa ciuitatis
25]
eiusdem edificia plurimasque domus grandes lapideas per totam magnam
ciuitatem intra moenia circumdata mira fabricatas arte sepius considerasse.
2. Quae omnia nunc a nobis sunt praetermittenda, ut estimo,
exceptis eorum edificiorum structuris quae in locis sanctis, crucis
uidelicet et resurrectionis, mirificae fabricata sunt. De quibus diligentius
30]
sanctum interrogauimus Arculfum, praecipuae de sepulchro Domini et
eclesia super illud constructa, cuius mihi formulam in tabula cerata
Arculfus ipse depinxit.
3. Quae utique ualde grandis eclesia tota lapidea mira rotunditate
ex omni parte conlocata, a fundamentis in tribus consurgens parietibus,
35]
inter unum quemque parietem et alterum latum habens spatium uiae,
tria quoque altaria in tribus locis parietis medii artifice fabricatis.
4. Hanc rotundam et summam eclesiam supra memorata habentem altaria, unum ad meridiem respiciens, alterum ad aquilonem, tertium ad occasum uersus, duodecim mirae magnitudinis sustentant columnae.
{Geyer ed page 228}5. Haec bis quaternales portas habet, hoc est [iiii] introitus, per tris
5]
e regione interiectis uiarum spatiis stabilitos parietes, ex quibus iiii
[exitus] ad ulturnum spectant, qui et caecias dicitur uentus, ali uero
iiii ad eurum respiciunt.
6. In medio spatio huius interioris rotundae domus rotundum inest
in una eademque petra excissum tegorium, in quo possunt ter terni
10]
homines stantes orare, et a uertice alicuius non breuis staturae stantis
hominis usque ad illius domunculae camaram pes et semipes mensura
in altum extenditur.
7. Huius tegorioli introitus ad orientem respicit; quod totum extrinsecus
electo tegitur marmore; cuius exterius summum culmen auro
15]
ornatum auream non paruam sustentat crucem. In huius tegorii aquilonea
parte sepulchrum Domini in eadem petra interius excisum habetur.
8. Sed eiusdem tegorii pauimentum humilius est loco sepulcri. Nam a
pauimento eius usque ad sepulchri marginem lateris quasi trium mensura
altitudinis palmorum haberi denoscitur. Sic mihi Arculfus, qui sepe
20]
sepulchrum Domini frequentabat, indubitanter emensus pronuntiauit.
9. Hoc in loco proprietas siue discrepantia nominum notanda inter{Geyer ed page 229}
monumentum et sepulchrum. Nam illud sepe supra memoratum
rotundum tegorium alio nomine euangelistae monumentum uocant; ad
cuius hostium aduolutum et ab eius hostio reuolutum lapidem resurgente
25]
Domino pronuntiant.
10. Sepulchrum uero proprie dicitur ille locus in tegorio, hoc est in
aquilonali parte monumenti, in quo Dominicum corpus linteaminibus
inuolutum conditum quieuit; cuius longitudinem Arculfus in septem
pedum mensura mensus est manu. 11. Quod uidelicet sepulchrum non,
30]
ut quidam falso opinantur, duplex et quandam de ipsa maceriolam petra
habens excisam duo crura et femora duo intercedentem et separantem,
sed totum simplex a uertice usque ad plantas lectum unius hominis
capacem super dorsum iacentis prebens, in modum speloncae introitum
a latere habens ad australem monumenti partem e regione respicientem
13. Sed et hoc etiam notandum esse uidetur quod mausoleum
Saluatoris, hoc est sepe supra memoratum tegorium, speleum siue{Geyer ed page 230}
spelonca recte uocitari possit; de quo uidelicet Domino Iesu Christo
10]
in ea sepulto prophaeta uaticinatur dicens: Hic habitauit in excelsa
spelunca petrae fortissimae, et paulo post de ipsius Domini resurrectione
ad apostolos letificandos subinfert: Regem cum gloria uidebitis.
14. Supradictae igitur rotundae eclesiae formulam cum rotundo
tegoriolo in eius medio collocato, in cuius aquilonali parte Dominicum
15]
habetur sepulchrum, subiecta declarat pictura, nec non et trium aliarum
figuras eclesiarum, de quibus inferius intimabitur. 15. Has itaque
quaternalium figuras eclesiarum iuxta exemplar quod mihi, ut superius
dictum est, sanctus Arculfus in paginola figurauit cerata depinximus,
non quod possit earum similitudo formari in pictura sed ut Dominicum
20]
monumentum licet tali uili figuratione in medietate rotundae eclesiae
constitutum monstretur aut quae huic propior eclesia uel quae eminus
posita declaretur.
1. Sed inter haec de illo supra memorato lapide qui ad hostium {Geyer ed page 232}
monumenti Dominici post ipsius Domini sepultionem crucifixi multis
trudentibus uiris aduolutus est breuiter intimandum esse uidetur; quem
Arculfus intercisum et in duas diuisum partes refert, cuius pars minor
ferramentis dolata quadratum altare in rotunda supra descripta eclesia
30]
ante hostium sepe illius memorati tegorii, hoc est Dominici monumenti,
stans constitutum cernitur, maior uero illius lapidis pars aeque circumdolata
in orientali eiusdem eclesiae loco quadrangulum aliud altare sub
linteaminibus stabilitum exstat.
2. De illius ergo petrae coloribus in qua illud sepe dictum tegoriolum
dolatorum ferramentis interius cauatum habetur Dominicumque
35]
sepulchrum in aquilonali loco ipsius habens de una eademque petra
Caeterum de sanctorum structuris locorum pauca addenda sunt {Geyer ed page 233} aliqua. Illi rotundae eclesiae supra sepius memoratae, quae et anastassis, hoc est resurrectio, uocitatur, quae in loco Dominicae resurrectionis fabricata est, a dextera coheret parte sanctae Mariae matris Domini quadrangulata eclesia.
1. Alia uero pergrandis eclesia orientem uersus in illo fabricata loco
qui Ebraicae Golgotha uocitatur; cuius in superioribus grandis quaedam
aerea cum lampadibus rota in funibus pendit, infra quam magna argentea
20]
crux infixa statuta est eodem in loco ubi quondam lignea crux in qua
passus est humani generis Saluator infixa stetit.
2. In eadem uero eclesia quaedam in petra habetur excisa spelunca
infra locum Dominicae crucis, ubi super altare pro quorundam honoratorum
animabus sacrificium offertur; quorum corpora interim in platea
25]
iacentia ponuntur ante ianuam eiusdem Golgothanae eclesiae usquequo
finiantur ilia pro ipsis defunctis sacrosancta misteria.
1. Huic eclesiae in loco Caluariae quadrangulata fabricatae structura{Geyer ed page 234} lapidea ilia uicina orientali in parte coheret basilica magno cultu a rege
3. Sed et hoc mihi diligentius interroganti sanctus addidit Arculfus
10]
inquiens: Inter anastassim, hoc est illam sepe supra memoratam
rotundam eclesiam, et basilicam Constantini quaedam patet plateola
usque ad eclesiam Golgothanam; in qua uidelicet plateola die et nocte
semper lampades ardent.
1. Inter illam quoque Gologothanam basilicam et martirium quaedam
inest exedra, in qua calix Domini, quem a se benedictum propria manu
in caena pridiae quam pateretur ipse conuiua apostolis tradidit conuiuantibus;
20] {Geyer ed page 235}
qui argenteus calix sextarii Gallici mensuram habens duasque in
se ansulas ex utraque parte altrinsecus contenens conpositas. 2. In quo
utique calice ilia inest spungia quam aceto plenam hisopo circumponentes
Dominum crucifigentes obtulerunt ori eius. 3. De hoc eodem calice, ut
fertur, Dominus post resurrectionem cum apostolis conuiuans bibit.
25]
Quem sanctus Arculfus uidit, et per illius scrinioli ubi reconditus
habetur operculi foramen pertusi manu tetigit propria osculatus. Quem
uidelicet calicem uniuersus ciuitatis populus cum ingenti ueneratione
frequentat.
Idem Arculfus nihilominus et illam conspexit lanceam militis qua latus Domini in cruce pendentis ipse percusserat. Haec eadem lancea in
1. De illo quoque sacrosancto Domini sudario quod in sepulchro super
capud ipsius fuerat positum sancti Arculfi relatione cognouimus, qui
illud propriis conspexit obtutibus, hanc quam nunc craxamus narrationem,
quam totus Hierusolimitanus ueram esse protestatur populus;
10]
plurimorum namque testimonio fidelium Hierusolimitanorum ciuium {Geyer ed page 236}
hanc pronuntiationem sanctus dedicit Arculfus, qui sic ipso intentius
audiente sepius pronuntiarunt dicentes:
2. Ante annos ferme ternos sacrosanctum linteolum, quod quidam
satis idoneus credulus Iudaeus de sepulchro Domini statim post eius
15]
resurrectionem furatus multis diebus apud se occultauit, ipso donante
Domino post multorum circulos annorum repertum in notitiam totius
populi uenit. 3. Ille igitur felix et fidelis furax illud Dominicum sudarium
quod in primis furanter abstulit in extremis constitutus duobus filiis
manifestans accersitis detulit dicens: 4. 'O filioli mei, nunc obtio uobis
20]
datur. Dicat ergo quisque e duobus quid potius obtare desideret unus,
ut et ego indubitanter scire possim quis ex uobis erit cui iuxta propriam
obtionem aut omnem substantiam meam quam habeo commendare
debeo aut hoc solummodo sacrum Domini sudarium.' 5. Quibus auditis
ex ore patris uerbis unus qui obtauit genitoris diuitias accipere uniuersas
25]
suscipit eas a patre iuxta promissionem sub testamento commendatas.
6. Mirum dictu, ex ilia die omnes eius diuitiae et patrimonia omnia
propter quae sudarium Domini uendidit decrescere coeperunt et
uniuersa quae habuit diuersis casibus perdita ad nihilum redacta sunt.
7. Alter uero supradicti beati furacis filius beatus, qui sudarium Domini
30]
omnibus pretulit patrimoniis, ex qua die illud de manu morientis
accipit genitoris magis ac magis crescens donante Deo terrenis etiam
opibus est ditatus nec fraudatus caelestibus. 8. Et ita hoc Dominicum{Geyer ed page 237}
sudarium patres filiis de eiusdem ter beati hominis semine nati quasi
hereditario iure fideles fidelibus secundum eorum prosapiae seriem
1. Aliud quoque linteamen maius Arculfus in eadem Hierusolimitana
ciuitate uidit, quod, ut fertur, sancta contexit Maria, et ob id magna
5]
reuerentia in eclesia habetum totus ueneratur populus. 2. In quo
uidelicet linteo duodecim apostolorum formulae habentur intextae et
ipsius Domini imago figurata. Cuius linteaminis una pars rubei coloris
et altera e regione in altero latere uiridis habetur in modum uiridium
herbarum.
1. De aliqua ualde summa columna quae a locis sanctis ad septemtrionalem
partem in medio ciuitatis stans pergentibus obuiam habetur
15]
breuiter dicendum est. 2. Haec eadem columna in eo statuta loco ubi
mortuus iuuenis cruce Domini superposita reuixit mirum in modum in
aestiuo solistitio meridiano tempore ad centrum caeli sole perueniente
umbram non facit, solistitio autem transmisso, quod est viii kalendas
Iulias, ternis diebus interiectis paulatim decrescente die umbram
20]
primum facit breuem, deinde processu dierum longiorem. 3. Haec
itaque columna, quam solis claritas in estiuo solistitio meridianis horis
stantis in centro caeli e regione desuper circumfulgens ex omni parte{Geyer ed page 240}
circumfusa perlustrat, Hierusolimam orbis in medio terrae sitam esse
protestatur; 4. unde et psalmigrafus propter sancta passionis et resurrectionis
25]
loca quae intra ipsam Heliam continentur uaticinans canit:
Deus autem rex noster ante saeculum operatus est salutem in medio terrae,
hoc est in Hierusalem, quae mediterranea et umbilicus terrae dicitur.
1. Sanctorum locorum sedulus frequentator sanctus Arculfus sanctae Mariae eclesiam in ualle Iosaphat frequentabat; cuius dupliciter fabricatae
In eadem supra memorata ualle non longe ab eclesia sanctae Mariae turris Iosaphat monstratur, in qua ipsius sepulchrum cernitur.
Cui uidelicet turriculae quaedam lapidea domus a dextera coheret
parte de rupe excisa et separata montis Oliueti, in qua intrinsecus
ferramentis cauata duo monstrantur sepulchra sine aliquo ornatu;
quorum unum illius Simeonis iusti uiri est qui infantulum Dominum
25]
Iesum in templo ambis complexus manibus de ipso profetauit, alterum
uero aeque iusti Ioseph sanctae Mariae sponsi et Domini Iesu nutritoris.
1. In latere montis Oliueti quaedam inest spelunca haut procul ab
5] {Geyer ed page 242}
eclesia sanctae Mariae in eminentiore loco posita contra uallem Iosafat;
in qua duo profundissimi habentur putei, quorum unus sub monte in
altum infinita profunditate productus extenditur, alter uero in speluncae
pauimento, cuius uastissima, ut fertur, cauitas in profundum dimersa
discendens recto tractu diregitur; qui duo putei semper supercluduntur.
10]
2. In eadem ergo spelunca iiii insunt lapideae mensae, quarum una est
iuxta introitum speluncae ab intus sita Domini Iesu, cui proculdubio
mensulae sedes ipsius adheret, ubi cum dudenis apostolis simul ad alias
mensas ibidem habetas sedentibus et ipse conuiua aliquando recumbere
sepe solitus erat. 3. Illius putei os conclusum, quem in pauimento
15]
speluncae inesse supra describsimus, apostolorum mensis propius
haberi monstratur. Huius speluncae portula ligneo, ut refert sanctus
Arculfus, concluditur hostio, qui eandem Domini speluncam sepius
frequentauit.
Porta Dauid montis Sion molli cliuo ab occidentali adheret parte per eandem de ciuitate egredientibus portam, et montem Sion proximum ad sinistram habentibus pons occurrit lapideus eminus per uallem in austrum recto tramite directus, arcibus suffultus.
Ad cuius medietatem ab occasu ille uicinus habetur locus ubi Iudas{Geyer ed page 243}
Scariothis disperatione coactus laqueo se suspendens disperierat. Ibidem
et grandis hodieque monstratur ficus, de cuius, ut fertur, uertice
inlaqueatus pependit Iudas, ut de ipso Iuda Iuuencus presbiter uersificus
30]
cecinit:
Informem rapuit ficus de uertice mortem.
1. Et quia paulo superius montis Sion mentio intercessit, de quadam
pergrandi basilica in eo constructa quaedam breuiter succincteque
5]
intimanda; cuius sic discribitur formula:
2. Hic petra monstratur super quam Stefanus lapidatus extra ciuitatem obdormiuit; extra hanc supra discriptam grandem basilicam, quae intrinsecus talia sancta conplectitur loca, alia memorabilis exstat ad occidentalem partem petra, super quam, ut fertur, flagellatus est Dominus.
3. Haec itaque apostolica eclesia, ut supra dictum est, in montis Sion superiore campestri planitiae lapidea est fabricata structura.
Hunc paruum agellulum ad australem montis Sion plagam situm
15]
noster Arculfus sepe frequentans uisitabat, lapidum maceriam habentem;{Geyer ed page 245}
in quo diligentius plurimi humantur peregrini. Alii uero ex ipsis aut
pannis aut pelliculis tecti neglegentius relinquuntur inhumati super
terrae faciem putrefacti iacentes.
1. Ab Helia septemtrionem uersus usque ad Samuhelis ciuitatem,
quae Armathem nominatur, terra petrosa et aspera per quaedam monstratur
25]
interualla; ualles quoque spinosae usque ad Tamniticam regionem
patentes. 2. Aliter uero a supradicta Helia et monte Sion qualitas
regionum monstratur usque ad Cesaream Palestinae occasum uersus.
Nam quamuis aliqua repperiantur angusta et breuia aspera loca interposita,
precipue tamen latiores plani monstrantur campi interpositis
30]
laetiores oliuetis.
Aliarum arborum genera exceptis uitibus et oliuis in monte Oliueti,
ut refert sanctus Arculfus, raro repperiri possunt; segetes uero frumenti
et ordei in eo ualde laetae consurgunt. Non enim bruscosa sed herbosa
5]
et florida illius terrae qualitas demonstratur.
Altitudo autem eius equalis esse montis Sionei altitudini uidetur,
quamuis mons Sion ad montis Oliueti conparationem in geometricae
demensionibus, latitudine uidelicet et longitudine, paruus et angustus
10]
esse uideatur. Inter hos duos montes uallis Iosaphat, de qua superius
dictum est, media interiacet a septemtrionali plaga in australem porrecta
partem.
1. In toto monte Oliueti nullus alius locus altior esse uidetur illo de
quo Dominus ad caelos ascendisse traditur, ubi grandis eclesia stat
rotunda, ternas per circuitum cameratas habens porticos desuper
tectas. 2. Cuius uidelicet rotundae eclesiae interior domus sine tecto et
sine camera ad caelum sub aere nudo aperta patet; in cuius orientali
20]
parte altare sub angusto protectum tecto constructum exstat.
3. Ideo itaque interior ilia domus cameram supra collocatam non
habet ut de illo loco in quo postremum diuina institerant uestigia cum
in caelum Dominus in nube sublatus est uia semper aperta et ad ethera
caelorum directa oculis in eodem loco exorantium pateat. 4. Nam cum
25]
haec de qua nunc pauca commemorantur basilica fabricaretur, idem {Geyer ed page 247}
locus uestigiorum Domini, ut alibi scriptum repertum est, contenuari
pauimento cum reliqua stratorum parte non potuit, siquidem quaecumque
adplicabantur insolens humana suscipere terra respueret in ora
adponentium excussis marmoribus. 5. Quin etiam calcati Deo pulueris
30]
adeo perenne est documentum ut uestigia cernantur inpressa, et cum
6. In eodem igitur loco, ut sanctus refert Arculfus, sedulus eiusdem
5]
frequentator, aerea grandis per circuitum rota desuper explanata collocata
est, cuius altitudo usque ad ceruicem haberi monstratur mensurata.
7. In cuius medietate non parua patet pertussura, per quam desuper
apertam uestigia pedum Domini plane et lucide inpressa in puluere
demonstrantur. 8. Ilia quoque in rota ab occidentali parte quasi quaedam
10]
semper patet porta, ut per earn intrantes facile adire locum sacrati
pulueris possint et per apertum desuper eiusdem rotae foramen de
sacro puluere porrectis manibus particulas sumant.
9. Igitur nostri Arculfi de loco uestigiorum Domini narratio cum
aliorum scribtis recte concordat, quod nec culmine domus nec aliquo
15]
speciali inferiore et uiciniore tegmine ullo quoquo modo protegi potuerit,
ut semper manifeste ab uniuersis eius frequentatoribus conspiciatur
et Dominicorum uestigia pedum in eiusdem loci puluere depicta clare
demonstrentur. 10. Haec enim eadem Dominica uestigia ingentis{Geyer ed page 248}
claritudine lampadis supra eandem rotam in trocleis pendentis die et
20]
nocte flammantis inluminantur.
11. Illius itaque supra memoratae rotundae eclesiae in occidentali
parte bis quaternales superne fabrefactae habentur finistrae ualuas
habentes uitreas; quibus utique finistris eiusdem numeri uicinae lampades
intrinsecus e regione positae in funibus pendentes ardent, quae
25]
uidelicet lampades sic collocatae ut unaquaeque lampas nec superius
nec inferius pendeat sed quasi adherens eidem finistrae uideatur cui
interius e regione positae propinqua specialiter cernitur. 12. Quarum
utique lampadum in tantum claritas refulget ut earum lumine quasi de
superiore Oliueti montis loco coruscantium per uitrum habundanter
30]
effuso non tantum ea eiusdem montis pars quae occasum uersus eidem
adheret rotundae et lapideae basilicae sed etiam ciuitatis Hierusolimae
de ualle Iosaphat ascensus per quosdam grados in altum sublimatus
clare quamlibet in tenebrosis noctibus mirabiliter inlustretur et maior
eiusdem pars urbis anterior e regione positae similiter eadem inluminetur
35]
claritudine. 13. Haec fulgida et praedicabilis octenalium magnarum
coruscatio lucernarum de monte sancto et de loco Dominicae ascensionis
noctu refulgentium maiorem, ut Arculfus refert, diuini amoris
alacritatem credulorum respicientium cordibus infundit quendamque
pauorem mentis cum ingenti interna conpunctione incutit.
14. Sed et hoc nobis non esse tacendum uidetur quod sepe memoratus{Geyer ed page 249}
Arculfus de hac eadem rotunda eclesia mihi diligentius interroganti
retulit dicens: 15. In anniuersaria diei Dominicae ascensionis sollemnitate
per omnem annum ualidissimi flaminis procella meridianis horis
5]
post peracta in eadem basilica sacrosancta missarum sollemnia forti
impetu inruere in tantum solet ut nullus hominum stare uel etiam sedere
in ilia eclesia et uicinis ei locis quoquo possit modo sed omnes tamdiu
in terra prostratis uultibus superstrati iacent donee ilia terribilis procella
pertranseat.
16. Huius terrifici flatus causa facit ut ilia pars domus habere camaram
non possit quae supra locum inpresorum Domini uestigiorum, qui
intra supra dictae rotae medium foramen aperte monstratur, ad caelum
semper patefacta appareat. 17. Nam quascumque materias desuper ad
camaram conponendam si quando humanae manus ars edificare conabatur
15]
supra memorati diuinitus emisa uenti ualiditas distruebat. 18. De
hac itaque formidabili procella sanctus Arculfus taliter nobis enarrauit,
qui eadem hora qua in die Dominicae ascensionis ille ualidissimus
inruit flatus et ipse presens in eadem eclesia Oliueti interfuit montis.
19. Cuius uidelicet rotundae eclesiae figura uili quamuis pictura sic
20]
depicta declaratur, aereae nec non in eius medietate collocatae formula
rotae hac discriptiuncula demonstratur subiecta.
20. Sed et hoc sancti Arculfi relatione didicimus quod in eadem
rotunda eclesia ad consuetum octo supra memoratarum noctu intrinsecus
refulgentium (lumen) lucernarum prope innumerabiles in nocte festiua
25]
Dominicae ascensionis aliae adici soleant lampades, quarum terribili et {Geyer ed page 251}
ammirabili coruscatione per uitreas finistrarum ualuas habundanter
effusa mons Oliueti non solum inluminari sed etiam ardere totus uidetur
totaque ciuitas inlustrari in humiliore et uicino sita loco.
Arculfus sanctorum supra memoratorum frequentator locorum
quendam Bethaniae campulum magna oliuarum silua circumdatum
uisitauit, ubi grande inest monasterium et grandis basilica supra illam
35]
edificata speluncam de qua Dominus quatriduanum mortuum suscitauit
Lazarum.
1. De alia celebriore eclesia ad australem Bethaniae partem in eo
montis Oliueti loco fundata in quo Dominus ad discipulos suos habuisse
5]
sermonem dicitur breuiter scribendum arbitramur. 2. Hinc non neglegenter
inquirendum est qualem sermonem et quo tempore uel ad quas
speciales personas discipulorum Dominus sit loquutus. 3. Quae tria,
si trium euangelia scriptorum aperire uoluerimus, Matheum Marcum
Lucam, nobis manifeste clarebunt. 4. Qui de sermonis qualitate concinnentes
10] {Geyer ed page 252}
loquntur; de loco ipsius conuentionis nemo dubitare poterit et
de sermonis styma qui Mathei euangelium legit, ubi de Domino ipse
commemorat euangelista dicens: Sedente autem eo super montem Oliueti
accesserunt ad eum discipuli secreto dicentes: 'Dic nobis quando haec erunt
et quod signum aduentus tui et consummationis saeculi;' 5. de personis
15]
interrogantium hic Matheus tacuit, sed Marcus non tacet, qui ita scribit
dicens: Interrogabant eum separatim Petrus et Iacobus et Iohannes et
Andreas, qui interrogantibus respondens qualitatem habeti sermonis
iuxta tres supra memoratos euangelistas ostendit ita dicendo: Uidete
ne quis uos seducat. Multi enim uenient in nomine meo dicentes quia ego sum
20]
et cetera sequentia de nouissimis temporibus et saeculi consummatione;
6. quae Matheus prolixo sermone prosequitur usque ad locum quo et
de tempore huius protracti sermonis manifeste idem euangelista ex
uerbis Domini ostendit ita scribens: Et factum est cum consummasset
Iesus sermones hos omnes dixit discipulis suis: 'Scitis quia post biduum
25]
pascha fiet et filius hominis tradetur ut crucifigatur,' et cetera. 7. Aperte
ergo ostenditur Dominum in die quartae feriae biduo restante usque ad
primam azimorum, quae dicitur Pascha, supra commemoratum prolixum
sermonem ad interrogantes fuisse loquutum .iiii. supradictos discipulos.
8. In loco itaque habiti illius sermonis superius memorata ob recordationem
30]
fundata eclesia in magna habetur honorificentia.
9. Hucusque de locis sanctis Hierusolimitanae ciuitatis et montis
Sion, montis quoque Oliueti et uallis Iosaphat interiacentis iuxta sancti
Arculfi eorundem frequentatoris locorum certam narrationem sufficiat
discripsisse.
1. In huius nostri secundi exordio libelli de situ Bethlem ciuitatis in
qua noster Saluator ex uirgine sancta dignatus est nasci pauca breuiter
5]
craxanda sunt aliqua. 2. Quae ciuitas non tam situ grandis, sicuti nobis
Arculfus retulit, qui earn frequentauit, quam fama predicabilis per
uniuersarum gentium eclesias defamata in dorso sita angusto undique
ex omni parte uallibus circumdato; 3. quod utique terrae dorsum ab
occidentali plaga in orientalem partem quasi mille passibus porregitur.
4. In cuius campestri planitiae superiore humilis sine turribus murus in circuitu per eiusdem monticuli extremitatis supercilium constructus ualliculis hinc et inde circumiacentibus supereminet mediaque intercapidine intra murum per longiorem tramitem habitacula ciuium sternuntur.
{Geyer ed page 256}1. In eiusdem uero ciuitatis orientali et extremo angulo quasi quaedam
naturalis dimedia inest spelunca, cuius interior ultima pars presepe
Domini nominatur, in quo natum puerum reclinauit mater. 2. Alius
uero supradicto contiguus presepio introeuntibus propior locus propriae
20]
natiuitatis Dominicae traditur fuisse. 3. Ilia ergo Bethlemitica spelunca
presepis Dominici tota intrinsecus ob ipsius Saluatoris honorificantiam
marmore adornata est pretioso. 4. Cui utique semiantro super1 lapideum
caenaculum sanctae Mariae eclesia supra ipsum locum ubi Dominus
natus specialius traditur grandi structura fabricata fundata est.
1. De ilia petra extra murum posita super quam aqua primae post
natiuitatem Dominici ablutionis corpusculi de muri summitate inclinato
30]
in quo fuit effusa uasculo breuiter commemorandum estimo. 2. Quae
1. Arculfus de sepulchro Dauid regis a me interrogatus hoc nobis
responsum dedit inquiens: 2. Sepulchrum Dauid regis in terra humati
ego ipse non neglegenter inquirens frequentabam; 3. quod in parte
media pauimenti eclesiae sine aliquo habetur superposito ornamento,
humilem lapideam habens piramidem illud supra circumdantem lampademque
20]
semper superpositam clare lucentem. 4. Haec ergo eclesia
extra ciuitatis murum in ualle contigua est fundata, quae Bethlemitico
in parte aquilonali monticulo coheret.
1. De sepulchro quoque sancti Hieronimi simili nobis sollicitudine
inquirentibus Arculfus sic ait: 2. Sepulchrum sancti Hieronimi, de quo
inquiritis, ego ipse conspexi; quod in alia habetur eclesia, quae extra{Geyer ed page 258}
eandem ciuitaculam in ualle est fabricata, quae in meridiano latere sita
supra memorati dorso monticelli est contermina Bethlemitici. 3. Quod
30]
uidelicet Hieronimi sepulchrum simili opere ut Dauiticum monumentum
conpositum nullum ornatum habet.
1. De monumentis illorum pastorum quos nocte Dominicae natiuitatis
5]
caelestis circumfulsit claritudo Arculfus nobis breuem contulit
relatiunculam inquiens: 2. Trium illorum in eclesia pastorum trea
frequentaui monumenta iuxta turrem Gader humatorum, quae mille
circiter passibus contra orientalem plagam distat a Bethlem, quos in
eodem loco nascente Domino, hoc est prope turrem gregis, angelicae
10]
lucis claritas circumdedit, in quo eadem eclesia est fundata eorundem
pastorum contenens sepulchra.
1. Rachel in Effrata, hoc est in regione Bethlem, et liber Geneseos
sepultam narrat sed et Locorum liber in eadem regione iuxta uiam
15]
humatam refert Rachel. 2. De qua Arculfus uia mihi percunctanti
respondens ait: Est quaedam uia regia quae ab Helia contra meridianam
plagam Chebron ducit, cui uiae Bethlem uicina sex milibus distans ab
Hierusolima ab orientali plaga adheret. 3. Sepulchrum uero Rachel in{Geyer ed page 259}
eiusdem uiae extremitate ab occidentali parte, hoc est in dextro latere,
20]
habetur pergentibus Chebron coherens, uili operatione collocatum et
nullam habens adornationem, de lapidea circumdatum piramide. 4.
Ibidem et nominis eius titulus hodieque monstratur, quem Iacob
maritus eius super illud erexit.
1. Chebron, quae et Mambre, olim Filistinorum metropolis et
habitaculum gigantum fuerat, et in qua Dauid septem regnauit annis;
nunc, sicut sanctus refert Arculfus, murorum non habet ambitum,
quaedam solummodo dirutae olim ciuitatis in reliquis uestigia ostendit
ruinarum. 2. Uicos tamen quosdam uili opere constructos et uillas, alios
30]
intra et alios extra illas muralium reliquias distructionum per campestrem
habet collocatos planitiem; in quibus uidelicet uicis et uillis multitudo
populi inhabitat.
1. Ab orientali vero plaga eiusdem Chebron ager ille occurrit speluncae
duplicis respiciens Mambre quem emit Abraham ab Effron Aetheo in
5] {Geyer ed page 260}
possessionem duplicis sepulchri. (x.) 2. In huius agelli ualle sanctus
ille Arculfus locum sepulchrorum Arbe uisitauit, hoc est .iiii. patriarcharum,
Abraham, Isaac, Iacob et Adam primi hominis; 3. quorum plantae
non sicut in aliis orbis regionibus ad orientem humatorum conuerti
moris est sed ad meridiem uersae, et capita contra septemtrionalem
10]
plagam conuersa. 4. Horum locus sepulchrorum quadrato humili
circumuenitur muro. 5. Adam protoplaustus, cui peccanti continuo
post perpetratum peccatum a Deo creatore dictum est: Terra es et in
terram ibis, separatus a ceteris tribus haut longe ad borealem illius
extremam quadrangulati lapidei ualli partem non in saxeo in petra
15]
exciso sepulchro super terram ut ceteri de semine eius honorati quiescunt
sed in terra humatus humo tectus et ipse puluis in puluerem uersus
exspectans resurrectionem cum uniuerso semine suo pausat et sic de
tali sepulchro eius ad ipsum de se ipso prolata expletur diuina sententia.
6. Et iuxta exemplum primi parentis sepulchri caeteri tres patriarchae
20]
et ipsi uili puluere tecti dormientes pausant. Quorum .iiii. sepulchra
habent circumcisas et dolatas de singulis lapidibus superpositas quasi
ad formam alicuius basilicae paruas memorias fabricatas iuxta mensuram
longitudinis et latitudinis unius cuiusque sepulchri formatas. 7. Abraham,
Isaac et Iacob tria sepulchra uicina tribus superpositis duris candidis
25] {Geyer ed page 261}
lapidibus ad hanc de qua scribsimus figuram formatis, ut superius
dictum est, proteguntur; Adam uero sepulchrum superposito quidem
sed obscurioris lapide coloris et uilioris operis protegitur. 8. Trium
quoque feminarum uiliores et minores memorias ibidem conspexit
Arculfus, Sarrae uidelicet, Rebeccae et Liae, humatarum in terra.
30]
9. Illorum itaque patriarcharum sepulcralis agellus a muro illius antiquis-
simae Chebron in unius stadii spatio orientem uersus distare dinoscitur.
10. Quae utique Chebron, ut fertur, ante omnes non solum Palestinae
ciuitates condita fuerat sed etiam uniuersas Aegiptiuas urbes in sua
praecessit conditione; quae nunc misere monstratur distructa.
35]
11. Hucusque de sepulchris patriarcharum sufficiat craxasse.
1. Nunc de Mambre colle. Mambre collis mille passibus a monumentis
supra discriptis ad boream separatus distat, herbosus ualde et
floribus, respiciens Chebron ab Affrico sibi occurrentem. 2. Idem itaque
5]
monticellus Mambre nominatus habet in cacumine campestrem planitiem
ubi ad aquilonalem eiusdem cacuminis partem lapidea magna fundata
est eclesia; in cuius dextrali parte inter duos grandis eiusdem bascilicae
parietes, mirum dictu, quercus Mambre exstat in terra radicata, quae
et quercus Abraham dictur eo quod sub ea quondam angelos hospitio
10] {Geyer ed page 262}
reciperit. 3. Quam sanctus Hieronimus alibi narrat ab exordio mundi
usque ad Constantini regis imperium permansisse, et fortassis ideo non
dixit pentius defecisse quia eadem aetate quamuis non tota illa sicut
prius fuerat grandissima quercus monstrabatur, tamen alique pars eius
permansit in suo stabilita loco. 4. Ex qua, ut sanctus refert Arculfus,
15]
qui eam propriis conspexit oculis, adhuc quoddam truncatum remanet
spurium radicatum in terra sub eclesiae protectum tegmine, mensuram
quasi duum longitudinis uirorum habens; 5. de quo uidelicet conroso
spurio et ex omni parte securibus circumciso astellarum ad diuersas
obis prouincias particulae asportantur ob eiusdem quercus ueneratione
20]
et recordationem, sub qua, ut superius commemoratum est, angelorum
quondam conuentio ad Abraham patriarcham famosa et praedicabilis
fuerat condonata. 6. In circuitu eiusdem eclesiae, quae ibidem ob loci
illius honorificantiam constructa habetur, pauca quaedam relegiosarum
habitacula fabricata monstrantur. Sed de his ista sufficiant dixisse; ad
25]
alia pergamus.
Egredientibus de Chebron in campi latitudine sita ad aquilonalem
30]
plagam haut procul a margine uiae ad sinistram occurrit pinosus non
grandis mons tribus milibus a Chebron distans, de cuius pineto pinea ad{Geyer ed page 263}
Hierusolimam usque in camellis uechuntur ligna ad focos nutriendos;
nam in omni Iudaea, ut Arculfus refert, plaustra uel etiam currus raro
repperiri possunt.
1. Hiericho urbis, quam Iesus Iordane transmisso subuertit rege illius
interfecto, sanctus noster Arculfus conspexit locum, pro qua Oza de
Bethel ex tribu Effraim aliam exstruxit, quam noster Saluator sua
5]
praesentia uisitare dignatus est; 2. quae eodem tempore quo Hierusalem
Romani obpugnantes obsedebant propter ciuium perfidiam capta et
distructa est; pro qua tertia condita est, quae post multa temporum
interualla et ipsa subuersa est, cuius nunc quaedam, ut Arculfus refert,
ruinarum uestigia monstrantur. 3. Mirum dictu, sola domus Raab
10]
meretricis pos tres in eodem loco distructas ciuitates remansit, quae
duos exploratores, quos Iesu ben Nun transmisit, in solario eiusdem
domus suae lini stipula abscondit; cuius lapidei parietes sine culmine
permanent. 4. Locus uero totius urbis ab humana desertus habitatione
nullam domum habens commorationis segetes et uineta recipit. 5. Inter
15]
locum eiusdem distructae ciuitatis et Iordanen fluuium grandia insunt {Geyer ed page 264}
palmeta, in quorum medio campuli interpositi habentur in quibus
quorundam Cananeae stirpis homuntionum prope innumerae sunt
fabricatae habitantium domus.
1. Arculfus sepe memoratus quandam grandem eclesiam fundatam
uidit in eo loco constructam in quo filii Israhel Iordane transgresso
castrametati primam in terra Chanaan habuere mansionem. (xv.) 2.
25]
In qua uidelicet eclesia idem sanctus Arculfus illos considerauit dudenos
lapides de quibus ad Iosue Dominus pos transitum Iordanis locutus est
dicens: Elege tibi duodecim uiros singulos per singulas tribus et praecipe
eis ut tollant de medio Iordanis alueo, ubi sacerdotum steterunt pedes,
duodecim durissimos lapides, quos ponetis in loco castrorum ubi fixeritis hac
30]
nocte tentoria. 3. Hos, inquam, Arculfus uiderat; e quibus senos in
dextera eclesiae parte in pauimento iacentes et alios eiusdem numeri in
aquilonali, omnesque inpolitos et uiles conspexit; quorum unum quemque,
ut ipse refert Arculfus, huius temporis duo iuuenes uiri fortes uix
possunt de terra subleuare. 4. Ex quibus unus (quo cassu accedente
5. Galgal itaque, ubi supra memorata fundata est eclesia, ad orientalem
antiquae Hiericho plagam cis Iordanen est in sorte tribus Iuda in quinto
5]
in cuius loco, ut traditur, constructa supra dicta eclesia, in qua illi dudeni
supra memorti habentur lapides, ab illius regionis mortalibus miro
cultu et honorificantia habita honorificatur.
1. Ille sacrosanctus et honorabilis locus in quo Dominus ab Iohanne
babtizatus est semper aquis fluminis tegitur Iordanis; 2. et, sicut Arculfus
refert, qui ad eundem peruenerat locum hucque et illuc per eundem
transnatuauit fluuium, in eodem sacrosancto loco lignea crux summa
15]
infixa est, iuxta quam aqua usque ad collum longissimi uenit stantis
uiri aut alio in tempore nimiae siccitatis aquis inminutis ad mamellas
usque, inundatione uero facta maiore illa tota crux aquarum adiectione
protegitur. 3. Locus itaque eiusdem crucis, in quo, ut superius dictum
est, Dominus babtizatus est, citra alueum fluminis habetur; a quo usque
20]
in alteram ripam in parte Arabiae homo fortis iactare lapidem potest{Geyer ed page 266}
funda inpellente. 4. Igitur a loco supra memoratae crucis pons lapideus
arcibus fultus ad aridam usque porregitur, per quem ipsam adeuntes
crucem per cliuum homines discendunt, ad aridam reuersi ascendunt.
5. In extremitate uero fluminis quaedam habetur parua quadrata eclesia
25]
in eo, sicut traditur, fundata loco ubi Dominica uestimenta hora illa
custodita sunt qua babtizatus est Dominus. 6. Haec .iiii. lapideis
suffulta cancris stat super aquas inhabitabilis, quia sub ipsam hinc et
inde subintrant aquae. Haec desuper coctili protegitur creta. 7. Inferius
uero, ut dictum est, cancris et arcibus sustentata haec talis eclesia in
30]
locis inferioribus illius uallis exstat per quam influit Iordanis fluuius;
8. in superioribus uero locis quoddam inest grande monachorum
monasterium, quod supra discriptae supereminet eclesiae in supercilio
monticuli e regione constructum, ibidemque et eclesia in honore sancti
babtizatoris Iohannis fundata eodem monasterii circumdatur muro
35]
quadratis constructo lapidibus.
1. Iordanici color fluminis, sicut nobis Arculfus intimauit, albidus in
superficiae quasi lac uidetur; cuius talis color mare salinarum intrantis
5]
longo tramite a colore maris mortui per alueum eius facile discerni
potest.
2. Quod uidelicet mortuum mare in magnis tempestatibus conlisione
fluctuum ad terras sal efficit per illius circuitum maris habundanter{Geyer ed page 267}
haberi, quod non solum undique uicinis sed etiam longe positis nationibus
10]
ualde magnum profectum prebet solis calore satis sufficienter siccatum.
3. Aliter uero sal in quodam Siculo monte haberi solet. Nam illius
montis lapides de terra euulsi naturaliter salsissimum sal esse gustu
conprobantur, quod proprie nominatur sal terrae. 4. Aliter ergo sal
maris atque aliter sal terrae uocitari solet, unde et Dominus in euangelio
15]
per similitudinem ad apostolos dixisse creditur: Uos estis sal terrae.
5. De hoc itaque sale terrae in Siciliae monte reperto nobis sanctus
intimauit Arculfus, qui illud per aliquot dies ibidem manens uisu et
tactu atque gustu conprobauit esse uerum salsissimum sal. (XVIII.)
6. Idem nobis et de maris mortui sale narrauit, quod similiter hisdem
20]
tribus supra dictis sensibus a se conprobatum nuntiauit. 7. Qui etiam
eiusdem superius memorati lacus maritimam frequentauit oram; cuius
longitudo ad Zoaros Arabiae stadiis quingentis octuaginta dirigitur,
latitudo stadiis centum quinquaginta usque ad uiciniam Sodomorum.
1. Arculfus noster et ad ilium peruenit locum in prouincia Fenicis ubi
Iordanis ad Libani radices de duobus uicinis fontibus emergere uidetur,
quorum unus nomine lor et Dan alter uocitatur; qui simul mixti conpositum
Iordanis accipiunt nomen. 2. Sed notandum non esse in
Panio exordium Iordanis sed in Traconitide terra cxx interiectis stadiis
30]
usque ad Cesariam Philippi, quae nunc Panias a Panio monte tractum
nomen accipiens uocitatur. 3. Est ergo illius fontis nomen, qui est in
Traconitide, Fiala, plena aquarum semper, unde Iordanis subterraneis
meatibus diriuatur, et in Panio diuisis aquarum duabus effusionibus
1. Noster sepe memoratus sanctus Arculfus mare Galileae, quod et
10]
lacus Cinereth et mare Tiberiadis nominatur, ex maiore circumiit parte,
cui magnae finitimae adherent siluae. 2. Lacus ipsius ueluti quodam
maris ambitu amplissimus (sinus) in longitudinem cxl stadia extenditur,
latitudine xl difunditur; 3. cuius aquae dulces et ad potandum habiles,
siquidem nec palustris uliginis crassum aliquid aut turbidum recipit,
15]
quia harenoso undique litore circumuenitur, unde et purior austus eius
ac mollior est ad usum. 4. Genera quoque piscium gustu et speciae
nusquam in alio lacu prestantiora repperiri possunt.
5. Haec breuia de Iordanis exordio et lacu Cinereth partim de tertio
Iudaicae captiuitatis libro partim de sancti Arculfi experientia excerpta
20]
detulimus, qui, ut ipse indubitanter refert, ab eo loco quo de faucibus
maris Galileae Iordanis egreditur usque ad eum locum ubi in mare
mortuum intrat octo dierum itiner habuit; quod scilicet idem mare
salsissimum et de montis Oliueti specula sepius, sicuti ipse narrat,
sanctus prospexit Arculfus.
1. Arculfus sacerdos sanctus regionem Samariae peragrans ad eiusdem
prouinciae peruenit ciuitatem quae Ebraicae dicitur Sichem, Greca uero
et Latina consuetudine Sicima nominatur; quae quamlibet uitiose
Sichar uocitari solet. 2. Itaque prope hanc eandem ciuitatem quandam
30]
extra murum uidit constructam eclesiam quae quadrifida in .iiii. mundi
cardines formata extenditur quasi in similitudinem crucis; cuius figura
inferius discribitur.
3. In cuius medietate fons Iacob, qui et puteus dici solet, ad eius .iiii. respiciens partes intrinsecus medius habetur, super quem Saluator
1. Arculfus sepe memoratus quendam in deserto lucidum aspexit
15]
fonticulum, de quo, quemadmodum traditur, sanctus Iohannis bibebat
babtizator, lapideo protectum tecto calce perlito.
(XXIII.) 2. De eodem namque Iohanne euangelistae scribunt: Esca
autem eius erat locustae et mel siluestre. Idem noster Arculfus in ilia
solitudine ubi Iohannis inhabitabat quoddam locustarum uidit minimum
20]
genus, quarum corpuscula in modum digiti manus exilia et breuia sunt;
et quod eorum breuis ualde uolatus, similis leuium saltibus ranarum,
facile in herbis capiuntur. Coctae per oleum pauperem praebent uictum.
3. De melle uero siluestri hanc ab Arculfo experientiam didicimus
ita dicente: In eodem deserto quasdam uideram arbores quarum folia
25]
lata et rotunda sunt lactei coloris et saporis mellei; quorum utique
foliorum natura fragilis ualde est, et qui ea in escam sumere cupiunt
primum manibus confricant deinde comedunt. Et hoc est siluestre
mel in siluis sic repertum.
1. Ad quem locum noster sepe memoratus peruenit Arculfus, cuius herbosus et planus campus ex qua die in eo Saluator quinque milia
1. Qui ab Hierusolimis discendentes Cafarnaum adire cupiunt, ut
Arculfus refert, per Tiberiadem uia uadunt recta, deinde secus lacum
10]
Cinereth, quod est mare Tiberiadis et mare Galileae, locumque superius
memoratae benedictionis peruium habent, a quo per marginem eiusdem
supra memorati stagni non longo circuitu Cafarnaum perueniunt maritimam
in finibus Zabulon et Neptalim. 2. Quae, ut Arculfus refert, qui
earn de monte uicino prospexit, murum non habens angusto inter
15] {Geyer ed page 274}
montem et stagnum cohartata spatio per illam maritimam oram longo
tramite protenditur, montem ab aquilonali plaga lacum uero ab australi
habens ab occasu in ortum extensa diregitur.
1. Ciuitas Nazareth, ut Arculfus, qui in ea ospitatus est, narrat, et ipsa
20]
ut Cafarnaum murorum ambitum non habet supra montem posita,
grandia tamen lapidea habet edificia, ibidemque duae pergrandes habentur
constructae eclesiae. 2. Una in medio ciuitatis loco super duos
fundata cancros, ubi quondam ilia fuerat domus edificata Dominus in
qua noster nutritus est Saluator, 3. Haec itaque eadem eclesia duobus,
25]
ut superius dictum est, tumulis et interpositis arcibus suffulta habet
inferius inter eosdem tumulos lucidissimum fontem conlocatum, quem
totus ciuium frequentat populus, de illo exauriens aquam; et de latice
eodem sursum in eclesiam superedificatam aqua in uasculis per trocleas
subregitur.
4. Altera uero eclesia in eo fabricata habetur loco ubi ilia fuerat domus
constructa in qua Gabriel archangelus ad beatam Mariam ingressus
ibidem eadem hora solam est locutus inuentam. 5. Hanc de Nazareth
experientiam a sancto dedicimus Arculfo, qui in ilia duabus hospitatus
est noctibus et totidem diebus, et idcirco in ea diutius hospitari non
35]
poterat quia ipsum cogebat locorum peritus Christi miles festinare de
1. Mons Thabor in Galilea tribus milibus a lacu Cinereth distat, mira
rotunditate ex omni collectus parte, a plaga boreali respiciens supra
dictum stagnum, herbosus ualde et floridus; in cuius amoena summitate
ampla planities silua pergrandi circumcincta habetur, cuius in medio
campo monachorum inest grande monasterium et plurimae eorundem
10]
cellolae. 2. Nam illius montis campestris uertex non in angustum
coartatur cacumen sed in latitudinem dilatatur stadiorum xxiii; altitudo
autem eius xxx stadiis sublimatur. 3. In eadem quoque superiore
planitie non parui edificii ternae sunt fundatae celebres eclesiae iuxta
illorum tabernaculorum numerum de quibus in eodem sancto monte
15]
Petrus caelesti laetificatus uisione et ualde pauefactus ad Dominum
locutus ait: Bonum est nobis hie esse et faciamus tria tabernacula, unum
tibi et unum Moysi et unum Heliae. 4. Itaque supra memorata monasterii
et trium eclesiarum edificia cum cellulis monachorum lapideo omnia
circumueniuntur muro. 5. Ubi sanctus Arculfus una hospitatus est
20] {Geyer ed page 276}
nocte in eiusdem sancti montis celsitudine; nam Petrus Burgunnio
Christicola in illis terris semitarum eius ductor non ipsum sinebat in
uno eodemque hospitio diutius inmorari festinationis intuitu. 6. Sed
inter haec et hoc etiam notandum quod illius famosi montis nomen
Grecis litteris sic oporteat scribi, per Θ et Ω longum ΘΑΒΩΡ, Latinis
25]
uero litterulis cum aspiratione Thabor, producta o littera. Huius
ortagrafia uocabuli in libris Grecitatis est reperta.
1. Damascus ciuitas regalis magna, ut Arculfus refert, qui in ilia per
aliquot hospitatus est dies, in campo posita lato, amplo murorum ambitu
30]
circumcincta, insuper etiam et crebris turribus communita, plurima
1. Plurimarum peragrator regionum noster Arculfus etiam Tirum{Geyer ed page 277}
Fenicis prouinciae metropolim introiit, quae Ebreico et Siro sermone
10]
Soar appellatur. 2. Quae nullum habuisse de terra introitum in Grecis
barbarisque historiis legitur, sed postea a Nabocodonosor rege Caldeorum
iactos esse aggeres nonnulli adfirmant et oppugnationi iaculis et arietibus
locum fuisse praeparatum ac deinde insolam factam esse campi planitiem.
3. Haec pulchra et nobilis ualde erat, quae non inmerito Latine interpretatur
15]
angustia; nam eandem terrae demensionem angusta habet
insula et ciuitas haec in terra Chanan possita, de qua mulier Chananea
siue Tirofenissa in euangelio fuerat commemorata.
4. Notandum itaque est quod sancti Arculfi de situ Tiri relatio per
omnia concordet cum his quae ipsi superius de sancti Hieronimi
20]
commentariis excerpta detulimus; similiter et ea quae supra de montis
Thabor situ et forma iuxta sancti Arculfi narrationem discripsimus nullo
discrepant modo ab his quae de situ eiusdem montis et mira rotunditate
sanctus Hieronimus narrat. A quo uidelicet Thabor monte usque ad
Damascum iter septem dierum Arculfus habuit.
1. Grandis ilia ciuitas, quae quondam metropolis Aegipti fuerat, Ebraicae olim No uocitabatur, urbs ualde populosa, quae ab Alexandro
14. Amplitudo autem portus stadiorum xxx patet dimensione. Et
quamuis maxima tempestate fit intus tutissimus portus conpensatione
5]
qua supra memoratis angustis atque obiectu insulae a se maris repellit
undas, quia per easdem portuensis oris angustias totius portus defenditur
sinus et submouetur a tempestatibus, placidatur a fragoribus, per quas
ingressus exasperatur. 15. Nec inmerito uel tutamen uel magnitudo est
portus huiusmodi cum in eum quae ad usum totius orbis proficiant
10]
conuectari necessarium sit. 16. Nam et populi innumerabiles eorundem
locorum ad usum sui totius orbis expetunt commercia, et frugum regio{Geyer ed page 281}
ferax caeterorumque terrae munerum uel negotiorum habundans totum
frumento alit atque instruit necessariis mercibus orbem terrarum.
17. Cui scilicet tali regioni, quae proculdubio pluuiarum indiga est, Nili
15]
inrigua spontaneos imbres ministrant: utrumque est, caeli ubertas et
terrae fecunditas; arua temperat et solum opimat, nautis et agricolis
usui. 18. Hi nauigant, illi serunt; isti circumuechuntur nauigis, illi
excolunt, sine aratro serentes, uiantes sine carpento. 19. Distinctam
fluentis cernas regionem et quasi quibusdam excelsa moenibus nauigiorum
20]
totis domicilia terris, quae Nili fluminis riparum marginibus ex
utraque parte coherent. 20. Nauigabilis enim est usque ad urbem ut
appellant Elefantorum; ulterius nauem procedere kataractae, hoc est
fluminales aquarum tolli, non sinunt, non defectu gurgitis sed totius
fluminis praecipitis et quadam ruina currentium aquarum.
21. Sancti igitur Arculfi relatio de Alaxandriae situ et Nili non discrepare conprobatur ab his quae in aliorum libris scripta ex lectione cognouimus, de quibus quaedam breui textu excerpta in hac presenti
26. Haec itaque Alexandria, quae priusquam ab Alexandra Magno
inmanis aucta edificaretur No, ut supra dictum est, uocitabatur, cui, ut
superius dictum est, hostium Nili fluminis coherens quod Canopecon
20]
nominatur, Asiam cum Aegypto et Libiam disterminat. 27. Ob cuius
itaque Niloei fluminis inundationem Aegyptiui excelsos aggeres circa
ripas eius construunt; qui si custodiae neglegentia uel nimia aquarum{Geyer ed page 283}
eruptione rupti fuerint, subiacentes campos nequaquam rigant sed
obprimunt et populantur. 28. Ob quam causam plurimi qui plana
25]
Aegypti incolunt, ut sanctus refert Arculfus, qui eundem fluuium in
Aegypto means sepe nauigio transmeauit, in domibus transuersis
trabibus suffultis aquas supra inhabitant.
29. Corcodrilli, ut Arculfus refert, in Nilo fluuio aquaticae commorantur
quadrupedes bestiae non grandes, ualde edaces et in tantum ualidae
30]
ut una etiam ex eis, si forte aequum aut asinum uel bouem iuxta ripam
fluminis herbas carpentem inuenire potuerit, subita inruptione emergens
inuadat et uel etiam animantis unum pedem mordens et sub aquas
trahens penitus totum deuoret animal.
1. Arculfus sepe memoratus ab Alexandria reuersus per aliquot dies {Geyer ed page 284}
in Creta hospitatus insula et ab ea nauigans Constantinopolim appetiuit,
in qua per aliquot demoratus est menses. 2. Quae proculdubio Romani
est metropolis imperii, undique mari circumdata excepta aquilonali
parte illius, quod mare lx milibus passum a mari magno erumpens ad
15]
murum usque ciuitatis extenditur. 3. A muro uero Constantinopoleos
usque ad hostia Danuuii fluminis xl milibus hoc idem protenditur mare.
4. Haec itaque imperatoria ciuitas non paruo murorum ambitu per
duodecim milia passum circumcincta angulos iuxta situm maris habens
per maritimam, ut Alaxandria siue Kartago, constructos oram et ad Tiri
20]
similitudinem crebris insuper turribus commonitos muros, domus intra
ciuitatis moenia numerosas, ex quibus plurimae mirae magnitudinis
lapideae instar Romae habitaculorum fabricatae consurgunt.
1. De cuius conditione hanc traditionem ciues a maioribus promulgatam
25]
enarrant dicentes: Imperator Constantinus infinita hominum
multitudine congregata et undique infinitis sumptibus pene nuditate
omnium ciuitatum collectis urbem sui participem nominis in parte
Asiae, hoc est in Cilicia, interiecto mari quod in illis finibus inter Asiam
et Europam disterminat edificare caepit. 2. Quadam uero nocte, cum
30] {Geyer ed page 285}
innumerabiles operariorum exercitus per inmensam castrorum latitudinem
in papilionibus dormirent, omnia ferramentorum genera quibus
diuersorum operum artifices uti consueuerant subito quomodo sunt
1. Ceterum de celeberrima eiusdem ciuitatis rotunda mirae magnitudinis
lapidea eclesia silere non debemus; quae, ut sanctus refert
30]
Arculfus, qui eam non breui frequentauit tempore, ab imo fundamentorum
in tribus consurgens parietibus triplex super illos altius sublimata
rotundissima et nimis pulchra simplici consummatur culminata camara.
2. Haec arcibus suffulta grandibus inter singulos supra memoratos
parietes latum habet spatium uel ad inhabitandum uel etiam ad exorandum
35]
Dominum aptum et commodum. Interioris domus aquilonali in
parte pergrande et ualde pulchrum monstratur armarium, in quo capsa
habetur recondita lignea, quae similiter ligneo supercluditur operculo;
3. in quo illud salutare habetur reconditum crucis lignum in quo noster
11. Sed et hoc non neglegenter intuendum quod non duo sed tria
ibidem crucis habeantur breuia ligna, hoc est transuersum lignum et
longum incisum et in duas aequas diuisum partes; 12. e quibus tripertitis
honorificabilibus lignis, quando ilia aperitur capsa, miri odoris flagrantia
ac si omnium florum inibi collectorum mirabili plena suauitate exoritur,
25]
satians et letificans omnes in propatulo intra illius eclesiae parietes {Geyer ed page 288}
interiores qui eodem temporis spatio intrantes stant; 13. nam de nodis
eorundem trinalium lignorum liquor quidam odorifer quasi in similitudinem
olei expresus talem facit uniuersos intrantes ex diuersis gentibus
adgregatos supra memoratam sentire suauissimi odoris flagrantiam. 14.
30]
Cuius uidelicet liquoris si etiam paruula quaedam stillula super egrotantes
inponatur qualicumque languore uel morbo molestati plenam
recuperant sanitatem. Sed de his ista sufficiant discripsisse.
. Arculfus homo sanctus, qui nobis haec omnia de Dominica cruce
35]
narrauit, quam ipse propriis conspexit oculis et osculatus est, aliam
14. Aliam quoque de eodem Georgio confessore certam relationem
15]
nobis sanctus Arculfus intimauit, quam ab expertis quibusdam satis {Geyer ed page 291}
idoneis narratoribus in supra memorata Constantinopolitana urbe
indubitanter dedicit, qui hoc modo de illo sancto confessore pronuntiare
soliti erant dicentes: 15. Quidam homunculus saecularis Diospolim
ciuitatem in equo sedens ingressus eo in tempore quo ad expeditionem
20]
faciendam multa populorum milia undique conueniebant collecta illam
accedens intrauit in domum in qua supra memorata marmorea exstat
columna in se sancti confessoris Georgii habens depictam imaginem;
16. ad quam quasi ad praesentem Georgium loqui cepit dicens: 'Me tibi
Georgio confessori et meum commendo aequum, et ut per orationum
25]
uirtutem tuarum ab uniuersis bellorum atque morborum aquarumque
periculis liberati ambo ad hanc usque urbem post expeditionis tempus
incolomes reuersi perueniamus; 17. et si tibi ita Deus misericors nostram
reuersionem donauerit prosperam secundum obtionem nostrae paruitatis,
ego hunc meum quem ualde amo ippum tibi pro munere donandum
30]
offeram in conspectu tuae adsignaturus formulae.' 18. Quis sermunculis
ocius terminatis domum egressus inter exercitus multitudinem cum
ceteris contubernalibus commeans idem homuncio in expeditionis
comitatu emigrat. 19. Qui post multa et diuersa bellica pericula, inter
quae misella plurimorum milia homunculorum constituta disperierant,
35] {Geyer ed page 292}
ipse in eodem suo sedens dilecto aequo ab omnibus infestis cassibus
iuxta supra memoratam talem exemptus commendationem Christicolae
Georgio Deo condonante Diospolim prospere reuertitur (20.) illamque
domum in qua eiusdem sancti confessoris habebatur imago secum
defferens aurum in equi praetium sui gaudenter intrat sanctumque
Arculfus sepe memoratus et de sanctae matris Domini Mariae
toracida certam nobis relationem, quam in Constantinopolitana urbe ab
expertis quibusdam testibus dedicit, indubitanter enarrauit inquiens:
5]
2. In eadem metropolitana ciuitate imago beatae Mariae in breui tabula
figurata lignea in pariete cuiusdam domus suspensa pendebat. 3. De
qua cum quidam stolidus et duricors homo percunctaretur cuius esset
propriae, a quodam respondente dedicit quod esset sanctae Mariae
semper uirginis figura faciei. 4. Quod audiens ille Iudeus incredulus
10]
diabulo instigante eandem de pariete ualde iratus tulit imaginem et ad
uicinam cucurrit domum ubi humana stercora per longarum foramina
tabularum egesta supra sedentium uentribus degeri solent (5.) ibidemque
ob Christi ex Maria nati dehonorationem imaginem matris eius per{Geyer ed page 295}
foramen super humanum stercus inferius iacens proiecit et ipse supersedes
15]
per idem foramen aluum purgans proprii stercus uentris super
toracidam beatae Mariae paulo ante inibi depositam dimittens stolidissime
agens effudit et post turpissimam illam uentris purgationem ille
infelicissimus discessit homo. 6. Quid uero postea gessit aut quo modo
uixit uel qualem uitae terminum habuit inconpertum habetur. 7.
20]
Igitur post illius discessum maligni alius de Christianorum plebe
superuenit felix homo zelotipus Dominicarum rerum sciens quod factum
fuerat, imaginem sanctae Mariae requisiuit et inter humana stercora
absconditam inueniens subleuauit et diligenter abstergens et lauans
aquis emundauit mundissimis secumque in domu honorificae collocatam
25]
habuit. 8. Mirum dictu, ex eadem beatae Mariae imaginis tabula uerum
ebulliens distillat semper oleum; quod Arculfus, ut referre solet, propriis
conspexit oculis. 9. Hoc mirabile oleum honorem protestatur Mariae
matris Domini nostri Iesu Christi, de quo pater ait: In oleo sancto meo
linui eum. Item psalmigraphus ad ipsum filium Dei loquitur dicens:
30]
Uncxit te Deus Deus tuus oleo laetitiae prae participibus tuis.
10. Haec itaque quae superius de Constantinopoleos situ et conditione
nec non et de ilia rotunda eclesia in qua salutare lignum reconditum habetur
et cetera ab ore sancti sacerdotis Arculfi intente dedicimus qui in eadem
primaria Romani imperii ciuitate a pascali sollemnitate usque ad Dominicum
35] {Geyer ed page 296}
permansit natalicium, postea exinde Romam appetens enauigauit.
1. Quaedam insula in mari magno habetur ad orientalem plagam xii
milibus a Sicilia distans, in qua Uulganus mons quasi tonitruum totis
diebus et noctibus in tantum intonat ut Siciliae terra longius positae
5]
terrifico tremore submoueri putetur, sed maius sexta feria et sabbato
intonare uidetur. 2. Qui omni tempore noctibus flammare monstratur,
diebus uero fumare. 3. Haec mihi Arculfus scribenti de eodem dictauit
monte, qui propriis ilium oculorum aspexit obtutibus noctu ignitosum
diae uero fumosum, eiusque tonitrualem sonitum propriis aurium audiuit
10]
auditibus in Sicilia per aliquot hospitatus dies.
4. Obsecro itaque eos quicumque hos breues legerint libellos ut pro
eodem sancto sacerdote Arculfo diuinam praecentur clementiam qui
haec de sanctis experimenta locis eorum frequentator libentissime nobis
dictauit; 5. quae et ego quamlibetinter laboriosaset prope insustentabiles
15]
tota die undique conglobatas eclesiasticae sollicitudinis occupationes {Geyer ed page 297}
constitutus uili quamuis sermone discribens declaraui.
6. Horum ergo lectorem ammoneo experimentorum ut pro me missello peccatore eorundem craxatore Christum iudicem saeculorum exorare non neglegat.
LIBER TERTIUS HIC TERMINATUR.