Electronic edition compiled by Beatrix Färber
Funded by University College, Cork and
Professor Marianne McDonald via the CELT Project
1. First draft, revised and corrected.
Extent of text: 14 500 words
Distributed by CELT online at University College, Cork, Ireland.
Text ID Number: L201053
Availability [RESTRICTED]
Available with prior consent of the CELT programme for purposes of academic research and teaching only.
Copyright for the printed edition rests with the Dublin Institute for Advanced Studies.
CELT: Corpus of Electronic Texts
The present text represents pp. 60–120 of the printed edition. All editorial introduction, footnotes and indexes have been omitted. Notes detailing citation sources are integrated into the electronic edition by cit tags. (See under quotation).
Text proofread twice at CELT.
The electronic texts represents the edited text.
Citations are tagged cit. This element contains bibl and qt elements.
Soft hyphens are silently removed. When a hyphenated word (hard or soft) crosses a page-break, this break is marked after the completion of the hyphenated word.
div0=the whole text; div1=the sermon; div2=the section. Paragraphs are marked.
Dates are standardized in the ISO form yyyy-mm-dd.
Names are not tagged.
This text uses the DIV1 element to represent the Sermon.
Text is in Latin.
Beatrix Färber (ed.)
Beatrix Färber (ed.)
Beatrix Färber (ed.)
Benjamin Hazard (ed.)
Beatrix Färber (ed.)
Benjamin Hazard (text capture)
Instructionis valde necessariae curam gerens, primum ante omnia, quod omnibus scire primum est, dicere breviter licet. Cupio, ut quod est fundamentum salutis omnium, nobis crepido sermonis sit, et inde nostra doctrina ordiatur unde omne quod est oritur et quod non fuit initiatur, ostiumque nobis sermonis cordis credulitas aperiat, quae in salutem confessionis omnium Christianorum recte credentium ora aperuit. De initio ergo humanae salutis, Christo adiuvante, recte nostra dicta sumant exordium.
Credat itaque primum omnis qui vult salvus esse, in primum et in novissimum Deum unum ac trinum, unum substantia, trinum subsistentia; unum potentia, trinum persona; unum natura, trinum nomine; unum numine, qui est Pater et Filius et Spiritus Sanctus, Deus unus, totus invisibilis, incomprehensibilis, ineffabilis, in quo est semper esse’’
cf. Hil. Pictav. de Trin. ii. 6
, quia aeternus est Deus Trinitas, cui initium non quaeras, qui finem non habet, et qui semper fuit quod est et erit; quia in Deo iteratio non est, sed semper Trinitatis perfectio. Quod unus est Deus Trinitas, Deus ipse in lege de se testatur dicens, Audi Israel, Dominus Deus tuus unus est.’’Deut. 6. 4
Quod autem unus ille Deus Trinitas est, Salvator in Evangelio docuit dicendo, Euntes nunc docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti.’’Matt. 28. 19
His duobus testimoniis duarum legum quasi quibusdam fulcris firmissimis fides credentium firmata est. Ubi habes in veritate unitatem in Trinitate et Trinitatem in unitate. Pro rei igitur magnitudine breviter quod credimus diximus, et fides cordis oris [produxit] confessionem’’cf. Rom. 10. 10
; et hoc firmiter contra omnes hereses tenendum est, quod Deus unus dividi vel separari non potest, quia quod fuit totus, semper fuit ut est. Cesset ergo venenosa et insana omnium hereticorum vesania, quando ipso Deo teste audimus et credimus, Audi Israel, Dominus Deus tuus unus est,’’Deut. 6. 4
quia qui unus est, hoc semper fuit quod est; sed ut scires quantus, pluraliter dixit in mundiGen. 1. 26
Ne vero erres in numero, Christus tibi indicat Patrem et Filium et Spiritum Sanctum, in cuius Dei quasi unius Dei nomine omne humanum genus baptizandum est. Quid plura de Trinitatis coaeternitate? Quod Deus unus est, sufficienter nos docet. De veritate autem personarum Patris et Filii et Spiritus Sancti, distinctio Christi, praecepti auctoritate, abundanter instruxit audientes. Ex his inquam testimoniis omnis errorum exclusa perversitas est, quibus nominando Trinitas, atque unitas attestando, approbatur.Cum rei igitur magnitudo nos de his quasi de ineffabilibus amplius loqui prohibet, firma fide supra dieta conservemus. Quia cui haec pauca de Deo Trinitate non sufficiunt, plura [iuxta Scripturam] non proderunt.’’
cf. Sulp. Sev. Dial. I 18
De eo enim tantum quod unus in Trinitate et trinus in unitate est, diximus. De essentia vero eius quis dicere poterit? Quomodo ubique praesens et invisibilis est, vel quemadmodum caelum et terram et omnem creaturam repleat, iuxta illud, Nonne caelum et terram ego impleo?’’Ierem. 23. 24
dicit Dominus, et alibi, Spiritus Dei, [secundum prophetam,] replevit orbem terrarum,’’Sap. 1. 7
et iterum, Caelum mihi sedes est, terra autem scabellum pedum meorum?’’Isa. 66. 1
Deus ergo ubique est, immensus totus, et ubique proximus iuxta suum de se testimonium; Ego sum, [inquit,] Deus proximans et non Deus de longe.’’Ierem. 23. 24
Non ergo longe a nobis manentem quaerimus Deum, quem intra nos si meremur habemus. In nobis enim habitat quasi anima in corpore, si tamen nos membra sana sumus eius, si mortui non sumus peccatis, si putridae voluntatis corruptione immunes sumus; tunc vere ille habitat in nobis, qui dixit, Et habitabo in eis et inter illos ambulabo.’’2 Cor. 6. 16
Si autem digni sumus ut ille in nobis sit, tunc in veritate ab illo vivificamur quasi viva eius membra; In ipso enim, [ut apostolus ait,] vivimus et movemur et sumus.’’Act. 17. 28
Quis inquam iuxta hanc ineffabilem et incomprehensibilem essentiam eius altissimum investigabit? Quis Dei profunda perscrutabitur? Quis aeternum universitatis principium tractare audebit? Quis infinitum Deum omnia implentem et omnia circumdantem, omnia penetrantem et omnia excedentem, omnia capientem et omnia effugientem, scire gloriabitur? Quem nemo vidit umquam ut est.’’1 Tim. 6. 16
Nullus itaque praesumat quaerere investigabilia Dei, quid fuit, quomodo fuit, quo fuit. Haec sunt ineffabilia, inscrutabilia, investigabilia; simpliciter tantum, tamen fortiter, crede quod sic est Deus et sic erit, quomodo fuit, quia inconvertibilis Deus est.Quis est ergo Deus? Pater, Filius et Spiritus Sanctus, Deus unus
Eccles. 7. 24
Si quis ergo scire voluerit profundissimum divinae cognitionis pelagus, istud visibile ante si possit pervideat, et quanto minus cognoscere se noverit de his quae intra mare latent, tanto plus intellegat minora se scire posse de auctoris profunditate; et sicut debet et decet, minus de creatore quam de creatura tractare praesumat, quia in maioribus idoneus esse non potest, qui prius minora non investigavit, et cui in minoribus non creditur, in maioribus quomodo credendum est? Qui enim, rogo, terrena ignorat, caelestia cur scrutatur? qui vana loquuntur, Ignorantes, [iuxta apostolum,] neque quae loquuntur neque de quibus affirmant.’’I Tim. 1. 7
Quam multi enim, quibus est vae, fragili licet penna in altum volare nitentes, et in caelum os suum ponentes creaturae, vel per partes, ut non dicam omnes, ratione ante non collecta, primum de summa profunditate immundo corde et impuro ore docere praesumunt, non intellegentes quod non verbis sed fide Deus Trinitas agnoscitur, qui cordis mundi pia fide et non impii oris vaniloquiis intellegitur. Pie ergo credenda est, et non impie discutienda est magna Trinitas; quoddam enim insuperabile et investigabile pelagus est Deus unus Trinitas. Altum caelum et lata terra et profundum mare longaque saecula; sed altior et latior ac profundior longiorque eius scientia, qui a natura non ascematus est, qui eam ex nihilo creavit.Intellege, si vis scire Creatorem, creaturam; si nec illam, tace de Creatore, sed crede in Creatorem. Melior est enim, et plus scit pietas tacens quam impia loquacitas; satis enim ineptum est et impium de fide transire ad tractantis invisibilem, inaestimabilem, inconspicabilem Dominum vacua verba. Alta enim profunditas, [ut scriptum est,] quis inveniet eam?’’
Eccles. 7. 24
Quia sicut maris profunditas ab humanis est visibus invisibilis, ita Trinitatis divinitas ab humanis similiter sensibus incomprehensibilis deprehenditur. Et ideo, si quis inquam scire voluerit quid credere debuerit, non putet se plus bene intellegere loquendo quam credendo;’’cf. Aug. Serm. xliii. 6, 7
magis enim longe refugiet quaesita divinitatis sapientia quam erat. Quaere ergo scientiam summam non verborum disputatione sed morum bonorum perfectione, non lingua sed fide, quae de cordis simplicitate procedit, non quae de impietatis doctae coniectura colligitur.Eccles. 7. 24
magis quam erat; si fide, stabit, [ubi deget,] in portis sapientia,’’Prov. 1. 21
et ubi versatur vel ex parte videbitur. Sed tunc in veritate etiam aliquatenus attingitur, quando invisibilis incomprehensibiliter creditur; Deus enim credendus est invisibilis ut est, licet ex parte a mundo corde videatur. Quamobrem ipsum ubique prasesentem invisibilem Deum nostrum, fratres carissimi, deprecemur, ut vel fidei eius timor vel caritas, quae nescit cadere,’’cf. I Cor. 13. 8
in nobis perseveret; qui timor iunctus caritati sapientes nos faciat in omnibus, et pietas nos silere de hoc quod dictu maius est suadeat, quia quoddam inscrutabile et inenarrabile est Deum quod est nosse. Qui est et quantus est, sibi soli notus est. Sed quia noster Deus est, invisibilis licet nobis, a nobis tamen pulsandus est, saepe pulsandus; semper tenendus est profundus Deus, immensus, secretus, cxcelsus, omnipotens Deus; et per sanctorum suorum merita et interventus orandus est, ut vel aliquam sui luminis particulam nostris tenebris largiatur, quae nobis stolidis et ignaris in via tenebrosa huius mundi luceat, ut nos ad se ducat, donante Domino nostro Iesu Christo, cui cum Patre et Spiritu Sancto est gloria in saecula saeculorum.Divinae profunditatis magnitudo emenso sermone praelibando quasi gustata est, et cum honore debito pulsata magis quam enarrata est, quia illud Dei ineffabile meditandum est magis quam eloquendum sit, et exceptis his quae aut Lex aut Prophetae aut Evangelium aut Apostoli loquuntur, grande debet esse ab aliis de Trinitate silentium. Dei enim tantum de Deo, hoc est de seipso, credendum est testimonium, qui aut in Lege aut in Propheta aut in Evangelio aut in Apostolo aut in Spiritu spiritali cuique de se per se aut per angelum testimonium perhibuit. Ceterum disputatio seu ingenium humanum aut aliqua superba sapientia, quae vel mundi in ratione fallitur, de Deo magistra esse non potest, sed sacrilega et impia in Deum praesumenda est. Unde enim revera quaeso, fratres, illi vani et illi nimis mali et impii, qui vel seipsos ignorant vel quod vivunt non sapiunt (ut non dicam opera cetera, quorum rationem vel minimam consequi non possunt) potuissent invisibilem Deum unum, Trinitatcm coaeternam, omnia sub, super, in, extra amplectentem vel usque ad
Ecclus. 3. 22
sed potius de aedificatione animarum nostrarum sermocinantes; non primum nostrae parvitatis fundamenta iacere praesumimus, alicuius maioris doctoris auctoritatem quaerentes, sancti scilicet Fausti luculentissimam elegantissimamque doctrinam, de cuius dictis pauca ad initiandum opus nostrum satis convenienter elegimus, utpote qui de eisdem monitionibus, de quibus dicere cupimus, et nos viles licet commissos sibi docuit, et quasi tempore et merito et scientia me prior, quasi pro me impugnaturus ignaros quosque et ignavos prius loquatur.Inquit: 'Si ruris cultor et terrae agricola, qui agrum suum seminibus praeparat iactandis, non sibi sufficere putat terram ipsam forti vomere proscidisse ac frequenti aratro duras edomuisse glebas, sed insuper studet agrum ipsum infecundis graminibus emundare, noxiis evacuare ruderibus, spinarum ac stirpium fomites excussos radice convellere, nequaquam credens terram suam boni esse germinis futuram, nisi mali graminis vacuam, ad se dictum putans illud propheticum, Novate vobis novalia, et nolite seminare super spinas;’’
Ierem. 4. 3
quanto magis nos oportet agrum cordis nostri noxiis vitiorum passionibus emundare, et non sufficere credamus nobis terram corporis nostri ieiuniorum et vigiliarum labore conficere, nisi in primis studeamus vitia corrigere moresque componere, qui spem fructuum non terrae credimus sed caelo repositam? Studeamus ergo in primis vitia eradicare, virtutesque insinuare; eradicemus superbiam, plantemus humilitatem, eruamus iram, fundemus patientiam, excidamus invidiam, insinuemus benevolentiam.’’sq. cf. Paen. Venniani 29
Ceterum si caro conteratur et anima non fructificet, sic est quasi arari campus non desinat et numquam tamen messis appareat, aut si quis statuam de foris auream, de intus luteam aedificaret. Quid enim prodest si extra civitatem bellum geratur et intus excidium patiatur?' Velut si quis extra vineam et in circuitu eius foderit, et intus incultam spinis ac tribulis relinquat. Quid ergo prodest exterioris hominis religio, nisi interioris quoque non adhibeatur emendatio? Pictus esse et latro potest, fictus et hypocrita est,Matt. 23. 27
de intus non de foris speciosi ac ornati apparere studeamus; vera enim religio non in corporis sed in cordis humilitate consistit. In quo enim alio Dominus habitat, nisi in veri humilis corde, iuxta illud Isaiae, Ad quem autem respiciam, aut cum quo requiescam, nisi super humilem et quietum et trementem sermones meos?’’Isa. 66. 2
Quicumque ergo se habitaculum Dei effici voluerit, humilem et quietum se facere contendat, ut non verborum aviditate et corporis flexibilitate sed humilitatis veritate cognoscatur esse deicola; cordis enim bonitas non verborum fictis indiget religionibus. Vana est ergo nutibus colorata corporis religio, vana similiter corporalis sola afflictio, et cassa hominis exterioris diligentia, nisi comitetur animi fructuosa temperantia. Quid prodest passiones impugnari a famulo, quae inveniuntur pacem habere cum domino? Ideo ne forte sine fructu laboremus, liberari a vitiis operam Deo auxiliante demus, ut postea virtutibus ornari possimus. Mundemus itaque nos quantum praevalemus ab omni vitiorum labe, a superbia primum, ab invidia, ab iracundia, a blasphemia, ab iniquitate, a malitia, a tristitia, a vana gloria, a cupiditate, a malignitate, ab omni amaritudine; ut humilitate et lenitate ac benignitate, mansuetudine, temperantia, misericordia, iustitia, laetitia, caritateque possideamur.Sed quid facimus? Haec quasi similia recitamus, et quasi similiter innoxia, inculta ac indiscreta relinquimus. Legendo ea delectamur, expellendo dissolvimur. Numquid nos salvabit ea audire, quae intra nos comprobamur non habere? Numquid si semper nobis legantur, et numquam emendantur a nobis, crebra nos adiuvabit lectio eorum quae tarde a nobis expelluntur? Numquid solo sermone quis suam domum a quolibet squalore mundabit aut sola loquela pulverulentos aggeres immundi ruderis submovebit? Aut numquid sine sudore vel quae ad vitam cottidianam pertinent quis efficere potest? Patientia ergo et diligentia et labor ac studium infatigabile, interioris hominis nobis domum mundantibus, necessaria sunt, ut in iniuriis patientiam, in religione diligentiam, in operibus laborem, in profectibus studium demonstremus. Crebro nobis praedicantibus tarde emendamur; crebro offensi, raro patientes, crebro victi, raro victores, crebro seducti, raro intellegentes sumus. Quid ergo nobis quasi infirmis ac indoctis pugnatoribus, quibus arma vertuntur in vulnera,’’
cf. Caesar. Arelat. Serm. 196. 1
subveniet, dum non haec audire laus est sed complere? Non enim auditu lex sanctificat, sed facto3 Matt. 15. 8
Et quando audis pugnam, crede vulnera et fugas interesse; et dum unusquisque pacem possidere a septem gentibus hostilibus se impugnantibus non potest, tamdiu accinctus dimicare non cesset, donec septem gentium rex et rector Dei dono viriliter dimicando existat. Nullus [enim] coronatur nisi [qui] legitime certaverit,’’2 Tim. 2. 5
et nemo legitime in primo certamine certat. Primum itaque certandum est, dein standum est, et in bello studendum est, ut postea legitime certandum sit. Utinam et nos legitime certaremus, ut et coronari mereremur; et sicut in eodem apparatu et sub iisdem armis sumus, ita cum hostibus nostris cottidie dimicaremus, ut non in nosmetipsos sed in adversarios nostros tela torqueremus. Hoc longus bellandi usus cum Dei gratia praestabit, per Dominum nostrum Iesum Christum, cui est honor et gloria et virtus in saecula saeculorum.Quid in mundo optimum est? Auctori eius placere. Quid est eius voluntas? Complere quod iussit, hoc est, recte vivere et pie aeternum quaerere; pietas enim et aequitas pii et recti voluntas est. Ad id quomodo pervenitur? Studio. Studendum est ergo in pietate et aequitate. Ad hoc conservandum quid iuvat? Intellectus, qui cetera alia eventilans, nihil cui inhaereat firmum inveniens de his quae mundus habet, ad unum quod aeternum est ratione convertitur. Mundus enim transibit et cottidie transit et rotatur ad finem (quid enim habet quod fini non assignet?) et quodammodo vanitatis columnis fulcitur. Quando autem vanitatis finis adfuerit, tunc ille cadet et non subsistet. Quod autem non finitur, de mundo non dicitur. Morte ergo et occasu omnia transeunt et non stant. Quid ergo sapiens diligere debet? Mortuam imaginem ex parte mutam et ex parte sonoram, quam videt et non intellegit? Si enim intellegeret, forsitan non diligeret; sed et in hoc offendit, in quo se non ostendit.
Si quis hoc intellegit, cui Deus donavit, qua vita vivere oportet, ut aeternus sit de mortali, sapiens de stolido, caelestis de terreno, primum sensum habeat purum quo utatur ad bene vivendum, et non quod est sed quod erit videat. Id enim erit quod non est, et per ea quae videt ea quae non videt cogitet, et nitatur esse quod creatus est, et Dei gratiam suo advocet conamine; impossibile est enim solum per se unumquemque adipisci quod perdidit in Adam. Quid autem prodest sensum accipere et non eo bene uti? Bene utitur ille qui sic vivit, ut numquam aut paeniteat aut non paenituerit; paenitentia enim sera male usum arguit, et bona conscientia vitam laudat. Quid ergo sensus purus diligere sapit? Illud certe quod diligere et cetera omnia facit semperque manet et numquam senescit. Nihil aliud extrinsecus diligendum est secundum veri rationem, nisi aeternum et aeterna voluntas, quae ab aeterno, mirabili, ineffabili, invisibili, incomprehensibili, omnia implente et omnia excedente, praesente et fugiente, inspiratur et animatur. Nihil hic sapiens diligere debet, quia nihil durat; aeterna enim illic cum aeterno et caduca hic cum mortali sunt. Periculosum est ergo habitare inter fallentia et falsa, et non vera videre quae debes amare, et videre insuper quae fugiendo provocant, et quasi in somnio te cum eis peccare persuadent, et (res odiosa) tibi blanditiis rident, et iure diligenda, ac si non essent, sic subducunt.
Constat ergo sollicitum esse debere eum qui inter fallentes habitat, velut qui non evadet, si non eos fugerit, cauteque se bene egerit. Nos quomodo fugiemus mundum, quem diligere non debemus, qui in mundo sumus, quique ei mori docemur; et e contrario eum intra nos quadam livida cupidine cludimus, quem sub pedibus quasi nostris conculcare debuimus? Conculcat mundum qui seipsum vincit, qui vitiis antequam natura, mente quam corpore, moritur; nemo enim semetipsi parcens mundum odire potest; in se enim solo mundum aut diligit aut
I Cor. 2. 9
O quam dolenda conditio! Quae amare debuimus, sic a nobis sequestrata et incomperta et ignota sunt, ut quamdiu homines sumus et in hoc corporis ergastulo constituti, omnino nobis impossibilia sunt videri, audiri, cogitari ea quae vere bona sunt et aeterna. Quid ergo faciemus? Vel ignota amemus et quaeramus, ne forte in perpetuum ea ignoremus et perdamus; sine causa enim natus est, qui illa perpetua in perpetuum ignorabit et illa aeterna in aeternum nesciet. O te miserum hominem! Quod vides debes odire, et quod amare te convenit ignoras. Laqueus tibi tua vita, irretiris, velis nolis; in te habes quo compediris, in te non habes quo solveris. Cavebisne te, miser, in teque ne confides, qui a te laquearis, nec a te solveris? Oculos habens caecus ligaris, libensque morti duceris.O intolerabilis caecitas! O dolor incomparabilis! O infelicissima miseria! Qui favet adversariis, qui libenter se tradit persecutoribus sibi numquam parcentibus, qui se alligantibus et morti tradentibus gaudens consentit. Quis umquam laetus ad mortem pergit? Quis ad iugulandum vel ad decollandum libens ducitur? Vae tibi, humana miseria! Utinam tantum iugulareris vel decollareris et non in aeternum cruciareris. Quid te caecius, O misera humanitas! Quae sic erras videns, licet vides usque ad caelum, non ultra; citra caelum sapis, ultra caelum non sapis. Dura incompungibilisque ignorantia, quis tibi narrabit inenarrabilia? Infelix humanitas, quid tibi subveniet? Audi quid sapiens dixit, Cui pauca non
cf. Sulp. Sev. Dial. I 18
Audisti, credo, Dominum in Evangelio dicentem, Ite maledicti in ignem aeternum.’’2 Matt. 25. 41
Et propter quid, scis, itur in ignem? Miser homo, esto misericors, forte a filio perditionis te sic abstrahere poteris; ne parcas cibo, ne fragili parcas vestimento, ne tibi tua praeferas. Plus te ames quam tua, plus animam quam res tuas; tumet enim tantum es miser et non tuae res, plus temet amare debes quam aliena. Quid enim tuum est, praeter animam? Noli ergo unicam tuam perdere pro nihilo. Ne parcas caducis, ne aeterna perdas; alienus tibi totus mundus est, qui nudus natus nudus sepeliris. O irremediabilis dementia! Quid alienum caducum tanto amore diligis, ut aeternum proprium in aeternum perdas? Cogita itaque mortem, quae finem dat mundi voluptatibus, et vide quo amoena divitum abiit laetitia. Luxus, iocus, libido, luxuria conticuerunt, et cadaver nudum, vermibus et putredine dissolvendum, limus suscipit, miserrima anima poenis aeternis reddita. Quid hac conditione lacrimabilius, quid hac miseria infelicius, qui usque ad corruptionem et interitum perpetuum huius vitae vana sectatur? Vere melior fuit unius horae patientia, quam aeterni temporis sera paenitentia.’’cf. Phaedr. i. 13. 2
Time ergo citra caelum mortem, ultra caelum ignem aeternum; hoc quod vides, illud quod non vides, sed tamen credis ei qui vidit. Verax enim est Dominus noster Iesus Christus, cui honor et gloria in saecula saeculorum.Omnis disciplina, [iuxta apostolum,] in praesenti videtur non esse gaudii sed meroris; postea vero iucundum fructum placidumque mercedis foenus his qui per eam exercitati sunt reddit.’’
Heb. 12. 11
Quid enim revera hic sine merore vel labore discitur in tempore vel maximae stoliditatis et fragilitatis nostrae? Si vero temporalia disciplinarum genera praesentis gaudii suavitatem adimunt, quid de hac nostrae scholae disciplina sperandum est? Quae etiam disciplina disciplinarum est, quaeque aeterni temporis iucunditatem et aeterni gaudii amoenitatem praesenti merore comparat. Quod enim est disciplinae genus quod castigationis merore careat? Quantum tristitiae vel meroris in artificiis fabrilibus inest? Quantumcf. Cic. Tim. 14. 51
vel quantis paupertatis angustiis philosophi coartantur? Postremo quantis periculis gubernacula appetuntur? In quibus omnibus post licet innumerabilium miseriarum labores pacatissimus finis patienter exspectatur, cuius consideratione supra dictae calamitates, licet non sine merore, licet cum multa amaritudine, tolerantur. Etenim si cum merore disciplina comitatur, finis tamen eius in laetitia agit, et labor in securitate versatur, et mirum in modum pro laetitia tristitia, pro suavitate amaritudo, pro securitate labor, pro quiete inquietudo patientissime toleratur. Licet enim ignorant si ad cuiusque disciplinae finem perveniant, tamen vel pro incerta spe futuri gaudii praesentem merorem sustinent non aspernanter, et durum laborem non segniter assequuntur. Quis enim eorum certus est si vel magister illius umquam disciplinae cuius laborem sustinet futurus sit? Vel si huius gaudii pro quo merorem tolerat particeps existat?Quod si itaque pro temporalibus et incertis tanta et talia infatigabiliter tolerantur, quid nos pro aeternis et veris certisque sustinere debemus, quorum finis aeternus est? Etenim si incertum est apud temporalium disciplinarum appetitores, quanto tempore adepta disciplina frui eis licebit, nulla tamen segnitia eam sequendi dissolvuntur, et sic dupliciter dubii nobis pertinaciores sunt, qui si ad disciplinae finem perveniant, ut dixi, incerti, pro vitae scilicet incerto et sensus stoliditate, nihilominus adepta disciplina denuo dubitant quam longe eadem utantur. Quanto enim incerti de perfuncta, tanto certi de amittenda in brevi disciplina sunt. Temporalia ergo, ut diximus, studia, et defectiva ingenia, merores ac tristitias, angustias ac labores, pericula ac peregrinationes, iniurias ac fatigationes, cum quidem apud illos constat incerta esse et fragilia haec pro quibus tantae calamitates sustentantur, tolerant; nostrae scholae disciplina si tribulationes habeat, si molestias, si merores, si amaritudines habeat, mirabitur, fugienda putabitur? Nonne sine disciplina aliqua perfecta magistratio aut aliqua militia acquiri impossibile est? Aut disciplina sine amaritudine adipisci queat? Cum haec ergo ita se habeant, praeparemus animum, [non ad laetitiam, non ad securitatem, ut Sapiens ait, sed] ad tentationes’’
Ecclus. 2. 1
et tribulationes, ac1 Pet. 4. 18
Audi Dominum dicentem discipulis, In mundo pressuram habebitis,’’Ioann. 16. 33
et iterum, Vos autem flebitis et lugebitis, mundus autem gaudebit et vos tristes eritis.’’ib. 20
Vide merorem disciplinae nostrae, intellege quod non de laetitia ad laetitiam neque de securitate ad securitatem, sed de luctu ad laetitiam ac de tribulatione ad securitatem transitur. Patienter ergo tolerandus est brevis meror, ut aeterna acquiratur laetitia; et Leve tribulationis nostrae cum alacritate sustinendum est, ut aeternam immensae gloriae vitam apprehendamus.’’
2 Cor. 4. 17
Si enim pro caducis rebus haec, ut diximus persaepe, accidunt et non vincunt, quid nos regnorum caelestium negotiatores fatigabit aut vincet? Nullis laetis vel tristibus, blandis vel amaris cedere debemus; utrisque enim mundus plenus est, et utraque dux belli nostri vincit. Et videamus quam periculose immundus cedit his quibus mundus et immaculatus non cessit; cum Christo respuamus mundi honores, et Diaboli regna cum omni gloria eorum.’’cf. Matt. 4. 8
Quicquid diaboli est dedignemur accipere, eique brevis laetitiae regi dicamus, Tua sint tecum in perditionem.’’Act. 8. 20
Tristes [simus] usque ad mortem’’cf. Matt. 26. 38
cum Christo, Ut tristitia nostra in gaudium convertatur.’’cf. Ioann. 16. 20
Rideat mundus cum diabolo, absit a nobis eorum laetitia; si volumus gaudere nunc, ex parte gaudeamus in spe, verum gaudium postea habituri in re, tristes pro peccatis nostris, laeti propter spem vitae aeternae, tristes propter Christi absentiam, exsultantes similiter, quia legimus, Videbimus eum sicuti est.’’1 Ioann. 3. 2
Licet enim praesentium miseriarum meroribus repleamur, licet peccatorum nostrorum frequentia tristificemur, victoria tamen utrorumque liberalis laetitia et nobile gaudium est; et licet pro tempore Peregrinemur a Domino’’2 Cor. 5. 6
ut pro brevis temporis bello in aeternum coronemur, nimium tristes esse non debemus, scientes mox esse ad eum nos ituros, et cum eo semper mansuros. Ad hoc enim nos creavit, ut cum eo semper regnantes, eum in saecula saeculorum laudemus, et gratias ei agere perseveremus. Haec ergo scientes nullis laboribus, nullis tribulationibus deficiamus, nullis meroribus vincamur, nullis bellis fatigemur, nullis disciplinarum anxietatibus destituamur, nullis rursum deliciis dissolvamur, nullis blanditiis decipiamur, et ut apostoli voce dicamus, nullus nos, nihil nos A Christi caritate separet, [nulla] tribulatio, [nulla] angustia, [nulla] persecutio, nullasqq. Rom. 8. 35-39
ignis, crucis, necis, nihil triste, nihil suave, nihil durum, nihil blandum, nihil mundi vanorum nos a Christo separet, ut ei hic et in aeterna saecula haercamus saeculorum.O tu vita humana, fragilis et mortalis, quantos decepisti, quantos seduxisti, quantos excaecasti!’’
sq. cf. Ps.-Aug. Serm. 49 (P. L. 40. 1332)
Quae dum fugis nihil es, dum videris umbra es, dum exaltaris fumus es; quae cottidie fugis et cottidie venis, veniendo fugis quae fugiendo venis, dissimilis eventu, similis ortu, dissimilis luxu, similis fluxu, dulcis stultis, amara sapientibus. Qui te amant non te sciunt, et qui te contemnunt ipsi te intellegunt. Ergo non es verax sed fallax; te ostendis tamquam veracem, te reducis quasi fallacem. Quid ergo es, humana vita? Via es mortalium et non vita, a peccato incipiens usque ad mortem perseverans; vera enim esses si te peccatum primae transgressionis humanae non interrupisset, et tunc cassabunda et mortalis devenisti, cum omnes tuos viatores morti assignasti. Via ergo es ad vitam, non vita; vera enim es via, sed non plana, aliis longa, aliis brevis, aliis lata, aliis angusta, aliis laeta, aliis tristis, omnibus similiter festinans et irrevocabilis. Via es, via, sed non omnibus manifesta es; multi enim te vident, et pauci te viam esse intellegunt. Sic enim subtilis es et sic seductrix, ut paucorum sit te scire viam. Interroganda ergo es et non credenda nec vindicanda, transeunda, non habitanda, misera humana vita; nullus enim in via habitat sed ambulat, ut qui ambulent in via, habitent in patria.Quare ergo tu, mortalis vita, habitaris, diligeris, vindicaris a stultis et a perditis, contemneris a sensatis, caveris a salvandis. Timenda itaque es, humana vita, et multum cavenda, quae sic fugitiva es, sic lubrica, sic periculosa, sic brevis, sic incerta, ut quasi umbra aut imago aut nubs aut nihil aut inane dissolveris. Dum ergo nihil es, o mortalis vita, nisi via, imago fugitiva aut inanis aut nubs, incerta et fragilis et umbra,
Donante Domino de humana vita diximus, quod viae similitudo est, in qua unusquisque iter ad aeterna agens de alienis cupiditatibus securus, quasi viatici tantum paupertate contentus esse debeat, ut nullis haerens illecebris terrena cuncta sibi esse aliena intellegat. Nunc umbram esse eamdem, ut ante iam diximus, ostendamus vitara. Non tibi videtur umbra esse et imago vita hominis super terram, quae sic est dubia, quamdiu sit, et incerta, ut res umbrae aequetur? Vides enim et non vides; ipsa nec ipsa dicamus; quod fuit non vides, quod erit nec ipsum videre potes. Vides tantum quod est, quamdiu stat; tolle quod est, nihil vides; sic est invisa ac si non esset; ergo umbram videt unusquisque vitam suam, et a mane usque ad vesperum, quasi in quodam speculo, vanitatem suae vitae circumspicit. Sed quamlibet alia similia tantum in somnis videt; similiter enim falsa pro veris speculatur, et pro
O me miserum! si ibi vitam non videro, quam numquam veram video; veram enim esse ibi eam necesse est, ubi aeternitas agit. Fuge ergo, fuge, o tu vitae mortalis umbra; fuge tu nos et nos te; tu fuge ut facis; semper enim fugis ut cito vera vita veniat; nos te, ne nos decipias, fugiamus; tardos enim blandis decipere soles impedimentis. Fuge, inquam, et festina quae multos seduxisti, et nos seducere instas, et alios post nos seduces et morti assignabis. O quam caeca es tu, quam seducens, incerta vita! Me exspectas ut rapias, me provocas ut suadeas, me rogas ut seducas, me suades ut decipias. Quis tam insipiens est ut te credat, quae decipis amantes et seducis credentes? Qui enim te diligunt decepti sunt, et qui te credunt seducti sunt; qui autem te neglegunt ditati sunt, et qui te fugiunt salvati sunt, Deum quaerunt qui te contemnunt. Fugiamus itaque nos te antequam tu nos; et quia tu mortalis, brevis, caduca, incerta, instabilis, mobilis, mutabilis, convertibilis es, nos Dei et vitae aeternae amatores et negotiatores potius quam tui nos habeamur, et te fluentem et fugientem fugiamus, ne nos cum tuis amatoribus vindices. Fugiendum est enim nobis quod fugit, et sic in eo vivendum est quasi cottidie moriendum esset. Quid enim interest nobis hodie sive cras mori? Dum enim mori nobis necesse est, sic nobis est mors consideranda quasi iam diu praeteriret; et dum nihil durat ante mortem, festinandum est ad mortem, ut possimus vera aeterna videre post mortem. Quamobrem non tardandum est, sed festinandum est de umbra imaginatae vitae ad veritatem verae vitae. Et quia alia via vitae carnalis, alia via profectus spiritalis, currat animus profectibus sicut vita cursibus, et ita animi augeatur maturitas, ut aetatis plenitudo; et sicut vitae circuli minuuntur, sic vitiorum numerus decrescat, ut cum saeculo sua
O te caecam insaniam, o te caecam foveam, humanam voluntatem, quae accepta celas et data non reddis! Frustra placaris, quae ingrata pasceris, frustra voras, quae sic importuna censum tuae voracitatis exigis. O pertusata sanguisuga impatiens, immitis saturata, blanda ieiuna, vorax, inverecunda, edax, quid habes recti, quid honesti? Nihil. Quae frustrata quaeris, quae vituperata iteras, quae turpia ornas, quarc te ipsam non consideras, o misera humanitas, intus putridam, felle, humore, liquore, sanguine, flegmate plenam, foris vero pellem lavatam, sed numquam tamen mundatam? Semper enim de intimo immunditiae caeno coinquinaris, pollueris; licet cottidie lavaris, cottidie violaris. O pullatam pellem, frustra lavaris, quae natura immunda es. O inversam caecitatem, quod lavas, quod ornas, natura putredo; quod autem violas et polluis, natura nitor. Quid munda coinquinas et immunda lavas, quae animam corrumpis et corpus ornas? Satisne te diligis, an satis te ignoras? Si enim te scis, quare horrida et immunda flegmatis et stercoris domicilia diligis? Si videris in vestimento tuo immunditiam, si flegmata horrescis et aspectum retro torques, et te in tuis vestimentis immundum sterquilinium et olidum ac putridum volutabrum non fugis, non detestaris? Non vides quid tua fistulata pellis per sua foramina foetat? Pudet referre quod amare non pudet. Quare horrida non horrescimus? Quare pudenda non detestamur? Quare foetida non fugimus? Nonne quia non sapimus, et quia mundi non sumus? Ideo immundus immunda quaerit, et turpia turpis, et inhonesta inhonestus; et quia caeci, inhonesti sumus, idcirco nulla inverecunda declinamus. Si enim caeci non sumus, quare nosmetipsos primum nostra immunditia non despicimus? Quare nos vel nostra inverecundia vel nostra turpitudine non contemnimus? Nonne turpia esse honesta tibi non videntur? Quae crebris lumentis et ornatibus variis indigent, et ingrata suis non satiantur impendiis, et satiata non iuvant futuris; et transacta voluntas praesentem non satiat, nec futuram repellit.
In vanum ergo laborat qui talia pascit, et in ventum seminat qui vanae voluntati huic servit, ubi expensum non expedit servitium. Esuriant itaque ista quae sic ingrata, sic molesta sunt, ut semper esurire videantur. Qui ista pascunt se ipsos decipiunt. O inhonesta servitus qua carni fruitur! O dura, o inexorabilis, o fera, licet domestica, dominatio, quae cottidie solvitur et cottidie exigitur, sub die vadit et venit, saturata exiit, esuriens redit! Vae his qui hic pascuntur, ubi fames dominatur, nec divitiis vincitur, et dum haec solvuntur, alia exiguntur. Redde enim prima, secunda cogeris exsolvere; gulam pasce, libidinem exigeris. Cum Susanna ergo clamandum est, Angustiae mihi undique,’’
Dan. 13. 22
et cum Paulo eiulandum est et dicendum est, Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius?’’Rom. 7. 24
Si necessaria solvas, non necessaria reddere cogeris. Si ergo, miser homo, secunda reddere times, prima nega si potes; si non, parce redde, avare exsolve, nihil nisi invitus exsolvas, nihil libenter dones. Sed non potes, video; peius et gravius est, quia exactores diligis, et amicus est tibi inimicus tuus. Quid dicam nescio, quid suadeam ignoro. Unum dicam quod scio; qui hic pascitur, hic saturatur, hic iucundatur, hic ridet, hic inebriatur, hic ludit, illic esuriet, illic sitiet, illic lugebit, illic lamentabit, illic ululabit, sicut Dominus dixit, Vae his qui rident, quia ipsi lugebunt, [et,] Vae vobis qui saturati estis, quia esurietis.’’Luc. 6. 25
Duo enim sibi tempora succedunt et duae vitae, et duo saecula sunt; una vita brevis et altera longa, et qui in una esurit in alia pascetur; qui vero hic vorat, saturatur, consolatur in una, in altera esuriet et sitiet iuxta illud Esaiae, Propter hoc dicit Dominus, Ecce qui serviunt mihi manducabunt et bibent, vos autem esurietis et sitietis,’’Isa. 65. 13
et post pauca, Ecce qui serviunt mihi exsultabunt in iucunditate, vos autem propter dolorem cordis clamabitis et a contritione spiritus ululabitis.’’Isa. 65. 14
Cum haec ergo ita sunt, parcendum est divitiis et brevi voluntati minime serviendum, ne pascamur ad esuriem, ne forte satiemur ad famem, et bibamus ad sitim; videmus enim aut hic aut illic, unum e duobus, necesse experiri. Quamobrem si saturemur, si bibamus, o nos miseri, ex parte non ex toto hic comedamus, necessaria, non suavia; cum paupere manducemus, cum paupere bibamus, cum paupere participemus, ut vel sic cum paupere illic participare mereamur, ubi saturabuntur qui hic pro Christo esuriunt et sitiunt iustitiam.’’Matt. 5. 6
Quorum enim regnum caelorum [est nisi] pauperum,’’Matt. 5. 3
qui animis humiles et divitiis pauperes pro Christo sunt, cui gloria in saecula saeculorum?Ecce nunc de fine viae dicendum est; iam enim diximus viam esse humanam vitam, et quam sit dubia et incerta, et non esse quod est, umbrae similitudine monstravimus; similiter, quam improvisa et quam caeca est ante diximus; de fine vero vitae nostrae, Spiritu Sancto nos adiuvante, noster sermo producendus est. Viatorum est festinare ad patriam, eorum similiter est in via sollicitudo, in patria securitas. Festinemus ergo ad patriam, qui in via sumus; tota enim vita nostra quasi iter unius diei est. Primum nobis est nihil hic amare; sed susum amemus, susum desideremus, susum sapiamus, susum quaeramus patriam; ibi enim patria ubi Pater noster est. Patriam ergo non habemus in terra, quia Pater noster in caelis est.’’
Matt. 6. 9
Etenim si potestatis virtute et deitatis magnitudine ubique est, quam mare profundior, terra stabilior, mundo latior, aere purior, caelo altior, sole clarior est; in caelis tamen manifeste est, in quibus panis angelorum’’cf. Ps. 77. 25
est, qui ut domestici beatam caeli primi regiam incolunt, et Dei fruuntur conspectu. Sed quia inconspicabilis Dei naturam sinceram natura infirmior ferre non poterat, ideo Deus pius, intra quem omnia et extra quem nihil,’’cf. Hil. Pictav. de Trin. ii 6
primam regionem cognitionis suae quam primo caelo inclusit, quod aquis elevatis temperavit, supernis virtutibus deputavit; nisi enim illa primi caeli natura supra dictis aquis temperaretur, superni Dei accensa virtute, nequaquam ab inferioribus esset patienda naturis; ac sic omnibus ubique praesens, inconspicabilis Deus est. Plus enim est quam totus conspici queat, et plus omnibus, qui omnia ex nihilo creavit; et ideo cum videtur invisibilis est, quia quis sit et quantus sit sibi soli notus est. Pulsemus tamen illum, quia unicuique pro merito puritatis notus adest, invisibilis licet, inaestimabilis licet, Deus Trinitas. Pulsemus, inquam, vel hic, ut illuc vel familiarius intremus, vel manifestius intellegamus, et nos in via cantantes dicamus, Post te in odorem unguentorum tuorum curremus,’’Cant. 1. 3
et, Post te adhaesit anima mea,’’Ps. 62. 8
et Trahe me post te;’’Cant. 1. 3
ut cum his canticis mundum festinanter transeamus, ac de supernis gubernati praesentia neglegamus, et de caelestibus semper cogitantes terrena despiciamus; nisi enim caelestibus desideriis impatientius inhiemus, terrenis necesse est haerebimus.Occupemus itaque nos divinis, ne forte humanis, et quasi peregrini semper patriam suspiremus, semper patriam desideremus; finis enim viae semper viatoribus optabilis et desiderabilis est, et ideo quia sumus mundi viatores et peregrini, de fine viae, id est, vitae nostrae semper cogitemus, viae enim finis nostrae patria nostra est. Sed ibi omnes saeculi itinerantes pro meritis diversa sortiuntur; et boni viatores in patria requiescunt, mali vero de ea peribunt; multi enim patriam veram perdunt, quia plus viam diligunt. Non plus viam nos quam patriam diligamus, ne aeternam patriam perdamus; talem enim habemus patriam, quam amare debemus. Duret igitur apud nos ista definitio, ut sic vivamus in via ut viatores, ut peregrini, ut hospites mundi, nullis haerentes cupiditatibus, nullis terrenis inhiantes desideriis, sed caelestibus et spiritalibus formis animos nostros repleamus, virtute et opere psallentes, Quando veniam et parebo ante faciem Dei mei? Sitivit [enim] anima mea Deum fortem vivum,’’
Ps. 41. 2
et, Anima mea sicut terra sine aqua tibi,’’Ps. 142. 6
et cum Paulo dicentes, Cupio dissolvi et esse cum Christo,’’Phil. 1. 23
sciamus nos licet peregrinos a Domino quamdiu sumus in corpore,’’cf. 2 Cor. 5. 6
praesentes tamen esse oculis Dei. Quapropter omnii ignavia calcata, et omni deposito tepore, nitamur ei qui ubique praesens est placere, ut cum bona conscientia de via huius saeculi ad beatam patriam nostri Patris aeternam aeterni transire feliciter possimus, de praesentibus ad absentia, de tristibus ad laeta, de caducis ad aeterna, de terrenis ad caelestia, de regione mortis ad regionem vivorum, ubi facie ad faciem caelestia videbimus, et Regem regum recto regimine regna regentem Dominum nostrum Iesum Christum, cui gloria in saecula saeculorum.Adhuc de fine dicamus, fratres carissimi; finis enim viae nostrae, ut diximus, nostra patria est. Sed quia alii hic patriam possidentes, illic finem viae in patria non habebunt, sed de via in viam vadunt, id est, de poena in poenam animo remordente mutabuntur, et requiem non habebunt: ideo viae, id est, vitae illorum finis patria non est, sed poena, non est requies, sed inquietudo. Iustorum autem vitae finis est vita aeterna, requies, pax perennis, patria caelestis, aeternitas beata, laetitia infinita. Diversus itaque finis viae humanae vitae est, quia licet fragilitate et volubilitate lubrica et incerta fugacitate via vitae humanae similis,
1 Cor. 3. 13
Videte ordinem miserae humanae vitae de terra, super terram, in terram, a terra in ignem, de igne in iudicium, de iudicio aut in gehennam aut in vitam; de terra enim creatus es, terram calcas, in terram ibis, a terra surges, in igne probaberis, iudicium exspectabis, aeternum aut post haec supplicium aut regnum possidebis; quia illic Oportet nos, [ut ait apostolus,] manifestari ante tribunal Christi, ut referat unusquisque propria corporis sui, prout gessit, sive bonum sive malum;’’2 Cor. 5. 10
quam rem etiam Dominus in Evangelio denuntiat, Filius hominis venturus est in gloria sua, et tunc reddet unicuique secundum opera sua.’’Matt. 16. 27
Expavescite, quaeso, dictorum pondus, et cum timore et tremore suspecta semper mente illum tremendum divini iudicii adventum indesinenter cogitate, ubi ante illud tribunal Christi iudicis horrificum, uniuscuiusque opus quale sit ignis probabit,’’1 Cor. 3. 13
et propria uniuscuiusque corporis, sive bonum sive malum, quisque ut gessit referet,’’cf. 2 Cor. 5. 10
et ubi Filius hominis veniens unicuique secundum opera sua reddet.’’cf. Matt. 16. 27
Satis tremenda sententia est, fratres, quia non dixit, secundum misericordiam suam, sed secundum opera sua unicuique reddet;’’
cf. Matt. 16. 27
hic enim misericors, illic iustus iudex. Idcirco timendum est, tremendum nobis est multum, qui haec legimus et audimus, carissimi, quando Deo praedicante cognoscimus iuxta opera sua unicuique’’cf. Matt. 16. 27
reddendum esse. Quid durius dicere potuit? Quid spei reliquit humanae? Quis enim potest per ignem iustificari et iudicis misericordia non egere, qui in corpore peccati’’cf. Rom. 6. 6
habitat? Quis, rogo, humani generis carnem gestans haec non timeat, quibus nos omnes manifestandos et quodammodo assignandos esse ante tribunal Christi, et ibi opera nostra per ignem probanda praedicatur? Cum dolore pro perditis dicendum est, Ut quid limus sensum accipit? quare sensus factus est de pulvere? Qui de terra creati, paululum super eam stantes, in eamdem paulo post intraturi, eadem nos iterum iussu Dei reddente ac proiciente, novissime per ignem probabimur, utMultum nobis de fine, fratres carissimi, timorem Dominus in superioribus per Evangelium et Paulum incussit. Quod nobis post haec tam tremenda divini canonis testimonia refugium est? Quibus lacrimis, quantis suspiriis opus est? Qualibus compunctionibus durum et lapideum cor conterendum est, ut iram iudicis tantam effugere possimus? Quam universitatis creator Deus ac Dominus noster per se ac apostolum prophetasque minatur, qui easdem minas non tacent dicendo, Ecce dies Domini venit ardens ut clibanus, et exuret eos; et erunt omnes alienigenae et omnes qui faciunt iniquitatem, ut stipula; et incendet eos dies illa quae venit, dicit Dominus omnipotens, et non relinquetur radix et germen.’’
Matt. 4. 1
Similiter et alias dicit propheta, Ecce venit Dominus omnipotens, et quis sustinebit diem adventus eius? Aut quis supportabit conspectum eius? Quia ipse ingredietur ut ignis conflatorii.’’Mal. 3. 1-2
Sed et Esaias dicit, Ecce dies Domini veniet insanabilis, dies irae et furoris, dies nubis et nebulae,’’Isa. 13. 9 et Sophon. 1. 15
et paulo post, Caelum enim quatietur et terra movebitur a fundamentis suis, propter furorem irae Domini sabaoth in die, qua supervenerit furor eius;’’Isa. 13. 13
et iterum dicit,Isa. 24. 18-20
Asaph quoque similia loquitur, Deus manifeste veniet, Deus noster et non silebit; ignis in conspectu eius ardebit et in circuitu eius tempestas valida.’’Ps. 49. 3
Et David consona huic loquitur dicens, Ignis ante ipsum ardebit, et inflammabit in circuitu inimicos eius.’’Ps. 96. 3
Post haec, inquam, tam tremenda Veteris et Novi Testamenti praeconia, e quibus heri et hodie pauca commemoravimus, qua satisfactione iram tanti iudicis evadere possimus, videamus. Domini et Salvatoris nostri Iesu Christi meminisse debemus dicentis, Qui vult animam suam salvam facere, perdet eam; nam qui perdiderit animam suam propter me, inveniet illam.’’
Matt. 16. 25
Perdendum ergo est libenter quicquid diligimus praeter Christum pro Christo; vita primum qua corpus animae societate vivificatur, si ita necesse sit, pro Christo martyrizantibus perdatur; aut si talis beatitudinis desit occasio, non tamen voluntatum deerit mortificatio, Ut qui vivit, non sibi vivat, sed ei qui pro ipso mortuus est.’’Cor. 5. 15
Vivamus ergo ei qui cum moritur pro nobis Vita est; nosque nobis moriamur ut Christo vivamus; ei enim vivere non possumus nisi nobis ante, hoc est, nostris voluntatibus moriamur. Christi simus, non nostri; Non enim sumus nostri, empti enim sumus pretio magno,’’Cor. 6. 19-20
et vere magno, quando Dominus pro servo, Rex pro ministro, Deus pro homine datur. Quid debemus nos reddere, si Creator universitatis immerito pro nobis impiis, creatura tamen sua, mortuus est? Putasne non debeas mori peccato? Certe debes. Moriamur ergo, moriamur pro vita, quia Vita moritur pro mortuis, ut cum Paulo dicere possimus, Vivo ego, iam non ego, vivit vero in me Christus,’’Gal. 2. 20
ille qui pro me mortuus est; electorum enim est ista vox. Nullus autem potest sibimet mori, nisi Christus in illo vivat; si autem Christus in illo sit, sibimet vivere non potest. Vive in Christo, ut Christus in te.Sed quaeris quomodo sensus vivat in illo, ut te doceat tibimet mori et Christo vivere, vel, ut verius dicendum est, tibi vivere; qui enim moritur pro Christo ipse vivit, et qui sibi vivit moritur. Mortalis est enim, si voluntatibus suis vivit iuxta illud apostoli, Si enim secundum carnem vixeritis moriemini.’’
Rom. 8. 13
Videtis ergo, carissimi, quia in alienis habitamus, dum vel vita nostra non est nostra, et non nobis vivere debemus, et grandis violentia est per laborem quaerere, et per studium habere, quod natura vitiata non servaverit. Sed tamen arbitri electionem, amissa licet beatitudine, non amisit. Inde nunc Per vim et violentiam regnum rapimussq. cf. Matt. 11. 12
et illud quodammodo quasi inter medias hostium manus e medio agonis campo, et ceu certaminis sanguineo solo, abstrahimus, dum non solum ab adversariis, sed a nobis ipsis durius impugnamur, dum unusquisque male seipsum diligit, et in eo quo diligit seipsum nocet; ille enim bene diligit, qui seipsum salubriter odit, hoc est, affligit; qui vero suis adversariis consentit, non recte se diligere dicitur. Grandis ergo miseria est, qui seipsum nocens non sentit. Cum enim ipse sibi homo contrarius est, non est omnium sic illum pacare ut vere quis seipsum diligat. Pugnandum ergo hic est et certandum cum vitiis nostris, ut alibi coronemur.’’cf. Hieron. Epist. xxii. 3
Tempus enim hoc tempus belli est; ideo enim nemo putet securitatem in bello, quia nullus dormit in bello et nullus securus ingreditur aciem. Acies itaque nobis dirigenda est contra omne vitiosum, voluptuosum, male blandum. Sufficit autem pugnantibus adversarios vincere; si teipsum viceris, omnium victor es; si vero tui victor proprius es, tibi mortuus, Deo vivus comprobaris; quando autem mortuum audis, qua audacia intraturus es ad iudicium Christi! Suae causae advocatum et sui desiderii suggestorem et sui contemptus ultorem unusquisque pro Christo martyrizans se ipsum facit. Si enim vere Christi crucem assumpsisset, nihil ei horum licere animadverteret, quia et Christus in hoc exemplum dedit, ut nullus quod suum est quaerat, dicendo, Non sicut ego volo, sed sicut tu vis,’’Matt. 26. 39
et Descendi non ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem eius qui me misit.’’Ioann. 6. 38
Se unusquisque consideret, ne liber et vivus in loco servi et crucifixi inveniatur, et Unusquisque in quo vocatus est in eo permaneat apud Deum,’’
Cor. 7. 20
et sicut apostolus dixit, Sive liber, sive subiectus,’’1 Cor. 12. 13
sub iugo humilitatis quasi servi in Christo sint. Contra se ergo unusquisque nostrum, carissimi, veniat; nam si non contra nosmetipsos sed contra fratres veniamus, et si loquamur ut libet, non est vera sed falsa religio nostra. Nihil itaque liberum in servis Christi esse debet, et nihil altum in Christi esse humilitate oportet. Non simus ergo superbi, non simus protervi, non liberi; sed simus humiles, lenes, affabiles, communes, ut Rex humilis, altus tamen, in nobis Christus regnet. Sed ut hanc salubrem mortem quadam spei suavitate diligamus, finem eius audiamus. Quis enim revera felicior est illo cuius mors vita est, cuius vita Christus est, et Salvator merces est, cui caelum humiliatur et paradisus patet, cui terra caelestis et infernus clusus est, cui ianua aperitur et vita non finitur, cui Deus pater et angelus minister, qui de brevi longum, de misero beatum, de caduco aeternum, de tristi laetum, de humili excelsum, de terra caelum, de mortali Deum felici commercio acquirit? Si itaqueMoyses in lege scripsit, Fecit Deus hominem ad imaginem et similitudinem suam.’’
Gen. 1. 26
Considerate, quaeso, dicti huius dignitatem; Deus omnipotens, invisibilis, incomprehensibilis, inenarrabilis, inaestimabilis de limo hominem fingens, imaginis suae dignitate nobilitavit. Quid homini ad Deum? Quid humus spiritui? Deus [enim] spiritus est.’’Ioann. 4. 24
Grandis dignatio, quod Deus suae aeternitatis imaginem et morum suorum similitudinem homini donavit. Magna dignitas homini Dei similitudo, si conservetur; sed grandis iterum damnatio Dei imaginis violatio. Quod enim accepit de flatu Dei, si in contrarium depravaverit usum, et beneficium naturae contaminaverit, tunc Dei similitudinem corrumpit, et quantum in se est delet; si autem animae insitis virtutibus usus fuerit in rectum, tunc Deo erit similis. Quascumque ergo Deus in nobis in prima nostra conditione virtutes seminavit, ipsas ei reddere nos praeceptis docuit. Hoc est primum, Diligere ex toto corde Dominum nostrum,’’Matt. 22. 37
Quia ipse prior dilexit nos’’Ioann. 4. 10
ab initio et antequam essemus. Dei enim dilectio imaginis eius renovatio. Deum autem diligit qui eius mandata custodit; dixit enim, Si diligitis me, mandata mea servate.’’Ioann. 14. 15
Hoc est mandatum eius, dilectio invicem, iuxta illud, Hoc est mandatum meum, ut diligatis invicem, sicut et ego dilexi vos.’’Ioann. 15. 12
Dilectio autem vera Non verbo [est tantum,] sed opere et veritate.’’Ioann. 3. 18
Reddamus itaque Deo nostro, Patri nostro, suam imaginem inviolatam in sanctitate, quia ille sanctus est, iuxta illud, Sancti estote, quia ego sanctus sum;’’Lev. II. 44
in caritate, quia caritas est, iuxta illud Ioannis, Deus caritas est;’’Ioann. 4. 8
in pietate et veritate, quia ille pius est et verax.Ne simus alienae imaginis pictores; tyrannicae enim imaginis pictor est qui ferus est, qui iracundus est, qui superbus est. Sicut enim falsa scientia detegitur, sic falsa etiam imago umbrata deprehenditur. Divisa est enim veritas a falsitate, iustitia ab iniquitate, caritas a malignitate, diligentia a securitate, aequitas a pravitate, dilectio a simulatione, et utraque imagines quasdam in nobis pingunt sibi invicem contrarias. Pietas enim et impietas, pax et discordia, contraria sibi sunt. Ne forte itaque nobis tyrannicas introducamus imagines, Christus in nobis suam pingat imaginem, quippe dicendo, Pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vobis.’’
Ioann. 14. 27
Sed quid prodest quod scimus quia pax bona est, si non bene servetur? Solet enim optimum quodque fragilissimum fieri, et pretiosa quaeque maiori cautela et diligentiori custodia indigent; nimium enim fragile est quod levi sermone perditur et minima fratris laesione deperit. Nullum non laedis quando ei adularis; et nulli blandiris quando eum despicis. Dic enim Fatue, [et pacem violasti, et] reus factus es gehennae.’’Matt. 5. 22
Cavendum est itaque dilectionem fraternam studentibus complere loqui ut libet et pro animi motu linguam movere, dum non solum de iniuriosis sed etiam De otiosis sermonibus rationem reddemus.’’Matt. 12. 36
Quapropter studendum est in multis sermonibus non immorari, sed necessaria quaeque proloqui. Nihil enim suavius est hominibus, quam aliena loqui et aliena curare, et otiosa passim verba proferre, et de absentibus detrahere; et ideo qui non possunt dicere, Dominus dedit mihi linguam eruditam, ut possim sustinere eum qui lassus est verbo,’’Isa. 50. 4
taceant, et si quid dicant pacificum sit. Quamvis enim sapiens, minus paucis offendit sermonibus quam multis; quando enim unusquisque mentitur, maledicit, detrahit, seipsum proprio mucrone iugulat. Quid autem aliud nobis inimici optassent, nisi ut nostris armis propriis succumberemus? Noli detrahere, [ait Scriptura,] ne eradiceris.’’Ps. 36. 8-9
Vide quid laboratur in operibus impietatis; habitatio et plantatio, quam vix magnis ac diurnis laboribus plantamus, uno detractionis verbo eradicatur, et quod longo labore vix queat stabiliri, unius sermonis impetu subruitur. Caveat ergo unusquisque, ne sua radix de terra viventium pro odii detractione eradicetur.Periculosa habitatio, carissimi, in qua ista non vitantur. Si enim, [ut ait apostolus,] invicem invidetis et invicem mordetis, [invicem detrahitis, dico,] videte ne ab invicem consumamini.’’
Gal. 5. 15
Si enim Qui non diligit in morte est,’’1 Ioann. 3. 14
ubi erit qui detrahit? Lacrimis in his opus magis quam verbis est. Quid enim diligentius, quidve abundantius lex Dei mandavit quam dilectionem? Et raro invenis quemquam sic facientem. Quid dicemus pro excusatione? Numquid possumus dicere, laboriosum est, durum est? Non est labor dilectio; plus suave est, plus medicale est, plus salubre est cordi dilectio. Si enim vitiis languidum non fuerit cor, ipsius sanitas dilectio est, et quod Deo carum sit; nihil autem Deo plus carum est quam dilectio, spiritalis maxime, cum suae legis et omnium mandatorum suorum summa sit iuxta illud apostoli, Qui autem diligit proximum, legem implevit.’’Rom. 13. 8
Qui vero legem implevit studio dilectionis habet vitam aeternam, sicut et Ioannes dicit, Fratres, scimus quoniam de morte ad vitam transivimus, quia diligimus fratres; qui enim non diligit in morte est. Si quis autem odit, homicida est. Scitis autem quia omnis homicida non habet vitam aeternam in se manentem.’’1 Ioann. 3. 14-15
Aut ergo nihil agendum est nisi dilectio, aut nihil sperandum est nisi poena; Plenitudo enim legis caritas,’’Rom. 13. 10
quam nobis ille pius abundanter inspirare dignetur Dominus noster et Salvator Iesus Christus, qui dignatus est dari pacis conditor et caritatis Deus, cui gloria in saecula saeculorum.Compunctionis necessariae insinuationem superioribus sermocinationibus utcumque suggerere tentavimus, et quasi soliloquiis, proprii licet, omnis tamen cordis ignaviam suscitare voluimus. Sed quia fidei paupertas et carnis voluntas cum mundi cupiditatibus haec castigationum documenta tepide audiens contemnit, persaepe eadem iteranda sunt; si enim fides dubia non esset, vel unum de supra dictis divini oraculi testimoniis abunde sufficeret. Credunt ergo et non credunt qui audita neglegunt; alioquin si tibi hodie, ut ait quidam, diceretur quod
cf. Prov. 13. 8
tuae et nihil reservares, licet parcus et avarus esses, sed omnia disperderes, omnia donares pro vita tua? Et si aliquis te retardare aut impedire tentaverit nonne diceres, Pereant omnia pro salute mea, nec quicquam remaneat; tantum ut vivam? Hoc quare faceres? Quia non dubitares quod cras iuxta severissimi iudicis sententiam arderes. Hic vero dubitas quod quam cito futurum sit ignoras; non nescis tamen futurum, licet neglegis. Expergiscendum ergo est, vigilandum est, orandum est, iuxta Salvatoris nostri Iesu Christi Dei nostri praeceptum dicentis, Attendite autem vobis, ne forte graventur corda vestra crapula et ebrietate et curis huius vitae, et superveniat in vos dies illa repentina; tamquam laqueus enim superveniet in omnes qui sedent super faciem omnis terrae. Vigilate itaque omni tempore, ut digni habeamini effugere ista omnia quae futura sunt, et stare ante Filium hominis.’’Luc. 21. 34-36
Si haec audimus et credimus, fidem nostram vigilantia nostra ostendet, ac discussis squalentibus atque torpentibus mortiferi teporis torporibus, sensus nostros Domini Salvatoris sententia vibret, ut omnibus curis mortalibus depositis parati semper simus, exspectantes scilicet ultimi dici adventum, quo aut poena aut gloria nos suscipiet; acuatque animorum nostrorum acies supra dictus Domini sermo, quo nos vigilantes et orantes iugiter esse docuit, ut non simus quasi credentes et non credentes, et quasi audientes et non audientes; et Dei pii et boni ineffabilem misericordiam de profundo cordis nostri per Iesum Christum Filium suum infatigabiliter deprecemur, rogemus, oremus, ut ita nobis suam dilectionem inspirare dignetur, ut nos ei in aeternum coniungat, inseparabiliter conglutinet, humo elevet, caelo societ interim sensus nostros quamdiu simus in hoc mortis corpore’’
cf. Rom. 7. 24
constituti; atque sic eius adventum sine querela exspectemus, quo ei cum apparuerit cum gaudio et magna caritatis fiducia placentes occurramus. Quam beati, quam felices Servi illi, quos cum venerit Dominus inveniet vigilantes!’’Luc. 12. 37
Beata vigilia, qua ad Deum universitatis auctorem, omnia implentem et omnia excedentem, vigilatur! Utinam me quoque, vilem licet, suum tamen servulum, ita dignaretur de somno inertiae excitare, ita illo divinae caritatisDomine, da mihi, rogo te, in nomine Iesu Christi Filii tui, Dei mei, illam quae nescit cadere caritatem, ut mea lucerna accendi sciat, exstingui nesciat, mihi ardeat, aliis luceat. Tu, Christe, lucernas nostras accendere digneris, dulcissime nobis Salvator noster, quo perpetuae luceant in templo tuo, ac perenne lumen a te perenni lumine accipiant, ut tenebrae nostrae illuminentur, mundi autem tenebrae a nobis fugentur. Sic lumen tuum meae largiaris, rogo, Iesu mi, lucernae, ut illius luce illa sancta sanctorum mihi appareant, quae te aeternum Pontificem aeternorum in antibus magni illius tui templi illic intrantem habeant, quo te iugiter tantummodo videam, aspiciam, desiderem, tantum te amans conspiciam ac coram te mea semper lucerna luceat, ardeat. Tuum sit, quaeso, te nobis pulsantibus monstrare, amantissime Salvator, ut te intelligentes, tantum te amemus, te solum amemus, te solum desideremus, te solum meditemur die ac nocte, semper te cogitemus; et in tantum nobis tuum inspirare digneris amorem, quantum te amari Deum decet ac diligi; ut omnia interiora nostra tua occupet dilectio, totosque nos tuus possideat amor, totos nostros sensus tua impleat caritas, ut praeter te aliud amare nesciamus, qui sempiternus es; quo tanta caritas aquis multis huius aeris et huius terrae et huius maris exstingui in nobis nequeat, iuxta illud, Et aquae multae non potuerunt exstinguere caritatem;’’
Cant. 8. 7
quod in nobis quoque compleri vel ex parte possit, te donante Domino nostro Iesu Christo, cui gloria in saecula saeculorum.Cottidianae experientiae ratiocinationibus humanae vitae miseria collecta, ac divinis simul territi oraculis, temerarie licet, parvitatem ingenioli nostri in superioribus iam diu ostendimus; et licet forte superflua aliis videatur ista nostra loquacitas, a nobis tamen opportune nobis sermo ortus esse ducitur; non enim tam alienam quam propriam excitare
Ioann. 7. 37
Quid bibatis, intellegite. Dicat vobis Isaias, dicat vobis Fons ipse, Me autem dereliquerunt Fontem aquae vivae, dicit Dominus.’’Ierem. 2. 13
Dominus ergo ipse Deus noster Iesus Christus est Fons vitae, et ideo invitat nos ad se Fontem, ut illum bibamus. Bibit eum qui amat, bibit qui Dei verbo satiatur, qui satis diligit, satis desiderat, bibit qui sapientiae amore flagrat. Avide ergo nos gentes bibamus quod Iudaei dereliquerunt. De nobis enim cum gentibus forte dictum est, Praecidit in stupore mentis, capita potentium movebuntur, nec adaperientes maxillas suas, quasi pauper edens in absconso;’’cf. Habac. 3. 14
et quasi de nobis quoque cum perfectis quibusque de quibus hoc scriptum est diceretur, aperiamus, tamquam panem illum qui de caelo descendit edendo, interioris hominis nostri maxillas, ut edaciter edamus et quodammodo velociter, ne nos quis videat, quasi in absconso comedamus. Ut panem ergo edamus, ut fontem bibamus eundem Dominum nostrum Iesum Christum, qui seipsum nobis quasi sumendum Panem [dicit] vivum, qui dat vitam huic mundo,’’Ioann. 6. 33
seque similiter fontem demonstrans ait, Qui sitit, veniat ad me et bibat,’’Ioann. 7. 37
de quo fonte et propheta dicit, Quoniam apud te est fons vitae.’’Ps. 35. 9
Videte unde iste fons manat; inde enim unde et panis descendit; quia idem est qui Panis et Fons, Filius unicus, Deus noster Christus Dominus, quem semper esurire debemus. Licet eum edamus amando, devoremus licet desiderando, adhuc eum quasi esurientes desideremus. Simili modo ut fontem, eum semper dilectionis nimietate bibamus, eum semper desiderii plenitudine bibamus, et suavitate quadam eius dulcedinis delectemur. Dulcis enim est et suavis Dominus; licet eum edamus et bibamus, tamen semper esuriamus et sitiamus, quia cibus noster et
Isa. 55. 1
sitientium enim est, non saturantium, iste fons, et ideo esurientes et sitientes quos alibi beatificavit ad se vocat, quibus numquam bibere satis est, sed quanto plus hauserint tanto plus sitient. Merito, fratres, Fons sapientiae verbum Dei in excelsis’’Ecclus. 1. 5
a nobis desiderandus, quaerendus, semper amandus sit, in quo sunt, iuxta apostoli dictum, Omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi,’’Coloss. 2. 3
quos haurire vocat qui sitiunt. Si sitis bibe fontem vitae; si esuris ede panem vitae. Beati qui esuriunt hunc panem et sitiunt hunc fontem; semper enim edentes et bibentes adhuc edere et bibere desiderant. Dulce enim nimis est, quod semper editur et bibitur, et semper esuritur et sititur, semper gustatur et semper desideratur; unde rex propheta dicit, Gustate et videte quam dulcis est, quam suavis est Dominus.’’Ps. 33. 8
Propterea, fratres, vocationem hanc sequamur, qua ad vitae fontem vocamur a Vita qui est Fons, non solum aquae vivae sed et fons aeternae vitae, fons lucis, idem et fons luminis; ab illo enim haec omnia sunt, sapientia et vita et lux aeterna. Auctor vitae fons vitae est, lucis creator, fons luminis est; et ideo contemptis his quae videntur, transcenso saeculo, in superioribus caelorum fontem luminis, fontem vitae, fontem aquae vivae, ut rationabiles et sagacissimi pisces quaeramus, ut ibi bibamus Aquam [vivam et] salientem in vitam aeternam.’’Ioann. 4. 14
Utinam me illuc dignares adsciscere ad illum fontem, Deus misericors, pie Domine, ut ibi et ego cum sitientibus tuis vivam undam vivi fontis aquae vivae biberem, cuius nimia dulcedine delectatus sursum semper ei haererem et dicerem, Quam dulcis est fons aquae vivae, cuius non deficit Aqua saliens in vitam aeternam.’’
Ioann. 4. 14
O Domine, tu es ipse iste fons semper et semper desiderandus, semper licet et semper hauriendus. Nobis semper Da, Domine [Christe,] hanc aquam,’’Ioann. 4. 15
ut sit in nobis quoque fons Aquae [vivae et] salientis in vitam aeternam.’’Ioann. 4. 14
Magna quidem posco, quis nesciat? Sed tu, Rex gloriae, magna donare nosti et magna promisisti; nihil te maius, et te nobis donasti, te pro nobis dedisti. Unde teCant. 1. 6
quoniam vulnerata caritate ego sum. Opto illa vulnera in me sint, Domine. Beata talis anima, quae caritate sic vulneratur; talis fontem quaerit, talis bibit, semper tamen sitit bibendo, semper haurit desiderando, quae semper bibit sitiendo; sic semper quaerit amando quae sanatur vulnerando; quo salutari vulnere animae nostrae interiora Deus et Dominus noster Iesus Christus, pius ille et salutaris medicus vulnerare dignetur, cui cum Patre et cum Spiritu Sancto unitas est in saecula saeculorum.