Electronic edition compiled by Ruth Murphy
Funded by The HEA via the LDT Project and
PRTLI4
1. First draft, revised and corrected.
Extent of text: 56,000 words
Distributed by CELT online at University College, Cork, Ireland.
Text ID Number: G800012
Availability [RESTRICTED]
Available with prior consent of the CELT programme for purposes of academic research and teaching only.
CELT: Corpus of Electronic Texts
The editorial introduction has been omitted. The translation is available in a separate file.
Text has been checked and proof-read twice. All corrections and supplied text are tagged.
The electronic texts represents the edited text. Words are segmented in accordance with CELT practice. Editorial footnotes are retained and tagged note type="auth". Editorial corrections are integrated into the markup and tagged corr resp="DM" or corr sic="" resp="DM".
Quotation marks are rendered q. They are not used within lines of poetry.
Soft hyphens are silently removed. When a hyphenated word (hard or soft) crosses a page-break, the page-break are marked after the completion of the hyphenated word.
div0=the manuscript; div1=the section. The page-breaks of the printed text are marked according to their publication over four years in a periodical. For the reader's better orientation, in the electronic text paragraphs are numbered in sequence.
Dates are standardized in the ISO form yyyy-mm-dd.
Names of persons, groups or places are not tagged. This is envisaged in a later edition.
This text uses the DIV1 element to represent the section.
Created: Date range: c. 1490-1500.
Beatrix Färber (ed.)
Beatrix Färber (ed.)
Beatrix Färber (ed.)
Ruth Murphy (ed.)
Hilary Lavelle (ed.)
Data Capture Company (data capture)
¶1] {column 1}Do comoradh fled mor-cháin mor-adbal la Conchobar mac Fachtna Fhataigh agus la maithi Ulad ar chena an Emain min alainn Macha. Et1 tangatar maithi2 an chuigid cohi [...] d'insaidi3 na fledi sin. Agus4 ro dailed orrtha co rabatar co subach sobrach so-menmnach uile iat. Agus ro eirgset a lucht ciuil agus oirfide5 agus ealadhna6 do gabail an drecht agus an duan agus an duchonn, agus a geg n-genealach7 agus a craob goibnesa fiadib.
¶2] Is iad so anmanna na b-filed robatar oc ond fleid sin .i. Cathbad mac Congail Clairingnech mic8 Rugraide, agus Genann Gruadh-t-solus mac Cathbaid, agus Genand Glundub mac Cathbaid, agus Genann Gadh mac Cathbaid agus Seancha mor mac Ailella mic Athgno mic Fhir [...] mic Glad mic Rosa, mic Ruaid, agus Fercertne fili mac Aongusa Beldeirg mic F[...] filed mic Gl[...] mic Rosa mic Ruaid. Agus is amlaid do caitis9 fes na h Emna .i.10 adaig airithi a comair gach ain fir do teglach Concobair. Agus is é lín teglaig Conchobair .i. cuig ar tri fichit ar tri cet. Agus desigetar11 and an adaig12 sin no gur togaib Concobar a ard-guth rig os aird agus is ed13 ro raid: ‘As14 ail damsa a fiarfaige dibsi, a oga’,
¶3] ‘Is aichnid damhsa, a oga,’ bar eisin, ‘aon uireasbaidh {Column 2}oraibh .i. tri coinnle gaisgid nan Gaideal do beth in ar b-fegmais17 .i. tri maca18 Uisnig .i. Naisi19 agus Aindle agus Ardan do beith dár sechna tre bithin mna san domun, agus gurab adhbar20 aird-ri Erenn ar ghail agus ar ghaisged Naisi mac Uisnig agus gur cosain nert a laime fén treab ar leth Alpan do.’21
¶4] ‘A ri-milid,’ ar síat, ‘da lamais-ne sin do rad, is fada o dermais e, oir doigh is mic rig coigcrichi22 iatsan, agus do coisendais coiged Ulad re gach coiged eile an Erinn gen co h-eirset Ullta eile leó, doigh is cuingeda ar calmacht iatt, agus as leomain ar nert agus ar niaachas23 an triar sin.’ ‘Ma sed,’ ar Conchobar, ‘cuirter fesa agus techta ar a cenn cu cricha Alban go Loch Eitche agus go Daingen mac n-Uisneich an Albain.’ ‘Cia rachas ris sin?’ ar cách co coitchenn. ‘Do fhetar-sa,’ ar Conchobar, ‘gurab do freitighib24 Naeisi techt an Eirinn ar sith acht le tri .i. Cuculainn25 mac Subaltaim, agus
¶5] Agus ruc Conall les ar fod foleth, agus do fhiafraig de, ‘Cred do gentar, a ri-chuingidh an betha,’ ar Conchobar, da chuiridar ar cenn mac n-Uisneich thu agus a milled ar t'inchaib agus ar t'einech, ni26 nach fobraim?
¶6] ‘Ni bas aen duine do ticfad de sin,’ ar Conall, ‘acht gach aon ar am berainn do Ulltaib, ní roichfet nech uaimsi a b
[...]
dib gan bás agus eg agus oiged27 d'imirt air.’ ‘Is fir sin,’ ar Conchobar, ‘a Conaill, a nois tuigim-si nach inmain letsa mé.’ Agus do chuir se Conall uada, agus tugad Cuchulainn da indsaige, agus do fhiafraig an cetna de. ‘Do berim-se do m' breithir,’ ar Cuchulainn, ‘da sirdea-sa
[...]
gus an India no sirther tu soir nach gebaind-si comha28 sa cruinde29 uaid, acht do toitim fein fa'n gnim sin.’ ‘Is fir sin, a Cu, nach lemsa bh-f
[...]
agus a nois modaighim-si30 ni fhuath agadsa.’ Agus do chuir sin Cuchulainn uadha agus tug ad Fergus da indsaige, agus do fhiafraig31 an cetna de. {Column 3} Agus as ed adubairt Fergus fris: ‘Ni gellaim-si32 dul fa t'fhuil, ’ar Fergus, ‘agus gidhed cena ni b-fuil Ulltach ar am beruinn nach b-fuiged bas agus oiged lim.’
¶7] ‘Is tusa racas ar cend Clainni Uisnig, a rí-milid,’ ar Conchobar, ‘agus glúais romat a marach,’ ar sé, ‘oir is let ticfaid, agus gab iar techt an oir duit co dún Borraig mic Andti agus tabair do briathar damsa mar as taosga33 ticfair an Erinn nach lecfer oirisim na comnaidhe doibh co tigid co h-Emuin Macha an oidchi sin.’
¶8] Tangatar rompa as dech iar sin, agus do innis Fergus a dol fen a slanaidecht clainni h-Uisnig agus do chuaid a lán34 eile do maithib an coigid mailli ris is na slante sin. Agus rugatar as an adaig sin.35
¶9] Agus do aigill36 Conchobar Borrach mac Annti, agus do fiarfaig de: ‘An b-fuil fled agat damsa?’ ar Conchobar. ‘Ata co demin,’ ar Borrach, ‘agus do b’ eidir lem a dénam, agus ni h-edir lem a h-iumcar co h-Eamain Macha cugatsa.37 ‘Ma sed ale,’ ar Conchobar, ‘tabair d'F ergus h-í, uair is dá gesaib fled d'obad.’ Agus do geall Borrach sin. Agus rugatar as an adaig sin gan bedh38 gan baogal.
¶10] Agus do eirigh Fergus co moch ar na marach agus ni rug leis do sluagaib na do shocraide acht a dias mac fen .i. Illann Finn agus Buinne Borb Ruad39 agus Cuillend gilla na h-Ibraige agus an Iubrach.40 Agus do gluaisetar rompo co daingen mac n-Uisnig agus co Loch n-Eitci. Agus is amlaid do batar mic Uisnig agus tri finbogha41 fairsinge acu, agus in both an dendáis fulachtadh dib sin ni h-innte do caitdis, agus an both a caithdis ni h-innti do collaidis. Agus do leig Fergus glaodh mór is in cuan co clos fo imcen na crich fa coimnesa doibh. Agus is amlaid do bi Náisi agus Derdri42 ann sin, agus in Cennchaom Conchobair etarra ag a h-imirt .i.
¶11] Agus do aithin Derdri Fergus ag legen na céd glaeidhi,45 agus do innis do Naisi gur aithin in céd glaed do rinne Fergus. ‘Cred fár celis í, a ingen?’ ar Naisi. ‘Aisling atconnarc a réir,’ ar Derdri, ‘.i. tri h-eoin do techt chuigainn a h-Eamain Macha agus tri bolgama meala ina m-bel leó, agus do fagbatar na tri bolgama sin againne, agus rugatar tri bolgama d'ar b-fuil leó’ ‘Cred in breth46 ata agad do'n aisling sin, a ingen?’ ar Naisi. ‘Ata,’ ar sí, ‘Fergus do teacht cugainn a teachtairecht as ar tir dhuthchais fen lé sith, óir ni millsi mil na teachtaireacht sithi; agus is iat na tri bolgama fola rugad uainn .i. sibhse récas leis, agus feallfa oraibh.’
¶12] Agus ba h-olc leósun sin do radha disi. Agus adubairt Naisi re h-Ardán dol ar cenn Fergusa. Do cuaid imorro, agus mar ráinic íat do toirbir teora47 póca doibh co dicra deghthairise, agus ruc leis co daingen mac n-Uisnig iat, ait a raibi Naisi agus Derdri. Agus do toirbretar teora poca co dil agus go dicra d'Fergus agus da macaib. Agus fiafraigeatar sgela Erenn agus choigid Ulad co sonnradhach.48 ‘Is siat sgela is ferr againn,’ ar Fergus, ‘Conchobar do m'cur fen ar bur cenn-si, agus mo cur a slanaigecht agus a coraigecht air im beth diles tairise dib, agus ata mo briathar oram fa mo
¶13] Agus ni do deoin Derdri an dubhradar ann sin, agus do bi 'g a toirmesc impo. Tug Fergus fen a briathar doibh, ge mad {Column 5}iát51 fir Erenn uile da feallfad orthasan na bud dín sgeith na cloidhme na catbairr doib, acht52 co m-beredh-san forra. ‘Is fir sin,’ ar Naisi, ‘agus rachmaid-ne letsa co h-Emain Macha.’ Tucatar as an adaig53 sin co tanic an maidin moch-sholus ar ná marach. Agus do eirigh Naisi agus Fergus agus do deisigetar54 in Ibrach, agus tangatar rompo ar fud mara agus morfhairge no co rangatar co dún Borraig mic Andti.
¶14] Agus do dech Derdri ar a h-éise ar crichaib Alban, agus is ed adubairt: ‘Mo cen duit, a tir ut thoir,’ ar sí, ‘agus is fada55 lim taib do chuan56 agus do chalad agus do muighe minsgotacha min-ailli agus do tolcha taeb-uaine taitnemacha d'fagbail. Agus is beg rangamar a les a comarli sin do denam.’ Agus ro chan an laid:
- Inmain tír an tir út thoir,
Alba con a h-ingantaib;
Nocha ticfuinn eisdi ille
Mana tísainn le Naisi.- Inmain Dun Fidhgha is Dun Finn,
Inmain in Dun os a cinn,
Inmain Inis Draigen de,
Is inmain Dun Suibnei.
- Caill Cuan!
Gus a tiged Ainnle, mo nuar!
Fa gair lim do bi in tan,
Is57 Naíse an oirear Alban.- Glend Laidh!
Do collainn fan m-boirinn caoim;
Iasg is sieng58 is saill bruic,
Fa hí mo cuid an Glend Laigh.- Glend Masain!
Ard a crimh, geal a gasáin;
Do nimais collad corrach
Os inbir59 mungaich Masain.- Glend Eitci!
Ann do togbhus mo cet tig;
Alainn a fidh iar n-eirghe
Buaile grene60 glend Eitchi.- Glend Urchain!
Ba h-ed in glend direch drom-chain;61
Nocha n-uallcha fer a aoisi
Ná Naisi an Glenn Urchain.- Glend Daruadh!
Mo chen62 gach fer da na dúal;
Is binn guth cuaich ar craib cruim
Ar in m-binn63 ós Glinn Daruadh.- Inmain Draigen is trén traigh,
Inmain a uisge in ghainimh glain:
Nocha ticfuinn eisde an oir
Mana tisuinn le m'inmain.64Inmain.
¶15] As a h-aitle sin65 tangatar d'innsaige Dúne Borraig, agus do toirbir Borrach teora poga do macaib Uisnig agus do {Column 6}fer failti re Fergus con a macaib. Agus is ed adubairt Borrach: ‘Ata fled agamsa duitsi, a Fergais,’ ar sé, ‘agus as geis doitsi fled d'fhagbail no co tairsidh í’ Agus o t'chuala Fergus sin do rindeadh rothnuall66 corcra de.
¶16] ‘Is olc do rinnis, a Bhorraig,’ ar Fergus, ‘mo chur fo gesaib agus Conchobar do tabairt mo breithir oram fá macaib Uisnig do breith go h-Emain an lá do ticfaidis an Eirinn.’ ‘Cuirim-si fó gessaib tu,’ ar Borrach, ‘.i. gesa nach fuilngid fír-laeich ort mana tísair do caithem na fledi sin.’
¶17] Agus do fiafraig Fergus do Naéisi cidh do ghenadh se ime sin. ‘Do gena,’ ar Derdri, ‘madh ferr letsa mic Uisnig do treigen ocus an fhled do caithim; acht chena as mór an cennach67 fledi a treigen.’ ‘Ní tréigeb-sa iat,’ ar Fergus, ‘dóigh cuirfed mo da mac leo .i. Illann Find agus Buinne Borb Ruad, go h-Emain Macha, agus mo bríathar fein fós,’ ar Fergus. ‘Is lór a fheabas,’68 ar Naéisi, ‘óir ní nech eile do chosain sinde riam a cath na a comrug acht sind fein.’
¶18] Agus do gluais Naeise maille re feirg do láthair. Agus do len Derdri é, agus Aindle agus Ardan agus da mac Fergusa. Agus ni do deoin Derdrenn do rinned an comhairle sin. Agus do fhagbadh Fergus go dubhach do-bronach. Acht aon ni chena, do bi deimin le Fergus dá m-béidis coig oll-coigid Eirenn agus a comhairle leg le ceile, nach tísadh dib a comairci sin do milled.
¶19] Sgela mac n-Uisnig. Do gluaisedar rompa agus do ráidh Derdri friu: ‘Do beraind comairle maith daeib, gen go derntar oram í.’ ‘Carsat comairle sin, a ingen?’ ar Naéisi. ‘Eirgem go h-inis Cuilenn cr
[...]
69 etar Eirinn agus Albain, agus anam ann go caithe Fergus a fhleid; agus as comhall breithir d'Fergus sin, agus as medughadh fada flaithemnais daibsi.’ ‘Is radh
{Column 7}
- Mairg tanac le bretir mir70
Fergusa mic Roich ro mhir;71
Ni dingen aithméla de,
Uch! is acher72 mo cride.- Mo cridi na caeb cumadh
Ata a nocht, fa mór pudhar73;
Mo nuár! a maca maithi,
Tangatar bar tiugh74-laithi.- Na h-abair, a Derdri dían,
A ben is ailli na in grín,
Ticfa Fergus fortill n-gail
Cugainn nar: cuingénaigh.75- Fárir! is fada lim duib,
A maca ailli Uisnig,
Techt a h-Albain nan damh n-derg,
Fada bus buan a bith-mairg.Mairg.
¶20] A h-aithle na laidi76 sin tangatar rompa co Finncarn na Foraire ar Sliab Fuait, agus do tuit a collud ar Derdri ann sin, agus do fagbatar í gan fis doib. Agus do airig Naisi sin agus impodais ar a cenn co leic. Agus si sin uáir do bí sisi ac eirge as a collud. Agus adubairt Naisi: ‘Cred far anais ann so, a rigan?’ ar sé ‘Collud do rónas,’ ar Derdri, ‘agus tarfas fis agus aisling dam ann.’ ‘Ca h-aisling sin,’ ar Naisi. ‘Do connarc,’ ar Derdri, ‘cen cenn ar cechtar agaibsi, agus cen cenn ar Illann Find, agus a cenn fen ar
- Truagh an taidbsi tarfas dam,
A cetrar féta77 finn glan,
Gan cenn uaib ar cechtar de,
Gan cungnam fir le cele.- Nocha can do bel acht olc,
A ainnear alainn edrocht,
Léig uait,78 a bel tana mall,
Ar Gallaib mara Manann.- Do b'ferr lim olc da gach duine,
Do raidh Derdri gan duibhi,
Na bar n-olc-sa, a triar min,
Ler sires muir is moir-tir.79- Do ciu-sa a cenn ar Bhuinne
O se a saegal is uille,80
Nocha lemsa, a nocht nach truag
A cenn ar Bhuinne m-Borb Ruad.Truagh.
¶21] As a h-aitle sin tangatar rompo go h-Ardna Sailech re raiter81 Ardmacha a n-iu. Is ann sin do raidh Deirdri: ‘Is fada lim in ni do cim a nois.i. do nell82-sa, a Naisi, is in aér, agus is nell fola é, agus doberainn comarle daib, a maca Uisnig,’ ar Derdri. ‘Carsat comairle sin, a rigan?’ ar Naisi. ‘Dol co Dun Dealgain mara b-fuil Cuchulainn, agus beith ann sin no co tí Fergus, no techt ar comairce Conculainn go h-Eamain.’ ‘Ni regmad a les an comarle sin do denam,’ ar Naisi. Agus adubairt an ingen so:
{Column 8}
- A Naisi, fech ar do nell
Do ciú sunn is in aér;
Do ciú os Emain uaine
Forr-nell fola for-rúaide.
- Ro-m-gabh bidgad res an nell
Do cíu sunn is in aér,
Samalta re crú fola
In nell uathmar imthana.- Do berainn comairle duib,
A maca ailli Uisnig,
Gan dol co h-Emain a nocht
Le b-fuil oraibh do gúasacht.- Rachmad-ne go Dun Delgain
Mar a b-fuil Cú na cerda;
Ticfam a marach an des,
Maraon is a Cú coimdes.- Adubairt Naisi tre feirg
Re D erdri n-gasta n-gruaidh-deirg,
O nach b-fuil egla oirne,
Ní dingnum do comarle.- Do b'andam sin ríam roime,
A ua83 ríghda Rugraide,
Gan ar m-beth ar én sgel de,
Mise is tusa, a Naéisi.- An lá tuc Manannán cuach
Duinn, is an Cu ro luath,84
Ní bethea-sa am agaid de,
Aderim rit, a Naisi.- An la rucais let a mach
Mise tar Es Ruaid romach85
Ní bethea am agaid de,
Aderim rit, a Naisi.A Naisi.
¶22] A h-aithle na rann sin do gluaisetar rompo an athgairit86 gacha sliged co facatar Emain Macha uathaib. ‘Ata comarda agamsa daibh,’ ar Derdri, ‘ma ta Concobar ar ti87 fheilli no fhinghaile do denam oraib.’ ‘Ga comarda sin?’ ar Naisi. ‘Da leicter sibsi sa tech a b-fuil Concobar agus
¶23] Agus rangatar rompa fo n-innus sin co dorus tighi na h-Émna, agus do iarratar foslugud rompa. Do fregair an doirrseóir agus do fiarfaig cia do bí ann. Do h-innised gur b'íad tri mic Uisnig do bí ann, agus da mac Fergusa, agus Derdri. Da h-innised sin do Conchobar agus tucad a lucht fedma agus fritheolma da innsaige, agus do fiafraig dibh cinnus do bí tech na Craobruaide im biadh no im dig. Adubratar-san da ticdis cuig catha89 Ulad ann, co b-fuighdis a lór daothain bidh agus dighe. ‘Ma sed,’ ar Conchobar, ‘berar mic Uisnig innte.’ Agus adubrad sin re macaib Uisnig. Adubairt Deirdri: ‘A nois benais a digbail rib gan mo comarli-si {Column 13}do denamh,’ ar si, ‘agus denam imtecht budesta.’ ‘Ni dingnum,’ ar Illann Find mac Fergusa, ‘agus adamar, a ingen, is mór an metacht agus an midlaochus do mothaigis orainn an tan adere sin, agus rachmáid co tech na Craobhruaide,’ ar sé ‘Rachmaid co deimin,’ ar Naisi.
¶24] Agus do gluáisetar rompo co tech na Craobruaide, agus do cured lucht freasduil agus friteolma leó Agus do freaslaiged iat do biadaib saora so-m-blasda agus do deochaib millsi mesgamla, gur bad mesga medar-cháin mor-gothach gach aon dá lucht fedhma agus fritheolma. Acht aen ni chena, nír caithetar féin biad na linn re meirtnigi a n-aistir agus a n-imthechta, uair ni dernatar anadh no oirisem o do léicsetar Dun Borraig mic Andti co rangatar Emain.
¶25] Is ann sin adubairt Naisi: ‘Tabhartar in Cendcaom Conchobair cugainn co n-dernmáis a h-imirt.’ Tugad in Cendcaom cuctha, agus do suidiged a foirend furri. Agus do gab Naisi agus Derdri ag a frais-imirt.90 Is i sin uair agus aimser adubairt Conchobar: ‘cia h-agaib, a óga, do gebainn da
¶26] Is amlaid imorro do bí Leabarcam, agus ba h-annsa lé Naisi ina gach nech eile is in cruinne, uair ba minic le dol a crichaib an domain móir d'íarmoracht Naisi do breith sgel cuige agus uadha. Iar sin tanic Leauarcam roimpi co h-airm a raibi Naisi agus Deirdri. Agus is amlaid do batar agus an Cenncaom Conchobair etarra ga h-imirt. Agus do toirbir92 mac Uisnig agus Derdri do pfocaib co dil dicra deg-tairisi agus do caiestar frasa dér gur bo fliuic a h-ucht agus a h-urbruinne. Agus do labair ina diaigh sin agus adubairt: ‘Ni maith daibhsi, a maca inmaine,’ ar si, ‘an ni93 as doilghe rugad uadha riam do beth agaib agus sib ar a comus. Agus is da bar fis do cuired mise,’ ar Leabharcam, ‘agus da fechain an mairend a delb no a denam fen ar Deirdri. {Column 14}Agus is fata lim fós an gnim do níter a nocht an Emain.i. feall agus meabul agus mí-coingeall94 da denam oraibsi, a cairde gradhacha,’ ar sí, ‘agus ni bia Eamuin aon oidchi co deredh an domain bus fer í iná nocht.’ Agus do rinne an laid ann:
- Truag an mebul
Do niter a nocht an Emuin,
Agus o'n meabul a mach
Bud h-i an Eamain irgalach.95- Triar brathar is ferr fo nim
Dar imgidh ar talmain tigh,
Doilech lim-sa mar ata,
A marbad a los96 en mna.
- Náisi agus Ardan comblaid,
Ainnli bais-gel a m-brathair,
Feall ar in dreim-si 'g a luadh,
Nocha limsa nach lan-truag.Truag.
¶27] As a h-aitle sin adubairt Lebarcham re macaib Fergusa doirsi tige na Craobhruaide agus a fuinneoga97 do dúnad: ‘Agus da tistar chugaib, buaidh agus bennacht daib, agus cosnaid sib fen co maith agus bar comarche agus comarci Fergusa.’
¶28] Agus tanic roimpi a mach as a h-aithle co dubach dobronach droch-mennmach co h-airm a raibhi Conchobar. Agus do fiafraig Conchobar sgela di. Is ann sin adubairt Leabarcham ag a fregra: ‘Ata droch sgela agam duit agus deg sgel.’ ‘Cred iát sin?’ ar rí Ulad. ‘Is maith na sgela,’ ar Leabarcam, ‘in triar is ferr delb agus denam, is ferr luth agus lamach, is ferr gnim agus gaisged agus gnath-irgal an Erinn agus an Albain agus is in domun mor uile to techt cugatsa, agus bid imáin98 enlethe agut festa an agaid b-fer n-Erenn o tait mic Uisnig libh. Agus is e sin sgel is ferr agam duit. Agus is e sin sgel is mesa agam, in ben do b'ferr delb agus denam is in domun ic imtecht uainn a h-Eamain, nach b-fuil a delb fen na denam fuirri.’
¶29] O t'cuala Conchobar sin do chuaid a ed agus a aigidecht99 ar cul.100 Agus do ibset dail no dó ana dhiaig sin. Agus do fiarfaig Conchobar a rís: ‘Cia racad dam da fios an mairenn a cruth no a delb no a denam fen ar Derdrinn?’ Agus do fiafraig fo thri sol fuair a fregra.
¶30] Is ann sin adubairt Conchobar re Trén-dorn101 dol and. ‘A Tren-durinn,’102 ar Conchobar, ‘in fedar tu cia do marb t'athair?’ ‘Do fhetar,’ ar se, ‘gurab e Naisi mac Uisnig do
¶31] Is and sin do eirigh Conchobar agus Ulltaigh agus tangadar timcell na bruighne agus do leigedar ílgairthe móra and sin, agus do chuirsiut teinnti agus tennala is in m-bruighin. Agus adclos sin do Derdrinn agus do clainn Fergusa, agus do fiafraigedar, ‘cia ata fa'n Craobruaid.’ ‘Concubar agus Ulaid,’ ar siat. ‘Agus comairci Fergusa fríu,’ ar Illann Finn. ‘Mo cubais,’109 ar Conchobar, ‘ba mela duibsi agus do macaib Uisnig mo ben-sa agaib.’ ‘As fír sin,’ ar Derdri, ‘agus do fheall Fergus oraib, a Naeisi.’ ‘Mo cubais,’ ar Buinni Borb, ‘ni derna ocus ní dingnim-ne.’
¶32] Is and sin tanic Buinne Borb a mach agus do marb trí caogait110 a muigh agus do báith na teinnti agus na teannala
¶33] Agus do chuala Derdri an comrad sin. ‘Mo chubais,’ ar {Column 16}Derdri, ‘do thréicc Buinne sib, a maca Uisnig, agus as aithremail115 an mac úd.’ ‘Dar mo breithir fein,’ ar Illann Finn, ‘nocha treigeabh fen íat in cen maires an calad116 colg am laím.’
¶34] Agus tánic Illann amach íar sin agus tuc tri luathchuarta a timcell na bruidni agus do marb tri cet a muigh. Agus tánic as tech co h-airm a m-bái Naisi agus sé ag imirt fichle agus Ainnle Garbh. Agus tuc Illann cuairt impa, agus adib117 dhigh. Agus tug lochrann ar lasad leis a mach ar an b-fhaithchi, agus do gab ag slaide na sluag, agus nír lamsat techt timcell na bruidni. Do ba maith an mac do bi ann sin .i. Illann Finn mac Fergusa. Nir er118 nech riam im séd na im ilmáine, agus ni tarda tuarasdal o rígh dó, agus nír gab séd ríam acht ó Fergus namá.
¶35] Is ann sin adubairt Conchobar: ‘Cait a b-fuil Fiacha ma mac?’ ar Conchobar. ‘Sonna,’ ar Fiacha. ‘Dar mo cubhas, is an aon oidchi rugad tusa agus Illann, agus as iat airm a athar ata aigesium, agus ber-si m'airm-si let, an
¶36] Is ann sin do innsaig cach a chele dib. Agus tanic Fiacha a cert-comlainn co h-Illann, agus do fiafraig Illann d'Fiacha: ‘Cid sin, a Fiacha?’ ar se. ‘Comrac agus comlann do b'ail lem ritsa,’ ar Fiacha. ‘Olc do rinnis,’ ar Illann, ‘agus mic Uisnig ar mo comarce.’ Do innsaigetar a cele, agus do ronsat comlann ficda, forniata, dana, dedla, deg-tapaid. Agus do fortamlaig Illann ar Fiacha, co tuc air luidhe for sgath a sgeith.122 Agus do géis an sgiath agus do geisetar tri prim tonna Erenn ann sin, .i. Tonn Clidna agus Tonn Thuaithi agus Tonn Rugraide.
¶37] Do bi Conall Cernach an Dun Sobairci an inbaid sin, agus do cuala torann tuinne Rugraide. ‘Is fír sin,’ ar Conall, ‘ata Conchobar an eigin, agus ni cóir gan a innsaige.’ Agus gabais a airm, agus tanic roime go h-Eamain. Agus fuair an comrac ar na srainiud ar Fiacha mac Conchobair, agus in Orchain ac buiriud agus ac beic foraigh a cáiniud a tigerna; agus nir lamsat Ulaid a tesargon. Agus tanic Conall do leth a cuil co h-Illann, agus saitis a sleg trit .i. an Culghlas Chonaill. ‘Cia do gon me?’ ar Illann. ‘Mise Conall,’ ar sé, ‘agus cia tusa?’ ‘Mise Illann Finn mac Fergusa,’ ar se; ‘agus is olc an gnim do ronais, agus mic Uisnig ar mo comairce.’ ‘In fír sin?’ ar Conall. ‘Is fír ón—’[...]123
¶38] {Column 17}
¶39] ‘Do genam-ne comarle re'r maithibh uime sin,’ ar Fergus. Tucad Cormac Conloinges130 chuige iar sin, agus Uaitne Ucht-sholus mac Conaill Cernaig, agus Aongas mac Aonlaime Gaibe, agus Goibnenn mac Luirgnigh, agus na maithi ar chena. Agus tuc Fergus comus a comarle doib. Is si comarle tugatar dó na comhada do gabail agus an t-sith do denam. ‘Agus is ar mathaibh re Conchobar do furailetar sin,’ ar Fergus. Agus do meallatar é amlaid sin. O do thuig Fergus an ni sin as ed atbert: ‘Faomaim-si
[...]
,’ ar se, ‘agus da millter aen ni dib siut, ni bia mo charadrad-sa re Conchobar co brath in a diaigh. Agus do
[...]
adar-si mi,’ ar Fergus. Imtúsa sidha co n-uigi sin.
¶40] Imthusa Fergusa imorro. Do gab sed én co feitmech [...] forniata ar a comhadaib a Ciarraig131 a thuiseil [...] ar aigthe impa. Rugatar as an bliadain [...] go fiamach forgruamdha co tanic aimser cuarta timcill d'Fergus ar fut Ulad. Is i sin úair agus aimser do rigned turgnum fledi moire la Conchobar a n-Emain min-alainn Macha. Agus tug maithe an cuigid
¶41] Is ann sin tarla tegma tubaisdech agus an-shén urrlamh d'innsaige na bruidni133 .i. triar oglach allmarda134 do batar a teglach Conairi mic Etersgeoil fecht n-aill .i. Dubloingsech135 mac Tribuait, agus Tribuait mac Ua Loingsigh, agus Durrthach h-ua Fhiaich. Agus do batar o re Conairi mic Etersgeoil mic Eogain a núas ar fud Erenn fo glére onóra in gach inad, agus ni lamthai diultadh136 rompa in gach tír a tegmadís. Tarla an adaig sin co h-Emuin iát. Agus ni raibe doirrseoracht an Emain fo'n am sin. Agus tangatar an buiden sin gan mothugadh is in bruidin, agus ni fuaratar lucht a freastail na a fritheolma na a fiadugthi re méd medracht agus meisge agus mi-ceille na fedna ro batar rompa is in dún. Agus do fechatar an tech in a timcell, agus atconncatar in {Column 18}n-imdaid n-alainn n-orda na n-aonntoma, agus do cuatar fen innti focetóir. Agus do togbatar a n-airm os a cennaib, agus do aitnigetar cach iat focetóir. Do luid socht mór ar Conchobar agus ar cach trid sin, uair ba nair leo a cur as in n-imdaid, agus fa mana mor-urbada a m-beth innti.
¶42] Nir fada doib samlaid an uair do blosgustar Fergus is in b-faichthi. Agus tanic a nunn a n-Emain as a h-aitle agus Bricni137 roime. Agus mar do connairc Bricne an triar oglach alainn allmarda sin do beith is in n-imdaid, do impó co furechair re Fergus agus do innis do a m-beth innti. Agus ba fiadnuise d'Fergus fen an ni sin. Tanic Fergus a mach ar
¶43] {Column 19}Is ann sin do riachtadar na filidh142 ar an b-fhaichthi .i. Cathbad caom-draí agus Genann Gruadh-solus mac Cathbaid agus Mesdeagha mac Aimerghin agus clanna Fercertne143 ar chena. Agus fuaratar an macrad ar n-á mugugadh agus ar n-a mí-corugadh. Agus tangatar os cinn Daire mic
- Is tren ro timairged duinn
O Conchobar aidble ruin,
Co nach forgluaisit na fir
Fuilit is na h-imdadaib.- Da rabh an Emain uile
Ragha sochraidi ar suide,
Do gebusa sonda soin
Fa imdaid caim Conchobair.- Mona gaba cert no cóir,
Ina comtha airgid no óir,
Ro-d-fia deabaid gan t-sena
O na feraibh for-tréna.Is.
¶44] Tangadar na fileda rompa as a h-aithle, agus do innisedar d'Ulltaib agus do Conchobar na sgela sin. Ro eirgedar uaisle na h-Emhna agus curaidh145 na Craobruaide. A n-imtusa co n-uige sin.
¶45] Imthusa Fergusa do berar os aird.146 Do righni crecha agus airgni aidble agus echta imda. Agus as iad so ba h-uaisle do na h-echtaib sin .i. Fiacha Finn mac Conchobair agus Daire mac Feidlimthi, amail asbert Fergus:
- Fiacha Find mac Conchobair,
As re t'laim-si do rochair;
Bas Daire mic Fedlimthi,
Ger bh' eisein, nir gnim sochar.
¶46] Ro h-airged agus ro h-imlomrad agus ro loited leo o Raith móir o m-Breasail go dobur-lindtib Dabuill, agus o imlib na
- Muirenn muin-geal marbaisi,
Ben Muinremair gan mheabul;
{Column 20}Ethne cinn-fhinn crechtnaidhis,
Ben Errge, fa cruaidh deabaid.- Laidis agus Lendabair,
Is i do lam ro-d-cirre;147
Ethni finn a Berramain,
Is tusa fos ro-s-mille.
¶47] Rugatar na h-airgne sin leo, agus nir lamthai buain riu no soichin forro. Agus is i so slige a rugatar a creacha.i. a Sliab Fuaid agus a Fid Conaill. Agus rangatar rompa fo'n innus sin co h-Uisnigh min-alainn Míde. Agus do oirisetar ann an adaig sin. Agus do eirgetar mochrath148 ar na marach, agus ro cinnset comarle ca cuiged do cuigedaib Erenn a rachdáis. Do fiarfaig Fergus do Bricni mac149 Cairbri mic Rosa no in co Finn mac Rosa do rachdais. Agus do batar araile dib ac a radh gur b'e Curi mac Daire triath is ferr enech do bui a n-Eirinn. Agus atbert Bricne na briathra-sa: ‘Ferr na gach cuiged Connachta. Ferr do rigaib Oilill. Mo do miledaib Medb, agus
[...]
cend-port oirecuis Erenn Cruachan,’ bar Bricne, ‘ar n
[...]
agus geanmnaid a mna. Atfiala a fileda, agus is i m
[...]
ocamaid do'n chur-sa.’ Agus coma do bui ag a radh,150 agus atbert an laid and:—
- Ca leth racmaid, cian ro clos,
No bermaid ar coblach151 treas?
In
[...]
152
In budh thuaith no an budh dhes?
- An co Cairbri aidble treall?
Go mac Rosa, rigda a renn?
Da sia ar creach go Boinn linn,
Grian-port a faicfeam Finn?- Do gebha failti móir mais,
A mic Rosa, acht go ria ris,
A tig Conraoi fa fat fois,
Da ris go Cathraig is aibnis.- Mithigh153 duinne dol romuinn
Tar gach ruba co rubain,154
Co tech Medba a fuil Oilill,
Lucht ar fedma 's ar fulaing.- Fagam in dingna ar atam,
Do-m-ria Conchobar na creach,
Do dechaid mar grísa cith,
Is mithigh a find ca leth.Ca.
¶48] Is ann sin adubairt Bricne na briathra-sa: ‘Is amlaid so ro fhagbatar ar sean daine155 again .i. tagall an tuaisgirt agus bliadain a Laignibh agus medar-cuairt na Muman agus gnathcomnuidhi Connacht. Agus an tír a fetfam fen comnuidh do denam agus ar clann in ar n-diaigh, is aca anfamaid. Agus raed eile fos: Ni fuilit da rig ar aon cuiged an Erinn acht ar Connachtaib. Agus fos is as is usa duinn ar crecha agus ar cogad do denam. Agus is ri Erenn ar tothacht Medb,’ ar Bricni, {Column 9}‘agus aird-ri an cuigid gan amurus Oilill. Medb156 cetamus
[...]
dingna amhusach agus ollaman, eiges agus aird-fhiled an domuin ar cena. Indisim-si duid, a Fhergais,’ bar Bricne, ‘gurab a Cruachain ata rogha curad agus cath-mhiled na cruinne, agus díghluim deg sluaigh an domuin. Agus
[...]
eirghe mad anacuibde ritsa comsanad an a Connachta.’
¶49] Is sí sin comairle ar a raghnighedar uile. ‘Ma si sin comairle ar a rao
[...]
sib,’ ar Fergus, ‘tiged Bricne romhaind co Cruachain, agus indisiudh d'Oilill agus do
¶50] Is and sin tainic Bricne reime co Cru achain. Agus ferais Medb agus Ailill failti fris. Agus toirbredar maithi na Cruachna teora póco dó etir fera agus mnáei, etir rig agus ruirech, etir bantracht agus macam. Agus ba158 failidh íad uile roime. Agus do fiarfaig Medb a sgela de. Agus do innis sgela Fergusa doib, agus atbert ria: ‘Bid a t'ri-si159 ar Erinn o tanic Fergus cugat. Agus coisgfidh se cogad Ulltach dit.’ Bá failidh Medb de sin, agus is ed asbert: ‘Do gebha seoit agus maine uaimsi,’ ar sí, ‘i. timthacht da tricat do tren-feraib agus do160 carpadaib, tri secht cumala161 do derg ór, agus fín do dail fair a Cruachain do grés.’
¶51] Agus ni cian do batar ann an tan atconncatar Fergus cuctha. Agus ergis Medb in a agaid agus do toirbir poig dó. Agus tugatar na mná agus na filidh poca dó, agus do fersat fir-cain failti fris, agus fri Cormac Conloinges mac Conchobair, agus fri maithib Ulad ar chena. Do innis Bricne aitesga Medba agus a h-urigeall agus a comhada d'Fergus. Agus do aigill Medb fein é, agus atbert ris: ‘Do ber-sa coinnmed da fhichet cet catharmach duit ar Connachtaib, agus do bet fen a Cruachain do grés fiche cet curad, an egmuis do bhan agus t' fhiled agus t' ollaman.’ ‘Do ba maith an t-uirigeall sin amh, a righan,’ ar Fergus, ‘da fagmais faílti an aird-rig Oilella.’ ‘Is ferr im biadh ocus im dig é ina mise,’ ar Medb. Agus is cuma do búi g' a radh, agus atbert na roinn:—162
- Mo chen, a Fhergais Emna,
A flaith firen fír ferrda,
Dá tisda lín budh lia alle,
Ro-d-fia fia163 agus failti.
- {Column 10}Coinnmed da fhichet cet cath,
Do berthar duit re gleo n-gart;
Do bet fen fiche cet cain,
Gan tocht en oidci a Cruachain- Do ba lan maith sin, a Medb,
Gach ní raide-si co derb,
Da fagmais-ne co greama
Failti an aird-rig Ailella.- Gen co failidh ritsa in ri,
Is ferr anusa im gach ni;
Is ferr do dail maine tra,
Agus is caime chena.Mo chen.
¶52] Cid tra acht do freaslaiged agus do fritheolad Fergus co cenn tri la agus tri164 n-oidhchi mar sin a Cruachain. Do sgailed agus do coinnmed agus do coiriged uile iat. Agus tugad coinnmed da fhichet cet do muinntir Fergusa, agus e fen fiche cet curad a Cruachain tre bithu sír, a n-ingnais bán agus macam agus gillanraide, agus Bricni con a caogait do sgoil.165 Go cenn raithi doib ar in glée sin, agus ni roibi onoir 'n a n-esbaidh. Sgela Fergusa co n-uig sin.
¶53] Imthusa Conchobair agus Ulad do berar ós aird. Ar n-argain tuath Medba, agus ar n-imthecht Fergusa uatha, agus ar marbadh na macraidi agus cloinni Conchobair, do fiarfaiged aige d'a maithib agus d'á oirecht cá dighail budh dual doib is na h-olcaibh agus is na h-echtaib do rigne Fergus con a maithib an Eamain. Agus is si comarle do ronsat clann Fergusa do marbadh, neoch ro bui an Ulltaib dib. Agus ba h-iat so a n-anmanna.i. na tri h-Illann Emna, agus ba daltada do Chonchobar iad, agus na tri h-Aóngais airthir, agus na tri Cobthaigh coba, agus na tri Cairbri a Cuailgni, conad da mac dec sin batar ac Fergus; agus secht mic Dubhthaich ar aon riú. Ro marbad agus ro mugaiged iat uile.
¶54] Do clos fo Érinn uile an sgél sin, agus rainic a deimin co Cruachain, go h-airm a raibe Fergus agus Dubthach agus
- Do ba maith mo macrad
Co ru-s-mill Mac Nesa,
Na tri h-Illann Emna,
Robsat ferrda a frasa.- Na tri h-Aongais oirrthir,
Na tri Cobthaigh cobha,
Na tri Cairpri a Cuailgne,
Tig ri m' n-gruaidni a n-gona.- Accus166 secht mic Dubthaich
Daéil Ulad, dál n-aithe,
Robsat curaidh cródha,
Robsat mora maithe.Maith.
¶55] Do fiafraig Dubthach d'Fergus ga dighal do berad ar {Column 11}Ulltaib an a chloinn167 do marbadh. ‘Gach dighal is ferr do fetfa-sa do tabairt innta. Do ber-sa lat ocono168 congnam fen cuigi,’ ol Fergus; ‘agus tinoilter an Dubloinges chugainn,’ ar se. ‘Mad riu sin bus ail letsa fuirech, ni digela do cloinn caidche,’ ar Dubthach. ‘Agus rachat-sa do dighail mo cloinni fen,’ ar sé. ‘Agus do budh coir duitse agus do t' muinntir na h-echta ut do dighail, uair is trit fen tanic an denam.’ Agus do erigh Dubthach iar sin agus tarraid a arm, agus ro gab a sgi ath sgenma,169 agus do imigh co luath do do'n lathair. Agus nir len gilla na oglaoch e.
¶56] Ba gnath-bes do Dubthach an dail sin, uair an t-slige am bidhís cetri h-oll-choigid Erenn ac dol no ac techt, do bidh Dubthach a ghnath rompo no in a n-diaigh ac denam fogla agus foreigni. Agus tucastar roime h-e gan cetugadh gan comarle do nech eile no co ranic crich Ulad. Agus do rigni
¶57] Is si sin uair agus aimser do bui toichestal adbal mor ag Oilill agus ag Meidb agus ag Fergus do dul ar creich agus ar sluaiged a cuiged Conchobair. Tangatar rompo as a h-aitle sin go h-eochair-imlib Oirgiall, agus do crechad agus do h-urad agus do h-airged an crich go lom agus go leir leó. Agus rugadar Oirgialla orra agus aird-ri feramail Fernmuige res na sluaghaib .i. Eogan mac Durtacht. Agus tugatar cath cepcha172 etarra and, áit a n-dorchair Eogan mac Durtacht do laim Fergusa mic Roigh. Agus atorchair Garadh glond beimnech mac Aonlaime Gaibe la Muiredhach menn mac Oillella Finn. Agus atorchradar moran ann nach airimter ann so.
¶58] {Column 12}Ro brised an cath forru [...] a iar sin, agus ní roichenn rim ná airem ar a [...] i Ull [...] ann. Do togladar dun Eogain mic Durtacht, agus tugadar a indmus agus a edala leo. Agus tangadar rompa go cosgrach cathbuadhach commaidmech a Connachtuib. Agus as i sin díghuil as [...] da tug Fergus ar Ulltaib an diguil a mac. Tangadar rompa as a h-aitle go h-airm a raibe Medb agus Oilill, agus do badar ag maidemh na n-echt do ronsatt. Agus ba maith le Connachtaib uile sin.
¶59] Acht aon ni. Rugadar as an bliadain sin a Connachtuib gan tacha óir na airgid na innmusa, gan tacha bidh na lenda [...] innti; agus gach maithes da raibe a Cruachain [...] re Fergus. Do cind toile a h-aig[...] amh re Meidb do'n airdmhilidh, d'Fergus. R[...] Fergus do Meidb gach ní ro
¶60] Laithe n-aon do rala d'Oilill techt a Cruachain a mach co faca an craeb cuill ar boguib173 do leth taib na Cruachna. Indsaighis Oilill í, agus fechais laim ria, agus aitnighis acetoir a raibi and .i. Fergus agus Medb a coimriachtain re aroile. Agus as amlaid do bi Fergus agus a cloideam 'n a t-shesam re craib do leth a droma. Dercais Oilill ar an cloideam agus gabais 'n a laim e. Agus ticc as a indtich bodba, agus fobraís Fergus do marbadh and sin, ar a einech do coll do. Acht áon ní chena, as amlaid do bí Oilill agus na teora buada 'n a comleanmain do gres .i. gan neóid,174 gan éd, gan omun. Impois uatha iar sin agus tic cloidem Fergusa a laim Nera mic Niaduil. Agus cuiris cloidem croind a truaill cloidme Fergusa, agus tugustar d'a breithir nach tibrad a cloideam fein dó no go tísad do ló an mór catha, airm a comticfaidis ceitri cúicidh Erenn a cath mor Tana bo Cuailgne ar gáirigh agus ar ilgáirigh.175
¶61] {Column 21}Cid176 tra acht fa trom an doluidh do Connachtaib iat fris in re sin, an ingnais a m-ban agus a macam agus an gillannraide. Agus fa mo an doluidh do Meidb enech Fergusa do freagra na gach ni dib sin, uair gach ni do geallais Fergus as i Medb uile do icad ar a t-shon.
¶62] Aon d'oidche da n-dernad fled mor-cain ag Oilill agus ag Meidb agus ag Tuathaibh Taiden,177 agus ro cóirged ri-thech na Cruachna aca. Agus ba h-e so suidiugadh ri-thighe na Cruachna o rainic Fergus cuca .i. do t-shuided Medb ar tosach ar an slis ríghda. Agus do t-suided Fergus ar a gualainn deis, agus Corbmac Conloingeisi ar gualainn Fergusa, agus an Dubloinges o Cormac go h-iar-cur. Do t-suided Oilill ar gualainn sgeith178 Medba, agus Conodhar mac Cecht ar a laim-si dhein, agus maithe cuigid Olnecmacht179 o Conodhar go h-ursuinn, agus Cet san fhocla feinnedh, agus Ferdiadh san imdaid eile ar a agaid, agus an Gamanrad180 uada sein o iar-shlis go slis rigda. Fraoch mac Fidhaigh ar an slis rigda agus na secht Maine181 'n a uar timchell, agus clanna Fidhaigh uada go h-iar-shlis, agus Gamain ruadh na Reeadh, agus Gamain cos re colptha tenn,182 agus Gamain trasgarta triochat, agus Gamain cosnuma cethorchat, agus Gamain slechtaigte sesgat, agus Gamain níth-marbta nóchat, agus Gamain seng na Sidgaile183 san fhochla fheinned an imdaid na h-ursand. Eochaidh Rond agus Dail n-Druithne agus teglach mic Cecht san fhocla fheinned is an iar-shlis ar a n-agaid. Agus na
¶63] {Column 22}Ar n-egar agus ar n-ordugadh an tighe fo'n innus sin, do gabhatar ac ol agus ac aibnes gur bad mesga medar-cain mor-gothach na maithi. Is si sin uair agus aimser tarla caines comhraid agus aines imagmalla etir Fergus agus Bricne. ‘An cumain letsa, a anam a Fhergais,’ ol Bricne, ‘na tuarastail do geallais do t' muinntir ac techt a h-Ulltaib duit .i. tri fichit carpat co sgiathaib co n-armaib co n-echradaib? Agus do geallais tri cet írna186 n-derg-óir do mnaib do teglaigh, amail do berthea gacha bliadhna eile.’ ‘Ni fuil sin agamsa doib, a Bhricni,’ bar Fergus, ‘agus ni fhetaim a fagbail, uair is mor doluidh an cuigid sin uainn chena. Agus is dochur freastal ar fednach re h-imat ar teglaigh agus ar tigerna, ar n-imat ar triath agus ar taisech, ar ruirech agus ar rig-damna, ar macám agus ar m-banntracht. Agus ni cuingebdais na cetri cuigid eile ata an Eirinn sinn amlaid so. Agus ni fedmar ar n-a cobar uile d'iarraidh orrtha.’ ‘Truag sin, a Fhergais,’ ar Bricne. ‘Is mór an sgith lim duitse gan tuarasdal do muinntire d' íc. Agus dar lim ni fuil d' feidm agat o tangais a Connachtaib acht buidechus Medba do genam ar son a tabarta duit d'innmus agus d'arradaib.’187 Agus is cuma ro búi ac a radha, agus atbert an laid:—
- Truag sin, a Fhergais Emna,
Do maoladh do mor menma,
Buidechus Medba, miad n-gal,
Ar a tug duit d'innarrad.- Do radaisi bhrethir moir,
Nach beddis bliadain do shlogh,
Gan tri fichit carbad cain
Co n-armaib co n-ilsgiathaib.- Nach bedis mná do tige,
Gid ad linmar re luide,
Nirsat uaithe tigh in oil,
Gan tri cet irna n-derg óir.- Ni fhuil a bheg188 a d' laim a nocht
Do fheiter cach is at olc;
Ataói-si fo thacha de,
Nocha n-fuil fatha is truaige.Truag sin.
¶64] Do lonnaiged Fergus do'n imagallaim sin Bricni. Agus rugatar as an adaig fo'n innus sin co moch degail189 na maidni ar na marach. Is ann sin do eirigh Bricne con a tri caoga do sgoil, agus tanic mar a raibe Medb agus do búi ag denam a comarli fria. ‘Cred is ail let, a Ollamain?’ bar Medb. ‘Is ail lem on,’ ar Bricne, ‘dol d'iarraidh edala agus innmais ar {Column 23}maithibh na Gamannraidi.’ ‘Ceadaighim-si sin duit,’ ar Medb, ‘agus as and sin do gebair-si an maith as mó menma agus tidlucadh agus enech an Eirinn.’ Tanic roime san faighte agus do rala Fergus dó ‘Cred sin, a Ollamain?’ bar Fergus. ‘Is áil limsa dol d'iarraidh an tuarastail do gellaisi do t' muinntir’ ‘Is ail limsa do dul ann sin ón,’ bhar Fergus.
¶65] Ranaic Bricne roime a Cruachain siar. Agus is i so sligi do dechaid Bricne con a buidhnibh .i. Lam sgeith re Raith Find Cáim re raiter Raith Cind Fáolaidh190 a n-íu, agus tar Beola Fasraisi re n-abartar Beola Coilledh,191 agus tar Crich Cuirc ris in abartar Crich Airtich, agus tar Sliab na Fairgsena ris a raiter Sliab Lugha, agus tar iartar criche Lugna mic
¶66] Ar torachtain doib ar an faighte do conncus an buidhen álainn egsamail, agus do fóchdadh sgela dib focetóir. Agus do indisedar gur b' e Bricne mac Carbri do bi and, Ollam Connacht agus na Cruachna agus Eirenn ar chena. Mar do clos sin, do eirgedar lucht an baile etir mnai agus fera agus macam agus Oilill Finn fein agus a theglach rompa, d' fertain failte re Bricni agus ré a muinntir. Agus do h-imchradh h-e ar guaillibh amhas agus óglach no go rainig ar belaib Oilella Finn sa m-bruigin. Eirgis Oilill 'n a agaid, agus maithe na Gamannraidi ro badar ann. Agus do thoirbhredar teóra póca dó, agus do chuired ar gualainn Oilella Finn na t-shuidhe h-e. Agus do fiafraighed sgela na Cruachna de agus Oilella agus Medba agus Fergusa. Agus do indis Bricne dóibsin sin uile. Agus do cóirgedh tighe leptha do muinntir Bricni. Do freastladh agus do frithoiledh do ghainne gacha dighe agus gacha deigh-bídh an oidche sin íat.
¶67] {Column 24}Is ann sin do coraigedh tech an righ fen. Agus tugad maithi na Gamannraide a sdech agus do suidigedh in a n-inadhaibh dúcusa do reir a n-uaisle agus a n-onóra íat. Agus ba h-íat so lucht-tighe Oilealla Finn do gres, acht ge áirmiter drong dib a tigh na Cruachna ac Oilill agus ac Meidb.i. Ferdía mac Damáin mic Dáire, in milidh mor calma, agus ba cet Ferdiadh in a timchell; Fraoch mac Fidhaigh con a trí cet Fraoch in a timchell; Goll Oilech192 agus Goll Acla193 con a trí cet Goll in a timchell; secht cet Breislenn im na secht m-Breislennaibh Brefne; Ferderg mac Dolair con a tri cet curad comanmannaibh in a timchell;
¶68] Do h-egradh agus do h-ordaigedh an tech n-ola amlaid sin ag Oilill an oidche sin. Agus do cuiredh techta ar cenn Bricni, agus do h-imarcharadh co h-uasal onorach é is in m--bruighin. Agus do shuid ar gualainn Oilella Finn, agus do cuiredh a sgol sa n-imdaid ar a agaid. Agus tugadh núa gacha bidh agus sen gacha dighe is in m-bruidin. Agus do dailedh orrta ann sin fín finn ar na flaithibh, agus sen mid etrom imarsaid ar na h-uaislibh, agus brogoid ar na brugadaib, agus cuirm ar cach co coitchend o shoin a mach.195
¶69] Agus an úair ro ba lór-dhaothainech gach triath agus gach tren-fher do tomaltas, do eirigh urtogbail aigenta is na h-oglachaib re dasadaide na n-deochanna. Do fiafraigadar do Bricni an raibhe dúan no aircheatal no ealadha aige do mac rig na Gamannraidi .i. do Oilill Finn, mac Domnaill Dualbuide. Do innis Bricne co raibe, agus do leigetar secha sin re treall. Nír maith leis in n-Gamannraid a fad co cualatar ealadha Bricni, agus do fiafraigetar and ara fecht agus an tres fecht. Eimiltiged uile iat ann sin.
¶70] Adubairt Bricne 'n a diaig sin re muinntir eirge agus an naoi-thétach do tabairt chuige. Do eirgetar uile in a timchell, agus tugatar an naoi-thedach 'n a laim ar an uaithni196 n-deirg-óir, do leth ochra na h-imdaide. Agus do glac Bricne í ar sin, agus do gab a cliar197 mailli fris in duan do rigni ar cepóig198 do'n ríg .i. do Oilill Finn, mac
{Column 25}
- Ailim Ailill, amra an tríath,
Bidh am tre each as a íath;
Do-m-roicheadh cul comlúth marc,
A200 n-eirsed ort le gart n-glan.- Caoga colg do béra dun,
Caoga fuan find fuince run,201
Colg do m co n-tailde ar fín
On rig co n-tugsam ar mír.202- Ailim lin a leithid luisg,203
Ro rompa ruisc, borb a bla,
Ar ar feraib, romra204 rian,
Re feraib fián, garb a ga.
Ailim.205- Ailim-si mac Domnaill Dail,
Imper Irrais i leabáidh,
An seghlann as saor mor losg,206
Is sosd re h-irgalaib ail.Ailim Oilill amra.
¶71] Do moladar an Gamanrad uile an duan sin, agus adubradar nach cualadar riam duan budh fherr ana sin. ‘Acht ata ní chena, ata locht againd uirthe,’ ar an Gamanrad; ‘ní thuigmíd ciall na duaine sin.’ ‘Do ghen-sa a ciall daeibh,’ ar Bricne:—
; inand sin agus tri h-eich do tabairt do gach aon duine da táinic limsa, agus carpad finndruine for gach tre each dib sin, agus da t-sleig for gach carbatt; agus caoga colg im colg n-égsamail Domnaill Dualbuide, rí na Gamannraide, a athair fein, do tabairt damsa, uair as e and ara cloideamh no an tres cloideamh as ferr an Eirinn e.208
- Ailim Ailill, amra an triath,207
Bid am tre ech as a iath
¶72] ‘Ailim lin a leithid luiscc’: inand sin agus, ‘Ailim Ailill con a ler209 loecraide.’
¶73] ‘Re rompa ruisg, borb a bla’: .i. re fairgsin a ruisg an rig-fhlatha; ‘borb a bla’ .i. mor a baile, agus imda a milidh.
¶74] ‘Ailill Finn mac Domnaill Dail’: .i. Imper Irrais agus Imper iartair na h-Eorpa.
¶75] ‘‘An seglann is saor mor losg’: .i. saor a cómdalaib210 agus is losg a cathaib agus a comlandaib. Agus as i sin ciall na duaine-si,’ ar Bricne.
¶76] ‘Ní cualamar riam duan as ferr ina sin,’ ar an Gamonrad; ‘agus as ferr a ciall ana ar iarrais uile.’ Agus tugad a breth fein do Bricni and sin, amail do t-sirestair sa duain. Agus do bi tri la agus teora h-oidhce san baile.
¶77] Aen do lo da tarrla comrad itir Bricni agus Oilill. ‘Ni
¶78] ‘An tugaise dúan let do'n rigain, a Bricni?’ ar maithi na Gamannraidi. ‘Tugas co deimin,’ ar Bricne. ‘Mo chubus am,’ ar fer dib sin, ‘mana tuctha, do bad olc do turas d'innsaide na Gamannraidi, agus ní bad mana édala inte.’ Ro gab Bricne duan na rigna do Oilill agus do maithibh na Gamannraidi ann sin. ‘Is maith an duan sin,’ ar Oilill, ‘agus do cinneochmáis-ne h-í, mana shailmis ben na duaine fén d'a cennach. Agus cuirfigher eólaigh romadsa co h-airm a b-fuil Flidais, agus geallaim-se duitse nach ba bhuidighe d' aon duine an Erinn tú ina di.’
¶79] Tanic an maidin ar ná marach d'a n-innsaidhe, agus ro gab Bricne lam ar imtecht. Acht ata ní chena. Re h-ed na tri lá agus na tri n-oidche sin do búi is in baile, nír fagbais días cumainn na caratraid aca nach derna innlach agus etarchosaid etarra go raibe run marbta a céile acu. Do fagbais Bricne an baile iar sin; agus do cuiredh eolaigh roime no go ránic co Dún Mórgain os maol-sleib Leitriach.
¶80] Ar torrachtain doibh ann, do clos Bricne mac Carbri do beith ar in faichthi. Do eirgetar mná agus macáim an baile agus a bhanntracht agus a bhannail a mach a n-agaid Bricni d'fertain fáilte fris. Agus do imarchuiredh co h-uasal onorach h-é le teglach na rigna is in m-baile a nunn. Agus do éirigh Flidais in a agaid, agus do toirbhir teora poga dó, agus do fer failti michra muinntremail ré n-a sgoil. Do coirgead tech oireda óla acu an adaig sin. Agus tucad Bricne ar gualainn Fhlidaise, agus do suidigedh banntracht na rigna ar slis rig na bruidni gus an n-ursainn iartharaigh do'n tigh. Agus tugad sgol Bricni ar a n-agaid a nunn. Agus do caitset {Column 27}a prainn agus a tomaltus, agus do batar ac ol agus ac
- O Cruachain co n-tangamar
Co h-Irrus iarthar Elga,
Sgela do fes in gach dún
Ar múr Fhlidais na ferba.- Flidais ainner Oilella,
Mo chen comainm a séitchi,
Seglann Domnaill Dualbuide,
Fo ainner nocho-m-treicfe.- A luidseamar a h-Emain,
Ar n-deabaid ní slicht uathad;
Dala Fergusa fichtib gnim,
An lin lodmar co Cruachain.O Cruachain.
¶81] Do moladar uile an duan sin, agus adubratar nach cualatar riam duan budh fherr ina í. Agus tugad a breath fen do Bricni ar an duain sin do shedaib agus d'innmasaib o Flidais, mnai Oilella Finn. Agus ro bui co cenn sechtmaini i tig Flidaise. Acht ata ni chena. Ger linmar do mnaib agus do212 [...] teglach Flidaise, nir fagbais Bricne dias cumainn na caratraid acu nach tuc debaid agus imresain agus misgus d'a chéile futha ger maith iturra roime sin, tre etarcosaid213 [...] dia rabatar ann.
¶82] Fiafraigis Flidais: ‘Cinnus fer Fergus, a Bricni?’ ar si. ‘Cidh ima fiafraige sin?’ ar Bricne; ‘oir ge mad amlaid do beinn-sí214 agus secht cinn oram, agus secht m-beóil gacha cinn, agus secht tenga gacha beoil, agus secht solabartha
¶83] Atait in a fharrad deich cet ar fhichit cet irna derg-oir219 [...] dena [...] imdenma, agus errad egsamla d'a fearaib. Acht ata ni chena as iat so [...] n [...] do [...] agus im á gnimrada [...] a cath [...] bail secht cet cath-miledh [...] ac [...] cath [...] do bid an Emain do biath [...] gn [...] sechtmad aidchi co mnaib agus co macamhaib [...] a mnaib [...] agus na h-Emna ar a [...] a dubairt an senchaid an sen rann: N [...] a cath cas a c. at fed an senchus. S [...] tacfía [...] an trom [...] Agus ni eile fos, secht mna as a [...] lana [...] tanic co Cruachan no co b-fuair a da [...] agus secht [...] o cobar [...] dil nonmar o cobar aitat [...] nir ghal [...] cath [...] riam ris.
¶84] ‘Do beirim-si brethir fir,’ ar Bricne, ‘gur bris Fergus triochat cath. B'ann dib cath Inbhir Tuaighe for Niall Niamhglonnach220 mac Rosa ruaid car
[...]
a n-dorchair Ruir
[...]
ruaid ferda an cathmilidh, agus cath
[...]
eile Cairn Eolairg a n-dorchair Camallichta an ban gaisgedach, agus cath mor Cairn Eolairg dú a n-dorchair Bolg mac Builg mic Eolairg agus Eolarg mac Edh
[...]
da chaogat, agus cath Inbir Loinne a torchair Finn mac Innadmair, rig Temra. Agus is e do bris cath Maistin ar clannaib Rosa co coitcenn; agus cath Mullach dub Rosa for clannaib Rosa fos; agus cath Mana for Conchobar agus for Ulltaib; agus cath cepcha for clannaib Durtacht ait atorchair Eogan mac Durtacht; agus cath Luachra for clannaib Degad; agus cath Duine da Beann; agus cath Boirche; agus moran eile nach airmighter ann so do cathaib, gurab do derbadh na cath sin agus na tuarasdal.’221 adubairt an senchaid na raind-se:
{Column 29}
- Fo fer Fergus fichtib tor,
Do bris cath ar Conchobar;
Ni fhaca laoch lith n-gaili,
Do roised ó Rugraide.- Mo na gach mac mac Rosa;
Fo gach glac glac Fergusa;
Fochla do rigaib mac Rosa,
Ag fogail airgid is óir.
- Tri cet carpat do beir,
Co n-arnaib co n-ilsgiathaib,
Co n-deig-cealtaib
[...]
A tuarastlaib a oglach.- Do berim da m-brethir fis?,
Agus ni ticfa tairis,
Deich catha fichet
[...]
Gur bris Fergus a n-Eirinn.- Cath Luachra for clannaib Degad,
Sochaidi tuc fo mheabul;
Cath Maisdin for clannaib Rosa,
Is cath mor Mullach dub Rosa.- Cath Boirche an treas deroir;
Cath Inbir Loinne for Bre
[...]
;
[...]
os aird
Agus cath Cairge Eolairg.
[...]
san
[...]
mac Ro
[...]
cet irna derg-oir;
Ni dar
[...]
gnath,
Do mnaib amus is oglach.
[...]
ar enech ni ar a gruaidh,
Do tisad fo era uaid;
[...]
ni dubairt go,
O'n lo
[...]
arm fen fo.Fo.
¶85] ‘Is briathar damsa,’ ar Bricne, ‘nach b-fuil locht do
[...]
Fergus
[...]
acht gan rige n-Ulad aigi agus gan rigain a dingbala fos.’ ‘Is amlaid atu-sa, a Bricni,’ ar Flidais, [...] ‘for talmain oram acht gan oir? mo dingmala
[...]
agam.’ ‘Dar m-breithir am,’ ar Bricne, ‘ni fhaca
[...]
cele budh ferr ina do cele Oilill Finn.’ ‘Dimain, a Bricne,’ ar Flidais, ‘ni gabthar uaidsi sin, oir tuca-sa grad dermar d'Fergus, agus ar imtechta imgesa? nach b-f
[...]
ortsa acht mana chuirer Fergus fo gesaib fa techt do m' breith-si leis o'n Gamanraid d'ais no dligi.’
¶86] Ba fergach Bricne de sin agus is ed adubairt: ‘Mor amrath an fhir d' a tucais an grad sin. Agus ni raibhe ben
¶87] ‘Dímáin duitsi sin, a Bricni,’ ar Flidais, ‘agus ni gabthar sin úaid. Agus do gebair roighni shed Erenn do cinn mo comarli-si do denam, a Bricni. Agus oirdeochad-sa d'Fergus mar do ghena, oir do chuala-sa go fuilid fir Eirenn ac dul ar aon sluaiged ar cend tana bo Cuailgni an Ulltaib. Agus tiged-san d'iarradh faighdhe ech agus airm agus eididh ar an n-Gamannraid, agus rachad-sa leis. Agus gid tri deich cet do deig feraib tig-se, ro-d-bia ainder a dingbala da gach ain fer aca. Agus berad-sa an m-boin maeil as ferr fuil an Eirinn; agus da roised mh' airgeda lim agus an Mael Flidaise, berad as an galad223 fir Eirenn gacha sechtmad aidche.’ Agus cuma do bi 'g a radh, agus atbert an laid t-surgi224-si:
- A Bricni, eirigh uaim ar n-uair
And sa rod go Cruachain cruaidh
Cuir naoi n-gesa225 for mac Roigh
Mana ti let achetoir.- Gid tri deich cet ro-d-fái ille,
Fergus úareid
[...]
rugraide?
Ro-d-fia ainder gach fer dib,
Agus fáeifed
[...]
le a rig?- Dá ría lim mo bo 's mo tain,
Biathf
[...]
le Flidais
Gid ar sluaiget beid coidche,
Gacha sechtmad n-oidche.
- An aos o thair, aidble main,
A fileda?
[...]
a samain?
Dingebad dib, tólaib gal,
Dithisd is
[...]- A ingen as mór an gnim,
Do bere do laim
[...]
[...]
ríg
[...]
calma,
Do treigen ar rid
[...]- Is e sin mo ceile cóir,
An fer re n-abar226 mac Roigh,
A ben dingmala de,
Nochar
[...]
nge, a Bricne.A Bricne.
¶88] Is ann sin do ghluais Bricne as an baile a mach? agus ni ruc Ollam o banntracht riam edail [...], ocus rainic roime go dunadh Atha Fen. Agus o d'conncatar lucht an baile h-e, do eirghedar uile 'n a agaid, agus do fersad fir-cain failte fris, agus do toirbretar poga imdha dó, agus do fiafraigedh de nar buidech do Flidais é. Adubairt Bricne gur buidech. Agus do bi an adaig sin an dunadh Atha Fen. Agus do eirigh co moch ar na marach agus do iarr a thidluctha agus a elmha leis. Agus do seoladh tre caogait oglach leis .i. fer in gach carpat finndruine da raib aigi, agus ba tanas de sluagh lanmóir a linmarecht. Agus tinmais celeabrad do maithib Oilella Finn agus do fen. Agus do innis d'Oilill co ticfa Fergus d'a agallaim, agus d'iarraidh faigdhe ech agus eididh ar an n-Gamannraid.
¶89] Is si so sligi do deochatar .i. tar cend Conlocha agus tar sal Srotha Deirg agus a crich Breis mic Ealathan re raiter tír Fiachrach Mide, agus tar traig Ruis airgid ris a raiter traig Eothaile, agus tar Srath nan Druad ris a raiter Srath an Fhérain, agus a magh Coraind ingine Fail mic Fidhga ris in abartar Clar mic Aire an Choraind clann Uaine, agus laim re maolan cinn t-Seinnsleibi ris in abartar Ceis caom alainn Coraind, agus tar Sruth Fainglinn ris in abartar Buill.
¶90] Is ann sin do impodset teglach Oilella uatha, agus tanic Bricne roime go Cruachain. Agus adconncadar an imirce adbal mor ellmha d'á n-indsaige, agus ba h-ingnad mor leo uile sin. Ocus do t-shailedar gur b' é Cet no Conadar mac Cecht agus crechi a h-Ulltaib aca bái and. Tanic Bricne roime a Cruachain a nonn, agus do feradh failti fris, agus do fiafraigedh de cúich na crecha mora do bí aige. ‘Ní h-ed am,’ ar Bricne, ‘fuil agam acht m'edail-si o'n Gamanraid sin .i. o Oilill Finn agus o na maithib ar chena.’
¶91] ‘Cindus tech tech Oilella Finn?’ ar Medb re Bricni. ‘Is se tech as ferr gus a ranag-sa riam h-e. Agus fos ni fhaca tech bad commaith ris,’ ar Bricne, ‘o'n lo do t-sires an doman ar aon re Fergus.’ Agus ba fergach Medb de sin .i. fa tech sa doman do chur tar a tech fein. ‘Do neimdligis,227 a Bricni,’ bar Medb, ‘imarbaidh do cur a m' cenn.’ ‘Ni cuirim-si ón imarbaid a t' chenn,’ ar Bricne. ‘Acht aon ní: as é tech Oilella Finn tech as lía ollamain agus anrath228 agus oblóir229 agus eistrecht230 mna agus macaim agus mindaéine;231 curaidh agus coraidh232 agus cath-milidh agus cliath bernadha catha.233 Agus fledi feraind agus brugaidh bailtead.234 Oir atáid an urdailsi do churaidhibh comanmannaib ann .i. tri cet Ferdiad im Ferdiadh mac Damhain, agus tri cet Fraech im Fraech mac Fidaigh, agus tri cet Goll im Goll Oilech agus Acla, agus trí cet Gamuin im Gamuin na Sidgaile, agus tri cet Duban im Duban mac an gamna, agus trí cet Dartadh im Dartadh na
{Column 32}
- Lod-sa cuairt a Cruachain Aéi,
Indeosat daeib, ar áon caci:
Fó an flaith ranag ann gan fois;
Fo an ceile d' an comadhus.- Ranac go Dun Atha Fen,
Turchanas235 ann ilar sgel,
Go h-Oilill Finn Íarrus cath,
Go mac rig nan Domnannach.- Mó gach sluag sluag an duine
Aille a fir, aobdha a ruine;
Fuiled tri cet fa ocht and
Do curadhaib comanmannaibh.- Tri cet Ferdiad ann re h-ágh
Ima Ferdiad mac Damain;
Tri cet Fraech fuiled a stigh
Far aon re Fraech mac Fidaigh.- Tri cet Gamuin, gleo n-gaile,
Fa Gamuin na Sidgaile;
Tri cet Duban, dreimne glac,
Fa Duban in a deg mac.- Tri cet Fosgamuin, radh fhuis,
Fa trí Fosgamnaibh Irruis;
Tri cet Goll go n-grinne n-ga,
Fa Gold Oilech is Acla.- Tri cet Dartadh doib malle,
Fá Dartadh na Dibeirge;
Tri cet Breislenn, baigh imné,
Fa t-secht Breslennaibh Brefni.
- Mo gach gair cloistecht re n-gair,
Lucht a teglaig go trom-grain;236
Fuil a coimlin eile ann
Nocha d'inann a anmann.- Ni fhaca an Eirinn, rádh fois,
Tegduis maith mar a tegduis,
Tech Oilella co n-imat n-ga
Tech linmar gus a lod-sa.Lod-sa.
¶92] ‘Is fir duitsi gurab maith tech Oilella Finn,’ ar Meadb, ‘agus gid edh as ferr mo tech-sa go mór ana sé. Is ferr gaisged mo laoch agus mo lath n-gaile. Is lia mh’ urradha237 agus mo deóraid. Is lia mo macaim agus mo bandtracht. Is lía mo t-sheóid agus mo maeine. Is lia mo chruid agus mo chetra. Is uaisli mo mhiledha agus as mó a feidm. Is lia mh' aos ciuil agus oirfide agus eladha. Is lia m' ollamain agus m' obloire agus mh' eistrechta.238 Is lia mo mogaid agus m' echlacha urlair.239 Is lia mo banntracht agus mo bancuire. Is ferr m' istada240 agus m' adbara fleda a muigh, genmotha ri-thech na Cruachna. Uair ní uil an Eirinn tech t-samlaiges na cudromaighes ris ar a med agus ar a caime agus ar a cumdach; ar imad a urrsgair241 agus a imdadh agus a fhuinneóg; ar imad a oir agus a indmais agus a leg logmar.
¶93] Uair is ann sein atáid tri caogait prim-imdadh fa m' imdaid caim, cruth-alainn, cumdach-ghloin-si fodeisin, con a ceitheora uaithne orda, co n-geim do lícc loinnerda logmair a cenn gacha h-uaithni dib sein, go n-ceithri cumdaightib egsamlaib {Column 33}impa o maidin go fesgar. Agus an tan bertar a cumdaighte do cennaib na n-uaithne soillsighit co coitcenn do cach. In a tuillim-si fein caoga curad maille frim im Fergus agus im Cormac Conloinges mac Conchobair. Agus in a fuilleann Finnabair agus Cainner derg con a caogait ingen maille ríu, a n-egmais ar n-ollamhan agus ar n-eices.
¶94] ‘Nocha gellaim-si am,’ ar Bricme, ‘imarbáidh do dhenam ritsa. Acht aon ni chena: Is se tech Oilella aon tech as ferr an Eirinn. Is si so tuarascbail an tighe sin: tri caogait primh-imdaidh and, agus tri caogait fo-lepa fa 'n prim-leabáidh, agus urlar alainn umhaidhe co nach roicheann sal na sir-otrach. Ceithri cathaire242 deg im a doirsib. Imdaid an Oilella sin: tri caogait oclach innte fa m-bi cathbharr ordha, agus tri caogait ri-ingen innte fa m-bí cumdach oir, agus tri caogait rí-macam, a fegmais fhiled agus ollaman. Caoga en a timchell na lepta sin, go cennaib airgid en-gil uile, agus co cluim243 alaind orda ar a cend, go slabradaib sreth-geala solusgemhna iter gach da em dib acht éin. Uball cairche244 orda ar cenn gacha slabraid dib sin, co m-ba binnigter re tedaib menn-chrot245 a lamaib suadh ac a sír-sinm binn-fogur na n-uball coirchi246 sin an tan co n-fagluaisenn gaoth tar feige
- Amra an tech tech Oilella,
Tangamar as co buidech,
A b-fuil imad fian iar fír,
Imath rig, imat ruirech.- Tri caogait and d'imdaidibh
Co m-benait re fraigh fithe,
An gach imdaid dib fo leth,
Caoga gan cleith adehithe.- Imdaidh alainn Oilella,
Aibind feis in a fachraibh,
Go fraighidh caim credumha,
Co n-uaithnib óir deirg dath caéin.- A h-ichtar na h-imdaide
D' airget ro gheal fa 'n ruire,
A medhon do chreduma,
A h-uachtar do 'n ór buide.- Imtighid fa 'n imdaid sin
A h-eoin tre bithe betha;
Binne gach ceol chanaid slogh
Eistecht re glor a n-greatha.- Cristal agus carrmhogal,
Na ceithri uaithnib orda;
Is caoga shudrall n-gloine
Im an imdaid suairc slogda.- {Column 34}Caoga slabrad sainighthe
D' ór tire sicir salmda,249
Nocha breg ader mo bel,
Ar gach dá en san adbha.- Urlar alainn umaide
Impe as gach aird do thegaim;
Secht fichit fer fri comlonn
Fa 'n righ as lucht do leabaidh.- Clár d'airged as d'findruine
Re druim Oilella atmeide,
Is an imdaid a cath colg,
Co m-benadar re fraig feige.- Trí caogait coradh comola,
O rig-damnaib co flaithib;
Tri caogait coradh frith dala,
O macamaib co maithib.- Caoga bleidi250 bán-airgid
Re comol medha mescda;
Caoga niam-lann251 umaidhe,
Caoga cúach, caoga easgra- Tri caogait cathbarr órdaide
Im aindrib is an adba,
Is tri caogait cathbarr righ,
Is e a fhir gurab amra.Amra.
¶95] Adubhradar maithe fer n-Erenn uile nach cualadar riam tuaruscbail tighe bud fherr in a sin. Do leigedar secha iar sin an imarbaid. Ba h-aithrech le Meidb imarbaidh do dhenam re Bricni. Uair do bí d' á neimnighe agus d' a dálaighe252 fuair sí imarbaidh úada gur fer si failte fri Bricni. ‘Moide do bearmáis edail duit,’ bar isi, ‘a fheabus adeire maith.’
¶96] Do coraigeadh teach mór na Cruachna iar sin, agus do t-shuidh Meadb agus A ilill agus Fergus agus Cormac agus na maithe ar chena. Do t-shuidedar na h-ollamain, agus do
- {Column 35}Beg a fis duit a nosa,
A Ferguis móir mic Rosa,
Misi ac denam do dala
Ris na rignaib roc go málla.255- Ader rit, a mic Cairbri,
Ge tagraisi co h-arnaidh,
Robsat badhaig na tirte,256
Gid at garb na fíadnaisi.- Dano pill ar do gnuis gloin,
Geis ort is troig mná troguin;257
Mana thuga let o a tigh
Rigain Oilella echtaigh.- Na h-abair, a fhir dana,
An t-aithesg nach inrádha;
Ní fúighmís de re 'r linn lá
Ar n-inadh a Conachta.
- Do chuir258 do gaisged ar cul
On ló tangais o d' dun;
Do sgail do gnim is do gráin,259
Do chuaid do brig acht becán.260Beg.
¶97] Ac a cloistecht sin do dubairt mac Carbri Ceinnléith, tuc Dubthach261 cuinnscleo d'á cois uad am Bricni go tarla druim an ollaman can airisim sa rí-theinid ro moir, gur bo tenn-obair d' aos fedma an tighe a thárrachtain gan a dhódh agus a drum-losgadh.
¶98] Ro eirich geoin mór sa m-bruighin de sin. Agus tarradar moran do na h-Ulltachaib an arma, agus do regradar Túatha Táiden an t-uatbas. Do thogaib Medb a cend iar sin, agus do fhiafraigh co h-obann: ‘Cred fa rababhair262 do'n ollaman, a Ullta?’ ar sí ‘An ní as minic tanic ris,’ ar Dubthach, ‘a thenga luath labhar fein.’ Ba h-olc mor le Fergus an ni sin .i. Bricne d' esonorugadh 'n a fhiadhnaisi. Agus ro t-shainn263 Dubthach d'indsaigid, agus nir léigedar an Dubloinges dó. Ro ghabustar Meadb agus Oilill a coiriugadh caich co coitcenn fá Bricne d' esonorughadh 'n a fiadnaisi. Ro ba maith le aib agus le macamhuib na Cruachna uile an esonoir adbal sin d' fhaghail do Bricni, agus as ed adubradar nách fuair olc riam bel bud oirchisi d' a fhaghail ana in bel sin; uair ni raibe a Cruachain, do med an grada d' aroile, dias nach cuired run marbtha agus míchóraigte a ceile etarra.
¶99] Do leicetar secha sin an oidce sin. Agus o tainic an maiden ar na marach do eirich Fergus agus an Dubloinges agus do goiredar Bricne cuca ar fód foleith, agus do fiafraigedar de: ‘cinnus ata an dail-si re ceile?’ ‘Ader-sa rit,’ ar Bricne, ‘amail adubairt Flidhais fritsa .i. dul d' íarraidh
- Sgel agam duit, a Fhergais fhéil,
A mhic reid Roigh, nocha sgél reidh,
Tuc Flidais duit, bid mana n-glonn,
Is aidbsech lim, gradh taibsech trom.- Da n-ana a bus do cuir si ort,
Mad mesa let, nai n-gesa a nocht.
Rachat-sa siar, do berí lém,
Beg a thor lem dol ar a ceand.- Mad slan an fer atconnarc thiar,
Da n-eirge a ferg, bad derg an sliabh.
‘Do bér-sa test,’ ar Oilill Finn,
‘Nar curta ar lear268 fer ós a cinn’.
- Sluag Cruachna atcim, gid imdha dib,
Bid beg bar grain dar láim an righ;
A lucht-sa a nall, da n-dechtaéi síar
Do ficfa rib clesa fir.269- A lucht-sa a nall, gid dimbaig lim,
Ruaicfedid coinbruin270 os bar cinn;
Beid lama an uir; bed bana beoil;
Iarrfaigter áir; biathfaidter eoin.- Domnall sa sloigh, da m-beri oirb,
Fuicfide faidb, nocha b' asbrainn271 soirb;
Da ti Fermenn mac Dara Deirg,
Do bera asbrainn; mairb ar ín leirg.- Goll Acla a n-íar, da tis a slógh,
Seolfaid a airm, bed mairb co leor;
Ni rach-sa lib, ni biú-sa treas;
Anfad a bus, bad é mo les.- A Bricni baeith, do ficfa leam,
Ar sgáth mo sgeith, a cleith ced rend.
Atu-sa a nois a n-galar trom
Adlaic mé, a fhir, do m' tig a nunn.- {Column 37}Tair lim do d' deoin, a Bricni binn,
No ticfa a nos, a los do cinn.
Rachat-sa let, bud mana der;
Bud olc mo diol, bud fir an sgel.Sgel agam duit.
¶100] Is i comarle ar ar h-oirised aca techt ris na tosgaib sin. Agus tangatur a Cruachain a nunn as a h-aitle, agus do suidh Oilill agus Dubthach do chum na fichle agus do batar ac a h-imirt re h-athaid. Is sí sin úair agus aimser tanic Fergus d' agallaim Oilella agus Medba. Agus do gab cet acu fa imtecht d'iarraidh faigdhi airm agus eididh ar an n-Gamannraid. Agus fuaratar ced ré thinech o Oilill agus o Meidb. Agus do fiafraigetar do Dubthach nar mithigh leis imthecht leo. ‘Tigid romainn,’ ar Dubthach, ‘agus inisid damsa gá h-inad a m-beithi a nocht.’ ‘Ata a fhis sin agam sa,’ bar
¶101] Do gluaisetar rompa an Dubloinges agus Fergus no co rangatar co dúnad Atha Deirg. Agus do eirigh Moda Minadmadadh in a coinne, agus do toirbir póca d' Fergus agus do Cormac Conloinges, agus do fer failti re maithibh a Dubloinges o sin a mach. Do freslad agus do fritheolad iad as a h-aitle, uair do bui fled mór urlam incaithmi aige do Oilill agus do Meidb. Uair ba rath mor in righ-bruiden274 sin, agus fa h-e prim-cerd an cuigid é fós. Agus do batar ann fós treidhe ar a n-eimigter cerd .i. foridhi renn, agus cáor comraic, agus feth tar faobar; agus do batar aige treigi ar a n-imigter brugaid .i. coire ansgoich, agus mo chen re gach n-daim, agus gan diultadh ré nech. Agus do batar ann co trath fuinidh do ló. A n-imthús co n-uigi sin.
¶102] Imthusa Dubthaich do berar os aird. Tanic an trath nóna cuige a Cruachain, agus rugad an cluithi fair agus do leiged gair mór fanamait uime. Agus do eirigh co deinmnedach, agus do fiarfaig d'a gilla a n-geibti na h-eich no i n-innilti an carpad. ‘Is ed á meigin,’ ar in gilla. Agus tugad na h-eich do chum Dubthaich. Agus do luid in a
¶103] {Column 38}Imthusa ghilla Dubthaich. Do dech in a timchell, agus do batar eich na Dubloingsi ar sgor, agus eich Fergusa ar sgor, agus eich an cerdha ar sgor eile. Agus tug gilli Dubthaich a agaid ar gillaib na Dubloingsi agus do gairetar na gillai dó, agus nir leigetar é fén ina a eich cuca. Tug a agaid ar gillaib Fergusa, agus nír leigset cuca é. Agus tuc a agaid ar gillaib an cerda fos. ‘Fort do choll dúabais,’275 ar siat, ‘da n-gabtái an domanan uile frit mar do gabad so, ni fuigbidtea inad do cinn ann.’ Agus do sir in gilli an baile fo tri, agus ni fúair inadh a sguirfe a eich na tech leptha na biadh na tomaltus. Agus o nach b-fuair, tanic ar agaid a tigerna a muigh, agus is ed isbert: ‘Is gilli droch tigerna ata mar atu-sa a nocht, gan biadh, gan dig, gan leabaid.’
¶104] Do eirigh Dubthach in a shuide o t' cúala an comrad sin agus atbert: ‘Cidh duitse, a Moda,’ ar sé, ‘gan biadh gan digh gan tech leptha do tabairt do m' gilla.’ ‘Na tighi leptha,’ bar Moda, ‘ni fhuil aen tech agamsa dib ach an t-aon tech a sa m-bíatar cach co coitcenn, agus ni bia do gilla-sa na gilla oglaeich eile do tigh leptha ann. Dala an bidh,’ bar Modha, ‘mad beg ré d' gilla-sa saith ein fhir, do geba saith náonmar.’ Ro ba lonn le Dubthach an freagra sin, agus tarla corruighi etarra. Agus do sai nn276 Dubthach eirghe, agus nír leiged do. O do cúaidh aire caich do Dubthach do eirigh agus tuc béin cloidme do Modha co n-derna da ordain277 de.
¶105] Do eirigh Fergus fái sin, agus do eirgetar an Dubloinges d'indsaige Fergusa, agus do congbatar h-é. Agus ni fúair Fergus riám ni do cuirfe a cend Modha do marbadh do Dubthach. Agus rugatar as an oidchi sin co h-anbúainech co tanic an maiden ar na márach cuca. Agus ro eirigh Fergus
- {Column 39}A Dubthaich, do fheallais oirn,
Cian do raduis fo meabal;
Acht gid olc do gním a nocht,
Ro b' olc do gním an Emain.- Fiacha Finn mac Conchobair,
Is re d' laim-si do rochair;
Bás Daire mic Feidhlimthi,
Ger b'eiséin, nír gním sochar.- Moirenn moingeal marbaisi,
Ben Muinremair gan mebal;
Eitne ceinnfinn crechtnaigis,
Ben Eirrgi, fa cruaidh debaid.- Láighis agus Lennabair,
As i do lámh ro-t-cirre;
Edain fhinn a Berramain,
As tusa fos rs-s-mille.- Taet let Moda Minadhmad,
Mór-cerd Medba gan bine
Ge doghne-se echta uill,
Ni h-e cruaidhe do craide.- Dít tánic ar n-indarbadh,
Gen co tic dit ar furthain;
Do millis flaithes Ferguis,280
Tren a ndernais, a Dubthaich.A Dubthaich.
¶106] Robatar amlaid sin an oidhche sin. Agus ro eirgetar is in maidin ar ná marach co h-imsnsnin ach egaintech. Agus atracht Fergus fén co dobrónach, agus ro gab ac aithbir imaithbhir281 co mór ar a maithib, agus atbert: ‘Ni fhuigem inadh no onóir a Connachtaib d'eis an gnima-sa do rónamar.’
¶107] Rangatar na sgela sin co Cruachain. Do h-iachtadh agus do h-eigmed acu ac á cloistecht sin. Do eirigh Medb agus do tinoil a teglach. Agus ro greis na Mainedha co mór, agus do cuir techta ar cenn Ceit agus clainni Mágach, agus adubairt friu eirge agus an Dubloinges do lenmain co digháir agus a dígail forro an t-ain282 echt do rónsat. Eirgis Oilill agus gabais ag á fasdód, agus is ed adubairt: ‘Ní dingentar an comarli sin itir agamsa,’ bar Oilill. ‘Ní muirbfidter ar n-deoraid 'na n-ain283 echtaib; agus ni thuitfid ar comaigthig 'n a cintaib; agus ní mo ath-chuirfimid tigerna foghla agus echtráinn Eorpa ré aimsir in ar n-agaid.’ Do sguiredh do leanmain Fergusa acu íar sin.
¶108] Imtúsa Fergusa do berar ós aird. As a h-aitle sin do rónsat comarli cred do géndáis. Agus is i comarli do ronsat glúasacht rompa síar. Agus rangatar an adaig sin co tech Airne mic Duib Dochlaidh co dúnad Locha nan Airne. Agus do eirigh Airni mac Duib agus a secht n-derbraithri .i. na h-Airne o'n abar284 Loch nan Airne, agus do feratar failti fri Fergus co michair muinntreamail. Agus do coirged tech an brugaid acu. Agus tugad Fergus is in bruigin ar sin agus Cormac Conloinges agus na maithi ár chena. Agus {Column 40}ro coirged in tech co sesgar sodhamail, agus do cuired Fergus 'n a shuide. Agus do suidh Airne mac Duib Dochlaidh ar gualainn Fergusa. Agus do suid Cormac Conloinges ar a gualainn séin. Agus do suidetar na secht n-Airne .i. braithri in brugaid ar gualainn Cormaic. Agus do suidetar na secht laich ba ferrda do'n Dubloinges. Agus do suid Breac agus Nainnesg dá mac an brugaid is in fhochla fheinned ar an agaid. Agus do suidh Uaithni Ucht-sholus mac Conaill Cernaig agus Goibninn mac Luirgnigh in a farrad. Agus do línad gach ré285 n-imdaid do maithib Fergusa agus do maithib na n-Airne. Do freasladh agus do fritheoladh íad do mid agus d' fion agus d' feóil agus do roignib gacha bidh ar chena. Agus ro dáiled ar na deg laéchaib na deocha sin gur bo subach saithech na sochaide co rabatar ar merugadh meisgi agus mí-cheilli.
¶109] Agus ránic co h-am luide do na laéchaib. Agus do dergad a imdaid d' Fergus, agus do dergad a n-imdaidi do na h-ard-maithib uile. Agus do ling gach aon in a imdaid dib ar sin, agus do fagbad Dubthach in a aonar ar in n-urlár. Agus do fiafraig Dubthach: ‘Ca b-fuil mo leabaidh-si?’ ar sé ‘Fiafraig do t' maithib fen,’ ar Airne. Ag a cloistecht sin do Dubthach, do gab a comfuacadh imresna for Airne.
¶110] Agus ro eirigh Fergus co fír-moch agus ro tinoil a maithe uile d'a innsaidhi. Agus tanic ar in faichthi agus ro celeabair do na h-Airnib co h-ainíardha. Agus ro choirigh tosach agus deredh ar a deg laóchaib. Agus ro fagbadar an tír co tinnesnech, {Column 41}agus nír anatar do 'n réim sin agus do 'n ruathar no co rangatar co dúnad Atha Fen, agus do cuiretar Bricne rompa gus an m-baili.
¶111] Agus rainic sed éin co h-airm a raibhi Oilill Finn agus do h-aitniged é. Agus do eirgetar cach uile in a agaid, agus do fersat fír-chain failti fris. Agus do toirbiretar poga imda dó, agus do fhiafraigetar sgela de. Agus adubairt Oilill: ‘Imarcharidh Bricne dam is in dúnad a nunn.’ Do h-imchradh Bricne is in m-baile iar sin. Do h-esrad agus do h-ur-luachrad grianana arda uraibne agus tighe lepta logmara doib, agus adubrad ríu dul d'a tighib lepta d'a frestal agus d'a fritholam. ‘Ní racham ider,’ ar Bricne, ‘uair ata dail coindme as mó agus as uaisle aná máid-ne287 chugaib .i. Fergus mac Roigh
¶112] Agus an uair tairnic an bruiden d'esradh agus d'ullmugadh adubairt Oilill re Bricne: ‘Denam a stech agus denam ar n-dithad.’288 Do chuadar and; agus tuccad chuca nua gacha bídh agus sen gacha saor dighe gur bo subach so-labhartach saobh-ciallach iad. O do eirigh aigned an ollaman re dimsaighe na dighe agus re h-udmaille an anrath, agus ro chuirestar méd agus meince na sruamand sein meda aigned Bricne for búaidris. Agus do crom Bricne ar Oilill, agus as ed so adubairt: ‘Maith am, a Oilill, an fedrais an toiscc ima tainicc Fergus do 'n baile-si?’ ‘Ni fedar am,’ bar Oilill. ‘Ar cenn {Column 42}do mna-sa tánic,’ bar Bricne, ‘d' a breith leis ar aithed agus ar elodh.’ ‘An b-fuil cuid disi fén ann sin, a ollam?’ bar Oilill. ‘Ata co deimin,’ bar Bricne, ‘uair is í do cuir fo ghesaib é, mana tísad ar a cenn d' a breith leis ar áis no ar eigin o 'n Gamanraid. Agus do gheall co m-beradh lé an m-boin mail as dech fuil an Eirinn uile agus a h-airgedha ar chena. Agus do geall co m-biathfad fir Erenn gacha sechtmad oidchi ar sluaiged mór Tána bo Cuailgni.’ ‘Do ba ferr limsa na bad í sin a toisg,’ bar Oilill. Ro leicset secha sin, agus ro batar ac ól as a h-aitle.
¶113] Imtusa Fergusa do berar ós aird. Do cóirigh a muinntir,289
¶114] A n-urradha agus a n-uaisli agus a n-ard-flaithi a timceall Fergusa, an aird-righ. Agus is amlaid ro batar co sgiathaib órdha eng-blaithi uáinega ar clé láim gacha curad, agus co sleagaib fhada fraoch-búana fuilecha, agus co cloidmib seda soinemla sith-ridhni ar a sliastaib, agus co m-brataib uaine eochar-blaithi oir-cimsacha umpa, agus co casánaibh grésmílla geal-airgeda is na brataib ós a m-bruinnib, agus co minnaib ro cúanna bricht-rinnta rig-maisecha ar foradh gacha flatha.
¶115] A sruithi agus a sinnser agus a so-comarlig, a forbfir agus a forus-ogláich ar dered na Dubloingsi. A n-amus agus a n-armainn árrachta agus a n-es-urradha290 is in m-buidin {Column 43}n-deigennigh dibh. Daigh is ámlaid ro batar sén co m-brataib gorma gabaltacha impu, agus co slegaib comfada cinn-géra colg-rinnaighthi, agus co sgíathaib buidi ball-corcra breachtnaichthi, agus co cloidhmib troma taib-lethna toirtemla ar na trén-feraib, agus co comarthaib imdaib egsamlaib uaistibh.
¶116] Rangatar rompo fó 'n innus sin co dúnad Atha Fén. Agus o t' connairc lucht an baile an slúag sénta solus-mór so-mothaige sin d'a n-innsaige do chuatar ar fuinneógaib agus ar foradhmúraib an dúnaid d'á fairgsin agus d'a fechain. Agus ba cetfadach cach dibh re h-égsamlacht an innill.
¶117] Ranic Fergus ar an faichthi fai sin. Agus o t' conncatar an Gamandrad íat, ro eirgetar a mach a timcell Oilella Finn, agus ro feratar uile fáilti fri Fergus. Agus do cuired a tig leptha íat, úair do bí bruigen mór ar n-á corugadh acu fa comair na Dubloingsi fén. Agus do cuired iatsan innti, agus do togatar a n-airm agus a n-il-faobra ar aidlennaib innti.
¶118] Is ann sin tugad maithi na Gamandraidi do cúm Oilella Finn. Agus ro fhiárfaig dibh cá h-ordugadh do bertai ar Fergus, in a tig leptha do bíad no 'n a tig Oilella Finn fén. ‘Is córa sin d'íarfaige de fén agus d'a maithibh,’ bar íadson, ‘ina dínne.’ ‘Do fiafraiged sin dibh,’ ar Oilill. ‘Is i rogha bermaid,’ ar síad, ‘Fergus agus a maithi do beith a n-aein thig agus291 Oilill Finn agus maithi na Gamandraidi, innus co m-bía Fergus agus Oilill re coimhéd ar comaind agus ar caratraid.’ Ro cuired techta ar a cenn íar sin, agus tugad a sdech íat. Is amlaid so do suidiged iat .i. días do maithib Fergusa im gach n-áin fer do maithib Oilella Finn, agus dias do maithib Oilella Finn im gach n-aoin fer do maithib Fergusa re fritheolam a feirge agus a fúasmada da tegmad coméirghe no esáonta no imresuin etarra, ár bo biáid séin da teallach cruaís agus cothaighthe Leithi Cuinn292 i in Gamannrad Irruis Domnann agus damrad dibeirgi clainni Rugrade.
¶119] Do fiarfaig Oilill Finn d'Fergus in d'én táib do beidís, no cach dib a mesg a maithi fen. ‘Is ed is ferr do 'n fáilti a tairise,’ ar Fergus. Do cuaid Oilill in a imdaid iar sin, agus {Column 44}ro suid a n-inad righ innte, agus do orduigh Fergus in a farrad. Agus ni h-ed sin do clecht Fergus co n-uigi sin, úair ni lamthái rí do radh re nech is in n-oirecht a m-biadh acht a radh fri Fergus. Agus nir lamthai suidi roime a n-inad ríam in ba dual do righ suide nó go tánic go tech Oilella Finn, ri sed éin uaibhrech allata na Gamannraidi. Agus nír miadh
¶120] Acht ata ní chena. Do gabatar ac ól agus ac aibnes no co tarrla cáine comraid iter Oilill agus Fergus, gur fiafraigh Oilill d' Fergus cid ím a tangas a n-Irrus Domnann do 'n dul-sa. ‘Tanac d'iarraidh faigdhe airm agus eididh ortsa agus ar an n-Gamannraid, agus do denam mo cumainn ribsi uile.’ ‘Ni h-í sin toisg do cualamar-ne do bheith agat,’ ar Oilill, ‘agus aderait nir ceili-si ar duine ríam ni dá fíarfochadh dít.’ ‘Cred da b-fuil agatsa sin ale?’ bar Fergus. ‘Is ed do cualas ám,’ ar Oilill, ‘gurab ar cenn mo mná-sa tangais, d'a breith let ar áis nó ar eigin.’ ‘Ni ceilim-si sin ortsa,’ ar Fergus. ‘Do budh ferr a cleith itir,’ ar Oilill; ‘agus ac so, mar do déna tusa sin, a Fergais,’ bar Oilill, ‘na cluined nech uaitsi an comradh sin. Agus eirich co moch a márach co h-Ath an Cluithi re Dún an air, agus th' ara carbaid let ann. Agus rachat-sa ann agus m' ara carpaid. Agus gid b'é úaind tí ass, bid an ben aigi.’ ‘A dénam amlaid sin,’ ar Fergus. A n-imtnusa co n-uigi sin.
¶121] Imthusa Bricni do berar ós aird. O'n úair do cuaidh a ced meisgi de do gab ag fechain an tighi 'n a timchell. Agus atconnairc rúamnadh na fergi a n-agaid Oilella agus Fergusa. Tanic ealla aithrechais dó im a n-derna, agus tanic as a tich a mach roime. Agus atconairc an baile ac a linadh a n-oir agus a n-iar, a n-es agus a thuaith do córaighthib catha agus do sluaghaib fó'n arm gaisgid. Agus o t' connairc Bricne sin tanic a sdech, agus do fiarfaig do Oilill cred na córaighthi catha agus na socraide sár-móra slúaigecht ranic sa ic linad an baile. ‘Mo muinntir-sa agus mo teglach sin,’ ar Oilill {Column 45}Finn, ‘agus do cummoradh áonaig na Samna293 a marach
- Fuil buigen sunna do'n dun,
Ni h-úada tí aghaid ar cúl,
Co m-brataib donna datha,
Co sciathaib a comdatha.- Dáine duba co nert níadh
Co léintib gela ri grían;
Dáine móra co n-deilb n-duibh,
Do dechadar do'n mor muir.- Cloidmhe glasa a lámhaib leó,
Trén con bebsadar297 do'n gleó;
Slega mergidhe móra,
Fir díregra dimora.- Is aithind sunna na slóigh,
Na fir sin co menmain móir;
Aongas mac Echtaigh a nall
Agus meic oglaeich298 Arann.- Ni ríu nach doiligh deabaid;
Ní h-urusa a n-imdegail;
Nocha teithid re n-a n-guin,
Co m-ba lán an fer d'á fuil.
Fuil.
¶122] Is ann sin tanic Bricne a mach, agus do d'fhech an fhaighti 'n a timcell. Agus adconnairc buidhin móir ar a h-imell
- Ata buiden ar an muigh,
As an foil iad ré a féghain;
Samail da chet a lín sin,
Go n-armaib, go n-ilsciathaib.- Cet dib go m-brataib corcra
D' feraib aille admolta;
Cet dib co m-brataib uaine,
D' feraip finda fír-uaille.- Ata ain fer sa buidin
As aille di feraib fuinidh;299
Laoch mór co finne n-erla300
As co m-binne n-urlabra.- Is se sin Muiredhach mor,
Mac Oilella, lín a t-shloig,
Nocha teithend se re a lá,
Dáigh ro fhedar mar ata.Ata.
¶123] A h-aitle na laide sin tainic Bricne a rís ar an faighte agus {Column 46}do dech uime. A gus ba h-ingnad leis an lear301 slúaig agus na córaighthi catha atconnairc ac techt do'n baile. Agus tanic a sdech, agus atbert fri h-Oilill: ‘Ata buiden mór a nois is in slíabh a n-iar, agus samail cethri cet curad a coimlín, agus coiger doinn-fher derrsgaithech deg láoch a tosech an dírma co n-deig cealt taisich im gach triath dibh; fer direch datharmach donn-ruadh ar deredh na drong-buidhni; agus fer ceinn-lethan cas-mongach ciuin-bríathrach cnes-sholus an etar-medhon na cath-miled ac a cudhnodh.’ ‘Do ber misi aithni ar in m-buidin eile sin,’ ar Oilill. Agus is cuma do
- Buiden eile sunn sa sliabh,
Ni 'n a n-oir tegaid acht a n-iar,
Na slóig is sotla ar gach seilg,
In a m-broin302 corcra cro-derg.- Atait ar tús na buidhni
Cuiger laoch, lonn a luibhni;
Atá ar deredh treall o'n t-slúagh
Gilli garb direch donn-ruadh.- Ata ar medhon na miled
Gilla mor seng narsínedh,
Duine do réidiugh' gach recht,
Fa'n Eirinn uile an t-oirecht.- An Gamannrad sin uile,
Fa Gamain na Sidgaile;
Fer is mó righi 's reabh
Agus is caoime buiden.Buiden eile sunn.
¶124] Is ann sin tanic Bricne ar in b-faicthi a ris, agus do gabh ac feithem da gach taeib in a timcell. Agus atconnairc na dirmadha data dímóra, agus na toinnti303 trom-sluaig, agus na buidni brat-caoma, agus na h-oirechta aidble osgardha. Agus do gab egla adbal mór é, agus tanic a sdech a ris. ‘Sgela let a Bricne?’ ar Oilill. ‘Ata, imorro,’ ar Bricne, ‘uair no co n-airmither gainem mara304 agus duilli feadha agus drucht for fér agus fér for faichthi, ni h-airemthar sluagh agus socraide catha, agus cetherna curad agus cath-miled an rig, agus es-urradha ar faichthi an dunaid-si a trath-sa.’ ‘Mo muinntir-sa sin,’ ar Oilill Finn, ‘ac techt do commoradh an áonaigh-se a marach.’
¶125] Agus tanic Bricne a rís a mach, agus atconnairc buiden a n-íar-des is in b-faichthi. Agus is í so a tuarasgbail, amail atbert Bricne:—
- Atát sunn buiden brogdha,
D' feraib deg dealba dorrda;
Glan a lí305
Cethri cet is trí cethrair.- Sgiath corcra ar clé gach curadh
Do na triathaib nar tubadh;
Atat i minnaib na flatha
Bruitne306 uaine áon-datha.- Fer dub a tús na fednach,
{Column 47}
Cethri cet triath a teglach,
Dá dath for cuingid na cuan,
Cnes geal, gnuis corcra mar crúan.307- Is íad sin clanna Find
Is mó dho lúaidus linbir308
A coimidecht Fraoich na radh309
Eirgid na treoin mar atat.Atat.
¶126] Tanic Bricne ar an b-faichthi, agus do gabustar ag fechain cethra airde an talman in a tímcell. Agus ni fhaca aird dip nach raibi sluagh no socraidi ac techt do'n baile. Agus atchonnairc buiden adbal mór a thúaith gach n-dír ech di feraib dorcha dímora, agus bruitne310 endatha uile impe, agus sgeith donna díanarda ar formnaib na fer-óglaoch. Agus nocha tánic amail a samla ar méd na ar miletacht is in faichthi. Agus is cuma do búi ac tabairt a tuarasgbala, agus atbert an laid:—
- Is sí so buiden is mó,
Is fir is ní h-imargó;
Nocha tánic sunn co se,
Buiden amail a lethide.
- Atat sa droing ar tosaigh,
Ceithre ced feinnidh fosaidh;
Atat sa droing fa dheredh,
Ceithre ced gan cláon temeal.- Atát ceithre ced eile
D'feraib nía móra nime
Ar n-eidedh gach fir eolaigh
Sa m-buidin móir medónaigh.- Sgiath ar cúl gacha curad
Do sgiathaib breaca brugach,311
Ata cairthe tróm nach treith
A n-gústal312 gacha geil-sgeith.- As iat sin na fir a thuaith
Ó oir-imlib Esa Ruaidh,
Aedh agus Aongus co m-bloid,
Da degh mac Cornáin chos duibh.- Buiden leis a mó a menma
Tic amail a saine samla;
Nocha n-fuil is calma a cli,
Aderim-si ribhisí.As si.
¶127] Et tánic Bricne a mach a rís, agus do búi ac fechain na faichthi 'n a timcell. Agus atconnairc buiden an-aithnidh ingantach ac tichtain313 a thuaith ar lorg na cet buidhne, agus samail da chet laoch a línmare. Agus ni raibi laoch gan laigin dibh, na cath-milid gan cloich commoir a cobraid a sgeith, agus ain fher ard-mór osgardha amulcach a n- eidermedón na n-ánrad agus folt cas clechtach croch-buide fair. Tánic Bricne a sdech, agus do innis do Oilill na sgela sin agus adubratar an laid etarra ann:—
- A fhir d'féchus na buidni,
Seall orra ar ái do ruibhni,314
Ma ro-d-aithni innis dam,
Cia an buiden mor-sa sa magh.315- Abar rím, a Bhricni bhúain,
Erradh suunradach an t-sluaig,
Co n-inniser duit ule
Tuarasgbail gach en duine.- Baramail da chet láoch lonn,
Mo do dáinibh na gach drong;
Derg a sgeith is buidi a fuilt,
Agus is a thuaith tegait.- Go n-a dá chet laighni lethna
Mar tisdáis an dail debtha,
Co n-da chet líag-nertaib nia
{Column 48}A n-gustalaib a crom-sgíath.- Ogláoch amulcach menn mór,
In fer sin fá suidh an slóg
Gebaid tairis ós telaig
Folt cas cruthach caoim slemain.
- Is síat na fir sin, aderi,
An macrad o Muigh Eme;
In fer mór, miad gan ceilg,
Fermenn mac Dara dreach Deirg.- Is mairg re curid a n-gleó,
Gibé h-uair gabait angó,316
Is mogénar fer am n-dib
Les an gabait airm, a fhir.A fhir.
¶128] Imthusa Ailella Finn imorro. Do gab ag suarcus ar Fergus, agus as ed adbert ris: ‘Cid ima tangais do'n tir-si a Fhergais?’ ar Ailill. ‘Do cúalais cena,’ bar Fergus. ‘Ma sed ni tibra-sa mo t-sheoid ar mh' aimles,’ ar Oilill. ‘Ni caithim fein do biad-sa no do deoch,’ ar Fergus, ‘oir ni ghonaim-si duine317 sa biad chaithim do gres.’ Agus do eirig Fergus a mach. Agus adubairt Ailill do guth beg re Fergus: ‘Na cluined an Gamanrad sin. Agus tarra moch-trath ar Ath an Cluiche, agus na cluined duine sin acht ara do carbaid. Agus ní cluinfe duine uaimse h-e acht ara mo carbaid. Agus denam comracc, agus gipe uain tí ass, bíd an ben aige.’ Ránic Fergus a mach agus lenais Dubthach agus Aongus h-e re cách. Agus do fhiafraighedar fa lana feirge de, agus ni b' áil leisen a indisin doib. Agus do gab tenn forra gan a indisin do neoch eile. Agus do indis doib as a h-aitle. Agus
- A Fhergais a n-anfa-sa
Re gach n-decair n-dein n-doghraing?
Ca fáth im a rachá-sa
Romamsa do chum an comlainn?- Ní thicc dibh afrithaileam,
Nocha n-uil an bhar línuib,
Tuccaid oraib a íniccin,
Ní thánic dib a dhíguil.- Ailill Finn an flath ruire,
Flath Irruis íarthair Banba,
Nocha comlann comadhais
A cenn rig Ulad amra.- Teilgfed-sa an sleg slinnger-si,
Co h-Oilill Átha Fernais,
Nocha n-uil laoch ri m' lamha
Madh dá n-an-sa a Fhergais.A Fhergais.
¶129] Acus ránic Fergus d'a tigh-lepta iar sin, agus rucadar as an adhaig sin. Agus do eirigh Fergus co moch ar na márach, agus do dhúisigh a ghilla. Agus do gab sein a eich agus do {Column 49}innill an carpad. Agus ger moch ranic, fuair Oilill ar an Ath. Agus tugatar achmusán agarb ainíarmartach d' a n-arm aib tren-gera treathan-luatha teilcti an agaid a cheile. Agus do fritheoiletar na h-ogláich co h-aithnidh na h-arma, co nach raibe fargamh no fuilechadh ar na flaithibh, agus do t-shoillsich an lá ar na laechibh.
¶130] Agus do mhothaich Dubthach agus Aonghus Fergus d 'imtecht uatha agus do ghabhadar an arma, agus tangadar do chum an Átha. Agus fúaradar na curaidh a comlann ar an Áth, agus tucadar fargam gach áin fir318 ar Oilill, agus tucastar Oilill fargamh ar gach áin fer dib sen. Et do mhothaigh Cormac Conloinges mac Concubair agus Uáitne Ucht-sholus mac Conuill Cernaig Fergus d' imtecht a mach. Agus tánic
¶131] Cid tra acht o dered oidche co h-ard trath-nona do bi doib ar in luinni sin, co clos fó'n longport ledgaire na cloideam 'gá comtócbail agus tinnt[...] na colg ris na cathbarraib, agus sithe na sleg ris na sian-gaothaib. Agus adclos a pupall clainni Fidhaigh na fuasnada sin. Atrachtadar sein co dígáir dasachtach agus co fraochda forníata agus co menmnach micheillidh {Column 50}co clos a fuaim agus a fothrom a nellaib nimhe agus co cuasaib crand agus carrac garba greagan gailbech gúasachtach gresedacht buan greghan na Gamandraidi ac éirge, agus olbacht320 na n-ánradh ac a n-eidedh agus meall-gal na macradh ac a moch-dusgadh, muisec na min-daeine ac mall-asgnám, cresnugthi agus comairleda na fer-cuinged agus na forusogláoch ac tennad na trén-fer agus ac greasacht na gillannrad agus ac laind na luath-chos do tarrachtain an mer-tresa agus do digail a n-ancraidi ar an Dubloinges. Agus tangatar rompa co ro dían in a n-doiredib dluth crann-gera díanarda duaibsecha, agus in a m-buidnib roda rían-garba recht-búana, agus in a
¶132] Is ann sin do eirgetar an Dubloinges co díghair, agus co badba baoth égciallach, agus co fraocha foistinech, co n-dernatar mainner aghmar aithesach fhaobar-cruaidh ogalborb ainntreannda, agus leibenn lethan-cruaidh laoch-niata lorg-remar laoch-lonnach, agus buaile birech barr-derg brathaigméil breac-dhathach bán-corcra. Tangatar rompa fo'n réim sin in a cipi dluith-mer do-ríartha doiger-mor do-oconeta,321 agus in a toindte togdha toirtemla tuaith-echtach tholg-ainntreannda, gur gabatar lathair fhairsing imbúailti ar uilinn oirrtheraigh an Atha, gur gáirset agus an Gamandrad co cómnart agus co curata d' a cheile, co clos co nellaib a n-ilach, co n-ar bó leir soillse os na slogaib an comairet ro batar na frasa fír-móra foga ac ferthain, agus na bera barrgéra brath-neimnecha bodba ar luamain os na láochaib.
¶133] Agus do cromad na cliatha crann-remra catha ac na curadhaib, gur lubad agus gur loinn-brised na crainn ris na cath-sgiathaib, agus gur beicetar na fraighi ris na fuasnadaib, agus gur gairided na luirigh ag á luath-gerradh, agus gur loinntesgadh na laich tres na laoch-bruinnibh, agus gur ledradh na cinn tres na clogataib, agus gur aimréidighit fuilt do na fíar-lannaib, agus gur dalladh suile do na sruithlinntib fola fichidi forruaide ac tuitim co for-lethan ar na fairgsinaib. Agus do chuaid in cath in a comlannaib agus in a cendairc fo chetóir, co clos co fada o na fednachaib sin cathus na cath-miled,322 agus {Column 51}fedmenna na feinned, agus ruathar na righ-damna, agus torann na triath, agus brosgar na m-buiden ag a m-báolugadh, agus claidream na ceithernacha clódh a cernaib an catha; meall-ghal agus menmnannrad na macrad agus na maothoglaoch; atmarecht na tren-fer ac a tesgadh; imarcaid na n-úasal ar na h-ur-íslib; ard-ghotha na n-uasal-rígh agus na n-oirecht agus na n-armann ac tennad in tresa agus ac greasacht na gliadh agus ac laind na laoch.
¶134] Cid tra acht o rangatar a fedhmanna catha ar cach ro
¶135] Agus o do cualatar an Gamannrad na tri béimenda bodbha sin ar aon sgéith Oilella Finn co foillsechdha, do freagratar grinne fraochdha forníata do Gamannraid Irruis íad .i. Ghamain seng na Sidgaile con a dá Gamain mar aon ris. Agus tuairged a triar brathar do tri béimennaib brath-aidble a sgiath co h-ainíarmartach ar Fergus. Fregrais Fergus co fraechda fedmannta sin. Tangatar triar tren-fer toirtemla do'n Gamannraid cetna cu cath, agus tucatar tri beimenna aidble osgarda do'n aird-rig co cúalatar na maithi uile íat.
¶136] Cid tra acht ro b' adhbar uathbais agus uiregla324 do lucht an catha sin eístecht re buaidersaidh na m-badb agus na m-brais n-én na h-ealtan325 agus na h-énlaithi, agus re nuallguba na con agus na cuanart ac urnuidhi áir agus abaige, re selgairecht na sideng, agus re h-eitealaigh na h-énlaithi aérda ac toirnem ar na trochbuidhnibh. Bá h-imda ám ré h-ed na n-athgairit ann sin feinnidh frasgonta, agus curaidh crechtnaigthe, agus laochrad laim-gerrtha, agus triath ar tuisledaigh, agus taisech tróm-gonta, agus mail ar mertnige, agus brugaid broinn-tesgda, agus forb-fir fiar-gerrtha, agus buidhne brat-corcra, agus cinn co comarthach, agus suile saobdalla, {Column 52}agus beoil ar m-bán-glasadh, agus suile saob, agus bruinne ag bolgfannaig, agus cosa ar cam-lúainn, agus troigthi truaillgerrtha, gur bo torann toghdha tuaithbil tubaistech triathgonta troch-digbálach, agur gur bá cath-buaile coimnert cletharmach
¶137] Cidh tra acht o d'connairc Fergus a muinntir g' a marbadh agus g' a mughugadh agus an Gamhanrad ac tocht tairsib, do gabustar ac tócbail a menman rig-mileta os aird .i. ac telgadh na trom-cloideam, agus ac trascradh na trein-fer, agus ac fabhairt na foga,326 agus ac corcradh na crann, agus ac tregdadh na triath, agus a comroinn na corp, agus ac meirrdíth na m-buidhen, agus ac scoltadh na sciath, agus ac broghadh na m-beimenn, agus ac urtógbail a ferge; oir mas fhir do na sgelaigib ni eirged fercc Fergusa no co roichedh a fhadhbrann d'a fhuil. Sínis laim d' a cloideam .i. do'n Caladcolg, agus ní fhuair 'n a truaill ider h-e. Is amlaid ámh tarla sin .i. aon do lo ro búi a coimriachtain re Meidbh re taib craibe cuill a Cruachain, agus fuair Ailill íad amlaid sin. Agus do ben an Calad-colg as a thruaill, agus do cuir cloideam crainn co n-imcoimed 'n a inad.327 Agus ó d' connairc Fergus an ní sin bá dóich leiss gur mheabhal do ronsat Connachtaich air. Agus do fhócair do Bricni imthecht, agus a rádha re Cormac Connloinges an cath d' facbail, agus a fédfa d'a muinntir do breith leis. ‘Agus ni ber-sa troigh techid re m' re no re m' reimes.’ Rainicc Bricne d'indsaige Ulad agus ro ráidh a theachtairecht riu. Rainicc Cormac as an cath o {Column 53}d' connairc nert na Gamanraide ag tocht tairsib, agus tuc sgiath tar lorg328 d' á muinntir.
¶138] Imtusa Fergusa imorro. Do gab fein agus Dubthach agus Aongus ac túargain a sciath ar Oilill. Agus o d' connairc Gamain na Sidgaile sin do indsaigh iad. Agus tucc forgamh co forníata ar Fergus, agus tug Fergus forgamh go h-ainíarmartach fairsim. Tainicc Gold Oilech agus Gold Acla chuca, agus tugadar forgam gach ain fhir ar Fergus, agus tug Fergus guin digla ar gach n-aein fer dib sin. Is ann sin tanaicc Aod mac Echtaich agus Aongus mac Echtaich chuca, ocus tucadar forgamh gacha fir a sceith Fergusa, agus tucasdar Fergus329 forgomh ar gach áoin h-fer330 dib sin. Is and sin tanaic Duban mac an Gamna d' á saighidh; agus o ráinic tucastar guin digla ar Fergus, agus tug Fergus a cumain fochetóir dósum. Is ann sin tangatar na secht m-Breislenna a Breifni fochetóir d'á rochtain; agus tucatar forgom gacha fir ar Fergus, agus tuc Fergus cumain a gona da gach deig fer dibsim.
¶139] Cid tra acht tangatar an Gamanradh uile fó'n innus sin d' á saigidh, no co331 tanic Fraoch mac Fidaigh fadeoigh. Agus o ránic sid éin d'a n-innsaige nir léigestar guin na forgom do tabairt do na feraib ar Fergus. Agus do fhúagair do'n Gamanraid a ghabail. Agus do h-iadadh in a tímchell iar sin, agus tugadh slabraid agus glais agus géibinn acu fair. Do crapladh agus do cuibhrigedh an rig-milidh co ro chalma fo'n n-innus sin; agus do gabadh aca Aóngus agus Dubhthach. O tairnic imorro Fergus agus Aóngus agus Dubthach do gabail doib, do fuagair cath do'n Gamanraid Cormac agus an Dubloinges do leanmain.
¶140] O d' conairc Bricne Fergus do gabail, agus Dubthach agus Aongus, agus a muinntir do marbadh, do chuaid a aigned as a inadh. Agus do critnaigetar a chosa fái; agus do meirbligetar a meóir; agus do lúathaig a craoidhi; agus do cláonadh a cetfadha; agus do saobadh a radarc. Agus do tógaib a edach co h-ur-édtrom uime agus do gluáis co
- Amlaid sin, a Bricne búain,
Ga leth rugais do ceim cruaidh?332
Suaill nach ar bánadh do beoil
Do-s-fáinic mana moir-sgél.- Do-m-fáinic sgéla gábaid;
Tuc sinni co h-ansadhail;
Do faothsat Ulaid uile
Fá hui Rosa Rugraide.- Cia do lémadh, cia do lam,
Cia do righni an t-imbualadh?
Ar imat bur cath combloid,
Ciá da ticfa bur traothad?- Ní fhaca-sa ann co fír,
Amáin acht teglach an righ;
Nocha fhaca ríam co se
Teglach righ bud linmare.- Thusa do déonaigh an feall,
Aderait sin rit, a Meadb,
Mana bethea-sa 'g ár m-brath,
Ni lemdaís drong Domnannach.
- Do berim-si briathar fir,
A fiadnaise na cuig righ,
Nar furailes an gléo grinn,
Agus nar furáil Oilill.- Mana tú do rinne in feall,
Cur na catha cenn a ceaun;
Tógaib do brigh is do bladh
Is fobair an go imamlaid.Dó.
¶141] Cid tra acht bá h-aithméla mór le h-Oilill agus le Meadb in sgél sin do chloisdin. Agus ro tinoiletar maithi ceitri n-oll-coiged n-Érenn cuca, úair do batar sen a Cruachain fá'n ám sin, ar n-á tochradh d' Oilill agus do Meidb chuca do dul ar cenn Tána bo Cuailgni an Ulltaib. Agus fa h-íat so na h-ard-maithi do batar ann sin .i. Lugaid mac Conráoi, agus Eochaid mac Fínngin mic Luchta, agus Eochaid Gusmar mac Tigernaigh Thédbannaigh mic Degaidh, agus Eochaid Faobar a brathair, agus Lugaid mac Nóis, agus Loch mac na Feibis, agus Aongus mac Mesgeadra mic righ Laigen, agus Mac Nía mac Finn mic Rosa, agus Aongus mac Echach Aíncinn, agus Illann Finn333 mac Fergusa, agus Conodar mac Cecht, agus maithi Dáldruithne, Eochaid Rond agus fir Craoibe,334 Mac {Column 55}Magach agus fir Muide Máoin, agus fir Remhaind, agus fir Caille Anchosnamai mic Umhóir, agus fir Erna, na Mainedha, agus Tuatha Taeiden.
¶142] Tucadh na maithe sin uili go h-Oilill agus go Meidbh, agus do indeis Meadb doib an Gamannrad do sharugadh, agus Ferchus con a muinntir do marbadh ar a h-eniuch fein. Agus do cuindigh sí ar maithib Erenn techt m araen ria do dighail a h-einich ar an Gamanraid. Agus ro gabsud-sum do laim do ticfadís ar in turas sin. Agus ba maith leo techt ann; uair bá deimin lé curadaib agus le cath-mileduib go fasfa bladh agus allud agus oirrdercus doib do dul ann. Uair bá derbh
- A Lugaid!335
Comairli damh go cubaid;
Do milled Fergus, farír!
Is gnimh do-m-ber fa pudhar.- A Meadb muadh!336
Nocha maith nech gan a luadh;
Nocho mo is maith nech gan nert,
Or as soich gach recht go duadh.- Tóccaib do dail go deimin,
Mar as cóir mar as cubaid;
Tair-si romhainn da dígail,
Tógaibh do gnima, a Lugaid.A Lugaid.
¶143] Is ann sein ro eirich Meadb, agus ro gairmestar co marc337 for tuathaib Táeiden. Agus ro ergetar na sluaigh in a córaightib 'n a diaidh. Agus ba h-amlaid so do córaighid na catha sin .i. Lugaid mac Conraei agus Eochaid Gusmar mac Tigernaigh Tedbandaigh re clandaib Deccadh ann;338 Lugaid mac Nóis agus Loch mac na Feibis agus Eogan Finn mac Fíngin re cúigedh Eachach mic Luchta ann; Mac Niádh mac Finn mic Rossa agus Eochaid Faebar agus Eachaid Ainchend mac Eachach re cuiged n-Gailian339 ann; Aengas mac Misgedra re feraib Laigen ann fos.
¶144] Ar cinnedh a comarli, agus ar n-ordugadh a n-uidegha agus a n-imthechta doib, do gluaisiutar rompa. Agus is h-i so slighe do dechaid Meadb con a maithib agus con a marc-sluagaib .i. tar mín muighei Aéi, agus tar oirter Sleibhi
¶145] Et mar táinic an adaig sin d'á n-indsaige, ro thinóiledar a mic agus a muinntir a timcell Airne. Agus ro badar selad ó na slúaghaib; agus ro comairligedh aca dol fá eirr do na h-ard-shluagaib, agus a n-egoir agus a n-indarbadh do diguil orra. Agus rangadar co h-imell an long-puirt, agus ro marbsat tri caogait curad cath-armach do muinntir Medba. Agus do chuadar fein co h-imlán as a h-aithle. Agus do éirich gádh mór agús gúasacht sa long-port de sin; agus do h-innised d'Oilill agus do Meidb na sgela sin. Agus adbert Meadb co n-díghéla co deimin iad; agus adubairt fos gur maith do dhíguil Airne a aeigidhecht orra; agus atbert an laid and:—
- Is se an biad con ainfeile,
Tug damsa Dub na n-Airne;
A reidhe-san aimreidhe,
Ro-s-alt oraind a ghairbe.- Tri caogait d'ar sluagaib-ne,
Do marbsat, mor an pudar;
Leosan ge do rocradar,
Is limsa is cian bus cumhan.
- Báidim-si is raidim-si,
Toingim fa m'arm budhdeisin,341
Uáthaib sen ní rachaim-ni,
Co m-beram geall gach seiser.Is.
¶146] As a h-aitle sin do cuir Medb na Maineda con a muinntir agus a teglach fein re h-agaid Airne, agus d' fhaire agus d'feitheam na sluag. Ro ghreis agus ro thegcoiscc na Maineda co maith ar sin. Agus ro fhagaibset an baile, agus do chuadar {Column 57}d' imfhairgsi ar Airne; uair do bi séin con a muinnter ac deabaid agus ac forbaisi ar na flaithibh. Do cumruic doib agus do na Mainedib, agus do cuiredh ár mor etorra. Agus atorchrutar deich cet curad cath-armach do muintir na Mainedh ann; agus atorchair Airni mac Duib Dochlaich con a muinntir uili ann ar maidin,342 acht madh dá mac an brugaid .i. Brec agus Nainnesc, neoch do chuaid a maidm agus a teichedh o na tren-feruib. Tanic Meadb agus Oilill agus na maithe ar chena os a cinn, agus ro-s-gabh Medbh og a moladh go mor, agus ag buidechus go na Mainib, agus do raid an laeidh:—
- Fuil sunn comartha curad,
Ar baigh re h-ogaib Ulad;
Airne mac Duib dil
[...]
h roinn,
Fuil sunn a cend dá comhroinn.- In cluin Oilill amra an ghein,
Coscar mhór ag na Mainibh?
Cumrac re laech, linibh gal,
Nir bhord na éidedh an toradh.- Do toit linn Airne d 'ar n-ágh;
Do marbsam deich cet comlan;
Ferrdha gach comlan ro chuir,
Ge toirrsech an fod a fuil.Fuil.
¶147] Ro cluided343 a fert agus a lia agus a lidhe acu ar sin, agus fert a braitriuch. Agus do cuiredh a cinn agus a cossa is in loch, gorub Loch nan Airnedh a ainm ó sin ille.344 Agus ro batar-sum ag fechain an Locha agus na bruidni; agus ro
- Tech Airne!345
Gidh adile lucht a airmhe;
As úathad do fhider sin,
Acht mana b-fuil a aithne?.- Caoga coire and for tein;
Caoga dabhach ann fri fleid;
Neoch ro soiched ann fri froigh,
Cetrar ar ceithre cetaib.- Da mac an rígh dildáis cesd,
Brec maraon agus Nainnesg;
Comlan caogad cechtarde,
An uair ba h-am irgaile.- Is í mo theisd ar an m-bruigin,
Ar tech Airni an mór muirir,
Nach decha re m' linn a stech
Duine inn nach bíadh buidhech.Tech.
¶148] Ro gluaisedar rompa ar sin can anad can airiseam co rancadar co h-oirter Mothra, agus tar iartar Muige Sanais, agus laim re Loch-na-Cerdcha, gur gabsad sosad agus long-port ac dunadh Nochta, ingine Deirg mic Dolair. Agus ro fhógair Nochta comlonn ar feraib Eirenn. Agus as e comlonn ro {Column 58}fhógair orra .i. coimrith co mullach Cnuic na Faircsina ris a raiter Nemthainn h-ua n-Amalgaidh a n-íu. Do rithetar ría ar sin. Agus gach fer as a téiged a rith acu do impodh ris, agus do beired béim cloidme do co teilced a cenn d'á colainn. Agus ro marb náei nonbar dib amlaid sin .i. Eogan Gar mac Oilella con a maithib. Agus do cuinnigh Meadb ar Lugaid mac Conráoi Nochta do dingbail dibh. Agus ro reth Lugaid ría co rangadar co h-eter-medon an chnuic, agus do chuaid as Nochta and sin. Agus o do chuaid, ro impo Lugaid ría, agus tuc beim di co tobhacht a cenn d'a colainn. Agus ruc leis ar amus Medba h-e. Agus bá maith le Meidb an gním
- Búaidh n-gnímha sin, a Lugaid!
Mo cen láoch imarulam;
Cidh esbaid dunn díth ar fer,
Ro sella trí naí nonbar.- Tri noí nónbar fer feine
Ruc uáinn an ard n or shleibe;
Ní thoracht nech dib ar cul,
O ingin Deirg co n-dub-run.- Fuilet san carn o'n cnuc síar,
Collna na fer fedh nach cían;
Fuil nónbar laoch 'n a buide,
Os a cinn 'n a comnuide.- An ben ro marbh Eogan Gar,
Mac Oilella, nai nonbair,
A Lugaid, co leth an t-shluaig,
Mar do thuit let as lan-buaidh.
Buaidh.
¶149] Do ba maith le Lugaid na tesmolta sin tucc Medb fair. Agus ro imdighset as sin ar na marach ar amus dúnaidh Oilella Finn go h-Ath Fén.
¶150] Agus do ronsat secht catha cródha commora dib.346 Agus ro chóirigh co h-uáthmar áightighe alad-breca iad,—do sciathaib corcra comdatha, agus do sciathaib eochar-bláithe uainegda, agus do sciathaib dubha dlúth-uáite347 dínarda, agus do sgiathaib ballacha boird-righni breac-buide, agus do sgiathaib bileacha bord-cruaidhi brechtnaigthi; agus do cloidmib eal-górma348 iárann-glasa or-cumdaigthi, agus do cloidmib caél-glasa creat-blaithi349 comartacha, agus do cloidhmib troma taeib-lethna toirtemla; agus do shlegaib crann-rémra cruata350 coig-rinni, agus do shlegaib ailli innealta or-crái,351 agus do slegaib faidi foinnmhidhe faobhar-géra; agus do luirechaibh treabraidhe352 tre-dualacha; agus do cathbarraib cáema cumdaigthi; agus do cath-chlesaib353 curad; agus do loirg-ferstaib {Column 59}catha; agus do corránib clis; agus do gonbuinnib gaiscid,— gur uo lor caeimhe agus ailli a n-innillid354 agus a n-ecuisc ar n-imut355 a tlacht n-ildhathach n-eacsamla do gorm agus do corcar, d'uaine agus do buide agus do bric agus do cinel gacha dathai étaigh ar cena; ar n-a cumduch d' ór agus d' aircet agus do gemuib cristail agus carrmhogail, gur uo lór do grain agus do groidbidhgadh a faicsin re h-alt na h-uairi sin, re h-imat a n-arm n-áithgher n-ilfhaobrach, agus a mergeth m-bratach-mór mall-corcrai n-uathmar n-ilbrec n-anaithnidh, agus re culgaire na carbad, agus re toichim na trom-sochraide, agus re sesseilb na sochraide an mor-sluaigh ar chena.
¶151] Et ni cian do batar ann in tan do riacht Torna trén cucu,
¶152] Rangatar fir Erenn rompa ar sin go h-Ath Fein, agus ro gabsad sosadh agus longport acu ann. Do ruacht Goll Oilech d' á n-indsuigid con a shecht macuib agus con a tri cet curad {Column 60}comanmonn, agus do breth ár ar na sluagaib fochetoir. Agus ro marb cet fer n-armach n-incomlann360 dib fo'n n-innus sin. Agus do cuir dunad Oilella Finn ar comairci Luigdech mic Conraoí co na cloisgdis an Dubloinges h-é co m-beith imlán ar cinn Oilella Finn. Agus do roinnetar fir Erenn ar a do iad361 im an dunadh sin, .i. Lugaid mac Conraí co leth b-fer n-Erenn uime; Meadb con a sluagaib is in leith araill. Agus
¶153] Rangatar as sin ar na mharach co Tulaig an Fhemdala362 agus Goll Oilech con a maithib g' a marbadh agus g' a n-dithlaitriugadh. Agus ro gabad longport ar leth ac Lugaid mac Conraí an oidhchi sin ag Abainn na h-Imeirce, agus Meadb ag Tulaig Líag. Agus do riacht Fermenn agus a athaír, .i. Dara Derg, ar amus na Muimnech agus Luigdeach mic Conraoí, tricha cet a lin. Agus dorat Fermenn cloch-treas bodba d' feraibh Muman co nár léig biad na deoch na suan na sír-collad do na sluagaib an oidche sin. Agus an t-oiregar cloch do gab Goll Oilech ar na sluagaib tuc Dara Derg agus a mac a samail do brosgar doib fo'n cuma cetna. Agus ro marb sluag di-airmigthi dib i n-imairech na h-oidce sin. Agus tugad ainm ar an tulaig a raibh Meadb an oidchi sin, .i. Tulach Líag, o na líagaib fedma ro teilgdís ar a cheile; agus Raith Ruadh ainm na ratha, o na collnaib derga agus o na sruith-linntibh fola for-ruaidhi do doirtedh innti. Agus rugatar as co h-anbuaínech an oidchi sin.
¶154] Agus ro gluaisetar rompa ar ná marach. Agus rugatar morán do'n Gamannraid orra ann séin, agus nír léigset imtecht fada doib, uair do marbsat caoga fer n-armach n-incomlann n-ard-comarthach dibh an lá sin im Legan laoch-milidh con a muinntir, conad uad ainmnigter sruth Leagain. Agus do gabatar longport ac Tulaig na Dála an oidci sin. Agus is aire derar Tulach na Dála ria o comdail ceithri n-oll-choiged n-Erenn innti.
¶155] Agus ro sgarastar Goll Oilech an adaig sin re feraib Erenn, agus do cuaidh co Dun Flidaise, ait a raib Oilill Finn agus {Column 61}Fergus. Uáir rugatar Fergus leó a h-aithle a gabala a cath Atha Fen363 co dunad Flidaisi. Do cenglad do tuiridh ro mhoir an rig-toighe h-e a b-fhíadnaise Flidaisi, agus do taisbentaei a congnamh ferrdha gach aen la ar cedlongad do'n rígain. Agus ba doilghe le Fergus an forran sin iná aon
- Fuilit sunn oig do maigin,
Do muigh Aí innlit daig fir,
Fuil secht catha ceann a ceann,
Cethar n-oll-cuiged n-Eirenn.- Im Oilill im Meidb do'n muig;
Na Maicni365 im na secht Mainib;
Im Lugaid mac Con na cath;
Is im secht macaib Mágach.- Im Aongus mac Missgedra,
Sluag Gailián, glaine a n-dealua,
Im Aongus mac mic Rosa,
Im Illann366 mac Fergusa.- Im Eochaid Gusmar do'n muig,
Mac Tigernaigh Tedbandaigh,
Im Eochaid Faobhar, troig tenn,
Is im Eochaid n-Aíncend.- Im Lugaid mac Nóis a n-deas,
Im Loch mór mac Moda Feibis,
Im Lugaid Conraeí ribh,
Im Eogan Finn mac Fingin.- Fuil ann Cormac Conloinges,
Tri deich cet ar n-a coimes,
Loingni Ulad acht mad beg,
Sunn da bar fis do fuilet.Fuilit.
¶156] A h-aithle na laidhi sin do denam do Goll Oilech ro impó uatha a n-íar ar amus b-fer n-Erenn, agus dorad ghliaidh n-gairb doibh co n-torcradatar sochaide dib a n-oidchi sin.
- Claidfid fert Cainnire,
Fuil sund sa duma ar n-á dith;
Oir Fermenn mac Dara Deirg
Do teilc an t-sleg diá ro-d-bí.- Cainner derg ingen Oilella
Agus Medba, is i ro bith,
Ac duma an sgáil
Ar bhaid ré h-ogaib Emna.- Cele Lugdech mic Conraí
Re secht laithib, lith n-gaili;
Togthar a lia os a lecht,
Dentar a fert do claide.Claiter.
¶157] Do claided fert na h-ingine leó iar sin re taeb na h-abann, conad Cainnear ainm na h-abann agus Glenn Cainneire ainm in ghlenna. Agus do ridhned guba mór agus toirrsi ag an t-slúag os a cinn, agus is beg nar marb Lugaid mac Conraí d' a cuma.
¶158] Do gluáisetar fir Erenn rompa ar sin co rangatar tar Glenn Cainneire siár ar sodain, agus co Glenn Mugaigthi, ait ar mugaigedh morán do maithib b-fer n-Erenn, agus tar Glenn Calraidi, ait a n-dorchar Callraide mac Birraighe maile. Agus nír sguiretar an Gamannrad dib ris in ré sin ac a marbadh agus ac a mugudadh co n-dorchar morán d' á maithib leó im tri cáintibh Oilella agus Medba, .i. Grís agus
¶159] Imthúsa Medba. Tugad maithi an mór-sluaig i n-a pupall .i. Lugaid mac Conraí agus Aongus mac Misgedra agus Lugaid mac Nóis agus Loch mór mac Moda Feibis. Do cumad comarle ag na maithib sin, uair do gab oman agus eagla uile iat ar b-faicsin dunaid Oilella Finn. Agus adubratar da m-beddis maithi na Gamannraidi ar aén ré raibhi is in dúnadh nach fetfadís fir Erenn ni doibh. ‘Ata liumsa comarle daib,’ ar Meadb: ‘curthar fesa agus techta uaímse d' á n-indsoige, agus taircter comhada mora doib, .i. d'Fhirdiadh mac Damhain agus do Cet mac Magach agus do Fraech mac Fidaigh agus do Aonghus mac Echtaigh. Agus is iad so na comadha, .i. righe na Gamanraidhi dá gach aein fher dib fo leith, agus feis a Cruachain do grés, agus cairdes mo {Column 63}shliasda-sa fos.’368 Idubratar maithi b-fer n-Erenn gor maith an comarli sin. ‘Cia dó racha leis in techtairecht sin?’ ar cach. ‘Cía no racha ann,’ ar Meadb, ‘acht Carra liath, an bain-echlach?’
¶160] Agus ranic Carra liath roimpi co dúnad Fraoich mic Fidaigh, agus do innis dó na tosga im á tanic. Agus do fáem Fraoch na comtha sin focetóir. Agus ranic in echlach roimpe co dúnadh Firdiad, agus do can na comtha cetna fris. Agus do fáom Ferdiad uili iát. Cid tra acht nír fagbad taísech nonbar do'n Gamanraid gan agallaim, agus do gheall rige na Gamanraidi da gach áen fo leith do na laechaib, agus do gellatar-sun uile comall do Meidb. Agus do treiged Oilill Finn acu fo'n innus sin. Agus ní feider nech acu na comtha sin do
¶161] Imthúsa Oilella Finn. O t' connairc fir Erenn a timcell a dúnaidh tugad a teglach agus a comarlidi cuigi. Agus is í comarli do cinnedh aca techta do cur ar cenn na Gamanraidi agus a radh riu la do gabail ris in t-sluag. Agus tugad a dá prim echlach cuige, .i. Engán as a dún agus Edar as a glinn.369 Agus do cuirestar iad fo thechta co Ros Inbir-dá-égonn370 ris a n-abar Es Ruaidh, co da mac Curnáin cos-duib, .i.371 co h-Aengus agus co h-Aedh; co macraid muigi h-Eine, agus co miledaib muige cetne; gus na secht m-Breislennaib Breifne con a tri cetaib curad comanmann etar slíabh agus muir; co Cornan cos-dub; co Druimn [...]sligech; co Dartadh na Díbeirge con a macaib, .i. gus na da Ruadh, agus co h-Íatha mac n-Edarbha, agus co Dun Ceinn-cunga codha, agus co h-Aínchinn codha ingen Guill Oilech; co B[...]rad[...]muigi h-Oilech, agus co h-aés grada Oilella Finn o loch co fairgi agus o neimthinn co dún; co secht macaib Ailella Finn con a secht cetaib curad coimlenmana, agus co Gamain na Sidgaile co Dún-cinn-t-sléibi con a cet Gamain ré greasacht, agus co Duban mac an gamna co Dun-draighin; gus na secht Fosgamnaib Irruis im Gamain Ruadh na Rée, co Dún-dá-os; gus na seacht n-Echaid Ímrinn, co Dun-an-aéinfhir, agus gus na secht n-Dartada Ailella {Column 64}Finn, co Dun Inbir-da-es; co h-Eadarbha mac Nuatha372 co dún; co h-Ilar Nuatha mac n-Eadarba go ghlenn. Agus do imgedar iár sin.
¶162] Et ro ladh Eangán an prím echlach eile siár-des ar ceann na blóidhi do búi budh des do'n Gamanraid,—co h-Aedh mac
¶163] Is siad so maithi na Gamanraidi a neoch do h-áirmed dib ar Tanaig bó Flidaise. Agus nír h-áirmed ann sin acht a maithi agus a mór-uaisle, a triatha agus a tren-fhir, a coimside agus a comairlide. Is airi sin do rinne Ailill mac Fhirda-loch in fili an snaithe forcetail-si, .i. mac mathar377 do Cet mac Mágach esen, conadh eadh aspert:—
- Comlai, a Engain, imtigh uaim,
Agus toirchi let ar sluag;
Dena dunn, digrais an modh,
Tinol agus toichestol.- Ataid sunna sluag, dar lem,
Cetri n-oll-coicid n-Erenn,
Im Oilill, im Meidb do'n Muig,
Im Oengas lonn, im Luchaid.- Um na Mainibh, mor a cath;
Is im secht macuib Magach;
Tri deich cet Galian go m-bladh,
Im secht righ do Domnannchaib.- Fuilit francamhus378 Medbha,
Mor feidm fuilit a femda;
Fuilit tri deich cet fo shecht,
Do sluag Ulad a n-aein fhecht.- Fuilmid-ni sunn doib mar doigh,
Innis let do'n Gamanroid,
Mad cian ar n-urnuidhi sunn,
Sinn araba i n-anforlonn.- Eirg co Dun-corr-sleibhi cain,
Tabair let Oedh mac Échtaigh;
Go Dun-croim-glinni gan coll,
Taphair Cairbri na comlonn.- Eirc go dunadh Sleibi-moir,
Go Muiredhach milid sloig;
Eirg go Dun Letríach re luad,
Tabair let Fidac folt rúadh.
- Aigill re n-dula ar an linn,
Muncha mac Moda ó Moiglin;
Roich síar go h-Arainn ar sin,
Tabair let Oedh mac Echtaigh.- Go Boirinn iarthar na mara,
Go Ros ruadh mac Rogamna;
Go Boirinn airthir go n-agh
Go h-Ugha n-echtach n-imlan- Go Rod mac Rosa go a sliab,
Nach imfarcchi go roichian;
Tadhaill a Sonnach ar sin,
Tabair let Mongach milid.- Oengus mac Ailella Finn,
Tuc lat ó Dun-gleóiri grinn;
Erigh go Druim-essa-caein
Co secht macaib Ibra chaein.- Go Failbhe Ros go Ros n-air,
Mac Duib-da-tonn taod 'n ar n-dáil
Erg go Port Eorais ar sin,
Tabair let Fraoch mac Fidaigh.- Eirc gu Dun Cinn-cunga cain
Go h-Edtarbha mac Nuatha;
Aiccill Eabha an gaisced grinn;
Tabair let Beg a Boirinn.- Roich go Leitir, lith go n-gail,
A fuil Genonn mac Faobar;
Go Gamain Rúadh na Réi riam,
Go Dun-da-os os ri sliab.- {Column 66}Go Cobthach caom Cinn-t-saile,
Co Dun-oirtir go n-aine;
Go Conn Cimedh cetaib cured,
Roich go Moda Midh
[...]
379- Go Dun-mag-rois, miadh gan ail,
Go h-Eo n-adha mac Fidaigh;
Go Dun Inbir-da-thonn tra
Go h-Uamna ingin Iubra.
- Go secht macuib Iubra uill,
As an uam a h-a cuill;380
Go Goll Acla, garg a gal,
Go ceitri cetuib curad.- Eirc co h-íarthar Insi Caein,
Tuc let na tri Duib a Daeil;
A h-Ines Caein oirrthir ain,
Na secht Téimin gan trom-grain.- Na secht n-Archoin con a m-brich,
Tuc a h-Oilen Muichi mín;
Na secht n-Árcoin Innsi an Scail;
Na secht Finn Innsi Finnain.- Go Dun Treathna go Trethna,
Go h-Ethne n-ó derc n-echdha;
Go Cern
[...]
go Tuaidh d' á tich,
Tuc let an da ban Tuatha.- Roich gó a Dún, garg a ghal,
Go Fiachra Finn faebar-glan;
Eirg go Dún-mór ní mad fuis,
Go tri Fosghamnaib Irruis.- Roich go Fer-n-derg co a Dun,
Go mac n-Dolair, aidble rúin;
Go Dun-an-aeinfhir thall tra,
Ait ata Dubthach dubgá.- O Dun Tuathí381 gan tuile
Tuc let Domnall Dúalbuide;
Innis do'n rig go méd n-glonn,
Misi sunn a n-anforlond.- Roich go Dun-na-cenn gan cradh,
Tuc let Ferdiadh mac Damain;
Tegad a dá mac a mach,
Guás is Gosa gabaltach.- Go cathraig Crund-sléibi caein,
Go Flann fada mac Fidaigh;
Go Muincinn an milid mer,
Go Dun-ós-loch no-s-láiter.
- Eirg go Dubán méd n-gail,
Mac an gamna a Dún-draigin,
Do-m-roiched an laoch alle,
Go lin slóig is socraide.- Go Daire n-derg, co382 a Dun;
Go Gulbann n-glais,383 tairbe a run;
Go Finnchan na fert malle;
Go Dartadh na Dibheirge.- Tri cet fer le gach aon dibh
Do churadaib re coimrím384;
Abar riu sin rad gan gaei;
Eirg ar a ceann is comlaí.Comlai.
¶164] Imtusa Engain. Ro imthig sen roimhe d'innsuige na Gamanraidi in gach inadh a m-batar, .i. o Drobais a tuaidh go Boirinn iarthar budh des, agus o Léim Conculainn go Ros-da-rochoilledh ris in abartar Luimnech, agus go sliab Liath-chos mic Luibnigh, fris an abartar sliab na h-Esairge adfhuaire, agus go portuib diamra dath-ailli dluth-coilltecha Daimhinnsi, agus o beinn oibinn osgach-buain aird-radharcaich Echlapra go portuib tarcartacha385 tonn-gorma traicht-geala Toirinnsi a tuaiscert muighe crich-lethain cetne, oir bá e sin {Column 67}crich agus caeim-fherann na Gamanraidi. A n-imtusa go n-uige sin.
¶165] Dala b-fer n-Erenn. O rangatar Dun Fliduisi ro gabadh sosad agus longport aca ann. Is ann sin do deónaigetar cetri trein-fhir thogaidhe trom-gnimach do muinntir morcalma Meadba dol do denam echt agus aitius ar in Gamanraid. Agus ba h-iat a n-anmanda, .i. Carra mac Charra Chongna agus Mongach Milidh agus Letriach Laimdherg agus Cuillend curad garb. Agus fa h-iat so na treín-fhir ro togsat do chómrac cuca, .i. Carra mac Carra Congna do dol go Dun Coirrsleibhi go h-Aed mac Echtaig, agus Mongach Milidh co Dún Letriach, co h-airm ar raibe Muredach mend mac Oilella Finn, agus Cuillend coscrach go Dún Flainn mic Fidaigh go Leitir, agus Letriach Láimderg co Dún-os-Loch co Muincend Milidh.
¶166] Cid tra acht bá h-e cet fer innister gnimartha ann so, .i. Carra mac Carra Congna. Ranic sein go dunad Aedha mic Echtaigh, agus tarla Aed mac Echtaig dó. Agus ro gab sein ag acallaim in fir moir, agus adubairt an laidh ann:—
- A386 fhir tanic ar mo múr,
Canas a tutchas do m' dún,
Cia do comainm, tólaib tor,
Dena go luath do slonnadh.- Ainm teglaich rom torba tra,
Carra mac Carra Congna,
Is aire tanac ó m' thoig
D' iarraidh Aedha mic Echtaigh.- Ro fhágbus Meadb, mór a buaidh,
Ac Dun Flidais', lin a slúagh,
Ac forbus ar Oilill ann,
'S ar ogaib Irruis Domnann.
- Mairg tanic o tinol mór,
'S do sgar ré socraide sloig;
An toisg tuc tú ó d' thig,
Is let bus aithrech, a fhir.A fhir.
¶167] Ahaitli na laide sin ro comraicset in da churaidh sin. Agus do ronsat comrac crodha curata cumfhuacdha aindfercach ainíarda, gor brisiter a sceith agus gor cám-lubtar a cloidme is in comlainn. Acht ata ní chena: ro fortamlaigh Óedh mac Echtaigh an t-airsid ar Carra mac Carra Congna gor ben a cenn de is in comlainn ar sin.
¶168] Do chuaidh Mongach do cuingid comraic ar Muiredach menn mac Oilella Finn, agus do raidh Muiredach nach erfad am comrac an deg fer, agus do ronsat an laeidh iar tain:—
Do ronsat iar sin comlonn fergach fortamail fedhmannda, agus urrlin ogla fhaebar-cruaidh ainiarmartach, agus debaid dichra di-fregra do-eistechta, gur ba lír fuil agus feoil tesga ar
- A fhir moir is mo d' feruibh,
Ni d' érfa tu im debaid;
Cid ad seghainn, slicht amne,
Ni-d-fia cor na comairci?- {Column 68}Da n-dernta mo thoisg a stoigh,
Ro-d-fia maitheam anacail,
A radh re Muiredach menn
Comrac re387 Mongach Mailcenn.- Is misi Muiredach mor,
Lem an dun-sa con a slogh;
Maithem ort ni sirfi sinn,
Ni targa aein fer etraind.- A Mongaigh is mor do grain,
Ni ma tangais i m' dáil,
Do bhadha bhid badh fir baeith
A derim rit is fir.A fhir.
¶169] Do chuaid Letriach, laech-mihidh do muinntir Medba, ar amus Muincinn milidh, .i. búachaill na Maili Flidaisi. Agus is ed ba menmarc do Letriach co m-berad an Maol Fhlidhaise con a búachaill leis; úair do commaidh re muinntir go m-beradh leis h-í. Agus tanic a timchell na h-alma co h-ainhíardha. Agus eirgis Muinceinn do'n milidh, agus ro aguill e, agus abert an laeid:—
Adubairt Letriach re Muincenn an Máel Fhlidaisi do dilsiugadh agus co tibrad fein maithem n-anacail dó. Nír bó miad lé Múincend an ni sin, .i. aon laoch is in doman do breith a ealua agus a innile uadha d' a ainndeoin. Agus do cuatar achetoir a crislaigthibh a sgiath, agus a m-bolgánaib388 a sleg rinn-gér ro fhada, agus a n-urrdornaib a cloideam cruaidh-ger clais-lethan. Agus do rónsat in dá cathmílidh sin comlond calma curata, gur cám-lubtar a cloidme is na clar-sgiathaib, agus do sníetar389 na slegha ris na sír-sháitaib, agus do
- A fhir do ní an reim curad,
Mor do laechaib do rubadh;
Mh' ealua fuil is in choill,
Ni bera let gan comroinn.- A áthaig fuil ag na buaib,
Uathad duit in diaigh in buair;
In b-fuil agad, tolaib tor,
Do muinntir acht tu a t' aenar?- Atú-sa sunn, slicht imne,
Ag ingaire na Maile;
Nocha n-fuil laech, lith gan choll,
Ro-s-bera uaim gan comlond.- ‘Ni troitfinn rit fa t' alma,’
Orsat milidh mor calma,
‘Da n-imthighe ród do d'thig’
‘'S da fagtha th’ alma, a fhir.A fhir.
A h-aitli na laeide-sin ro gluais Leitriach go lan-dedla do lathair, agus Muincinn milidh ar a mhuin.
- Tarr, a Muincinn, suas
Go luath air mo muin;
Da m-berar tu soir
Beidídh broin fa t' fhuil.- Conair beri mi,
A Letriach go lúas?
Ro budh ferr lim tís,
Gid oibhni dam túas.- Do cífi tu Meadb
Is Oilill an ri;
Cus a n-iug re m' ré,
Ita me ar do thí.395
- Berud-sa tu lem
Go beraib noi rend;
Dergfuider do cru;396
Teilcfeat tu 'na cend.- Ac sin duid do dil;
Olc do t' din do sbairn;
Fann a nocht do treoir,
Beid eoin ar do tárr.Tarr a Muincinn.
¶170] Agus tuc Muincinn d' a úidh agus d' a aire ar sin nach raibhe lucht a cumairci d'á cairdibh 'n a comfocus, ná lin a fhostoid d' a urradhuib in a fiadhnaise. Agus do tuic fos go firinnech go fuighbedh fein go tenn a traethad, madh do roiched le Leitriach a luath-imchar. Agus nir cian ranic Leitriach do'n lathair sin an uair tuc Muinchenn milidh {Column 70}clisiud sprancdha sbindamail397 go calma curata d'a ballaib uadha is na cenglaib agus is na cruadh-cuibhrigib bui fair, go raibi luamairecht a lam agus cothugadh a chos ar comus do'n curaidh. Agus ar rochtain na talman co tenn d' a troigthib, ro iadastar a da doít-righ degh-lamaig a muidh tar rigthib an rígh-miled go ro calma, co n-ár leig impodh na cothugadh na caraighecht na clesamnacht do'n curaidh, acht ro chuir a glun a filliud398 a coisi, agus ro leg tar a ais síar an saer-milidh co raibi faén fo tharrsna fáei. Agus ro cocraidh agus ro cengail co calma an cath-milidh, agus adubairt iar sin co tibrad cumaéin a imchuir do'n áirsigh. Do fiarfaig Letriach gá conair gus a n-ímarcuirfed h-é. ‘Nocha d'fis Oilella na Meadbha imarcuirfet-sa thú,’ ar Muincenn, ‘acht síar co
- Glúais a Letriach oromsa,
Ro-d-fia cumaein th' imarchuir;
Do gebar do corachadh,
Ma do ronus a imarchor.- Ca slighe téigi-se,
A Muiucinn, gan míniugadh?
Nocha d'fis do curad-sa,
Imatsa co lithidur.- Táidherad go teicemadh,
Gu fréceruinn t' fhiarfoigedh,
Fo imlibh an lacha-sa
Rachad-sa do t' dian-oidedh.- Do gebha do deg-báthadh
Fa tonnaib na turlach-sa400;
As uáidsi go loim-deimin401
Sluinnfider an dub-loch-sa.- Do icfa do crechairecht,
A Letriach, re d' lethan cluáis,
Ar cinn buair tre tachar báes,
A truaigh credh, ro trethan gluáis.Gluais.
¶171] A h-aitli na laeidhe sin togbais Muincinn Letriach go h-ard ar a formna, agus ráinic reime go bord an locha go láin-dian. Agus ro gab Letriach go lan-prap402 ind a dí láimh, agus ro dibraich is in loch an ri-milid, gor báithetar dobur-linnti duaibhsecha an dub-locha an deg fer, conad uad ainmnigter an loch re lenmain. Agus ro h-imthigh Muincinn roime iar sin, agus ro coraig a elmha agus a indili go h-urmaisnech.
¶172] Is ann sin rainic reme Cuilenn, cath-milidh do muinntir Medba agus Oilella, d'fuaccar comraig agus comloind ar Flann {Column 71}Fhoda mac Fidaigh. Agus ránic reime go dunadh Flainn, agus ro ingantaichsed lucht an dunaidh a indiull agus a écusc agus a forgruamdhacht. Ro fiarfaig an doirrseoir sgela, de .i. ca h-inadh gus a m-bui a tosca agus a turas. Agus ro indesium gurab d'fuagar comraig tánic ar Flann Fada mac Fidaigh. ‘Agus erich-si, a doirseoir,’ ar se, ‘agus indes do Flann aein fer403 sunn ag iarraidh comraig fair.’ ‘Ca h-ainm-si?’ ar an doirseoir. ‘Cuilenn m' ainm-si,’ uar eisium, ‘agus as dam ata an dán Flann Fada do marbadh. As aire sin tanuc d'fhuacar comraig agus comloind fair.’ Agus do ráid an laeidh ann:—
- A doirrseoir ud dunaid Flainn,
Nech sunn ag iarraidh comloinn,
Treín-fer do muinntir Meadbha,
Indeis tall do t' tigerna.- A óglaich an gotha gairb,
Abair rimsa caidheth'ainm,
Go n-inniser tall a sticch
Do Flann Fhoda mac Fhidhaigh.- Misi Cuillenn cruaid mogha,
Is mi marbus Flann Fada;
Marbuim ced a lo gaili,
Nocha breg, a doirrsiri.A doirrseoir.
¶173] Ar sin do erigh Flann Fada a mach a coinde Cuilinn agus adbert fris: ‘A Cuilinn,’ ar sé, ‘má ata do nirt nó do níaachas404 indad frithoil mo comlann-sa.’ ‘Frithoilfet ch ena,’ bhar Cuilenn. Agus ro fersad comrac dicra dur-croidech. Ro gab cach dib ag tuarcain a sceith ar a ceile, go clos go nellaib nime brisc-bruan a m-bocóidedh405 'g a m-brisiud do
¶174] Is ann sin ro comairlicestar milidh mor calma, agus airsid imgonda, agus tuaircne trén catha d' uaislib Erenn, .i. Uaithne Uchd-sholas mac Conaill Cernaig dul d'íarraidh echta agus áithesa ar an Gamanraid. Agus as edh ro imráid aige dol d' innrud agus d'arcain dunaidh agus deg longpuirt Fraich {Column 72}mic Fhidhaigh. Agus ba fiadhnaise d'Oilill agus do Meidb an ní sin. Agus rainic-sium reime d'indsuige criche agus caimh-ferainn cloinde fraech linmaire408 Fidaigh. Agus ro gab crech mor, agus do rinne échta imda ortha. Agus rucatar cáoca macaem do macaemhaib cloindi Fidaigh fair, agus do gab-sum 'g a fobairt go forgruamdha foisdinech. Agus an tan ro bo tressi dó 'g a marbadh agus 'g a mudhaghad, as ann rucastar an féinnid fortamail forlann-crúaidh fair .i. Fraech mac Fidaigh. And ro aigill iad ar sin, agus ro fiarfaig ar torrachtain do cia do bui ann. ‘Uaithni Uchtsolus mac Conuill Cernaig,’ bhar eisium. ‘Mac carad damsa sin,’ bhár Fraech, ‘agus do ronsum cadach agus caradrad409 fecht n-aill. Agus tuca-sa do m' breithir nach gonfainn Conall na nech dia cloinn go brath, agus tuc sesium mar an cétna rimsa. Agus o tarla mar tarla mar sin sinn, fagaib-si
Et ni derna Uaithni ar Fhráech ina ar a cinedh an comairli sin, no go n-dechaid fo'n macraid, agus gor cuir ár adbal mor orrta. Agus do gab Fraech a ris 'g á comhairlechadh agus 'g á acallaim. ‘Scuir do gnim catha do m' muinntir,’ ar se, ‘oir ticfaid m' ferc-sa friut, agus ferc na fine ferrsidhe fir-beodha-sa do craidhe-si im á crechaib, agus do mudaighis 'm á macraid. Agus treic an cennairc ar a fuile, agus maithfidher dit a n-dernas a m' eniuch-sa agus a n-enech clainni Fidaigh.’ Do frecair Uaithni é, agus as edh adubairt: ‘Ni coisceph-sa mo coscar no mo crodhacht, agus ní millfe mo baigh no mo breithir re h-Oilill agus re Meidb agus re ceitri h-ollchuigedaib Erenn.’ Ro ling fo'n macraid agus do marb íad. Do lonnuiged an milidh mor calma Fraech fris as a h-aithli, agus ro fer gliadh n-gairb ris con n-orcair Uaithni {Column 73}do'n n-imaireg.
- Trec, a Uaithne, an imairec,
Agus an re comairli;
Imda na laoich ar lín n-gal,
Is na ben re ro gairbhe.- Sad mac coidi is comhalta,
Adfiadhut fir nar tubadh;
Ni imeor ort mo cles n-áidh,
Ar baigh re h-ógaib Ulad.- A mic Conaill coscaraidh,
Fagaib m'elbha is m' éide;
Rugsad ort ar sloig ma sech,
Fuil sunn nech da n-ab treicthe.Trec.
¶175] Imthusa Medba agus Oilella agus cethri n-oll-coiged n-Erenn. Do batar a timchell dúnaid Oilella Finn co cend seacht m-bliadan410 agus comrac seisir gach laei acu and 'g a fechain fris in ré sin. Agus is siad do búi ac dénam an comraic sin tri mic Oilella Finn .i. Cairbre agus Aed agus Amalgaidh a n-anmanda. Is íad don bui 'n a n-agaid and sin .i. Gaeíar mac Birrdeirg mic Ruaidh, agus Loiched mac Ithair mic Ruaidh, agus Aidgeall mac Aéngusa mic Aénlaime Gaibhe a n-anmanna an trir eile. Agus do feratar comlann crodha cetfadhach comlámach dluith-mer dicra do-meta clisde colg-luath crois-gerrtha ferg-buán fuilech fras-gonta. Agus411 tainig an sechtmadh la doib ar sin. Ro batar fir Erenn ag a feichem fris in re sin, agus adubratar uili nach facutar riam comrac seisir bud ferr ínas. Agus do gab Oilill agus Meadb agus maithi fer n-Erenn ac a moladh. Agus adubhairt Meadb na briathra-sa ann:—
- Adciam comlann comadais,
Comrac seisir na selga,
Tri mic Oilella as an dun,
Is an triur ro-s-b-fherrda.- Gaeíar mac Birdeircc mic Ruaidh,
Is Cairbri crom clesnadha;
Loichet mac Ithair do céin,
Agus Aed fo beimnagha.- Mac Aengais mic Aenlaime,
Aidgell midisel fiadha,
Agus Amhalgaidh muadh menn412
Cenn a cenu ro-das-ciama.Adciam.
¶176] Is ann sin tancutar tri mic Tigernaig Tedbennuig mic Degad .i. na tri h-Eochaidh413 imrinn d' fuagar comraic agus comlainn ar tri h-Oengusaib Baghna. Agus o rancutar go h-oen inadh ro ceis gach cuingidh ar a ceili dib. Agus ro gabsat na trén-fir ag tomuighium urlabra ar aroili, agus ro gabustar Meadb ac gresacht mac Ticchernaig, agus do raid an laeid ann:—
Ro fuabrutar ar sin an comlann go h-athlum aghmar imetrom. Agus ro timcill cach dib a ceili ag rochtain baegail beime for aroile sech bileduib na m-báin-scíath agus sech bernuib a m-brec-lúirech co n-orcratar comtuitim in a seser co nach terno fer a m-bethaid acu.
- I tri maca Tighernaig,
Denaid comlonn go calma;
Gurab fobairt feramail
Ar tri h-Oengusaib Badhna.- {Column 74}Fobraidh comloinn comadhais
Re cloinn Oilella nirdha,414
Oir comtrom laeich laighe gnim
Do macuib rig is righna.- Tri h-Eochaidh tri h-Oengasa,
Co n-slaidhe cach a ceili;
Mar atad is comlonn caemh
Taeb re taebh na dá treidi.415A tri.
¶177] Is and sin ro foccratar na tri Breslenna Bréifne comrac ar feruib Erenn, agus do fregratar na tri Glais416 Airccidhe iad .i. tri mic Nuada Necht iad sidhe .i. tri coinnle gaisgid
- Am aithrech do m' comarle,
Gan anad is cúis cuma;
g Mo tri dalta ni lith lem,
h A cur a cenn tri curad.- At baetha mo bagha-sa,
A Oilill, noco rubais;
Aided tri mic Núaat Neacht,
Nocha sén techt an turasa.- Bás na tri n-Glas n-Gairgide,
Dim da tisadh a taithlech;
Tri Breislenna do cur 'n a ceann
Nocha lem nach aithrech.Am aithrech.
¶178] Scela ceitri n-oll-cuiged n-Erenn ni h-íad indisder sunn a nosa, acht sgela Oilella Finn agus Fergusa mic Róich san dún tall. Asbert Oilill: ‘As baoth an turas tanic Meadb chugamsa,’ ar sé; ‘óir gen go bedh do lucht dénma calmachta agamsa acht a b-fuil sa dún-sa ni cuimgeochdáis fir Erenn a togail orom co brath.’ Eistis ris la sodain. Agus teit Oilill con a teglach ar múr na cathrach do fhechuin sloig b-fer n-Erenn, agus ni raibi is in dúnad d'a n-éis acht Flidais agus {Column 75}Fergus con a banntracht. Agus is ed do can Fergus: ‘A
¶179] Is an sin tanic Oilill is in rig-tech ro mór, agus do athcuir Flidais in fraech418 fledi fir-móire sin fair. Do h-eacrad a n-tech n-ola do lathaib gaili na Gamanraidi, agus do suid Oilill eturra air slis rig na bruigne, agus do suid Flidais con a banntracht ar in slis eile ar a n-agaid, agus do suid Fergus is in focla feinned, agus Dubthach agus Aéngus ina fharrad. Agus o tairnic egar agus ordughadh in tigi mar sin do dailed in fled forro gur bad mesga medar-glorach419 na maithi. Is si sin uair agus aimser rangatar techta Flidaisi agus Fergusa d' innsaige b-fer n-Erenn da rad riú an dunad d'innsaige go talchar troigh-esgaidh d'a togail go tinnesnech, agus tri gáirthe groid-bidgacha do tabairt fó'n m-baile co cluinned Oilill iád.
¶180] Is ann sin do eirgetar fir Erenn d'innsaige an dúnaid, agus do radsat tri trom-gáire trén-aidble a timchell an duin. Is ann sin do raid Fergus: ‘Is egruaidh anarachta tiagait cetri h-oll-coiged Erenn ar in dúnad,’ ar Fergus. Tógbuis Oilill a cenn agus fechais fair. Atbert Fergus a rís: ‘Atconnarc fén aen cethearn is ferr do rachad fair inaid.’ ‘Cía an
¶181] Mar do conncatar fir Erenn Fergus cuca as in dún a mach, ro eirgetar uile eirge athlam aéin- fhir co dian disgir deinmneadach a crislaigibh a sgiath agus ar bolganaib421 a sleg sleman-ruadh slinn-ger, agus ar urdornaib a cloideam m-balc m-béimennach. Agus ro gabatar a n-errada catha impa .i. a luirecha treabraidhe tré-dualacha agus a cathbairr áilli ilgemnacha, agus do ronsat tri catha crodha commora dib. Agus do eirgetar uile agus do gabatar a n-erradha catha impa, agus do chomarlig an sluagh uile dul do togail an dúnaidh ar Oilill b-Finn agus a marbadh fein agus Flidais do breith uada.
¶182] Is ann sin tanic Fergus d'innsaige b-fer n-Erenn agus tanic ro fersat uile failti ris, agus do fotachtad sgela an baili as a tanic de. ‘Do fagbusa ann,’ bar eisin, ‘an t-ain fir is mo menma agus meisnech agus mor-aigned agus is tarcaisnighi ar sluagaib agus ar socraidib da faca roime riám. Agus do grendaig misi agus sibse, a firu Erenn, im a dun do togail d'a ainndeoin.’ Agus do batar a muinntir fein sech cach co failtech re Fergus. Agus ro aigill Bricne go buanasach
¶183] Agus do raidsed an laeid ann:—
- Andum let, a Ferghais,
Gan n-uaill is gan n-ermais,
Truag nach ég do delbus
Síu ro-t-faicfeadh nech;
{Column 77}Atai a h-aithle h-aisder
Ar sgeit do gnim n-gaisgid;
Is doiligh lim t' faicsin,
Do claoclo do drech.- Truagh sin, a mic Carbri,
Imat na n-arm n-adbal,
Is na b-fer co m-marbadh,
Do budh lór do brath;422
Fuaim na sgiath da sgaradh,
Nochar min an madar,423
Suaill nar bris an talam,
Mo comrac ar ath.424- Mo tachar gan cloideam,
O do bris mo doiger,
Ro bo garb a n-oirer,
Ni celim 's na ceil;
Mo beth gan ní i m' lama,
Fa borba na baga,
Fa garba425 ina dala,
Ro ba lór do nim.- C' áit a m-bui-si, a Dubthaich?
'S a Aengais buirb bruthmair?
Ba días go lith luchair,
Gus an trén tall;
Do biad fuil tar faebar,
Ba cath libh bar n-aenar,426
Gus a n-iu nir baogal,
Acht a m-beith sib and.427Anam.
¶184] Ba h-í imorro comarle b-fer n-Erenn, o t' conncatar Fergus chuca, an dúnad d'fagbail agus gan buain re h-imlaidi na Gamannraidi. Ro toingestar Fergus fo 'n a arm n-gaisgid, gid iad fir Erenn uili do fhuicfed an dun, nach rachadh fein uad no go n-decha ar áis no ar eigin fair. Agus do guidestar Meadb agus maith i b-fer n-Erenn fa anad aigi d' innrad agus d'argain dúnaid Oilella Finn, uair ba nair i leis an tarcustal tuc Oilill fair. Agus do bi do cumactaib Meadba ar feraib Erenn gur b'égean doib anmain a fochair Fergusa. Do comarligetar fir Erenn uile an dúnad d' innsaigid is in maidin ar na marach. Agus do eirgetar cethri h-oll-coigid Erenn ann sin agus an Dubloinges mar áen riú. Agus do greis Oilill agus Meadb agus Fergus iatt m commór ar sin, agus tugsat a n-aichthi a n-ainfheacht ar an dúnad. Agus do sinned n a sduic agus a sdorgana428 leó a comfogar in catha, agus do togbatar gáir adbal uathbhasach ós aird. O d'cuala Oilill Finn na gáirthe sin ro eirigh go h-athlam agus ro greis a teglach agus ro coraigh a cath agus ro furail na doirrsi d'foslugadh. Agus fa h-ingnad le feraib Erenn an ní sin .i. doirrsi na cathrach d'foslugadh d'Oilill. Agus gid é Oilill Finn ann, ba h-ingnad agus fa h-amaras leis {Column 78}catha agus cliatha na cethearna, curaidh agus coraidh agus cath-milidh na n-ánrad agus na n-es-urradha d'anad 'n a agaid re h-alt na h-úaire sin, ge mad linmar doib.
¶185] Imthusa Oilella Finn dno. Ni gabtai ris a cath na a comlonn in gach conair a tabrad a agaid con n-dorcradar dronga di-airmidhi leis. Agus do cuir derg429 ar ceatra n-ollcoiged n-Erenn is in lo sin. Agus do srainetar uili im trath nóna tar an sreib catha íatt. Agus tanic roime is in cathraig a nonn as a h-aitle go m-buaid g-cosgair agus g-commaidmi o feraib Erenn uile leis. Agus ro dunsat an baile iar sin. Agus ro suidset do chom na flede, agus ro gabsat ac ól agus ac aibnes go tanic lá con a lán shoillsi cuca. Cid tra acht co ceann se laithi doib amlaid sin. Agus ni roib Oilill aon la ris an re sin gan maidm catha reime. Agus gidh é an seachtmad lá, ro curadar an cath ar feraib Erenn con n-dorcradar secht cet430 gacha cuigid do ceithri cuigedaib Erenn leis in ló sin. Agus do rochratar na secht cet ro batar in a fochair-sim uile, acht madh secht fichit esbadacha. Agus tanic roime is in baile a nunn trath nóna. Agus do leanad iat co dorus an baile. Agus ro dunsat an baile d' a n-éis. Agus do cuir sen a cath-bert catha d' á cnes. Agus do chuaid a comarle agus a muinntir fochetoir. Agus as ed atbert riu: ‘Do tregset an Gamanraid uile sinn,’ ar se, ‘ar imdiull Meadba agus ar indlach Fergusa agus ar edarcosaidib Oilella agus ar cumadaib mor derlactecha na Mained. Agus is demin go tuiteabh-sa do'n dula so ar sluaiged Tana bo Fliduisi. Uair do gellutar mo draithe damsa go madh le Meadb agus le h-Oilill agus le Fergus do tuitfinn, agus go mad a fotha mo mna do toitfinn. C' ait {Column 79}a b-fuil Dub Dogair, mo gilla grado?’ ar sé. ‘Eirg ar amas na Gamannraidi, agus tabair achmusan doib. Agus
Do imigh Dub Dogair leis in teachtairecht sin agus do geall co ticfa trath éirghe do ló ar na márach d' innsaidi Oilella da b-fagbad comeirge na Gamannraidi leis. Agus ranic roime agus do gab ac grisad gach aein gus a ranic do'n Gamannraid. Imtúsa an gilla con n-uigi sin.
- Eirg dam, a Duib Dogair,
Re cur in catha, ar conair,
Agus ber dam do briathraib
Re feraib iárthar domuin.- Tub re fer na dúnad,
An fer fial ic ar faemadh,
Mar a-m-leig an flaith ferrda
Go h-ogaib Emna a m' aénar.- Tub dam re Fraoch mac Fidaigh,
Ris in laech ag na fledaib,
Lecht a flatha ar na foidibh,
Leis na h-ogaib a h-Eamuin.- Raid re Domnall gan dolma,
Re fer na forlonn ferrda,
Na h-eirgeadh in rí ruithnech
A lenmain mor crech Meadba.- Da raga o Dun glan Gleoire,
Aengus mo mac caem connla,
Do rada in fer saer suthach,
'S do icfa Dubthach Dubgha.- Do ticfa fos, da finnad,
Cairbre ó Dun glan garb Rois,
Ni bad uáiti go h-Ailill
Eochaid a Boirinn barr-glais.- Gus a nois nír treicset
A n-engnam is a n-einech;
Do sílius dil mo decrai
Do Goll Ecla agus Ailech.
- Berat mo chorp achetóir
Na h-uaisle go h-Ard-railech;
Tegaid in431 cenn mo cosgair
Drong do na drongaib daigfer.- Saiter leo sís 'n a sesam
Mo cholg is mo cráisech;
Togbaid mo lia os ma luide,
Feraid mo cluichi caintech.- Claiter leosan m' fert fódmaigh,
Na milidh gus an moir ferg,
Agus tabraid go tuachail,
M' aiged ar Cruachain cró derg.Eirg.
¶186] Imtusa Oilella Finn do berar ós aird. Ar n-imthecht do'n gilla uadh, tugad armair d'a muinntir cuige agus atbert riú: ‘Cuirid-si an cath go cruaidh a márach, a mhuinntir inmuin,’ {Column 80}ar Oilill, ‘oir is deimin co saitfe Meadb a sgiath an dorus bur n-dúnaid, agus saidhfid Fergus agus Oilill agus Cormac Conlongius agus na Maine agus mac Magach agus Lugaid mac Conraeí agus Lugaid mac Nóis agus Loth na Feibis agus Aengus mac Misgedra agus Eogan Finn mac Fíngin; agus brisfidear bur m-baile, agus murfaigear bur múir, agus marfider sib p-fein, agus berthar úaib bur seóit agus bur máine.’ ‘Truag am sin, a rí,’ bar íadsan, ‘is uathad duinn re cur an catha sin .i. aén tríar testa do dá chet.’432 ‘O nach b-fuil sib acht sin,’ bhar eisen, ‘do gebtaí uile bás. Agus ni h-ég do neoch agus beodacht agus cosgar do dénam. Agus
- A oga, cuirid an cath
Do béra Meadb a márach;
Saithfid a sgíath in ar mur;
Brisfid roimpe bur ri-dún.- A rí-damna, a mor-ruire,
I mic Domnaill Dualbuide,
Is uathad duinn re gnim n-gal,
Triar testa do da433 chet curaidh.- Ta taí tríar testa do chet,
Derb lim racthaí uile d'eg;
Ní h-ég do neoch do ní maith;
Cuirid cath, cosnaid bur flaith.- Is forlonn do chet curad
Galeóin is ogbaid Ulad,
Medb is Lugaid gan len,
Ailill is Fergus, fir trén.- Ca forlond do niam, do ní,
A Oilill oig, a aird-ri;
Doigh do faethsinne go fír,
Taoth-sa linn ar coimlín.
- A g-cein maires ain fer uainn,
A Ailill echtaig arm-ruaidh,
Ní a-t-roicheat ruamna434 rann
Cethri n-oll-coigid n-Erenn.- Ticfa Domnall forrach niad,
Fúaigeoraid cath, cuirfid gliaidh.
Doilge lim na bás im bel,
In teannta i m-bia in flaith for-trén.- {Column 81}Da m-beinn-si Fraoch 's Ferdiad,
Agus Dubthach Dubgha dían,
Agus Ferderg mac Dolair,
An cath ro bad raén romainn.- Madh dán damthai fír fer
Agus coimlin sluag is sleg;
Gid línmar do Meidb do'n muig
Ro bad anad d'a h-ógaib.- Ro-m-treigset tré tnuth Medba
An Gamannraid fír-chalma;
Nir fagbat gaisged na gail
Nech dar tréiginn da h-ogaib.A oga.
¶187] A haitle na laidi sin rugatar as435 an adaig sin go h-aitmélach, gan ol gan aibhnes gan urgairdiugadh menman na aigeanta. Agus do ronsat aitber imaithber go h-adbal ar Oilill fa Fergus do leigean a mach as a láim. Tanic an maiden ar ná marach fa'n comhrad cuca. Agus do eirgeatar go h-athlam urmaisnech, agus tarraid gach deg fer a n-arma agus a n-ededh aca. Agus do iadatar uile fá'n aird-rig fa Oilill Finn. Agus do gab Oilill ag a n-agallaim, agus is ed so adubairt riú: ‘Do fedar-sa am,’ bar eisin, ‘go lingfid fir Erenn an baili-si a n-iug oraib, uair ni fuilmaid-ni lin a cosnuma friu, o do treigset an Gamannrad sinn. Agus tanic tar a aimglicus fein agus tar imdeall Fergusa436 'n a timcheall. Agus tuigim-si fein gurab co ruigi in laithi a n-iug do rala an conach i m'coimidecht.’ Agus do greis a mic agus a moirteglach imcalma do denam. ‘Agus foslaigid doirrsi na cathrach,’ ar se, ‘agus lenidh misi, agus do gén sligi do reiduigadh romhaib. Agus gach aen da soicfe tre sin cath uaib, na thinntod for cul, uair ni-m-túalaing-si bur n-anacal. Agus is deimin gurab oramsa biás menma b-fer n-Erenn a n-iugh. Agus mad tennta bunaid damsa, a deg muinntir, agus gan fir Fergusa na comlann aein-fir do damail dam, do cuires mo techtairi ar cend Certáin Cerda, agus adubairt ris mo long do tabairt i m'aircis go cuán Cuili Certáin o'n cathraig sairdes ann so. Agus is ri sin aderar Cuan Traga Cinn Certain a n-íu.’ O tairnic do Oilill Finn an comrad do crichnugadh, dofuagair d'at eglach eirge athlam urmaisnech
¶188] Imthusa Meadba agus Ailella do berar os aird, agus fer n-Erenn ar chena. Ar rochtain d'Fergus cuca agus ar tocht sgel na Gamandraidi le techtaib nach éireocadais 'n a n-agaid agus nach cuingeondais le h-Oilill, do cinnetar-son a comarle, agus do cuatar a pupall Meadba agus Ailella. Agus ba h-iát so na h-uaisle agus na h-ardmaithi do dechatar ann .i. Fergus mac Roigh agus Cormac Conloingius agus maithi an Dubloingsi ar chena; na Maine agus Mac Magach mic Cecht, agus Dal-n-druith438 ni Gáileóin agus Thuatha Taiten; Lugaid mac Conrái, agus Lugaid mac Nóis, agus Loth mac na Feibis, agus Eogan Finn mac Fíngin mic Luchta, agus Aongus mac Misgedra, agus Mac Niad mic Finn mic Rosa, agus ard-maithi Erenn ar chena. Agus is ed adubratar an múr do milledh, agus an daingen do dían-brisedh, agus an cathair do coimleagadh, agus Ailill con a teglach do traothadh, agus gan rí do'n cinel cetna do commoradh caidhche, agus gan fer do'n Gamannraid do gnath-lesugadh do grés, agus Flidais con a buár do breith as, agus an Mael
¶189] Is ann sin do éirigh Fergus mac Roigh con a buidnibh agus do fuagair do na cuigedaib comméirge. Agus do greis co digáir Connachta sech cach. Agus do tuing fa na breithir nach fuicfed an baile nó go tuitdis a raibi ann úile, {Column 83}no co tuiti-sium con a curadaib ag á cosnom. Agus do fuagair do na cuigedaib coiméirge athlam egiallaidhi ainntréannda do denam cum na cathrach d'a coimmbrisedh.
¶190] O d'connaire Aillill Finn na fednacha fir-mora fíamhacha, agus na doireda dluith mera dímora doinn-merged, agus na coírighthi crann-ruada ceinn-gera caismertacha, agus na séisi sesmacha sonn-cruaide serb-raitecha, do ceangail a comarle dí comriachtain. Agus do eirigh a aignedh ris in anforlonn; agus do ruithnigh a gruaidh mar gnath-corcuir; agus do greis a teglach agus a tusmidi. Do cuimnigh a egóir agus a anfolaid. Do cuartaigh na curaidh agus na cath-milidh, agus do timcil agus a dlúth-chathair.439 Do díchair na sluaig agus na sochaide. Do coimmesg440 na h-óig agus na h-ard-ghaisgedaigh. Agus do aimréidigh an faichti agus an urlann impa, gur fagaib in a sreathaib agus in a slaed-buidnib in a n-oirnnib agus in a n-asglannaib, gur ba coirighthi sgith-roinnti sgaintecha agus gur ba trochbuidne taeb-tolla tuath-rebta tanaigti, n-aihealta eitci ainmecha err-luatha do fagaib co h-ansodach da éis ar in feórainn. Do sgailed agus do sgannrad, do deglad agus do deiliged in buiden brathar sin re cheile co nar fhagadh441 seiser re soigid, na coiger re comlund, na cetrair re comarli, na aen trir a n-áen inad, na desi gan delugadh dib, gur
¶191] Agus gid eiseín ann, do ba troid ré beithir a basrúaga, agus ba díachar ar cuanartaib a coingleca, agus ro bá tanugadh ar trédaib a trom-deabaid, agus ro ba biathadh ar badbaib a brosgur, agus ro ba mana athuisi ar uáislibh a innsaiged. Rugastar secht ruathair troma teann-garba tarcusnecha tairrsib co n-drorcradar secht cet curad in gach cuigid d'a coimriachtain con a cloinn. Do fegastar Oilill uadha ann séin ar cetrai h-airdib in t-sleibi, agus {Column 84}ar na fegain do, ni fhaca cath na cuir na cath-buiden gan beth 'n a mor lenmain ag a fuagradh. Agus tugastar d'a uidh a teglach do traothad agus a maicni do merdith agus a carait do comduitim. Do samail imtecht uatha as a h-aitle, uair do rinne oiris an oidce roime sin fa loing do tabairt in a aircis co Cend Traga Cuili Túrsgair. Agus adubairt re Certán beth ag a urnaidhi ann, agus da mad caraidh dóson do innsochadh é.
¶192] Cid trá acht o d'connairc Fergus Oilill ar in udmhailli sin, an uaiti tren-fer agus tuaircnedh ar ná dílsiugadh d'a thuathaib agus d'a treab-aicmi. Ba h-í a indamail ann sin leoman uasal Afraca fa coiméigmid cuánarta agus caithmilidh, sreata agus sluag-buidni, agus nach lamthar do lamugadh re med a allaid agus a engnuma agus i fergi agus a ainntreanndachta co n-dilsigit é as a h-aithle ar a egla agus ar a egsamlaght.
¶193] Do togaib Oilill a chenn os a cath-sgiath agus tugastar tadall d'a rosg ar na righ-buidnib. Agus ni faca en duine d'a teglach gan tuitim. Agus atchuala gáir cosgair a muinnteri tareis a marbta, agus ba h-olc leisin sin gen gur
¶194] Adrachtatar in sluag uile 'n a lenmain. Agus do greis Fergus an Dubloingis go digáir. Agus rugatar lucht cosgair agus cath-garma an t-slúaigh fair ann sin. Agus nir lamsat tairgsin do na buáin ris. Agus gach ain fer do bered air, do rinn ruaga do gonad no do marbadh é. Agus do ímgedh roime as a h-aitle. Ranic Oilill roime fo'n réim sin ar toradh a engnuma agus a eisimail no go ranic co Cenn Tragha Tursguir re raiter Traigh Cinn Certain a n-iugh. Is ann sin rugastar Fergus air. Agus ruc Certan an long mach for cul, o d'connairc Oilill agus fir Erenn uile d'a innsaige. Atberait araile co mad443 d'fuath Oilella do berad an long uadh, óir do lígadh a ben roime sin air.
¶195] {Column 85}Imtusa Fergusa agus maithe b-fer n-Erenn: rancadar go Cenn Trágha Turscair. Agus imtusa Oilella Finn dno. O'n ló rug a ócclaoch fein a long úadha tuc a aighedh ar feraibh Eirenn. Agus do aigill Fergus h-e: ‘Olc do coimlis do briathar, a Oilill,’ ar Fergus; ‘agus as imcian an teithead tangais. Agus fuirich a nois re comrac aein fir.’ Agus is cuma do bí 'g a rádh, agus adbert na briathra-sa: —
- 444An an inad imresna,
A ching iarthair fuinn Elga?
Tabram treas ar troim cloidmed;
Sgandram sgéith dar sgáth lannaib.
Cuimnig seadh na sein breithri tugais ag Áth Fhinncarbaid.
Nír cóir duit, a deg dhuine, do briathar do báoglugadh.
Togda an teithead tanagais.
Garbh ruathar do ríghdamnadh uaisle Galian;
Géoghnabair an raéi Muimnech mughaigte
Díth ar Meadhb shluag;
Máidsebair Clanda Róigh atruithenta
O lo catha caeirtannain.
Briathra borb ro báighi-se;
Gellais doib mo di-cennadh,
Lía fíadhain na faighthi-si;
Misi laoch do locraighthe;
Eirigh is na h-an.An an inad.
¶196] Fregrais Ailill go foistin féithemanta na briathra doirbhe dur-misgnecha do-resduil fúachda fích-buana fír-aindegdha sin. Agus cuma do bí 'g a rádh agus adbert na briathra-sa:—
- Anfad rit, a rígh amais;
Damh duinn comlond cudrama;
Coisg edh cach á cungantaib.
Tabraim treas ar trom-shlaidhe;
Do choisg dam an Dubloinges,
Olc fírinne a fer chuinged,
Sruth robharta o Rugraide.
Tonn Tursgair mo thúarasgbail;
Terc milidh mo midhemhnais;
Dingbhaim cath a cath-irgail;
Tráettar lim do luamhairecht;
Tainig crich do caith-reime;
Cian o tái for tolg buáidris timcell Banba bar achairde;
Cíamhair do clú a d'cúigedhach;
Olc do treimsi a d'trom-fhlaitheas;
Misgnech Emhna Ardmachae;
Taistel túath ar tirm loinges;
Congmhail chuanart;
Coimidecht codlad fada a finn-bruignib;
Dingbhail Meidhbe ar merdrechus;
Fuigell faitbidh fanamhaid;
Guidhe bandal ban righan.Anfad.
¶197] {Column 86}Is and sin do eirgedar an dá chairthi gan crithnugadh, agus an da beithir gan baeglugadh, agus an da omna gan fheódhugadh, agus an da língcne re léirdigail, agus an da bile buadha buan-lethna barr-thoirtecha, agus an dá eó tosacha dighainne adconncas os fhidhbadhib Erenn .i. Oilill Finn agus Fergus mac Roigh. Is and sin cuimnighis Fergus a anfolta agus a egcoir agus gacha n-dernadar an Gamanrad ris o thús go deredh. Ar sin do gabhadar an dá cath-milidh sin a claidhmed agus a cruadh-airlech a ceile re ré cían agus re treimsi fada co n-ar bo soirbh a Tsir-dheghail no a sir-fhegadh re h-aidhble a neime agus a naimdenais agus re borb-ledarthaighe a m-beimeann.
¶198] Acht ata ni chena: do rochair Oilill Finn do luathbéimennaibh brodla báoth-lonna fuachda forranacha Fergusa. Agus díchennais Fergus ar an lathair sin é. Agus adrochradar a ceithri mic fichet araon ris, agus secht cet d'á theglach fós a timcell an dunaid agus ar a traig 'g a thesargain, im Gharb mac Ceit mic Maghach, agus im na secht n-Echadhaib Irrais, agus im na secht m-Breislennaibh Brefni, agus im na h-Aongusaib Badhna, agus im an caogait n-Domnannach, agus im shochaide eile nach airimter maille friu, oir ba treisi tromlach ceithri n-oll cuiged n-Eirenn an aid sein.
¶199] Ra gluais Fergus reimi ar sin d'indsaigidh Rátha Morgain agus cend Oilella Finn ar imcar aige. Agus as amlaid fuair Flidais con a banntracht agus si a fochair Meadba agus Oilella ar an faighthe. Agus do furail Fergus cend Ailella Finn do léicean a fiadnaise Fhlidaise ar lar. Agus do ghab ag suarcus uirthi as a h-aithle agus adubairt ria: ‘Ag sin sed surgi agam dhuit, a ríghan,’ ar se.
¶200] Agus nocha dechaidh ar maith aicesi sin d'fhaghail; uair ge do gradhaig si Mac Rosa reimhe do gab aithrechus h-í, agus tainicc claechladh aigenta di 'g a fhaigsin 'g á mharbadh impe fein. Agus do ghabustar Flidais con a {Column 87}finn-banntracht ag der-cháined Ailella ann sin, agus ag tabairt a tesmolta, agus ag innisin a air,445[...] agus a thidlaiced go coitcenn do cach. Agus do aithin Flidais do'n bhanntracht an cend do lesugadh, agus atbert and:—
A h-aithle na laide sin do coirgead cend Oilella Finn; agus do cuir Flidaus filidh agus eicis d'á Aindlucadh go h-airm a raibe corp Oilella Finn. Agus do claidheadh fert forra an ein inad ann sin.
- Lesaighter lib cend and righ,
Ailill go n-imad n-gnim;
Nochar thimcilsit renna
Cenn amar cenn Ailella.- Do ber teist ar mac n-Domhnaill,
Ge rab a cenn 'g a comroinn,
Acht go faghdáis a láma,
D' Eirinn do ba dhingmala.- Do ber teist ar mac n-Domnaill,
Ge rab a cenn 'g a comroinn,
Nach raibe riam d'uaite slogh
Gan fichid cet a comól.- Do ber teist ar mac n-Domnaill,
Ga rab a cenn 'g a comroinn,
Nach geba Cruachain d'á éis
Rí budh tualaing a aisnés.
- Do ber teist ar mac n-Domnaill,
Ge rab a cenn g' a comroinn,
Nochar thogaib sgiath a troid,
Láoch budh fraechda re a namoid.- Is si sin an teist fíre,
O'n lo do gab riam ríghe,
Nír ér duine im brat na im bíadh,
Ni tug do dhuine di-míadh.- Nír cóir do Bricni a nimais;
Gan ceann ard-milidh Irrais:
O a corp an trath tugadh,
Do niamad do lesugadh.- Lesaigter, a banntracht binn,
An cenn-sa do bí ar Ailill;
Da fuair sib áib an churadh,
As dú daib a lesugadh.Lesaighter.
¶201] Cid tra acht do toglad agus do h- airged dun Oilella Finn. Agus do roindsed an sluagh a tri íad as a h-aithle sin .i. a trian fa Meidb d'a mor-coiméd, agus an trian eile fá Fergus go Moin Duine h-Aengain ar cenn na Maile Flidaise, agus an trian eile fa Lugaid mac Conroí ar cenn na tána co Glenn Mughaidhi áit ar mughaiged moran do mhaithib fer n-Eirenn les in n-Gamhanraid.
¶202] Is ann sin do chuala Domnall Dualbuidhe an cath do chur, agus a mac do marbadh con a maithib, agus a dhún do thoghail, a shéoid447 agus a mhaine agus a mna do breth úadha d'feruib Eirenn. Agus do ghab ag égaine a mic agus acc tabairt a tesmolta, agus adubairt:
- {Column 88}Mór an béd bás Ailella,
Aird-ri iartair na h-Elga;
Sochaide do cuir a snim,
Bá maith a gnim a tennta.- Bá cóir Eiri iath-lethan
Aige idar righ as ruirech;
A seóid is a h-ilmaine,
Do iméradh gan fhuirech.
- Maith tech an rígh ro-damaigh,
Maith a teglach gan time;
Imda cúaich as copana,
Sair siar ar fhud a thighi.- Ceithri cet as ceirt fhiche448
Do cathaib nochar adhmall;
Is ed do nídh a fulang,
d An nech do b' inand anmann.- 'S do bí a choibheis eile ann,
Nach ad inand comanmand
[gap: extent: one line]
[gap: extent: one line]- Maith a rath 's a ríghe sen,
A shochraide 's a t-shar shlogh;
An fer sin nochar meblach,
A theaglach do ba lan-mór.Mor.
¶203] Dala Fergusa immorro. Rainic reime gan fhuirech agus áodairedha agus eolaigh o Fhlidais leis ar cenn na Maile d'á moch-dúscadh. Agus do gabsat rompa laim re Loch Létriach nó go rangadar gus an fothair fír-domain in ar cuired an Maol d'a mór-coimed con a mór-thanaidh,449 do t-shechna na sluag agus ar teichedh na trom-shochraide. Agus do chuir Fergus a muinntir úadha do tinol na tana go tindesnech, agus do cruinnighset na h-almha agus na h-indile go h-athlam. Agus fuaradar an Maol Flidaise 'n a luide. Agus do badar 'g a fhulairemh uirre éirghe do dhenam. Agus nir fhaomh si eirgi ortha. Agus targadar a rís go ro dicra, agus nír eirigh si ortha. Agus do badar an tres fecht 'g a fuabairt, agus nír fhedsad a cur do lathair a leptachais. Agus tainic Fergus d'a h-indsaigid and sin, oir do b'ingnad leis450 sódh na sochraide os a cind 'n a comnaidhe. Agus mar do cuala a córughadh, do fhiafraigh
- 452Eírich, a ferb ingantach,
A Maol Flidais lacht milis;
Fágaib Irrus aiten-gharbh;
Óir nír b'ingilt incaithme,
Duitsi riam an ruag bendach,
Acht mad adhradh Ailill,
Do bregadh do bo thaintedh,
An cein do fuair airechas.
O nach mair an milidh sin,
Do fuair tu do turcairte.
Na bi fesda a fuair-sleiphtib;
Eirg romainn sa rím-slighidh,453
Go ría Cruachain cladh-uaine.
Uair tic ainder Ailella
Lind d'ar tigh do'n turus-a;
Uair más fhír as aon toicthe,
Tusa agus si a sith-broghaib.
Canfad-sa do comhadha,
O Fhergus do'n dula-sa:
Ro-t-fía magh n-Aéi an Fhinn-bennaigh,454
Re caithem re cuartugadh cuibde ritsa,
A rí-tulcha a mhachaidh fá d' mor-táintib.
Anaiarcuil455 anaibhind d'adhradh tareis Ailella.
Mas egail let lú a thoing456 d'fhagbail d'armaib,
Na fuirigh re fergugadh deigh mic Rosa,
Acht rim eirig.
¶204] Da eirig as a h-adba gan fuirech ann sin re briathraib {Column 90}Bricni. Agus do timcill an Dubloinges an tain go tinnesnach, agus do cuirset rompa iat laim re Loch Letriach agus d'innsaige Glenna maol-tulcha Mughaighthi a comdail Medba agus Oilella agus maithe chostaidh an caomh-sluaig.
¶205] Dala Luigdech mic Conroi agus trín t-shluag fer n-Erenn. Do airgset sein deiscert Irrais co leir o Leitir Fhidhaig co Glenn Mudhaige. Agus do uair sen tennta anbail im na h-airgnib sin. Oir rugasdar Muredach Menn mac Oilella Finn agus Clanna Fhind agus gleire na Gamanraide o Cruachan Oighle uile forra. Agus do mharbsat moran do maithib a muintere im Shencan m-Beg agus im Shencan Mór agus im dha boaire do muinntir Meadba, agus ní tugsad acht tuairsena457 bega do na h-édalaib uatha a cenn fher n-Eirenn.
¶206] Do gabsat fir Eirenn aon longport ann sin. Agus lenais Muredhach Mend Lugaid mac Conroí go lár longpuirt fer n-Eirenn an adaig sin, agus do gab ac forbaisi go maidin ar
- Leagan Droí!
Sochaide bias ig a caí;
Do gellus do ig techt ar cel,
Go roicfed a teg aroi.- Farir! ni roicfe go brath,
Legan tar cach d'a thigh fein;
Ar n-airfidech is ar n-droí,
Do nimáis ar sai do reir.- Ar a cothram do'n or derg,
Ní treigfinn fer na cerd n-glan;
{Column 91}Ló co n-oidce fa cra ruadh,
Agus uir ar a gruad n-geal.- O tanic Muradach Meann,
Do loit-se co teann an t-saí;
Minic do gabais dam dán
D'o b'é mo grad Légan DraíLegan Drai.
¶207] Imtusa Ceit moir mic Magach do berar os aird. Do an sedéin tareis b-fer n-Erenn is in ármaig ac adlacadh a mac
¶208] Is ann sin do eirigh Domnall Dualbhuidhi con degbuidhnib o Dún Tuaithi sin toraigecht da digail an aird-rig Ailella Finn ar áirsedaib Erenn. Agus do cuir fis ar gach leith do greasacht na Gamannraidi in a lenmain do dígail Oilella Finn ortha. Agus nir furigh féin re fregartaib acht ránic in a réim theann thóraigechta d'innsaige b-fer n-Erenn gan furech nó co rangatar co h-airm a raibi Oilill agus Fergus agus Meadb agus maithi b-fer n-Erenn ar chena, agus siád in a cathaib coirighti ar toigecht d' Fergus agus do maithib Erenn con a airgnib agus con a edalaib leo d' a n-innsaige agus an Máel Fhlidais aca. Agus do sáil Meadb nach fuigbed a lorgairecht na a lenmain ac fagbail an tiri462 do'n turas sin, o dorochair Oilill Finn 'na áenar, agus d'éis an daingin do gabustar ar an Gamannraid.
¶209] Dála na Gamannraidi: Nochar congbatar a combuide ris na cathaib o d'cúalatar tasg a tigerna gan éirge d'á digail ortha. Agus ranic Domnall Dúalbuide re cach con a cuanairt cuctha. Agus ro leigestar aonchu463 echtach fhír-néimnecha anaichnid d'a n-innsaige con a caéga do conaib confadacha calma 'n a coimidecht. Agus do mesg sein co soinnib464 ar na {Column 92}sluagaib gur b'eigin d'feraib Eirenn a n'-aighthi d'impódh a
¶210] Ro impo Fergus in lucht deabta agus imgona uatha uili gur comairlighed aca ann sin a n-aisder agus a n-uideadha a lorg agus a[...]468. Agus tugatar an agaid uile rompa d'fagbail Irruis Dómnann gan dícheall. Do gab Fergus agus an Dubloinges deredh ar feruib Erenn. Nir cian rangatar ar an reim sin in tan atconncatar merge Domnaill ar derg-lasadh i n-a n-deghaidh. Agus rainicc an Gamhanraidh a n-en inadh 'n a ur-thimcheall in a chorthibh crithneach caoirnemneach do dighail Oilella Finn ar feraib Eirenn. Agus gressis Fergus in Dubhloingis co defreach a n-agaid Domnaill. Et tucsat an Dubloinges glun re gliaid do'n Gamunraid nach roiched feidm tendta na toraidhechta ar feraib Erenn úatha do coimet einigh Fergusa. Agus tucsat a n-aighte le ceili ar Domhnall gur caithset cath craisich do'n cet frais ris in cathmilid. Agus ro co n-gaib-sium a sgiath gan scuchadh a h-áin inadh ré n-agaid, go tarla an cath-manáis gan melladh is in moir-sgeith. Agus do fregradar teglach an trén-righ an tidhlucadh sin, no gor caithsed ní do nách ráinic áirim d'á n-armuib ris na h-Ulltachaibh.
¶211] De fuagair Fergus uada ann sin o guth mor d'á mileduib gan airm gun il-faebra do caithim re ceili, acht a legen dosan agus do Domnall cotugadh calma do denamh ar in laithir sin re ceili, o 's ann lesin do toit mac Domnaill. Ro sguirsit a muinntir an uair sin ar Fergus, agus do b'egen do'n Gamhanraid sgur do'n debaid ar Domnall. Do reidiged laithir fairsing imbualta d'on laechraid sin ar go festaéis fein comlann a ceile, oir ba maith le Fergus feidm dana dur-neimneach Domnaill do dingbad d' feraibh Erenn do'n dula sin, agus ba dícra le Domnall fobairt oirlich Fergusa do digail Oilella Finn fair. Ro caithset a cath-airm comfhuacdha re a ceili mar budh clechtad do na curadhaib, agus nir dercsad na h-airm ortha re {Column 94}deirrideacht a n-eididh agus a n-uacht-comdaig.469 Agus ro
¶212] Ro gabh ingantus adbal mór fir Erenn ann sin fa'n dias tren-fer sin do dealugud re ceili. Agus do ghluaisetar rompa gan furech do slíab Dúine Engain agus do Glenn Cruaichi, agus an Gamannrad uili in a n-díaigh ag an n-dian-márbadh, co tucatar ár adhbal ortha. Is ámlaid so do uidh471 an Gamannrad .i. a marbdáis d'feraibh Erenn, a cinn d' imchur agus a colla d'fagbail, no co rangatar an gleann ar gabatar fir Erenn longport. Agus nír luaithi iadsom and ina in tóir rompa agus 'n a n-deagaid ic a n-día n-airlech, co n-dern sat cruach do cennaib fer n-Erenn ann, conad uadh ainmuigter Crúach na Ceann. Agus do badar ann an adaigh sin co h-anbúainech.
¶213] Do eirgeatar rompo co moch ar na márach, agus rucustar Merán mílidh ortha ann sin. Agus do cumaisg séin co {Column 95}luthgáirech ar na láochaibh, no co n-dorchair leis moran d'a mileduib im Leagan mac Lusg[...]472.i. oglaoch maith do muinntir Oilella agus Meadba, conadh uadh Sruth Leagain. Do imgetar a séin co h-anbuainech co slis Sleibe Fínd, agus rugustar Caillderg mac Lilaigh órtha ann sin. Agus do saith sein co h-ainfethach inntib, mar nach beith do tóir órtha acht é fein 'n a aonar, uair ni tarrla d'feraib Erenn chuigi tren triath nach teighed. Agus ro éirigh Buinne Béimendach, fer comlainn catha do muinntir Oilella agus Medba, d'á frestal agus d'a fritolam. Agus do fersat comlonn a fiadnuise fer n-Erenn ar an urlaind sin co n-dorchair Buinde Beimennach do laim mic Lilaich ar an lathar sin.
¶214] Do imgedar fir Eirenn as sein, agus nír ansat do'n uidhe sin no gur gabsad longport an Glind da Arand an adaig
¶215] Do cualatar fir Erenn sin agus do gab faitches agus imecla uili iat. Agus is becc n-aister na n-imtechta ránic leu an la sin, re med in gnima do gabsat an Gamunrad dib, cor gabsut longport a cenn tuaiscert Conlacha an adaigh sin. Agus do cuiretar Cormac Conloinges agus Lugaid mac Conraei agus moran do maithibh Erenn do cuartugud na conari tar a tancutar as tír, agus da fisrugud an raibi tinol no toichestal ar a cenn uar tarachta and.476 Do cuired do gnim forra an adhaig sin gur b'egin doib an Mael Flidaise do cengal do cairthi an dorus pupaill Meadba an adhaig sin. Agus tancutar an lucht fisraigthi d' a n-indsuige go moch ar na {Column 96}maruch, agus do indesiter gleri na Gamunraidi uili ar grianan477 cinn Connlocha, agus ro cuir sin a socht uili iad.
¶216] Do cuatar a comairli; agus do h-ordaighed aca aigthi a crech agus a coraighthed ar a conair i raibi coimed oc na curadaibh, ar daig go m-bad and do beith a cruinniugud agus a comtinol uili re an aigid sin, co fagdaeis ath478 agus uaicnes
¶217] Ní cian rangadar ar an reim sin an uair479 tugsat an Gamanrad aithne ar an ordugud sin, agus do cuirset a lucht feithme os aird an elodh-san. Ro eirgetar an Gamanrad go gaibtech a n-iarmóracht fer n-Erenn and sin. Agus ni rucsat a beg ar a m-buidnib re a m-baeglugadh-san go rancatar go Mag m-Broin. Agus rucsat moran d'á maithib ann sin ortha, gur cuirsed ár adbal ar féraib Erenn in neoch dorad bron agus tursi d'a triathaib, conad uadh ainmnigter an t-inad sin .i. Mag m-Broin.
¶218] Dala fer n-Erenn: Do cuatar d'innsoige Srotha Deirg i n-a dirmadaib. Agus nír furgedar re deriud a muinntire gan leim a n-ainfhecht is an abainn, gur baidheg agus gur baeglaigedh uimer anba d'á mnaib agus d'á min-dainib, conach rainic acu gan fostad do'n abainn acht mad a treoin {Column 97}agus a tuaircne480 catha, a n-ard-churada agus a n-echrada. Agus nir airmedar na h-esbada sin o ranic an Maél Fhlidaise leó
¶219] Dala Fergusa: Do éirig a n-deagaidh an t-sluaig, agus an Dubloinges 'n a timcell. Agus tarla a fír-dered an atha íat a
¶220] Agus ro gabastar Meadb mesnech anbail uirthe o t'conairc rian conni reide oc na rigib. Agus do gab ag conngbail derid ar na deg-feraib. Do gabatar an Gamunrad ac tennad na tora go talchur do rochtain Meadba d'a mughucudh. Agus ni dechaid sin ar metacht na ar midlachas do Meidb, acht do congaib lorg go setrech ar na sluagaib no gor cuiretar-san feidm anbail uirthi, co nach fuair d'aitim481 no d'uaicnes o na h-ogaibh fedh a fuail do tabairt do tairisim, no gur guidestar Meadb maithi fer n-Erenn fa anumain aici no co tucais a fual. Agus tucatar maithi fer n-Erenn a n-aighti orthasan agus do fostatar tre cleth catha iad. Agus do toirling Medb gan furech ann sin; agus dorad a fual go fercach foregnech gur uó leca lomma lan-redi an laithir, agus gor dibraic a fer agus a tuind do'n talmain gach conair dar cuartaig, gor uó Lecan ainm an feraind agus in inaid d'a ési. Agus do chuaidh si i n-a carpat go h-athlamh ann sin, agus do indsaigh go sonairt a mesc na miled, agus do cuir illorc go cobsaidh in a h-inadh.
¶221] Do gluaisetar fir Erenn gan fuirech and sin, agus do {Column 98}gabutar an Gamanrad go dicrai i n-a n-degaid. Rucastar Domnall Dualbuide ortha and sin. Agus do gabastar faitches
¶222] Agus do gluaisedar ar lorg na tana d'a toraigecht, agus ni uaradar an sluag riam roime eigen bud aidble ana in t-eigen fuaradar o'n tóraidh a traigh Ruis airgid uaithib. Agus gid eadh do fuilngetar gach echt agus gech esbaid do fuarutar no go tainic ur-dhubadh na h-oidchi d' a n-innsoige. Agus do gabsat longport a tuaiscert crichi Corainn go h-anbuainech an adaig sin, cor egen doib an Mael Flidaise do cengal do coirthi cloichi, gurab Tulach na Maili ainm na tulcha sin o soin ille. Do batar an Gamunrad 'n a timcell go tainic la
¶223] Agus tuc Muireadach Mend mac Oilella aircis ar tossach na tren-sluag, gu fuair boegal ar Flidais con a banntracht and. Agus tocbais les h-i gan fuirech. Agus do leg na sluaigh seocha no co rainic go lar longpuirt fer n-Erenn no go fuair an Mael Flidaise a cengal do'n chairthi. Agus scaeiles gan fuirech di. Agus do cuir fesa d'innsoige na Gamunraidi d'a scur do'n scaindir agus d'a toirmesc do'n toruigecht. Agus da indis doib amail fuair Flidais agus in Mael Flidaise con a tanaidh. Do anadar an Gamunrad d'a n-oirlech ann sin, agus do toirnetar do'n tograim. Agus do imgidetar maithi fer n-Erenn agus Medb go Cruachain.
¶224] Do impo Muiredach Mend agus maithi na Gamunraidi agus Flidais con a bandtracht agus gon a bo-taintib siar rompo a fritheing na conaire cetna, no go rancatar go h-airm a n-dorchar Domnall Dualbuidi. Is amlaid fuaratar é agus drem d'a tairisib agus d'a fhir-muinntir 'n a fochair 'g a imcoimet. Agus do gabutar longport in a uir-timcell uili an adhaig sin. Agus do claeidhedar fert fodbaidh os a cinn go moch ar na maruch. Agus do rindi Muiredach Mend marbna do co n-dubairt:—
- Truag toisc Domnaill Dualbuide
O Dun Tuaithi gan treisi;
As i a toraidhécht ar tain
Darat a dail gan desi.- Nir dligh Domnall dánugud,
Ar Dubloinges mor Medba;
A thoitim as garb an gnim,
Is meste a dil a n-derna.- Nir an rinn Triath trén Irruis,
Go tucmaeis les la baga;
Mairc righ nar an re a fhedhnaibh,
Re n-dol a n-debaid dana.
- T
[...]
de Ailill re a athair,
Ar na eguib tarfas
[...]
Go fuigbed bas
[...]
Gan tlas re h-occaibh.- Oilill Find fer Flidaise,
Ge fuair bas tre reim n-uaban,
Mo ar s indsa Domnall do dith,
Tre fich ocus tre uabar;- Mairc da tarla in turas sin,
Da n-dorchar milid muaidi;
A beth gan anmain sin ar,
Nocha n-e an tain gan truaighe.Truag.
¶225] Mar tairnic doib fert an cathmilidh do claeide agus a {Column 100}cairthe [...] do tocbail, do gluaisiter rompa co h-athlam ann sein co rangatar co h-Ath Leacan is in lo sin. Ro gabsat longport go h-ath-scith ann sin. Agus tancutar tar an echtuib agus tar an esbadaib, agus tar sgelaib na tana agus na toraigechta, conad air do raid an fili na roinn-si485:—
- Sunn tucad an debaid donn,
Ro ba glonn os grenuic grinn;
Ro ba ger grinn gibhis gann,
Im tain bo flann Flidaise finn.- Maith an Mael, fa mor a bann,
Ba lor a lann os gach linn;
Biatadh caoga mac madh n-glond,
La tri cet laech lond dia linn.- Ar tri do rannsat an sluagh;
Sgaeilsit im an m-buar na mal;
Trian im Laignib con a li;
Trian Ulad do bi re h-agh.- Trian im Connachtaib ar sin,
Do bo trom ar tuil na fir;
Ge do luaidhetar luadh fer
Fuarutar sluagh mer ag muir.
- Tarlaic an m-bo h-i forlar;
Do tuit mor mal im an m-buar;
Tarcatar di cuma tri;
Nir erigh si fa an sluagh.- Ann sin tainic Fergus fein,
Dregan nem bras fa mor aibh;
Do orrderc tes agus thuaith,
Ro ses mar do buail an Maeil.- Buailes Fergus an m-boin maeil,
Cuma tri a fiadnaise in t-sluaigh,
Gur clos a geminn sa geis,
An er, tes, ocus thuaidh.- Rigtech conglann is lam tren,
Ro ba ger an forland fial;
Cerbsat colna fa cra ruad
Do'n t-sluagh tar abuinn a n-iar.- Da rith cu Domnaill do a dun,
Go caoga con dur 'n a diaid;
Brisis carbat ran in righ;
Marbais a ara fir fial.- Gonais Fergas an soidh seing,
Do'n ga grinn do luid tre cenn;
Ar in achad os in glinn,
Marbais eich Mic Róaigh ann.- Ann sin tanic Domnall drol,
Ocus ba forlonn an rail;
Tucsat-san ar aein nert sin,
Cet urcar a n-oeinfhecht air.- Dobert Fergus oll-glonn úais
Re Domnall n-glonnmar n-gris;
Coiscet na sluaigh gan bres beim as;
Tabraim gan tlas tres 'n ar n-dis.- Do cumruicsitar ar in rai,
Ar ba cumnart a n-gal n-gai;
Ingnad gan fuil ar a clí,
Ni frit guin ar cechtar n-aei.- Amar do rubadh go trom,
Agus do tubadh go tenn,
Agus do budh luath, dar linn,
Is in glinn a Cruaich na Cenn.
- Do rith Meran tres in cath,
Tanic sruthán tre n-a cruth;
Do cluith cléth caeil, garb in crith,
Do marb Leghan ar in sruth.- Dorochair Bóinni do beinn,
Agus nochar foil a gluinn;
Ar slis sleibi fidaig Finn
Taet do laim mic Liluich luinn.- Do luaidset luag n-agha n-aill,
Os
[...]
l ara luind;
Gabsat longport n-glan oll
Is in glinn os Aruind uill.- {Column 101}Gabsat longport ar n-a fios,
Ar in slis os tonn-port des;
Cuirsit slogh ba fuigiull fis
Re slis Locha Cuilidh cais.- Robsat echtach na tuir triuin,
Robsat crechtach uir an uaigh;
B'uathmar an gnim do Mac Roich,
Ba coir, ba cruthmar, ba cruaidh.
[gap: extent: one line]
[gap: extent: one line]
Ar aen mag fa rit ar aen,
Bedh 'n a aenar d'eis an t-sluaigh.- Lotar ar n-elod ar n-dail,
Rob imerghe gle mór gluair;
Do lotar tre gredun n-gaid,
Tar Ath Lecon, tar an Muaidh.- Secht catha lin an t-sloigh ann,
Im Fergus mac Roich ruscum;
Doradsat debaid nar gann,
Do na feraib nar fhann sund.Sunn.
¶226] Do rigsat an Gamunrad Muiretuch mend an inad a athar ann sin. Agus aderaid aroili eolaigh go raibi Flidais re h-athaid aicci ann sin, co n-dechaid a Loch Letrech fa diamhair di cleth, agus an Mael Flidaise léi. Agus ni fesa riam ó sin ale. Gurub h-i Táin bo Flidaise con a Toruighecht go ruici sin. Finit. Amen.