Corpus of Electronic Texts Edition
An Irish Astronomical Tract (Author: [unknown])

Caibidil 14

Quando Deus firmamentum creauit etcetera.

.i. An trat da tuismidh Dia an firmamint da ordaid se gluasacht coimlinta foirfi nac fasann & nac teit ar cul caithe , oir as re ceithre h-uairib fichet coimhlinas an firmamint a timcill co neamhfailleach nemmheallta & is iat na ceithre h-uaire fichet sin as aitchi & is la ann.

Da rinne fos Dia speir na greine d'foillsiugad lae & aitchi & a cailidechta & a fad & a n-girri & d'foillsiugad mesardachta neamdha & examlachta fasta & traighti teasa & fuachta a n-inadaib examla cum na creatuir da silad o ceili & cum ordaithi an domain da coimlinadh; oir da n-gluaisidh an firmamint & an grian ni bud luaithi na mar danit, da gerrfaidi na laeithe & na h-aiteda & in beit aimser coimlinta a gnimhartad ac an grein & da locfadais na creatuir talamanda fas; & da n-gluaisdis nis maille na mar danit da faideochaidh la & aithi & mar sin da beth grian co rofad os cinn na talman & da bruitfedh & da tirmochad agaid na talman & ni leigfeadh en red d'fas tri talmain. Et mar sin ni fedfaidis daine aitreabocan da denamh isin aird bu dheas don doman mar donit anois leted se ceiminna deg


p.64

don taib astigh don line medonac an domain, oir daghenadh rocomnaidhi na greini an t-inad sin co doaitrebta. Agus mar sin timcill deiridh se ceiminna & tri fichit ceim na firmaminti on line cedna bud thuaidh, da beth an t-inadh futa co doaitrebtha tri fuacht na h-aithi rofaidi. Et ata an tinadh o deredh na se ceiminna & tri fichit sin doaitrebtha tre fuardhacht anmesardha conuic an inadh ata co direach fa cuairt na greine. Oir an trat claenas an grian dan taib u deas don doman, fasaid an fuardhacht an medi sin isin taeb budhtuaidh innus nach fedaid ainminnti aitrebachan ann & nach fasait a crainn. Et mar sin don taib amuith don line adubrumar u dheas ni aitrebhaid daine na ainminnti ann tre imarcridh teasa, & is in crit as foicsi don line sin don taib astidh atait na fir gorma noc dubus o teas ainmesarda na greine.

Adobrumar thuas nac fuil en cail do na cailib contrara o tic gac truailled & gac scailed isin firmamint, & mar sin ni fuil contraracht na gluasacht acu oir is egin da gluasacht cac uili cuirp isin doman beth cruinn no direc no cumusca asta ar aen amail ata gluasacht na cartach. An gluasacht cruinn & direc co nemhcumusca atait siat. As ime sin, gac corp cumasca & nemcumasca as cruinn no direach gluaises se. Acht is e is gluasacht cruinn ann an gluasacht teit mar samail cercaill a dimcill medoin. Acht is e is gluasacht direach ann an gluasacht teit o medon tuas co medon tis & atait na tri gluasachta na n-gluasachtaib nemcomusca & is nemcomusca an gluasacht cruinn na'n da gluasacht eli oir is neamcumusca an corp gluaisis mar sin na gach uili corp.

Et an da gluasacht sin teit co medon & o medon as cumusca iat ac fecain an gluasachta


p.66

timcill cumascter sa cetharduil, oir ni fuil gluasacht cumusca ann co firinneach ach an gluasacht sin & ge ta gac en corp do na ceithre corpaibh duilita cumusca as da cail, nemcumusca iat ac fecain na corp cumuscter asta. Et as amlaid ata an gluasacht timcill, ar son a beth nadurtha dho na gluasacht fhoirfi, gan tosac gan deridh aigi, gan a sibal da beith cum comhnaighi na cum impoidh tar ais; & ni mar sin dan gluasacht direc noch gluaises d'uairib ann co h-ainneonac na cirp8, oir in trat bis duil egin dan taibh amuith da h-inadh nadurtha fein gluaisidh co h-obann tar a h-ais d'innsaidhi a h-inaidh fein aris & anaidh co nadurtha annsin & is ime sin bis tosac & deiridh ag an gluasacht sin. Agus is red nemfoirfi in raed ag a m-bi tosac & deridh & is mar sin as gluasacht neamhfoirfi an gluasacht direc. Et mar as tusca & as mo & is buaine & is uaisli gach ni foirfi na gac ni nemhfoirfi & is mar sin teit an gluasacht timcill isna ceiminnaib cedna tar in n-gluasacht n-direc.

Tuilledh da derbadh an raeda cedna. Aderaid na feallsamain an gluasacht bhis co h-ainneonac do ni, bid se co nadurtha dan ni eli, mar ata dul suas na teinedh & na talman no dul sis na deise cedna. Et mar as aicideach gac ni aindeonac & mar as sustaint gac ni deonac nadurtha & mar as contrardha in t-aicid & in t-sustaint da celi, is mar sin is contrardha an gluasacht ainneonac & in gluasacht nadurtha da ceili. Et ni h-ed amhain ach in ni ata tis & tuas, deas & cle , roimhe & 'na dedaidh , atait contrardha da ceili. Et mar as uaisli gach ni ac na bi contrardacht na an i ag a m-bi as mar sin as uaisli an gluasacht timcill ac nac fuil contrardacht na gac gluasacht eli da n-dobart.

Tuilledh eli da derbadh an neic cedna; gach uili ni gluaises co nadurtha da gluasacht direc , fedtar a


p.68

gluasacht co h-ainneonac & a n-agaid naduir & ni mar sin don gluasacht timcill, oir an cursa cruinn timcill da h-ordaidedh dho a tus an domuin da bi & ata & bias co nemmellta, gan cor da taib da na taebaib, 'ga congmail sin tri bithu sir. Ma sedh is follus gorab tusca buaine an gluasacht timcill na'n gluasacht eli.

Et ce ta an gluasacht air leth a gac rotha do rothaib na firmaminti, is le celi gluaisid uili gan contraracht, oir da m-beth contraracht is in firmamint mar ata is na corpaib duilita, gac ni oibriges si innta sin daghenadh a macasamhla isin firmamint & mar sin an corp u treisi sin firmamint, da claechlochad se a na naduir fein an corp budh anmaine & mar sin dacitfimis na plaineid & na h-airdrinnaidh & na retlanna eli uair budh mho & budh ludha iat na ceili. Ni faicter so anois & ni facas & ni faicfer caithi. Ma sedh is follus a ni as a tuicfidi na claechligti sin .i. an contraracht is in firmamint.

Et as amlaid ata an corp mor seimh daingin is in firmamint 'na cercaill cruinn mar samail liatroidi a timcill a seantruim fein & a ponc a puinc medonaidh ag anmain a n-en inadh co brac & a cumscugad da sir & is derb gorab comtrom an gluasacht sin o nac derna en comnide da laided riamh & nac gluaisinn uair is luaithi na's maille na celi. Agus is mar sin atait secht cercaill na secht plained .i. Luna, Mercuir, Venir, Sol, Mars, Ioip, Saturnus & cercall na n-airdrinnach ndogluasti & cercall an da comarta deg mar ata cercall re n-dubrumar an firmamint. Et as mar sin da badar na deich cercaill so on uair da crutaig Dia iat & is amlaid beit co brac an comfad as ail leisin a m-beth amlaid.


p.70

Et aderaid na h-aineolaidh co fuilit primcaili na n-dul & caili na nethidh cumasca astu isin da comartha deg & is na plainedaib & aderaid co fuil Airges, & Leo & Saigitairius te tirim da rer naduir na teinead & Taurus, Uirgo, Capricornus fuar tirim do rer naduir na talman; Gemin, Libra, Acarius te, fliuch do rer naduir an aeir; Cannsir, Scoirpio, Pisis fuar fliuch da rer naduir an uisci. Et aderaid co fuil cuit do na comartaib sin sogluaisti & cuid daingin dogluaisti & cuid nemneachtardha. Et aderaid co fuil cuid aca feramail & cuid mnaamail & cuid solus & cuit dorcha. Agus adeiraid co fuil cuit maith do na plainedaib & cuit olc & go fuil blodh dib co soirb imcubaid da dainib maithi & blodh co doirb cle donaidhi da drochdainib. Et aderaid aris muna bedh an grian 'na sustaint fein te ni dingnad si na gnimarta teasbaid dacimid is na neicibh talmanda, oir is cert inann gnimhartha dani isna neithibh talmanda & dani an tene, noc ata te 'na sustaint fein .i. losgadh & tirmud & dubadh.

Et aderaid aris muna beth an re fliuch ann fein nac oibreocad fliche is na neicib talmanda. Et adermid-ni 'na agaid sin gorab secranach ealadhan an baramail sin & gorab breg hi & aderim nac fuilit comartada na firmaminti fliuch na te na fuar na tirim na maith na saith, gidhedh as as a ceangal fein re celi & as a sibal oibrigid siat na caili sin gin co fuilid innta fein isna netib talmanda, oir is a h-en t-sustaint & a h-en adhbhur da rinneadh iat uili & foillseochamaid so nis grinne na mar so 'na deadhaidh so.


p.72