Corpus of Electronic Texts Edition
Extracta de Lile na heladhan Leighis (Author: Bernardus de Gordonio (Bernard of Gordon))

Chapter 24

24

Eg 100v-101r ( LM Bk. 3, Ch. 24): ‘Lentigines sunt infecciones cutis faciei ut plurimum’ .i. ‘is eadh is breicnighi ann salchur croicinn na haithche ni is mionca, & uair and croicinn an cuirp uile.
CAUSE: tic an salcur so uair and co hinmedonac & uair eli co foirimilleach. Go foirimilleach mar is follus in tan ticid o ro-teasaideacht greini no o aer truaillidhe cona cosmailibh. Et mas co hinmedonach {edition page 676} teguit, tic sin o faothugadh, no o tosach na fola mista, no fola an daergalair, no o fostugadh na n-imarcach eli do gnathuigheadh d'fholmugadh, no o maitheas na brighi ag glanadh an cuirp ona imurcachaibh, no o mailis an leanna ac dul a foirimill.
SIGNA: da mbe o cuisibh foirimillacha no o fostoghadh na n-imurcach do cleachtadh d'innarbudh, aithintear sin o fhoillsiughadh an othair & madh o fhaethughadh bes, aithintear sin o etromugadh an othair & o scur an fhiabruis, & madh o maithes na naduir bes, beith gan gere can teinneas, & madh o mailis in adhbuir bes, bith maille re droch-aicidibh eigin do shir, mar ata tochus & teinneas & anbfhuinne tochluighthe & a cosmaile. Et da mbia salcur an croicinn o fuil deirg bith ac dul a ndeirgi, & da mbia o linn ruagh, ac dul a mbuideacht, & da mbia o linn finn, ac dul a ngile, & da mbia o linn dubh, bidh ag dul a nguirme & a nduibe, & madh o fuil truaillidhe bes, bith dath an croicinn mar fuil mairbh.
PROGNOSTICACIO: da ti brecnighi & salchur croicinn a fiabrus roim comurtaibh in dileaghtha & in la nach la faethuighthe, is ro-olc & is marbtach in comurtha & is uime sin is coir croicinn na droingi sin d'fechain co minic.
CURACIO: da mbia salcur san aghaidh & in corp linta no tighernas ac fuil deirg ann, leigtear cuisli a cefalica, & da mbia sa corp uile, leigtear a mediana & ainnsein a sophena, & is mor foghnus fuiliugadh arna {edition page 677} colpadhaibh no idir na slinnenaibh no fon smeig, maseadh folmuighthir in linn fona riachtanas a les, & is ro-minic adubhradh so, maseadh dentar stufadha & tabartar opiatadha foiniar a tus an adhbuir, & adubramar moran aran adhbar so sa cet leabur. Et ar nglanadh an cuirp co imslan, dentar uinniminte & coimilta & uisceadha & a cosmaile do glanadh in croicind. Et is iat so na neithi adhburdha da ndentar sin .i.
min eorna &
min milium &
fenugrecum &
lupinorum &
almont tserbha &
raibh &
ael &
uitreolum &
nitrum &
mirr &
sal armoniacum &
porcellana &
sligen geala muirighi &
cruel & be e geal & dearg &
amidum &
caindi &
penidie &
licoris &
{edition page 678} bainne figidh &
arsenicum arna tairring &
airgidluim &
domblas ae en beris a cuid ar eigin &
uisce tartarum &
uisce rafanus &
gedhar &
dragontia &
lili &
blatha truim &
blatha ponaire &
fumiter &
maiorana
& co hairithi sa fuil mairbh nua, oir an tan is arrsaidh hi is eigin fuiliughadh do denumh, &
gum na ruibhe fiadhain &
croicinn citruini &
finegra finn &
sugh brain &
min risi &
bainne duille na figidh, no a barr, no na figedha, no an t-uisce ara mbearbtar;
fortachtaigidh an t-uisce ara mbearbtar figidh arna ol, oir glanaidh so salcur an croicinn, & ni headh amhain acht furtachtaidh an naduir d'innarbadh na n-imurcach a foirimill; & fedtar trosisci do denum do aen ni no do moran dib so fo riachtanas a les na neithidh rannuidhe. {edition page 679} Et an tan bus ail a ngnathughadh, a cumasc le huisce blatha ponaire no re bainne & a coimilt don aghaidh san oidhche & a hinnladh sa lo arna marach le huisce brain; gidheadh, do budh maith in gach ni dib so, ar nglanadh an cuirp, an croicinn do bogadh le deathach uisce ara mbearbtar malua & bismalua & caith eorna & coirce. Et do rinnemar comraiti fada aran maisiughadh sa cet leabur & co ndingnam caibidil specialta a ndeireadh na hainntidare de & is uime sin scuirim annso de.
CLARIFICACIO: dleaghar a tuicsin da mbia an corp línta co huilidhe co ndleaghar cuisli do leigin a basilica & muna bia an línadh a comor sin & an salchur do beith isin corp uile leigtear mediana & madh isin aghaidh bes leigtear a cifalica. An .2. ni dleaghar do tuicsin .i. curob mionca & curob mo tegmus an truailliughadh so o linn dubh & is doigh da tegmadh o leannaibh eli nach lentigines co dilis iat oir bidh lentigines do shir ac dul a riabhcacht eigin & bith an salchur ballach mar lentes & mar sin bhid lethan cruinn & a ndath ac dul a riabhcacht; gidheadh bith gne do linn dubh ro-reamur & is uadha sin do-nitear gorain & scabies & mala mortuum isna ballaibh ichtaracha & an uair is nemreimhe na sin e teid cum na haidche & ni heidir a discaileadh & is uime sin do-ni lentigenes. Linn ruagh vero, is urusa a discaileadh muna bia arna remhrughadh o cumasc no o loscadh.’