Corpus of Electronic Texts Edition

Background details and bibliographic information

The Book of Clanranald

Author: Unknown

File Description

Alexander Cameron Alexander Macbain John Kennedy

Electronic edition compiled by Beatrix Färber, Martha Meeks

Proof corrections by Hilary Lavelle, Beatrix Färber, Janet Crawford

Funded by The HEA via the LDT Project and
School of History, University College, Cork

1. First draft, revised and corrected.

Extent of text: 37415 words

Publication

CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College, Cork
College Road, Cork, Ireland — http://www.ucc.ie/celt

(2013)

Distributed by CELT online at University College, Cork, Ireland.
Text ID Number: G402566

Availability [RESTRICTED]

Available with prior consent of the CELT programme for purposes of academic research and teaching only.

Sources

    Manuscript source(s)
  1. Red Book of Clanranald, Royal Museum of Scotland.
  2. Black Book of Clanranald, Royal Museum of Scotland.
    Editions
  1. A new edition is in preparation by Prof. em. Willie Gillies with the Scottish Gaelic Texts Society. At http://www.ed.ac.uk/schools-departments/literatures-languages-cultures/celtic-scottish-studies/research-publications/research/internal-projects/clanranald an article by him about the subject is available online.
    Literature
  1. Malcolm Laing, A History of Scotland, (Edinburgh 1802) [with a dissertation on the supposed authenticity of Ossian's Poems'].
  2. Malcolm Laing, The Poems of Ossian (...) with notes, Vol. 1, (Edinburgh 1805).
  3. Derick S. Thomson, 'The MacMhuirich bardic family', Transactions of the Gaelic Society of Inverness 43 (1960–63) 276–304.
  4. Ronald Black, 'The genius of Cathal MacMhuirich', Transactions of the Gaelic Society of Inverness 50 (1976–78) 327–66.
  5. Ronald Black, 'In search of the Red Book of Clanranald', Clan Donald Magazine 8 (1979) 43–51.
  6. William Gillies, 'The Books of Clanranald', in: Charles W. J. Withers (ed), The Companion to Gaelic Scotland (Oxford 1983).
  7. John Bannerman, The Beatons: a medical kindred in the classical Gaelic tradition (Edinburgh 1986).
  8. William Gillies, 'The Classical Tradition', in: R. D. S. Jack, (ed), The History of Scottish Literature, volume 1: Origins to 1600 (Mediaeval and Renaissance) (Aberdeen 1988) 245–262.
  9. William Gillies, Sources of the Books of Clanranald, Etudes Celtiques 29 (1992) 459–460.
  10. Anja Gunderloch, 'Eighteenth Century Literary Fraud and Oral Tradition: the 'Real' Ossian' in: Dietrich Scheunemann (ed.): Orality, Literacy and Modern Media, (Columbia 1996); 44–61.
  11. William Gillies, 'Alexander Carmichael and Clann Mhuirich', Scottish Gaelic Studies 20 (2000) 1–66.
  12. William Gillies, 'The Clanranald Histories: authorship and purpose', in: G. Evans, B. Martin and J. Wooding (eds), Origins and Revivals: Proceedings of the First Australian Conference of Celtic Studies (Sydney 2001) 315–340.
  13. John Shaw, 'What Alexander Carmichael did not print: The Cliar Sheanchain, Clanranald's Fool and related Traditions', Béaloideas: The Journal of the Folklore of Ireland Society 70 (2002) 99–126.
  14. Benjamin Hazard, 'At O'Neill's right hand: Flaithrí Ó Maoil Chonaire and the Red Hand of Ulster', History Ireland 18/1 (January to February 2010) 18–21 (available on JSTOR).
    The edition used in the digital edition
  1. Alexander Cameron, Alexander Macbain , John Kennedy , The Book of Clanranald in Reliquiae Celticae, Ed. Alexander Macbain, M. A. and Rev. John Kennedy. , Inverness, The Northern Counties Newspaper and Printing and Publishing Company, Limited (1894) volume 2page 148–309

Encoding

Project Description

CELT: Corpus of Electronic Texts

Sampling Declaration

This edition covers pp 148–309. The English translation is available in a separate file on CELT, and is also available in.pdf format at archive.org.

Editorial Declaration

Correction

Text has been checked and proof-read twice. All corrections and supplied text are tagged.

Normalization

The electronic texts represents the edited text, apart from parts where (1) capitalization of names (of persons, places and, to a limited extent, groups) has been brought in line with CELT practice (and with usage in the English translation); (2) editorial comments and annotations have been integrated into footnotes, and (3) abbreviations such as .cc., m., gc, nc, have been expanded; (4) occasionally punctuation has been inserted non-silently where required; and (5) paragraphing has been modelled on that of the English translation for easier text comparison. Editing of 1, 3, 4, 5 covers the text to p. 212; that of 2 covers the whole text. The reader's attention is called to the fact that more editing and streamlining is required in these areas.

Quotation

Quotation marks are rendered q. They are not used within lines of poetry.

Hyphenation

Soft hyphens are silently removed. When a hyphenated word (hard or soft) crosses a page-break, the page-break is marked after the completion of the hyphenated word.

Segmentation

div0=the manuscript; div1=the section.

Standard Values

Dates are standardized in the ISO form yyyy-mm-dd.

Interpretation

A few names of persons, groups and places are tagged.

Canonical References

This text uses the DIV1 element to represent the section.

Profile Description

Created: The original was compiled in the 17th to 18th century; the Red Book by Niall MacMhuirich; the Black Book by various scribes, the main scribe being Christopher Beaton. Date range: c. 1600–1800.

Use of language

Language: [SGA] The text is in Scottish Gaelic of the 17th to 18th century.
Language: [EN] The Introduction is in English, so are a small number of words in the main text.
Language: [FR] An occasional word in French occurs in the Introduction.
Language: [LA] An occasional word in Latin occurs in the Introduction.

Revision History


Corpus of Electronic Texts Edition: G402566

The Book of Clanranald: Author: Unknown


p.138

The Book of Clanranald

The Book of Clanranald is found in two manuscripts, at present known respectively as the Red and the Black Books. Dr Cameron was engaged in transcribing from the Black Book of Clanranald when his last illness came upon him; and he had copied out only about a third of what is here extracted from that Book and placed before the public. He had got the MS. from Dr Skene, whose property it then was; and, on Dr Cameron's death, it was returned to Dr Skene, who, in his turn, restored it to the family of Clanranald.

The Black Book is a thick little paper MS., strongly bound in black leather boards: it could not be better described as to appearance and chief contents than in the words in which Ewan Macpherson, the coadjutor of ‘Ossian’ Macpherson, describes its sister volume, the ‘Red Book’ of Clanranald, viz., ‘A book of the size of a New Testament and of the nature of a common-place-book, which contained some accounts of the families of the Macdonalds, and the exploits of the great Montrose, together with some of the poems of Ossian.’ The exact dimensions of the Black Book, a specimen page of which is herewith given in its full size, are as follows: — Length, 5 1/2 inches; breadth, 3 1/2 inches; and thickness slightly over an inch; all exclusive of the thick leather boards. It contains 232 leaves, or 464 pages, of which 36 are blank. The rest of its pages are in various hands, Irish and English, of the 17th and 18th century. Indeed, the Book appears to have been made up of some three or more separate MSS., written at different times by different persons, and ultimately bound together in one volume some time last century. The cutting of the edges in the process of binding proves this; for in the Macdonald History, the first few leaves have letters half and even almost wholly clipped away, but the reading is quite clear, and the letters can be supplied from manifest indications of their former presence. Almost all the last half of the MS. is in English, written last century, and dealing chiefly with the praises and exploits of the Marquis of Antrim, the friend of Charles I. and Montrose. The Macdonald History forms altogether less than one-sixth of the Book (some 72 pages), and the rest of the Gaelic


p.139

material extends to a like amount (74 pages), made up chiefly of poetry, with 14 pages of Irish kingly genealogies; but many of these Gaelic pages contain only disconnected jottings. A full account of the contents of the Black Book will be given further on.

The history of the Book itself is very obscure. Upwards of thirty years ago, Dr Skene disclosed his discovery of the Black Book to the present Clanranald (Admiral Sir Reginald Macdonald), informing him that he had picked it up among some old Irish MSS. at a book-stall in Dublin, when he at once bought it. Dr Skene, as already said, restored the errant volume to the representative of its ancient possessors after Dr Cameron's death, and the MS. is now safe in Clanranald's possession. By the kindness of Clanranald, who lent both the Red and the Black Book to the Bank of Scotland, Inverness, to be consulted and transcribed by Mr Macbain, we are enabled to complete Dr Cameron's transcription of the Macdonald History, with the addition of one or two heroic poems. The rest of the Gaelic, or rather, Irish material, as will be seen from our detailed account of the contents of the Book, is not of interest to Scotch readers, and abundance of similar poetry and prose exists in manuscript and print on Irish soil already. No portion of the English materials is reproduced here.

The famous Book of Clanranald is, of course, the ‘Red Book’, which figures prominently in the Ossianic controversy. The relationship between the Red Book and the Black Book is exceedingly close; they are both ‘common-place-books’, as Ewan Macpherson said, and the Black Book, as regards the Macdonald and Montrose histories, is but a curtailed form of the similar histories in the Red Book. Indeed, the former omits some of the best episodes recorded in the latter, and wherever a condensation seemed necessary or possible, it takes place in the Black Book narratives.

The writers of these books were the Mac Vurichs, the hereditary bards and historians of the family of Clanranald. They traced their descent to Muireach Albanach, circ. 1200, who was famous as a poet both in Ireland and in Scotland. They had as perquisites of their office till about the middle of last century the farm of Stailgarry, and the ‘four pennies’ of Drimsdale in South Uist, close to one of the seats of their patron, Clanranald. The Mac Vurichs were learned in all the lore of the Gael, and it is even said that they studied in the colleges of Ireland. In any case, even to the last of the direct line, Donald of Stailgarry (floruit 1722), they were scholars of no mean repute, capable in Irish, English, and Latin. The early history of the Macdonalds down to about the year 1600 was probably composed by different and successive members of the family, but the history of the Montrose


p.140

wars and of the events thereafter is clearly the work of Niall Mac Vurich, who lived till a great age, his youthful recollections being, as he himself says, of the reign of Charles I., while his latest efforts were elegies on the death of the brave Allan of Clanranald, who fell at Sheriffmuir in 1715. The Montrose history seems to have been written before the year 1700, and the avowed object of its author is to vindicate the part which the Gael played in the brilliant escapades of Montrose's campaigns. The hero in Mac Vurich's page is Alaster Macdonald, not Montrose, and, undoubtedly, Alaster did contribute, to an extent much underestimated, to Montrose's success.

The Red Book, as, already said, figures largely in the Ossianic controversy. James Macpherson, accompanied by his clansman Ewan Macpherson, visited Clanranald in 1760, and, at Clanranald's direction, received the Red Book from Neil Mac Vurich, nephew of the last great bard, and himself described as not a ‘man of any note’, though capable of reading and writing Gaelic in the Irish character. But here our authorities begin to disagree. Rev. Mr Gallie in 1799 had given a graphic description of Macpherson on his return from the Isles to Badenoch wrestling with the difficult Gaelic of beautifully written and embellished MSS. on vellum, received, as he understood, from Clanranald, and written by Paul Mac Vurich, the 14th century Clanranald bard. Now, Ewan Macpherson said, in a declaration made a year after Mr Gallie's statement, that Macpherson got from Clanranald only the ‘common-place-book’ detailing the history of the Macdonalds and Montrose (which is now extant, and known as the Red Book), but that he did not get the Red Book or Leabhar Dearg from him: Macpherson only got an order for it on a Lieutenant Donald Macdonald at Edinburgh, who then possessed it. This Leabhar Dearg contained, so Clanranald told them, some of the poems of Ossian; but Ewan Macpherson never saw it nor did he know whether James Macpherson ever got it. In the same year (1800) Lachlan Mac Vurich, son of the Neil that gave Macpherson the book, declared that his father ‘had a book which was called the Red Book, made of paper, which he had from his predecessors, and which, as his father informed him, contained a good deal of the history of the Highland clans, together with part of the works of Ossian ... that it was as thick as a Bible, but that it was longer and broader, though not so thick in the cover.’ His father, he said, gave this Red Book to James Macpherson, and he further denied having an ancestor named Paul. Gallie, Macpherson, and Mac Vurich are in considerable disagreement, as we see, as to what book or books Macpherson received from Clanranald, and, what is very singular, the only MS. which was


p.141

recovered after Macpherson's death was the Clanranald MS. got from Neil Mac Vurich, be it the Red Book or not. Malcolm Laing in his famous dissertation on the Ossianic question says (1800): ‘It is in vain to deny the identity of the Red Book, when it was restored as such to the Clanranald family by Macpherson himself.’ The present Clanranald believes that he has the veritable Red Book in his possession, and, considering the amount of ‘hard swearing’ that took place over the Ossianic Reports and Dissertations, and, having regard to the further fact that the Book has been denuded of its covers, whether purposely or not, we think that he is right in so believing. The late Dr Skene, who in 1840, it would appear,1 was inclined to believe that the Leabhar Dearg was a different MS. from the extant Red Book, calls the latter work, in the last Volume of Celtic Scotland, the Red Book of Clanranald.

The Red Book, as we will call it, after passing from the possession of James Macpherson, was much consulted, not only by the Ossianic disputants, but also by the historians of the country. The Rev. Donald Mackintosh, of Gaelic Proverb fame, made a transcript and translation of, at least, its historical portions; and this was the translation used by the various writers who quoted the book until Dr Skene's latest work on Scotland. Sir Walter Scott quoted largely from the early portion of the history of the Macdonalds in the notes to his Lord of the Isles, and Mark Napier made use of it in his Montrose to throw light upon the obscurer points of Highland conduct in the Montrose wars. Mackintosh's translation does not appear to have been very accurate, and he certainly misled both Laing and Napier in making it appear that the writer of the MS. (Niall Mac Vurich) was present at the battle of Auldearn. The translation, which with some obvious corrections we here reproduce with the Gaelic text, was made for Dr Skene by an Irish scholar (O'C.) from Mackintosh's transcript of the Red Book, corrected by the light derived from the use of the Black Book. Dr Skene himself publishes several pages of this new translation in his Celtic Scotland (Vol. III., pp. 397–409).

Character and Contents of the Red Book

The Red Book of Clanranald is, like the Black Book, a paper MS., but slightly longer and broader than the latter; its exact dimensions are 5 7/8 inches long, 3 7/8 broad, and 5/8 thick, as it stands at present. Its covers have been cut off, and it has lost the first 32 pages. How much it has lost at the end it is now impossible


p.142

to say. That it once contained Ossianic poetry is certain; it now contains none. The Rev. Donald Mackintosh, who translated it, speaks of it in the 1807 Ossian in connection with the Edinburgh MS. 48, which has been printed in Vol. I. of the Reliquiae Celticae. After remarking that the poem Se la gus an de appears in MS. 48, Mackintosh says: — This poem is also in Clanranald's book; it gives a description of Fingal's palace and heroes. I have compared both this and the other poem ( Cnoc an Air) with those in Clanranald's book; but the leaves on which they were written were loose and detached, five in number, and given to Dr Donald Smith, when assisting Mr Mackenzie in making out the report on Ossian, and who died before the report was quite finished; and unless the leaves are found in the possession of Dr John Smith at Campbelltown, the brother of Donald, they must be lost. These leaves contained two other short poems ascribed to Ossian. I have copied these two last some years ago; the one is a genealogy of Fingal, the other an account of the ages of the Fingalian heroes.’’

The leaves referred to by Mackintosh are, of course, lost; but fortunately the interesting poem on the Ages of the Feinne is preserved, along with Cnoc an Air, in the Black Book, and is printed in our present volume further on. The poem on the genealogy of Fionn is, we fear, lost.

As at present preserved, the Red Book begins at page 33, and ends with page 310. The first 32 pages, containing the history and genealogy of the Macdonalds from Milé (1700 B.C.) of Spain down to the year 1234 A.D., is lost. It is clear that the Edinburgh MS. 50, which is a congeries of several manuscript debris, has incorporated in it 6 of the lost Red Book pages, detailing events from the death of Colla Uas in 335 to the middle of the exploits of Gillebride, father of Somerled, marked as pages 11–16. Fortunately the Black Book furnishes a complete though curtailed version of all the historical portions of the Red Book, and in the earlier part it is practically as full as the latter work. The contents of the Red Book as far as page 274 deal with the history of the Macdonalds, especially of Clanranald, and with the wars of Montrose and Alaster Colkitto, interspersed with elegies of various chiefs, one or two poems of praise, and a prose description of the last Lord of the Isles' array for battle, after the fashion of the older romantic school. Pages 275 and 276 contain a satire in English on Bishop Burnet; this is the only English in the Red Book. After some blank leaves, on page 282, appears an Irish satirical medley of Rabelaisian tinge by Fergal Og Mac an Bard; it is very indistinct in some parts owing to damage done to several pages of the MS. by the action of water. The piece extends to


p.143

11 pages; we reproduce none of it. There follows on page 293 a song in praise of love, and on page 295 another by Cathal (M'Vurich) in dispraise of the same, followed by a vigorous poem by Niall Mor M'Vurich wishing the prolongment of love's long night: —
    1. Let not in the morn;
      Rise and put out the day!
These poems are printed further on. Then on page 298 there comes the first part of a poem by Diarmad M' Laoisighe M' an Bhaird on the armorial bearing of the Red Hand; this poem and the reply to it by Eogan O'Donnelly are given in full in the Black Book. Here Niall M'Vurich answers both the Irish claims for the Red Hand in two poems of 23 verses each.

There are three handwritings in the Red Book. Up till the beginning of the story of the Montrose wars is in one handwriting, both prose and poetry, possibly written, as the historian Laing said, by Cathal M'Vurich; while the Montrose wars and the rest of the history is the work, and doubtless the handwriting, of Niall M'Vurich. Cathal's handwriting reappears in the poem of O'Henna and the immediately subsequent description of the arming of the Lord of the Isles. The following poems are written in an ugly coarse hand: — Elegies on Allan of Clanranald (1715), on Norman Macleod (1705), and on Sir James Macdonald, and the poem about the exile of Ranald of Clanranald (1715–1725). The rest of the poetry is in Niall M'Vurich's handwriting. The contractions in the Red Book are comparatively few, in this contrasting strongly with the Black Book; but, when they exist, they are the same in kind in both MSS.

Contents of the Black Book

We here give a short account of the varied contents of the Black Book of Clanranald. The first 14 pages contain a mixed gathering of scraps and jottings, English and Gaelic, half of the number of pages, however, being blank. There is little connection or interest in them, and the writing is mostly of the 17th century. The 15th page abruptly begins — the first portion evidently being lost — ‘circles are two, viz., greater and lesser. The greater are six, &c.,’ describing the zones of the earth, and proceeding to give a concise account of the globe and its divisions and, with the interruption of a blank page, a concise geography of the world ending on the 42nd page. All this is in English, and in the 17th century script. Then follows a chronology extending to 13 pages; the Age of the World when Christ was born is given as 5199,


p.144

which is the same as the date implied in the chronology of the Macdonald History, and also the same as the chronology of the Irish Annals of the Four Masters. The handwriting is like the one on the previous pages, and it is followed by 4 pages of a chronology in an 18th century hand. The chronologies are all in English. On the 69th page begin the Irish genealogies in Irish, which develop the offspring of the mythic Eber, Ir, and Eremon, the sons of Milé, through long lines of kings down to contemporary Irish chiefs like Se'an O' Neill of Tyrone and the Macdonalds of Antrim. There is also given the descent of Milé from Adam downwards. The whole extends to 14 pages. After scraps of chronology and a blank page, we light upon 12 pages of Irish poetry, forming 6 pieces in all. In the first, Diarmad mac Laoisighe mhic an Bhaird proves in 17 verses that the Red Hand belongs to Clann Rughruidhe, the descendants of Ir, and the Ulster men, citing mostly the exploits of Conall Cernach (circa year 1 of our era), who placed two thousand heads on one withe in revenge for Cuchuluin. In the second poem, of equal length, Eogan O'Donelly denies and ridicules this, claiming the Red Hand for Conn and his descendants, whereof are Clann Colla, whence, as we have it, the Macdonalds are descended. We have already noted that Niall Mc Vurich replies to both poets in the Red Book. The third poem consists of 4 (not 5) verses of advice à la Cormac's Advice to His Son in our ballads. These verses are: —
    1. No 5 rainn dhuit a Dhonnchaidh
      deuna mar adera síad
      diogha rainn ni bhfuighir uaimsi
      crainn go ttorrthaibh uaisle íad.
    2. Brath haignidh abhair beagan
      bi go réidh fo rachadh ort
      na beir breith re gáol do ghaire
      go breithe don taobh eile ort.
    3. Na hob síth na seachan cogadh
      na creach ceall gion bus beó
      na bi do gniomh tenn os tengaidh
      na dena feall no gealladh gleó.
    4. Bi go mín accríochaibh carad
      a ccrioch biodhbhadh na bi tais
      bi go cáoin re deoraidh Chriost
      a leomháin do shiol Chormaic chais.

      No.


p.145

The fourth poem is a lament for a young lady's death, in eighteen verses, beginning —
Buan an leunsa air Leith Chuinn.

The fifth poem is ascribed to Deirdre, and we print it further on.

Then follows a poem of ten lines, an address to a flagstone, sinnt ar dháoi, over a bad person, with its underlying contingent of maggots, beetles, and mortal remains.

On the 97th page, and attached to these Irish poems by being on the same sheet, are the three pages of Macdonald History detailing, with genealogies, the Macdonald Chiefs contemporary with the writer's time, written in Allan of Clanranald's chiefship (1686–1715). This will be found printed further on, practically where the Red Book places it. Five blank pages, when we enter on a new sheet of paper, and we have the History of the Macdonalds, as hereafter printed. It extends to 63 consecutive pages. But abruptly, on the 63rd page, and in the same handwriting, there begins, with the last two lines of the page, a treatise on Gaelic grammar and prosody, thus: —
Madh aill fios dfhaghail ciunnus is cóir Gaoidheilg do sgriobhadh & do leighedh ni fular dhuit fios na guidhuidhibh & na consonuibh do bhi agad.

The latter portion discusses prosody with examples, closing with the two heroic poems of the Ages of the Feinne and Cnoc an Air, which we print. There are only four pages of this grammatical material, exclusive of the poems. Then follows the genealogies of the clans Maclean, Mackenzie, Macbeth, and Campbell, which are, with equal abruptness and in a different hand, followed, on the reverse of the page, by the genealogies of the Antrim Macdonalds, extending to six pages. All these genealogies and histories will be found in our text.

On page 187 begins a poem of forty verses on ‘Siol Colla’ — the Descendants of Colla, which details their glory and privileges — these same being detailed with more definiteness and less obscurity in an Irish extract in Skene's Celtic Scotland, Vol. III., pp. 462–466. On pages 194 and 195 is a poem of seven verses, condoling with a Bean, or Wife, at a Grave, and conjuring all the Fenian heroic wives to her assistance. After some blank pages come seven pages, in a large coarse hand, of Gaelic proverbial philosophy, founded on Solomon's Proverbs and the Wisdom of Ben Sirach. The following is the first page and a half: — Ataid se neithe as beág ar dhia, et an seachtmadh ní as ro bheag air é . eadhon suile toileamhla & teanga cealgach, et lamha ionnalta le fuil, & cosa luath chum uilc do dheanamh, & croidhe smuaineas droch ghniomha no dhroch bhearta, agus fiadhnaisi


p.146

bhreagach, & an tí cuireas imreasuin eidir adhearbhraithreachaibh. Ataid trí neithe nach eidir shasadh et an ceathramh ní nach abair ataim sathach eadhon bean dhruiseamhail, & talamh tirim, & ní sástar iffrionn & ni faghann an tine asaith connaidh choidhche.

A taid trí neithe nach uras eolas dfagail orrtha et an ceathramh ní heidir eolas dfhaghail air .i. lorg iolar isin áer, et lorg aithreach nimhe ar carraig mar ambí na chomhnaidhe, & casan luinge isin muir et beatha dhuine attuchd oige.

On page 207 begin 31 verses on the sufferings and passions of Christ. After three blank pages there begins a poem on the history and present (17th century) state of Ireland, beginning —

    1. Nuar a smúainm ar saoithibh na h-Éirionn
      sgrios na ttíortha is díth na cléire
      díoth na ndúine is luighead agreidhthe
      bí mo chroidh im chlídh da ráoba.
There are 73 such verses, 54 of which detail the history from the Flood, and the other 29 the muster roll of Irish chiefs and the unhappy state of the country in the 17th century. Then follow five pages of odds and ends in Irish, mostly verse. From the Proverbial Philosophy to page 242 is all in the same large, coarse handwriting, slightly improving as it progresses.

At page 243 we may say that a new book begins. This is the praise of the Marquis of Antrim. The title runs: —
Antrim's Trophee
or five panegyrick speeches
Dedicated to the
Marquis of Antrimes
Excellence. Written att his excellences
arriving in Scotland anno 1646.
The first of the justice of his armes,
the second of the fortitude of his armes,
the third of his excellence true nobility,
the forth of religion and superstition,
the fifth of his lordships constancy and perseverance.

The work is by ‘his excellences devoted and true servant G. G.’ After the five Panegyrics come accounts of the two escapes of the Marquis from Carrickfergus. The whole, which extends to 153 pages of florid English, is written in an 18th century hand, and doubtless is a copy of the original. In the same handwriting, and in English also, follows a chronology, with geography appended, extending to 33 pages. This is followed by a poem, which is the prototype of the song of the Vicar of Bray, some 20 quatrains. After eight pages of blank we find the 445th page upside down. The fact is, that from this point to the end the book is written from the last page backwards. There are only five lines of Gaelic,


p.147

which are rude and shaky. Some astronomical jottings are followed by twelve pages of a letter describing the deathbed of James VII. at St Germains (year 1701). The Book concludes by a satiric poem of twelves lines, comparing King William's conduct to Satan's rebellion against God, and entitled The Legacy. Such are the varied contents of the Black Book of Clanranald.

There are four hand-writings presented in the Gaelic portions of the Black Book, none of which can be identified with any of the three scripts in the Red Book, though there is a strong family resemblance between Niall Mc Vurich's writing in the Red Book and the chief scribe's of the Black Book, who wrote the Macdonald and Montrose histories; it is this writer's hand-writing that is reproduced in our facsimile. The genealogies — Irish and Scotch — present a hand-writing of their own; so do the Irish poems, the two sets, that which begins with Diarmad Mc Laoisige and that which begins with Siol Cholla. The fourth script is the coarse, large one already noticed as characterising the Proverbs and subsequent poetry. It may be mentioned that Neil, father of the illiterate testimony-giver of the Ossianic reports, could write the Irish character, while his uncle, Donald, who may be looked on as the last of the Mc Vurich bards, was the son of the Niall Mc Vurich to whom we owe the most of the Red Book. The genealogy runs thus: — Donald (floruit 1722 and later), son of Niall, son of Donald, son of Lachlan, son of Niall Mor Mc Vurich, who sings the praises of the famous Sir Rory Mor Macleod (chief from 1590 to 1626), his contemporary.

The Printed Text

The text of the Macdonald and Montrose histories here printed is primarily that of the Black Book; but the omissions in it, which are numerous in the Montrose portions, are supplied from the Red Book. The text is therefore continuous and full. There is only one historical poem in the Black Book — that of O'Henna. The Red Book text, on the other hand, is interspersed with elegies and eulogies, which have been here reserved to the end of the historical parts of the text.

The contractions are shown by the use of italics, and the character of these contractions may be understood by a reference to the facsimile and the printed page. The Red Book, as already said, has the same class of contractions as the other, but it uses them more sparingly. There is practically no punctuation in the Red Book, but the Black Book is well punctuated. The real difficulty in this matter is with the capital letters; it is almost impossible to say when t, d, c, g, p, b, and l are capital, while the only vowel that presents a capital form is a. Size alone must decide in such cases.


p.148

The Macdonald History

Aóis an domhain antan tainic mic Mileadh a n-Eirinn 3500.

Ag so anamanna mac Mileadh Esbainn .i. Ír & Eremhon & Eimhir Fionn, arann an Colpan an chloidhimh & Eimhirghin Ghluingheal an file, ase fa file & fa senchuidh & fa brethemh dhoibh, & céad ugdur Gháoidhealach, ni fhuighmid sliochd achd ar triuir dhiobh .i. Ír & Eiremhon & Eimhir Fionn, an cethramh sliochd Íthe mic Breghain .i. brathair athar do chloinn Mileadh. Do bhadar sliochd an chethrair sin ag gabhail cennuis na h-Eirenn, achd nach mo no triuir no cethrar do shliochd Lughuidh mic Íthe do ghabh cennus na h-Eirenn. Sliochd Ír mic Mileadh re nabarthar Ulltuidh & clanna Rugraighe sliochd Eimhir Fhionn re nabhartar Muimhnidh & fir an taoibh ades mar ata clann charrtha & siol mBriain, sliochd Eir(e)moin o' fuil Conachtuidh & Laighnigh & an rioghrigh Albanach. Írial fáigh mhac Eiremhoin na rí, Eithrial mhac Íreil nar aontrebh an sliochd soin. Eiremhoin go haimsir ríghe Iughaine Mhóire mhic Eochadha bhúaghuidh mhic Duacha Laghraigh mic Fiachach Tolgannraigh mic Muiredhaigh Bolgraigh mhic Simóin Bhric mic Aodhain glais mhic Núaghad Finnfail mic Giallchad mic Ailealla Olchaoin mic Siorna Siorgalaigh mic Déin mic Deamhain mic Roithechtaigh mic Maoin mic Aonghus Olmucadh mic Fiachach Labhradha mic Smirghuill mic Enbhotha mic Tighearnais mic Follaigh mic Eithreoil mic Íriail fhaigh mic Eireamhoin & do roinneadh threibh do threibh Eiremhoin ó aimsir Iughuinne Mhoir .i. treabh Chobhuigh chaoilmbhregh & trebh Laoghuir Luirc. achd ge do bhádar cúig mic fhicéad ag Íuguinne mor ní roibhe coróin na riogachda, achd ag sliochd Deisi dhiobh .i. siol Chobhuidh Caoil mBregh & sliochd Laoghaire Luirc; ar shliochd Laoguire ata an céad ri Ferghus tainig an Albain .i. Ferghus mac Ferchuir mic Feradhaigh mic Laoghair Luirc mic Íuguinne Mhoir ag sin an chéad rí tainic ar Albain dona Scotachuibh no do Ghaoidhealuibh, ni roibh achd en rí ar Gaoidhealuibh go [techt] rígh Ferghus go hAlbuin antuairim 300. bliagan re ginemuinn Criost & adeir foirenn eile gur ab ceithre chéad. ar sliochd Chobhuighe Caolmbhreagh ata urmhór riogh Alban & Eirionn, do rinneadh da


p.150

threibh do Sliochd cobuidh cháol mhbhreg ag Aonghus Tuirigh Temhrech mac Eathach Ailtletain mic Oilill Chaisfiaclaigh mic Conla Chrúaidh chealgaigh mic Iarruinn Ghleo Fathaigh mic Meilge Molfuigh mic Cobhuighe Chaoilbhregh, da mac ag Aonghus Tuirmech .i. Enna aignech & Fiachuidh fearmhara, ar shliochd Enna Aignigh ata clann Cuinn Céad Cathach. ar sliochd fiachach fir mara ata an rioghrigh Albanach. Conn céad cathach mac Feilidhmi Rechtmuir mic Tuathail Techtmhuire mhic Fiachach Fionnola mic Criamhuin Nianair mhic Lughach Riamh nDerg mic nattri finnemhna mac Eochadha Feighligh mic Roighnruaidh mic Easamain Eamhna mic Blathacht mic Labhradha Luirc mic Enna Aignidh. mac ag Conn .i. art; mac ag Art Cormac, mac ag Cormac Cairbre, dias mac Cairbre Lifeach fiachuir .i. Fiachuidh Straifdine & Eochaidh Duibhlén. Sliochd Fiachuidh Sdraibhdine Muireadach Tírech, Eochaidh Maomegon mac Muiredhaigh Thírigh. cúiger mac ag Eochaidh Maoimeghon ar an rabha sliochd .i. Niall Naoighiallach & Brian & Fiachra. Ó Niall Naoighialla do siolaigh clann Neill na hEirin uile, Ó Brian mac Eochadha Maoimeghon moran dfheruibh Connacht, ó Fhiachuidh athair dathi mic Fiachrach moran ar shliochd a Connacht agus a n-Uiltuibh. Clann Eochadha Duiblein mic Cairbre Lithfech mic Cormuic .i. triuir mac re anabartbar na tri Cholla, Colla Uais, Colla Dha Chrioch, Colla Meann, anamann Baisde, Caireall, & Aodh & Muiredhach, as bert an file:
    1. Cairel céad ainm Cholla Uas
      Aódh Coll Meann go mor chrúas
      Muiredhach Colla Dha Chrioch
      Do budh urra2 re heisíoth

Gabhais Collúas mac Eochadha Duibhlen righe nEirenn an bliagain daois Chriosd 322 & do bhí ceithre bliaghna na rígh Eirenn gur éighridh Muiredhach Tiredhach le nert sluaigh gur chur cath ar na ttri Cholluibh gur fogir go hAlbuin iad, go fuair siad feruinn iomdha ann. oir do bhi Oileach inghin ríogh Alban a mhathair. Anaimsir Chormuic Fhinn do bheith na rígh ar Albuin 362. Do chaithedar sel daimsir a nAlbuin go ndainic do Muirechadh Tirech .i. ri Eirenn gur fhas cogagh eider é & Ulltuigh .i. clan Rugruidhe gur chuir fis ar chloinn dherbhrathar athar go


p.152

hEirinn do coghnamh leis anaghuidh cloinne Rugruidhe & choicrioch i. ar na trí Colluibh. Do fregadar rígh Eirenn & do rinnedar cogadh neimhnich re clannuibh Rughruidhe, gur thuite Ferghus afoga .i. rí Ullad & a triuir mac leo & do ghlachadar feín orlamhumus chúig Ulad & oilltrian choigidh Connocht & moran do shochruibh oile do lean re na sliochd na ndiaighe ó ríoghuibh Eirenn. Iomthos Colla Uais ar chriochnuaghadh an coguidh sin do iompoigh ar ais dAlbuin & do fháguibh na socuir sin uile aga bhrathribh. & ar caithemh chúig bliaghna deg dhó innte do chúaidh ar sáorchuairt dEirinn go bfuair bás an Temhruigh na ríogh anno domini 335. Ceithre mic mhaithe ag Colla úais .i. Eochuidh & Fiachra Tort & Feradhach & Maine. ar sliochd eochadha ata clann Domhnuill anAlbuinn & a nEirinn uile. ar sliochd Fiachrach Tort atait Turtruighe & fir Luirg. Ar sliochd Feraghuid ataid fir Lí & fir Lacha. Ni heol dhúinn sliochd ar Maine. Do fhás sliochd maith anEirinn ar Cholla Dha Chrioch .i. Maguigir na Chenn ar Cuinndáoi Fhermanach. Mag Mathgamhna na cenn ar cuinntaoi Muinechan. Ó hAnnlúain & o Cellech & moran oile. Ni fhaca me abheag scriobha do shliochd Colla Meann achd an dechuidh sa negluis diobh do dháoinibh naomtha. Do bhí iomad do dhaonamh naomtha na hAlban & na hEirinn ar sliochd na trí Colla. Ag so an linne direch anúas ó Cholla Úais do ghinedh Eochaidh ó Colla Úas, do ginedh Carran ó Eochaidh, do gined Earc ó Charran do gined Maine ó Earc, do ginead Ferghus ó Maine, do ghineadh Gothfruigh ó Ferghus, do ginedh Niallghus ó Gotfruigh. Geinealach mic Domhnuill cloinni cheallaigh, Flannagan mac Taoidhg mic fir mhara, mic Taoidg mic Lochlaiun, mic Airt mic Fianacht mic Domnuill o fuilid clann Domhnuill cloinne Ceallaigh mic Colgan mic Ceallaigh mic Tuathail mic Maoldúine mic Tuadain mic Tuathail mic Daimhnin mic Cairbre mic Doim-airgid mic Niallghusa. Do ginedh Suibhne ó Niallghusa do ginedh Mearghach ó Shuibhne, do ginedh Solomh ó Merghach do ghinedh Giolla Oghamhnan o Solcamh. Ase an Giolla Ogamhnansa ontainic clan Domnuill Ros Laogh ó dherbhrathair do Ghiolla Bhríde mac Giolla Oghamhna. & is e Giolla Oghamhnan do thog mainisdir na Sgríne an Tíre íarach acunntaoi Shligech accoigidh Chonnocht & ata ainm féin innte. Giolla Bríde mac

p.154

Giolla Oghomhnan mhic & úaidhe Toisigh Earr Gaoidheal. & ó Cholla ar mbeith dhó ameasg achinnigh anEirinn .i. ón clann na cColladh mar atáid Manchaidh & Mathdamnadh .i. cinneadh Meguigir & Megmathghamhna tarrla do naicme soin coinne & comhdhail do bheith eatartha afermanach an duithigh Meguighir, & bá do nadhbharuibh ma gnoidhighib Giolla Bhríghde go cuide duichthe do thabhair dhó do tíre féin o do bhí se air dhíobra o na dhuchas ó neart Lochlannach & Fionnghallach. O do chonnuirc Gille Bride sluaghe mór do dháoinibh óga urrunnta sa noirechtas & iad fabharach dho fein, asi chomha do iar se ar achairdibh an tuillfedh san líos do bhí abhfogas sa naite do dhaoinibh do leigenn leis dalban mar dhúil go ttugadh se sealbh adhúcha & a choda féin di. Do ghluas Giolla Bríde dionsuige na hAlban & an chuideachta sin leis & tangadar ar tir, tugsad sgathuidh & ionnsuighthe mionca ar aneasgcairdibh ar feadh aimsir an triobloide, oir do bí anaimhde laidir lionmhur sa naimsir sin. Do bí an roibh o mhanuinn, go harcuibh doilenuibh ag Lochlannachuibh & an rabh o Dhún Bretan go catuibh atúath do hoirire & ar mhair do Ghaoidhealuibh na bhferan soin accoilltibh & an sleibhtibh do ndiden fein & an deiredh na haimsire sin do bhí mac maith ag Giolla Bride ar techt go hiomlan & go hoirrdhercas, tarrla don chuidecht bhig sin do bhí ag leanmhuin Gille Bride & Somuirle go rabhadar ar sleibhtibh & a coiltibh aird gobhar & na morbhairne. & tanghas orrtha ansoin slúag mór do Lochlannachuibh & dfionnghallaibh, cruinnighid an tiomchall Somuirle an rabha do shoighdeoruibh aige & muinntir na caoracht3 & cuirid tús & deireadh orrtha. Targes Somuile anordughadh bláir íad & tug taisbenadh mor do naimhuid íonta. ionnus go ttug tri huaire na bfíaghnuis anen chuidecht gur shaoiladar gur ab tri cuidecht do bhí ann. Do ionnsuigh íar sin íad & brisder orrtha le Somhuirle & le na muinntir, ionnus nar phill on rúaig gur chuir atúath tar abhan tsheile íad & an chuid fuair airdrigh dhiobh dona hoilenuibh, Nior sguir do nobuir sin no gur glan se an taobh síar dAlban o Loclannachuibh, acht oilein Fionn Loclann, re nabarthar Innsi Gall & búaig ar naimhdibh sgach áonlathair aig. Do chaith aimsir seal re cogadh & seal oile re siochtain go ndechuidh se re slúagh abfoghus do Ghlaschú, gur mhurt a pheidsi fein é, tug chenn dionnsuigh an ríogh anno domini 1180. Adeir adhàoin féin nach do gheineamh coguidh anaghuidh an rí do chúaidh sé ar an siobhal sin acht dfhaghil siochan, oir is mo do cheannsuidh descardibh an rí na an derna sé do chogad air. Do bhí clann mhaith ag Somhairle

p.156

.i. Dubhghall & Raghnall & an Gall mac Sgillin mar ainm ar an fer sin fuil clann an Ghoill sna glinnib. Beathog inghen Shomhuirle do bhí 'na mnaoi riagalta & 'na cailligh dhuibh, así do thoguibh teampall Chairinis an Uibhist. Do gabh Dughall mac Somuirle cennas Eirgaoidheal & Ladhairna, gabhuis Ragnall & a shliochd go h-Ionnsibh Gall & cinntire & a shliochd 'na dhíaidh.

Ragnall rí Innsi Gall & oirire Gaoidheal ceann sochair & badha einigh & enghnomh Ghall & Gaoidheal, do cumhduighedh tri mainisdrech leis .i. mainisder manach dubh a n-Í anoir dé & Choluim Chile & mainisder chaillech ndubh san bhaile cethna & mainisder maisach líath a Saghadal & asé fos do chumhduigh órd ríaghalt Mholaisi. Bíadh fios agad gur be Ragnall & aneart is mo do bhí ag rí Alasdair anaguidh ríogh Lochlann fa nam an tug na hoilein ona Lochlannacuibh & na dhíaigh sin ar faghail croisi ó Sherusalaim dhó & ar caithemh chuirp criosd & ar cor ola fair do ég sé & do hagnuiceadh an reilic oghran an Í é anno domini 1200 & . bliaghna. Corra aimsir na dhíaidh só do marbhadh Ragnall mac Gofraigh rí Fionn Gall ameam le hamhlamh mac Gofraigh anno domini 1224 4 & úaidh so amach tainic cert ar Insi Gall ag Ragnall & ag slíochd na dhiadh, oir is sí inghen Amhlamh Dheirg mic mic Gothfraigh mathair Ragnaill mic Somhuirle. Do bí an ingensi Amlamh oigre dligach athair, & adeisi derbhrathar. i. Ragnall amhlamh dubh.

Tangadar teachd ó Temhraigh Domhnall mac Ragnaill do ghabh cennas Innsi Gall & urmhor Gaoidheal. Do bhí clann mhaith aige .i. Aonghus mór an tóighre & Alusdair on shiolioduidh clann Domhnaill renna, mic Uilliam a chuigidh Chonocht & clann tSídhigh na Muman .i. o Siothach an Dornain mac Eachuin mic Alusdar & mi cheile.

Aonghus mor mac Domnaill mic Raghnaill do ghabh ionadh athar & is re linn do éiridh cogadh na m[B]ailliolach & na nBraoiseach Do gabh sliochd Dubhgoill mic Somuile don táoibh na mBáilleolach & sliochd Ragnaill mic Somhuile ar taoibh Roibiort Braois, ionnus go rabha a nuile garasdon ó Inbher Feothfaramh an Ros go Maol Cinn Tíre ag mac Dubhghoill fedh na haimsir sin, & an sliochd sin Raghnaill fa cuing anamhad Do bhí sliochd maith ar Aonghus mór .i. Aonghus Óg an toighre & Eoine or shioluighe clann Eoine Aird na Murchann & Alasdair or shioluidh clann Alasdair


p.158

& Aongus na Connluighe ó bhfuil clann Donchaidh & Robersdonuigh & íomdha re na sgriobhadh ar an n-Aonghus Mor sin nach fuil an so. Do ég sé níle anno domini 1234.5 Aonghus Og mac Aonghus Mhoir mic Domnuill mic Ragnuill mic Somhuirle arfhlath uasal eghnamhach Innsi Gall do phós sé inghen Cuinnbhuighe Í Cathán así fa mathair d'Eoin mac Aonghuis. & is le tainic an tshochra nemh ghnathach a hEirinn .i. cethrarar fichéad do chlannuibh luchd oirechta or sioluighe ceithre teghlaigh fichéad a nAlbain. Do bhí mac oile ag Aonghus .i. Eoin og an Fraoich, or shiolaighe clann Eaaín Ghlinne Comhan re an raitear clann Domnaill an Fhraoich. an tAonghus og sin dég anìle. achoirp cur an Í anno domini 1306. Gabhas Eoin mac Aonghuis Óig íonadh athair ard chennas Insi Gall. Do bhí sliochd maith air .i. triuir mac eader é & Anna inghen Rúaghraidhe mic Ailin ardfhlath Lagarna & aon inghen .i. Maire. & do bí an Mhaire sin ben phósta Echdhuinn mic Giolla Eóin tigerna Dubhaird & Lochlann abhrathar tigerna Chola & haghnaicedh si aní an thempall na ccaillech dubh.

Céad mhic Eoin Ragnall & Gothfruighe & Aonghus, giodhedh nior phos se o altóir máthair na bhfersa. & Do cuir roimhe apósadh a naimsir abáis oir do bhí a dhiol do mhnaoi innte & tainic a comhairligh na aghaidh uime sin, or do connghas doibh nach fuighedh se a dhiol clemhnuis da mbiadh oighre denta ar a shliochd ar tus ge do bhí sé og iomlan, uime sin do rinne betha da mac Ragnall, asi sin abfuil o Chill Cuimin anobuirthairbh go habhuinn Seile & o abhuinn tSeile gus an bhélleith fa thúaith, Eige, & rúm & uibhisd & na diaghsin do gluais sé go bun abhann Glaschu & tri fichead long fada leis & do phós Marghred ingen Roibert Sdiubhart re a nabramuid rí Alban, acht sé do bhí ann Roibert Iarla Faif .i. derbrathair do Roibert 6 .i. an rí & isé fa guibhirneoir ar Alban & do rug sí deóin triur mac maithe .i. Domnall a hIle an toighre, & Eóin Mór an tánaisde & Alasdair Carrach an tres mac. Do bhí mac oile ag Eóin .i. Marcos or ghin clann Domhnaill chnoic an chlúithi an Tír Eoghain. Do fuair an t-Eoinesi saoghall fada 7 an Í Cholaim Chille na aimsir fein & isé umorro do cumhduigh caibel an Oilen Eorsaigh & caibel an Oilen Fionlagain & caibel an Oilen tSuibhne con anuile ionnstruminnt


p.160

dlesdanach do chum uird & aifrenn & séirbhis Dé & do bfer connmhala chlerech & manach & sagairt an tigerna remraigh do ghnath na choimhidecht & asé do chumhduigh mainisdir na Croch Naomh fada re na bhás do & do ég se na chaislen féin a n-Aird Tóirinis ar mbeith do manchuibh & do shagartuibh os cíonn achuirp ar caithemh cuirp chriost & ar cor ola fair, tugadh go hÍ Coluim Cille & tanic ab & manuidh & biocoiredh na comhdhail amhlaidh mar do dhlesdaois techt acomhdhail cuirp riogh Fionngall & do rinnadar aseirbhis & a toruimhe go honorach ocht lá & ocht naoichthe, & do chuiredh an aonleabuidh re na athair an teampall oghraine anno domini 1380 8 & do bhí Ragnall mac Eóin na aird sdiubhor ar Innsibh Gall, anaimsir athar do bheth na aois ársuighe & ag riaghladh os a cionn dó ar neg da athair do chuir tionnol ar úaslibh Innsibh Gall & ar bhrathribh go haonionadh, & tug sé slat an tigernais da bhrathair a c-Cill Donnainn a n-Eige & do goiredh mac Domhnuill de & Domhnall a h-Ile anaighuidh baramhla fher Innsi Gall. Do bhfer meduighe cheall & mainisdreach an Ragnallsa mac Eoin mic Aongus Óig ó na lenmhuid clann Raghnaill do rágh re na shliochd. Do bhronn sé tír umha dferann anuibhisd do mainisdir Íe siorruidh go brath a n-onoir Dé & Choluim Chill. Do bhí sé na uachdaran ar anoirer athúath uile & ar na hoileanuibh no gur ég sé anno domini 9 1376 na mhainer féin san Chaislen Tirim, ar fágbhail chuiger afer ann ara shliochd. Tigmid anois ar Dhomnall ahile mac Eóin mic Aonghuis Oig .i. bráthair Raghnaill mar do gabh tighernus le toil a bhraithrech & úaisle Innsigall. Do bhí cach oile umhal dhó & do phós sé Maire inghen Iarla Rois & is da taoibh sin tainic Íarlacht Rois ar chloin Domnaill. Do goiredh Íarrla Rois & mac Domnaill & ard fhlath Innsigall dhe, ataid iomad caithrem & gniomartha ar na chur síos sgriobhtha air a n-ionuighibh oile. Do bhrisd se cath gaifech 10 ar Dhiúc Murchadh ag sesamh a chiort fein air fa Iarrlacht Rois, & ar techt don chéadSemus ó braighdenas riogh Sagsan fuair Domnall a h-Ile toil & dainghen an ríogh ar Ros & ar an chuid oile da inbhe & do cuiredh an cenn do Diuibhge Murchadh & da mac do bfer connmhala cleireach & sagairt & manach na coimhidecht & tug se feruinn a Muile & a n-Ile do mhainisdir Í & gach saoirsi da da rabh mainister Íe ona sinnearuibh roimhe & do rinne cumdach óir & airgid do thaisibh laimhe Choluim Chille & do ghabh sé fein brathres anuird ar

p.162

fágbail oighre dlesdanach diongbhála a bhflaithes Innsi Gall & Rois .i. Alasdar mac Domnaill. Do ég se iar soin a n-Ile & do haghnaicedh ina tempoll11 Oghráin. Do ghabh Alasdar a mhac ionadh athar .i. Iarrlacht Rois & tigernas Innsi Gall. Do phós Marghréd Livisdon .i. inghen Iarrla Litcu mathair Eoin mic Alasduir re nabarta Eoin a h-Ile mac Alasduir a h-Ile mic Domnaill a h-Ile.

Aonghus Óg mac Eoin re nabhtarthar oighre Eoin do phós se inghen mic Cáilin & fásuidh aimhreighe eider e & athair fa comhroinn a criochthe & feruinn. Tainic cogadh dhe sin eidir airmuinn Innsi Gall & cinneadh mic Domnaill, an cinnedh ar taobh Aonghuis & na hármuinn ar thaobh Eoin, ionnus gur oibrigh an chúis go ndechaidh Eoin acenn mhic Cailín go tug dho an roibh eidir abuinn Fhada & Álta na Sionnach a mBráigh Chinntíre ar dul leis an lathair an ríogh do caisoid ar a mac; aimsir athghoirid na dhiaigh do bhi coinne mhor ag Aongus Ogsa re feraibh an taoibh tuaigh an Inbhernis. Do murtadh le mac Í Chairbre achlairseoir fen é, gur gherr a mhuinel le sgín fhada, Do bhi athair beó bliaghna da eis & do aontadh na criocha uile dho, gidhed thug thairis don ri moran diobh. Do bhi inghen mic Cailín ben Aonghuis torrach fa nám ar marbhadh se & do gabhadh no gur tuismedh í & do rug si mac & tugadh Domnall fair & do cunnbhad ar laimh é gur fhághuibh a dheic bhliaghna fichead daois & no go tug fir Ghlinne Comham le nimertas Féine amach ar techt a laimh dhó tainic d'Innsibh Ghall & do chruinnidh uaisle Innsi Gall uime. Re feadh na haimsire an rabha Domnall Dubh ar laimh, do bhi buaighirt mor eadar Gaoidhealuibh ag dreim re cennas, ionnus gur sgrios Mac Ceaain Ard na Murchan sliochd Eóin Mhoir mic Eoin a h-Ile & a Cinn Tíre. Do gabhadh Eoin Cathanach mac Eóin mic Domnaill Ballaigh mic Eoin Mhoir mic Eoin mic Aonghus Óig .i. tighearna shliochda Eoin Mhoir & Eoin Mór mac Eoin Chathanaigh & Eoin Óg mac Eoin Chathanaigh & Domnall Ballach Óg mac Eoin Chathanaigh le feill le Mac Cean a n-oilen Fhionn-Lagáin a n-Íle & rug leis go néiden íad & do thogbhadh croich doibh féin ann da ngoirther Baramiur, & do crochadh iad & do cuiredh an tempall Saint Phrionsies acuirp da ngoirther an Tempail Nua an tansa, nior fhagbhadh duinne do


p.164

cloinn Eoin Cathanaigh achd Alasdair mac Eoin Cathanaigh & Aonghus Ílech & iad da bhfolach sna Glinibh an Eirinn & innister ar mac Ceaain gur chaith se anoir & sa nargid 12 do ionnmhas re denamh thúagh go coilltibh na Glinneadh do ghearradh ar dhóigh go sgriosfadh se Alasdair mac Eoin Chathanaigh as na Ghlinnibh & as an saoghal uile. Tainic faoi dheireadh go n derna mac Ceaáin & Alasdair clemhnas & reite re cheile. Do phós Alasdair ingen & do rug clann maith do.

Ar an cor ccetna do bhí an choram ar chloinn Domnaill san taoibh túath, oir an diaigh báis Eoin a h-Ile Iarrla Rois & marbhaidh Aonghus do ghlac Alasdair mac Giolla Easbuig mac Alasdar a h-Ile sealbh aniarlacht Rois & annsa n-oirire túath go hiomlan & do bhi inghen mhorbair Moireogh pósda áige, Giodhedh tainic cuid dferuibh an taobh túaigh gur eiridh clann Choinnidh & siad sin an aghaidh Alasduir gur brisdedh blár air re anarbair síad blar na Pairce, ni rabha do dháoinibh ag Alasdair acht an raibh aige dferuibh Rois. Tainic Alasduir go tráigh na dhiaidh sin diarraidh niort d'Innsi Gall & do chuaidh ar luing fhada do noirir ades dfechain abfuighed abheg beo do shliocht Eoin Mhóir do eirgedh léis, do mhothuidh mac Ceoin Ard Murchann do ag seoladh secha, do lean ar alorg é go h-Orannsaigh Cholbhansaigh & do chúaidh fa thigh air & do marbadh ann Alasdair mac Gille Esbuig le mac Eanain & le h-Alasdar mac Eoin Chathanuidh. Do bhí sin mur sin seal daimsir no go ttainic Domhnall Gallda mac Alasdair mic Gille Easbuig do chum aoisi & tainic se o na Ghaltacht le seoladh morhhar Moireógh, go ttainic se d'Insibh Gall & do thoguibh Mc Leóid Leoghais leis & cuid do úaislibh Innsi Gall do cúadar amach ar rudha Aird na Murchann & tarla Alasdair mac Eoin Cathanuigh doibh íar sin & do rinne sé fein & Domnall ma Alasdair cengal & reite re chéile & do ionnsagdar daoin laimh Mac Cenain san nionadh re nabarthar Creg Anairgid & do marbhadh é fein & a thriúir mac ann & moran mor da muinntir. Do goiredh mac Domnaill do Dhomnall Gallda don daobsa do rugha Airda na Murchann & do umhluigh fir Innsi Gall dó & nior mhair beo na dhiagh sin acht asecht no hocht do shechtmuinibh. Fuair se bás an Cerna Borg a Muile gan sliocht gan oighre acht triuir derbhsetrach do bhi aig .i. triuir inghen Alasdar mic Golla Esbuig & do rinnedh inbhe a n-oirir túath ar na hingenuibh sin & do scar Ros riú. Do bhi mac diolmhuin ag Alasdar mac Giolleasbuig air abhfuil cáil eigin sliochta .i. Eóin Cám mac Alasdair. Air ashliocht


p.166

ata fer Achuid na Cothaichen san Bráighe & Domnall Gorm mac Raghnaill mic Alasdair Dhuibh mic Eóin Cháim.

Iomthos Domhnaill Duibh mic Aongus mic Eoin a h-Ile mic Alasdair h-Ile mic Domnaill h-Ile mic Eóin h-Ile mic Aonguis Oige .i. oighre díreach dleasanach Innsi Gall & Rois ar techt alaimh dhó, tainic d'Innsibh Gall, & do cruinnigh fir Innsi Gall uime & do rinne fein & Iarrla Lemhnacht coimhcenghal fa árm mór do chur ar achóis ar slighidh adhul an seilbh choda féin & tainig long ó Sagsan chuchta le cungnamh ionmhuis go cogadh go Caol Muile & tugadh an tionmhus do mac Giolleóin Dubhaird re na roinn ar uachdaranuibh an airm, ni fuaradar an riaruighadh mar búdh mían leo, ionnus gur sgaoil an tárm; mar do chúala Iarrla Lemhnocht soin do léig sgaoiledh da arm féin & do rinne areite ris an rí. Gluaisis mac Domhnaill go h-Eirinn diarraidh neirt do chogadh, & ar ashlighidh go Baile Athá Clíath fuair bás an Droichid Áth le fiabhrus chúg oichthe gan mac no inghen ar ashliocht.

Sliocht Ragnaill mic Eoin mic Aonghuis Óig ann so.

Alín mac Raghnaill an toighre & inghen Iarrla Athfall do mathair aige ó nailínsi aderar Síol Alín, & Domnall mac Ragnaill an tánaisde o nabrar Síol Domnuill mic Ragnaill, Eoin Dall o nabrar sliocht Eóin mic Ragnaill, Aonghus Riabhach o fuil sliocht Aonguis Riabhuidh; & Dubhghall o bhfuil Siol Dubhuill; aois an tigerna an bhliaghuin teasda an tailínsi mac Ragnaill san Chaislin Tirim. 1419. & do cuiredh achorp an aonleabuidh re na athair an roilic Oghráin a n-Í Choluim Chille. Aóis an tigerna an bhliaguin teasda Domnall mac Ragnaill .i. Sdiubhart Loch Hapar eg umorrro an Loch Hapar & achorp do thabair go h-Í & adhnacal an enleabuidh re na athair & re na bhrathair an reilic Odhráin 1420. Gabhas Ruaigruidhe mac Ailín mic Ragnaill tigernus a athar & a shenathar & ingen sdiubuirt na Hapann do mhathair aige, do bhi mac eile ag Ailín re anabairtháoi Eaaín ó fuil sliocht Eaáin mic Cailin Anno domini an bliaghain teasda Aonghus Riabhach mac Ragnaill 1440 .i. tigherna Ghairbhtreíne chlainni Ragnaill ar ngaibhail braithris úird Mhuire do a negluis Íe, do hadhnaicedh anenleabuidh re na athair an roilic Odhráin é anno domini. 1481. Ag so an bliadhuin teasda Ruagruidhe mac Ailín tigherna chlainni Ragnaill tugadh a chorp go h-Í, & do hadhnaicedh an roilic Odhrain anein lebuidh re na athair é anno domini. 1426. an bliaghna teasda Dubghall mac


p.168

Ragnaill na mhainer féin an Reispoll & tugadh achorp go h-Í & do hadhnaicedh maille re na bhrathribh an roilic Odhráin anno domini. 1460. San bliagainsi teasda13 tigerna trén tennbhághach do cloinn Raghnaill bás .i. Alasdair mac Domhnaill mic Raghnuill anoilén abas14 & tugadh a chorp go h-Í & do hadhnaicedh anaoinleabadh re na athair an roilic Ódhráin. San bliaghuin chétna, fuair rí Alban bás le geinn gunna mhóir, do bhris achos & é ga sheoladh ar Chaislén Rosbrog .i. an dara rí Semus san bhliaghain céthna tesda Alasdair mac 15 mic Gothfruigh mic Ragnaill mic Eóin .i. tigerna an chinn túaith d'Uibhisd, san bliaighin chetna do chrechadh Arcamh le Huisdiuin mac mic Domnuill, san bliaghain chétna do marbhadh Eóin mac Loclainn mic Gioll Eóin le catanachuibh an-Aird Gobhar.

Mac maith ag Ruaigri .i. Alín mac Ruaighri & inghen mic Domnaill anoirir a des do mathair aige .i. Mairghred inghen Domnaill Bhalluigh mic Eóin Mhóir; do bhí mic oile ag Ruaighri .i. Donnchadh Garbh & inghen tigerna Chola do mathair aige, & clann dioluin eile .i. Ferchar & Eóin;. Gabhais Alín tigernas & budh maith anairigh ar inbhe an tailinsin oir do chuir se a úamhan & eagla ar a escairdibh & ar mhoran don chuidsi d'Albain & do fuair se saoghal fada & do fháguibh sliocht maith na dhiaigh. Ragnall Bán an toighre & Alasdair da mac inghine mic Eoin Aird na Murchann clann oile .i. Ailin Riabhach mac Ailín, Eoin Beg mac Ailin, Eoin Bronnach mac Ailín, Eoin Molach 16 Domhnall mac Ailín, Semus mac Ailín, & Ragnall Gallda mac Ailin mic Rúaghri an mac is óige do bhí ag Ailín & inghen mic Simigh do mhathair aige an t-Ailinsi mac Rúaghruidhe ar techt acenn an rí dhó & ar ngaibhail córach ar dhúchuigh on cheram rí Semus anno domini. 1509. do ég se a m-Blár Anathfall & do chuiredh achorp amainisdir an bhaile sin.

    1. Mile bliagna sa naoi leis,
      cúig céad bliagan re aithris
      on te do chabhuir gach tír,
      go hég Ailin mic Rúaghruidhe.

Gabhais Ragnall Bán mac Ailín tigernas an diáigh a athar & budh maith ann soin é óir budh hard a haignedh & fa mór asmacht & fa maith recht & riaghuil athíre an seal athghoirid do mhair, acht ar ndul accenn an ríogh, do chur críche ar na gnoidhighibh nar fhead athair do chriochnughadh, fuair se bás am baile Phert anno


p.170

domini. 1514. an bliaghna do marbhadh rí Semus an cethramh accath, do fháguibh 17 Ragnall amhac an tigernus .i. Dubhghall mac Raghnuill. Acht leigfed achuimhne ar fereigin eile ciunnus do chaith & do criochnaidh abheatha. [Follows elegy on Allan and Ranald. See Elegies].

Do gabh Alasduir mac Ailín tigernas an deóigh báis Dubhghoil mic Ragnaill, do chaith a sheal féin fuair se bás san caislen Tirim, clann mhaith ag alasdair .i. Eóin Múideordach & Aongus & Ruaigruidhe Rúagh & Domnall an Locháin an chéad chlann do bhi eder é & Derbhfáil Eoin Áird & Ailin Oghar & Ruaigruidhe Person clann inghine Thormoid Mic Giolla Phádruig. Ferchar mac Alasduir inghen Ferchuir thóisigh do mhathair áige.

Gabhais Eóin Múideordach mac Alasduir tighernas, duinne fórtunach re cogadh & re sith ionnus gur chuir crith ar na criochuibh da eagal go minic ar Ghalluibh & ar Gaoidhealuibh & do bhrisd se blar ar mac Simigh ag cenn Locha Lóchaidh da ngoirthear Blar Léine tuairím na bliaghna dáois chriosd 1545. Fuair an t-Eoin Múideordachsa saoghal fada & do bhi aimsir bhuaigherrtha re na línn oir do bhi rioghacht na h-Alban rannta ab facsonuibh eatarrtha fein & is urusda leis na sgribhneoiribh labhart go trom ar gach duine nach bi ar éu fhacsoin leo féin & do chlunim go fuilid ag labhairt ar Eoin Múideordach & go háirig Bócannain acht fiathfroigh do shior Seorus ciunnus is mian leis labhair air anbhainphriunnsa dar chóir d'Eóin Mhúideordach abheith díles acht ge be cháines an cenn ni gnath leis na buill do mholadh acht do thaobh Eoin Mhúidéordaigh do chaith deiredh a bhetha go diagha trocaireach, do thogaibh tempall a c-Cillmaoilridhe an Árasáig & tempall a c-Cill Donnáin a n-Éige & do fáguibh máoin do chum caibeil do thogmhail an Hogmór a n-Uibhisd bhala ar cuiredh achorp san bhliadhnasa daois Chriosd .1574.18

Gabhuis Ailin mac Eoin Muideordaigh tigernas, duine fial fairsuing fiunntach & é carrannach ciallmur fonnmur ar clu do chur & do cosnamh, ase tug abriarthar nach geallfadh se ar meisge ni nach coimhgelladh ar cetlonguidh, uime sin fa gnath leis an diaigh oil no póite mionna do connmbail re a bhuachalluibh & re locht friotolmha, ar chumhain leo ní ar bioth do gheall se uaidhe nar coimhlion se.

Ag so an clann oile do bhi ag Eoin Muideordach .i. Eoin Óg & Domnall Górm & Ruaigruidh Óg clann inghine tigerna Chnóirdeóird. Ruaighruidh Dubh & Ragnall & Eoin Dubh & Aongus clann ingheine Neill mhic Terrlaich aois an tigerna an tan19 teasda Ailín mac Eoin


p.172

Muideordaigh 1590 do chuireadh a chorp an n-Oilen Fhíonain.

Clann mhaith ag Ailín .i. Ailín Óg & inghen Mic Leóid na h--Earadh do mathair aige, ase achét mhac é, tug se na diáigh sin inghen mic Giolla Eóin Dubhard & fuair clann mhaith ria .i. Eoin an tSróim do marbhadh é le toirmesg le na bhuachall fein le cloich & íad ag lamhach macnuis as chranntábaill san Sróm charannach, oir is an do bhí do oilemhuin ag tigerna an t-Sroim & Glinne Garadh. Aonghus mac Ailin do ghabh tighernas an diaigh báis athar, nior mhair acht athghoirid, do mortadh le hAonghus mac Shémuis é & é na phriosonach aige an Dunnaomhaige. Do ghabh Domnall mac Ailin tigernas do eis & do bhi gach maithes re na linn & do ég san Caislén Tirim san bhliadhain daois Chriosd 1617 & do ég Ragnall mac Ailín a c-Canaig san bliadhan 1636 do cuiredh achorp an Hoghmór san bliadhain chétna & annsana naithe chétna teasda Ragnall Óg mac Domnaill mic Ailín & tugadh a chorp d'Oilen Fhíonain san bliadhuinsi teasda Eoin mac Ailín ag Caináigh & tugadh achorp d'Uibhisde & do hadhluicedh an t-Ogmór san bhliadhan chetna do ég Domnall Gorm mac Aonghus mic Ailin a n-Uibhisd & do chuiredh a chorp an t-Oghmór. As mór dánbharr ar na huaislibhsi do chlann Ragnaill do ég san bliadhuinsin.

Gabhas Eóin Múideordach mac Domhnuill mic Ailin tighernas an diaigh bais athar. Máire inghen Aonghuis mic Semuis do mhathar aige .i. ardfhlath Íle & Chinntire Dhiúraigh Ghiodháigh & Colbhannsaigh. Dias mac oile Dhomhnaill .i. Raghnall Óg a dubhramar roimhe & Alasdar Óg fuair síad bás gan sliocht.

[Follows an elegy by Cathal Mc Vurich on Donald, son of Allan. Thereafter his elegy on the four Macdonalds who died in 1636. See Elegies section 9ff].

Ag sin agad marbhna an chethrair sin do dhaonibh maithe .i. Raghnall mac Ailin & Raghnall mac Domhnuill mic Ailín & Domnall Gorm mac Aonghuis mic Ailín & Eóin mac Ailin do fháguibh gach duine diobh so sliocht acht Raghnall Óg mac Domhnuill mic Ailín.

Ragnall mac Ailín duine maith do reir na haimsire ina ttarrla se go fial farrsuinge & é cadalach 20 carrannach. Tug se do chét mnaói inghen Ragnaill mic Semais .i. tainisde a n-Oirire ades & rug sí mac maith dho, Aongus mór mac Raghnaill, do léig se í, 21 do bhi post ag Coll mac Giolla Asbuig na dhiaigh sin, así fa mathair do chloinn Choll .i. Giollasbuig & Ragnall & Alasdair & chlann mhaith inghen do pósadh re daóinibh uaisle maithe. Tug Ragnall mac Ailín iár cur inghen Ragnaill mic Semuis úadha. Fionnscoth a Burc 22 a coigeadh Connocht o chunntaoi Maoigheó, & do rug triuir mac do .i. Alasdair & ruagruidh &


p.174

Ferchar, do léig se úadha Fionnsgoth & do phós se Mairgréd inghen Thormoid Mhic Leoid na h-Earadh, an bhen do bhi ag Torcaill og mac Leóid Leóghais, rug sí clann do mac Ailín .i. Ailín Óg mac Ragnaill. Fuair an bhen maith sin bás úadha, tug na dhíaigh sin Máire inghen Giolla Easbuig Mhéidhe Connaill & do rug mac dhó .i. Domnall Gorm mac Ragnaill & do léig se i, & do phós se na ndíaigh sin uile Mairghred inghen Aonghus mic Semuis & do roinnedh oighrecht do sliocht sin ar Bhinne Bhaghla & air Airdnis, do rug si clann mhaith dhó .i. Ragnall Óg an tóighre & Eóin Óg & Aonghus Óg, Ragnall & Ruaighruidh.

Clann ag Domhnall mac Aonghuis mic Ailín mic Aonguis mic Ailin,23 Domnall do mbarbhadh [leg. mharbhadh] ag Filipfach anarm marcuis Montrós & Alasdair & Alasdar dar mhathair Seonóid inghen Domnaill mic Ailín, do báithed se féin & abhen & theglach ag techt a Cola d'Oilen na Muc, do bhi clann diolmhuin oile ag Domhnall mac Aonghuis.

Clann mhaith ag Eóin mac Ailín eider é & Sile inghen Thorcaill Óig Mic Leóid Leóghais .i. Domnall do baithedh ar chúan Uibhisd an bliaghuin tar éis báis athar. Alasdair do ghabh hoigreacht do éis. Eoin Dubh & Ruaighri & clann diolmhuin oile. Clann ag Ruaighri mac Ailín .i. Eóin Óg do ghabh a ionadh da éis & clann oile.

Trachtuim ar neigin dar eiridh re linn maimsir féin, ase fa rí re linn mo chét cuimhne .i. an céd Shérlus mac don .6. Sémus don treibh Sdiúbhardaigh ag so cuid dona huachtranuibh do bhi ar Ghaoidhealuib fan rí san naimsir sin, .i. Ragnall Óg mac Raghnaill Arannuigh marcos Antrom ar an Rúta & ar na Glinnibh a n-Éirinn, & Giolla Asbuig Caóch mac Giolla Asbuig Ghruaimuidh mic Giolla Esbúig Dhuinn .i. marcós Earrgaoidheil; Sir Lachluin mac Giolla Eóin tigherna Dhubhaird; Eóin Múideordach mac Domhnaill mic Ailín caipdín cloinne Ragnaill & tigerna Mhúideord & Uibisd; Eóin mac Rúaighruidh Mhór mic Leóid na h-Earadh, Sir Domnall Gorm mac Giolla Asbuig mhic Domnaill triath Sleibhte & Thróntarnis, cúirteir mór ag rí Sérlus; & Niall an Chasléin mac Neill mic Neill 24 Bharraigh: Lachluinn mac Eoin Bhailbh mic Fionguine an t-Sratha; Eóin Garbh mac Giolla Cholum Raarsaigh; Eóin Garbh mac Eoin Abruidh tigerna Chola; Muirchadh mac Giolla Eóin Lochbuighe; Domnall an t-Sróim mac Aongus mic Alasdar tigerna Glinne Garadh & Cnoidebhart na shenláoch an tosach mo chuimne & úa na ógána ar láimh an Dúnédan & na dhíaigh sin na mhorbhair chloinne Domnuill .i. Aonghas mac Alasdair mic Domnuill. & Ailin mac Domhnuill Duibh na uachtaran ar chloinn Chámshroin & a úa san na óganach .i. Eóghan mac Eáain mic Ailin mairfes fós. &


p.176

Seorus Donn Mc Choinnidh Óig Iarrla Síthphort uachtarán chloinne Coinnidh. & Domhnall Dúabháil mac Aodha úa Maghnuis .i. morbhair Meghrath na Chenn ar Mhorgannachuibh & móran do daonibh maithe oile do bhi na nuachtaranuibh sa naimsir sin acht nach sgriobhthar ann so acht na daóine do connaic me fein & fes coda da ngniomhtharuib ar cuimne agam.

Giodhedh is furusda dhuit as an tenguidh choitchinn ina bfuiler ag sgiobhadh san rioghacht fios ar thriobloid na haimsire dfaghail acht so amháin gurab cuimhnech liom gur ab íad na h-Albanuidh is taosga do thionnsgain cogadh sa na tri Rioghachtuibh & nar bhíad Sagsanuigh no Eireannaigh; oir tair eis coibhinent no comhchengal do ghenamh anaghaidh an ríogh & Shagsanach um na heasbaguibh do chur ar cúl & Presbetrí do chur na nionad gur chuiredar fios ar an rabh d'oifigechuibh albanach san ríoghachtuibh oile taóbh thall dairge & go ndenadar árd chommandair d'Alasduir Leislí .i. sensoigdeir do bhí fada accogadh ar choigcrich, do ghlúas an tarmsin ar anaghaidh go Sagsan ase sin an chét arm do cuiredh ar chois anaimsir rí Serlais & is na aghaidh do bhi se. Do cháigh na riogachta tre na chéile oshin amach san bliaghain do nannaladh tarrla sin 1639 & an tes na ngnoidhig sin do chuir marcos Aontrom .i. Ragnall Óg mac Ragnaill Arannuidh páirtaigh airm a h-Eirinn le hordughadh an ríogh go h-Albain & daóine úasle do chinnedh leó .i. Alasdar mac Colla mic Giolla Esbuig & coileneil Sémus mac Somuirle mic Sémuis na Banna & daóine uaisle oile, do cuadar na loinges a mbaile hac amí julí 25 1644 nor gabhadar cala no tir go rangadar Caol Múile & do cuiredar leigeir ma Caislén Cheann Loch Alann & do gabhadar é & do fágsad bárdagha air, do ghluaisedar asa sin go Cáislen Mhíogharí, do gabhadar é le mór saothair, do fagbhadh daóine air da mhuintir, do ghlúais Alasdair mac Colla & an phártaigh do ccois go Caol Reithe, do seol an luinges go Loch Eiseórd san srath go Sir Domnall, do bhi ordughadh an rí & an marcois Antrom um chennus na ndaoine do gabhail chuige & d'eirghe leó & gach duine do eirghed leó. Leath bhliadhain roimhe sin fuair Sir Domnall bas.

Tairges Alasdair mac Cholla cennus na ndaoine do Sir Sémus mac Domnaill & diultais Sir Semus sin, oir budh beg leis an cuidechta & an ríoghacht uile na naghaidh & gan san chuideacht acht cúig cét dég fer, gur be comhairle do chuir Aluisdair roimhe filledh ar ais go h-Eirinn o nar freagradh ordughadh an rí úatha. Fa n-am sin tangadar trí longa móra do loinges choguidh na Parlameinte Albanuidh timchell o líte gur sheóladar go rangadar bun Locha h-Eiscórd & luingeas Alasdair astigh san loch, tugadar troid dóibh gedheadh do gabhadh luinges Alasdair, ionnus


p.178

gur bh'eigen d'Alasdair anmhuin san rioghacht ina ttarla olc arr mhaith leis e.

Gluaisis roimhe tar Chaol Reithe, tar monadh Chuaich, asa sin doibh go Glenn Garadh, go nernadar campa ann & fuaradar martacht go sáidhbhir da mhuinntir & nior éiridh abheg do dhaóinibh. Asa sin doibh go Báidinech & do rinnedar campa an soinn do fhogradar do mhuinntir na tíre sin techt astech anarm an ríogh no go loisgfedh & go creachfadh an tír, do taisbenadh an t-ordughadh dhoibh & do thógbhadar leis an ordughadh clann Mhuirigh Bháideineach & caipdín & cennfedhna maith da fuil fein rompa .i. Eogain Óg mac Andra mic Eóghain tug tri chet fer da fhuil fein leis anarm an ri & do bhadar ro shesmach san narm an fedh do mhair an cogadh do eiridh clann Fhionnlaig Bhraighe mharr leo & cenn fedhna da fuil fein rompa .i. Domhnall Óg mac Domhuaill mic Fionnláigh do gluaisadar asa sin d'Afall & tarrla Iarrla Muntróas doibh amblar anaf afalla accruth ceannuidhe cláraige & máilín fa na bhrághúid ar ttecht o Sagsan & ordughadh an ríogh leis um ginleirecht na harmaraile do bheth aige & Alasdair mac Colla na mháidseoir Sinirel aige & do ghlacadar go toilemhail chuca é, do gabh urmhór fer Afall leó clann Donchaidh & Sdiubharduigh Afall do bhi tosach an fhóghmhuir aca nunámsin, & do ghlúais do chum an Mhachuir Ghallda. Tug arm ail mor dona coibhinentairsi coinne dhoibh angar do Phert an roibh ocht míle fer & ni rangadar féine da mhíle coisige do shlúagh acht gedhedh rugadar búaigh orrtha ni dhechaidh as díobh acht an rug luas each úatha. Do gabhadar Pert & do badh édalach ionmhussach íad tar éis an catha soin Phert. Ni rabh acht cúig la dég eter an cath sin do thabhairt & cath oile do bhrisded ag Obuirdhegh ar na covinenters aite abfuaradar cumasg cruaidh & troid thenn torannbhorb, do mhétuidh búaigh an da chatha sin misnech & menmna Ghaóidheal o sin amach, ionnus nach tugdis cúl do namhaid ar choram na ar anchoram.

Tarrla do Mac Cailin .i. Iarrla Earr Gaoidheal abheith na chenn don Presptri & na urruigh mhóir dona chovinentears & anaghaidh an riogh & tanic se d'Aird na Murchan & do chuir sídsi ma Chaislén Miodhairidh & nior chinn leis athabhairt amach. Tainic Eoin Múdeordach on Chaislín Tirim dionsaighan champa sin Mhic Chailin air íarradas Mic Cailín oir fa dóigh le Mac Cailín go n-eirghedh Eoin Muideordach & clann Ragnall leis na arm féin anaghaidh áirm an ríogh. Ni fada


p.180

dó san champa do fhill tar ais & do thionoil fecht Uibhisd, & Eige, Mhúideord & Árásáig & is í cét sheirbhis do roinnedh leó .i. Shúineord do chreachadh gan bhó gan chaora dfhagbhail innte & tabhairt go faichae an Chaislen Tirim & do chuir se Domnall amhac le cuid don chreich sin do chum na mbárd do bhí ar Chaislín Mhiodhairigh, & sanám chétna tainic Alasdair mac Colla anuas o Mhuntróas do thabhairt rélif do Chaislén Mhíodhairigh & tarrla Alasdar & Domnall mac Eóin Muideordaigh da cheile ann & fa luathghairech íad fa na cheile dfacsin oir do bé sin tús aneólais ar achéile, tangadar asa sin don Chaislen Tirim ar fágbhail athrughadh bárd ar Chaislén Mhiodharidh, do ghluais Eoin Muideordach & íad féin d'árasaig & do mhorshrón & do cuireadar techta dionnsaigh Mic Leóid diarraidh air techt astech anarm arí do reir a dhlighidh & do dhiult se dhoibh & tangadar do Chnóideórd & tarrla Aonghus mac mic Alasdair riú annsin, & do bhadar ag iarraidh air eirghe & ni dearrna sanuairsin. Giodhedh do eiridh Domnall Gorm derbhrathair athar leó & an chuid budh mo dferuibh Chnóideórd & Ghlinne Garadh, do thrialladar ó chenn Loch Neimheis amach mám Chlach Árd go Loch hAbar & don Bhráighe & do éiredh Domnall Glas mac mic Ragnaill & fir an Bhrághad leo & tainic Sdiúbhordaigh na h-Apan chuca ann soin & clann Eaain Ghlinne Comhan & fer Ghlinn Neimheis & an raibh taobh hoir do Lóchuidh do chloinn Chamsroin, do ghluaisadar as soin go Báidinech & tar mhonadh Dhruim úachtar & go Blar an Afall & tarrla marcos Muntrós riu ainnsin & fa buigheach é don toigheasdal sluaigh sib do chuiridh le h-Eoin Muideordach chuige do gheanamh seirbhísi ariogh shaoghalta. Do chuiredh chomhuirle choguidh na suighe san bhall sin & dfhéigsin caite a ceth ccaithfedh síad an geimhredh ase shaoiladh an sinireil gurab ar Ghalldacht do bionchaithmhe an gemhradh & do mhios cách gurab ar Ghaoidhealtacht fa dainge dho an tárm do bheith do aontaigh Muntrós an ni sin ar choingheall go fuighedh an tárm biadh & loisdmed ann & do chuiredar fios ar Aonghus mac Ailín Duibh go láthair na comhuirle .i. duine uasal dferuibh Ghlinne Comhan do chuir Muntrós ceisd ar Aonghus narbh eolach anna ttiorraibh Mic Cailín no an fuigheadh an sluagh biadh no fas longart ionnta san gheimhradh do fhreagair Aonghus an morbhair & isedh a dubhairt nach raibh baile no leith bhaile fa thighernas Mic Cailín nar bheol dó & da foghnadh tighe díonach & bath remhra mar bhiadh re chaithemh ionnta go fuighedh doibh e do thaitin an fhreagra ris an marcós & do áom triall d'Earr Ghaoidheal. Do ghluais an sluagh a Braighe Afall & do chuadar go h-Apuinn an Meinnéinigh & do loisgedar í & asa sin dhoibh go cenn Loch Tatha & do loisg síad ar gach taobh dhe

p.182

& tainic clann Griogoir & clann Anaba a chucha do chungnamh le hárm an rí do chuiredh Eoin Muideordach & amuinntir fein & fir an Bhrághad ar slighidh ar leith ón chuid eile do narm do ghenamh creachadh ar fedh gach tire ionnus nar tharrla re Muntróas e go rangadar Cill Martain a n-Glasradh & tug an crechta 26 sin mile bó ar aontiubhadh do chreith astech go campa Mhuntróas ni fuil re rágh air acht gur chreachadh & do losgadh tiorrtha Mic Cailín uile don toisgsin, & gur marbhadh 800 & ceithre fichet & cuig fir dég sna tiorruibh gan bhlár gan machuire do thabhairt ionta. Do ghluais an tárm a h-Ear Ghaoidheal tar an Chonguil Ladhárnuigh ag siubhal gach tíre go rangadar Inber Lochuidh an Loch h-Abar.

Ni roibhe Mac Cailín diomhaoin oir do chuir se iarraidh ar thigerna Achadh na Mbreac as Eirinn chuige, oir do bhi se a n-Eirinn o thosach an choguidh & duithadh Íarrla Aontrom aige & abailte móra ar aláimh & arm na sheasamh aige ionnta. Do chúaidh an marcos fén go Dún Éidin da chasáoid re comhuirle na h-Alban nach roibh Muntrós no Alasdair mac Colla ag fuirech ris do chum catha do thabhairt doibh & do chuiredar reisiment chuig cét leis do shoighdeiribh mar chungnamh & mar fiadhain, Tainic tigerna Achuidh na Mbreac as Eirinn chuca & do ghabh mir & dásacht é mar fuair se ar na losgadh & ar na creachadh a dhuthaidh ar a chionn. Do chruinnigh se clann Mhég Dhúimne go lionmhur ler thionoilte & do trialladar ar lorg anairm sin muintros & Alasdar mic colla, acht ar techt do Mhuntróas go h-Inber Lóchaidh, tainic Sir Lochlinn Mac Giolla Eoin chuca ann & Aonghus mac mic Alasdar tigerna Glinne Garadh, acht do bhi daóine mic mic Alasdar san narm roimh sin do ghnath & ar nglúasacht as Inbher Lóchaidh don taobh túath ni fada do chúadar anuair tainic sgela chuca go ttainic Mac Cailin & an mhor shlúagh sin go h-Inbher Lochaidh & gur loisgeadar Bráigh Loch h-Abar, do fhilladar a Cill Chuimín a n-obairthairbh an tarm sin riogh Sérlus sa nuarsin & marcos Muntrós na geniler aca & Alasdair mac Colla mic Giolla Esbuig na maigheor ginirel & na huasle sin chloinne Raghnuill & chloinn Domhnaill .i. Eoin Múideordach mac Domhnuill mic Ailin & a mhac Domnall & Aonghus mac mic Alasdar tigerna Glinne Garadh & a ccinnedh & an daóine muintire féin leó & na trí Reisimente Eirennacha do dherbh dháoine muinntire Íarrla Aontroma. Do bhi ann accinnfedhna fein romptha .i. corneil Sémus mac Somhuirle mic Semuis na Banna mic Shomuirle Bhuighe & Ragnall Óg mac Alasdar mic Allasdar mic Aonguis Uaimbhrigh, & Mághnus mac an Giolla Dhúibh Í Chathan derbh chomalt Iarrla Aontrom. Do tháobh mic Giolla Eóin Sir Lochlainn ni roibhe do dháoinibh na fhochair acht tuairím da fher dhég da muinntir da choimhidecht; Do bhi duine maith ann d'uaslibh Alban .i. morbhair Oglabí & a mhac duine gasda .i. Sir Tómós. Do ghlú aisdar o Chill Chuimín tar Láirc Thurraid & astech


p.184

go Glenn Ruaigh & tairis an Sbethain & tarrla pártuidh don namhuid dhoibh ann soin & do leansad iad & do marbhadh anurmhor & an droing do chuaidh as diobh tugadar sgeala don champa & do bhi anmach día Sathrainn ar techt orrtha an tra rangadar ar comhuir anamhad. do chúaidh an slúaigh Mic Cailín ar accoimeid & do bhi foraire gac sluaigh dhiobh ag lamhach ar achéile ar fedh na haóiche, Do chúaidh Mac Cailín féin na luing & do fhágaibh tigerna Achuidh na Mbrec re haghaidh na hiorghaile, acht a bfhior thósc na maidne do cóirghedh na catha aneagar & anórdughadh Día Dómhnaigh la féile Bríde an cét la d'earach anno domini 1645. Do cuiredh amach a harm an rí cuidechta & Magnus mac an Ghiolla Dhuibh í Chathain rompa, & do cuiredh cuideachta eile na naghaidh as arm Mic Cailín, & Giolla Asbuig mac Giolla Esbuig Óig tigerna na m-Bingingedh tug an da Phártuidh troid da cheile nior fada gur brisdedh ar ann partuigh sin airm Mic Cailin gur cuired na corp féin go haimdheónach íad do chuaidh corp anairm tríd a cheile dhe sin tugadh anaduannsa orrtha & do brisedh uile. Do marbhadh úrmhor an tslúaigh & do báthadh iliomad diobh ar Bhun Neimheis, do marbhadh tigerna Achaidh na mBrec & tigherna Cháraduil & Próvisd Chilli Munna; do ghabhad tigerna an Bharrbhric, tigerna óg Charadail, Mac Íomhair na Pinnginge Móire, do gabhadh an chuid nar marbhadh do chinedh Mic Cailín uile an la sin. Easbadh airm an ri .i. Tómos mac morbhár Oglabi Capdín Brain & seisir do soghdeiribh.

Gluaisis Muntrós tar eis an catha sin & árm an rí don taóbh atúath & tainic Mac Coinnidh .i. Iarrla Sithphort chuca & tug abhríathar go tiocfa féin & adhaóine leis a nairm an rí da chuidiughadh do chuir se tionol & tiumsachadh ar a mhuinntir a Leóghus & as gach tíre oile do rabh aige; iomthós Muntrós do chaith se an terrach annsa taobh atuath ag nertughadh ahairm fein & tainic na Gordonuigh da ccommoradh & morbhar Górdon mac marcos Huntlí & do bferde iad. Fa námsin tainig arm na comhairle Albann as an taobh adeas; & tainic Mac Coinnidh & a arm fein o thraigh fir Leoghuis & anoirire a tuath a se ni do rinne Mac Coinnidh féin & a mhuinntir dol dionnsaigh airm na Parrlameinte & fhocal do bhrisdedh ar Muntrós & ar arm an rí.

Tarla ag alta eirinn Muntrós & arm an rí ma namsin & morbhar Górdon & a mhathshluagh & ashluagh coisi. Tanic Natanial Gordon on foraire chuca & tug sgela dhoibh go rabha an námhuid


p.186

angar dnnibh, marach maith an fearsin lamh fhuiltech áthasac an Gordonach Caoch ainm oile dó. Do cóirighedh catha glesda glan-airmmach Gaoidhel ar chomhair a nescharad & tugadh an lamh dhes don mharcsluagh ghloinnmhir Górdonnigh & da morbhair & sdiuradh cuirp an chatha don mharcus mhear mhórdhalach Muntrós, & gabhus sir Alasdair arm dherg échtmhinig .i. mac calma churannta Colla Chiotaig mic Giolla Easbuig mic Colla mic Allasdar mic Eoin Cathanaig lámh chlé anairm chuige fá chomhair laimhe deisi na námhad, & ar mbeith dallasdar ag córughadh amhuinntire, tainic dúine úasal ón mhorbhair le techtairecht chuige & do labhair san bfoirmsi,
‘Do chualamar a mhic Domnaill go rabha coimhcengal & caradradh ag ar sinnseruibh re chéile & nar bhuailadar buille anaghaidh a chéile gach be ar bioth cennarc do bhiádh eter an chúid eile d'Albanachibh & íad & nar mhó clú chrúadáil ar threabhibh oile na ortha, ar a nadhbhar sin dathnuaghadh an coimhcenghuil budh mían leam a chónadh dfaghbhaill úaibhsi & asi sinn malairt choisighadh anchét lá dom sheirbhis dom rí saogalta, ase sin mo shluagh coisi féin do ghabhail chugad & do choisighesi do chur chugam.’

Do rinnedh go hathlamh le h-Allasdair mac Colla an ni sin, do chuire deichnemhar & ceithre fichét dionnsaigh mhorbhar Górdón dona senn soighdeoribh, ar na nderbhadh go minic amor dhochribh aniomad daitibh & tainic chuige na náit sin trí chét coisidhe do mhuinntir Bhug na Gaoithe & Srathabhalgaidh & Bhraighe an Mhachuire nar chlecht cumaisg nacrúaidhe comhlann na torann treathan-gharbh troda. Acht gerbh olc d'Allasasdair an mhalairt sin, fa maith do muinntir í oir ni rabhadar am blar no an sgeirmis riamh fa saóire dhaoibh na é, tar leó nach roibh do curuim ar mharcsluagh na n-Górdónach acht abheith ag tesairgin na ccoisigedh o nuile chunntabhart. Iomthus Allasdair tairnges amuinntir amach agarrdha ina ttarrladar & nior chonnaibh aige da gnáth mhuinntir féin acht teachnamhar & da fhichet da daoinibh úaisle & cuiris cuiger ar fhichet diobh sin san chét ranga & cuiger ar fichet san ranga dheighenach dhiobh & do tarruing athrí cét coisighidhe Górdónach na meaghóin & do ghluais féin romptha & is iad daóine tarrla ar accomair réisiment thigerna Labhair daoine trénailt denta & daóine uaisle Leóghuis na accuidecht a cheile do thionnsgann torann na troda amhuil is gnath sanuile mhachuire & nior mhaith fullann sin ag na coisighibh do bhí an diaígh Allasdair mic Colla, oir ni cluinnfedh cuid diobh sionnsa sóighde no fed peileir nach dénadh cromadh cinn no iomrall aisdir; ase fa cosnamh d'Allasdair nuairsin ag imdhecht an díaigh achúil ag sméidedh alaimh ar amhuinntir misnech mhaith & meirseil athlamh do dhenamh & gan dfheidhm ag a dhaoinibh uaisle da ghénidh acht a connmhail acuidechta na nordughadh no


p.188

gur sháruidh orrtha do baithnigh damh daoine no rinne marbhadh ar na coisighibh Gordonach da cconnmhail o brisdedh do ghabháil mar do chonnaic an námhuid an ni si eibhghedar anionnsuigh & an tasalt do thabhairt. Tug Alasdair ordugh an garrdha as ar thriallad roimhe sin do thabhart orrtha & tangus orrtha faoí sin le pícibh & le sóighdibh do bághas ag denamh marbha ortha ar gach taobh don garrd(h)a ma fuair an chuidechta astech ann, do bhris cloidhemh Alasdar & fuair se cloidhimh oile na laimh & ni roibh cuimhni aige féin cia tug do é acht daoine ag tabhairt baramhla gur be a chliabhain Mac Cáidh Aird na Croisi tug dhó a chloidhimh féin, & do thuit Mac Cáidh sa nuairsin & Fer Dírch 27 Mág aodha & daoine uasle maithe oile ma dhoras an gharrdha do bhí ag fanmuinn re h-Alasdar do chur astech romp & ar ndul d'Alasdar astech san garrdha do chuir glés troda ar an roibh astigh ann do thabhair relífe do mhuinntir do bhí amuigh, & fa diobh Ragnall mac Domnuill mic Aonguis Mhuilaigh Me Ceanain 28 ni leigim thoram an bhegansa do cur sios da ghriomharthaibh do rala dho a bheith ar siubhal ameasg na n-Gordonach & ni hionann taobh don gharrdha gus ar ghabh e & an chuid eile do dhaonibh uaisle Alasdair do bhi ameasg na n-Gordonach ar siubhal no gur mhothuidh se an teapar do chur ma na slinnénaibh aige do iompáigh a aghaidh re na namhaid do bhi a chloidhemh ma bhraghuid & sgiath air a laimh chle & gunna glaice na laimh dheis do chuir se an gunna riu & do sdadar cuidecht do lucht pícedh do bhi na dhiaigh mar tarrla slighe cumhang rompa les sin ni rabha duine da chuidecht fein do bhi na dhiaigh gan dul roimhe do bhi marbhadh tiugh ag lucht bóghadh ga dhénamh ar na coisidhibh Gordonach ma nám sin tarrla dfiorbogha a bheith ag rioth seachad ar Raghnall & é ag chur soighed ar Ghordonachibh tug súil tar a ghualuinn & do conaich an fuirech do chuir Raghnall air lucht na bpiced & do iompaigh alamh on bfer do bhi roimhe do shéol a shoighed ar Raghnall do bhuail san pheirceall do chuir dorn dí amach ar an bpeirceall oile ainnsin do sgaoil Raghnall an turch & ni ar fer an bhogha teilgis an gunna úagha & cuiris lámh accenn a chloidhimh do bhí a sgeithe abfad úagh amach da im dhíden ar phícibh tug iarraidh da chloidhimh & ni tháinic leis oir do rioth an crios 29 timcheall leis & ni thainic an cloidhimh amach tug an dara fecht leagadh ar laimh na sgeithe fa nasgail ar truaill an chloidhimh & tugadh amach é. Giodhedh do cuiredh cúig píce eder an chíoch & an smeig ann leis an bfolbhughadh-sin acht ni rabha orrlech ar doimhne anen áladh da ndernadar air ansoin. seal ar an seol soin ag gerradh phícedh &

p.190

an méid do churtháoi an sás na sgeithe díobh. Do tharr se adhruim ris an gharrdha do chúm a choimhéta & do bhi ag dénamh imechta ar eigen dionnsaigh an doruis. Do bi lucht na mpicedh ag dol a n-édánacht air ón mhét do bhí ag gearradh dhiobh acht aoinfer do bhí da thuargain go harrannta iomarcach tar leis an bfersin go ccoimétadh a píce gan gherradh & go tuitfedh afher comhloinn leis. Do bhi Raghnall ag esdecht re hAlasdair ag gabhail do bhatha ar Ghordonachibh fa olcas an lámhadh do bhádar da ghenammh do thabhair relif dho fein as a nionadh ina roibh acht do bhi se ag triall go dorus an gharrdha céim ar chéim & anuair do shaoil bheith angar don dorus tug léim ard athlamh ó fher na píce & tug a chul dó & aghaidh ar an dorus & do chrom a chenn, lenais fer na pice é gur chróm a cheann fein faoi an dorus, do bhí Alasdar san úairsin do bfeithimh & tug buille dfior na píce, & ger bathlamh do chum iompóigh arís is edh tarrla cenn an ógláigh da bhualadh fa na heasgadagh ar Ragnaill on bhuille tug Alasdair dhó, tuites achorp san dorus & achenn san ghardha, ar ndírghedh adhroma do Ragnall & ar namharc na dhíaigh ar an dorus ag sin mar connairc a chompánach; Do gheradh an t-soighet do bhi an Ragnall & tugadh as í & fúair as í & fuair a thenga go maith & comus labhra ni nar sháoil.

Do burusd a rágh nach go tím-diomháoin do bhadar an chuid oile dárm an rí sanuairsin .i. Marcós mer menmnach misnech mhór Muntrós & morbhair cródha curannta gasda galannta gasgemail Gordón gona auaislibh na fharrad. & an cuid oile don droing dhána dháchtuidh 30 Domhnallaigh & don reimh runbhuirbh ro chalma reachtaigenntaigh Raghnallaigh. Acht tugsad a naghaidh anámhad go harracht urronta gan uamhan gan imeagan buille na urchaire. Et tarrla do Muntrós a gionarál go rabha re na shluaigh & é ar Árd Chnoic, & do connairc an guasacht & an gábhadh an rabha Alasdair, & ase ni do rinne do léig gláodh mor as ag brosnughadh na núasle & an tsluaig do bhí an ait eisdechta dó & isedh duibhert, is mor anáire duinn an daon duine ag tabhair ar clú dhinn do ghnáth mar bhrisder ar nuile namhuid romhuinn ag sin Alasdair ar breith búagha ar an mhuinntir do bhi as achomhuir fein don chatha & tuguibhsi anadbhansa go glésda gradathlamh; Do fregradh go furachar an fhogra sin ó nard geinirél, ionnus nach rabha marcach nar tenn a sháil re haisgail eich no coisidhe nar chruaidhigh a chéim go talcmhor troighesguidh & go sanntach solamhagh ionnus go ndechadar ameasg anamhad don ruatharsin, & do brisedh ar mathshlúag na namhad gur chuiredh amesg na ccoisighed íad; iomthus Alasdair, do mhothuidh do mheirge mhóir


p.192

an ríogh ag techt ar cúl an reidsiment do bhí ag tabhair trod dhó, ain sin do chuir gles ar amhuinntir do tarraing amach as an ghardha do chum troda & tainic marcach o Muntrós chuige faoí sin, tug Alasdair adhaóin as an ghardha, in mhéid do bhi infhedmdha diobh, giodhedh do fháguibh secht bfhir dhég do bhí búailte astigh do dhaóinibh uaisle nar fhét techt a mach tairis ar marbhadh dhiobh do chuir gles troda ar an ccuidechta & do ionnsaigh anamhuid an fecht tanaisde & do ionnsaigh Muntrós ar an laimh oile íad, ionnus gur thuit an reidsiment sin tigerna Labair & úrmhor fher Leoghais mar aón riu narángadh, do lenadh an ruáig orrtha gur theisirg Inber Nis an chuid do tharr as diobh & is ar eigen do chuaidh Mac Coinnidh as ar each ar call adhaoine & achlú. Do biomdha lamh áthasach do Dhomnallachibh & Ghordonchibh do bhi san lathair sin gan iomrágh ar a heaghnamh na ar hard chosgar. Amhuil adeir Muntrós ag techt ar an lá anáit oile, gur abh aige féin do connaic an seiser as mo do ghabh mire & dásacht cath go marbhadh daoine da faca se aige féin na ag duine oile roimhe no na dhiaigh & fa dhiobh Nataniel Gordon & Ragnall Óg mac Alasdair mic Aonghuis Uaibhraigh31 & morbhair Gordon féin & triuir oile ge be íad. An tús samhraidh tugadh an chathsa uilt Eirinn san bliadhna 1645. Tar eis cur an bhláir do léig 32 siad an sgíos tamall an dúthadh morbhar marsail do bhí na chóvenantair & na eascarad dhoibh. Tainic Alasdair mac Colla go tràigh do thógbhaile daóine ar Ghaoidheltacht & diarraidh mic Giolla Eoin & Eoin Muideórduigh, is ann do chuir an comhuirle Albanach arm ar achois & Sinireil Beillidh rompa & Mac Cailin na ccuidecht, do bhi sgela acca sin go raibh Alasdair ag tráigh, do chuiredar romptha coinne do thabhairt do Muntrós ni is taosga na thiocfa Alasdair & an chuid oile do Ghaoidhealuibh da chungnamh & tarrla an ní sin; tugadar coinne do chéile analphort .i. Sinireil Beillí & Mac Cailín & arm na comhuirle Albanuigh go lionmhor leir thionoilte, & is íad so do bhi abfarradh Muntrós darm an rí .i. morbhar Górdón & a mharcshluagh ghléasd groidhéghadh Gordonach na fhochair, & Aonghus mac mhic Alasdair tigerna Ghlinne Garadh sa nuair sin & an rabha do chloinn Ragnaill na fhochair & fir Bhaidineach & páirtuigh dfheruibh Afall & ar bfaicsin acheile dona sluaghadh, do chuiredar glés fiachdha fuathmhur fíorathlamh orrtha leith ar leth, do cuiredh ó arm an rí buighin d feruibh Bhaidinech dfógra na deabhtha & do thionsgnamh na troda & do chuiredh buighen oile na naghaidh sin ó arm na Parlamainte ann sin do labhair

p.194

aon dona covinenter-se re na arm féin & is edh adubhairt,
‘Is gnáthach leis na daónibh ata inbur naghaidh tús gach ionnsuighe do bheith aca oruibh & na tuguibhsi an tosach sin doibh aniugh, acht ionnsuigibh íad go hathlamh aigentach’; & do labhair fer oile an arm anarm an rí .i. morbhar Górdón ‘na bíadh faitches ar aon aguibh nach tíubhra misi Beillí chuguibh ar mhuinel a meghoin a chuidechta’; as ann soin tug an da cuidechta sin da rúathar rechtmar roithinnisnech a gcert chomhdhail acheil, baoi do luás na mársala do rónsad go ndechaidh cuirp an da airm na céile sul loisg an da phairtuigh do chúaidh uatha do dhusgadh na troda aon urchar air achéile gur ab é ni do rónnsad béil an gunnadh diúmpúg ar chorp anairm & an lád do bhí ionnta do thabairt doibh & is úatha tainic an turchar tupaisdech ler thuit morbhar Gordon & é ag cur alaimhe san chrios cloidhimh do bhí fa bhrághaid Shinireil Beillí, do bhadar na sluaigh an dosanuibh acheile sanuairsin an mathsluagh & angruaga andornuibh cléi acheile & iad ag gabhail da mpiostaluibh a ccloignibh aroile & ansluagh coisi gan fios aca crét do gheindis o bhuaighradh anech do bfhiaghain ar sin Alasdair mac Raghnaill mic Ailín oir is e féin & Ailín Óg mac mic Alasdair do bfoifigidh don chloinn Raghnaill do bhi san lathair si oir do bhi mac mic Alasdar féin san turpa farre Múntrós. adeir Alasdar mac Ragnaill go rabha féin tamall & biorrdhías achloidhimh re lár gan fios aige cia ar ambuilfedh buille gan aithni aige ar caruid sech namhuid, do bhadar mar sin no gur sgairt an t-oificech tapaidh maiger Lidas san tenguidh bherla na heich uile do shearrughadh. Nior chuala an focalsin aon marcach nar glan a ech féin amach o na coisighibh. O sin amach fuair anuile dhuine comus feadhma do dheanamh le na laimh & lena loinn. & nior léigedh ath iompsogh do mharcsluagh na cóvenenters acht a leanmuinn ar an druim do sior mharbhadh. Do chuir tuitim mhorbhar Górdon do chrádh orrtha, gur fhogradar gan cethramh do thabhairt do dhuine ar bioth an la sin, nior fhill duine ar bioth on rúaig do mhathshluagh Muntrós no gur sgíth a n-echradh, & do bhí tigerna Ghlinne Garadh san ruaíg aige ar marcos Earrghaoidheal no gur sgithigh ech faoí & é anaite fraghairc dho ghnáth gur mhalair(t) an Marcos trí heich an la sin ag teichedh roimhe go ndechaidh as le lúas a eachraidh.

Iomthós Alasdair mic Cholla do ghlúais se ó thraigh & o na Garbh Chriochaibh & cuidechta mhór mhaith leis; an rabha ag baile ag Eoin Muideordach do dhaoinibh óga a dhúcha & a chinnidh & Dommhnall a mhac rompa & clann Giolla Eoin o Mhuile & Stiubarduigh


p.196

na h-Apan & clann Ghriogoir & foirenn oile. Ar 33 riochtain doibh campa Múntros do bhí failte mor & luathair ag Muntrós & ag cách oile rompa do thaisbenadh gach cuidecht ar leath diobh don Ghinireil & tug an chuidecht sin mic Eoin Mhuideordaigh .i. Domhnall fer mainda chrothach narach taisbadh 34 nemhshodalach abfiaghnaisi acharad an fer soin & e nertmhar nemhsgathmhar ar aghaidh a eascarad & accenn a fhichet bliadhna da aois fa nam soin. Tarrla comragh an oichthesin an teint an Ghinireil & an Ginireil et an maigeir gionaral .i. Alasdair mac Cholla go ndubhair Muntrós nar mhor an chuidecht do chaipdín chloinne Ragnaill gan lion creichthe do tabhairt astech go harm an rí do chur le na mac chuige do fhregar Alasduir gur cuir se sin leis do eiridh Alasdair as an teint amach & rainic an lóisdín ina rabha Domhnall & do raigh ris a Dhomhnaill amic ar se dein ullmhughh 35 do mhuinntri do chum creach do tabhairt don champa & bidísd réigh agad go gluasacht ar madain amárach & ni racha leat acht do mhuinntir fein & lucht eoluis don tír ambí ar nordughadh. Do fuaradar nordughadh ar maidin na diaigh tugadar creacha mora don champa anaimsir athghoirid do do thaitinsin le Muntrós & leis anarm uile ionnus gur be Domnall & mhuinntir is mo do roinn chrechuibh do raibh san narm uile. Cuid daghbharuibh na creach sin do thuit air tardaoinibh oile do bhíodh morán do Ghaoidhealuibh oile do churrthaoi do thogmháil chreach ag imdhecht leis na crechuibh do nídis dionnsigh an ttiredh fein gan ched da nginiral ni ghénadh mac Eóin Mhuideordaigh an ni sin oir ni leigfedh nech da mhuinntir le creich na la cobhartach úadha & adhbhar oile nar bhurusda da mhuintir dferuibh na noilen techt le creachaibh dionnsuigh an tiorrtha féin on Mhachaire Ghalda ó na hadhbharaibh-si do thuit trom na creach do chur don champa ráighthe an tshamhraidhsin air tug se creach mhór a dúthaidh mhorbhar Mharsal & chreich omachar Aonghuis & is e do chrech na Mhaoirne.

A tarrla sennduine onórach dhoibh & iád ar an chreichsin do bi ag innisin sgéala & is senchais doibh accenn gach sgéil eile dar innis doibh a dubhert nar chreachadh an Mhaoirne o náimsir do creachadh le Domhnall a h-Íle í an bhliaghain tug se cath Garbhthec do diuibhche Murchagh ‘& saoilim ógánaigh gur ar sliocht na ndoine ata sibhsi masa sibh chaipdin Chloinn Raghnaill.’

Ma namsa do chruinnidh comhuirle na h-Alban accenn acheile, do mios siad gur nar & sganalach dhóibh partuigh bheg airm do Ghaoidhealuibh do chíosachadh na ríoghacht, uime sin do


p.198

chuiredar cruinniughadh ar slúaghaibh na ríoghachta uile an mhéid do bhí ionairm dhíobh, do ghlúaisadar an diaigh muntros & Ghaoidheal an mhorshluagh sin na h-Alban anuaisle & anoificidh a marrscennuidhe & a mairnealaidhe ionnus go raibhe cúig míle maruighe na cuidechta nar throid ar tír riamh gus a nuairsi anuair do mothuigh an beg sluagh sn riogh bretan & Ghaoidheal an ni sin do chuiredar glés coimhéta orrtha fein da ndiden o thír go tír & ratréta orrtha gach aon la & imghecht ar eigen acasan ga ghenamh go hurrunnt eolghasach.

La do dhoibh o Choill Mheadhoin & ratréth go tenn & imghecht ar eigen aca, do be la fa mo an tárm namhad do chongadar riamh na ndíaidh. Tarrla do mac Eóin Mhuideorduigh & da muinntir abheith san rírar anla & an maigheir sinireil ag seasamh aposda fein ar aon riu & troid do ghnáth aga namhuid do chunn mhail orrtha. Do bhi aon mharcach arranta roimh chách ag techt astech do shíor ionnta ionnus nach tegmhadh bél átha no abhuinn riu nach cuirfedh an marcach sin buaighradh mór ionnta & tar le mhuinntir & leis fein gur bhe aon lamh fhedma na h-Albann é (sedh budh ainm dhó Coirnilar) 36 tug se a 3 na 4 dona hechaibh bagaisde diobh an la sin. Do bhi Aonghus mac Ailin Duibh ar deiredh a chuidechta féin ar muin eich gan phillín gan dial & guna fada trasda na ucht ar a bhélaimh, ni do mhuin eich fa gnath leis congnam do ghenamh acht da chois tar leis gur mothhaigh an marcach ag denamh uair no dho air uair duairibh da ndainic an diaigh aonhuis tug Aonghus an chos re lár & do léig a each fein uaidh do chuir a ghunna ar cloich go hathlamh, & do loisg an turchuir, & do thuit fer an trusgain dhéirg fo chosaibh a eich le asgarbuib sróil & le lásduibh airgid, tug mhuinntir gáir mhór do chaoinedh do faobhuighedh é & fágbhadh ann sin, & ni hainig an namhaid ni budh dána na sin orrtha an lá sin na an la na dhiaigh do bhadar ar nordughadh sin a tri dég na ceithir dég do laoithibh 37 gan suamhnes ar bioth acht ruaig do ghnath orrtha. Muntros ag denamh díchill gliocais dfechuinn an fétadh an tarm mór do bhí na dhiaigh do sgithiughadh ar bharamhail go sgaoileadh cuid diobh uatha an doigh go fédad blár do thabhairt doibh gidhedh do bhí na soigdeire da sgithiughadh le dith bídh & codalt, ar techt an gar do Chill Saoif doibh ar siobhal óidhche do ghabhadar campa & longphort sa nionadh sin; moch na maidni ar na mhárach crét do chídis acht antarm mór eter mharcsluagh & coisighe. Ase ni do bhi ann gur beigen darm an rí an campa dfhágbhail gan fheoil gan aran do chaithemh ma bhí se aca & gles trota no teichidh do chur ortha. Ar tarruinng na cuidecht do chuadar anuaisle & anofigheadhe accomh airle cia aca do gheinidis blár do thabhairt no an rátrét, do iarr Muntros an chúis do leigen faoi breithemhnus na soighdeóire &


p.200

anairm uile, ase ni adubhairt an sluagh uile daitheasg aoinfhir gur bferr blár do thabhair ar mhéd achunntabhairt no ruaig do bhi orrtha do ló & doichthe do ghnáth. Cuires Muntrós trompadair dionnsuigh anairm mhóir le sgéla go bfaighdis machaire do chonnmail riu, mur do chúala an mhórshlúagh ani sin, budhr a meanmna, ionnus gur léigedar garrtha móra áoibnis & luaithaire os áird asda, do choirgedh anegar & anordughadh íad, do cuiredh trí mile do lucht picedh & mhosgadh ar mbelamh ar trí sgonnsuibh & do tárnedh aon mile dég fer na mpataillenuibh air chúl sin, & tar leat budh crúaidh anobuir do bhegan buigne aghaidh do thabhairt orrtha manámsin. Do coirighedh cath cosanntach cruaidh chroidhech glanarmach Gaoidheal & isé anuibhir ceithre míle coisighe & cuig cét marcach ase inneal do chuiredar ortha coslomnocht & an leinte an gobhal gach aon aca, & leinte geala ar uachtar earradh amarcsluaigh.

Do ghlúaisadar na foirne feramhla fergaibhsech sinn anaghaidh mhosgadh & mhór ghunnadh bádar re na nucht san uair sin, do thiongsgain an troid le togha reisimente do Gaoidheluibh Eirennach & Albanach, do bhi tiúnta ar lámhach & teghmha ar troid & máidseoir Lachannáin rompa & Alasdar mac Colla ga seoladh & ga ngresacht do bhí da reidsiment oile re relif do thabhairt dalasduir & don bhuigin da chuadh sios ar ttús .i. reidsiment Mic Giolla Eoin & reidsiment Dhomnaill mic Eoin Muideortuigh, acht do bfhoisge do throid da thabhair clann Giolla Eóin do thaobh anorduighe na clann Ragnaill & do bhi do thes na troda ar máidseoir Lachanan gur sgairt Alasdar mac Colla go deifirech relíf; tarrla cáil fheichemh-nuis san n-uairsin eter Domnall mac Eoin Muideorduigh & Domnall mac Eachuin Óig mic Gillieáin um thosach dul síos, giodhedh gerruis clann Ragnaill antslighe tar bhrághuid clann illeóin & do ionnsuighe na sgonnsuig ar arabha an namhaid, Domnall mac Eóin Muideorduigh re na a muinntir & Pádraig Caoch mac Griogoir & a mhuinntir anaon reidsimeint & clann Raghnuil tugadh an t-asalt daoin réim le harm rathmhor ri breata sa n-uairsin & is é amacsin Eóin Mhuideorduigh chét duine do léim sgonnsa na naomhad diobh & a mhuinntir na dhiaigh do cuiredh na rúaig mhadma ameasg an tsluaigh mhóir do bhi re na ccúl iad & do leanadar cách go dion dasachtach íad, & do bhrisd ar an tslúagh mhór uile, go rabhadar fedh an laoi an rúaig orrt da leadairt & da lán chosgair & ar ccriochnughadh ar cur an bhláir do ghabhadar camp in Hamaltdún & tainic eochracha an chaislin mhóir ó Dhuneiden chuca & do sdríoc Alba uile dhoibh.

Do gheibhinn moran re na sgriobhadh do sgeluibh ar gnoidhibh


p.202

na haimsir da ccuirfin romham e acht as e tug oram anuradsa fein do sgriobhadh mur do connairc me gan iomrágh air bioth ar Ghaoidhealuibh ag na sgriobhnoiribh ata ag techt ar gnoidhibh na haimsire an mhuinntir do rinne an tseirbhis uile.38

Iomthos mharcuis Mhuntrós do ghluais & cuid do árm leis ar sligidh dul go Sagsan do tabhair relíf don rí & é a neigen ag Sagsanachuibh sa n-uairsin, & do bhrisedh ag Fhilipfach air & nior fhéd furtacht do thabhairt don rí.

Tainic Alasdair mac Colla o champa Hamalton go Cinntíre & do ghlan do féin í & do fhógair aisde clann Mhég Dhuimhne, do thóguibh Dún Ábhairtuigh mar dhaingen. Tainic Domnall mac Eóin Muideorduigh on champa sin Hamaltun do thir féin & do bhí Munntros ar techt ón bhriseadh Filipfách san taob atuath & ar mhair aige do dhaoinibh ar an seol sin dhoibh seal daimsir Muntros san taobh túait d'Alban & Alasdair mac Colla a Cinntíre ag cor díthe ar Earr Ghaoidheal & ar Chomhghall & air na chriochaibh & Eoin Muideordach sna Garbh Chriochuibh an teannta re tráigh. Do chuaigh Eoin Muideordach & a mhac Domnall go h-Íle & afecht féin leó & do fhógradar eisde an rabha do chloinn Méig Duimne innte.

Fa namsin 39 tainig Iarrla Aontrom a h-Eirinn do Chinntire dfhios anairm sin do bhi aige féin innte & do chuir fios ar an raibh mar aon re Muntros & tangadar sin chuige don chéid iarruigh. Tainig dhe sin muntros do dhul as an rioghacht diarruigh conngannta ar righibh & ar phrionsuibh oile do chonghnamh le rí Serlus & ar filledh do on turus sin do milleadh go heasonorach le comuirle na h-Alban leis na covenenters é féin & marcos Hunntlí & moran d'uaislibh oile do bhí ar táobh an ríogh.

Do chruinnidh cuid mhaith d'uaislibh Innsigall go h-iarrla Aontrom mar ta clann Giolla Eóin & clann Ragnuill, do bhadar ar tí airm do chur ar achois arís a leith an rí, sa naimsir chetna tainic ordugh an riogh go h-iarrla Aontrom sgaóileadh do leigen don nárm, oir do bhi an rí san nam sin ar laimh aga naimdibh .i. Parlameint Shagsan & Alban daonlaimh na aghaidh. Do léig Iarrla Aontrom sgaoileadh do nárm, & do chúaidh féin d'Eirinn.

Do an Alasdair mac Colla an Cinntire & do roighnidh 40 daighneach innte, & a n-Íle. Do fhuidh na Gaoidheal oile do bhí an leith an riogh antiomchel a bferann féin ga seasamh ar namhuid.

Tangas ma ccuairt orrtha fa dheoigh le harm mór Sir Dábhad Leislí & Mac Cailin go Cinntire dhoibh gan bhrath dfhaghail ar ambheith 41 ag techt no go rangadar an learg áite ina raibh Alasdair & mhuinntir sgaoilte o na cheile, do cuiredh as acheile an chuidecht sin Alasdar, do gabhadh Ragnall Óg mac Alasdair mic Aonghuis


p.204

Uaibhrigh, & do chuiredh go bás a n-Inbher Ághráth é tamall na dhíaigh sin.

Do chúaidh Alasduir mac Colla go h-Eirinn & do marbhadh ac Cnoc na nDos é & morán d'uaslibh oile do chloinn Domnaill san cath tug Murchadh O Briain dhoibh san bliadhna 1647.

Tainic an tárm morsa Dhábhad Leislí & Mac Cailín leo go h-Íle & go Muile & do sdrioc anuile dhuine dhoibh acht Eóin Muideordach na aónar & ar ghabh leis

[Follows eulogy on Donald of Moydart, by Cathal Mc Vurich See Elegies, &c.].

Iomthós Eoin Mhuideortuigh mic Domnaill mic Ailín tigerna chloinne Ragnaill ar na threigsin do nuile dhuine tar éis Muntrós & mharcois Huntlí do chur chun báis & ar mhair beo dona huaislibh do bhi a leith an rí ar dhiobra accriochuibh cíana comhuighech. Do bhí seisin na áonar ag fanmuin a muigh ón rioghacht & an tíarsma do mhair don mhuinntir do bhi a leith aríogh ar tional ma thiomchall. Do bhi techtairecht le cumhada do ghnath ag techt chuige on rioghacht da atach um reite riu & nior ghabh. Acht do chuir a mhac Domhnall go h-Eirinn42 & ar mhair aige d'Eirennchuibh & cuid da daoinibh uaisle Albanach leo & do fhan féin & an chuid eile don muinntir ag sesamh a dhúthcha.

Iomtós Dhomhnaill do ghluais sé a h-Uibisd ar fligert glésda do luing ghálda do bhí aige & ar luing fhada Ghaoidhealach an timchell tri chet do soigdeiribh dénta dulchannacha. San bliadhain 1648. as asin doibh go Chaol Muile go Colbhannsaig & go Cáol Íle tarrla long mhor doibh ann & do ghabhadar í fa na lucht do shíol eorna do ghlacadar long oile san chúan ni fuarsad édail ar bioth innte do leigadar uata í do shéolsad go h-Eirinn rug sdoirm orrtha ar anoirir ionnus gur sgaradh o cheile anardruidhe ráinic cuid aca cúan na c-Cealbeg do chuaidh Domhnall & ar lean ris ar tír ar chorrán Áird Mhégiollagain do léig úaigh na hardradh go h-Albain. Do ghluais go h-Achagh Dacharad ait ina tarrla geiresdon cairdemhail doibh as sin doibh go cunntaoi an Chabhain ait ina tarrla Filip Ó Raibhill riu .i. tigerna na tíre sin & cara dhoibhsion do ghluais as asin go Muilen Cerr na Midhi & do fhaguibh amhuinntir ar chethramh san bhaile sin & do ghluais se fein go Cill choinnigh baile ina raibhe comhuirle na h-Eirinn na suighe, fuair se ordugh é féin & muinntir do dhul astech anarm na comhuirle fa chúmanda Sinirel Priosdón, ase sin arm ina raibh Alasduir mac Iarrla Aontrom & ar mhair d'Albanachibh & d'Eirennachuibh do chúaidh le h-Alasdair mac


p.206

Colla go h-Eirinn, do chloin Domhnuill & da ndaoinibh muinntirdha. Ni roibhe an reidsimeint-si gan chúig cét-deg do thogha daoine uaisle innte. Domnall mac Eoin Mhuiderduigh na liftenant coilineil innte, & Aóngus mac Alasdair tigherna na Lergan Ceinntiridh na chét chaipdín innte.

Seal sa narm sin fa chlú & fa onóir ag tabhairt bhailte móra amach ona naimhdibh no gur bhris síad amach43 a harm an Priustúnidh go rugadh orrtha san chunndadh riabhuigh. Do bhi buigen mhór d'Éirenachuibh do cháomhanachuibh maille riú, & iad fa lucht eoluis doibh & anuair rangadar sin eolus accrioch fein & fragharc coilledh do bhí a foisge dhoibh do theichedar & do fhágsad ris cách, ionnus go tainic an namhuid na miosg astech orrtha gur chuiredh as a cheile íad gur gabhadh Domnall tigerna chloinne Ragnaill, & Aonghus tigerna Ghlinne Garadh, do cuiredh ar laimh do Chill Coinnidh íad, do bhadar sin seal an príosun, no go fuair Marcós Aontrom slighe air a bfuasgladh. Is luaithe tainic mac mic Alasduir amach na mac Eoin Mhuidéorduigh & do thriall mac mic Alasdar nunn ar fairge an díaigh an rí; & 44 do fhág Domhnall san prísún & do bhi seal ann no go ndechuidh tuilledh airgid da fhuaighadh45 o Duitses Bucingeam .i. ben phósta mharcóis Aontrom do chuaidh se as sin go Loch Gármann do cuiredh long le Marcus Aontrom leis no gur chuir fa thír acáolas sdáláigh anuibhisd e & Aonghus mac mic Alasdair tigherna na Leargadh mar aonfris fa luath ghairech a cháirde fana techt da nionnshuigh. Tangador adhaoine uaisle go grod na dhiaigh ar luing do ghabhadar ar anoirir Eirennach do biád na daoine sin do chuaidh leis d'Eirinn .i. Murchadh mac mic Neill Bharraigh duine mor maisech & e treighech deghthabhartha súas, Alasduir mac Eóin mic Ailin na Bhuaillog Domhnall Gorm mac Ailin Domhnall Ruagh mac Domnuill meic Lochluinn mic Muiredhuigh Eoin mac Domnuill Faghlach meig Bethadh Aonghus mc Alasduir mic mic Gothfruigh tainic Eoin mac Briain mhéig Mhuiridh & cuid oile dona daoinibh ar slighidh eile doibh féin ar techt do Dhomnall on turus sin do chaith athair & é féin anaimisir ag seasamh an dúthcha no go bfhuair síad siothain on rioghacht. Gidhedh do bhi ainbhfhíacha ag nescairdibh ag fás orrtha fedh na haimsire sin, gur fháguibh fa letróm do ghnáth íad fein & an sliocht na ndíaigh.

Anno domini 1670 an bhliadhna do theasda Eoin Muideordach a n-Éirisgáigh a n-Uibhisd & do cuiredh achorp an Thogh Mór ar fagbail aon mic .i. Domnall & triur inghen, Mór bainn tigerna Chola, Catriona bainntigerna Bharraigh, & Anna bainntigerna Benni-mhaola. Domnall mac Eoin Mhúideorduigh se bliaghna degh eter bás athar & a bhás do chaith se na sé bliaghna dég sin re gnoidhibh sioth chána seal ag feithemh cúrta lán do chen & donoir tre fheabhas


p.208

abés & adegh iomchuir & seal oile ag baile re diol ainbhfiach do ég se accanaigh anno domini 46 1686, an bliadhuin chetna teasda an dara rí Serlus do chuiredh corp an Domhnuillsi an Togh mór an aonleabuigh re a athair, ar fágbhail dias mac & triur inghen na dhiaigh .i. Ailín an tigherna & Ragnall Mór & Seonóid & Maire na hinghena, Mór inghen Eoin Mic Leóid a mathar, & Mór ingen Ruaigrigh Mhóir Mic Leóid mathair a n-athair .i. Domhnall. Fa mor an truime & an turrdhubhadh do chuir bás andeigfhirsi ar Innsi Gall amhuil thaisbentar na marbhnuidh.

[Follows elegy on Donald, son of John of Moydart; thereafter one on his son Allan, who fell in 1715].

47

O Henna do rinne so d'Eoin a h-Íle

    1. Cennus Ghaoidheal do chlann Cholla, coir a fhógra
      síad arís na gcathibh cétna, flatha fodla.
    2. Cennus Eirenn & Albuin an fhuinn ghríanaigh
      ata ag an dréim fhuilidh fhaobhraigh cuiridh cliaruidh.
    3. Fuair cennus na haicme uile, Eoin a h-Íle
      fuair Alasdair flath na feile, rath na ríghe.
    4. Domnall Eoin & da Aongus ma nfhial fháoilidh
      cethrar do bhen riar do righibh, sdar ghiall Gaoidheal.
    5. Domnall is Ragnall don ríoghradh riamh nar tughadh
      Somuirle nar mheall amoladh cenn na ccuradh.
    6. Cethrar ó Shomairle Shúl ghorm, suas go Suibhne
      ceathrar sin nach foill ninbhe, coir agcumhne.
    7. Seisior o Suimne riomh rathmar, go rígh Colla
      fion aca fa bhruach banna, a cuachuibh corra.
    8. Da nairfinn an ttainig uime, dúaslibh Ghaoidheal
      beim ar enghluin úadh go hadhaimh ni fuair aoinfher.

    9. p.210

    10. Ag so tres do ginealach Gháoidheal mar do ghellus
      an dremsa ris nar chóir coimes, sdar choir cennus.

[Follows in R. B. the prose poem describing the Arming and Army of John, 4th Earl of Ross. See Elegies and Eulogies].

Aois ar tigerna 1473 an bliadhna fuair Giollasbuig mac Alasdair a h-Íle bás & do hadhnaigadh a chorp an Ros Mhaircni .i. brathair d'Eoin a h-Íle mac Alasduir a h-Íle & athair Alasdair mic Ghiollaasbuig do mharbhadh le Mc Cenain a n-Orbhannsáigh Colbhannsaigh & inghen Mic Duibhsithe a Lochabar máthair an Ghiolla Esbuigsi mic Alusdair a h-Íle.

Aois an tigherna 1437 an bliaghuin do marbhadh Ri Alban .i. an cét ri Sémus ambaile Phert go fealltach le derbhrathair a athar .i. morbhair Athfall.

Sa náimsir cétna tésda Aonghus esbuig Innsi Gall .i. mac Domhnuill a h-Íle mic Eoin mic Aonghuis Óig ro hadhnaicadh a chorp lan uasal le bhachaill & le chuladh esbag san chruisde as ttaobh des don chor uidh mhóir amhuil do thogh fein dho re na bheó.

Do bhi mac oile ag Domhnall a h-Ile na manach & is re na linn do bronnadh Baile an Mhanuidh a n-Uibhisd do n-eagluis Anno Domini 1440.

San bliaguisi teasta Máire Leislí Bánmhorbhair Rois & Bainthigherna Innsi Gall .i. ben phósta Domhnaill a h-Ile.

Tugas 48 cuntas duit sgach ní is ríasdanas duit fhios do bheith agad do chraobhsgaoladh Chloinn na c-Colladh & chloinne Domhnaill go bás Dhomhnuill Duibh a n-Droichet Átha .i. an linne dírech do shealbhaigh Innsi Gall & Ros & Gairbh Chriocha na h-Alban.

Ase an Domnallsa mac Aonghuis do mharbhadh ann Inbhernis le na chlairseoir fein (mac Í Chairbre) mac Eoin a h-Íle mic Alasdair mic Domhnaill a h-Íle mic Eóin a h-Íle mic Aonguis Óig, & ni bfuil fios agamsa cia da chinedh no da chairdibh is oighre dlesdanach air, acht an cuiger macsa Eoin mic Aonghuis Óig do cur sios duit .i. Raghnall & Gothfroigh, dís mac inghine mic Dubhghuill Lagharna & Domnall & Eoin mór & Alasdair carrach triuir mac Mairghréide Sdiurord Iarrla Fif & goibhir(n)eir no ri Alban.

Sliocht Ragnuill tigerna chloinne Ragnuill .i. tigh an Oilen Tirim & tigerna Ghlinne Garadh.

Ni fhuil sliocht ar Ghothfri acht began do dhaonibh bocht ata san chenn túath d'Uibhisd.

Sliocht Domhnuill a h-Íle cét mhac Mairghréide Sdiubhord Alasdar a h-Íle Iarrla Rois & morbhar na n-Oilen, do phós an t-Alasduirsa Mairgréd Lívisdon ingen Iarrla


p.212

Litcú & do rug dho Eoin an tiarrla.

Clann oile ag Alasdair .i. Huisdiun, inghen Ghillepadraig Rúaigh mic Ruaighri mic an Aba Uaine mic Iarrla Rois dona Rosachaibh a shloinneadh & trían Leoghuis abhetha & fearuinn oile ar tír mór & is é do marbhadh sna rannuibh Gallolach an gcuidecht mic Domnuill .i. Domhnall a h-Ile oir cethrar do chuadar amach as anárm roimh chuidechta no phártuigh do tslúagh do chúaidh leó .i. Tormód Mac Leoid & Torcuill a bhrathair Lochluinn mac Giolla Mhaoil Giolla Pádruig mac Ruaighri do marbhadh Giolla Padruig mac Ruaighri & Lochluinn mac Giolla Maoil & tainic Tormód & Torcuill as an rúaig slán. Anno Domini

Ase an t-Uisdiun-sa mac Alasduir do creach Arcum & Uilliam Mac Leoid na h-Earadh & ogmhuigh Innsi Gall na fochuir ar an siubhal sin do rinne h-Uisdiuin Domhnall Gallach mac h-Uisdiuin re hingin chruineir ghall & do Ghuinnechibh a sloinneadh clann mhaith oile ag h-Uisdiuin .i. Domhnall h-Earach mac h-Uisdiuin & inghen Mic Leoid na h-Earadh do mhathair aige & Eóin mac h-Uistiuin & ingen Mic Ceaáin Aird na Murchann do mhathair aige & ni roib sliocht ar a n-Eoin sin & dobi seal na tigherna Giolla Asbuig mac h-Uisdiuin & mic oile nach airfighter ann so. Domhnall Gruamach mac Domhnuill Ghalluidh & Domhnall Gorm mac Domnuill Gruamich & Catriana inghen Alasdair mic Ailin tigerna Chloinni Raghnaill do mhathair aige & is ar a sliocht ata an tigernas fós.

Giolla Easbuig mc Alasdair a hile inghen mic Duibhshithe a lochabar a mhathair & Alasdair mac Giollaeasbuig do chuaidh an sealbhadh iarrlacht rois & Domhnall amhac sin fuair se bás gan sliocht. Eoin Mór mc Eoin mic Aonghuis Óig .i. tanaisde mic Domnuill do phós se Máire Bíséd & is lé tainic na seacht túaithe glinneach go cloinn Domhnuill.

Alasduir Carrach an treas mac. Do phós sé innghen mhorbhair Leamhna & ni rug si clann dho Aonghus mc alusdair is í fa mathair dho inghen mhic Duibh shleibhe & ni roibhe si posda aige Alasdair mc Aonghuis o fuil sliocht alasduir mic Aonguis san bhraighe an Loch habar ag sin agad sliocht an chethra mac sin Eoin mhic Aonghuis Óig.

[Follows elegy on Sir Norman Macleod, by Niall Mc Vurich, elegy on James Macdonald, and poem on Exile of Ranald. See Elegies,&c.]


p.214

[Macdonald and Macleod Chiefs contemporary with the writer, Niall Mc Vurrich.]

Cuirfed 49 ann so sios duit a leightheoir gach aón ata an tighernas san naimsirsi ar sliocht Eóin mhc Aonghuis óig, re nabarthaoi mc Domhnaill & morbhair na noilén & rí Fionnghall.

Silocht Raghnaill cét mc Eóin mar a dhubhramar roimhe tigherna chloinne Raghnaill.

Ailín mc Domhnaill mic Eóin mhúideorduigh mhic Domhnaill mic Ailín mic Eóin mhúideorduigh mic Alusdair mic Ailín mic Ruaighri mic Alín o nobartar siol Ailín, mic Ragnuill on raither clann raghnaill mhic Eóin mhic Aonguis óig

Tigerna Ghlinne garadh

Alusdair mac Ragnaill mc Domhnuill ghuirm mc Domhnaill mc Aonghuis mhic Alusduir mhic Eóin mhic Alusduir mhc Domhnailll on dubhradh síol Domhnuill mhic Raghnuill mic Eóin mhic Aonghuis óig.

Tigherna Mhóiróin

Ailín mac Ailín mhc Ailín mhóir mic Alusdair mic Ailín mhóir mhic Dubhghuill mhic Raghnaill bháin mhic Ailín mic Ruaighri mhic Ailín mic Ragnaill mic Eóin mic Aonghuis óig.

Tigerna Bhinne Bhághla

Domnall górm mac Ragnuill Óig mhic Ragnuill mhic Ailín mhic Eóin muideorduigh mhic Alusdair mic Ailín mic Ruaighri.

Ni fhuil doshliocht ferrdha agam re na chor sios ar sliocht Dhomnaill a h-Íle aga fuil tighernas acht

Sior Domhnall mac Domhnaill mic Sr. Sémuis mic Domnaill guirm Óig mic Giolla Easbuig mic Domhnuill Ghuirm Shagsanuigh mic Domhnaill guirm do marbhadh ma oilén Donnain mhic Domnaill Ghruamuidh mic Domnaill Ghalluidh mic Huistiúin ó raiter síol Huistiuin mic Alasdair a h-Íle mic Domhnuill a h-Íle .i. cét Íarrla Rois do chloinn Domnuill mic Eóin mic Aonghuis óig


p.216

Marcós Aontrom

l Raghnall Óg mac Ragnaill Arannuigh mhic Somuirle Bhuighe mic Alasduir mic Eóin Chathanuidh mhic Eóin mc Domnaill Bhalluidh mic Eóin Mhóir mic Eóin mic Aonghus Óig; & mc a dherbhrathar na oighre anois ar an Mharcos .i. Ragnall Óg mac Alasduir mhic Ragnaill. Ni faicim do shliocht aga fuil inbhi dar ghin o Eóin Mór acht Iarrla Aontrom & Tigerna na Lergan Ceinntirid ar sliocht Ragnaill Bháin mhic Eóin Mhoir Tigerna na Bpinginged a Cinntire ar sliocht Aonghuis Íligh mic Eóin Chathanuidh do chaill cenn na ttreabhsa aninbhe an sliocht .i. Sémus mac Alasdair mic Eóin Chathanuigh & Aonghus a mhac uachtarain Anoirir Ades go huilidh acht amáin fior bhega do fháguibh dias mc Giolleasbuig Duibh mic Aonghuis mic Semuis .i. Alasduir mac Eóin & Giolleasbuig 2 mac Eóin & Aonghus & Semus dias mc Huisdiuin& na firsin ar na maithriughadh go huasal

Fuair Sémus Óg mac Aonghuis mic Semuis oighre dlightech shlechta Eóin Mhoir bás an Lunduinn san bliagain daois ar Tigerna 1626.50 San bliadhain chédna fuair Ruaighri Mór Mc Leóid bás san Chanánuigh an Ros fa mór an sgél eter Gaoidhealuibh sa nuairsin iad sin .i. bás Semuis Óig & bás Mic Leóid na Hearadh.

Tormód Óg mc Eoin mic Eóin mic .i. Ruaighri Mor mc Tormóid mic Alasduir mic Uilliam mic Eóin mic Uilliam mhic Giolla Choluim mic Tormóid on raiter Siol Tormóid mic Leóid o raiter Siol Leóid mar ta Mc Leoid Leógais & Mc Leoid na Hearadh

Do beolach dhuinn cuiger mc an Ruaighri Mhoir sin .i. Eoin an Tigherna & Ruaighri & Tormód Uilliam & Domnall Isibel inghen Domhnaill mic Aonghuis do mathair aca .i. Tigerna an Tróim & Ghlinne Garadh

[Follow poems on Rory Mor Macleod and Allan of Clanranald. See Elegies and Eulogies, the last two poems].

ELEGIES AND EULOGIES OF THE RED BOOK

Marbhna Ailin & Raghnaill. Mc Muiredhuigh esin &

    1. Alba gan díon an diaigh Ailín
      oighrecht Ragnaill na rosg ngorm
      mo chor ar nég an da fhersoin
      crodh da mét nach esbhuidh orm

    2. p.218

    3. Laoch ler cothuidhadh clár monuidh
      mac Mairgréide ca mó béd
      ni haghur lé díoth budh doilghe
      giodh é crioch gach oighre ég
    4. Ailín ler coisnadh clár Fionnghall
      fine Cholla fa chnes mín
      go tainig bás oighre Ó Nechadh
      nior chás oirne an dechaidh dhinn
    5. Ég Raghnaill as an reimh chétna
      cennus Ghaoidheal do ghabh súd
      fuair tre ég urruim gach aoinfhir
      géig don choilligh fhaoilidh úd
    6. Caoinedh Raghnaill na renn ccorcra
      cor mo chroidhe ni céim soirbh
      ge be la is lugha da egnach
      ata achumha a negcruth oirn
    7. Ni ferr fhuilim tar éis Ailin
      oighadh Raghnuill ni roinn mhin
      cinn ar slóigh ar cconchlann ccuradh
      comhthrom bróin do bhunadh bhim
    8. Cumha na deisi dáil chomhthrom
      cennach duinn ar dáil aséd
      ni damhna dfhaigsin a hardmadh
      gabhla gaisgidh Alban deg
    9. Tásg Raghnaill do rochtain inbhe
      deis Ailín do boirdherc nós
      do chaith aré rinn atesdha
      truagh nach sinn do theasda ar tós
    10. Raghnall ar ndul an díaigh Ailín
      dég einfhir ni fhuil mo sbéis
      rainig atheisd tar ghniomh Ghaoidheal
      ni ceisd diobh aoinfher da éis
    11. Ainbreath51 an bháis ni bert chothrom
      ar Chloinn Colla nar ghabh geis
      a ég is aoighre aneinecht
      gég moirne gan leirecht leis.
    12. Can tar uaim re tucht mar eala
      a ua Ruaighri na renn ngorm
      mo mhuirn réd chois a dhed dhaith gheal
      tég anois da aithfer orm

    13. p.220

    14. Do theisd go brách biaidh ar cuimhni
      conchlann teinigh ard an clú
      tég na cháraid re hég Ailín
      gég nach ráinig taibheim
    15. A cheinnbhile Chloinne Cobhadh
      crioch bur naisdir anba an bét
      an derrna sibh urra dargain
      truma na sin Dalbuin tég
    16. Úir gan ioth a haithle aéga
      oighrecht Raghnaill ni roinn mhion
      mar táid ar ccroinn chno gan toradh
      coill da ló folamh gach fiodh
    17. Tarrla ar an ghréin do ghlais cumhadh
      nar chuir blath tre barruibh gég
      ánfadh na síon ann ga niomláoid
      griobh barr go nionnmaoid a ég
    18. Na áimser fa ghormfhonn Ghaoidheal
      nior ghuth gort angeall re sín
      go fuil da ég as a aithle
      gur bhrég muir a tairthe ó thír
    19. Crioch Fhionnghall anaimsir Ailín
      oirdherc do chách ancéim rug
      fuair re ré treall da gach taradh
      tar leam ni hé an talamh tug
    20. Foisgel agam ar Choin Cculuinn
      sar Chathfadh Draoi diochra anlén
      a cheinél ni fhuair gach aoinfher
      deigheol úaim sgaoileadh asgél
    21. Cu Culann do chairdes Ulltach
      Ollamh Temhra ar ar thuit brón
      an tég ar aon ag a sgarr thain
      nior fhét gáol Chathfuigh do chlodh
    22. Urchra an éigsi fa Choinchuluinn
      crioch ambróin ni beg an cheisd
      ni cumhan gedh cian o thámruigh52
      curadh ríamh tarruigh a theisd
    23. Brón Chathfaidh nior chuirthe aniongnadh
      doighedh na Con cnes mar thuinn
      mar ta mét treisi mo thoirrsi
      dég deisi don chlonnsi Chuinn

    24. p.222

    25. Toirsi Chathfaidh fa Choinchuluinn
      ga mhes rer ccor ni céim tnúith
      urchra da gheig fheinneadh annla
      enfher dég ni damhna dhuinn
    26. Samhuil anbhroin bhi ar Chathfaidh
      crioch na chumhadh ler thuit sinn
      teid a chumha tar cheill cumtha
      sni lugha abpéin urchra inn
    27. Tar chumha cháigh do chuir Cathfadh
      ceim tar gach bróin borb an grádh53
      rán ag mar soin uainn afhulann
      fuair fa Chon alann54 achrádh
    28. Nior bferr Cuchulann do Chathfadh
      caidtreabh Raghnaill na rosg ngorm
      nar muirn on chloinsi dfuil Fhiachadh
      do chuir tuirrsi dfiachabh orm
    29. Cuchulann nar eitigh iomghuin
      eiges Fodla fath gan bhréig
      Cathfadh do chuaidh dég da orchra
      geg mar sduaigh tholcha nior thréig
    30. Da mesda dhuinn tre dhioth einfhir
      ég na deisi doirbh an lén
      ni faghthar barr broin ar Chathfadh
      am chóir re sgarrthain asgél
    31. Ni fhuil na ndiaigh dermad cumhadh
      nar chuimhnigh dhuinn dáil asét
      trom linn acclaisdin ga ccaoinedh
      da rinn ghaisgedh Gaoidheal Greg
    32. Cuchulann feithfeoir na Fodla
      feidhm oirrdheirc anuair do mhair
      díon a threabh tar chach a ccliathaibh
      do ghabh gach tráth dfhiachaibh air
    33. An Cúsin ag coimhét Alban
      Ailín echtach anba anbéd
      ag díon a hoinigh sa hardmhagh
      gniomh doiligh d'Aban a ég
    34. Raghnall ar nég tar eis athar
      aithris na con ga chnes seng
      ag coimhét crioch Chlair na Gcolla
      ni frith dhaibh orra budh fherr

    35. p.224

    36. Eaghnamh Ailín mar Choin Cculann
      cdhacht Raghnuill na ruaig ndíon
      barr ar bás gach fhir a oighre
      ag sin cás is doilge dhiobh
    37. Mairigh go brach búan a chuimhne
      cumha a charad gedh ceim doirbh
      deg an da fersain dfuil Eimhr
      ni chuir easbhadh einfher oirn
    38. Tarras a Raghnuill rinn cumhadh
      dod chomann a chnes mar bhláth
      crioch ar aclódh nir chuir murchra
      ni fhuil acht bron cumpta ar chách
    39. Beo blagh an aithle gach aoinfhir
      a Ailin nar iongaimh ngliaidh
      ge fíor tég is tu nach tesda
      fech do chlú budh deasda ad dhiaigh
    40. Lión catha na chaidtreabh teghlaigh
      timcheall Anlín na narm sen
      iongnadh e anuaigh ina aonar
      smar fuair se an saoghal re sel

Cathal Mc Muirigh do rinn so do Domhnall mc Ailin

    1. Foraois éiges Innsi Gall
      ni thréigter aninbhe is fherr
      do bhreith aoidhed déis ar bhronn
      léisi tar fhonn Ghaoidheal geall
    2. Mac Ailín on Tiorm Fhonn tuaidh
      ni rairéidh a iodhlann áigh
      tug tuairím ar tegh an Trír
      sleagh shídh ar luaighill na láimh
    3. Títhe dearga o thrágh go tráigh
      an láibh sealga a gcíghibh cuáin
      mar búdh inntsechd é o eón
      se le ceol ag imdhcht uaidh

    4. p.226

    5. A lion fedhma ar ttchta a ttír
      gach dérna ag donnadh abruaigh
      do adaimh sníomh na nedh nóir
      an fedh do chóidh ó chígh cuain
    6. Aithfer ag míleadh ar mhnaoi
      munaicecht do dhiridh dhí
      fáth nach guailledh dinghin é
      imridh sé ar uairibh is í
    7. Síol Gcolla le agconfadh nglíadh
      an dornchair ag donnadh lámh
      cuma séla an recht ríogh
      go techt do shíol Énna ó nágh
    8. Laoich chródha nach meallfa móid
      treabhthadh na bóchna ar ambíd
      íul doirche na tuinne a ttéid
      bréid luinge ni thoirnfe thríd
    9. Clann Raghnaill ag triall sgach tír
      da bfághlaim an gan gach gleóidh
      síad ó iarruidh chen agcein
      na mathuibh féin gan fher neóil
    10. Laoich dar conclann táin na Tráoi
      um Dhomhnall san bháirce ambí
      an ttiobhradh sin dfoghladh e
      do fholuigh se treibh dha thí
    11. Nar beithe ag tégar threabh naoil
      más férbhoith do thegh a ttráigh
      gaoi ga bfighe ar faithche fúair
      bur tige suain daithle anáigh
    12. Dámradh re doidheinmhe síoth
      ag coimheirge o chlárnsgáoth
      le gaoith bfeirge ós tféin ar áth
      snáth ga bhéine ameirge máoth
    13. Treigther libh na leaptha clúimh
      do thoil deachtra ar neimghedh sídh
      sibh mar fher foghla go foill
      do chóir cholbha na sreab sídh
    14. Siubhal mall ag eigni úadh
      féige na gcall mar do chláon
      snadhmthar leat an riaghal ríogh
      lión re mbreac do chíabhibh craobh

    15. p.228

    16. Smúal ro bhras dod ghormloinn ghéir
      a Dhomhnaill fa dhoras dúin
      ceilter ré os cholbha cúain
      do chuaidh dé na foghla fúibh
    17. Gruaidhe aghnadh ionnta fein
      re nguasacht nach gabhuidh dhiaigh
      ni he sin do ghoir do ghruaidh
      abfuair sibh do ghoil angliaidh
    18. Bró mhíledh do bhennuibh bhárc
      um thiribh ag tabhair cúart
      grís sluaigh na aghuidh munécht
      ar ghabh crecht od tfoghuil fuacht55
    19. Rioghan ni reighidh a huaim
      on díorma teighe re ataoibh
      crú améruibh ar maighre sróil
      do chóir ainnre ar ndenamh dhaoibh
    20. Ni brath síthe adheiredh dháibh
      na críochtha o theine do théigh
      berthaoi arís um cholbha cúain
      a ghrís smuail bur foghla féin
    21. Síol Ailin is ésguigh náigh
      eigin an raireir do rígh
      teid ar faghluibh na iath fein
      giall le bfeinn go hádhbhuigh nír
    22. Cláon o chnuas a bféigibh fiodh
      giodh suas do éiridh antar
      ceol o theduibh nior bferr dfhior
      sriubh seang tre geguibh do ghabh
    23. Ferthain meala an tíre thúaigh
      de rinne feacadh afeoir
      o shin ar eitil ni éir
      idh do cheir fa eitibh Eóin
    24. Ar dhénamh na mbogha bhias
      gc geigfiodh ag dola an dlús
      seóid abuinne na bharr súas
      chnuas ar chall na thruime o thús
    25. Slat roireigh go ninneal náigh
      mac Ailín thilleas gach tóir
      dearbhadh feidhm i Earca an Uaimh
      búain na healta as an fheilm oir

    26. p.230

    27. Fios aignidh inghine ríogh
      braiter ar siubhlaidh asul
      ben bhias tar leat gan aluagh
      grís a gruadh do reic arún
    28. Le loinn tana teighidh laimh
      mar fheinnidh nach ana ag cóir
      do ni sin ríghe da reimh
      bein an linne as anidh óir
    29. Mna ler dhóigh athechta ttír
      ar echtuibh do chóir an chúain
      ben ag deilbh atigh attráigh
      do chaidh an deilbh oighe uaidh
    30. Sgáoth donnlaoch dar aomh gach iul
      le Domhnall san caob (?) a ttriall
      crét fa mbéradh grís a gruaidh
      sgís an chúan is denamh dhiagh
    31. Gur lionadh geimhil da ngliaid
      nior dheileadh re diorma slóigh
      giall biodhbhadh nar bennuidh dhaibh
      iongnadh le mnaibh earruidh óir
    32. Triall oidhche ni locthair leo
      ge madh dorcha o dortadh clá
      soillsi an renn do chur agcrú
      ni ferr le crú logha an lá
    33. Crét nach forrlann dfainnibh óir
      Domhnall ngnaith mbeilt angliaidh
      sleadh da cur asttegh an tóir
      anedh óir ag dul na díaigh
    34. Go tabhach na mbreth fa mbíodh
      ga nech le nochtar abháigh
      teid amhér asdegh na taobh
      slegh chaol í énna sa nágh
    35. Aoidhe brogha Anna sin Eóin
      fuaidter abfochar an tsáil
      cupla fogha re fedh slúaigh
      tegh suain í logha na laimh
    36. Sgeith donna len dluthaid gliaidh
      ar dhúthchas ó Colla is cóir
      a gairm os na tiribh thúaidh
      fuair an línibh anairm óir

    37. p.232

    38. Guidhthe mathair de Dar ndíon
      go lathair chuiridh sé slógh
      lor méd amiorbhuile dunn
      gég úr is priomh ghloine pór for
    39. Ionghen Aonghuis rosg mar réogh
      le caolbhois do chosg gach cúan
      do chuir sí tes in gach trágh
      o mbí daimh sgc leas ga lúagh
    40. Lor dhísi do thuillemh tol
      na chíche nach curra an tugh
      ciabh naoidhe go nilmhét negh
      tirmdhéd geal is caoine cur
    41. Fuil Chuinn do ghabhladh na gruaidh
      na tuinn gan anfagh mar fhíon
      lór don chleir do sgaoiledh sgél
      aoinfhiodh afrémh san reim riogh
    42. Maire on chleir gan bernadh mblagh
      ag leanmhuin don chré or chin
      si fa mhelá uaidh ni fhuil
      séla don tsuibh na gruaidh ghil

Cathal cétna ccn & [middot]

    1. Cumha cethrair do mheasg mé
      dom dhercuibh ni ceilt ar chaoi
      ga truime chumha dom chlí
      sí ag dula aluinn gach laoi
    2. Cum da dheisi ar mbrath búan
      is meisi trath ga ttúr
      tuar tesda an chumha dom chrádh
      mo shlán feasda acur ar gcúl
    3. Easbhadh na ndeaghaidh ar dhaimh
      cethrar nach gabhtha re ngliaidh
      daithle accorp do chor anuir
      olc dhuinn gan ar ndol na ndiaigh
    4. Meic ríogh do ghahhadh angréim
      o earrach gan diol don dróing
      nior chuir an samhradhmh linn
      ámghar sinn dar ccrádh fan ccloinn

    5. p.234

    6. On chethrar do luigh fán lia
      na ndeghaidh as olc a tú
      ni linn brosnagh gill na gleó
      acht sinn beo gan chosnamh chlú
    7. Déis dha Raghnall do dol dinn
      gan chur re faghluim ag fáidh
      ég Dhomhnuill ina linn leoin
      sinn tre Eoin fa chomhroinn chraidh
    8. Ceithre seabhaic chrichthe Cuinn
      sinte fa chlochaibh san chill
      cnúas amét ni choimhreic coill
      ar nég don chloinn oirdherc Fhinn
    9. Ceithre slata dfiodhbhadh úir
      o Themraigh bhrat ghloin o Bhoinn
      an dul deitnibh ilé anúaigh
      sluaigh ar ttire ambertuibh broin
    10. Ceithre leoghain criche Breagh
      budh díon do deoradhibh sgol
      croinn caomhfaltach nar choill mhion
      coill dfhiodh nar cháomhnntach crodh
    11. Linn tar ghréin ar sámhradh sioc
      dég Raghnaill is rinn dar nolc
      roileir gach aoines ag at
      fa mac Ailin chaoines crot
    12. Ar gcuruidh gan tosd atád
      an chumha ag moigladh amét
      cloch bhuaidhe ar narmlann fa fhód
      tre Raghnall Óg uainne dég
    13. No cha nfhoghtar cnuas ar choill
      gan bhuain re torchar ag tuinn
      tre mc Aonghuis dolorg linn
      bolg tinn ar gach caolbhois chuir
    14. Eoin mac Ailín ar nég uainn
      glac raireigh fa tren ar thóir
      sgach aoinchéim na dheghaidh duinn
      dealbhadh dhluith fa bhaoith réim bróin
    15. Nior fuilgadh thrá hé gan fhios
      a nég do chach mar do chlos
      tug ar slúaighibh thádh is tes
      treas fanuaigh ar bualadh bos

    16. p.238

    17. Teasda na toinech uainn budh dhéin
      gan dúas na ndeghaidh ag dáimh
      tugsad leo anfheile sanuaigh
      buaigh gleo is buaigh cheille chaigh
    18. Dera o nadhbhra ag tocht omthuinn
      denamh marbhna is leasg linn
      beg umhla na ndiaigh don droing
      ar ccoill chumhra a ccriaidh san chill
    19. Daithle tuirsi an bhuaidhridh bhuirb
      ni luaighter suighe go seilg
      mo chíos bhróin rem chois dom chailg
      mair anois dochóidh rem cheird
    20. Crobhuing charrmogal chloch mbúadh
      ni dherrnadar olc fa óir
      ar gach taobh Dalbain fá rior
      ni laghduigh fion braon dom bhrón
    21. Brón mar sin dar ghabhadh greim
      cóir anois alabhairt linn
      tonn tuisligh fan Mbhanbha ag luing56
      fa chloinn Uisnigh ámhra fhinn
    22. Marbhais Conchobhair séimh sáor
      tre éd anbfosuidh fa ól
      mic Uisnech budh damhna dér
      sgél dar tuismidh banbha abrón
    23. Naoisi is Ainnle is Ardán úr
      do marbhadh an gabhladh glíadh
      tug sin do chréidhím sdo chrádh
      a lán Deirinn soir is síar.
    24. Aniodh ar fhedh Innsi Gall
      medh don chaoisi chlair na Bfionn
      cuirther gach laoi go léir lóm
      ar ccaoi thróm céim osa achionn
    25. Gan fáth tét accruitibh ceoil
      teid an tuirsi ata nar ttír
      roilein is cumhuin don chléir
      céim tar chumhadh57 oilein ír
    26. Ég chloinne Raghnuill faríor
      or bhanbhann ar ccoinne accúan
      is gerrún tuile go trágh
      crádh anélúgh uile uainn

    27. p.238

    28. An balsuim tug cod ar chúan
      uch nach fuil aguinn fa rior
      coill oinidh do aomh an téol
      sbraon ambeol gach deighfhir dhiobh
    29. An Dágha ar eitill sgach aird
      do thairsia leighis le aluirg
      ni dhuinn nar chosmhuil gan cheilg
      tnuth re ceird anbhosghoin bhuirb
    30. Teasda curadh Cloinne Chuinn
      roineimh da ccumhuidh far ccóim
      na ndeghuidh ni saoghlach sinn
      baodhlach linn deaghal on droing
    31. A nédach nior cheilte ar chleir
      asdéda no neasgra óir
      ar ttreagdagh acchleit fa chríaidh
      bheith na ndiaigh is biodhgadh bróin
    32. O do fholaigh anúir íad gan
      gan dúil re toradh ag tréd
      coillte folbha súas mar súd
      ni lúb an cnuas gabla gég
    33. Da nég ni torchartach traigh
      seis le searbh ghothaibh ag sín
      beg a tarbha ar fhedh a hóil
      an fhleadh bhroin tarla nar ttir
    34. Foghar cáoie ansrothuibh sliabh
      faoidhe gola angothibh én
      gan socar o linn ag líon
      do mhill síon fochann is fer
    35. No cha fes turadh nar ttir
      an chumha dom chur o cheill
      caoi na sgol o cheilt do chóidh
      o mbeirt bhróin do chur fa chleir
    36. Ar naibhne gan iasgach ttróm
      gan fhiadhach um ghabhluibh gleann
      beg toradh ata argc fonn
      do cná an tonn go bonuibh benn
    37. Umptha ni sguir confadh cuain
      gach muir gan torchar na thràigh
      fa fhíndigh anám anóil
      barr broin ag mládh58 ar mhnaibh

    38. p.240

    39. Fuacht na Ninbher lor dar lot
      gan uain inghealta ag eon mbrioc
      is áth gach abhann lan leac
      ni lamh ann breac snámh ag sioc
    40. Doimenma abfuighlibh le fíoch
      ni chluinnter ceileabhradh cúach
      nert gan cheill do ghabh an gháoth
      sreabh os fhraoch ag béin59 a bruach
    41. Tre Chloinn Raghnuill dhímthecht uainn
      dfhoghluim ni hinnleanta dhuinn
      trath do Nollam dul nan diaig
      biaidh bronnadh ga chur accúil
    42. Crioch ar ccomhraidh uainn fa fhód
      ar norgháin is ar nuaill líag
      drong gan chás do cháochludh séd
      tréd do fhás a haonphór íad
    43. Uainn ge dheachaidh go Día
      ar nuaithe gaisgidh angleo
      na deghfir gach tráth fa ttú
      mairidh acclú go brách beó
    44. Grás anathar on tigh thall
      dom thabhairt ar nimh anunn
      nech is doilghe cor na cheann
      ferr toil an coimhdhe rom cúm

      cuma cethrair do measg

Cathal Mc Muiredhuigh ceciex>nitex> & [middot]

    1. Coir failte re fer do sgéil
      a fhir ttangus on tráigh
      sgela liom os iseal uaibh
      da ttiosadh muaill os cionn cháigh
    2. Binne na ceol crot do sgél
      aghilli gan lot gan león
      a taoi mar orgháin os fhíon
      mas comhrágh fíor do bhi ad bheol
    3. Rom feirde aneisdecht rem bhéo
      an sgelsin le attanag tú
      do mheaduigh cert lem gach lá
      tenn o ta mo nert a nú

    4. p.242

    5. Mo ghenar do riacht amriocht
      deisdecht réd bhriathruibh go becht
      od sgél sídh ni thagruim thort
      tribh a nocht caidlim go cert
    6. Fríth leat do nuaighidhecht náoi
      a buachuill is gasda gné
      séla ler cengladh mo chlí
      sgela on tí ler meadhradh
    7. Domhnall mac Eóin cúl na ccladh
      rún do sgeoil a gasda ghloin
      techt tar chúan iomlán do nfhior
      cion da iomrágh is dual damh
    8. A thecht slán go hárnadh óg
      fáth sin dom mhenain ar méd
      slat accoimhlios60 crann nach lub
      ag súd maoibhnes ann ghom ég
    9. Da fhéchain tiaghaim ar tús
      do riaghail ma ghébhaim gnás
      me am leím go chadremh gan chas
      scéim súas re maignemh ag fhás
    10. Do chim é ga fhosgladh súl
      an té ler bhronnadh mo bhriogh
      do ním tar muir daithne úaim
      a ghruaidh garrtha dfuil mar fhíon
    11. Créd nach naithninn achúl cas
      do dhul re mhaicne do mheas
      grádh troim inghen rioghna ó Ros
      bos mhiolla dhoinningnedh ndes
    12. Aithneocad féin briathra a bheoil
      san déd mar neiminn ar neimh
      nach nochtar go duilbhir dhuinn
      san tshuil shuilbhir sholta shéimh
    13. Aithnighimsi fhedh nurchair uaim
      an malagh gcert ccumpa gcaoil
      giolla saor re andecair dreim
      san taobh reigh mar eatail aoil
    14. Do aithneochuinn céim achos
      go hathlám ag leim na lios
      do bhrég croidhe na mbuadh mbras
      glas mo thoile uam gan fhios

    15. p.244

    16. Ua Domhnuill mo meisnech mhór
      mo sheisi comhlainn rém chúl
      mo shéd e da ngabham grádh
      mo re lán is mabhall úr
    17. Mo bile bugha fa mheas
      mo chridhisi an cuanna cas
      mc flatha airr foilghedh fes
      mo chrios catha an boinn gheal bras
    18. Ar nuisge tobuir nach tráigh
      ar nurra coguidh do chlód
      fáth ar mire ar muirn sháor
      ar cuirm daor ga hibhe a hór
    19. Mo chloidhemh mo chaoil shleagh chorr
      mo thogha Ghaoidheal is Ghall
      a ta ag taisgadh61 arún riúm
      smo mionn súl re fhaicsinn ann
    20. Sinn riamh re duthus ag dréim
      do nim as do dúracht dóigh
      mo nert ni cheilim ód chím
      tríbh do gheibhim ceart is cóir

      Coir failte re fer do sgeil

[On Donald, son of John Moydartach, who died in 1686. By Niall Mc Vurich].

    1. Deiredh daoibhnis Innsi Gall
      ég aoinfhir an losgadh lóm
      tosach cumhadh gidhedh ann
      dubhadh nach fedh na bfonn
    2. [rsquor]O bhás fhéinnidh fhola Chuinn
      ni fhoil croidhe gan chneidh tinn
      gan onóir o chách don chloinn
      soirbh go brach gabhail angill
    3. Mac Eoin Mhúidéorduigh mhóir mhir
      giorra aré is gér romguin
      truagh mo thoisg an deoigh anfhir
      do loisg sin mfeoil & mfhuil
    4. No cha nacas aon mar é
      ar gasdacht ar gloine a gne

      p.246

      ar fhéile ar fheabhas um ní
      sréighe ar rí mo chrech san chré
    5. Analtra e is oide ar sgol
      ar nantrom a Dhé adhul
      do ghéd ashaoghal mo shegh
      ciodh acht béd baoghail narnibun
    6. Leomhan é ar gháirge a ghríomh
      acht nach taghladh ni budh nár
      fer cenn ag seoladh na síodh
      mannsa díon dheóradh is dhámh
    7. Leon ar mo chroidhe ga cháoi
      deóiruidh is duine gan
      misi ar buile ge be mé
      a Dhe mam ruire sman rí
    8. Mer amhenma ar ghort ghlíadh
      cenn fedhna gan eitech náigh
      lamh nar thais san comhlann chruaidh
      Domhnall go mbuaigh na bhais bháin
    9. Ar ionchuibh rodháimhe ariogh
      arm diomchur o nuair do aómh
      budh freslach ar fraoch na mblár
      laoch mar mo ghrádh sesmhach sáor
    10. Coinnle budh braisi sgach blár
      budh soirbhe thaisi re truagh
      ag so an croidhe budh cert gdh
      na loighe arr serc na súagh
    11. Eó seile sa bradan bras
      is deiredh na riogh o Ros
      so an tírsi tíar na ngeann nglas
      mo gheall as is cían do clos
    12. On chorpsa cuiredh a núagh
      is bocht mfuirech ar bioth bán
      nach féighim gur lém a luagh
      cenn na sluagh da ndeinim dán
    13. Iomdha fer Anuibhisd fhinn
      & ben ambuile bhróin
      ma triath do chleith is in chríaidh
      sgiath na bfaian nar teich o thóir

    14. p.248

    15. Nior bhac Domhnall díom re dhul
      ni riamh do mhaoidhfinn mar mhogh
      a mbeirn baoghal ni bhiaidh lemh
      mo ghrian gheal nar caomuin crodh

62

[On Allan of Clanranald, who fell at Sheriffmuir, 1715].

    1. Do ttuirlinn seasuimh sioll Ccuinn
      sdi ratha ar degh fhuil Domhnuill
      le ccradh ag bfasgnadh63 abfhear,
      a brisd baire ar gcaisgadh Gaoidheal
    2. Disligh solás Cloinn a Colla,
      dfairigh foirm a bfeagh monna
      ata na chás doiligh don droing
      bás hoighir riog Clann Raghnaill
    3. Sioll Chuinn fa chuam croidhe,
      a neasbhuigh haoibh en duinne,
      slaoic fa brón ambailtibh Bregh
      mag gloir gaisgedh na Gaoidheall,
    4. Seasbhuidh ar uaislibh a Bheann Breagh
      as baire ar gaisgadh na Gaoidheall
      bualadh i Chuinn don cosgar
      uabhan linn is lomlosgadh.
    5. Bas Ailin san bhlar do bhrisd,
      na har ar fhearuibh Uighisd,
      go beacht o cradh a chneaduibh,
      gan neart mnna nar miladhuibh.
    6. Ar Morthír gan lúaigh a leas,
      ma ceann sluaigh seile Fearguis,64
      gac haon da cradh da cuma,
      sglaodh gach mnna ar mearuighadh
    7. O Mhaoil go Harcuibh ni fhail
      fear gan hacuin da hiarguin
      sliath gach bhan da niarmuisdar
      ma Thriath Uighisd na haonar
    8. Gaoidheal o ghaisgadh do chuir
      ttuitim ar triath san lathuir
      fag65 breith sealbh do narm oile
      o bheith marbh san machoire

    9. p.250

    10. O seis ar uaislibh Alba,
      bas Mheic Domhnuill deag chálma
      go sneidh síth no ccuis ccoguidh,
      o si an fhaill do fhuaraduir.
    11. Da fhuil fein is ttuair ttime,
      a bheith ag luagh ghriom ghaisgan66 da
      a loic nar choigil baigh re bocht
      mur hobuir haigh is innhlacht.
    12. A neagna do chuaidh thar ccúl,
      orrtha do bhsioll a fórtun
      laoich ghlann harmhach a Cloinn Cholla
      as do menmnach ccaoith accomcuma
    13. Na sleithra ag silladh fa sech
      snechta fuacht agus flicreacht
      sgan bláse a fearthuin fesda
      o bás Hailin shior chreasda
    14. An gaoth go garbh gclorach gcas
      smuir da freagra go fhiorbhras
      ttromgairr na ttuinne ag ttuitum
      slomlan ttuill ag tiorm bhailtibh
    15. O bas oigre an fuinn ghrianuigh
      ccuimne ar ccor na dogh bliaghna
      snc bfuigh do chuas ar choilligh
      acht fiog suas ar sior ghabail.
    16. Eigne a lintibh na luige,
      a lar na leacht noighrighe,
      ccur seir gach fearuin gan fás
      snc clannuigh ein o nuabas.
    17. Da fheart o ranuig ar riogh
      nert rod saruigh gach soghníomh
      sar ttoradh na ttalbhann hairc
      steirc ár harbhar o imeirc
    18. O bás Cormuic chaoim mheic Hairt
      do bhi Eirinn gan furtacht
      ga shior cuma feagh na fonn
      slan hoirchradha a iath Eirronn
    19. Do chuir Flathri mc Fithill,
      a miané67 fa mhaith griome,
      an diaigh uath Ccuin ar ccuimne
      o fuair roinn da Riogh Innbhe,

    20. p.252

    21. Orruinn na fhiachibh dlighach,
      o bhás na Riogh Raghnallach
      ccull re cceoll gan ccodlagh cceart
      sleon nar nagnidh gan fhurtacht.
    22. Sdoilghe na dol na naithrech
      ég na noighre deighonnach
      a chuir ccruasach mo croidhe ar chall
      agcluasacht slighe na senrann
    23. Mian Chormuic o thigh Temhraich
      a chuir uath Eoin go deagh meanmne
      na mheabuir go mhed meanmna
      ag mallairt séd suathchenna
    24. Cuid do mhianuibh mheic Moire,
      uaislean an ttrath tteanola,
      a bheith deigh bhriathrac seim socuir
      coimriarech reigh riaghalta
    25. Mian oile nar chora cheilt,
      a baig cceann sluaigh na aecht68 noirder
      riarr gach maithe re meanma
      slion catha lucht leanma na
    26. Seirm ciuill is deachtadh dána,
      cleachtadh uird gach eallana,
      slusghreagh ar emrleabhraibh laoch,
      scoin go feidm69 dearbhtha ar fiagh
    27. A dhuinne ni subhach ar seal,
      sdubhach ar suil re siorghal
      bás i Chuinn na nearradh nóir
      do dhealigh ruinn ar riaghloir
    28. Inn uile a neithribh ége
      o dhul ccinn ar ccoimh éde
      ar nionmuin an fath ma bhfuil
      sar nar anionmuir Peafruigh
    29. Iomda ccruadal is ccliocus
      feile uasle agus hoirdhearcas
      ata sinnte na leic loighe,
      ar nairc cinnthe an comhluitghe
    30. O dhruit brat ar chneas i Chuinn
      a thuit ar neart gan doigh dich
      echt Ghaoidheal na ngleas ghaiscigh
      ndeis haonfhir ni hairisdir.

    31. p.254

    32. Ar mac Feighlimigh mhoir mheir
      a cualas sgela ar na sgriobhadh,
      mas fior as ccoisbuil go cceart
      re griomh ccosguir ar ccennmuith
    33. A ccenn deich bliagna deirthar
      gluais mac hoirdeirc Fheighleimigh
      ga ccoinnibh re Ccaithir Mór
      gan bharath feille na fainóid
    34. Bhrisdear ar Ccaithair le Cconn
      a Magh Haga na ccrecht70 ccomtróm
      ler thuit Laighnigh na Buighe
      o haibhreigh huilc iorrghuile
    35. Fuair mac Feighlimigh Rechtmhuir
      buaigh sgac blar le cruadh cosghar
      fa ched ambliagna a beathe
      o méd riaghla as rioghratha
    36. Re linn Chuinn mur do cuala,
      tug Éire anfhuinn fhionuaine
      lantoradh ccedach da ccrúas
      amholadh ebhacht is athtrúas.
    37. Meic Mhiladha ccenn na cceann
      a siol Chuinn re gcosgar gherlann
      Clann Colla sa griom re goil
      sar rogha diobh ar deiradh
    38. Oighre seile na sroth glan
      do fuair fhine re haimsir
      cothrom da rétech le reacht
      scoradh ccétach d ceannsacht
    39. Ar Cconn gan iomrall agha,
      sar ccean socuir siochanna
      sar núaisleacht chineil ar call
      as cruasach sirigh na saorclann.
    40. Meic Miladh féin sgan iad ann,
      sioll Chuinn is Cholla ar chomhchall
      Clann Domhnuill na ndíaigh ag dul,
      sar ndoghruinn riogh fhuil Ragnuill
    41. Aicmhe Ghaoigeal na necht naigh
      do chuir ar cciall ar ccaochlagh
      iad uann aniathuibh hainuil,
      gan luaigh iarruigh hairreamuil

    42. p.256

    43. A chuid nar hág uainn dar rioguibh
      scion do chuaidh ar chóigriocuibh
      gan suil re sealbh a Nalba,
      no nduil re nainm hathardha
    44. Teirce saoithadh cloinne Chuinn,
      do dúisgh easbhuig dar nfoghlumh,
      ar feagh comhclair na ccruinne
      ttreabh an ghorm fhuinn Gaoighelug
    45. Gan suaimneas ccúil no ccluice,
      gan úaingnes iuil oideacht
      o niorguile ar aicmhe bhregh,
      gan iomragh mhaicne mhileadh
    46. Dí haoinfhir os chach oile,
      do chaill fios a fiathroighe
      go brat gan labhra leabhuir
      don fhoglum ghnath Ghaoidhealuig.
    47. O mbheith ag meas a marbhna,
      en léannan lucht ealaghna,
      sugh marbhra ag dalladh mo derc
      samhla doiligh ar docracht.
    48. Gach fear sa chradh na chroidhe,
      sgan ttreabh don raimh riogh roige
      re cheile o chuiradh a corp.
      deiradh Feine gan furtacht
    49. La an tleibhe ag techt ron ttuill
      ni fuair haon na targuire
      go mí choinnibh maicne a breagh
      a dhí gearradh aicme h-Alban
    50. An bás do mhuch ar meanmuin
      on ló a theasd ar ttigherna
      od ghlach san choinnibh chrosda,
      ar lot doiligh dí choisge.
    51. Haladh uchta an Ghaoidhil gloin,
      da lucht measguis is meanmhuin
      ambrosnagh buaigh dar mbiodhbha
      a thosuigh ar tnar ttí meanmna
    52. Fior Gaoidill o thuinn go tuinn
      o bhás Chaibtinn Chlann Ragnuill
      sa naoghuire gan dion daibh
      o thtrill hén nurra neadran

    53. p.258

    54. Gcasgadh Uaile Chloinn Cholla,
      acciste ag bpun Bpefrogha
      ar naisgidh sar naisdir háigh
      an ttaisgidh ag dtorsibh Dtruman
    55. Seacht ccéd dég bliagna go beacht
      is gcuig mbliagna deug go dirrech
      o bhreith Dé go hég Hailin,
      giodh bé é do fhiathraighadh
    56. Ar ttabhann don Thtriath tar nemh
      ar achuing a Mhuire aMhíg den
      a bhi ar neam na nord naiglidh
      ma si toil ar Ttighearna
    57. Go haros na naigcal nglan
      ó se as haister da hánam
      ni ccoir duilghe na dheaghuigh
      lor accuimne ar air ccét cheanuibh
    58. Ar han aghuinn da rioghfuil
      rí na dúl da ndeaghriaguil
      sda niarrigh le ccert go ccuid
      sda ndionadh ar nert na bud.
    59. Raghnall Óg ar ttríath ttiorrtha
      a thtecht lé run ro riogha,
      go ducus shelbha na sean
      a dusgadh menma na miladh
    60. An Rí dfhuasgil na huile,
      do cur Gcnuas nar gráth guidh
      sda gluasacht dar ngore ar thtuinn
      suaisleacht ar ttoile ag ttuirlinn
      Do ttuirlinn seasuimh siol Chuin.

[The Arming and Army of John, Earl of Ross, Lord of the Isles].

As ainnsin tangadar na hármainn ghlioca ghloirfhithe dhlúth- fhoclach dheghcomhairleach uaisle adhbhal oirdherch échtbhéogha ardaigenntach orarmach Fhionnghall .i. clanna suaithennta sénamhal sróilmheirgech gasda gairgbheogha Giolla Eoin agus maicne


p.260

mhileannta mhear Chalma Mhic Eaáin gona naicmedhuibh dísle degh oinidh an timceall an an tigher do thegasg an trenfhatha & do chomairliughadh an chaith mhileadh .i. curaidh chlisde Chrannruadha & buighni beógha brioghmhora bratchorcra & oirechta aibhle fhosgardha fhiochmhora airdmhenmnacha & dronga dathaille dásachtacha dionionnsuighec dúrchroidhech danardha deghsluaigh & iad na ccathibh coirithe .i. clanna díomsacha drechsholus dath aluinn dásachta deghbhrethech dúasmhora Domhnuill & clanna réighe rathmhora ruaigmhera ro-dhána ribhrethacha Raghnuill & clanna ionnsoighech oirsgiathach Alasdair & clanna díona dúra dannardha deghfhuluing duibhshíthe & na fir lonna láidire lochlannach & clanna beógha brioghmhora bogbronnta dedla díoghaini doinnsgiathach Dubhghuill & clanna meghracha clíaracha catharmacha Cámsroin & clanna naimhdemhla neimhneca neitamhla neill. & clanna ferdha fuilecha fioruaisle Fionghuine & clanna garga gusmora gniomhechtmhora Guaire & clanna cróghdha cosnamhacha creachmhora calma curannta cuirmlionmhora coinnidh agus clanna mera-menmnc masgalacha morbhronntach Morguinn & catuigh na coimhidecht do rochtainn an ríoghfhlatha agus Clanna tréna tairbeogha toirtemhla tóigheasdalach an tóisaigh ina mbróin aghmhuir urrunnta an tiomchall an tigherna catánuigh na ccóiridhibh mír crúadhach da ccuradhuibh. Tangadar agcomhluadar na ccuradhsoin[middot] Iarrladh & ardfhlatha rioghradh & ridireadha taoisigh & tighernadh baróin & bó bhiatuidh go haoinionadh áirighe go Mc Oirdheirc Alasduir ar tionol & ar tiumsughadh don laochradh lionmhuir luathghairidhsin & don tochruid thréin thinnisnigh thorannbhuirb.

Ag so mar do ghabhusdasdar áird rígh gusmor gairgbheogha gniomhechtach gealármach Gaoidheal .i. an tiarrla aghmhor onconta aigmheil fhuilech urchairdisc71 airmgheir fiachmhuir ionnsaighech urrlamh athlamh urrunta. fhailghech oirnech orchloithmhech fhraochdha roiréidh ribhreithech amhail mar do ghabh earradh áigh & iorghuile uime re gac imresna .i. aleine caol chaomhghresach don tsról tana threabh luighe ar na huaim go hinntlechtach do mhnaibh uaisle is dinghenradh & do cuiredh ar an deghleinidhsin

Cotún síoda soinemhuil socair saidhbhir saoirghresach. alainn illbhreac iollánach eangach iallach usgarach go ndealbhuibh nen nallmhordha go craobhuibh óir orloisce go niomad gach nuile ghrés ar thaobhuibh an thaorchotúin. Do chuiredh ar an chotún-sin da choimhét ar chunntortuibh. Luithrech fharrsuing úrmhaillech edtrom fhallan iarrann chruaidh aluinn fhithe óir chiumsach liogtha lonnrach lochlannach do ghabh laoch aleitheidh séin luthrech


p.262

mar an luiridh sin ag Lugh Luthmhor lámhfhada an linnech an luirech sin. Do ghabh Eoin ahionnamhail uime a nainm a Naonathar da dhiden aniorghaluibh roimh armuibh a easgarad Et do cuiredh ar an gcathluirighsin crios cumhduighe cathbhuaghach coinnleach clach ghorm cumhachtach cúanda craobhach ceardamhal druimnech díoghuin degh chenguil ar na gheuamh don oirealtuin na imlibh ar eitealibh 72 Do chaith cérd achomhachta re dénamh an deighchríosa & do chuiredh ar a uachtar sin sgaball uinnleach óir chiumsach chomhnart chlochghorm choilerach bennach bhuaghach bhuclannach dluithmhín thairnech thaitnemhach óirtach iallach usgarach leaghadh súil ag sírfhéchain le taitan treansgabuill Et do toirbheóradh an tráth tochair don trein-mhileadh cennbheirt shocuir shenamhal bhennach bhuaghach bhecghamhuil ghealghorm ghasda ghraineamhal cuanna chiorchorr chraobhleagach rella aigh aniorghaluibh an mionn cumhtuigh clochghorm sin nar claoidhegh a ccomhlannuibh tig fraoch na fedhnachuibh re faicsin na feilme sin & táruigh ar taobh taitnemhach an treinfhirsin cloidhemh faobhrach forranach fada fiorchruaidh fulannach direch dreichmhín diasfada & e chomhnart cert coimhshinte mc an luin a leitheidsein do bhí ag Fionn an flaith-fheinnidh no colg oiguir áthasuigh accath oirdherc Fhionntragha no lann oile ahiontsamhuil do bhí ag coin na craobhruaighe ag nach séimhigh subhaltuidh no chloidhemh caomh cosgartach chonaill chernaigh cathbhuaghuidh ler cuiredh an dergruathar & ge hoirdheirc an anmanna tarrla ag Eóin anaonrogha & do ghabh fa na ghealghlacuibh álamhanna lainmhileadh go magh díon da dhernannuibh ar ndornchur ndéd noilfint re hanbhuain aniombuailte ag tuarguin na ttreinmhiledh & do ghabhasdair tuagh taobhghorm tanaighe édtrom bhelgher bhunannta diarann fhior-chruaidh aithleaghtha do bhí ag fomhoir feramhail ag barún na piaide ler brisedh le borbbuillibh an taoith ar na treinferuibh tarla anám na heas aonta an tuaghsa aga thigerna 73 ag mc Domhnuill deirlaicech

Air criochnughadh agcomairle & ar nollmhughadh anímreasna & ar neirghe da narmannuibh & ar tógmháil da ttegmhálibh tugadar go haontaghach le mc oirrdherc Alasduir le rí Fionn Ghall foirmata anaghaidh ar echtrannchuibh na naicmibh na niolbhuighnibh


p.264

na ndronguibh na ndiairmadhibh na ttaintibh na ttrom- sluaghuibh na ccathuibh na coirighibh na cciptibh na ceiteirnibh na ruagthuibh na ruagh chathuibh ni thainic re naghuidh shéin a duintibh na a daingnughibh a díamhribh no a droibhelibh a cuirtibh na a caithrechibh amargadh na morbhailtibh go bfuair an ri roibhretach gach ríar uma rabhasdar gurab da dearbhadh sin do chan an filedh na focuilsi

    1. Fior mo mholadh ar Mhc Domhnaill cur le gcengluim
      cur gach comhlann. croidhe leomhuin
      lamh nár tughadh. Guaire Gaoidheal
      aoinfher Uladh.Táth na Pobal
      rosg le rugadh. cosg na ccogadh
      Grian na nGaoidheal. gnúis í Cholla
      fa bhruach Banna. luath a longa
      cuilen confuigh. choisger foghla
      croidhe cunnla bile Banbha
      tir na tennal deirg na dheghaidh
      a bhert bunuidh techt go Temhair
      measgadh Midhe onchu Íle
      f reim na feile. trén gach tíre
      nior ér aoinfher no dáimh Doiligh
      craobh fhial oinigh ó fhiadh noilagh
      nior fhás uime acht rioghna is ríogha
      fuighle fíora fior mo moladh

74

Marbhruinn Shior Toirmoid Vic Leoid; do reinne Niall Mc Muirricgh

    1. Do thuirn aoibhneas Innsi Gall
      damhna do bróin da tagháll,
      othar is amhghar gan ceilt.
      an dochar athbhal oirdheirch
    2. Aicmhe Leoid ba mo menna,
      tromfa thuirsi an ric Albhla,75
      an brón as oire oirthuib,
      tar slogh oile d'Albannchuibh,

    3. p.266

    4. An teinech fa Innsi Gall.
      nimoar urra da altram.
      dh gan dígh oilemhna a miodh
      doimenma ar gloir na Ngaoidheal.
    5. Mur fhear othar a treabhluidh
      lan dimnadh is deigh enbruidh
      an toinec hi fhogbhann cionn
      fa ghormfhonn groidech Ngaoideal
    6. Mur dhalta deis a oide.
      f chiaid thuirsi is treabhluide.
      rogha deigh fhir díon ar ndul
      sniom a neinigh ni hiongnadh
    7. Sir Tormód fa thoil an daoil,
      tug an teiech fa an áoibh
      se nú76 anuaigh o gach oirecht
      an chlú uaidh gan aodhuirecht
    8. Fine Leoid lughuide a ni buaidh,
      gan urra an aince ar anbhúain
      an finnealbha ar mbúain fa brón
      búaidh a ccinnemna ar cclaochlod
    9. Diombuan uachtarain oirthuibh
      tar droing eile Dalbannchuib
      doibh afbaoglach gid be anurr77
      nach saoghlac e etarra.
    10. Maidm ag an ég druim ar dhruim,
      gan cogadh gan cur comluinn
      sioruidh gach maicne da mair,
      ar ríoghuibh78 aicme olbuir.
    11. Fuiglech áir aicmha olbhuir,
      fa an diogbhail tar docamluib
      gan cur air Gaoideal no Gall
      aoinfher a mhain snach mar ann
    12. Aninmhe ni habar tnuidh
      tairnigh flaites abfortuin
      a nanair do chúaidh ar ceall
      úair a ccónaigh do caitedh.
    13. Laocradh79 gan locadh treasa
      tughsad aimser aoibnesa
      rioghradh togtha an talmnin thaigh,
      ar aghnuid orchra aneinuair

    14. p.268

    15. Romhor do chuaidh da ccothram,
      roighne freime Fionnlochlann
      fada as diodh a ccuimhne chaig,
      crioch ar gac duilge an dioghbail
    16. A mhuirn antinntinn oirbirth
      ar neg durra asochair neirt
      tug an tred fhirerlam fher
      ar mhéd mhimhenmna mhileadh
    17. Gac aoibhneas táir80 na thír
      go heg do Rí mac Ruaidhrí.
      uirre tarla na tuirsi,
      uille damhna a docuirsi.
    18. Aidhbhle abroin ni diongna dhaibh,
      duaislibh FionnGhall is diombaidh
      fonn glanarmdha ar nar thenn tóir
      tre cenn togharma a tionoil
    19. Tuirsc téid dí na dheghaidh.
      a mhuirn riogdha a rosmedhair
      iath fonncladhech ba ferr breis,
      orchradech err a haoibnis
    20. Gach iomad torcair no tréoid,
      fuair do chorám chlan Ri Leoid
      crioch chéd fhaoiltaoré gac cloinn
      égcaointec crioch a cothrúim
    21. Maoith na Baibhioloine ambroid,
      dar let asttirsi tainigh
      le a mhéd torchair da treise
      dég comthadh na crichsi81
    22. Do bhi an traoi fa ces chumhadh,
      daithle a haoibhnis dathrughadh.
      gan iomrall do frioth foghuil.
      crioch fionngall a hionnamuil.
    23. Samhuil dar mbrón bert ghoimhe
      daithle Cuinn is Chonuire
      do ló durcra ar aneigsi,
      clo cumtha da ccreidimsi
    24. Tuirsi ni thráigh na dheoigh
      mac Mec Leoid fátha fir leoin
      eir gach aon dochra da bhrigh
      tre cenn caomhanta a ceinil82

    25. p.270

    26. Fada as cuimhnc le Cloinn Leóid
      bás feinnigh fola Rí Leoid
      ullmhugh do ccrádh croidhe.
      lan durdhubhadh is deolcair.
    27. Eagsi83 ga truime dogra,
      acairde a lucht leanmana
      ar a úaigh necht mar do níd.
      úain ar a fhert nach bfuighmídh.
    28. O gheibhinn uaidh na farrad,
      ro aoibhneas do edamar.
      mairg do fúair a méd muirne
      sa aég annair mathchuinge.
    29. Mna gach tíre fa thuirsi
      a laoich a lucht eagluise
      a saoirfhir chomtha accumha
      faoiligh orchra eatorra,
    30. Anteinech an tengnam glan,
      anuaile an failte ollamh
      re aois na dhíaigh as dursan
      láis accríaidh do cuadarsan
    31. Budh cían fa orrcra gach ám
      cru Domnuill Innsi Fion Gall
      fath caoine is cnesguin don fréim
      easbhadh na craoibhe céinéil
    32. Clann Giolleoin aneiduigh bróin
      céim nar ardaigh a nonoir
      sníomh tar gach orcra oile,
      da bhríogh orrtha deolchuire
    33. Marbua84; Conuire agus Chuinn
      ua Maghnus omhúr Manúinn
      fada aéig accuimhne caigh
      bed os gac duilde a diogbhail.
    34. Aicme Leóid na dheóigh dubech
      sloigh na noilén n-Albannech
      gan bheó chroidhe an táin do toil,
      báidh re aeolcuire órrthuib.
    35. Hicuis tnutha mur taid sin.
      rioghradh Macne Leóid loingsigh
      do ghnáth fa buaneire broin,
      ma anuaillige attráth tionoil85

    36. p.272

    37. 86 Maighre ar dshroth87 na beirbe.
      is oilén Orca accomeirghe
      mór mhaoth chroidhe ar a ttug trom.
      ar fud laochruighe Lochluinn.
    38. Fríoth a neigsi ar faill bfolagh
      ni mhar urra a hanaguil
      a ceidhme tar chách do chúaidh
      an tráth budh doilg as diombúaid
    39. En lennann eigseg Alba,
      forus úird na healadhna
      abhás do dhearbh docracht88 di
      feadhbh gan fhortacht aneigsi
    40. Locrann anfhoruis fesa.
      no nech na chlo choimnesa
      ciodh a Dé na budh locht linn
      cre tar a corp as créidím
    41. Anegmhus óir no ealluigh
      o teasda tríath Ruisigerruig
      an éigsi ón úair a éga
      treigsi cúain a ccoimhéda
    42. Rúaimnigh tre renna nime.
      feruidh frasa teinntighe
      na tolcha gan lás da lo.
      do smacht orrtha da iarghnó
    43. Ha srotha ag éirghe os fhedhuibh
      tacha eisg ar inbhe-ár
      ni faghtar na taithi89 a ttír
      confadh na haithfe as ainminn
    44. Ag orra dioghnuibh a bháis
      dúinne budh danma dolaáis90;
      neoill brathshoillsi ambsigh cumhadh91;
      dath orrsi stir thuaighemhuin

    45. p.274

    46. Tríach buaidhaoc nar bhris a móid
      go ham ega Sior Tormód
      acht an chomhra anúir fa bfuil
      colmha re a dhún ni decuidh.
    47. Bás flatha daicme olbhuir.
      díoth onóra dollamhnuibh
      máirg file fuair anáir.
      cridhe uaidh gan iongabhail
    48. Barr cumha caitrech iona.
      os bróin dáinrib áirdhríogha
      o teasda a ceile cubhuidh.
      measda déine a documhuil
    49. Seacht ccéd dég sa dó re riom.
      stri bliadhna aois a nairdriogh
      órslath budh cneasda do chi,
      go teasda romhac Ruaidhrí
    50. Da measda mét a goimhe
      lór a aidhble deolchuire
      ar cách giogh92; lugha da ló
      a chumha an tráth fa tteas dó

      [...]

      Do thurn aoibhneas innsi gall
      [Added as omitted: —]
    51. Gan chuimne ar saoigcht93; ar soon
      budh cnesta re láoidhibh logh
      damna bróin dho chi san char
      an ghloir ghlan an dí ag dol

[Elegy on James Macdonald].

    1. Ccuma Sheimis ag lot laoch,
      na eghbhuis o mbeith go brach,
      ar tocht na ttuile go ttrúagh
      da luag a ccomhuigh re ccradh.
    2. Leanamh na laoch dealb ghlan deas
      sdoirbh an griomh a gerradh as
      mac on Rí Chratuidh a crios
      gur mhithigh leis an chli chlos

    3. p.276

    4. Mac leighinn gan neisbhuidh niull,
      ó geibhmuin brosnadh da bhaigh,
      go deaghbriathrac gan cceart ccam,
      sa dearc mhall roriarac riom.
    5. Scion do aisdir94 umhla a fhir
      na dhalta ag sgrudagh na sgol
      ttrialuig o Alba ar sál soir
      sa lantoil da iaruig air
    6. Fuair ann sgac Ccolaisde cclu
      mar bhudh orrasda luagh le
      eagna as ttuigse ttaobh re ttaob
      beagh nar baon ise aghus é
    7. Atta fiaghuin a Fraing na fleagh
      ann sgc cáint do dioladh dhuibh
      andechtadh sgiomhacht na sgol
      le diagacht ghloir liomhadh libh.
    8. Fear riaghalta budh mór mios,
      na riogh dalta snior lor leis
      do bhagh dar Ttanaisde ttair95;
      maighisdir as aragh ris.
    9. Gion gur mhisde sinne súd.
      os brisdadh da fhinne ég.
      ccall ttuigsine a ttí man ttaim
      sdi dhaibh nach miosdar méd.
    10. Teacht mar saorchuairt tar sal soir
      le tlacht o aobhacht an fhir
      do comhed a chairde on sgoil,
      sgradh on ttoil sna hoiredh air
    11. Pilladh noch fhéd ar nais.
      snc leir cò96 ionadh da fhios.
      snighadh cceo ar an ccul ccas.
      sleonbhás da chinadh a chlos
    12. An ccaomh slat nach milladh moid
      san saor mc nach irrann sed.97;
      as fada teist ó uaihh ger bhog
      sluaigh sgc rod do eifc98; ma ég
    13. Geabhar don choill nar chum ccuas.
      do lom ar naball ma fhas
      sgan os99 ar ccionn dos da dhlus
      no lús nar mbos ona mbas

    14. p.278

    15. A beith da uairemh giodh leasg leam,
      sgan leith re nairemh ann.
      gcarruigh 100 chrodha Cholla as Cuinn.
      an togha dhinn as easbhuidh ann.
    16. Uath Raghnuill o dhul na ndiaig.
      da chur ccomnuigh a nuir
      do dhruigh am chridhe mar chradh.
      smo suil lan snighe gan suain
    17. Ccomh calmacht meanmna & mios.
      snior dearb acht uirrisleacht as
      do fhuaigh ona griomh gan gheis.
      ona dual deas a riogh ris.
    18. A stric ar deacbhuidh da diol
      go leapuibh fa lic san uaigh
      tug soin ar snoighadh go ccraimh
      or ttoil dhaibh sa naguig uainn
    19. Mac Domnuill nar char chlu.
      o dhul ccomnuigh fa chre.
      do tiomsuig ttime in gach tti.
      o dionsuigh ri nime e.
    20. Ccragh da cuma bfeag na bfonn
      nac luga no ragh mo rann
      a leas Gaoidheal mungeal ndonn.
      budh glan o bonn ccneas go cceann
    21. Fear do diol meine le mogh.
      mar mhion na raime da raibh.
      dfuaigh do dhaonibh gradh le gaoil.
      o bfuair ttoil gach haoinfhir air.
    22. Fear do mogh ccinneol sgc ccuis.
      ann sgac deagheol do bfior fhas
      Ri an Ratha do dhion dhuais
      sdiol bfhuair beatha ttre bhas
    23. A gcladh Muire Churadh a Chrios.
      na luighe don bhonngheal bras
      ase hagart úir fa lic
      sgo ndruig sioc ag ttagall ttort
    24. Os trialladh do nuile fhear
      le riaghuil a Riogh ror ghin
      ccuirmisd suas mar ghnas don ghul101
      os ccar cuin on bhás do bheir

    25. p.280

    26. Biadh ar ttoil fa dlighadh Nde.
      an ttí ler nighadh gach ní.
      an tte duirigh giodh dearadh do.
      scan dhoiligh don uiladh é.
    27. O dchi Neiseirigh an Luain.
      eisean agus inn ar háon.
      a dul fa meas an Bhreithib Búain
      sar mbed102 na luagh dheas na dhiagh.
    28. Seacht cced déig bliaghuin go beacht
      sé coig re niaruigh sa hocht.
      leibhmuir o bfuair Muire mac.
      go héigh Sheimuis uainn ar iocht
    29. Mosgluigh gach haon haghuidh ann.
      ismaor103 dar mbrosnadh ccenn na ccenn
      le ccoinnbhe nach cleith an ccall
      fa bhreith an coimghe ror cum.

      Ccuma

Septbr : ye; 8th; 1727

[Ranald' Exile, Chief 1715–1725]

    1. Da chúis aig milladh ar meamna,
      smuanadh orrtha giodh ttaom ttruag.
      do chuir a glais cceim dar ccaibhneas
      sleim thar nais dar naoibhneas uainn.
    2. Gradh an ciort as eagal gac aimniort
      gc trath nar meabhuir da mios
      gan fhios ccia diobh do beir barre104
      cch105 Dia chur laime leis
    3. As uaisle fhearrinn fhuinn Albann,
      a muigh o nimbhe gan iocht.
      nc iongnadh sa ttoil go ttilladh,
      nc bhfuigh sirradh le seirc
    4. Cceart an chruin ag urruing eile
      as Rí Breatann ar chall a ciort,
      do dhuisg sin easbhuigh gach haoinfhir,
      sni seasguir Gaoidhil on gleic

    5. p.282

    6. A ccobhuir snach bhfuigh n-Ultuibh
      beann sa muintir a Magh Bhfail
      ó se do gabhadh an gasruigh
      bfagail Rí Sagsan tar sál.
    7. sgele a thecht le brosnan buingne
      gc laoi aig mosglagh nar meisg
      or mbeith na n-easbhuig acht iasacht,
      ni seasguir an riogacht ris.
    8. Dhuin bhus duilge no iad uile.
      aicme Colla na necht naigh
      amuigh o n-oighreacht s,on ninbhe
      lucht thoirbeart dhiagla don daim
    9. Sceonn coimede rioghfhuil Raghnull,
      a neasbuig seilbh chru Cuinn
      chuir gan do reacht muaill an isleacht
      do theacht budh tuair disleacht dhuinn
    10. Gan uath Eoin 'n aitribh aithrecht.
      do mhith ar meanmna da mhios.
      ccru don choill nach ttairr re ttoghadh
      do thoill dar mbasgh reabhad ris
    11. Ttug muisd nglaogh le teasgradh toile
      go h-oirghe Muire mc n-De,
      ma bi ré a gceall ra guasacht,
      o se Ccenn ar nuasleacht e.
    12. A theacht saor go cceart a chinnigh,
      do sheasuibh seuilbh na seann106
      ar ttriath cciun sar bhflatha bfial-lbur
      ssdiuir ar matha diocuib eiss.107
    13. O se Ragnall ttriath ar ttogha
      guidim Ccriosd dhruid dar ndion,
      e da ndleacht diolladh ar ttoile,
      a ccert riogragh roimhe riamh.
    14. Go nti chuguin ttriath ar tteaguisg
      a dfhuil Cuinn is Cholla Ghúas.
      a ccennas rioghmhaicne Ragnuill
      a dhion aicme o geibhinn gan ghúas.
    15. Da mag ttoil le Rí gach Ruire,
      a bhreith go hoireacht cru Chuinn,
      ni ceiladh sin daill dar docracht
      a bheiradh slán go socracht sinn

    16. p.284

    17. Soirbh don Tti do cum an chruinne,
      slat ar riaghla do diol Dho
      mur do sgaoil an muir ag Maoise
      le gclaodh ttuil gach daoirse dhó
    18. A mic Domnuill a crú chroidhe
      aigill go minic Mac n-Dé>
      um gac ni bhus easbhuig oirruibh
      sleasuigh se go hullamh é
    19. Amhairc siar ar aisdir Iosa,
      o thuirlinn go Muire mac.
      gus ar ghabh ccoroinn dar cceannach
      sglac onnoir mar eallach ort.
    20. A dhuin do thuirlinn oigre ar nathar
      do dioll no ccana thuit ttrom,
      mar do bhi mhathair da mhollad
      ttri raichair ttallamh ttoll.
    21. O ghabhagh feoil ma Mac Muire
      no go bhfuiair gcesadh san gcrann
      biomguidh cidhínn dan crois guaillibh
      los iolluigh gach uabuir ann
    22. Densa hairis ar lorg an leinib
      mhic Dhomnuil an crotha chaoim
      giodh nach bfaig go soirbh ann saogall
      gabh an goirm le saorthar sibh.
    23. O nach far ach ttuirse as ttriobloid
      a gceilidh rí nime naoi.
      ccreid gur sgaile agcrein an caithe
      aille sgeim an bheatha bhaoi.
    24. Umhluigh do Ghathair na nuile
      an Rí o bfuig math is mo
      o si ccios nach ccoiglear dfiarruigh
      gcios ttaignagh da diollad Dho

      Da chuis

Niall Mor Mc Muiridh Do Ruaighri Mor Mc Leid

    1. Se hoidhce dhamhsa san Dún
      nior bhe an coinnmhe fallsa fhúar
      cuirm lionmhur ga hibhe ahór
      fionbhrugh mor is lionmhur slúagh

    2. p.286

    3. Teglach an tighe air gach taobh
      fa hí an fhine mheghrach mhór
      ferrde suaimhnes ratha an ríogh
      lion catha anuignes fa ól
    4. Gáir na gclairseach sn ccuach ttróm
      ag nach gnathach fuath na feall
      gair na mbleige108; fleasgach fionn.
      lionn misgach is teine thenn
    5. Rí o nolbhuir aignedh úr
      connmhuigh achaidrem gach clíar
      na rioghbrugh ni haisling ól
      da shlógh lionmhur farrsaing fíal
    6. Fiche misge linn gach láoi
      nochar leisge linn no lé
      fiu anert ar mbetuidh do bhí
      cethuir atri asecht le sé

      Se.

[Welcome to Allan, Chief, 1686–1715]

    1. Failte dar n-Ailín rígh na Raghnallach
      ad chím gur faghlamach a ghlain fhein ghormlannach
      e nach obadh sa fhein FhionnGhalla céim nach iomrallach san
      chogadh chomhlannach cuirfed anegar rann go robhladhach
      sgo morrdhalac gan cham don Dregan Domnallach.
    2. Nior bferr mur chenn fedhna an Flath Osgar
      no ar mhemna ar sgathgasgan re tenn109; nach tugasdh
      iomchruidh sgiath re chach san chathchosgar
      ar ttriath da nathbrosdadh ar ath ga nuchmosgladh
      sdo niodh ar léirg chúain san chith feasgar
      frithfhreasdal ar a féirg do sduaigh gan sruth
      fhosgadh ge magh lán a long gan lathbhasgad
      re athasgnamh na tton go tragh gan tothosnadh

Niall mc Domhnuill Mic Muiredhaigh cecinit110

The Divills was brawling when / Burnet Dessended / Transported with joy they left / of contening / But o my Dr Saram / how goes things above / Doth George hate the Toryes and Whiggks only love with a fa la a / Were your highness impropriated / in person to reign / You coud not more bravely our party / maintain / But how doth good Robert? / O perfectly well / A [...] whigg / you had nere in hell wt. a fa la & / Hugh Peter is making / a Sneaker within / for Luther, Buchannan, Jo. Knox, and Calvin / bur ore ye have tipled a brass of punch bowls / yile swear you never / Drank wt. Dishonester souls, with a fa / This night wile caruse / putt ane end to all pain / goe Cromwell you dog / King William unchaine / and tell him at length / yt. Sarams come down / who just left his Mitre / as he left his Crown, with a fa la la / They lived as they dyed / in our Service all spent / they only come hear / who never repents. Lett the heralds aloud, our victory tell / lett George live for ever amen cryed all hell.


p.288

POEMS OF THE RED BOOK

[Praise of Love]111

    1. Aoibhinn an galar e an grádh
      connbhuidh duine go brách beo
      nio hionann is galar cháich
      do bhera sin alán leo.
    2. Leo ar tós do chóidh an deachuir si um rún
      cloisdin ceoil o bheol nan glan fochal cciúin
      deírge an róis do chóir alecan mar crú
      síad fadheoigh do fhoir ar nanshocuir dhuinn
      Duinne do chúaidh sin asuim attarrla fámthuinn astigh
      críoch mo ghalair do mhios me
      ni bhi se acht dhuine glic

    3. p.289

    4. Ni glic nar charus dom choluinn ar ttús
      gradh do thabhairt do thaitnem a gorm-rosg núr
      bheith re treabhadh ni cneasd mar obair aniu
      mo dhiol feasda do-bhethuidh an domhuinsi súd
    5. Súd mo bheatha ar fedh mo ré
      thar liom féin ni millsi mil
      alán am ghaile do ghrádh
      ni beg lemsa go brách sin.
    6. Ag sin na hadhbhar do dhaingnidh osna mo cleibh
      fuilt chlannbhuighe go talmhuin ag rocht an fheir
      ruisg mhall ghlas rer samhladh angloine do néimh
      scruibh bharrlaga le a ttairear gach sompla don ghrés
    7. Grés oirrdheirc do bhegan rann
      do dhealbh misi cha ferr sdúaim
      muna bfagham thall an diol
      och fa ríor ni fhuighim dúais
    8. Duais mo rann is ferr do bfacabhair ríamh
      ragharc mall anall tre bharribh aciamh
      labhairt ghann go tenn do chloisdin ag triall
      ni beg leam sgach ám do chabhuir mo pian
    9. Pian manma mar aon smo chuirp
      a dhuine do chluin gach maoin
      na sealbhuidh da rachadh sibh
      an ríamh sin is decair dhaoibh

      Aoibhinn an galar an grádh

112

Cathal

    1. Deacuir techt on galar ghidh
      an galar dom chur fa chiaidh
      ni he an galur gan ghuin mbróin
      galar nach fóir luibh no liaigh
    2. Galur gráidh is galar dhamh
      an galur go brách nar mbun

      p.290

      am chroidhe do choidh asteg
      cnedh thoile ler dhoigh mo dhul
    3. Mile fáobhar gráidh dom ghuin
      baoghal mar atáim on toil
      ni fhéidir techt saor mar sin
      sneimh on toil san taobh astoig.
    4. Tonn tseirce na tuile trinn
      tuile le mbéirter ar mbuaigh
      tug soin ar snoidhe go cnáimh
      doigh ghraidh am chroidh do chúaidh
    5. Misi do thuitim do taoib
      cioth fa fuil da chur a cceill
      ni fuil cabhair an dán duinn
      mo ghradh rúin gar foguil féin
    6. An rioghain nach miodh do mhnaoi
      mo shearc ar na lionadh lé
      an coimhdhe ga cor a gclí
      ca ní is doilghe dhamh a dhé
      Decair techt on galar ghráidh

Niall Mór Mc Mhuiredhaigh cecinit

    1. Soruidh slán do noidhche anréir
      fada geir a dol ar cúl
      da ngealltaoi mo cor accroich
      is truagh nach í anocht a tús
    2. Ata dias is tighsi anocht
      nach ceilenn an rosg an rún
      ge nach fuilid bel ar bhel
      is gerr geir silleadh an súl
    3. S truagh an cuibhreach do ni an chiall
      ar silleadh siubhlach na súl
      ni feirde an tosd do ni an bél
      sgél do ní an rosg ar an rún
    4. Nocha leigid lucht na mbrég
      smid as mo bhel a rosg mall
      tuig an ní adeir mo shúil
      & tú san chúil úd thall

    5. p.291

    6. Cum aguin a noidhche anocht
      truagh gan í mar so go brách
      na leig an mhaiden a stech
      eiridh scuir amach an la.
    7. Uch amhuire abhuime an tseing
      os tu cenn ar ar cceill
      tarruigh & gabh mo lámh
      soruidh slán do noidhche areir.

113

Diarmuid mac Laoisigh Mic an Bhaird cecinit

    1. A Chormuic cuimhnigh an chóir
      na ben dfuil ír anonóir
      ni hí an choir égára is fherr
      ni dóigh édala an fhoirenn.
    2. Na rioth do reir do thoile
      na car114 sechran siorraidhe
      na heirghe an guais nach dlecht duit
      na gluais tar chert a Chormuic.
    3. Ni cás do nech ni do rágh
      gan derbhadh súadh na senn dán
      bheith go brach gan luagh leabhar
      más duál chách chreidemhuin.
    4. Léigsi dhí mar gach duine
      armas fhreimh Rughruighe
      na saoil gur libh an lamh dherg
      na sir acht rágh na ri115 lérg.
    5. Muc dá hógh116 oighrecht oile
      cían go naicme dáirighe
      no cha dílsi dhaibh no117 an lám
      san chrichsi fáil ar fadágh.
    6. Na hiarr a Chormaic díbh chuinn
      an lámh le fúadach feruinn
      ashealbh na sirsi mar sin
      mas dearbh libhsi na leabhair
    7. Féchidh an leabhar Ulltach
      sgriobhadh118 na sgél nionganntach

      p.292

      a Chormuic ni dleaghar dul
      tar leabhar oirdheirc Uladh
    8. Sean dán fíre ar a bfuil dath
      lámh dhérg Eirenn í bheathach
      do rinn an toide glan grinn
      na ben re hoige119 í Huiginn
    9. A nesbhuigh airgid na óir
      do bhi sunn ar siol sén róigh
      díol na laime tar chenn cruidh
      aneng do baille an Ulltuibh.
    10. Caidhe an tí thráth da cennach
      rug uainn í ar aitherrach
      cia dhinne do dhiol aneng
      as gniomh fíre go foircenn
    11. Cia do chách nach cúala sin
      derg ruathar Chonnuill Chernuidh
      cinn cháigh do chur ar an ghad
      ni dóigh a dhul ar dermad120.
    12. Go hoighadh Eirc mhic Cairbre
      air ccur air gach áon airde
      nior hionladh alamh leis
      gur bhiongnadh dála an dualghais.
    13. Dar thum abhos san bhratach
      do chach nior bham anacail
      aig filleadh na laimh leis
      nir milleadh aille an armais
    14. Fagbadh Conall tuar treise
      lorg amhear san meirgse
      gur121 oighreacht ga thsíol o shoin
      le fornert gniom as gaisgadh
    15. Ta on ló sin a leith
      aig siol IR déis acheile
      sealbh na laimhe os doibh dhleaghair
      tar fheraibh aille Érinn
    16. Ge be duine deradh riom
      go mbhíadh con (?) dainbhios orom
      nach fior uaim araidhim rúibh
      Saithim mo thúath attalmhuin

    17. p.293

    18. Bhan tsheilbh dhibhsi nach dleghthar
      do ttairgthadh dfheilioghagh
      gion go bfuil Éire an dan, dhuit
      ar slán fa chéile a Chormaic.

Freagra air in dansa an só ó Eógan O Dhonnaoile

    1. ir an sgealsa tiacht do tigh
      chluinmid uáid amhic Láoisig
      tagra na laimhe nach doibh o chert
      do Chlannaibh Róigh na robhert
    2. Tairing do thuath stop do bhél
      munab thú Conall na narm rogher
      ler mían fir Éirin uile
      do chuir air en ghad guallanna
    3. Tri téad is laige táin
      do chím alar do thiompáin
      beag ambrígh searbh an gloir
      ni dearbhadh ar in laimh laimhoir
    4. Muc dha tho cé mór a meas
      níor churtha ris in laimh accoimhmes
      armus corma an torc fa mear
      armus troda an bhás bharrgeal
    5. Dearbhadh eile bheir tu asteach
      lamh dherg Eirinn i Beathach
      iomdha focal aderid cách
      nach bhfagthar sgriptuir do chomdach
    6. File fallsa do ghrádh séad
      do roinn an rann lan bhréag
      nil aoinfer ar in sgelsa leis
      ni shaorfinn e air ainbhfeas.
    7. An treas puirt ta ar do phibh
      dergruathar Chonaill Chearnáoi
      níor sin an lamhsa linn
      sgan ann acht finsgel fabhuill.
    8. Creidim go ttug an ruarthar tenn
      dar chuir lén ar bhferaibh Éirinn
      sní chreidim go brath gur rad
      2 mhíle cenn air aonghad.

    9. p.294

    10. Dirim fós sas derbtha linn
      nach bfhagthar a sgeal no sgríbhinn
      dha míle mac ríogh go mbhúadh
      do beith a neirinn anenuair
    11. Ni dhérn sibh dechtaibh a riamh
      acht derg ruathar Chonall ni dermad chiall
      as nar áonghniomh go mhet suilt122
      beith do thsíor mhaoidheamh a dhermaid.
    12. Mas fásgadh fóla as glacaibh curadh
      dherbhas an lamhsa dho ndleghar uirim
      fech cia dhinn is lía do thúm
      alamh abhfolaib eachtruinn
    13. Feach Conn accnuca na ccladh
      in ar lía fuil da fásgadh
      íomdha méirge in ar thúm alámh
      ni bfuil an sgelsa air seachran.
    14. Ar thuit do mhacaibh ríogh leis
      ar Magh Lena fa gaibhtec greis
      da ccuirtháoi anénghad ar Chónn
      sair do bhíadh an tualach taobhthrom.
    15. Cáth chasglinne as cath chuimair
      ina catha do cuireadh ar Loch Feabhail
      aig easrúadh ar Lochlann lír
      ca roibh bhur lamhsa an la sin?
    16. Sna cathaibh do cuireadh linn
      aig cosnamh crích hEirinn
      iomdha gealghlac fa corcra gné
      do mherclannaibh nertmhar náomhneil.
    17. Ag tagra ríom ni beit dhuit
      ní mé píobuire anenphuirt
      iomdha eacht 2ar buidheach baibh
      dherbhas gur linn an rígh laimh.
    18. Stad a Dhearmaid na tagair nios mó
      ni fheider an sgealsa daithcheó
      ni leat an lam as aille dréach
      le hardradh Eirinn an bhratach.

      Tairing.

123


p.295

Fegra ar Diarmuid mac an Bhaird o Niall Mac Muiredhuigh

    1. Labhradh trían chonguil go ciuin
      na biodh anesbhadh fhiriuil
      da n-éirigh fraoch ghoimh na bfer
      do laochruigh ghle mhir Ghaoidheal.
    2. A fhir thagras on treibhsi
      mun ab ar mían maileisi
      na hiarr senchairt chru choll
      nar nemhpailt clu comhlonna.
    3. Agair gach onoir oile
      as dlecht do reimh rúghruidhe
      giodhedh léig dhi a dhuine
      a mbi nar mbréid mbratuighe.
    4. Innis go réigh gach robháigh
      na hiomráigh ar iomarbhaigh
      léig feasda thoradh ga túr
      ni cniosda anfhaluidh dfhadugh.
    5. Fíor go raibh le brígh mbuaighe
      ag curadhuibh Craobhruaighe
      a nágh budh docra a diumghuidh
      lamh chorcra san caithiorghuil.
    6. Da éis do thraothsad an tréin
      sliocht uaibhrech Eochach Duibhléin
      fuil Ír da ttreine an treasadh
      bhan tír Eire anuiresbhadh.
    7. Tug triath dfuil Ír sna Colla
      mar tá roinn san rí rolla
      le recht ratha dfior oile
      secht ccatha seal sechtmuine.
    8. Nach cual adhuis do ghuin gha
      gur thuit Fearghus afodha
      ger ghárbh achlann san chogadh
      bhúdh márbh ann do fhanadar.
    9. Do gabhadh buaidh is bratach
      fola hÍr go himertach
      sdo bhí ri orrthuibh re headh
      dona ttri Colluibh> cneasgheal.

    10. p.296

    11. Lamh anúacht datha dheirg
      cuirid annsoin san sroilmhéirg
      do shior go chaithghreis do chur
      más fior aithris na nughdar
    12. An lámh ga lenmuin linne
      magh aill fios na firinne
      míle bliaghain le bróin chéd
      ríaghail is coir ar choimhéd.
    13. Lenuighsi an leómhan buighe
      a neinig úaine óirthuighe
      san léirg le buagha a pughair
      méirg do chuala ag Conchubhar.
    14. A maighin Moighe Ratha
      an la churrtha an chruadhchatha
      ga seoladh don chuire chas
      budh leomhan uile anármhus.
    15. Suaithenntas bur congail chlaoin
      gona aleomhan na leath taoibh
      nach derbhadh Flann ga rágh ribh
      nár dealbhadhmh ann idir.
    16. Dar lem is leomhan sní lámh
      ármus shíl Ír sgc aon ágh
      maith an fhíadhain Flann file
      go ríaghuil rann rithfimne.
    17. Tuigim an tagrann Taodhg Dall
      Ibh Eathach Duibhlén dearbhám
      ge be leighfedh a lorg linn
      ni shénfagh ord Í Uiginn.
    18. Mar sin léigther linne an lámh
      anúachtar in gach aón ágh
      sgan a buain dín le deabhadh
      dfuil Ír & Eiremhóin.
    19. Le do chosain Colla Úais
      urmhor Uladh dál degh chruais
      do roinert a chleth sa chor
      & leth oirecht Alban.
    20. Bratach barannta ar mbruighne
      lamh búdh séla ag somhairle
      lér gabh daghfhonn na ndrochghall
      go glan sferann Fionnlochlann.

    21. p.297

    22. An lámh chédna ag cloinn Domhnaill
      riu gan en dréam ion chomhluinn
      anuair anfuigh ar fhoghluibh
      fuair Manchidh is Mathghamhnuigh.
    23. Leam is chumhain sni cian uagh
      an lámhsa ag brisdedh borbshluagh
      do gasruidh ba mhagh monuigh
      gal cosmhuil rer ccnrndhaibh.
    24. Oram ni bherar baire
      sesbhuim sealbh na láochlaimhe
      o bhéd tuaighe da truime
      le méd buaighe ar mbratuidhe.
    25. A fir thriallas don tír shíar
      uaimsi giodh urchuir imchían
      beir na gaoisin ar nglac rann
      go mac Laoisidh mar labhrám.

      Labh

Fregra ar Eoghan Ó Donnoile

    1. Nar lém choisnes tu clu Chuinn
      léd dhán amic Í Dhonnuill
      ag áiremh chaithrem is chrech
      nar ghabh tu an taithger direch.
    2. Mar taoi gan eagal roimh thuaigh
      acht o Chonall on Craobhruaigh
      is truagh gan tu aneamhuinmhach
      mar aon re Conall Cernach.
    3. As maith an tiupanach
      bi binn no gheibhir michlu
      mas suain is cóir do chlechtadh
      do sluagh ar chionn chais mbertadh.
    4. Muna coisnir an lamh dherg
      na chuir an mhuc san sróilmheirg
      acht tomhuil a tarr astech
      mar srumuil Conall Cernach.
    5. Ni derbhadh let ar laimh dheirg
      dán direch Taodg I Huiginn
      sgo cuirfet anaon chethram cám
      nach cuirfedh Táodhg sa leathrann.

    6. p.298

    7. Puirt nar sinneadh ar píb ríamh
      ruathar Conuill aním chían
      ge do dherbh a lamh sa lann
      nior leanbh ar sál na saorchlann.
    8. Gan áthas an rioghfhuil róigh
      más tu a déradh do begcóir
      an déigh tána bo Cuailgne
      iomdha anágha aniomruaga.
    9. Nar léigh tu cath Ros na Riogh
      cu na cértcha124 a chosgarghriomh
      Concubhar Ferghus na bfecht
      na morchlann Ir a neinfheacht125.
    10. Cath eduir libh na linnibh
      caithreim Chongail Chláirinigh
      no foghuil Ferguis amach
      na toghail Temrach luachrach.
    11. Clesa lúigha Choin Chuluinn
      troid nar bhobuir ionfhuluing
      e ar áth onach fhacais
      trúagh o chách nach cúaladhas.
    12. Baile afuair Fer día a ghuin
      mac nosa is Fraoch mc Fiodhaigh
      da mbetha ar muinntir Meidhbe
      do chluinnti anuirsgéla.
    13. A mhic Semuis go noige óig
      duit o nach léis na lom róid
      biadh ábhráin róimh mar roghain
      ni glór abhloir ealadhain.
    14. Dod mhaoidhemh ar mac an bháird
      a hucht eólais gan aon áird
      na buail bos re bel filidh
      do dhuain chros go ccoiridhir.
    15. Crét fa sloinnter do sliocht Ír
      cath Chuinn a ccnocha chlaidhmhín
      nert sluaigh an chródha chreachadh
      córa a luaígh re Laighnechibh.
    16. Ar thuit ar Magh Léna leis
      guidhim dia riut is innis
      bha sech do sliocht Éimhir fhinn
      ar an leith a deas d'Eirinn.

    17. p.299

    18. Na déin dearmad do chlonn Ír
      a ccath Midhe ar a mhoirghníomh
      gur thuit mac máil go mhaithibh
      do laimh ar Ccuinn chéd chathuigh.
    19. Mur ata uait ar iarruidh
      gabhail sliocht Neill Naoighialluigh
      ar Emuin anfhuinn sgathuidh
      an deghaidh Chuinn chéd chathuigh.
    20. An lamh dherg ni chóir diárruígh
      do riogfhuil Neill Naoighialluigh
      budh córa na naoi nglasa
      do chorúgh na ármusa.
    21. Giall Breatnach borb is Phicech
      geill Sagsan umhla Albanach
      do ghabh Niall an toigfher tenn
      is giall choig ccoigedh Eirenn.
    22. An lámhsa chloinne Colla
      fuair doibh iomad urrama
      do chuir an choróin ma ccenn
      maille ré honoir Eirenn.
    23. A shliocht Neill mhoir mic Eochach
      sa shiol Chonaill chruaidh chreachaigh
      ni hédail ar laimhne dhuibh
      dána an égcóir a hiaruigh.
    24. Ni mairenn Mac Conmhidhe
      d' Ua Neill mhacha a meirtine
      rug leónadh ar sgéla ar sgol
      méla is cogan na ughdar
    25. Lucht ealadhna aicme Neill
      nar diunnarbadh a h-Eirinn
      mac I Donnuil diol gáire126
      na ollamh riogh ro naire.

      Nar leam

Niall mac Muiredhuigh127


p.300

HIGHLAND CLAN GENEALOGIES OF THE BLACK BOOK

[MS. p. 176.]

Genelach chloinne Ghiolleóin

.S. Eóin, mhac Eóin
mhic Aillin, mic Loilin
mic Eachuinn Óig
mhic Lochlin Mhóir
mic Eochuinn Óig
mic Eachuinn mhóir
mic Lochlinn Catanaigh
mic Eachuin Uibhir
mic Lochlinn Óig
mhic Lochlinn Bhroinnigh

L. Camhsronach L. Mhóir & is bhuagh athanig tigerna Cholla .i. íad soin ar sliocht Eoin gharbh mhic Lochlinn bhronnaigh L. Camhsronaigh .i. tigerna airde gabhir ar sliocht Domhnuill mic Lochlin nech aroin diluin re inghin mic each thighern chin gherloch (acht nod leat gur badh e niall on dangadar sliocht neil). Ba tosgadh a rugadh acht ise mac inghin Iarla mára dan derna tigharna.

mac Eachdhuin ruaig na cath
mic Lochluinn Lubanaigh
mic Eoin Duibh
mic Giolla Cholluim
mic Mhaoilisa
mic Giollaeaoin mhóir
& dir cuid occ gur on Ghiolleoin Mhóir so a tannig clann Choinndigh ar a nadhbar go roibh birt mac aigi .i. Maolisa o bhfuillid clann Giolleaoin, & Coinndech o bhfuillid clann Choinndigh.

Genelach cloinne Choindidh

Murchad mac Coinndidh, mic Eoin, mic Coinndidh, mic Aonghus Cruim, Mic Coinndidh, mic Giolleoin Óig, mic Giolleoin mhóir, mic Murchadh, mic Donchaidh, mic Murchadh, mic Donchaidh, mic Murchadh, mic Coindigh, mic Crinn, mic Giolleoin na hairde, ciogh be é som do tigearnn cloinne Ghiollaeaoin, mic Rrath, mic Maolsuthin, mic Neill, mic Con Conndullaigh, mic Cellaigh, mic Rrainc, mic Ferchir Abhrarúaigh, mic Báigh, mic Fionlaoich, mic Ferchir Fada rígh Alban o bfuilid clann Coinndigh, clann Chatan, clann Grigoir, clann Fionguin, clann Ghuair, clann Neill Bharra & Ghigha, clann Neachtuin, clann Duibhshith, & morginnuigh mar adir cuid mhór aoca.


p.301

Genelach cloinne mheig Betha an so síos

Conbhetha mac Dathchil, mic Congaluinn, mic Donachaidh, mic Busanain, mic Conill, mic Forballaigh, mic Conbneann, mic Cremhthuinn, mic Eochadh Bhinnigh, mic Eoghain, mic Neill .9. g. mic Eoghadh & c.

Genlach mic Caillin an so síos

Giollesbuig Fionn
mic Giollesbuig Bhig
mic Giollesbuig Chaim
mic Giollesbuig Ghruaime
mic Caillin Bhuighe &c.
mic Neill o bfuil mic Neil Meilthart
mic Caillin na Maoille Mhaithe on raithir clan Mhecaillin reó & c.
mac Duibhne Dhédghill on raithir clann mic Dhuibhne reó & c.
mac Artuir Óig o bfuilid clann Artuir.

THE ANTRIM MACDONALDS, FROM THE BLACK BOOK

[MS. p. 178.]

Colla mhac Alusduir mic Eoin Cathanaigh & Giollesbuig na mhic aigesa & inghin mhic Uibhlin fa mathar dhó. Do mic ag Giolleasbag .i. Coll, trúir mic ag Coll eder é & ingen Raghnaill mhic Sémuis .i. Giollasbug & Raghnall & Alasduir; do thasban an tallasdor soin é fein go eafachtach la bun dóraig arís le comision rí Sérluis go hAlbin.

Raghnall Aranach mhic Somhuirl mhic Aluisduir mhic Eóin Cathani do fuair ceannus shliocht Eóin Mhoir .i. íarlla Antrom. Do ghabh cóir ar dhuithidh o rí Semus an seismeamh o bhun Bann go Corran laran obiit 1636. et sepultus Mergia.

Alluisdar mac Somhuirle bu duine crógh leagannta an gaisgech soin, go haithrigh naghi Sasganach & chlan Úibhlin. Do chúaidh do chugnamh le hinghin dherbhrar athar -i inghin duibh Shemuis an bhen do bhí ag Ó Domneil .i. Aógh mhac Maghnuis anaghuidh Shagsanach & do thuit se le caipdin Marmél le hamas oidhche & do beanadh cheann de ar chrannoig eabuir Locha Lapain. & do chuiredh go Baile Átha Cliath an cenn & do chuireadh achorp amainsdir Bheirt. Amuil adeir Brian Ó Ghnímh.


p.302

    1. Mionn súl Eirinn anath cliath
      mo ghrádh don bhel derg nar bháoth
      cenn go siodhshnúadh céim ós chách
      a ghnath fein ga mhíongruadh maoith.
    2. Da bhí dáirde anua na conn
      rí díbh Cairbre na ccuach seang
      ga roibhe cert chlár na bhfionn
      ós cionn cháigh gur clecht achenn.
    3. A bheith gan fhios nior bhaill leis
      a ghnáth gusa aniugh a nois
      ga chéibh mionmhaoth clannuir chais
      ga mhall suil ghlais ríoghlaoc rois.
    4. An mían búdh gnáth don ghel don
      aníugh anáth clíath ga chenn
      do be mían amhalach séang
      gan chenn dfhalach don fhial fionn.
    5. Cenn an fábhra dhosuidh dhlúith
      re frasaibh garbha re gáoith
      cíall mo mhí mheanma os cionn cháich
      mionn bhlaith an mionearla maoith.
    6. Fulang snechta ga fholt fíar
      do chlechtadh do chruth mar smúal
      aon chenn do boirrdherca ghníomh
      síon fhraoich tenn oighrenta fúar.
    7. Cenn anairde ar fhioghruibh croinn
      a airde ni hionghadh linn
      diol athógtha accaithir chuinn
      nior thuill taithir cromtha cinn.
    8. Um cenn ngel í fhiachadh úir
      ga mbianghadh teas & túagh
      minic braneoin ar fhud náigh
      go ttug dháibh glainfheoil a ghruaidh.
    9. Cenn Í Cholla ga ngáth geall
      do bfhath dó chora as accionn
      gur bhainidh dhoibh duaisli ann
      Uáisle gháll gur chóir fan cionn.
    10. Mionmhuine le adhhadh sháoir
      mionnbas le Galluibh na ghrúaidh
      fhiodh budh coill dag fhosgadh duinn
      le súil moill Alasdair úain.

    11. p.303

    12. Gnús nár go ndéd sliomglan séng
      sgél ionghnadh le cách ón chionn
      coill coiméda chríche Gall
      foighéga achlann bfíthe bfionn.
    13. Geall on rós ag grís aghrúadh
      an cenn fós mar do bhí slán
      gan chleith do bísen sdo bhíadh
      abheith riamh íseall nior bhaill.
    14. A ta uaim anáol múr128 ghall
      mo chen da chaomhchul chúachbhfionn
      bráighe rem breithsi na ccionn
      cenn an mhicsi Maire ar mionn.

      Mionn súl Eirinn anáth clíath

Do chuir an lóigshe díachabh ar Ghallabh cenn Alasdrann do thabhart núas
Clann Aonghus mhic Semuis mic Alusdran mic Eoinn Chathanaigh. Aós an tigerna 1607. an tan do milledh Giollasbuig Dubh mhic Aonghus mic Semuis san bhliaghain cethna do gabh mac Cailín tigernas chinn tíre, san bliadhain chethna do élóigh na hiarrluid a h-Eirinn. Aós n tigerna 1615. Fa fheil Bríd do brisdedh Dun Naomhoige & do gabhadh Aonghus Óg mhac Aonghus mic Semuis le tigerna Chaladtran & do crochadh é Dun Edun. De eloíg Sémus Óg mac Aonghus mhi Sémuis a Dún Eídean le Alasdair mhac Ragnaill mhic Domhnuil ghlais, Theasda Semus Óg mhac Aonghus mic Semuis an Lunduin. Do bhí ar fógra dhó 4 bliagan roimh soin, do chuir an Rí íarri air.

Triuir mac ag Giolla Esbag Dubh mac Aonghus mic Sémuis, edhón, Eóin & Huisduinn & Giollesbag. Clann inghen Aonghus mic Sémuis, Máire do bhí pósta ag Domhnall mha Ailin tigerna clainn Ragnall mathair Eóin mhúideortuidh & Margrét Óg do bhí ag Ragnall mha Ailin mathair Ragnaill Óig & clainne eile & Anabla do bhí posta ar tigerna na learg cheinntír.

Alasduir mhac Ghiolla Easbuig mic Eoin mic Alasduir mic Domnaill mic Alasdair mic Ragnaill Bháin a quo sliocht Ragnaill Ragnaill Bháin mic Eóin Mhóir mic Eóin mic Aónghus Óig.

Sliocht Eoin Mhóir mic Eóin mic Aonghus Óig. Do be an t-Aonghusa mhac Sémuis tigerna 'lle & Cheínntíre & Diuráigh, Ghiodháigh, Colbansainnsaig & na seacht ttuath Glinneach a n-Eirinn. Eoin Cathanach mac Eoin mic Domnaill Ballaigh mic Eóin Mhóir & dhías mac .i. Eóin Óg & Domhnall Ballach Óg Do ghabhall le feill le mac Ceaain a n-oilen Fionn lagan a níle & do croch an Dun Edan íad. Alasdair mhac Eoin Chathanuidh an mac Domnaill fa dheiredh do bhí don tsliocht soin.


p.304

Cuigear mac do bhí ag Alasduir mhic Eóin Chathanuigh a negnuis Dhomnaill Bhallaigh do bhí dall. Triúr dhiobh so do dhul slúagh mhór gheirinn .i. Semus & Aonghus Uabhrech & Somharle, go ndearnadh longhphort leo an glenn seisg sna glinnibh. Ó Neill .i. Seaan mhac Chuinn Bhacuidh mic Cuinn mic Eínri mic Eóghan do thabhairt amais longphort orra & Aonghus Uabhrech do mharbhadh ann. Semus do gabhail buailte ann & do ég Dún Dheanainn & do cuiradh a n-Airdmach. Somhairle ar mbeith fada ar laimh dhó do leigedh as é & do phós Maire inghen Chuinn Bhacuidh.

Colla mhac Alasduir mic Eoin Chathainuigh an treas mac fa sein dhíobh do rug an Rút as lamhuibh chloinn Uibhlin do ég an Dún ipsi. & do eisin do gab Somuirle tighernas an Rút.

OSSIANIC POETRY OF THE BLACK BOOK

Here we give the three Heroic or Ossianic poems which appear in the Black Book. The Ages of the Feinn appears on page 172, and is followed on page 173 by Cnoc an Air. Deirdre's Song appears on page 95.

Ages of the Feinne

Accenn [middot]9[middot] mbliadhna fuair Fionn, cennus ar Fhionnuibh eirenn o mogha nuaghad na nech, rí gan uaman gan eitech [middot]6. fichet bliaghain fa dho, & [middot]x[middot] bliadhna ni is mó saóghal Fhinn fa shén fa rath, fa bhúaigh & fa throm chach Do be saoghall Oisin mic Finn, 3 cét bliaguin go haobhinn 5 bliadhna dég fa dhó, mí is sechtmhuin is en ló 20 bliadhan sa 18', saogall Osgair is ni brég gan troigh ar ais agcur catha, acht breith giall gach aonfhlath Tri bliadhna dég & 2 chét, saogall Chaoilte na mór echt on la rugadh fial fionn, gur baithed é accroimlinn Naoi fichet bliadhna go becht, saoghal Chubhill fa mór smacht cios an doman do do dháil, si go Laighen do thógbhail Ceithre chét bliadhain acht mí, saogal Ghuill mic Morna ambrí nar leig nech siar no soir, úadha gan comhrag aonfhir Secht fichét bliadhna fa sheól, saogal Chonain na cconnsgleó ag iomarbhaigh eter an Fhein, re bualadh dorn le doimheinn 6 fichét bliadhna fa do deg, saogall mic Lughaich re aég ar ghoil ar ghaisgedh ar ghrenn, aon bharr maisi laoch eirenn 8 fichet bliadhna re suirghe, saogal Dhiarmuid í Dhuimhne naoi bliadhna don mhacaomh óg, le cluidhche ar luib sar liath- róid 5 [middot]20[middot] bliadhna is derbh liom, saogal Chairill mhóir mic Finn nir tarrla comhrag lann, nar bhen Cairell as achenn


p.305

Cnoc an Air

    1. Cnoc anáir an cnócsa síar, go lá na braith bíd da ghairm
      a Phádruig na mbachall mbán, ni gan fáth tugadh an tainm.
    2. Innis masa cumhain leat, aúa Chubhaill nach beg brón
      abair biadh mo bhennacht let, scél fíre sna can gó.
    3. As trúagh an ni rér an mé, a m(h)ic Albruinn nar ér nech
      an sgél ro fhiathfroig(h)is diom, innsim ar sgáth riogh na mbreth.
    4. La da ndechaidh Fionn na bhflegh, is Fian(n) Eirenn na ngredh seng
      ar an chnocsa líon an slóigh, nior begal doibh techt re accenn.
    5. En bhen do baille no grían, do chí an Fhian(n) ag techt san leírg
      do mhac Cumhuil(l) (innsim dhuit), benncuis rioghain an bhruit dheirg.
    6. Cia tú arioghain ar Fionn féin, is ferr meinn sis aille dealbh
      fuaim do ghotha is binne linn, na abfuil re seirm gion gur scarbh.
    7. Niamhan nuachrothach se mainm, inghen Doilbh mic Dólair fhinn
      airdriogh Grég, Mo M(h)allacht air, do ró me do thailc mhi tréin.
    8. Créd do bheir ga sechna tú, na ceil do ruin oirn anocht
      dul do c(h)omrag ar do sgáth, gabham do laimh ar do thocht
    9. An rí soin ga ttugas fúath, do róinn adubhghúal dom ghné
      cluas is urball is cenn cait, do bhi air, nior bhait an sgéimh
    10. Dimches an domhan fa thri, nior fhagbhas rí ann no flaith
      nar iarras acht sibhsi a Fhian, snior ghell triath manacal air.
    11. Ainigfed tú ainghen óg, rágh mac Cumhuill nar chlódh riamh
      no go ttuitfid ar da sgáth, na secht cathsa ata an Fhían.
    12. Ar an laimhsin ortsa a Fhinn, is gúais linn go dernuis brég
      an ti re teichim ab(h)fad, tuitfidh leis cath & céd.
    13. Na dein iomarbhaigh ás, afholt cas ar dhath anóir
      snach tainic áon láoch accéin, nach fuil san bhfein fer da chlódh.
    14. Is gerr go bfacamar uainn, rí fer ccaitcenn fa cruaidh lamh
      níor bheannuidh sníor umhlaigh d'Fhionn, sdo íarr cath tar chionn amhná.
    15. Téid dhéinn céd láoch na dháil, do bferr lamh an lathair gleó
      nochar thill nech díbh ar ais, gan tuitim le Tailg mhac Treóin.
    16. Iaruis Osgur ced ar Fhion, ger bholc linn e do lúagh
      dul do comhrag an láoich loinn mar do c(h)onnairc díth na slúagh.
    17. Do b(h)eirim ced dhuit ar Fionn, giodh olc liom do thuitim tríd;
      eiridh beir mo b(h)ennacht let, cuimhnidh do ghal is do g(h)niomh.

    18. p.306

    19. Fedh chóig oidhche fed 5 lá, do bhi an días sin nar thlath gleic
      gan bhiagh gan choladh ar dhí suain, gur thuit Tailc le buaidh me mhic
    20. Do léig sinn trí garrtha os aird, san chomhrag sin nar thlath gleic
      gair chaoinnte far thuit dar bfeinn, sda ghá(i)r mhaidhfe fa ég Thailc
    21. Niamhan núachroch mor an an béd mar do choinnaic med anáir
      ghabhasire an ghruadh derg ghlan, tuitis marbh le méd naire
    22. Bás an rioghna deis gach uilc, ase is mo do chuir ar chách
      ar an cnocsa des accliath, do bhaisd an Fhían cnoc anair.

Deirdré. ceccinit

    1. Gleann do gach meas íasgach linnach
      an tulcha corrach as aill crúincht
      bheith dho íomradh dhomsa as dérach
      gleann beágach na mbúabhall mbeanach.
    2. Glean cúachach smaolach lonach
      búadhach anfhoraois do gach sionach
      glean créamhach biolrach mongach
      seamrach scothach bar chas duillach.
    3. Binn goth fíadhuid druimdherg bhallach
      faoi fhiodh daraigh as maoilin mhullach
      aga greagh is íad go fáiitach129
      na láoigh abhfalach sa ghlenn bhílach.
    4. Glean na caorthan go ccnúas ccorcra
      go meas molta do gach ealta
      rthas súain dona brocaibh
      anúamhchaibh socra sa ccuan aca.
    5. Glean na seabac sulghorm éghtach
      glean iomlan do gach cnuasach
      glean na mbenn lesach péucach
      glean smeurach airnach ubhlach
    6. Gleann na ndobhran sliom dhonn smotach
      os cen íasgaigh is binn guth bocach
      is iomdha géis thaobhgheal shocrach
      is eigne urach re taobh leacach.

      Glenn


p.307

GENEALOGY OF CLANRANALD

We here give the genealogy of Clanranald from the present time as far back as Adam! The portion of it from 1715 till now, we are responsible for; the rest is in the Black Book, though not given in one place.

Ginealach Chloinne Raghnaill an so síos:

An t-Admireal Sir Raghnall130
mac Raghnaill mhic Eóin
mic Raghnaill mic Raghnaill
mic Dhomhnaill Ghuirm, fir Bhinne Bhaghla agus tighearna Chloinne Raghnaill,
mhic Raghnaill Óig mic Raghnaill
mic Ailin mic Eóin Mhuideordaigh (obiit 1584)
mic Alasdair mic Ailin
mic Ruaghri mic Ailin, o nabartar Siol Ailin,
mhic Raghnaill, on raitear Clann Raghnaill,
mhic Eóin a h-Ile (John of Isla, first Lord of the Isles, obiit circum 1386),
mhic Aonghusa Óig mic Aonghusa Mhóir
mic Domhnaill, a quo Clann Domhnaill,
mic Raghnaill mic Somhairle (obiit 1164, the great ‘Somerled of the Isles’,)
mic Giolla Bhríghde mic Giolla Adhamhnáin
mic Solaimh mic Meargaigh131
mic Suibhne mic Niallghusa
mic Mainne132 mic Gofraigh
mic Ferghus133 mic Maine
mic Earc mic Carran
mic Eochach mic Colla Uais, Aird Rígh (High King of Ireland from 322 to 326),
mic Eochach Duibhlein mic Cairbre Liffeachair, A. R. 134 (obiit 284),


p.308

mic Cormaic, A. R. (246–266), mic Airt A. R.,
mic Cuinn Cheud-chathaigh, A. R. (Conn of the Hundred Fights, obiit 157),
mhic Feidhlimidh Rechtmhuir, A. R., mic Tuathail Techtmhuir. A. R.,
mic Fiachach Fionnala, A. R., mic Feradhaigh Fionnfechtnaigh,135 A. R.,
mic Criomthainn Niadhnair, A. R. (Birth of Christ in Crimthan's eighth year),
mic Lugdheach Riabh ndearg, A. R. (Lugaidh of the Red Stripes),
mhic nattri Finnemhna (the Three Fair Ones of Emania),
mac n-Eochdhach Feidhligh, A. R., mic Finn mic
Finnlogha mic Roighnen Ruaidh
mic Esamain Emhna (of Emania) mic Blathachta
mic Labradha Luirc mic Enna Aignigh, A. R.,
mic Aonghusa Tuirmigh Temhraigh (of Tara), A. R. (obiit 325 B C.),
mic Eochadh Ailtlethain, A. R., m. Oilella Chais-fhiaclaigh (Bent-tooth Oilell), A. R.,
mic Connla Chruaidh-chealgaigh (or Caomh), A. R.,
mic Iarruinn Ghleò-fathaigh, A. R., mic Melghe Molbhthuigh (Praise-worthy), A. R.,
mic Cobhthaigh Chaoil-bhregh, A. R.,
mic Iughaine Mhóir, A. R. (regnavit 633–673 B.C.),
mic Eochach Buaidhaigh mic Duacha Ladhraigh, A. R.,
mic Fiachach Tolgraigh, A. R., mic Muiredhaigh Bolgraigh, A. R.,
mic Símóin Bhric, A. R., mic Aodhain Ghlais
mic Nuadhad Finnfáil, A. R., mic Giallchadh, A. R.,
mic Oiliolla Olchaoin mic Síorna Saoghalaigh, A. R.,
mic Déin (Dian) m. Demhain
mic Roithechtach, A. R., mic Maoin
mic Aonghusa Olmucadha (Much-swined), A. R., mic Fachach Labhrainne, A. R.,
mic Smiorghuill mic Enbotha
mic Tighernmais, A. R., mic Follaigh mic Ethreoil, A. R., mic Ireoil Fáidh, A. R.,
mic Eremhóin, A. R. (regnavit 1698 to 1684 B.C.)
mic Mileadh Esbáine136 (of Spain),
mic Bile mic Breogain
mic Bratha mic Deghfhatha

p.309

mic Earchadha mic Eallóid
mic Nuadatt mic Monuáil137
mic Feibhric Ghlais mic Adnóin138 Fhinn
mic Eibher Ghluinn Fhiun mic Laimh Finn
mic Adhnamóin mic Tait139
mic Oghamhain mic Béoamhain140
mic Ebher Scuit mic Sruth
mic Easrú mic Gaoidheil Ghlais
mic Núil141 mic Feiniúsa Farsa
mic Bat142 mic Magog
mic Iafeth mic Noé
mic Láimhiach mic Metasalem
mic Enóch mic Iareth
mic Malaleil mic Canain
mic Enos mic Seth
mic Adhaimh.