Corpus of Electronic Texts Edition
Imtheachta Æniasa (Author: Unknown)

p.2


1] {folio 449a}

O thairnic tra do Grecaib slad & inrad & dithlaithriugud
2] rig cathrach na Frigia .i. in Træ, cend ordain & airechais
3] na huili Aissia isside, tancadar rigraid na nGrec co dind
4] Minerba isin Trae, & dorochtadar i n-æn baile uile & rofiarfaig
5] Aigmenon, int airdrig dib, ca comairle dobertais do arin forind
6] romairn in cathraig, no in comaillfitis friu. Doraidset foirend
7] do Grecaib ni bud coir a comall friu, uair ni her ar ngrad-ni acht
8] ar ar n-omun & ara n-anacul fen domairnset in cathraig, &
9] doronsat, gen co rancadar, olc rind, & dogentais aris, dia cæmsad
10] leo. Roraid Nestor dono iarsin: ‘LX bliadan,’ ar se, ‘gusin
11] aimsir-sea, o thanac-sa & Pelias & Tailimon & Castur & Pullux ar
12] æn re hErcail, lucht VII long im luing Argo, co roairgsim in
13] cathair-seo, & co tucsam fo gin gæ & claidim gach æn rob
14] inmarbtha inti, co rucsam i mbroid & a ndairi gach æn na romarbad,
15] & co rucsum a huili indmus esti, & co tarrdsim tenedh tairsi
16] iarsin. Don-farraid Laimidon iarsin, & dorad cath dun, co
17] torchair dono Laimidon lind cona tri maccaib isin cath sin .i.
18] Pulus & Foclointis & Aimpiter. Dorochradar dono forgla rig &
19] tasech & trenfer na Troianu imailli fris. Rofucum lind i mbroid
20] mac & ingin Laimidoin .i. Esiona & Priaim & robai in Trai fas
21] iarsin fri re ar omun na nGrec. Dorat dono Earcail iarsin tar
22] cend set & maine deonugad do Priaim teacht dochum na Trai &
23] a hathnuigedh dorisi, acht na dernad aris cogad fri Grecaib, &
24] rochomaill Priam indi sin cen robo beo. O robo marb Ercail,
25] & o 'tconnairc Priaim daingni a cathrach & nertmhairi a sloig,
26] ron-gab meit menmun & dimus & nir'bo maisi les cena gan a
27] aincridi do iarraid for Grecaib, co rofaid a mac .i. Alaxandair &
28] Ainias for creich go Grecaib, co roinirsiut inis Cheithiria, & co


p.4


29] tucsat leo Elleand Legata. Tancamar-ne dono co lin ar
30] sochraiti i ndiaidh ar creichi, & ni dernad acht nemthni dind, & ni
31] thucad aissic dun tar cend ar sida, & rotinoilit moirneart na
32] hAisia inar n-aigid, & atrachtadar co bagach brigach borrfadach
33] righa & taisig, curaidh & caithmilid & laith gaili na n-uili Assia,
34] otha in Scethia thuaiscertaig, & in n-Innia n-oirrtheraig, & i
35] n-Eitheoip ndeiscertaigh, i cath inar n-aigid, co ndorchradar leo
36] hilar ar rig-ni & ar tusech & ar cathmiled, co ndorchradar-sum uili
37] lendi, & co ndorchair Priam fen cona coecait mac & ingen & clemnad,
38] & cona uilib curadaib & caithmiledaib, rigaib & taisechaib &
39] særclandaib na Trae and, acht lucht in braith nama .i. Ænias &
40] Antinor cona muintir. Ba he sin dered cardusa Priaimh fri
41] Grecaib. Is demin daibsi, dono, ni ba ferr cairrdius Ænias ribsi
42] dia facbaithi isin Trai, inas in cairdis sin Priaim fri Grecu. Is
43] mairg Greca dobera tairisim fair; ar is nama Grec dogress Ainias.
44] Sochaidi do curadaib & do caithmiledaib & d' an{folio 449b}rudaib
45] Grec torchair lais dia laim fen isna VII cathaib LX ar C
46] dochuiredh rinde oc diden na Trae.’ O rochualatar tra Greca na haithesca
47] sin roraid Neastor, is i comairli roraidset-seom & ronertsat, in
48] Trae do fasugud, & æs in braith do indarba esti gan a mbasugad,
49] uair tucad enech Pirr friu fria n-anacul ar brath na Trae.
50] Fororchongairt Aigmenon iarsin i comairli na nGrec for Ænias & for
51] Aintinor, in Trai d' fagbhail fas, & Antinor do dul co hIleric,
52] ferand fuil etir Grecu & Etail siar. Doluid immorro Ainias, gusin
53] lucht rolen, co Sliab Ido sliabh esside for ur mara Torrian co
54] fidbaid cain and. Ba maith do cumdach long in fidbad, &
55] cumdaigther lais XX long andsin, & o tairnic do cumdach a long,
56] doluid la tosach soinindi i tus samraidh for muir Torrian, & a
57] athair .i. Anaichis, ina senoir, & a mac .i. Ascan, & gach æn rolean
58] d'a æs cumtha, immalle fris. Ba bronach dubach derfadach
59] toirrseach imsnimach in n-imirci sin. Ba leasc in turus docuas
60] and. Ba truag tra in gair ghuil & basgairi & mairgnighi ac

p.6


61] fegadh a tiri & a n-atharda duichi iarna n-indarba dia naimdib
62] uathi. Roseolsat iarsin co Traicia, tir cairdiumail do Troiannaib
63] in Traicia sin, gen bai nert acu, ar ba ingin rig Traigia mathair.
64] claindi Priaim .i. Ecuba ingen Chesi. O rosiachtatar tir Traigia,
65] rocumdaigid cathair leo and, & tucsat ainm furri .i. Ænedoss o
66] ainm Ænias. Bai tulach i comfocus don cathair sin, &
67] fualascach coisegartha inti. Doluid Ænias do buain neich de, do
68] thabairt a chraeb for altoire na ndea da denum edbarta doib.
69] Dorala ni ingnad aduathmar do Enias andsin .i. in cet craeb
70] robean a talmain, rosilset frosa fola esti, gur'bo lan do chru &
71] d'fhuil in talam asar'tallad in chraeb. Rosocht Ænias oc fegadh
72] na craibi & na hairrdi aduathmaire sin, & rogab egla & omon
73] mor, cona cæmnacair labra. Rochualai iarsin in acaine mor &
74] in labra n-enert n-atruag asin talmain, & is ed roraidh: ‘Na dena
75] sain, a Ænias, acht tabair anacul dam. Nachum-saraigh fon
76] fualuscach rofhas triam adnacul. Is mesi Polidorus, mac Priaimh;
77] & in tan tainic fainde don Trae, dom-radad-sa o Priaim, & imud
78] oir & airgit lium, cum cliamain co rig Traicia sund .i. Polimestor
79] & Eliona ingen Priaim mo shiur do mnai oca. O rochualamar in
80] Trai d'argain immorro rofeall-samh orumsa, & rom-marb, & romarb
81] mo shiair, & ros-fuc ar n-or & ar n-airget, & rom-adnaic-sea
82] sund, & triam adhnacul rofhas in fidh-sa rob ail duitsiu do
83] letradh. Fagaib in tir fealltach finghalach, & indsaigh co hEtail,
84] ar is and ata a ndan duit ferund du gabail.’ Teit Ænias
85] iarsin, & adfet do Anachis in scel sin, & is ed roraid Anaicis,
86] ba comairli coir dorad Polidorus doib, & doniad na Troiana
87] teachta a adnacuil do Polidorus .i. dognither a fert, & clanntair
88] a lia, & scribthair a ainm, & dognither a ghairm dochum a
89] adnacuil, & ferthair a guba. O tairnic doib sin, tiagait dochum
90] a long, {folio 450a} & fagbaid tir Traigia, & seolaid as co hinis Del.
91] Is and robai Anius, ri & sacart Apaill; & daroine edbairt do Apaill
92] ar cend Æniasa, & is e aithesc dorad Apaill do, nach raibi a

p.8


93] ndan do Ænias crich na ferand do gabail, co risad Edail. O
94] rochuala Ænias int aithesc-sa Apaill, doluid dochum a long,
95] seach Naxon, seach Dionisa, & sech Paron, & sech Ciclaid,
96] do shaighid co Cred. O rosiachtatar cosin indsi sin,
97] cumdaigther cathair doib inti, Fergama a hainm na cathrach sin, &
98] oirisid fri re mis a Cred. Fagait inis Creid do reir faistine
99] Apaill, & tiagait for fairgi d'indsaighidh co hEdail, cona
100] faccadar tir na talmain acht in fhairgi umpu do gach aird.
101] Nosdoirtend sin & gaillim forro andside. Tic gæth & toirneach &
102] tene gelain isin ær, dorchaighit na neoill doib conach fedatar cia
103] leth nothegdis. Atraig in ainfine forsin fairgi, conus-rola a
104] ichtar fora uachtar, tri la & tri aidchi doib isin gabad sin, gan
105] soillsi grene a l-lo, gan soillsi re a n-aidchi. Isin ceathramadh
106] lo atconncadar uaithibh slebti indsi Sdrophaid. Telgid sodain
107] a seolu, & tiagait ar imrum, ar ni raibi coir seolta ocu, co
108] ruachtadar co port indsi Sdrofaidh forin muir Ionda. Is amlaidh
109] robai in indsi sin, lan do buaib & do cæraib & gabhraib, gan
110] nech aga n-anacul no aga n-imcoimet. Dogniat dono feolbach
111] imdha dona hindilib sin agna Troiandaib. In tan tra iarsin
112] tuctha a mbiadha ina fiadnaise, co n-accatar chucu dona slebiu
113] elta do enaib granda Airpi a n-anmand side & siat for grechaid
114] & srengaid a mbiada uaithib asa lamaib, & fagbaid a salchar fora
115] miasaib, & gabait na Troiandaigh a sciathu & a claidme, &
116] nosdicuirit uaidibh a l-los comluind. Seolaid iarsin na Troiandaigh
117] a hinis Sdrofaid seach na hindsi-seo .i. Sdacind, & inis Duilci, &
118] inis Saim, & sech Ithaig & il-indsi ele mara Torrian, co
119] ruachtadar co hEpir, & rolaset a n-acaireda a tir andsin, & dochuaid
120] do accallaim Elena, meic Priaim, uair ba he ba ri i n-Epir in tan
121] sin. Ar dorat Pirr mac Aichil Anromacha do Eleanus do mnai,
122] o dorat fen Ermiona, ingen Menalus, meic Atir, do mnai, iarna
123] hurnaidm ar tus do Oirestes, mac Aigminoin, co romarb Oirestes
124] Pirr andsin a tempull Apaill, iarna brath do sagart Apaill. Go
125] rotimna Pirr re mbas in mac ros-fuc Anromachæ do Molosus a

p.10


126] ainm side ar altram do Eleanus & d'a mathair, & co tuc Aichia
127] a feranus do Elena ar scath a meic .i. Molosus, rand iside do
128] Epir. O rosiacht tra Ænias co hEleanus, fuair morfailti aigi.
129] Doroine dono Eleanus tra faistine do, & roraid fris: ‘Indsaig
130] co hEdail, ar is and ata a ndan duid ferand d' fhagbail’; &
131] dorad comartha do, baili i n-ergebad do mucc find co {folio 450b}
132] trichait banb i tæb srotha Tibir, is and bias do tairisim co
133] cinnti, & cathair do chumdach, & ferand do ghabail; & roraidh ris
134] ni roairised isin Edail comfhocus do Epir, ar is Greic aitrebat
135] inte. Roscar dano Ænias mac Anaichis & Eleanus fo sidh &
136] cæncomrac, & doluid Ænias dochum a long, & seolaidh for fairgi co
137] ruachtatar co hoirer na hEtaili i n-aitrebait Greic, & doberat,
138] a lam fri hEtail gunus-tarrla etir Scill & Scaruibdis, &
139] rogabsat co mur and, co nus-rucc neart imruma & seolta estib.
140] Tiagait iarsin fo Cred ar merugud co port slebi Eathna,
141] ait i n-aitrebait Cicloipecda. Teni bithbeo 'sin tshleb sin
142] dogress, co maided a duibdiad & a lasra a huamaib & a haircelaib
143] in tshlebi sin amach dogress. Dia fhis do dainib conad do
144] suthine tine iffirn dogni dia sin, ar is ed aderait araile conad
145] dorus du dhoirsib iffirnd sliab Eathna. O thainic in maidin
146] doib isin purt sin con n-acatar cucu asin chaill, arracht duine
147] truaigh diblighi, & a lama ar lethad, & se ag dibrigoit, & ag atach
148] mor, & ass ed adbered: ‘Ar dia nime, & ar buide, & ar troigi rib,
149] a Troigiana, marbaid missi, no cuiridh for fairgi me resiu faicfi
150] me sunda’; & dobeir a lam fo glun Anachis, & gebid Anachis
151] a laim ndes i comartha anacail do, & fiarfaigid de can do, &
152] cuich he, & cid nos-tuc andsin. ‘Do Grecaib damsa,’ ar se, ‘&
153] Achenmedes m' ainm, & tanac a luing Uilix meic Letris gusin
154] port-sa. Dochuamar a tir sunda. Ron-la a n-uaim in
155] Ciclopecdai, & tarraid dis uaind, & ros-gab asa glacaib fo cairrgib na
156] huamad, co ndernait minbruar dib, & co nus-duaid oma iat, &
157] atconnarc-sa fen a mbuill etir na samlachaib fuil etir a fiaclaib, &

p.12


158] ibid fin iarsin, & rochodail ina uaimh dia eis. Ni rofedamar-ni
159] Uilix do teacht uad, gan digail a muintire fair; & dochuamair-ne
160] dia indsaigid co rabamar uime, & se ina chodlad, ac bruchtaig &
161] slamrad a fhola & a sgeithi fora ulchain, æn shuil ina chind
162] medither cathsciath Gregda, no esca i coigid dec. Gonmaid in
163] suil sin & brismid & tiagmaid uad anfailtig, imeclaigh, ar long, &
164] rom-facbad-sa gan fis, gan fairiugud dom muintir, uair
165] rochuadus ar sechran uaidhib. Atu-sa fri re tri mis sunda gan
166] biad acht lusrad & scechora bega. Ata anosa Poliphebus, & a
167] uaim dunta fair, ic blegan a gabar & a cærach, & ticfaid chugaib
168] dochum in phuirt-seo, do nighi a ruisc asin saili, amal tic
169] gach læ, & ata C brathar aigi a macsamla fen isin tshleb sin.
170] Is mithigh duib, a Troianu, a theichedh, nachib-baitir sund.’
171] In tan tra robai Aichminides forna briathraib sin, co n-acatar cucu
172] dochum in mara, in torothar n-dermair sin dochum in morchuain
173] .i. Polipebus, & fedan fora muin, & bili giuis arna imscathadh
174] do luirg ina laim, & a ailbin gabar & cærach uime, & doluid
175] seocu fon fairrgi, {folio 451a} & glanaid a gor & a om asa rosc, &
176] rocluinti dresdernach a fhiacal & a cnetach a fhad ac glanad a
177] ruisc.


178]

Cen robai-sium ag nighi a ruisc, nos-elad Troiana seacha
179] amach, & siat imeglaig co foill forin fairgi. Airigidh-sium gredun
180] na ndaine & forned na long ic teacht seocha amach. Imsai-sium
181] ina ndiaid dia tarrachtain, & ni ruacht do in fairgi Ionda tara
182] formna, & o nach tarraidh, air ni rourmais in chonair dochuatar
183] uad, dobeir a trombuiredh miled as, co rocrithnaigh sliab
184] n-Ethna, & gor'fagaib fo tondgar in fairgi n-Iondæ gor'gab
185] omun & imegla lucht na hEtaili ar adhuathmaire in gotha
186] rochualatar; co n-acatar na Troianaigh cuco asna coilltib sluagh dermair,
187] int olc difhulaing d'a braithrib, amal daracho dimora, co rolinsat
188] na purtu ina dochum. Tanic dono sochraidi granda garb and.
189] Mairg Troianu ara tairsitis tend.


p.14


190]

Na Troianu immorro, o'dconncatar in sluag n-edig uathmair
191] na Cicloipegda ina ndochum a sochraide a mbrathar, nos-geb
192] egla & omun iat rompu, & nir'bo omun gan adbar doib. Seolait
193] for fairrgi uathaib in leth rofuc in gæth iat, ar ba fearr leo gabad
194] na fairrgi do fulang & techt for fordal conaire, ina tairisim for
195] cind na Cicloipecda. Rofacsat tra na Troianu as gach gliaid &
196] as gach gabad dib sin i ndiaid araile, co ruachtatar co port
197] Drepaine i Sicil. O rosiachtatar tra in port sin na Troianu,
198] doruacht Achistes rig na Sicili 'na ndochum, & dorad morfailti
199] doib, & rooirisiudar oga fri re, & adbath in seanoir Anachis acu
200] andsin i Sicil, & daronad a feart and, & roclaidedh a lia, &
201] do-scribad a ainm, & rogairmedh he dochum a adnacail, & rofearad a
202] guba, amal ba bes la gentib in cluichi sin do denum dia
203] marbaib.


204]

O tainic tra cend denus iarsin, tainic soineand a haieor &
205] coir gæthi dochum na hEtaili. Dotriall Ænias do rer forcedail
206] faisdine Casandra & Eleana, & roglanait a longa, & rolaid lais
207] forsin fairrgi, & o thairrnig do ecor a long, rosheol amach for
208] fairrgi o imrum urlum urmaisnech conach facatar uaithib ar cul
209] tir Sicile.


210]

Arai sin, ba galar la hIunaind, la sedig Ioib, uair robai
211] a hancairdi fri Troendaib arin lethbreth ruc Alaxandair, mac
212] Priaim, imon ubull orda. Doluid iarum Iunaind do agallaim
213] Eoail, rig na ngæth, & is ed roraid ris: ‘Atait seacht n-ogha
214] bindi agamsa, & at e rocæma, & ata æn ug and doderscaig dib
215] uile .i. Deopea a hainm. Doberthar duitsiu hi a lanamnus in
216] ogh sin, & teilg uait na gætha fon fairgi do buaidhrid & do badud
217] loingsi Ænias, teid anosa tar mo sharugud-sa co hEtail.’ O
218] roghell Iunaind immorro in logh sin re hEoil, gresis Eoail na
219] gætha amach iarsin asa n-uamaib & asa n-aircelaib fon fairgi,
220] amal tic slog namad fo thir, & fuasnaid {folio 451b} in talmain &
221] int ær o anfine dimoir. Tinoilter & dluthaigter na neoil co
222] rodiclithset soillsi na grene arin loingis Troianda, & co tainic
223] dorchatu granna doib, cona fedatar cid noraghtais.


p.16


224] Nosdoirtend forro iarum in duibsin & dearrtan & in toirrnech & an
225] tene gealan, cona fedatar durais dia mbethaid. Tic iarum
226] ganngæth as cach aird fon fairgi .i. Eubrus anoir, & Notus
227] anes, & Africus aniar. Focerd in fairgi ina cnocaib & ina
228] slebtib, & bruigid & brissid muru na tond frisna halltaib & frisna
229] trachtaib, co clos a muirnd & a ngair fona tuathaib & fona
230] crichaib echtarcianaib. O 'tconnairc Ænias na hairdi sin,
231] adracht ina shesam, & rothocaib a lama & roraid na briathra-sa:
232] ‘Truagh duib, a uilicumachtacha, nach and adorchar-sa oc
233] cathughadh oc diten na Trae, baili i ndorchair Eachtair, &
234] Treolus, & Alaxandair, & Memnon dub, ri na Pers, & Sarpidon, &
235] Pentesilia, & anruid & særcland na Troiana ar cheana, resiu
236] dobertai in digal-sa aniu foraind.’ In tan tra robai Ænias forin
237] sod sin, tic in gæth dianad ainm Aquilo atuaid a n-aigid na seol
238] cona sian-san & cona muirn moir le. Tocbaidh tonda in mara a
239] n-airdi co ruachtadar renna nimi. Dluigid in fairgi cor'bo ler in
240] talam sis trit in fairgi & tresin sal etir na tondaib, & dobeir side isna
241] seolaib, co roimpo tæba na long frisna tondaib adbulmhoraib na
242] fairgi, uair roshailset co ticfaitis forro isna longaib na tonda
243] batar ina cnocshlebtib osa cind. Brister na rama, & dogni
244] gadrach dia longaib, scengith a tairrneda estibh, & scailit a
245] claraid. Tocaibther in grian & in gainim a hichtar in mara, co
246] mbai aco for lar a long & a leburbarc in tæb anis, & forran na
247] tond annuas, ac dubdortad forro. Tic iarsin tond baiti co luing
248] na Liceta i mbai Oirentes, & adraig a n-airdi uasin luing, &
249] nos-dortand fuirri, co rola in luamairi tarin luing amach isin
250] fairgi, & co roimpo in sæbchoiri fo tri in long, & co roshluig
251] iarsin. Ba trog tra in gair dolecset na Troiandaig in tan sin oc
252] fegadh a muintire ica mbadud, & nachar'fedsat a foirithin, &
253] siat fen ica mbadudh. Scailther in coblach, co mbatar ica
254] mbadud seachnon in mara. Berid Notus .i. in gæth aneas, tri

p.18


255] longa dib, & nos-geb dona cairgib folaich robatar i ndomain na
256] fairgi, co mbatar immalle for badud. Berid dono Eubrus .i. in
257] gæth anoir, tri longa ele i ndomuin in mara .i. long Ilioni, &
258] long Achates, & long Eletes. Roscailset a comdluta, co mbatar
259] for badad .i. in tæmad oca mbadad & aga forrach anis, & in
260] ainfine & forran na tond annuas. Is e sin buaidrid & cumasc
261] tucsat na gætha for loinges Ænias.


262]

Tocbaid Neptuin a cend uasin fairgi, & o'dconnairc Neptuin
263] in gne robai forsin fairgi, ba holc les inni sin, & rofergaig
264] frisna gæthaib .i. re Sdeiphir & Eoir, & roraid friu co ndigeltai
265] forro indrad & milledh a feraind uime, ar is la{folio 452a} Neptuin
266] rigi na fairgi. Techid na gætha iarsin, & tic feith ciuin forsin
267] fairgi. Rosægh iarum Ænias lucht VII long co port n-Afraiche,
268] & se lochairthi, lethbaiti, iar ngoid celli doib dia n-anmain.
269] Tiagait iarsin isin port, & fadoit tente iarsin, & doberait a
270] n-eallaigi chucu asa longaib dochum a tented dia tirmugudh.


271]

Teid iarsin Ænias for bend aillt bui i focus doib, do
272] dechsain na fairge, tus in taicfed nech dia muintir for sechran
273] na fairgi. Adchi dono Ænias in tan sin tri doimh allta romora,
274] & ailbin d'aighib alltaib ina ndiaid asin caill, ag ingilt fheoir.
275] Gebidh Ænias chuigi a shaigidbolg & a bogha, & marbaid VII
276] n-aighi dib imna tri damaib resiu rosiacht leo scailedh uadh, &
277] berait lucht in coblaigh chucu iarsin agh gacha luingi dib, &
278] fuinit in biadh & nos-goraid & caithid biad & ebaid fin iarsin
279] tucad leo a Sicil.


280]

Nos-neartand Ænias iarsin, & nos-gresind comdis
281] nertmeanmnaigh fri fulang gacha docrach dogebdais, & gacha gabaid
282] dotegemad doib, & roraid friu: ‘Bud aibind duib,’ ar se,
283] ‘beth i n-Edail, ic indisin gacha gabaid fogebthai.’ Tainic
284] dono doib iarsin a mbruth & a mbrigh & a soimenma, & rolaiset
285] bron & dogaillsi dib triasin nertadh tuc Ænias forro, & tic
286] dono adaich iarsin & cotlaid for feor dighaind in fhasaigh
287] inar'gabsat port.


288]

O tainic dono soillsi in lai arnamarach, atracht Ænias,


p.20


289] & Acades imalle fris, & focerd cuairt imon airer inar'gabsat
290] calad, tus in faicfed nech, no in taicheradh do æn duine
291] don lucht rochuaid for sechran uaidib. In tan tra robatar
292] a ndis ac imdeacht na cailleth bai i comfocus in puirt
293] inar'gabsat, dorala doib Uenir, mathair Ænias, i ndelb
294] bansealgairi. Dobeir Ænias aichne fuirri, & acainedh fria a imned
295] & a documul. Dobeir dono Uenir nertad fairsium: ‘Na rub
296] lagad duid,’ ar si, ‘gach gabad & gach docair fogebar, air gidh
297] mor do gabthib dogeba, elabair as cach gabud dib, & rosia
298] Edail fo deoid.’ Ocus roraid ris: ‘Ata rigan i comfocus duid,
299] & is le in ferand-sa itai .i. Dido ingin Beoil, & ata ac cumdach
300] cathrach, & berat-sa eolus duid cosin cathraig sin, & dobera in
301] rigin .i. Dido, failti duidsiu, & doroised do muinter imslan
302] chucad iarsin corigi in cathraig.’ Teid Uenir roimpi iarsin co
303] tulaig bai isin cathraich, co n-acatar na sluaga ac cumdach na
304] cathrach, foirind dib ac cor a fotha, foirind ic ordugud cloch,
305] forind ic imorchar gainim, foirind ic suathad æil, cach dib ria
306] hobair amlaid sin. O 'dconncatar in cathraigh, ros-faid Uenir
307] uaide iad gusin cathraig, & dorat dichealtair umpo, & dochuatar
308] gan fhaiscin etir na sluaghaib, co ndeachatar isin cathraig, &
309] rochuatar i tempull rocumdaich Dido do Iunaind cruthaigh isin
310] cathraig, & doconcadar arna rindad a slesaib in tempaill fuath (.i.
311] dealb) na Trai, & delb scor na nGrec; delba Priaim & na Troiana.
312] Rorindad and dono dealb in catha, amal robid Echtair & milid
313] na Troiana ac tafand na nGrec, & amal robid Aichil & milid Grec
314] ic tafand {folio 452b} na Troiana. Fuath Echtair & Aichil i comrac
315] desi, & amal adorchair Echtair le Aichil a comrac dessi, & amal
316] nos-fuc Achil corp Eachtair a timcheall na Trae a ndiaidh a
317] carpait, & rorindad ind dono amal rocathaig Pentesilia in
318] primrigan cona Cichloisctib, & amal atorcair le Pirr, mac Aichil.
319] Amal atconnairc Ænias tra in rem-sea forna delbaib, adnaig a
320] tromosnad ass, & caiidh gur'bo fliuch a edach, & roraidh re

p.22


321] hAchades: ‘Cia tir isin domun,’ ar se, ‘nach clos troigi na
322] Troianach.’


323]

In tan tra roraidh Ænias na briathra-sa, doroich in
324] rigan rosochraidh, Dido, ingen Peil, co dorus in tempaill, ic
325] ordugudh do chach a oipri, & ac cumdach na cathrach.
326] Doruachtatar dono in tan sin gusin rigain tuissich in lochta
327] rochuatar for easbaidh o Ænias .i. Andteo & Sergestus, &
328] Cloantus, & Ilionius, & sochaide ele 'malle friu. Rosocht dono
329] Ænias ic fegad in fiallaig sin. Roagaill Elionis in rigan
330] or'doruachtatar ina dochum. Is ed roraid: ‘A rigan,’ ar se,
331] ‘oircis dona Troianaib truaghaib-sea, roimluaid gæth tre
332] ilmuire, & tancamar ar combadad dochum do chrichi-siu &
333] t'fheraind, & na longa fos na leg a loscad, acht dena trocaire arin
334] cenel craibthech-sa, uair nocho do denum uilc tancamar isin
335] crich so, acht legar aighideacht duin isin port i tangumar, co
336] rodaingnigim ar longa & ar rama. Robai ri craibthech againd:
337] nocho raibi nech ele bud fearr gal & gaisced na bud calma i
338] cathaib inas e. Ma ta a mbethaid in ri sin .i. Ænias, & co tora
339] cugaind, ragaid in leth rotriallsam teacht .i. co hEtail. Mini
340] thora immorro Ænias cucaind, rachmait ar cul co Sicil do saighid
341] Acasdes.’ Dorad Didho fregra fair: ‘Rochualamar,’ ar si,
342] ‘areor na Trai & na Troiana, & is mochen daib. Robar-bia
343] failti sund, & cumaidh crichi & feraind, & ni ricthi a les tocht a
344] tir n-aile etir, noco ti Ænias cugaib, & d'a tisad Ænias fen sunda
345] rod-fia morfailti.’ O rochualaid tra Ænias int aithesc-sa, focerd
346] de co hobund in diceltair robai tairis, & doluid chucu Ænias
347] i soillsi moir, & ba suairc, & ba sochraid, & ba sercach
348] soicheneoil in læch tainic and. Mong findbuidi fororda fair, gnuis
349] cæm corcurda aigi, ruisc cochlacha caindelta ina chind cosmail
350] re delb ndea, in delb rola a mathair .i. Uenir, o li serce ina
351] ghnuis, co rocarad gach æn he in nech rosillfed fair, & agaillidh
352] in rigan, & is ed roraid fria: ‘A rigan, as tu at ænur airchises
353] diar sæthur & diar troighi, & dobeir failti dund it tigh & id
354] cathraig. Gid ed sin cena dedlaigh ar comain ort, acht co
355] roicad dei nimi frit a ndingnea do maith rinde, & i cen mairid


p.24


356] srotha & aibni, slebti & senchoillti, meraid duitsiu a chlu
357] & a urrdercus & a ardmholadh na maithiusa dogni orainde.’
358] O roraid Ænias na briathra-sa, rothæd chuigi Lionis, &
359] Sergestos, & Gian, & Cloantus, & Anthea, & cumaisgidh co
360] forbailidh fris, & ba fo leo in frithi fuaradar.


361]

Rosocht Didain o 'dconnairc inni sin. ‘Masa tussu Ænias
362] mac Anachis,’ ar si, ‘& mac Uenire {folio 453a} bandea,
363] rochualamar-ni do seghuindeacht, & t' indleacht, & t' indrucus, do ghail,
364] & do gaisced, & do shærclantacht, & do mormaithius cena.
365] Rod-bia in failti sunda againni.’ Ocus berair uaidi arsin,
366] XX boin, & XX dam, & XX tindi, & XX cærach cona
367] n-uanaib, do lucht na long. Berid Didho dono Ænias
368] le ina pealait righdha fen. Ba cæm in teach rancus and.
369] Batar imda edaighe srollda siregdha, & edaigi cumdachta gacha
370] datha inti. Batar imda cuirnd co n-imdenum, & bledheda,
371] & buancopain ailli orda & airgit i l-lamaib mac særclanda
372] soicheneoil oc fri dail inti. Batar imda biada særa somhillsi
373] for miasaib cæma cumdaigthi do airgit & d' fhinddruine &
374] gemaib carrmogail gacha datha inti. Badar imda lenda sena
375] somesca inti do chenel gacha dighi aga ndail forin teglach fial
376] forbhailigh fuil imun rigain n-uir n-oiregdha, im Didhain, ingin
377] Beoil. Ba haibind tra robas isin tigh sin.


378]

Faidis dono Ænias Acates uad ar cend Ascain gusin luing, &
379] adbert fris in brat corcra corrthurach Elena, robai isin luing, tuc
380] le a Mecnib, do thabairt les, & in flesc rigdha d'or, nobith a
381] laim Iliona, ingine Priaim, & in muntorc oir do thabairt les dia
382] thabairt i n-aiscid do Didhain. O rofitir Uenir, mathair Ænias,
383] meic Anachis, teacht ar cend Ascain, tet side do saigidh Chuipit,
384] meic Ioip, dia febus a sherqui-sium o gentib, & ros-guidind co
385] rogabad delb Ascain, conid e notisad i richt Ascain ar æn re
386] hAchates do saigidh Didhaine, co rofaslaiged gradh Ænias i
387] cridhi Didaine, & rogab Cuipidh do laim o Uenir inni sin, &


p.26


388] dobeir Uenir iarsin for Ascan suan codulta, & dobeir le co
389] mullach slebe Idala ina suan codulta. Teid dano Cuipith, mac
390] Ioip, i ndelb Ascain ar æn & Achates, & na haisceda leo, co
391] righsuidhi nDidhaine, airm a mbatar flaithi & maithi na Tirda &
392] na Troiana im Didhain, & im Ænias i cofleidh n-aibind
393] n-oiregdha.


394]

O rotaisbenad na hasceda do Ænias, dorat Ænias do
395] Dhidhain. Roingantaigh Didha & maithi in rigdai, & romolsat
396] na haisceda, & ba buidech in rigan dib, & dotocair dia ndochum
397] Cuipid i r-richt Ascain, & ba faileth fris, ar bo doigh le ba he
398] Ascain fen bai and, & nir'bitir gur'be Cuipid. Ba cuimneach
399] Cuipidh imoni rogheall do Uenir, & rourail serc Ænias a
400] cridhe Didaine, cor'bo difhulaing di romet & rothruma serce
401] Ænias ina cridi. Ba subach forbailid rocaithed in aidchi sin:
402] & ag Tirdaib & ac Troianaib ba forbiseach. Bai gradh i cridhi
403] nDidhaine; & ba haibind le imagallaim le hÆnias ar med a
404] serce le. Rofiarfaig de mor do scelaibh Priaim & Echtair &
405] Memnoin, & rofiarfaigh cindus fear Diomidh & Achil, & cindus
406] docos acusam fo deoid arin Trae, & cindus terna-som esti, & cid
407] do tirib roimthigh co toracht Afraic.


408]

O rofiarfaigh Dido na scela-sa do Æni{folio 453b}as, robatar
409] uile ina tost lucht na rigda ac frithalum na scel noindisfed
410] Ænias. Is e frithalum frecra dorat Ænias for Didain, ingin
411] Beoil: ‘A rigan,’ ar se, ‘is trom lim & is lesc indisin na scel
412] sin, air is aithchuimniugud cumad & broin & doghaillsi dam na
413] scela sin do indisin. Gid ed dono, indisfed co cumair duitsiu
414] ni dib, ar is ed as maith leat. In tan tra rosithaigad Greic,’ ar
415] se Ænias, ‘& dorcratar a righ & a taisigh & a curaid & a
416] caithmilid fri re X mbliadan 'sin cathugad frinde, is e airic a
417] rancatar Greic, each cranda do denum, a mbiadh X traighi ina
418] fat, & L traiged ina lethad. Togtair & tinoltair forgla curad &
419] caithmilid & anraid Grec, & dobertar a mbroind in ech cranda
420] iat, & iathar forro int each. At iat so na taissich rotinoilit


p.28


421] ind .i. Steneleus, & Tesandrus, & Acharias, & Toas, & Pelides, &
422] Neptolinus, primus Machaon, Uilixes, Menalus & a n-as dech
423] anruid Grec immale friu, XC a lin uile. O tairnic tra do
424] Grecaib, amal rob leor leo, cumdach & egar in ech cranda
425] sin, fagbaid int each ina scoraib dia n-eis, & oclach a cuibrech
426] athach uad, & tiaghait immalle lin a loingsi, co mbatar for scath
427] indsi Tenedoss, a foluch. O rochualamair-ni scuru na nGrec
428] do beth fass, & in coblach do imtheacht ass, rofailtigsim fris, &
429] rofoslaigid in Trae, & dochuamar-ni d' fegad na scor fas, & ba
430] haibind duind ac siriudh gach longphuirt, & siad fas, co
431] fuaramar and int each cranda gan neach ina farrad. Ba hingnand
432] lind cidh 'mar'fhacsat Greic, & cid 'ma ndernsat isin romeid ut
433] he. Doruacht Timoedes ar ndochum, & is ed ronert, a breith isin
434] cathraigh. Capis immorro is ed roraid side: `Is demin,' ar se,
435] `ni rofagaibset Greic int arracht-sa gan indell uilc ecin and do
436] lot na Trae. Is ed as choir, a chor re hallt mara, no a loscad,
437] no a thollad'; co festais cid nobiad ina medon.’


438]

‘Doruacht Licon, mac Priaim, chucu in tan sin, & is ed
439] roraid: `A Troianu troga, is mor in bæs fora taithi, ma credid
440] na Grecu do fagbail in arrachta-sa ogaib gan celg and do bar lot.
441] Is demin,' ar se, `atait sloigh Grec a foluch isin chrund-sa,
442] no ata celg ecin d' ar lot-ni, no do scailedh muir na cathrach
443] roime. Na tabraid, a Troiana, tairisi don n-eoch-sa. Cid bed
444] bes and, amdagar-sa na Greic triasin tan-sa rofagbaised.' O
445] roraid Lucon na briathra-sa, crothaid in gai mor bai ina laim,
446] & focert urchur de co mbai ar bocad i mbroind in ech
447] cranda. Focerd airmgrith dona miledaib andsin i mbroind
448] in ech.’


449]

‘Dofuaratar na Troianaigh in tan sin ægairi in ech cranda
450] .i. oclach, & cuibrech fora lama ria druim anniar, & noberaid
451] co Priaim, co roindised do imthusa Grec, & cidh dos-fuc is
452] amlaid docuatar. O rosiacht co mbai i fiadnaisi Priaim


p.30


453] doroich cach ina dochum dia fegad & do chloisteacht ria
454] scelaib. In tan adconnairc na Troianu uime as cach aird,
455] tuc-sam a tromosnad ass, & caiid, & is ed roraidh: `Is
456] mairg damsa andiudh. Ni fhuil mo din i tal{folio 454a}muin toir
457] no tiar, uair gid iat Greic nom-tairsidh, romuirfidis me.
458] Troianaig, dono, ad buidin bidbudh dam. Romuirfet-sen me.' Ocus
459] dogni guba mor iarsin. Dothædh ar craide dhaine fair, &
460] oirchesmid de, & mhathmait a anum do, & dobeir Priaim comairgi
461] do do fuaislaigid de, & roraid fris: `Lec uaid Grecu, & bi 'malle
462] rinde dogress, & indis dund co fir cid ara ndernsat Greic in met
463] romor ut int ech cranda, & cid rob ail doib do rochtain trit.'
464] Torgaib Sinon a lama iarsin dochum nime: `Toingim,' ar se,
465] `fo deu nime nach abraim breg frib acht fir uile. Is ed dlegait na
466] Grecaigh dind a miscais. Dligthi-si immorro, a Troianu, bar ngrad
467] uaim, ar is sib dorad anacul dam. Menerba, bande na nGrec,
468] is i sailet dia foirithin i cathaib dogress. Dochuaidh Diomidh &
469] Uilixes, co rosharaigset tempall Minerba, co romarbsat a
470] coimedaigh, co tucsat arracht Menerba leo 'na scoraib. O doruacht
471] 'na scoraib rolassat a ruisc, & tainic allus mor goirt amal sal
472] triana bullu. Roling a n-airdi fo tri. Rochroth a sciath forru,
473] & robertaigh a gai, & rogab tra omun mor na Grecu triasna
474] hairdib sin, & ba hecail leo Minerba do impod forru. Roraid
475] Calcus friu in tan sin: `Gabaidh,' ar se, `na scuru, & ergid
476] for fairgi; co tistair aris o Grecaibh for cul, nocho cuimgith dul
477] arin Trai.' Roraid dono Calcus friu co nderndais in dealb-sa in
478] ech cranda do Menerba do chotlugud a fergi. Is airi dono
479] doraidh a denum co romor & gu roard conach cæmsad sibsi a
480] breith isin Trae. Air dia mberthai co mbeth os muraib na
481] Trae oga fegad asa medon, rosestais lucht na hAisia co metis
482] os muraib na Grecia ica n-indrad.' Rocredid in scel-sa o
483] Shinon ac Troianaib.’


484]

‘Dorala dono olc ele and la tæb na tosca sin dochuaid
485] Sinon do bregadh na Troianach .i. Lucon, in tan robai ic
486] edbairt tairb moir do Neptuin, tancatar da nathraigh chucu


p.32


487] don fhairgi o insi Tenidos co ngrain n-adhuathmair & a
488] formnada & a cind a n-airde forro, & ruisc gera lasarda leo, & siat
489] teanna tenntide, & a crais forloiscthe, & a tengtha for bertnugad &
490] for fedughad ina cendaib, & teichmit-ne rempu fochetoir, &
491] tairthid maccu Lucoin, & nos-ethaid, & tegaid co Lucon fen asa
492] haithli, & iadait ima broind & ima braigit. Doniat circlu dib, &
493] ataigh Lucon oca taithmech de cona glacaib, & ac buiredach &
494] ac becedach as co clethi nimi, & tegait na nathracha iarsin co
495] tempull Menerba ina fiadnaisi, & nos-failgid fo chossaib &
496] sciathaib Menerba. Ron-geb oman & egla sinne uime sin, ar ba
497] derb lind ba hair doratsat na nathracha amus ar Lucon cona
498] maccaib arin gai tarrlaic a mbroind in ech cranda, & is ed
499] roraidsim uile: `Berar int ech isin cathraig, ar is ed is maith
500] lasna deib.' Scailmit-ni muru na cathrach reme, & berar dochum
501] na Trae, & rosiacht focetoir isin tairsech, co ndernsat na fir
502] robatar and airmgrith mor, & anddar lindi andside ba he rath
503] na bandea tainic {folio 454b} tarin toraind, & bermait in arracht co
504] mbi 'sin cathraigh. Ba subach forbailid lucht na cathrach don
505] gnim sin, & ba coro doib bron de, dia festais indi robai and iarsin.
506] Dogniam iarsin edbarta a n-onoir Minerba. Tic in oidchi iarsin,
507] & dotæd cach ina diaid dia tigh, & codlaid co trom na Troianaig,
508] scith a aithle a n-astair & a sæthair.’


509]

‘Tic dono coblach na nGrec o insi Tenidoss co foill, co
510] tarrachtatar port na Trae, & adhainter tobchaindeal i luing
511] Aigmenon i comarc fri Sinon in tan robud mithig do oslugud
512] don tshlogh robai 'sin ech chranda. Adracht dono Sinon
513] asa leabaigh in trath sin, & teid for muru na Trae, & o
514] 'dconnairc in comarc, teid, & oslaigid don tshlogh robæ 'sin
515] ech cranda, & tiagait-sium focetoir, & marbait in fialluch robai
516] ic fairi na Trae, & oslacit doirrsi na Trae frisna Grecu, &
517] dochuadar uile co mbatar for lar na Trae. Ba cetchodlud
518] damsa andsin, co n-aca chucum Echtair co mbron mor & co


p.34


519] toirsi, & se ac cæ, & is i gne robai fair in tan sin, in gne i r-raibi
520] in tan ruc Achil iarna marbad a cengal a ndiaid a ech & a
521] carbaid timchell na Trae .i. a ulcha & a gnuis salach, a mong
522] lan do chru & d' fuil & luaithred arna cumasc, a corp salach
523] fuilide crechtnaigthi uime, & is ed roraid rim: `Teich, a meic,'
524] ar se, `resin tenid-sea. Atait namait ac inrad na cathrach.
525] Is duid aithnes anmanda do carat & a laimdeo. Cuinnigh
526] ferund fos i mbaile aile doib, ar adorchair in Trae annocht fri
527] lar.' Cen rom-ba-sa isin chodlud sin & isin aislingi, robatar na
528] Greic ac indradh na cathrach & dochualaid in gairguba & golgairi
529] & iachtach & eigmeach & mairgneach in tshloigh mormuirnigh
530] na namat ag sladbrat & ic indradh na cathrach.
531] Rom-duiscther-sa as mo chodlud imon mormuirn sin & in
532] tshlat-tuargain rolin in cathraigh, & rom-dhealb grain & egla & omon
533] & tegim for mullach mo thighe ic cloisteacht cid robai and.
534] Co n-aca in tan sin in cathraig 'na hænchorrthair tenedh & co
535] cuala in gair doronsat na sloigh & na stuic ica seinm seachnon
536] na cathrach. Rofhetar andside gur'bo iat Greic robatar and
537] oc inrad na cathrach. Rom-geb-sea ferg iarsin & don-gni
538] damh dasachtach dim & gebim m'arm gaiscidh & tegim &
539] in sochraidhi rom-len d' fhorithin in righ. Doruachtatar
540] dono chugum isin forithin sin Rifeus & Ipanis & Diamas &
541] Corebus & doruacht chucum sochaidhe ele do anradhaib
542] Troianach. Focherdsam iarsin a cumasc na nGrec & dothoit
543] sochaidhe dib lind. Robai tra aduath mor & duba & basugad
544] & comartha bais sechnon na cathrach isin aidchi sin.
545] Doruacht chugaind isin tan sin Androigius ardtuiseach do Grecaib
546] ac slaidhi & ac esargain & ac leodh & ac ledradh & ac dichendad
547] na Troianach & doratsam-ne amus calma {folio 455a} fair & dathoit
548] lind Androghius & sochaidhe do Grecaib imalle fris. Gabmait
549] foirn iarsin armu & sciathu na nGrec & adnaigim i cumusc friu
550] dia marbad in bail a faghmais a mbæghal triasin celg sin.
551] Doriachtsam i cumusc Grec iarsin co tempull Menerba. Ba
552] handside tucadh Casandra, ingen Priaim, ar egin asin tempull.
553] Tiaghmait-ni dia cosnum friu ar nir'bo fulaing duind beth ica

p.36


554] fulang gan dul dia foirithin. Doberaid na Greic dono aichni
555] foirn iarsin & impoid chugaind & focerdad ar n-ar & rothoit and
556] Croebus, & Rifeus, & Ifanus, & Diamus, & Panachtus, & sochaide
557] ele immalle friu. Elaim-sea a sin iarsin, & Ipitus, & Pelias, &
558] tiagmait co dind in righ d' fhoirithin Priaimh. Bai nert mor
559] andsidhe ac cathughudh tar cend Priaim. Badar andsin
560] teglach in righ fen & a amhsach & a sochraidhe as gach tir.
561] Roferad tra cath fichda, fergach, feochair andsin do cechtar in
562] da lethi etir gaiscedachaib Grec & trenferaib Troianach. Doluidh
563] dono Pirr mac Aichil cona Mirmedondaib & co n-ogbaid indsi Scir
564] uili triasin cath, & maididh rompu in cath & focerdaid ara mora
565] & murait in daingin & brisid in rigdæ & dathoit Priaim do
566] laimh Pirr meic Achil. In tan tra adconnairc missi Priaim do
567] thoitim, tic for mu menmain cuimni m'athar .i. Anacis .i. fer
568] cumtha & comæsa Priaim. Tic dono mo mathair, Uenir, in
569] bainde, & gebid mo lamh 'na laim & roraid frim: `Cia
570] morbruth fergi, no cia dasacht fil fort, in tan nach tabrai dot airi in
571] senoir Anachis & do mac Ascan & do sedigh Creuisa do beth
572] isin gabad atait & na Grecu ic indrad na cathrach & ica loscad
573] umpo do gach leth & tussu forin cathugud dimain fora tai, uair
574] rodhilsighset na dei adarthi uili dilgind na cathrach & na
575] Troianach annocht, & ni thig ditsu tesargain. Leig as in
576] drochciall fora tai & dena mu chomairli-sea, air is fearr duid inas
577] indi dogni. Erigh do thigh, & beir leat t' athair Anachis & do
578] mac & do bean & do laimdea asin cathraigh amach in bail a
579] fuigbea diden forna Greco, ar ni fuil do din isin cathraig-sea
580] anocht. Erg co luath dot tigh. Na len don dail fora tai.
581] Teich ass co calma & fagaib in cathraigh & cuinnich do din
582] i mbaile aile ar adorchair in chathair-sea annocht.'
583] Dochuadus-sa iarsin dom thigh do rer comairli Uenire, & rolegis uaim
584] mo cathugud & doraidus fri hAnachis: `Doruachtadar ar
585] namait i focus, & is mithig duin a teichedh, ar ni fuil ar ndin
586] sund.' Roraid Anaichis ni theichfed, ar ba fearr les a bas ica

p.38


587] naimdib inas beathu iar n-orgain na Trai. Ba dith in
588] fiadhnaisea roraidis-sa frisseomh: `Fogeba-su co luath annosa
589] inni sin, mad he do thoga; air doro Pirr cugut, & se croda fulidi
590] iar marbad a meic a fiadhnai{folio 455b}si Priaim, & iarna
591] dhichendadh fen iarsin. Is demin fogeba-su bas uadh, mad ferr leat inas
592] teched. Dogebum uile in cetna dia n-anum sund.' Ticim-sea
593] iarsin & Ascan & Creuisa ac cai ina fiadnaisi & ic atach co
594] tisad ar æn rind asin cathraich amach, & na tairisitis innte for
595] cind na nGrec dia mbasughad. In tan tra adconnairc Anachis
596] in doghaillsi moir sin & in bron foraindhe, ba galar trom
597] laissium inni sin & ba cunntabairt lais cid dogenad, in dul
598] leo, no in anad, & tocbaid a lama & a rosc dochum nime & is ed
599] roraid: `A dei nime, tiged bar furtacht chugum, & nertaidh in
600] comairli coir form.' Tic dono in tan sin co hobond torand mor
601] and, & tic do retla thaitnemach co soillsi dermair le do nim co
602] ndesid for cleithi in tige i rabamar-ni co rosoillsigh coill slebi
603] Ida. O 'dconnairc Anachis inni sin is ed roraid: `Is maith in
604] celmuine,' ar se, `is relta inchoisc eolais moir & seda conaire
605] sut. Is intochta le. Misi leb,' ar se, `gan fhuirech fodesta
606] gibe leath tiaghthai.' Is ed dono roraidius-sa,’ ar Ænias, ‘in
607] tan sin. `Is mithigh teichid calma and. Doruachtatar Greic
608] i focus. Ata tempull fas isin chnocthulaigh re cathraig amuig
609] .i. tempull Ceriuir, & cid beg d' ar muintir ternas asin orgain,
610] tiged connigi sin. Beraid-sea dono Anachis ar mo muin in
611] chonair raghat gu rub inand bas no betha duind. Tæd dono
612] Ascan iarsin immalle frim. Teid Creuissa ingen Es inar
613] n-airrchest. Tabradh dono Anachis ina laimdeo lais ar ni coir
614] damsa a thadhall & me crodha fuilidi ar marbad daine.' O
615] thairnic dhamsa,’ ar Ænias, ‘int aithisc-sa do rad, gebim
616] Anachis ar mo muin & Ascan imalle frim, & Creuisa allaid
617] cendaidh inar ndiaidh. Nom-geb tra omun & egla mor.
618] And-dar lind is Greic nobetis ar ar cind gach conair dothegmis.

p.40


619] Doriachtsam tra as gach eslind co tempull Ceruire bai i tulaig
620] ed on cathraigh amach. Doroichet dono ar muinter uile coraigi
621] sin acht Creuisa 'na hænur & ni fedar cid ros-fasto dom es, in
622] scis imtheachta, no merugud for conair egin. O thellus mu chell
623] dia torachtain chugum, fagbaim Ascan & Anachis aga n-æs
624] cumtha & rom-geb ferg & bruth & gebim m' armgaiscidh form, &
625] teigim aris dochum na cathrach do iarraidh Creuisa. Tegim ar
626] mo lurg in conair tanag asan cathraig tus in tochrad im aigid.
627] Teigim dom thig fen dono fora hiarraidh, ar ba doig lim a
628] himpud for cul dochum a leaptha laighi. Ba lan dono in teach
629] isin dona Grecaibh ica loscad. Impoim-sea uaidib andsin co
630] foill, & teigim d'iarraid Creuisa in conair robo doigh lim a dul.
631] In tan tra robadhus ag siriudh na cathrach as gach inudh i
632] n-aroile co n-aca chugum delb Creuisa incus ba mo & ba haidbli
633] inas amal ba haichnid dam dogres. Sochtaim-sea ica faiscin ar
634] ba hin{folio 456a}gnad lim in gne adconnarc fuirri & ni forcæmnacair
635] a hagallaim. Labhraid-si immorro frimsa & is ed roraid: `A
636] chomaim inmain,' ar si, `nocho deonaighit na dei duitsiu mu
637] breith-sea leat asin tir-sea, & nocho rom-lecfet do Grecaib acht
638] oirisfet sund icna deib. Tusu immorro bia for loingis co fata &
639] sirfea mor tire & muire n-anaichnid. Ni geba crich no ferand,
640] gid mor sirea dib, co ris co hEtail. Fogeba catha mora &
641] coctha inte, & is tusu bus fortail, & geba flaithius na hEdaili ar
642] egin, & dobera rigain do dingbala inte & is dot shil betit flaithi,
643] & righ, & ruirigh i n-Edail dogres. Lesaig dono in mac mbeg
644] rod-fuil etraind ar ndis, ar is coir a lesugudh co maith, uair is e
645] bus righ i n-Edail ad diaidsiu. Imthig fodhesta,' ar si, `&
646] beir bennachtain. Misi, dono, na bidh m' iargno fort, uair ni
647] legit mar æn frit.' O rochuala-sa na haithesca roraid Creuisa,
648] egainim-sea sin co mor & triallaim fo tri adamh laim do thabairt
649] ima braighit, & elaid fo tri uaim, & ni mo tarrthus cend furre no
650] forin gæth. Impoim-sea iarsin co bronach, toirrseach, dochum
651] mo muintire. Tic dono soillsi maidni fai sin, & tinoilit cach

p.42


652] as gach aird don fhoirind roela asin orgain inar ndochum, &
653] doghniat uile a muinterus rimsa, & gellaid rim mu coimideacht
654] gach leth noraghaind.’


655]

‘Tiagmait uile iarsin ar æn la soillsi in læ .i. mesi & m' athair
656] .i. Anachis, & mu mac Ascan gosin slogh rolen dind co sliab
657] nd-Ida, & cumdaigther coblach againd and, & o thairrnic duind
658] ar coblach do cumdach, tiagmait co Traigia, & o Traicia co
659] hinis Deil, o sin co hinis Ciclaigh, a sidhe co hinis Creid, o inis
660] Creid co hinis Sdrofaigh, a side co hEipir, sech ur na hEtaili i
661] n-aitrebait Greic, seach Scill & Caruibdis co nguasacht mor co
662] port slebi Ethna ait i n-aitrebait na Cicloipecda, a side co port
663] Derpaine & co Sicil, & is andsin atbath in senoir m'athair-sea .i.
664] Anachis, mac Caipes. Tangamar dono a side co nguasacht mor
665] & go combadudh & doruachtamar chugudso sund, a rigan. Is
666] i seo dono cumair in sceoil sin rofiarfaigis-siu dimsa, & mina
667] bedh t'uaisli-siu leamsa, robad lesc lim a indisin, ar dobeir
668] do-bron & dogaillsi dam athchuimniugud na scel-sa.’ Rochaitset
669] tra in aidchi sin frisna scelaib sin, Ænias & Dido, & ba
670] hoirfided mor don rigain cloisteacht Ænias ina cridhi gur'bo
671] difhulaing di truma & meid seirce Ænias aice cona liged longad
672] no codlad di.


673]

O thainic la arnamarach roaigill a siair thairisi .i. Anna a
674] hainm side, & is ed roraid ria: ‘A siur thairisi, is uasal
675] oirbidneach særchlanta, & is maith a delb, & is bind a urlabra, & is
676] maith a gal & a gaisceadh in duine-sea, & is suairc socharthanach
677] he, & is urusa serc do thabairt do, & is demin gu rub do chenel
678] dea do. Meni chindind gan teacht co fear ele ar n-eg in chet fhir
679] robai agum, ata do meid a sherce agum co mud duthracht lim
680] feis les, mine gabad naire dim. A shiur inmain tra ni thoill
681] form a dichlith fortsu, uair is comrad ri tairisin he, rofuc mo
682] {folio 456b} chond & mo chiall uaim a fuil do shearc Ænias agum.
683] Arai sin is fearr lim talam dom shughad beo inas mo genus & mo
684] nairi do mhillead’; & caiidh co mor in rigan .i. Didho, gur'bo
685] fliuch a edach fora ucht. A haithli na mbriathar sin do rad di,


p.44


686] rofrecair di a siur .i. Anna & is ed roraidh: ‘A shiur inmain,’
687] ar si, ‘gidh sochaide do rigaib & flathaib na hAffraice tanic do
688] tochmarc-su, tucais era forro uili, & ni rogab do meanma fear
689] dib. In tan fuarais neach rogab do meanmain, & is dingbala
690] duit, & dia tucais searc is difhulaing duit, is ed is coir duit, snim
691] & drochmeanma do dichar uait, do thir & do sochraidi do
692] chaithim i mbeathaid aibind, oiregdha, forbailidh & æntugudh
693] risin fher docharais, ar is ed dichuirfeas snim & drochmenmain
694] dit, & dobera forbailtius & æbnius i mbethaidh duit fein. Cid tai
695] dono nach tabrai dot uidh na tuatha nemnecha, olcacha etir atai
696] sund .i. Getoltai, & Munegdai, & Siregdai, & Baircetai. Ata do
697] mormiscais agna cebaib sin, & duthrachtain uilc do denum
698] rit ar duthracht fuil agutsu doib sin .i. in dimegin tucais doib
699] gan nech dib do thogha duit i lanamnus chugut. Is demin lim
700] is iad na dea doratsat in tshochraidi sin do Troiandaib do
701] torachtain chugaind i n-aighid na cenel-sa. Cid fodera duitsiu
702] na faice fen co mbia mornet & morgloir duit dia fasto na
703] Troianu agut & dia ngaba Ænias chugat a lanamnus? & is urusa
704] duitsiu a fastodh uair is ed a hadbar .i. aimsir gemridh & doininde
705] annosa and, & ni haimsir coblaig ar muir.’ O roraid tra Anna
706] na briathra-sa fri Didain, is moide roadnustair serc Ænias
707] i cridhe nDidaine & rogab-si fo utmailli & siubal sechnon
708] na cathrach uair robai serc Ænias ica loscad conar'lec di a
709] fosugud i n-æn baili, & berid-si Ænias le sechnon na cathrach &
710] taisbenaid do a seodu & a mæne & a huile indmus etir or &
711] airget & sroll & siric & cornu & copana & gach inmus ar chena
712] bai aice. Rotriallad co menic indsaigidh for Ænias, & a indisin
713] do med a sherci aice, & rofemedh doris ar med a nairi. Nocho
714] bid a hoirfided acht imagallaim fri hÆnias & fiarfaigid scela de.
715] Nochor tairisim etir dia meanmain. Ni ba saim saidi no laighi
716] di, na codlad na longad, & nochon fedadh maith do denum, &
717] ros-ruc a cell uaithi & ros-buaidrestair hi roimadh serce Ænias
718] aice.


p.46


719]

Tic dono ara menmain do Didain teacht do shelg & Ænias
720] imale fria, & foghabar o Ænias inni sin i cuibdius. Dothæt in
721] rigan in tan sin .i. Dido ingen Beoil, i comdail na sealga, & ba
722] cæm tancas andsin for each mbuada cona dillait cumdachta fair,
723] lene brecdathach cona cimus d'or derg uimpi, soighedbolg
724] fororda aice. Tancatar dono ocbaid na Tirda & na Sionda
725] 'malle fria. O rosiachtatar in sliab tra coraighit coir a sealga.
726] Suidighid cach n-æn ina inad sealga amal ba coir ocus {folio 457a}
727] taifniter chucu iarsin na fedmila asin tshleb. In tan tra ba
728] haine ic tafand na fiadmil nos-dortend in duibhsin & in gaillim
729] & in casar & in toirneach & in tene gealan forro conus-rogab ecla
730] & omun & gu roscailset & gu rotheichset cach dib dochum a
731] thighi ar femeamh na sealga. Teid dono Ænias & Dido ina
732] n-æn dis ar teiched i n-uaim bai i comfhochus doibh, & dogniad a
733] n-æntaidh andsin a ndis uair dorala a ndesid doib.


734]

Bai dono in tan sin in bandea robai ic comforchoimed
735] gnima caich, & ic indisin scel .i. Fama ingean Terra ica
736] forcoimet. Torothor grana dermhair iside, & si ac imteacht for lar &
737] a cend etir na nellaib, lan do chluim o ind co bond, suil fo gach
738] cluim ic forcoimet gnim caich, & bel & tenga gacha sula ac
739] indisin na ngnim sin, cluas gacha sula dib ic cloisteacht na
740] scel sin. Is and immorro robid ic forcoimet forna holcaib sin .i.
741] for muraib na cathrach & for clethib na tigeadh. Is cuma
742] roindisedh gai & fir. Adfed in bainde sin .i. Fama do poiblib
743] na hAffraice Ænias & Dido do fhes, & adfet dono don righ .i. do
744] Ithearba in scel cetna, & ba fergach Itherba don scel sin ar
745] dimigen mor lais, Dido dia obad fen, & fes la hÆnias di. Is e
746] ni doroine, dogni edhpurta mora do Ioib, & acainidh fris a
747] ndernaid Dido. ‘In bean,’ ar se, ‘da tucus-sa inad cathrach
748] agam sund, roob tiachtain chugainne i lanamnus & rofai la
749] hAinias Troiannach, & is mor in galar lim inni doronsat gan a
750] digailt forro dia cæmsamis. Acht nama ni bern bægail in læch


p.48


751] fuil and .i. Ænias, uair is lam a nead nathrach, is lua brot &
752] lem chindh fri hall, is cuindchidh ugra & gledin gaiscid fair, &
753] as fearg nathrach ima ned aigi, & is nert leomain, is bruth
754] milead, is gal curadh, is lamach læch lais. Bid calma curata a
755] coimergi. Ni lamhaim insaigid fair, cid olc leam inni doroine.
756] Ni chuimgim a digail fair, a Ioib, mina digla-su, ar is rit doberim
757] tæb do digailt ar n-ancridhe for Ænias & for Didain.’ O
758] rochuala tra Ioib in aines-sa doroine Itherba ris, roraidh Ioib
759] re Merchuir: ‘Erg do agallaim Ænias fuil ac cumdach a
760] cathrach ic Didhain. Abair ris, `fagbaid in cathraigh, & teigid
761] co hEtail.' Ar is i n-Eadail ata a cindeadh do catha croda
762] calma do denum, & righi do gabail esti ar egin, & airdflaithius in
763] domain do gabail dia shil a hEtail. Eirgidh iarum co hEtail & na
764] hoirisid i Cartacin, ar i n-Edail ata a ndan do gach maith & dia
765] shil dia eis.’ Dochuaid iarsin Mercuir risin teachtaireacht sin,
766] & rogab a enceandaigh uime, & is cuma roimluaidhedh-se muir &
767] tir, & gabaid a luirg n-encheandaighi ina laim .i. indara cend
768] di fri beoad & in cend ele fri marbad & rosaigh co hÆnias in
769] baile i raibi ic cumdach na cathrach, & lend corcra
770] corrthurach uime & claideb orduirn co ngemaib carrmogail ina laim, &
771] roraidh re hÆnias: ‘Ni hi comairle Ioib du{folio 457b}id & Uenire
772] do mathar, beth ic cumdach cathrach sund don rigain
773] ro-cruthaigh do Didain, & dona Tirdaib, acht is i a comairli duidsiu,
774] flaithus & oirechus do gabail duid & dod claind dot eis, & doraid
775] ritsu int aithisc-sa & is e Ioib rom-faidis id dochum-su lesin
776] comairle sin.’ O roraidh tra Mercuir na briathra-sa re hÆnias
777] dochuaid uada & ni fhacaidh iarsin. Ænias immorro rolaidh
778] socht mor fair imon aithisc rochuala o Mercur & nir'lec labra
779] do fri re. Ocus arai sin, tra, roshantaigh imon comairli tucad
780] o Ioib do dhenum, acht nama robai snim mor & cuntabairt ina
781] meanmain ar ni rofitir cindus roraghad on rigain rouasail,
782] rochar & doroine mormaith fris. Is i comairli doroine, Nestor
783] & Sergestos do gairm ina dochum, & roraid friu in coblach do

p.50


784] ullmhugud, & do scibadh, & int æs cumtha uile do tochuiredh
785] dochum a long, & gach ni do beth i n-urrlaime acu, & fis im
786] dhochum-sa in tan tairgeobus leo gach ræd iarna coir.
787] Do-gnither tra in triall sin gan fhis do Dhidain, & ni dechaidh a
788] hairi-si fri feall furri do Ænias ar med na serci & in grada robai
789] etturu. Tainic dono Fama ingen Terra in bandea co Didain,
790] & adfet di in coblach do scibad dona Troiandib, & Ænias do
791] triall uaithe dochum na hEtaile. Bertaid-si aichni aicbeil
792] forin scel sin, & teid a ciall uaithi & nos-geb fualung & dasacht, &
793] tic co hÆnias & is ed roraid ris: ‘A aingidh & a etarisi, in n-edh
794] doshailis dul a n-elud uaimsea amal sin gan fairiugudh damh?
795] Cid na tabrai dod meanmain ar coimsherc & ar cairdius &
796] m' eg-sa dod gradh dia ndechair uaim amal triallai? Cid nach
797] fairichi conad and triallai do choblach i n-aimsir dhoininde
798] moire? Arna deraib-sea teilgim-sea, & arin toirrsi moir, & arin
799] cæncomarc robai edraind, & arin coimsherc, airchis dimsa &
800] nachum-fagaibh, & na herig uaim mata ma chata no mo dhethide
801] agud, oirchis dim, & na mill mo muintir & cuir uaid int imradud
802] fuil id meanmain. A duine inmain, in fetarais co tucatar na
803] cenela feochrach-sa na hAffraice fuilet umum miscais mor dam,
804] ar dothogus tusu seocu fen? Is ar du thogo-su damh dorad
805] Itharba miscais damh. Is ortsu roleigius uaim in clu genus robai
806] form fri re cen. Is trog duitsiu m'fhagbail arsein ar atbel-sa
807] dot sherc-siu dianum-fagba. Ocus dia mbeth comorba beag
808] edraind, agum oirfided dut eis, as lugaide rocuirfed form do theacht
809] uaim, & dobenfadh toirrsi & maichnighe dim dia mbeth agum in
810] comarba sin dot eis-siu agum didhnudh.’ Roraid Ænias aga
811] fregairt: ‘Is fir, is dethbir duit uile gach ni dia n-abrai, a rigan,
812] & biaid do chataid & do sherc acaind i cen beim fein i mbethaid.
813] Ni har do thechedh no ar t' imgabail tiagmait uaid amal

p.52


814] adberi-siu acht is e egin na ndea fuil ag {folio 458a} ar mbreith co hEtail uaid.
815] Uair dia mad lend fen ar comus is i in Trae rocumdaigfimis &
816] is inti rooirisfimis & nocho rachmais d'indsaigid tire no feraind
817] ele esti. Acht cena ni legaid na dea dund airisim a tir ele noco
818] roisim Edail .i. Apaill & Uenir & Ioib ocus na dea ar cena, uair
819] isin Etail ata a ndan dund airisim, & flaithus & oirechus do gabail.
820] Tic dono delb Anachis cugum gach n-aidchi im chodlud dom
821] gresacht im dul co hEdail. Tainic dono Mercur o Ioib chugum
822] aigid i n-aighidh ar lar in lai da radh rim gan oirisim a tir ele co
823] roisind Edail. Ocus an, a rigan, iarum don tshnim fora tai, ar
824] is egin rom-beir-se uait co hEtail, & ni dom dheoin fodhen
825] teighim, & ni thalla form tairisium agudsu, a rigan, gidh saint
826] leam.’ O rochualaidh tra Didha na briathra-sa roraidh Ænias,
827] ros-gab ferg & londus re hÆnias, & is ed roraidh fris: ‘As
828] demin,’ ar si, ‘ni hi Uenir bandea do mathair & nochon e
829] Anachis Troiandach t'athair. Is o cairgib clochdæraib slebi
830] Chugais rod-coimbris, & is o fhothrib agarbaibh slebi Ircain
831] rogenis, in tan nach impond t'aignedh frimsa, & me ac cai & ac
832] derfadaigh ar do gradh, & me do thabairt failti moiri duitsiu, in
833] tan tanacais do thuind baiti chugam & do ghabail i comflaithius
834] frim roaincis do mhuinter & do longa gan loscad. Tusa immorro,
835] a aingidh & a bregairi, ic cantain breg & ica radh is dei
836] doberat fort teacht i n-Eadail! Gluais iarum i n-Eadail & na
837] rub soraid ge roisir. Ar is demin limsa, ma ta buide na
838] trocaire ac deib nime, fogeba-su morimned don turus sin, & bud
839] aithrech leat dul uaimsea, uair rod-baithfider & adbel-sa dot
840] chumaidh & bud e sin ar ndhil ar ndhis’; & roboi Didho 'na tost
841] iarsin & rochoe gur'bo fliuch a hedach fora hucht & roimpa
842] uadha dochum a tighe & rofrithoilset a hinailte & ros-coraigset
843] fora derghud, ar ros-lai a tamh & a taisibh iar n-impod di
844] dochum a tighi iar n-agallaim Ænias.


p.54


845]

Ænias immorro ger'bo lesc les scaradh re Didhain & ger'bo
846] duthracht les ni bud maith le do denum, & ger'bo scaradh cuirp
847] re hanmain les scarad fria, teid dochum a choblaigh la
848] forcongradh na ndea. Berid na Troianaigh a n-ellaighi uile leo 'na
849] longaib & rosiacht Ænias chucu. Ba gaibthech, osnudach,
850] inraithech beatha Didaine ac fegad a grianain ina timcheall & ac
851] feghad na Troianach ig ellmugud a l-long & aca mbreith for
852] fairrigi, & roraid re siair .i. re hAnna: ‘Erig, a shiur, do
853] agallaim Ænias, & cuindigh dam, resiu adbel fen, in æn aiscid-sea
854] fair ar ar coimsherc ar ndis, arisid agum co ti soinind do, & ni
855] chuindeoch fair beth am æntaid lanamnus agum acht is lor lim
856] uaidh a imagalaim & a fegad nama resiu ablur dia gradh, &
857] deonaichfed do {folio 458b} iarsin techt co hEtail.’ Dochuaid tra
858] Anna do chuingidh na haisgida sin co hÆnias & doradad era for
859] Anna. O rofitir Dido era do thabairt fora siair, caiidh co mor, &
860] ba fearr le a bas inas a beatha in tan sin. Ni theighid Ænias dia
861] menmain & is ed adchidh in tan rochodlad a mbeth a ndis .i. i fen
862] & Ænias ac imthecht dithruib, & a fagbail fein do Ænias isin
863] dithrum sin. In tan doduiscedh, ba fearr le a bas anas betha.
864] Ni roibi ni doimraided acht fastad Ænias. Roraid re hAnna:
865] ‘A shiur inmain,’ ar si, ‘ado tenid moir isin tempull & loisc
866] edaighi & armu & lebaid in fhir rom-fagaib ara selb tus in
867] tabhrait na dea in fer sin ar culu chugaind. Melfead-sa broin
868] dom laim fen agan altoir & indara cos dam nocht gan
869] iallagrand & in cos ele 'na hiallagrand. Is demin mene thi in fer sin
870] .i. Ænias for culu chugumsa ri sin, adbel-sa co demin dia sheirc.’
871] Doronad dono in sæthar sin cona thuilledh leosum, & ni thormaigh,
872] uair noco tainic Ænias co Didhain. Tainic dono in adaich
873] iarsin, & cidh cia rochodail and 'san aidhchi sin nochur'chodail
874] Didho. Robdar imda a himraiti, & a comairle, uair ni rofhetir
875] cidh doghenadh, ar ruc a cond & a ciall uaide, & robuaidrestair
876] med serci Ænias in rigan.


p.56


877]

Ænias, immorro, rochodail-sen co saim i n-arus a luinge, &
878] tainic Mercuir chuigi ina codlad & roraid fris: ‘A meic na
879] baindea,’ ar se, ‘is bæglach in codlud dogni. Cidh dia leci
880] uait coir na gæthi, uair ata do mhed fergi na rigna rit co
881] nduthraicend gach n-indell do denum umut dot fhasdud aici ar
882] is derb le adbela dod gradh dot eis ? Imthig co luath, resiu ti in
883] la, ardia n-oirise co maidin doberthar longa chugaib for fairrgi, &
884] not-berthar ar eigin for tir ar culu, ocus loiscfiter bar longa for lar
885] na traga in bar fiadnaisi dia n-oirisidh co soillsi lai. Eirg & teich
886] co luath asin phort atai.’ Duiscis Ænias arsin asin tshuan
887] chodulta ina raibi, ocus nertaidh & gressid a muinter co fagbaidis
888] co luath in port i r-rabatar & co roseoldais amach forin fairgi
889] iarsin.


890]

Tainic soillsi na maidni and fai sin, & roerigh in rigan fai sin
891] co moch ina grianan & rofegh uaithi na purtu & in fairrgi, &
892] adconnairc na purtu fasa & in coblach ar seolad tarin fairrgi
893] uaithi. Tuairgidh a bruinde fo tri andside & scailidh a folt, &
894] adnaig a gol esti, & is ed roraidh: ‘Uchan uch, dochuadar-sum
895] ass annossa. A deo nime & talman, is truagh in bregadh tuc
896] forrn in duine tangnach tainic chugaind.’ Ros-geb buaidredh
897] & raibeis mor iarsin, & is ed roraid ria muintir: ‘Ergidh coimergi
898] calma curata, & gebidh bar n-armu, & berid bar longa i ndhiaidh
899] na Troianach, & tobraid lib iad for culu dochum tiri, & loiscidh a
900] longa ina fiadnaisi.’ Impoidh a meanma fria o roraidh na
901] briathra-sa & fiarfaigis: ‘Cid raidim, no cia ni labraim? A
902] n-egmius mu celli atu ac imrad in neich imraidim, ar is me
903] foden foruair int olc-sa dom thiachtain, uair dia mad ed
904] dognend-sea {folio 459a} in tan tainic Ænias cona muintir chugum do thuind baiti,
905] a muinter do marbad, & e buden, & a longa do loscad, nocho
906] digelta forum, & nocho biad dund int olc-sa de .i. ar n-ec do
907] gradh Ænias, ar is ed immorro doronus-sa, gach maith co
908] n-rancatar a leas do thabairt doib la tæb a n- anacail, & doradus mo
909] flaithus & me fen re tæb gacha maithusa robai agum do Ænias,
910] & rofell-sam formsa & rom-facaibh iarsin. Gu rodiglat dei nime


p.58


911] fair inni dorone rim ar ni roichim-sea a digail fair. Masedh
912] rochindset na dei riachtain do eigin co hEdail, co rub aimreidh
913] do a aitreb, co tugat na dei coimerghi bagach, brigach,
914] borrfudach le tuathaib na hEtaile co fergach, fegh, fuilechdha, a
915] cathaib croda curataibh ina agaid, co rucad a coscar co tæthsat
916] leo a muinter ina fiadnaisi, & ni rub tualaing a n-anacail, &
917] romarbthar he fen iartain & cu raib a corp fo conaib & fiachaib
918] & ethaidib in aer & ni rofagba neach dia adnacul a ndhighail
919] in neich doroine rimsa. Is i mu thimna duib, a Thirda, fri
920] bas, gu rab bar cogad & cogad bar mac & bar n-ua dogres frisin
921] cenel-sa na Troianach teid uaind i n-Edail.’ O roraid Dido na
922] briathra-sa uili, dochuaid isin codulteach i codlad ar æn & Ænias
923] & teid isin lebaidh i mbitis, & togbaid in lebaid, & silid dera, &
924] nochtaid a cloideam bai ina laimh, & nos-leg uime, & nos-marband
925] fen, ar ba ferr le a bass inas a betha a n-egmus Ænias.


926]

In tan tra rofairichset a muinter in gnim sain do denumh do
927] Didain, atnagaid for gol & basgairi, & roclos co cleithi n-aer in gair
928] doronsat. Doroich a siur chuice iarsin .i. Anna, & gebid a cend
929] ina hucht & ba bronach, dubach, derfadach Anna don gnim sin
930] .i. do eg a sethar, & ba he sin, tra, derid cairdiusa Ænias &
931] Didaine.


932]

Cen tra, robai Dido forin luaidren-sa, rosaig Ænias co mbai
933] for fairgi mara Torrian conach facatar tir na talmain acht in
934] fairgi umpu do gach aird. In tan tra ba haine do Ænias seolud
935] co hEtail, dorchaigid in la, dluthaighid na neoill, feochraigid in
936] gæth, tic ainfine mor isin fairgi, feraid tromfhliuchadh dermair
937] forsin fairgi & forsin cablach, impoid in gæth i n-aigidh na seol
938] cona cæmnacair soighidh co hEtail. Roraidh, tra, Palinurus,
939] luamairi luingi Ænias: ‘Roimpo in gæth,’ ar se, ‘ri ar
940] n-aigid, robu fhearr in choir dund co Sigil inas co hEtail etir
941] risin gæth sin.’ Is ed roraid Ænias: ‘Seolaid romaind,’ ar


p.60


942] se, ‘co Sigil ar ni fuil tir ele is fearr lind dul inas in tir a fuil
943] Achestes i rige, & taisi Anaichis.’ Impoid a seolta iarsin co
944] Sigil. O 'tches in coblach iarsin co port na Sigile, dotæd
945] Achestes in rig cosin port ina comdail, & ferait failti friu, &
946] dobeir aigideacht tairisi muinterda doib in aidchi sin. Isin
947] maidin arnamarach gairmther a mhuinter co hÆnias i
948] coimthinol & is ed roraidh friu: ‘A chenel {folio 459b} sær o bunadh
949] na ndea is bliadain lan cosin laithi-sea andiu o roadnaicsim
950] Anacis, & doronsam sollumain & edbarta dono ara anmain & bidh
951] sollumain agumsa dogres in la-sa cebe tir a mbiu. As demin
952] lim conid iat na dei dono doratsat sund co Sicil don chur-sa ar
953] daigh co ndernmais sollumain & edbarta dona deib sund ar
954] anmain Anachis. Tiagam uile dono imalle co hadnacul Anachis,
955] & denum edpurta dona deib, & cuindgem coir na gæthi dund
956] arna deib. Tiagam dono i cind IX laithi o 'niu dochum n-æn
957] baili uile & dentar cuibleng mor againd inar longaib & imarbaig
958] retha & dibraici & cluichi & tobarthar do chach a loighidheacht
959] amal dligfes do rer a buadha.’ O roraid Ænias na briathra-sa,
960] dochuatar a lin uile co hadnacul Anachis .i. Achesteis cona
961] muintir & Ænias cona Troianaib & doronsat edpurta o bes gentligi
962] for anmain Anachis .i. doradadh do ardigh do nua fina forin
963] adnucul & do airdigh ele do lemhnacht & do airdig do fuil. Tic
964] dono in tan sin chucu asin adhnacul nathair adbulmhor ingantach
965] co ndathaib ilib & dotæt etir na hairdiogha & na telchuma, &
966] blaisidh na hidhbarta & impoid uaidibh gan urchoid aris isin
967] adhnacul. Ba failidh leosamh inni sin ar ba doigh leo is o
968] Anachis tainic in techtaire sin ina ndochum do airitin a
969] n-udbarta.


970]

Isin nomad laithi iarsin tainic Ænias mac Anaichis &
971] Achestes imalle cona slogaib & co sochaidhe moir leo cosin port
972] i rabatar a longa co ndernta cuibleng long acu. O rosiachtatar
973] uili tra na longa co-hairm i mbatar, roordaig Ænias IIII
974] longa do breth isin coibling co ceithri tuisechib intu, & roordaig


p.62


975] luagh a buadh donti dibh roberad buaidh .i. airm cumdachta &
976] edaigi datha cona n-imdhenum oir & airgit. Is iat taisigh
977] rothogait isin coimling .i. Gias cona luing .i. Cimera a hainm side;
978] Cloandus cona luing .i. Sgialla a hainm side; Menestes dono
979] cona luing .i. Pistris a hainm side; Sergestius cona luing .i.
980] Centurus iside. Is e fod rohordaiged in coimling .i. carrag
981] robui forin fairgi tall ina fiadnaisi for aighid in puirt coraigi in
982] charraig sin anund & anall aris coraigi in port. Dochuatar tra
983] na taisigh sin co cæm & co cumdachta ina longaib, & rosuidighset
984] a longa, & rothocsat a forni leo, & roseolsat ara seasaib amal ba
985] coir, & rolasat a rama uili ina rumaib, & robatar iarsin ic urnaidi
986] in chomairc in tan bud mithigh doib coimleagan. O thairnic
987] doib a corugudh roshennedh stoc doib d' fhogra imtheachta for
988] fairgi tre chombaigh coimlenga. O rochualatar iarum guth in
989] stuic, rolaisit fo combaigh amach forsin fairgi fochetoir. Ba
990] talchar tren tairptheach, & ba calma curata, & ba fortren feramail
991] fureachair roferad in combaig sin ac trenmiledhaib Troianach do
992] chosnum tos{folio 460a}saigh. Robai a maccalla isna trachtaib re med
993] a muirni. Berid long Gias edh foda dib fochetoir; Cloandus, is
994] e ba nesa do luing Gias; Pistris & Cendturus ina ndiaidh side fo
995] coimrem & comluas rogabsat coimsiugudh don chomurdhudh.
996] Roraid in tan sin Gias re Menoistes: ‘Is romor,’ ar se, ‘leigi
997] in long amach o thir.’ Adraigh Menestes, & nir'leg dochum na
998] cairrgi in long a focus tire. Rocomfhoigsich Cloandus do luing
999] Gias, & rostiur Cloandus a luing etir Gias ocus tir. Rofergaiged
1000] Gias andsin & roindsaig Menestes & rola tar bord na loingi 'san
1001] fairgi, & rogab fen sduir a luinge. Rosoich dono Menestes
1002] iarna lothrugad docum tire .i. luamairi luinge Gias, & adnagaid
1003] an dæscursluagh o gairib uime. Berid dono Sergestus &
1004] Menestius for luing Gias & fobraid Sergestus broinde a luinge do breith
1005] seach luing Menestius. Ataigh Menestius ag gressacht a
1006] muintire andside: ‘A anradu inmuine,’ ar se, ‘denaidh calma.

p.64


1007] Gen gu roisim tossach doraith, nachum-legid fo deiridh.’
1008] Doberaid andside co dichra lasin imrum foirind luingi Menestius.
1009] In tan tra robadar forin combaig sin .i. Menestus & Sergestus,
1010] focerd in long i roibi Sergestus & lenaid for carraic, & adnaghaid
1011] lucht na luingi a ngair estib, & adnaghaid ac tarraing oirech a
1012] luingi don charraic, & ic tinol na ramadh robristea do threthan
1013] na fairrgi acu. Cen tra robai Sergestus cona muintir isin gabud
1014] sin, teid Menestius, & se forbailid, secu, & fobraid for tarrachtain
1015] luingi Gias, & teid seach luing Gias, & ni roibi roime in tan sin
1016] acht in long i roibi Cloantus, ar is iside 'na hænur robai rompu in
1017] tan sin. Robhai tra combaig mor etir in da luing sin. Ni raibi
1018] neach dib i n-allsad. Ba laidir fortren feramail roferad an
1019] combaigh sin, Menestius ag gresacht a muintire co roistis
1020] tossach, ar ni roibi rompu acht æn long; Cloandtus, dono, ac
1021] nertad a muintire na rolegtis uaidib an tossach tarthatar don tus
1022] na cairrgi. Is doigh tra rosoisid Menestus tosach meni soised
1023] Cloandtus a muinigin na ndea muiridhi, & meni gellad edpurta
1024] do denum doib, ar tosach do tabairt do. Rosoich tra Cloandtus
1025] tria atach a deao, & tria dhaigimrum a muintire, port rompu uili
1026] ar tus. Fograid Ænias andsin o guth mor ba he Cloandtus ruc
1027] buaid na coimlinge. Bert do mind do luir fora chend i comartha
1028] buadha do breth do. Dobeir a onoir choir do cach dib iarsin.
1029] Dobeir talland airgit & lend chorcra chorrthurach do Chloantus.
1030] Dobeir do Menestus luirigh tredhualaigh cona cathbarr oir &
1031] airgit, & in cetna do Ghias, & dobeir do Sergestus druinig
1032] maith ar tesargain a muintire in tan ros-la forsin carraic.


1033]

O tainic tra in combaigh sin na long, teid Ænias gusna
1034] sloghaib robatar immalle fris i m-magh fairsing bai i comfhocus
1035] doibh i ndentais sloig Sigile ænach. O rosiachtatar tra uili in
1036] mag sin, roraid Ænias friu: ‘Dentar,’ ar se, ‘combaig reotha
1037] & cebe beras buaid and, do{folio 460b}berthar do luagh a buada.’


p.66


1038] O roclos int aithisg sin do rad do Ænias, tainic cach as cach
1039] aird and .i. tancatar Troianaigh & Sigelda i cumusc fri araili.
1040] Tainic Nisus & Eoarilius a tus do muintir Ænias. Tainic dono
1041] Diores & Salius & Patron do Troianaib fos. Tainic dono Elinus &
1042] Paropesta oglach Sigealda. Tainic sochaidi la tæb in fhiallaigh
1043] sin. Roraidh dono Ænias friu sin: ‘Na bidh domeanmain
1044] foraib, uair dogentar bar riar, uair ni bia neach agaib gan ni.
1045] Doberthar a riar comadhais do chach uaib.’ O roraid Ænias
1046] na briathra-sa, suidhigther cach dib ina inadh techta, & reathaid
1047] iarsin o rochualatar guth in stuic. Berid Nisus ead foda uaidibh
1048] fochetoir. Is e fa neasa do .i. Salius, & re fhota etaru, Epriailius
1049] isin treas lug, Elenus ina ndiaid sen. Diores dono i comfhocus
1050] do Elenus ina dhiaidh. Rosoighset amlaid sin co focus don
1051] chomhartha. In tan tra ba haine do Nisus ic rith rompu, focerd
1052] i fuil baili in romarbad mairt gairit roime sin, & Nisus isin
1053] fhuilredh sin, doroich Sailius cuigi. Nos-indsaighend Nisus dia
1054] tairmeasc ar chind daigh co ndeochad Ebrialas, ar ba fear
1055] caradraidh do he, & ba fearr la Nisus Ebrialus do breith buadha ina
1056] Sailius. Dothoit dono Sailius le Nisus co mbatar 'na ndhis ina
1057] laighi. Teit Aurilius seocu andside conid e rosiacht ar tus in
1058] comhartha, Elenus iarsin, Diores fo deoidh. O roferad tra in
1059] combaigh, dorad Ænias in tuarastal do chach dib amal
1060] ro-dechtait.


1061]

Roraidh Ænias: ‘Dentar,’ ar se, ‘cluichi ceast againd
1062] fodesta.’ Adracht andsin Daires Frighius & rogab ceasta uimi .i.
1063] lamana iadside do shechidh tairb robidis fo lamaibh na miled
1064] co roichtis a formna & a slinnena & cengal etaru tiar fora formna,
1065] & ialla a cendaib a mer & mill luaidi forrthaib, & congebid
1066] ceachtar in da miled na mill sin dia araile. In tan robitis
1067] coimeolaigh is and foceardaid na mill sin i cendaib araile acu.
1068] In tan dono nachad coimeolaich traiscirther int aineolach.
1069] Atraigh iarum Daires, & dobeir les tarb, & a aiderc ina laim, & is ed


p.68


1070] roraid: ‘Ma ta don tshlogh neach lasin eter in tarb-sa da
1071] chosnum, tæt alle co feram gliaidh.’ Bad comlund roghna Daired
1072] cluichi quest. Ni roibi do Troianaib fer a freagra acht Alaxandair
1073] mac Priaim a cluichi quest. Is lais adorchair buiden rotren isin
1074] cluichi sin fos ac leabaid Eachtair meic Priaim. Bai dono
1075] Daireid fri re cian, & ni fhuair neach do Troiandaib na do
1076] Shigeldaib dia fregra. Robai dono isin airecht in tan sin senoir
1077] iar cur a militachta de do muintir Acestes & is sochaidi dia ruc
1078] buaidh cluichi cest in tan fa hog .i. Eantellus a ainm side.
1079] Adaigh dono Acestes ic faslach for Antellus tocht i n-agaidh
1080] Daired, & is ed roraidh fris: ‘A threnfhir thoghaidhi & a
1081] chuingidh coimnert cotaigtheach, is dimain dund gach buaidh tucsam
1082] cugaind as gach aird in tan nach dingbai Daired dind andiu.’
1083] ‘Is demin,’ ar Anteallus, ‘dia mad he in tan rom-ba-sa co
1084] luthmar lan dom brighaibh dotisad Daired do chuindghid
1085] chugat, rochoiscfind-sea co luath don muirnn fora ta. Andiu
1086] immorro in tan isim {folio 461a} senoir ni cubaidh rim comlund re fer
1087] n-og co luth & co l-lathar’; & taisbenaidh duib cesta Eirich
1088] robatar aigi, & as dib rochathaig Eiric fri hErcuil, VII seicheda
1089] tarb intib co mellaib luaidi estib. Rosochtsat uile 'ca fegadh
1090] ara romed leo & is mo dono roshocht Daired inas cach. Roraid
1091] in senoir andsin: ‘Robad ingnad lib dia mad iat ceasta Ercail
1092] adchithea o rochathaig fri hEric, & masa omun la Daired
1093] tiachtain i n-aigidh na cest sin fuil umum-sa, cuiredh a omun uadh, &
1094] cudrumaighther ar ceasta’: & focerd de a cheasta &
1095] cudrumaigther la hAchaistes & la hÆnias iat fri ceasta Daired & dothæd
1096] iarsin co hinad in chomlaind & doroich Daired & cumaiscit & a
1097] ceasta andsin & focherdaid gliaidh croda churata andsin .i.
1098] Daired & Antellus. Esairgther o cheachtar de a chele co fortren
1099] feramail & co læchda laidir lamchar & co fichda fergach fuirechar

p.70


1100] tara slesa, forna lecnib, & forna mullaigib comdar crechtaigh
1101] crolintigh & dobeir Antellus in tan sin sinidh fair i n-airde, &
1102] tocbaidh in laimh ndeis co mbai os mullach nDaired & rob ail
1103] do builli digla do fhuirmed a mullach nDaired. O'dconairc
1104] Daired inni sin, scuchaid ara cul riasin mbuilli cona tairtheadh
1105] in builli e, & o nach tarthaidh in builli tend for Daired, dothuit
1106] Anteallus a ndiaidh in builli rodichra tuc co mbai a gnuis fria
1107] lar. Laither gair mor andside co clos co clethi nimhe, &
1108] adnaghaid fo combaigh chuigi Sigelda & Troiandaigh, & rosoich
1109] Achestes chuigi for tus & ros-tocaib he, & ba nair le hAnteallus
1110] inni dorala do & dos-fic a brig & a bruth in trenmiled, & tintoidh
1111] aris dochum in comlaind, & ba mairg do Dhaired tairisimh ara
1112] chind in tan sin, & ba fearr do na toirised. Ron-esairgind
1113] Anteallus in tan sin co fichda fergach furechair co ngresaig d'a
1114] deis & d'a cli imalle cona cæmnacair a cend da tocbail lais, &
1115] cor'emhid fair ic teichedh remhe ocus Antellus ica sruigledh
1116] d'a deis & d'a cli i n-æn fheacht. O'dconairc Ænias Daired do
1117] forrach do Anteallus adraigh d' fhoirithin Daired ocus nos-tesairgind
1118] aire, & scuirid in deabaid, & berair Daired etir dis iarsin dochum
1119] na long, & nocho toirised a sceith fhola, & focerdad
1120] bruirigh a fhiacal amach lasin fhuil. Doberar in tarb iarsin co
1121] hAntellus & dobeir Antellus bem d'a cest do etir a da adairc co
1122] robris in cend cosin inchind & co ndorchair for lar gan anmain
1123] and, & dobeir fretech na dingned cluichi ceast o sin amach.


1124]

Roraidh Ænias iarsin: ‘Dentar imurbaigh shoigdeorachta
1125] againd fodesta.’ Cengailter colum agaib iarsin do feren seoil
1126] luingi Sergesti, & dosæg Agestes & Ipocon & Menestius &
1127] Eredtion & tairthit a fidbaco & gabait a soighid & focearrtar
1128] craind etaru cia dia toicherad ar tus int en da lot. Tochraid
1129] do Ipocon tosach, Menesteus ina diaidh, Eretion iarsin, &
1130] Achestes fo deoidh. Doleig iarum Ipocon a shoighit co ndechaid


p.72


1131] isin feren seoil. Doleic Menestius iarsin a shoighit co roledair
1132] in snaithi robai im chois in eoin aga chengal frisin {folio 461b} crand
1133] & ni roletair int en, & dochuaid int en iarsin for foluamain fon
1134] reim sin i n-airdi ær. Dos-farrlaic dono in tan sin Eredsion a
1135] shoighit isin ær for amus in eoin, & ron-anic he, & dothuit,
1136] & se marb, dochum lair. Achestes dono ni roibi aigiside ni
1137] dothelgfed d'a shoighit a haithli in eoin do marbad, conid edh
1138] doroini isin uair sin do thaisbenadh a urchair & a dibraicthe.
1139] Rothelg iarsin a shoighit, & lasaidh in tshoighet isin ær amal
1140] soighnen, & roinngantaigh na sloigh inni sin. Roraid Ænias:
1141] ‘Is maith,’ ar se, ‘in celmuine ut, uair is e uaisli Achestes
1142] icna deib fodera sud.’ Dobeir dono Ænias aisceda mora &
1143] maine imda do Achestes d'es a buadha & dobeir a techta
1144] do chach o sin amach.


1145]

Dogairm Ænias chuigi in tan sin Epitiden comalta Asgain, &
1146] roraid ris ina sanais: ‘Eirg,’ ar se, ‘co luath, & abair re
1147] hAscan tinolad æs ocbaid in tiri cona n-eachaib, & coraighed
1148] marcshluagh mor aigi co maithib in tire uime, & ticed co croda
1149] 'chum in ænaigh chugaind, & Asgan rompu cona airmgaisced forin
1150] ech buada tuc Didhain damhsa, & dentar ænach suairc siræbaind
1151] aigi a n-onoir a senathar Anachis.’ Doroine Asgan dono amal
1152] roraidh Ænias, & tancatar in gasraid gegdha sin rompo isin
1153] ænach, & roferadh co haibind oiregda int ænach.


1154]

Ocus ba hadbulcuimnech le hIunaind a aincride la Troianaib,
1155] & faidid Iris uaithi dochum bandrochta na Troianach baili i
1156] rabatar ica longaib, & slat ac toirsi & ag acaine Anachis &
1157] a mbethad fen & ara fot leo robadar for loingis a tir do tir gan
1158] oirisim i n-æn baile. In tan tra robatar forna himraitib sin,
1159] doroich Iris chucu, & saighidh etaru i medhon i ndelb Brea
1160] seitig Timoire. Is ed roraidh riu: ‘A Troianu trogha, is
1161] doiligh daib int imthus fora taithi o thir do thir fri re cian ac
1162] indsaighid Edaili, & Edail for bar techid. Ba coro tairisim


p.74


1163] sund ac Sigil ag Achastes uair tainic Casandra banfhaith
1164] chugumsa i fis, & is ed roraidh: ‘Denaidh Trae sund i Sigil, &
1165] oirisidh inti, & loiscidh bar longa’; & teit ina fiadnaisi, & dobeir
1166] tenid isna longaib, & rosochtsat andside in bandrocht Troianach
1167] & ni fhedatar cidh doghentais. Ba handside roraid Pirgo,
1168] muimech claindi Priaimh & is i ba sine immorro don bandrocht: ‘A
1169] maithri inmaini,’ ar si, ‘ni hi Brea dochithi, uair rofagbus-sa
1170] Brea i n-eslainti ina leabaidh annossa, & ni hetear le tiachtain
1171] isin tinol-sa, acht is bandea eigin tuc in comairli ud duibh, & is
1172] follus asa rusc & asa himtheacht & a foghur a gotha conid bande
1173] hi.’ In tan tra robatar forsna briathraib sin, teid Iris ina
1174] fiadhnaisi for foluamain isin ær. O 'dconncatar-sum sin ba
1175] derb leo is ona deib tucad in comairle ut doib. Doraidset
1176] uili ba combaidh do loscad a long. Rosoich in scel sin
1177] dochum {folio 462a} in ænaig na loscadh, & fegaid lucht in ænaich
1178] dochum na long co n-acatar in ciaich & in lasair dona longaibh ica
1179] loscadh. Dotæthsat tra lucht in ænaig etir cois & cairptheach
1180] do thesargain na long. In tan atconncatar na mna na sloigh
1181] ina ndochum nos-geb omun rompu & ba haithrech leo inni
1182] doronsat. Atnagait na sluaigh ac dibud na tenteadh & ac
1183] tesargain na long o doruachtatar. In tan doruacht Ænias dathogaibh
1184] a lama ag atach na ndea co tisadh cobair uaidib do tesargain
1185] na long. Nir'bo cian doib tra co tainic duibshin & fleachad
1186] trom gu rodibastair in tenid uili & cona raibi acht airim cethri
1187] long d'esbaid forna longaib. Ba snimhach tra Ænias don gnim
1188] sin & nir'fhidir cidh dogenadh. Tic chuigi in tan sin in senoir
1189] Nautes & roraidh ris: ‘Na dena snim don melladh tugadh
1190] fort, acht dena mo chomairli-sea .i. tobair Achestes chugut &
1191] athain do do sheanoire & t'æs mbædbudh & gach æn lasa scith
1192] beith imaille frit for fairgi & tuc t'æs mbeodha lat co hEtail.’
1193] Tainic adhaigh doib iarsin & rothogaib Anachis .i. a athair
1194] cend do Ænias isin aidchi sin & roraidh fris: ‘Dena,’ ar se,

p.76


1195] ‘in comairle tuc Nautes duid, & beir lat a n-as fearr gal &
1196] gaisceadh dod muintir co hEtail, ar fogeba catha i n-Edail co
1197] dur doiligh, & rigi a les firu beodha do breth lat inti ocus fagaib
1198] th'anrighe a Sigil ag Achestes, & erig iarsin do agallaim Sibilla,
1199] & dobera Sibilla onoir & eolus duidsiu gusna grianbhrughaibh
1200] iffirn bail i mbim-sea, & adchifea-su andsin gach æn genfis uaid
1201] do righaib & flathaibh i n-Etail & a ngeba do dinghnaib &
1202] cathrachaib i n-Edail’; & o roraidh Anachis na briathra-sa roling
1203] isin ær iarsin. Doroine Ænias in comairle sin & roaithnestair
1204] do Achestes in foirind diar'b ail tairisimh i Sigil & rogab-sumh
1205] uad, & dorad failte & inad cathrach doib & doronsat a tomus a
1206] ndis Ænias & Achestes rigmhur na ratha, & dochoraigset do
1207] reir crandchair in chathair sin .i. a chuid do chach dib don
1208] chathraich, & doradsat cuma na Trae furre. Ocus o thairnic
1209] tra doib ordugudh a cathrach amal ba coir doib, & o thairnic
1210] aithniugud a long & a lesughudh, tainic feth & coir na gaithi
1211] doib. Tancatar ar æn dochum in puirt a mbatar na longa, &
1212] robatar re hedh lai co n-aidhchi ac imagallaim andsin ria
1213] n-imscaradh & ba bronach toirrsech ciamair geranach int
1214] imscaradh sin. In lucht diar'b ail toirisimh i Sigil arna
1215] toirrsiugud a tir do thir, ba ferr leo teacht ar æn ria muintir co
1216] hEtail anas toirisemh dia n-es a Sicil. Nos-comdhidnand Ænias
1217] dono in tan sin o briathraib ailgenaib & nos-aithnend a l-laimh
1218] Achesdes & toirisidh a Sigil.’


1219]

Dogni dono Ænias {folio 462b} edhburta dona deib .i. do
1220] Neptuin & dona deibh muiridib ar cheana, & tic feth & coir na
1221] gaithi doibh, & seolaidh in coblach amach for fairgi, & seolaidh
1222] rompu Palamurus .i. luamairi luingi Ænias, & seolaidh in la sin
1223] co haidhchi, & ba cendais rethineach in aidhchi sin & dothuit
1224] a codludh cu trom forna feraib, scithchaib iar sæthar doib
1225] imruma in læ co n-aidchi; & tic dono Somnus .i. dia in colluta
1226] esidhe a ndelb fir do muintir Ænias, Probandus a ainm side.
1227] Tic co Palamurus & adbert fris: ‘Ad scith adrasda, & atait


p.78


1228] cach ina codlud isin luing & is rethinech in muir, & codail
1229] athach becc, & leg damsa in sdiuir do gabail.’ ‘Ni legiub,’ ar
1230] Palamurus, ‘is morfeacht rom-breg in fairgi & ni thibur tæb
1231] ria.’ Crothaid Somus andside, iarna tumad i sruth Lethi, in
1232] gesga bai 'na laim, & dothoit a chodlud fair focetoir. Amal
1233] rochodail, focheard Somus dar bord na luingi, & ni roibi a
1234] cobair de dia cur isin fairge, & adnaigh Palamurus ac digairi &
1235] ag atach luchta na luingi, & ni rofregairset do nogur' bathad
1236] Ocus in tan rofairig Ænias in long do bheth for fordul gan
1237] luamaire oga follumnugud, eirgidh fen, & teid forin lai. Is ed
1238] roraid: ‘Trogh sin a dei Palamurus. Is trom a ghalar form
1239] a beith anocht for muir gan adnacul’; & sdiuraidh Ænias
1240] in long iarsin co port Obea, & tiagait in coblach a tir andsin, &
1241] fadaid tenid doibh, & fuinit & berbaid biada fos.


1242]

Teid dono Ænias in tan sin do agallaim Sibilla, banfaith
1243] amra iside, i n-uaim i n-Eboea, & Apaill doberid fis di; &
1244] o rosiacht tra Ænias ina dochum, raidis fria: ‘A Shibill ronæmh,
1245] aga ta fis na todochaide & na cobra, nach can acht fir dogres,
1246] in roichim-sea Etail, & in fuil forba for ar nguasachtaib inar
1247] Troianaib?’ Is edh roraidh Sibilla frissium: ‘Soichfiur-su
1248] co hEtail, & geba flaithus Edaili, & dobera rigan inte & fogeba
1249] morchogadh & morimnedh a fochaind na rigna sin aga cosnum
1250] rit. Arai sin, na treig-siu dona holcaib sin Edail, ar gidh mor
1251] n-imnid dogeba, is tusu bus fortail fo deoid, & in baile as nach
1252] saile furtacht d'fhagbail, is as dogeba .i. o Gregaib.’ Is i
1253] fregra dorad Ænias fuirrisi: ‘A ogh,’ ar se, ‘ni hanaichnidh
1254] damsa docair d'fhagbail guse, & rofetar fogeb fos. Acht ata
1255] æn itchi agum re cuindchidh fort. Is e m'athair Anachis
1256] romfaidh ad dochum do chuindgid na hitche sin, ar ni fhuil dod
1257] dichumung, & oirchis, a ogh uasal, dimsa & d'Anaichis imon


p.80


1258] itchi sin, & is i seo m'itchi .i. treorugudh & eolus uaitsiu damsa
1259] co rius do agallaim Anaichis fuil i ngrianbrugaib iffirn.’ Is i tra
1260] fregra tug Sibell banfaith: ‘Is urusa duid dul i n-iffern, uair is
1261] oslaicthi dogres bis doirsi iffirn; & gidh edh is doiligh tiachtain
1262] ar culu ass aris. Gid doilig, dono, mased as saint {folio 463a} leatsu
1263] teacht egin i n-iffern do fhis Anaichis, erg ar tus isin coill & ata
1264] i medon na coilledh crand co nduillebar n-ordha fair, & dia fagba
1265] in crand sin, tarraing cugut gesgda de, & fasfaid gesgda aili ina
1266] inud fochetoir, dia ndeonaiged na dei duid. Ocus muna
1267] deonaiget, immorro, ni cumgai-siu ni do ben de dod laim na do
1268] iarund aid ail duit.’ Roraid dono fri hÆnias: ‘Is marb,’ ar
1269] si, ‘fer enecgrais duit dod muintir dot eis gein atæ sund, &
1270] is gad mor ic lucht in choblaig uile a eg in fir sin.’ Ba dubach,
1271] dono, Ænias don sceol sin, & teid dochum in coblaigh, & Achates
1272] imalle fris. In tan rosiachtatar dochum a coblaigh, is and
1273] robai Misenus stocairi Ænias marb arin traigh ara cind arna
1274] badud do deib in mara ar imarbaig do fri stocairi Neptuin .i.
1275] re Triton. Adnaichther acu iarsin Misenus o bes gente. Teid
1276] iarsin Ænias isin caill do iarraidh in gesgdha ordha amal
1277] roraidh Sibill fris, & adnaigh ic atach Uenire co rofoillsighed
1278] do in gesgda ica mbai d'iarraidh. Nir'bo chian iarsin co n-aid
1279] da colaim for foluamain co ndeisitar for lar ina fhiadnaisi.
1280] Atgeoin andside conid i Venir ros-faid chuigi iat do tabairt eolais
1281] do in conair roraghdais na heoin roime co ndechsad ina ndiaidh.
1282] Tiagait iarsin na colaim for luamuin co hisil roime & sesium ina
1283] ndiaid ica leanmain cor'thoiris forin crand gusin duille n-ordha
1284] fair. O rosiacht Ænias iarsin gusin crand fora rabatar na
1285] colaim, & gne oir fora duillebur, brissid Ænias chuigi, & se
1286] failidh, gesgda don crand, & teid & a gesgda lais, co teach Sibill
1287] & dogni edpurta do deib iffirn amal roraidh Sibill fris, & o
1288] thairnic do denum na hidpurta, rola a muintir uadh dochum a

p.82


1289] coblaig, & rooiris a ænur 'malle re Sibill do teacht doib i n-iffern
1290] ar turus a ndis ar nir'bo toil do deib iffirn nech ele do riachtain
1291] imalle friu na do rochtain chucu acht mairb nama. O roscar
1292] cach friu roraidh Sibill re hÆnias: ‘Dena calma innocht,’
1293] ar si, ‘& rigi a leas trenaigned do denum. Is olc & is aduathmar
1294] in chonair triallmait tocht’; & teit iarsin Sibill reme i n-umdorus
1295] iffirn. Teit dono Ænias co dana & co trenaigentach ina diaidh.
1296] Ba forgranda aduathmar dorcha doimtheachta in conair dacuas
1297] and tria cailltib duarca dubdoirchi gan soillsi grene intib na
1298] esca i ndorus iffirn. Ba handsin rosuidigit aidi & aitreba doib
1299] i ndorus iffirn dei in broin & na duba & na digla & in galair & na
1300] tedmand. Is andsin dono ata bas & teidm & sendatu & omun
1301] & uacht & gorta & aidilge. Atat and dono arachta granda
1302] aduathmara re feghadh. Atat dono de na debtha .i. Discordia iside,
1303] & is e folt fuil imo cend .i. trillsi do nathrachaib nemi. Robatar
1304] dono ill-delba aile torothar and, & siat aigthidhi aduathamar
1305] co mad phian throm la cach silledh fora ngnusibh. In tan
1306] adconnairc Ænias na torathair {folio 463b} imda aduathmara sin, rogab
1307] egla & moromun rompu, & nochtaid a chlaidem do chathugud
1308] riu. In tan atconnairc Sibill Ænias ac nochtadh a chlaidibh
1309] is ed roraidh ris: ‘Ni rigi a les inni dagni ar ni fhuilet sund
1310] acht scatha brege, gan churpu umpu, & ni hegen duit a n-omun
1311] fort.’ Tiagait iarsin Ænias & Sibill a coir a seda co sruth
1312] Aiciron. Is andsaide bai Caron ag imorchor Aciron ina luing,
1313] senoir eside, & ulca liath imleabar fair, & se fen urda fuilide.
1314] Co n-acatar dono in tan sin na sluaga & na sochaidi isin purt
1315] ac cuindghid arrtharaigh fair oca atach & ac siniudh a lam
1316] cuigi. Nogebedh forend dib cuigi ina luing, roobad foirend ele
1317] & ni thabrad arrtharach doib tar sruth Aciron. Roiarfaigh,
1318] dono Ænias in tan sin do Sibill: ‘Cia sloigh so dosoigh
1319] dochum na haba, & cid fodera in darna lucht do gabail chuige
1320] do Charon, & in lucht ele do obad do.’ Roraid Sibill: ‘In slogh
1321] mor-sa adchi-siu ac tiachtain dochum na haba do chuindchid

p.84


1322] imorchair go Caron, daine sin dona dernad techta n-adnucail,
1323] & bid fri re C bhliadan ar sechran for bru na haba-sa co ndentar
1324] techta a n-adnucail, & is iat sin in lucht dia tabair Caron obad.
1325] In lucht dia ndentar tecta adnacuil berid Caron iadsaide
1326] focetoir darin sruth-sa anund isna grianbrughaib.’
1327] Rosochtastair Ænias o rochuala int aithisg sin roraid Sibill, uair ba trog
1328] lais in sluag mor adchonnairc do beth a seachran, sochaidi dia
1329] aichintib fen dorala do co dubach toirrsech and. Dorala do,
1330] dono, Leocaspin & hOrentes tancadar ar æn rissim on Trae
1331] & robaided a luing na Liceada. Dorala do dono Palamurus,
1332] & se dubach dobronach toirrsech taidiuir, & roiarfaigh Ænias
1333] de cid fodera a toitim asin luing isin fairgi. Roraid Palamurus
1334] Somnus dia chur ar egin ina chodlud co ruc in sdiuir lais.
1335] Robai tri la 'na bethaidh forin fairgi ac leanmuin na sdiuire
1336] conidh isin ceathramad la robaided & roraid: ‘Mu chorp,’
1337] ar se, ‘& tond na mara ica imluadh dochum tire’; & roguidestair
1338] Ænias co rugad imalle fris tar sruth Aciron isna grianbrugaib.
1339] Roraid Sibill frisseom: ‘Is bais duidsiu sin do chuindgid for
1340] Ænias, ar ni legaid dei iffirn nech ele do theacht in leth sin
1341] acht in lucht di ndentar tecta adnucail. Tusu dono forcerdar
1342] du chorp a tir & adnaicfither & biaidh th'ainm-siu dogres forin
1343] lug sin. Raga-su iarsin isna grianbrughaib.’ Ba buidech
1344] Palamurus don athusg sin. Teit Sibill & Ænias iarsin co port
1345] srotha Aciron. Ocus doroich Caron chucu co forgarb
1346] ainsergach andiardha, & is ed roraidh: ‘Ænias, cidh dot-thuc sunda
1347] air techta lasna deib iffirn, duine corparda co n-armaib do
1348] thiachtain chucu. Eirg as, & na tarr chugaind seacha sin alle.
1349] Imthigh ar culu gusin mbaili asa tanaghais.’ {folio 464a} Roraid Sibill
1350] re Caron: ‘Leig ass inni fora tai, uair ni do denum uilc frib
1351] tainic in fear-sa cugaib acht do fhis scel a athar .i. Anachis fuil

p.86


1352] a n-ifern tainic. ‘Togaib, a Ænias,’ ar Sibill, ‘do Caron in
1353] gesga orda fuil agut, uair nach denand cendsa frind chena.’
1354] In tan adconnairc in gesca focerdh a feirg de & dobeir in luing
1355] chuigi & tiaghaid ar æn .i. Ænias & Sibill chuigi isin luing,
1356] & tiagait tarin sruth gusin port anund, & duroich Ceruir cu
1357] Oirc chucu andsin gu garbh & gu haduathmar & focherd Sibill
1358] a conmir do ina beolu, & oirisidh in cu ina tost iarsin fochetoir.
1359] Tancatar seacha iarsin Ænias & Sibill. Rochualatar isin inad
1360] ba coimnesa doibh acaine na naiden ciche as marb foa cich.
1361] Robatar dono isin inadh ba coimnesa dhoibsen i n-iffern in
1362] fhoireand forar'laied cin bregi nach dernsat & romarbait ind.
1363] Robatar isin inadh ba nesu doibside i n-iffern in fhoirend
1364] ros-marb buden. Indar leo beith i ndrochbeathaid isin
1365] domun abhus gur'bo fearr a mbas inas a mbetha. Atat dono
1366] circaill do Sdix do fhlaithib ifirn timcheall in fhiallaigh sin ica
1367] fasdudh i n-ifirn. Edh cian on inad sin atat muigi caintecha
1368] ifirn. Is intibside atait in foirind adbatar do sherc i fhos isin
1369] tshægal. Isin magin sin robi Pedra & Prosis & Eripeli & Eucateas
1370] & Pasiue & Ludamia & sochaidi diairmhide ar ceana. Is
1371] atarusen dono robai Didho ingen Beoil ros-marb i fen do sherc
1372] Ænias. In tan tra rosiacht Sibill & Ænias na maighi sin,
1373] dorala dono Didhain chuici, & dorad Ænias aichni fuirthi
1374] fochetoir, & is ed roraid ria: ‘Is sæth lim,’ ar se, ‘& is galar
1375] trom t'fhaisgin sund, a Dhidho, ar rofedar is ar mo sherc
1376] do-fuarais bas. Dos-tuingim-sea duid ar dei nimhi & talman & iffirn,
1377] is egin rom-ruc-sa uaid, & ní has mu dheoin fen tanac, &
1378] na teich romum, a righan, acht toiris rem agallaim.’ Arai sin
1379] ni thard Didain fregra for Ænias acht dorad a gruaidi & a hedan
1380] & a gnuis fri lar cen robui Ænias ic labra fria: & o roraid Ænias
1381] na briathra so re Didhain, techid Didhain uadh do shoighidh
1382] Ibsichei in fhir oca mbai re hÆnias, & ní tard fregra for Ænias.
1383] O dochuaid Didhain uad gan fregra fair, nod-geib for toirrsi, &

p.88


1384] imthighidh i ndhiaidh Sibille in chonair dochuaid reimhe.
1385] Tecmaidh ina n-aigidh and slogh mor do curadaib Troianach im
1386] tri maccaib, Antenoir .i. Glucus & Medontus & Tersilocus, & im
1387] Ideus, & im tri maccaib Priaimh .i. im Ectair & im Treolus
1388] & im Alaxandair ron-altad i sleb Ido & im ill-tuisechaib aile do
1389] Troiannaib. Rogallraig dono cu mor Ænias ac fegad in lochta
1390] sin. Dorala dono iarsin doib sochaidi do miledaib Grec, & o
1391] thucsat side aichni for Ænias dochuatar for teichedh remhe.’


1392]

Roraid dono Sibill re hÆnias in tan sin: ‘Ata delughadh
1393] da conaire sund,’ ar si, ‘.i. conair for ar laim{folio 464b} deis, isside
1394] teid co muru dind in righ i n-iffern & isna grianbrugaib. Conair
1395] ele dono & is iside teid co lugu na pian co grinell iffirn.’ Fegaid
1396] Ænias in tan sin fora laim cli co n-agaid in dunadh romhor & tri
1397] muir ina thimceall, & aband mor ina timcheall side & si for lassad,
1398] tor roard iarnaide for lar in dunaidh, & Tessifoine robai and,
1399] ocus brat derg uimpe, & si for mullach in tuir sin, & si gan
1400] chollud dogres ic fairi in dunaid sin. Rochualaidh dono Ænias
1401] in tan sin isin dunud in acaine moir & in mairgnid & in golghaire
1402] & in slattuairgnidh & in esargain & in luagair granda rotrom.
1403] Rola dono Ænias oga cloisdeacht sain & ron-gab egla & omun
1404] mor & roiarfaigh iarsin do Sibill: ‘Cia mor muirn-seo
1405] rochluinim?’ ‘Isin dunad adchi-siu,’ ar Sibill, ‘is andsin piantar
1406] lucht na col & na peccadh & æs in gæ & in ethigh & na gaide &
1407] na slat & na saraighi & na n-uili chol ar cheana; & is i an gair
1408] rochluini-siu aga sraigleadh anosa & ica pianadh; & ge nobeth
1409] C gin agumsa & C tengad in gach gin & guth iarnaidhi, ni
1410] cæmsaind a thuirim na fhaisneis duidsiu, a Ænias, an lanpian
1411] doberar forna peccachaibh a n-ifern & isin dunad adchi-siu ara
1412] n-imad & ara linmaire & arin egsamlacht na pian sin, & gach æn
1413] teid forsin conair-sea fuil for du laim cli is iat berar isin dunad
1414] ut na pian d'a ndamnad and. Is lor atam sund,’ ar Sibill, ‘acht
1415] tiagam in leth rotriallsam.’


1416]

Tiagait iarsin for conair dia laim ndes gur'riachtatar


p.90


1417] grianbruigi iffirn .i. muighi ailli edrochta. Atet suarca solusta
1418] iatsaide co n-aibnius mor intu. Sluaigh imdha intib ic cluichi
1419] .i. buiden mor, & forind dib ig imrusgal, foirind ic lemnigh. &
1420] foirend ele, & tinol mor & airechtus and, timpanacht &
1421] cruitireacht & duanoirfidedh ecu. Tiagait-sium tra seach na sluagaib sin
1422] co ruachtatar gusin inad a roibi Anachis isna grianbrugaib.
1423] Amal adconairc Anachis Ænias ana dochum togbaidh a lamha
1424] ag atlugad dona deib Ænias do torachtain chuigi, & failtigis fris,
1425] & is ed roraid: ‘A mec inmuin,’ ar se, ‘doruachtais fo deidh,
1426] gidh mor do mhuirib & do thirib anaichintib doshiris, & gidh
1427] mor do ghaibthib fuarais ic torrachtain. Is subach & is failid
1428] lim do thorachtain’; & ted Anachis rompu iarsin co tulaigh aird
1429] bail a taisbenadh co l-lus & i n-aichenad in lin do righaibh & do
1430] fhlaithib & do uaislib rogenfedh uait i n-Edail. Is amlaid robai
1431] in tulach a ndechatar & si lan do shluaghaibh & d' oireachtaibh,
1432] & o rosiachtatar in tulaig sin, roraid Anachis re hÆnias: ‘In
1433] slog-sa uili adchi, is e do shil-siu uile & do cland sain i n-Edail,
1434] & is uaid genfed uili in slogh adchi’: & teit Anachis fora tuiremh
1435] & fora n-aichni do Ænias gacha foirne dib fo leth. ‘Int oglach
1436] atchi, & in gai re ais, Silus a ainm sin {folio 465a} .i. mac beras Lauina
1437] ingen Laitin deitsiu sin, & is e gebus rigi Edaili a ndiaidh
1438] Asgain do meic-siu, Prochas as neasu do, Capus ina fharrudh
1439] side. Romolus in fer thall adchi & in cathbarr cirach fora
1440] chend & bid lais cumdaigfer in cathair .i. Roim & is uadh
1441] ainmnighfer Romanaig; Numa & Pampillus as nesu do
1442] Romul; Tullius & Osdilius as nesu do Numa.’ Rotaisben do
1443] iarsin & rotuirim gach æn robai in gach oirecht fo leth dofacaib
1444] isin tulaig .i. na Taircind i n-oireacht for leth; na Deici a
1445] n-oireacht aile; na Druisi a n-aireacht ele; na Graice i
1446] n-oireacht ele; na Scipe i n-oireacht ele; na Pabe i n-oireacht
1447] ele; Iuil Cesair & Octafin airdri in domain co fine na Sesarda
1448] imalle friu i n-oirecht ele, cach dib amal sin ina oireacht, amal

p.92


1449] dogabadh fair. O tairnic tra do Anachis taisbenad in tshloig
1450] moir-sea rogenfed uaid a n-Edail do Ænias, rotimain Sibill &
1451] Ænias celebrad do Anachis. Tancatar uad a h-iffern arin dorus
1452] n-eburnete & dochuaidh Sibill dia huaim, & docuaid Ænias
1453] dochum a long, & ni roibi d'Ænias don sceol sin adconnairc acht
1454] taibsi ina menmain amal bis duine iar n-aislinge no i remeg.


1455]

O rosiacht tra Ænias docum a coblaig d'aithle na taibsi sin
1456] tarfas do oc Sibill, ocus o tainig rethinighe a ær do & feth forin
1457] fairgi, rofagaib port Epoea & roseolastair co hEtail & robi for
1458] seolad co rithinach in la sin co n-aidchi. Ocus rosheolatar sech
1459] in dind sin i raibi in bandrai rocuired na daine rightis cuici ina
1460] n-æs uallach & ina conaib allta tria brechtradh druideachta in tan
1461] ba hail di a fasdudh aici .i. Cirece ingen grene. Roingaibset
1462] na Troianaigh iarum in crich i roibi in bandrai sin ar na
1463] rofhastadh aici tria druideacht amal rofast Uilixes aice co cend
1464] mbliadna & rosai a muintir ina conaib alta. Robatar ac seolad
1465] isin aidchi sin co maidin. O tainic in maidin doib adracht
1466] seach fhorar talmun chucu in grian alaind orda & roruaimnigh a
1467] ruithne rempu in fairge or bu cæm corcorda a dath. Ba halaind
1468] aibind in maitin sin. Ba ræthinach ær inti, & ba fethamail
1469] fairrgi. Adconnairc Ænias uadh in tan sin fidnemedh alaind for
1470] bru in mara bail asa tic sruth Tibir, & elta do enaib gach ceniuil
1471] ein oc snamh for duim in inbir, & ba lor d'æbnius cloisteacht
1472] frisna hil-ceolaibh doghnitis na heoin sin. Atconnairc dono in
1473] cæmtracht gainmide n-alaind n-oiregda imon inber sin. Roraidh
1474] Ænias in tan sin ria muintir: ‘Tabraidh duind,’ ar se, ‘in
1475] coblach innsa port n-alaind ut adchiam.’ Doratsat an coblach
1476] a tir a n-inber srotha Tibir, & ba subach forfhailidh leo gabail and.
1477] Ba fada robatar aga indsaigid. Ba failid & ba hemh leo
1478] torachtain chuigi, in tan doruachtatar Laitin mac Puin meic Picc
1479] meic Neptuin meic Saduirn meic Pal {folio 465b} loir meic Pic meic


p.94


1480] Pel meic Tres meic Trois meic Mesraim meic Caimh meic Noe.
1481] Ocus is e ba ri a n-Etail in tan sin senoir sona soburthanach
1482] in Laitin sin. Ba foda & ba airegdha & ba hoirbidnech a
1483] flaithus. Robhai imud gach maithusa i n-Edail re remhis.
1484] Ni roime immorro do chlaind aige acht æn ingen. Ba suairc
1485] sochraidh sognimach særchlanda socheniuil in ingen sain. Is
1486] i ba cæmhi do mnaib & ba hingen dingbala do Laitin hi. Tainic
1487] æs tochmairc di. Robatar flaithi & maithi, rig & ruirig &
1488] urrigha na hEtaili ica tochmarc. Robai dono Tuirn mac rig na
1489] Rudulta ica tochmarc. Ni bai a n-Edail læch bud cæmi na bud
1490] fhearr gal & gaisced ina side. Ni roibi dono bud sairi na bud
1491] fhearr cenel. Righ immorro a athair & rig a senathair & rig he
1492] fen. Roshanntaigh dono in rigan Amata bean Laitin co mud
1493] do Turn doberthea a hingen & co mad e bud chliamain muine
1494] betis na dee ag toirmesc a tabartha do tria derbairde brechta do
1495] denum doib. At e seo na hairde isin .i. luir coisegarta do Apaill
1496] robai a medon cathrach Laitin & 's on luir sin ainmnighther
1497] Luirintighe do Laitintaib. Tainic iarum saithi beach go rogabh
1498] a mbarr na luire sin. Ocus is ed roraidset druidi ocus faidi
1499] Laitin, is e ni rothurchan in derbairde sin, fear do thiachtain
1500] asin aird asa rancatar na beich dochum Edaili & airdrighi na
1501] hEtaili do gabail do, & is e bud cliamhain do Laitin. Robai
1502] dono Laitin la n-æn ac denum idparta a tempull na ndea, &
1503] Lauina a ingen ina fharrad. Tainic lasair tenedh do nim a
1504] fhiadnaisi Laitin, co roloisc a trillsi im chend Lauina i
1505] fhiadnaisi luchta in tempaill, & co roloisc in uili chumdach robai
1506] uimpi, & co rolin in tempull uili in lasar sin. Ba haduathmar
1507] leosam in taibsi sin. Ba snim lasin righ immorro la Laitin
1508] 'aduathmaire & a graindecht & 'agairbi. Is e ni doroine
1509] Laitin. Dochuaid co haithescul Puin a athar dia fhiarfaighi
1510] do Phuin cidh rothurchansat na hairdi aduathmara ut dorala
1511] do Lauina dia ingin-sium; & doroine udpurta mora do Fuin .i.
1512] romarb C cærach do amal ba bes doib & rolaigestair for croicnib

p.96


1513] na cærach sin. Rochuala-sam iarsin co hobund in guth isin
1514] aithesgul & is ed roraid ris: ‘A meic inmain,’ ar se, ‘na tabair
1515] th'inghean do fhir Laitindai a clemnus, uair ticfaidh fear
1516] echtrandcrichi chugut sund. Is do ata i ndan clemnus rit. Is fis ata
1517] conach t'ingine. Ticfa clu mor & maisi diar ceniul-ne don
1518] clemnus sin, uair genfidh on fhir sin & o t'ingin-siu rigradh na hEtaile,
1519] & genfidh dono uaidib airdrigh na huili domun o thurgbail co
1520] fuinedh grene.’ Ba failid tra don aithisc sin tuc Puin do, &
1521] nochor'dichel, & roclos fo thuathaib Edaili int aithisc sin.
1522] Doronsat dono na Troiandaigh in tan sin a coblach dochum puirt
1523] ic inber srotha Tibir, & tancatar fen for tir, & deisidar forin
1524] feoraind fallain i fosgadh na cailli for {folio 466a} bru in phuirt &
1525] doratsat chucu ubla asin chaill ar ba fogmhar in tan sin, &
1526] doradad biad asa longaib, & doduatar a miasa ar ba terc biad acu
1527] iarsin. Roraid dono Asgan: ‘As olc indi daronsam ar miasa
1528] do ithi.’ Rofhregart do Ænias o rochualaid inni roraid
1529] Asgan: ‘A meic,’ ar se, ‘ni ba holc bias de acht is maith
1530] uair is ed robai a ndan & a tairngire dund co mad e oired
1531] robemis arin sechran imalle gan ferand d' fhaghbail noco
1532] n-ethmais ar miasa (.i. bairgina robitis acu fo guit dogres) i
1533] baili i caithfimis iad is andsin dogebmus crich & ferand.
1534] Ro-chomaillead rinde aniu in faistine sin .i. ar miasa do ithi duin
1535] ar terci in bid againd.’


1536]

‘Taisceltaid & bendaigidh, a Troianachu, in tir a tarla daib
1537] sain,’ar se, ‘uair is i bus atharda & bus forba diles duib in tir
1538] sin dogres, & denaidh udpurta dona deib, & aidchid Ioib & Apaill
1539] & Uenir & na dei ar chena gu rub soraid duib atrib in tiri-sea
1540] doruachtabair.’ Doghniat dono iarsin a n-idpurta dona deib
1541] & tic torand mor and iarsin fo tri a comartha shoirrthiusa doib
1542] uili. Ar maitin roraidh Ænias friu tiachtain dochum n-æn
1543] baili co roiartais inad a cumdaigfidis cathair doib. O thainic


p.98


1544] tra soillsi in læ arnamarach tancatar na Troianaigh co hæn
1545] baili & rothocbatar inad cathrach & daingin doib a tæbh srotha
1546] Tibir, & rofæd dono Ænias uadh iarsin C læch dia muintir
1547] do agallaim Laitin & gesgadha pailme ina lamaib i comartha
1548] sitha. Rothoiris Ænias fen immorro ac cumdach na cathrach
1549] & ic togail a mur. Rosiachtatar dono techta Ænias co cathraigh
1550] Laitin. Ba haibind dono & ba subach forbailid robas for faithchi
1551] in dunaidh sin Laitin .i. foirend and ac imrim each, foirend
1552] ele ac soighdeoracht, foirend oc telgad fhogha, foirend ig ain
1553] liathroiti. O 'tconnairc in lucht sin in slog n-anaichnidh docum
1554] na cathrach, teid marcach uaidibh cona fis do Laitin fir a
1555] n-egusg anaichnidh do thiachtain dochum in duine. Roraid
1556] Laitin a tabairt cuigi isin righdai a r-raibi, & deisidh Laitin
1557] ina rigshuidhi imedon in righdai sin. Ba hurgna in pealaid
1558] righda i rabus and, C columan fora lar fuithi ica fulung.
1559] Batar dealba ailli imda arna rindadh inte .i. dealba a athar
1560] & a shenathar. Robai dono and delb Saduirn & Picc & Puin &
1561] Iain. Rorinta and dono delba rochaithigset o chen tar cend
1562] na hEtaili. Rorinta and dono delba & fuath na n-arm & na
1563] luirech & na sciath & na cloidim & na soighetbholg & cendmila
1564] tucsat a coscar catha & comlaind o echtarcenelaib amuigh chucu.
1565] O rodesid tra Laitin ina shuidhi isin pelaid righda sin, tugaid
1566] chuigi na Troianaigh & is ed roraidh riu iar torachtain:
1567] ‘Ro-fetamar-ni,’ ar se, ‘bar cenel & docualamar bar righcathair.
1568] Indisid duind cena cid as ail duib sund, {folio 466b} & cid ni
1569] conaighid, & cid 'ma tancubair tar il-muirib & il-tirib otha
1570] Asia co tracht na hEtaile. In ar aineolus no ar merugudh
1571] tancubair, no in egindail ainfine rodus-tuc?’ Rofregair
1572] Illeonius do muintir Ænias don righ do Latin: ‘A rig uasail airechda
1573] do chlaind portrathmair Puin meic Picc, ni merugudh & ni
1574] haineolus & ni hegendail ainfine dos-fuc co hEtail acht is d'ar
1575] ndeoin buden & is do reir ar comairle tancamar co hEdail.

p.100


1576] Ata rig firen craibthech againd as maith gal & gaisgidh .i.
1577] Ænias mac Anachis do chenel rigdha claindi Dardain meic
1578] Ioif, & is e dos-fuc sindi i ndochum-sa do cuingidh in foit
1579] bic i ndingnem cathraigh mbic dun a tracht na hEtaili ogutsu
1580] sund. Ocus ni ba domaisech duidsiu ar toirisim-ni agut. Bud
1581] maith ar ngnim muinterus & ar ngnim catha & comlaind duid
1582] dia ris a leas. Sochaide targaid cumaidh crichi & feraind do
1583] tabairt duind acht nir'lecset na dei duind oirisium aco .i. Apaill
1584] & Ioib, & is ed roraidset rind torachtain co hEtail, uair is i
1585] n-Edail ar mbunad, uair is do sil Ioib duind. Atait dono
1586] againd sund aisgeda bega tuccad duit o Ænias .i. cuach ordha
1587] robai ag Anachis & ac Priaim & barrin .i. mind cind & flesc righda
1588] Priaim & brat corcra corrturach.’ Nochor'thocaib Latin a rosc
1589] cen bai Ileoinius forna briathra-sa, & robai a menma ac scrutadh
1590] na faistine doroine Puin do im clemnus do denum re fer
1591] ectrandcheneoil & rogab a menma conad e Ænias in fer echtrandceneoil
1592] rotairngiredh do a clemnus fris. Roraid dono Laitin a haithli
1593] in scrutain doroine: ‘A Troianu,’ ar se, ‘gebmait na haisceda
1594] tuc sib leib, & molmaid iad & rod-bia-su indi iari, a oglaig .i
1595] rod-bia inad cathrach & imud degtire, & eirgid-si & abraid re
1596] hÆnias tiged chugaine conaigi so, & rod-bia aigideacht & failti,
1597] & rod-bia tresi & caradrad, & bidh inill do, gia thi. Ata ingen
1598] agum, & ni legit na dei dam a tabairt d'fhir Laitinta, ar is
1599] ed aderait, is do fhir ectrand ata a ndan & a tairngire a tabairt,
1600] & is fris ata a conach, & genfidh uaidib riga na hEtaili & airdrighi
1601] na n-uili domun o thurcbail co fuinedh, & doberthar in ingen
1602] sain do Ænias, ar is demin leamsa is e in fer echtrandcrichi
1603] rotairngired do clemnus rim Ænias.’ O roraid Laitin na
1604] briathra-sa, roforchongair fora muintir tri C each buada
1605] robatar for lesugud aige do thabairt chuigi cona srianaib
1606] cumdachtaib leo d'airgit, & d' or buidi, & dorad na heochu sin a lamaib

p.102


1607] muintiri Ænias. Doradad cuigi dono carbat cumdachta & da ech
1608] do sil grene fai dia tabairt for cend Ænias fen. Dochuadar
1609] iarsin a muinter for cend Ænias Laitin gusna hasg{folio 467a}adaib
1610] sin leo co sid & co tairisi do & co n-aididin clemhnusa fris.


1611]

In tan tra adconnairc Iunaind cruthach rigan Ioib na
1612] Troianaigh do dul forir i n-Edail & beth doibh ic cumdach
1613] cathrach inti, & sid & clemnus d' fagbail doib o Laitin o righ
1614] na hEtaili, ba galar trom lesi inni sin, ar ba cumain le a
1615] haincride re hÆnias dogres. Rochroith a ceand & roraidh na
1616] briathra-sa: ‘Is truagh damsa,’ ar si, ‘nach cuimgim olc do
1617] denum risna Troiandaib misgnecha-sa rochuatar i n-Etail.
1618] Tucus-sa amais mora, & roelodar as gach amus dib & as gach
1619] gabud tugus-sa doib tar mu sharugud ar egin, & adchim dono
1620] annosa rosiachtatar in leth rothogsat .i. co hEtail, & atait amal
1621] is maith leo fen, ac cumdach cathrach doib dom
1622] aindeoin-sea & ata Laitin a clemnus friu. Rom-clos-sa Ænias & ni
1623] cuimgim olc bud leor leam do, & uair nach erghit lim dei
1624] nime do tochur for Ænias, raghat a muinigin dee iffirn do
1625] thochur fair imale frim.’ O roraidh Iunaind na briathra-sa,
1626] dotæt co ferg mor le & londus dochum talman, & gairmidh chuice
1627] Elegto ingen Plutoin ina gradaibh, uair ba hiside bande na
1628] himchosaide & na deabtha & brisde sida & tabartha cogaid &
1629] catha. O doruacht Elegto co hIunaind roraid fria: ‘A ogh
1630] cumachtach,’ ar Iunand, ‘tabair uait in aiscidh so chuindgim,
1631] uair tig dit, mad ail duit brisiudh caradraidh gacha æn bis iga
1632] denum fri aroili, & doberi imcosaid etir na derbbraithri &
1633] debaid co marband cach dib aroili, bris in sidh so fuil etir
1634] Laitin & Ænias & tobair imcosait aturu, & na leig clemnus na
1635] nuidhed cairdisa doibh & tobair imcosait etaru co romarbha
1636] cach dib a chele.’ Rogab dono Electo do laimh o Iunaind inni
1637] sin & dochuaid focetoir co tech Laitin & dochuaid do shaighidh
1638] na righna .i. Amata il-cruthach righan Laitin. Rofhaslaigh
1639] fuirri a hingen do thabairt do Tuirn mac righ na Rudulda, & co


p.104


1640] mad eside bud chliamain di & na dernadh clemnus na caradradh
1641] re hÆnias ocus brisiud in tshida & in caradraid rotriall Laitin
1642] do denum re hÆnias. Rosæbad tra Amata tria faslach Electo,
1643] & rogab for bron & toirrsi ara hingin do tabairt do Ænias & ara
1644] nemtabairt do Thuirn & dochuaidh d' agallaim Laitin & is ed
1645] roraid fris: ‘A righ,’ ar si, ‘oirchis damhsa & dot ingin fen,
1646] & nachum-saraigh & na dena clemnus risin laithighi Troianach
1647] ut fuil ic crechaireacht i tir a tir, & ragas uait amarach a tir
1648] n-aili acht co fagba coir na gæthi, & beraid t'ingin-siu les a slad,
1649] amal ros-fuc Alaxandair mac Priaimh Eleand Legata ingen
1650] Tinair ben Menalus meic Aidri lais a Laighdemondaib co Trae.
1651] Cid docuaidh dot tairisi-siu re Tuirn o cein, cid dochuaid in
1652] snaidm menic doroni dono Tuirn fortsu im tabairt Lauina do?
1653] Masa cliamain echtrandcrichi iarri doreir tegasc {folio 467b} na ndei
1654] fort, ni mo as eachtrancrichi Ænias anas Tuirn, ar is do Grecaib
1655] do Tuirn iar mbunad, uair is a Mecnib a cenel, & ni do
1656] Laitindaib do, & ni docho Ænias do toircetal dona deib i clemnus
1657] duidsiu amal sin inas Tuirnd.’ Cia doraid tra in rigan co dichra
1658] in imcosaid-se Ænias re Laitin ic toirmesc clemnusa re hÆnias,
1659] nir'gab Laitin uaithi in imchosait sin acht is ed rosantaig Laitin
1660] clemnus re hÆnias. O roemidh tra in rigan Amata impide for
1661] Laitin imoni rochuindig fair, ros-gab ferg & londus re Laitin.
1662] Ocus ros-gab fualung & dasacht & dochuaid a cond & a ciall
1663] uaithi, & rofhuadaig a hingen le a ndiamraib & a coilltib ar na
1664] tuctai do Ænias hi. O rochualatar tra mna & maithi & ingenraid
1665] na Laitinda Amata do techt & a hingen i ndithrumaib ar
1666] imgabail feisi le hÆnias, dochuatar a ndiaid Amata isin dithrum i
1667] raibi ar ba catamail leo Amata. O rosiachtatar dochum n-æn
1668] baili & Amata, roraidh Amata friu: ‘A sheathra inmaine,

p.106


1669] denum idpurta dona deib cona rolegit clemnus do Laitin fri
1670] hÆnias.’ Ocus doronsat edpurta amal roraid Amata friu. In
1671] tan tra ba lor le hElecto doroine do imcosait a tigh Laitin,
1672] dochuaid do thig Thuirnd meic rig na Rudullda co hairegda &
1673] nos-dealband a richt Calibe bansagart Iunaindi iside & is i
1674] ferais aduaith moir int egusc & is ed roraidh ris: ‘A Thuirn,’ ar
1675] si, ‘is i Iunaind rom-faid-sea chugutsu da radh frit 'na leg do
1676] flaithus & do mnai cuindchidha uait do Ænias Troianda,' uair
1677] d'a leigea do Laitin clemnus re hÆnias, bud cuitmidi & bud
1678] athrigh is airi sin dobert Ænias fritsu. Erigh & geb t'armu &
1679] tinoil sloig, & sochraidi, & urriga Edaile, & indarb na Troianaigh
1680] a hEtail & loisc a longa & impo iarsin for Laitin, & muna thuga
1681] duit a ingen ar ais, tobaigh ar eigin hi.’ Is ed roraid Tuirnd
1682] friasi: ‘Deithiti deaa & didin tempaill, is ed is latso, & ni
1683] himluadh catha etir rigaibh, a Cailibe.’ O rochuala Electo
1684] na briathra sain roraidh Tuirn fria, nos-geb ferg & londus
1685] fris, & nos-dealband ina delb fen & ba hetig aduathmar in
1686] delb sin. Ba garb granda grugach a gnuis. Batar feochra
1687] feighi fuilide forderga foluaimnecha na ruisc londa lasarda
1688] robatar ina cind. Trillsi do nathrachaib nemi is e folt bai
1689] imon cend. ‘Fegh let, a Thuirn,’ ar si, ‘mo dhealb annosa,
1690] & in tabrai aichni form? Is misi Electo,’ ar si, ‘a hiffern, & is
1691] me dobeir dogres in onoir catha & debtha, & basa daine & is me
1692] dobeir fortsu comtriall catha fri Troianu.’ Rochuala Tuirnd na
1693] briathra-sa Alecto. Rogab side bruth & brigh & ferg & londus &
1694] saint catha fri Troianu & fri Laitintaib ar æn rian.
1695] Roforcongradh uadh iarsin for Rudulltaib tinol ina dochum; & o
1696] do-ruachtatar ros-neart & ros-greseastair co rochothaightis co
1697] calma fri Laitintaib & fri hÆnias cona Troiandaib co rodilsigdis
1698] Edail & co rochuirtis in loinges echtrand ut esti {folio 468a} & co
1699] roindarbdais iat tar il-muire. Rogabsat Rutullta dono do laim co
1700] ndingnitis inni sin.


p.108


1701]

Teit Electo immorro iarsin gusin mbaili i raibi Asgan mac
1702] Ænias ag selg a tæb srotha Thibir & gresid co hAscan peata
1703] aige allta robai ic maccaib Tiri, & tainic co mbai for ingilt a
1704] tæb in tsrotha. In Tirus isin is e ba reachtaire ac Laitin.
1705] Is aigi robatar alma & indile Laitin oca leasugud. O
1706] rogluaisidar immorro coin Ascain in peata sin mac Tire, teichid in peata
1707] rompo co tech mac Tire .i. cosin mbaili inar'hailedh. Roleig
1708] dono Asgan in tan sin soighit fair go rogon he, & teid iarsin
1709] Asgan & lucht na selga imalle fris ac lenmuin na haigi co
1710] ruacht co tech mac Tire. O rochlos tra gair lochta na selga
1711] & in tafand dochum in baili dosoichet lucht in baili amach
1712] fon gair & tegait a n-aigidh luchta na sealga. Rosiacht and
1713] ar tus Siluia ingen Tire & ba hisidhe robeathaiged in agh.
1714] Dotæd dono in agh ina dochum sidhe focetoir o'dchonnairc, &
1715] robai in ingen ac fegad na hoighi & 'ga s-smerracht na
1716] gona doratad fair & rosaigh debaid etir maccu Tire & æs na
1717] sealga ac cosnum na haighi. Teit dono in tan sin Aleacto
1718] for mullach tige Tire & sendidh bondaiderc na hugra co garb
1719] & co haduathmar for mullach in tigi co clos fona crichaibh
1720] comfhoicsibh uili in senm sin. Tancatar dono na Troiandaigh
1721] asa sgoraibh d'fhorithin Ascain. Roferadh tra comruc crechtach
1722] crolinteach andsin, etir Laitinta & Troiandaib. In tan tra
1723] robruthaigh in debaid, dorat Ascan aurchur soighdi for Almon
1724] mac Tiri co ndechaid triana bragait gu rus-marb focetoir.
1725] Do-toitsit sochaidi ele imalle fris andsin. Dothoit and dono Galenus
1726] .i. brugaid V tret cærach & V n-ailbin do buaib & C n-arathar
1727] ag frithalum a tigi.


1728]

O rocumaisc tra Alecto a n-Etail & o dorat cach dib a cend
1729] araili, dochuaid ar culu dochum Iunainde & romaid ria in
1730] imchosait tuc etir lucht na hEtaili & roraid fos Alecto fri
1731] Iunaind: ‘Dober-sa,’ ar si, ‘mad ail duitsiu, tuilledh uilc
1732] fos do Troiandaib .i. dober na cathracha comfoicsi do Laitindaib
1733] dia foirithin i n-aighid na Troiandach. Ni holc lim chena amal


p.110


1734] ata clemnus Laitin & Ænias.’ Teid dono Alecto dochum
1735] ifferaind baile a fargaib a seathracha .i. Tesifone & Megera.


1736]

A haithli in air moir sin tra do chur do Asgan for muintir
1737] Laitin, berait a muinter co Laitin curpu na foirne romarbad and
1738] .i. Gailienus & Alman & na maithi ar chena romarbad and &
1739] furmidh na curpu a fiadhnaisi Laitin & adhnaghat ac gul & ag
1740] basgairi fris imon gnim doronsat na Troiandaig friu. Dos-nic
1741] Tuirn dono in tan sin co ferg & co londus mor chucu & doraid
1742] re Laitin: ‘Ni maith a iarmairt duib andiu bar cairdius &
1743] Ænias, & bud mesu sa chach cen bethir and ni bhus sia. Is ed
1744] as choir and, denum æn coimerghi choitchind i n-aigidh in
1745] drochcheniuil tangnaigh-{folio 468b}sea na Troiandach failet ic
1746] slatbrat i tir a tir; & dichuirther a hEtail ar egin’; & ba he sin
1747] aithesc coitcend in tsloig uile inni roraid Tuirnd. Is ed roraid
1748] Laitin re Tuirnd co truime moir & cosnumh fair ic foremedh a
1749] ænur beth a n-aighidh na sochaide, & is ed asbert: ‘A Tuirnd,’
1750] ar se, ‘is rit doraga inni doberi monair & is duit bias a
1751] frithorgain. Misi immorro,’ ar se, ‘biad-sa im soinmighi & im sadaile
1752] & ni ticfa bar cagad-si frim’; & impoid Laitin a druim friu & teid
1753] uaidhib ina theach rig, & nos-legind dorer a comairle fen uair
1754] forfhemidh a cosc. Na hEadalta tra robatar fri re ciana roime
1755] sin a sidh & a soinmhighi ag tomailt & ic tomaithim a fesi do
1756] gach maithus robai ogaib. Santaigit in tan sin tria imchosait
1757] Alechto & trian gresacht Iunaindi coimerghi catha & cogtha do
1758] dichur na Troiandach a hEtail ar egin, & rogab æn baid uili
1759] lucht na hEtaili im cosnum na ferand & im choimergi a n-aigidh
1760] na Troiandach na rogabdais crich no ferand a n-Edail. Ba mor
1761] tra in slogh & in tinol tanic andsin. Ba bagach & ba sochraidh
1762] in coimerghi doronsat Edaildi i n-aighidh na Troianach in tan
1763] sin. Tardsat uili miscais dia trebaire & ros-lecset a faill ar saint


p.112


1764] in chogaidh & rochuirset iarnaidhi a n-arathar i n-armaib catha
1765] & comluind, & tancatar uili iarsin .i. gach ri & gach tuisech a
1766] n-Etail cona slogh & cona sochraiti lais a soichin Tuirrn. Tainic
1767] and Alessus ar imchosait ocus Aigmenon righ Grec co sochraiti
1768] moir lais. Tainic and dono Uffensus crodha coscurach cona
1769] shluagh. Tainic and in milid rod rotren .i. Umbro cona shluag.
1770] Tainic and Urbius mac Ipoledi cona sluag. Ocus tancatar and
1771] il-tuisig aile cona sochraiti isin tinol sin. Tainic and dono in
1772] righmilid .i. Tuirrn mac Duin ceand gaili & gaiscidh arai crotha
1773] & aillechta & mine & maccæmachta .i. rind agha & anratachta na
1774] huile Edalta. Ord esairgni catha & bruiti bidbad eside. Sciath
1775] dhidin & imdeghla crichi & ceniuil na Rudullta, & ni bai a
1776] samhail isin uile Edalta do bruth no do brig no do borrfadh
1777] no do mhed no do mhaisi no ar maine no ar mordacht no ar
1778] maccæmhdacht ar chruth no ar ceniuil ar gail no ar gaiscedh,
1779] & is amhlaid tainic co morshluagaib Rudullta imalle fris. Tainic
1780] and dono Camilla .i. rigan na Fillsgeta co morsluagaibh na
1781] Fuilsceta le a foirithin Tuirrn. Ba hamra in rigan tainic and.
1782] Ni bai a samail do bhanchuire fer talman in tan sin do gail
1783] no do gaisced na d'aine na d'athluimhe uair na romair
1784] Pentisilia, rigan na Cichloisgthe. O doruachtsat tra in mortinol
1785] ill-tuath-sa na hEtaili do æn baile dochum Tuirrn meic Duin
1786] ri na Rudullta, dochuatar a righ & a tuisigh & an degdhaine
1787] i n-æn comairli, & is ed rochindset uili, teacht doib d'indarba
1788] na Troianach a hEtail, & muradh na Trae bigi rochumdaighet na
1789] Troianaigh, & do brissiud a long & dia loscadh. O rochindset tra
1790] in comairle sin, rosinsedar a stocaireda a sduca d' fhuagra {folio 469a}
1791] imteachta doib d'indarba na Troianach a hEtail amal
1792] rochindset. Ducuadar and a tus seda & conaire rompu Meseapus &
1793] Uffenus cona sochraide leo & Mesdensius. Dochuatar dono
1794] iarsin na sluaig tancatar i sochraiti Turrn a hill-tuathaib Edaile.
1795] In tan tra rochuala Ænias in tinol sin na n-Edalta ina dochum
1796] & ba snimach, uireaglach, il-imraitech he, & ni fitir cid comairle

p.114


1797] dogenadh. Rola immorro Ænias d' aithli in tshnima sin a
1798] suan codulta, & tainic dono Tiberinus, dia srotha Tibir,'na
1799] dochum & is ed roraid ris: ‘A meic na bandea,’ ar se, ‘na
1800] bid immorro snimh na homun fort in tinol-sa doberar chugut,
1801] ar is tu bus chosgarach cathbuadach de, & is remut muidfes
1802] in cath & is agut fuicfethar in ferand-sa dogress, & bud dilis
1803] duitsiu & dot chloind in ferand atai, ocus nar'at uaimnech-su
1804] coro' faistine bregi a n-abraim-sea rit, & doberim-sea comartha
1805] duit ria comull .i. dogheba-su crain fhind co XXX banb aici
1806] fona hilicib srotha Tibir & ria tæb in tshrotha, & dogena
1807] Ascan cathair iarsin bail a n-ereocha in muc sin romhut-su,
1808] & budh he ainm na cathrach sin Alba Longa .i. geal fada.
1809] Ocus doberim comairli dono duit, dena edpurta do Iunaind &
1810] damsa & do Ioib & d' Apaill, & erg iarsin forsin sruth-sa
1811] Tibir co tech Euaindir ri na hArcaite, & is amlaid bis
1812] siden dogres, ac cogad fri Laitindaib, & dena-su cairdine &
1813] muinterus risin rig sin na hArcaide, & gebaid leat, & dobera
1814] sochraidi duit i n-aigid Laitinda, & na bid omun na imegla in
1815] chogaid na in chatha fortsu, ar is tu bus fortail.’ O roraid
1816] tra Tiberinus na haithesga-sa re hÆnias, teid uad, & dobeir a
1817] cend fon sruth, ar is and bai a aitreb fon sruth sin Tibir.
1818] Duisgidh Ænias arsin asin tshuan a roibe, & o thanic soillsi
1819] in læ arnamarach, adracht, & indlaidh a lama & a aighidh a
1820] husciu in tsrotha, & aitchidh na dei adartha, & tocbhaidh a
1821] lama friu, & is ed roraid: ‘A deo nime & talman & na n-usce
1822] & na srothand & na n-aband, rom-særaidh arna guasachtaib-sea
1823] fuilet ac tomaithem foramsa don chur-sa o Laitindaib.’ Togbaid
1824] Ænias iarsin da luing cona forind, & teid for sruth Tibir do
1825] indsaighidh co tech Euaindir ri na hArcaite. In tan tra robatar
1826] ic imrum iarsin sruth co n-acatar in crain fhind cona trichait
1827] banb find ina diaidh fo hilicib for bru in tshrotha. O 'dconncatar
1828] in muic sin tiaghait isin port sin & edprait in muic cona hal
1829] og altoir Tibir do Iunaind. Tiaghait iarsin for seit a conaire

p.116


1830] co n-acatar cathair Euaindir & o 'dconncatar in chathair sin,
1831] impoit bruinde a long dochum na cathrach & i comfhocus in
1832] puirt. Ocus ba la sollumna in la sin. Euaindir dono & ba
1833] hand bai, i fidnemeadh a ndorus na cathrach ac denum
1834] edpurta dona deib. In tan adconncatar longa Ænias chucu
1835] dochum in puirt {folio 469b} sochtaid iarsin na hArcaidegda ac
1836] fegad na long n-anaichnid & na n-og & na n-armund & nos-geb
1837] egla & omun mor iat & ergit ona idpurtaib co hobund, & teit
1838] Ballas: ‘Can bar cenel, & cid teidchi? In sith no in debaid
1839] fuil agaib?’ Rofregair Ænias do a hearus a luingi, & is ed
1840] roraid: ‘Is do sid tangamar‘; & rothogaib in gesga olacraind
1841] robai ina laim. ‘Troiandaig sindi,’ for se, ‘& bidbuidh duind
1842] Laitinda uair atait agar n-indarba a hEtail a nirt catha & egni.
1843] Tangamar do shaighid Ebaindir do chuindchid cobra i n-aigid
1844] Laidinda.’ Is i fregra dorat Ballas fair: ‘Cid be can daib,
1845] tigid alle do agallaim Euaindir.’ Tiagaid na Troiandaigh
1846] iarsin a port na cathrach & comasgaid muinnter Anneasa
1847] & Pallas, & tiagait imalle co ruachtatar gusin fidnemedh a raibi
1848] Euaindir ac denum a edpurta dona deib, & o rosiacht Ænias
1849] co hairm i mbai Euaindir & is ed roraid ris: ‘A ri togaidi,
1850] & a fhlaith fhiren fosadh fedmnertmhar, rom-faidset ad
1851] dochum-su do chuindghidh chobra uaidsiu form i n-aighid Laidindai
1852] fuilet agum indarba a hEtail, & ta cairdine & cenel etraind ara
1853] coir duidsiu sochradi sloigh do thabairt damhsa, uair is i Maigia
1854] ingen Athlaint do shenmathair-siu, & Eleactra ingen Athlaint
1855] mo sheanmathair-sea. Araill and dono. In foirind fuil agar
1856] n-indarba-ni .i. Tuirnn cona Rudulltaib uime, ad bidbuid suide,
1857] duidsiu, & is doig leo bud rig fortsu, dianum-dichuired-sa a
1858] hEtail. Is ed is coir duidsiu, iarum, o thanac-sa dot atach,
1859] coimerghi calma imalle rimsa a n-aigid ar namat ar ndis.
1860] Tabair-siu tairisim forni, uair ni duiligh gabail againd, & ata m' ogbadh
1861] calma fri frithalum catha & comluind.’ Cen tra robai Ænias
1862] ac rad na mbriathar-sa, robai Euaindir ac fegad fair, & is ed
1863] roraid Euainnir: ‘A ri rotren na Troianda, is cosmail do
1864] guth & d' urlabra & do delb re hAnaichis, & is cumain lium
1865] Anachis do thiachtain chugum co hArcait & cairdius do denum

p.118


1866] dund, & dorad Anachis saighedbolg co saighdib Licedaib, &
1867] leand corcra corrthurach, & da shrian cona n-imdenum oir &
1868] airgit, & mairid fos ag Paill in dara srian dib; & is cumail
1869] limsa,’ ar se, ‘mu cairdis & t' athair-siu Anaichis, & is i do
1870] leath coir tanacais, & muchean duit sund, & dod-bia inni cuindchi
1871] co dichra duithrachtach acht nama is cumung & is becc ar
1872] ferand-ni & as uathad d' ar sluagaib, & aid uathad, as maith a ngal
1873] & a ngaisced, & is calma a cathaibh. Ocus gid uathad, dono,
1874] rachdaid leatsu fo mu mac-sa .i. im Pallas CCCC oglach imaille
1875] fris at fhoirithin-siu, & biaid ag foglaim gaiscid agat, &
1876] dober-sa duitsiu dono re taeb sin dia nderna mu chomairli sloigh
1877] imda & sochraidi mora dia targa do fosud-su a n-Etail ar
1878] egin, & righi na hEtaili do tabairt duid. Ocus a comfocus
1879] duid sund cenel croda calma cathach comrumach .i. Eubrusdagda.
1880] Ocus robai{folio 470a} rig fergach dimsach croda colach acuside .i.
1881] Mezentius a ainm side. Is e dognid riu in duine marb & in
1882] duine beo do cengal bel re bel i n-æn cuibreach & beth doib isin
1883] cengal sin co ma marb in beo. In tan tra robtar toirrsigh iad
1884] reme conar'fulaingset a crodacht, rogabsat a n-armu & sloidit
1885] a tech fair, & cuirit ar a muintire. Elaid-sium fen asin orgain
1886] sin, & teid co Tuirrn mac nDuin co righ na Rudullta. Atat
1887] tra in cenel sin ag iarraid righ doib do cathugudh Mezenti,
1888] & adberait a faithi friu gan righ n-Edalta do beith ogaib, &
1889] co mud fer ectrandcheneoil rogabdais doib in righi, & tangus
1890] uaidib chugamsa do thabairt righi damh, & nir'gabus uaidib
1891] in righi, uair robsam senoir, & roshearg mu brig, & nir'gab
1892] mu mac dono, ar ba do Eadailib a mathair. Dober-sa in cenel
1893] sin i muinterus duidsiu. Ata coblach mor acu, & atait sluaig
1894] imda, & bid mor a tuilled nirt duid, & bid failidh leo tusu
1895] d'fhagbail imaille friu do chogad i n-aigidh Tuirrn & Mezenti,
1896] & doberat rigi duidsiu, & is ed rotircanadh doib, co mad leo

p.120


1897] buaid a coctha, dia ngabad ri ectrandceneoil forro. Erg dono
1898] do saighid in ceniuil sin, & ragaidh mo mac-sa .i. Pallus imalle
1899] rit, & doberat rigi duid, & ereochdaid let a n-aigid Tuirrn.’
1900] A haithli na mbriathar sin do rad do Euainder, teid Ænias
1901] dochum a long, & fagaid foreand dia muintir isna longaib
1902] do breith feasa do Asgan d'a mac. Dotæd foreand ele dib
1903] imale fri hÆnias do thig Euaindir co ndeachfadis imalle fris
1904] co scuru na n-Eodrusdagda. O rosiacht Ænias for cul co
1905] tech Euaindir rothinoilet mortinol na cathrach co Euainder &
1906] rothoghait asin tinol sin forgla curad & caithmiled, anle & anraidh
1907] na hArcaide do dhul ar æn re Pallas mac Euaindir a sochraidi
1908] Ænias. Rohordaiged agaibside marcshluagh cæm cumdachta.
1909] Batar and dono eachrada ana urrluma, as iat luatha ledmeacha,
1910] fo ogbaid alaind allata isin marcshluag sin. Ba hurgna in
1911] congaib airm & edigh batar acu iar n-uaisle & iar n-oirechus
1912] gach æn robai and. Tuctha doib eiruda srolda siregdha cona
1913] n-imdenum d'or & d' airget & d' findruine & do legaib
1914] logmharaib & do gemaib gacha datha. Tuctha doib dono
1915] edaigi gacha datha etir gorm & corcra & uaine & brechtnaighi.
1916] Batar claidmi ailli orduirn, at e cruaidi comshintecha &
1917] cæmsceith cumdachta & gai gerglasa & slega semnecha &
1918] saigedbuilg co saighdib forordaib.’’


1919]

O tairnic tra do Euainder togha & tinol in mharcsluaigh sen
1920] rofhaidh a cend seda & imtheachta co scuru na n-Eodrusdagdha
1921] co Tarcon tuisech & comairligh na n-Eodrusdagdha. Ba cæmh
1922] docos and .i. Ænias a tus dirma & Achisteis & airigh na
1923] Troianach & marcshluag na n-Arcaide fo Pallas mac Euaindir
1924] ina ndhiaidh. Ba cruthach an maccæm robai etarru. Mong
1925] fhochos orbhuidhi fuir, rosc gorm glainidi ina chird. Ba
1926] cosmail ri forcleithi cailli cetemuin no fri sian slebi cechtar a
1927] dha gruadh. {folio 470b} Anddar lat ba fras do nemandaib rolad
1928] ina ceand. Anddar lat ba dual partlairgi a beoil. Ba gilithir ri


p.122


1929] sneachta n-æn aidchi a braigi & a cneas ar cheana, [...] at e seme
1930] fata fogeal co hindaib a lamh & a cos. Brat corcra corrthorach
1931] uime. Liagdelg oir ara bruinde. Muntorc oir ima braighit. Leni
1932] srebnaidi sidaighi fria gelchnes. Cris oir co ngemaib do ligaib
1933] logmuraib imo tæbu. Cloidem orduirrn fora cri, a suigedad,
1934] fillti a rind co urdorn, sinig amal colg. Ledraig finda fo usce,
1935] ledrad finda for cind, & ni tescadh tuind. Danid da leith don
1936] duine & ni cluined co hiarcen. Dergsgiath bocoidech co rindad
1937] & co tuaigmilaibh oir fora chliu. Ba suairc segunta in mac sin.


1938]

Lotar tra a ceand seta & imtectha amlaid sin. In tan tra
1939] ba haine doib a n-imtecht, rocluinset muirn in morshluaig
1940] & sdocairecht & armgrith na n-arm isin ær uaisdib, & adchiat
1941] and delrud na sgiath & na claidim. Gebid egla & aduath mor
1942] na sluaigh triasna hairrdiu sin. Roraid Ænias friusamh
1943] andsin: ‘Is maith in celmuine ut,’ ar se, ‘bud lindi a n-aithus,
1944] uair is i mu mathair Uenir dobeir damsa in airdi-seo dia
1945] foillsiugudh co mbad buaid do Thuirrn. As truagh duid, a
1946] Thuirrn,’ ar Ænias, ‘inni doronus .i. in sid do brisiudh, uair
1947] dobera imnedh duid & do Laitindaib & is sochaidi dibh raghas
1948] 'cum bais trit fochuind. Roimthichset iarsin co ruachtatar co
1949] habaind Seritis .i. abund sidhe fuil a nglind domain, & fidnemedh
1950] coisegartha impe do Siluan, dia coillide eside. O rosiachtatar
1951] iarum in abund sin, scuirit a n-eocho and, & toirisit aice co
1952] roliget a scis dib. Tic dono Uenir in tan sin do agallaim
1953] Ænias, ocus tuc le na harmu dorine Ulcan gaba do do cathugud
1954] i n-aigidh Tuirrn .i. cloidim cruaidgher curata, & se ordhuirn
1955] il-egair, & is cuma roledrad feoil & cnaim, & da sleigh aithi
1956] imrindi, at e cæma coimnerta fri hurrsglaidi & fri himguin dib,
1957] & luirech treabraid tredualach cona cathbarr feta fororda fuirri,
1958] cona cir d'or orloiscthi fair; sciath cobrudach creduma cona


p.124


1959] tuaigmilaib oirfeta cona bili orloiscthi fora drumthimcheall.
1960] Rorindad isin sciath delb & ainm gach rig & gach ruirigh & gach
1961] flatha rogebadh flaithus na hEtaili & ardflaithus in domain
1962] do sil Ænias, & dorindad and dono a catha & a comruma & na
1963] buada doberat leo a hechtarcenelaib in domain amuigh isin
1964] sgiath. O dorat tra Uenir na harmu sin do Ænias, ronert &
1965] rogres do chathughad i n-aigidh Tuirn, & doraid fris gan imegla
1966] gan omun in catha do bith fair, uair is e noberad buaid, & is lais
1967] dofæthsad Tuirrn.’


1968]

In tan tra robai Ænias ac iarraid na sochraidi-sea, rofaidh
1969] Iunaind Iris bande do saigidh Tuirrn, & roraidh fris: ‘Do
1970] chuaid Ænias,’ ar si, ‘do thigh Euaindir ri na hArcaidi
1971] & do saigidh na n-Eurasta do thinol sluaig do thabairt {folio 471a}
1972] catha duitsiu, & rofhagaibh a dhunad, & erg-siu dia eis, &
1973] loisc a longa, & trascair mur na Trai bige, & cuir esti na
1974] Troiandaigh, siu thi Ænias.’ O roraidh Iris na haithesca-sa
1975] re Tuirrn, teid for foluamain uadh focetoir isin ær. Atracht
1976] Tuirrn iarsin lasin gressacht dorat Iris fair, & adrachtatar a
1977] sluaig uili lais, & dochuatar co tren & co tairpteach tar muigibh
1978] na hEtaili uile do saighid in baili i rabatar Troiandaigh.
1979] Robai dono nell duibchiach uaistib do luaithredh in talmun &
1980] do analaib na n-echradh & na læch batar forro in conair tancatar.
1981] Rorathaig oglach do muintir ar tus, sin, Caisus a ainm in
1982] oglaigh, tuisech togaidi esidhe, & is ed roraid: ‘A æs cumtha,’
1983] for se, ‘cia duibnell granda thic ina ruathar chugaind tarin
1984] magh?’ Rofhuagair sin iarsin o ghuth mor: ‘Tigid a fhiru,’
1985] ar se, ‘& gebidh co luath bar n-armu, & tait amach for muru.
1986] Atait sund bar namait & is calma duib uile,’ for se, ‘tocht
1987] amach inas anadh amal ataithi.’ Fasaidh gredan mor in tan
1988] sin a ndunadh na Troianach, & nos-geb moregla & moromun,
1989] & duintir doirrsi na cathrach acu, & tegaid uili for muraib na
1990] cathrach, uair is ed roraid Ænias riu in tan dochuaidh uaidhib,
1991] gebe dosoisidh iad, na deachsaidis asa scoraib amach do debaid
1992] re neach co toirsid sain chucu. Nirbo chian iarsin co torracht


p.126


1993] Tuirn chucu, XX marcach, ria cach, co dorus in dunaidh, &
1994] dobeir fochetoir urchur don gæi dibraicthi robai ina laim
1995] forin foirind robatar ac coimet na Trae, & na mur ar cheana.
1996] Roleagaid uili iarsin in foirind robatar imalle fris a ngæ uile
1997] forsan foirind cetna. Fosaidh gair mor tra iarsin amuig & tall.
1998] Tic dono a bruth & a brigh do Tuirn, & nod-geb ferg & dasacht
1999] uair na tancatar na Troianaigh amach asin dunadh do
2000] chathugudh ris, & oir na fhuair sin conair chucusum anund. Ataigh
2001] imon dunad ima cuairt ic iarraidh tus in fuighbedh conair
2002] bægail do thocht ind. Amal bis cu allaidh in tan as gortach
2003] ag timcheall leis cærach ac iarraidh conaire isin n-aidhchi and,
2004] in tan rochluin medligh na n-uan aga maithrib, is amlaidh
2005] robai Tuirrn ag timcheall dunaidh na Troianach ag iarraidh
2006] chonaire inti d' orgain na Trae robai acu. Uair nach fuair
2007] bæghul in dunaid rogab ferg & londus & forcongraidh forin
2008] sluagh uile na clascanna do linad & na longa do loscud &
2009] tenti do chur isin dunad & na muir do trascairt. Adaiter tenti
2010] mora acu focetoir & focerdaid isna muraib. Adnaighidh na
2011] Troianaigh don leth eli ac dibud na tenteadh. Robai tra
2012] gair mor do chectar in da lethi & robai cathugudh feigh feochair
2013] faeburda fergach fuilech foindmethi guinech crechtach crolinteach
2014] {folio 471b} andsin. Ba huathmar agarb imamnus, & ba tren talchar,
2015] tæbchirrthi, dimsach, deglamaigh, doedragana rocuired in
2016] chuibleng sin etir rigraidh na Rutulda & triathu na Troiandu co
2017] luathurchurach in la sin.


2018]

In tan tra adconnairc Bericintia .i. mathair na ndea, triall do
2019] Thuirrn do loscadh na long, teid do agallaim Ioibh & is ed roraid
2020] ris: ‘A meic inmuin,’ ar si, ‘na leig na longa ut da loscad,
2021] uair fidnemedh giusda rochoisegartha damsa doradus-sa do
2022] Ænias, in tan robai ac triall coblaigh do denum, conid de doroine
2023] na longa ut trialltar da loscad and, ar is limsa iarum in
2024] fidhnemedh dia ndernta. At inmuine limsa & na leg a loscadh.’


p.128


2025] Rofhregair Ioibh do Bericintia: ‘Uair is ed is maith letsu,
2026] ni lecfither a loscad, uair dogentar dea muiridi dib.’


2027]

In tan tra robatar Rudullda & Troiandaigh ic cathugud
2028] imna longaib sin, tainic torand mor and cor'chrithnaigh int ær
2029] & in talam & roclos guth mor iarsin isin ær, & rochualatar tra
2030] Troiandaigh & Rudulltaig e, & is ed roraid: ‘A Troiandu,
2031] connedaid bar muru, uair ni ricthi a les didin na long-sa, ar ni
2032] mo nos-ticc do Thuirnd a loscad ina loscad in mara fora tait.
2033] Legid damsa fen didin mu long.’ Ocus roraid iarsin: ‘Ergid,
2034] a mu longa-sa, fon fairgi a richt bandea muiridi.’ Robrisitar na
2035] longa focetoir a cuibrighi & tegait a richtaib ingen macdhacht
2036] fon fairgi. O 'dconncatar na Rutullda inni sin, rola a socht mor
2037] & roingantaighit uili & roingantaigh Mesapus buden.


2038]

Tuirnd immorro gal & gaisgidh rod rorebach robai fo
2039] bruindi side triasna hairdib sin, & rochoirig co mor a muintir &
2040] roraid risna Rudulltaib ba feardi les inni doronad and, ‘uair
2041] is e Ioib ros-ruc a longa ona Troiandaib ar maithib rimsa &
2042] dono is dia ndilsiugud ros-ruc Ioib na longa ona Troiandaib,
2043] ar ni fuil aco treoir n-eloid for fairgi a haithli a long do breith
2044] uathu do Ioib.’ In tir dono atait is fa chomus-som ata side, ar
2045] atait sluaigh imda & rosochraite mor aigi do murad & do thogail
2046] in daingin. Atait ina ceand cona terno nech dib ina bethaid ass.
2047] Roraid dono Tuirrn fos: ‘Dogniam airidi anois do Troiannaib
2048] fodechta ar ni fuilet longa aco. Tanic urmor in læ sechaind,
2049] & doronad maith edraind gus drasta, & gabar longphort againd
2050] fodesta & coraigter na sluaigh imon mur as gach aird na rab
2051] conair eluidh aco.’ Rognither tra in comairle amal roraidh
2052] Tuirrn, & coraigther cach ina inad choir, & ordaigther Mesapus
2053] a coimet dorus in dunaid, & adaiter tendti aco iarsin, & caithid
2054] biad & lind, & ordaigther æs fairi aco iarsin. Atnaighid na
2055] Troianaig for mu{folio 472a}raib na cathrach aga forcoimet, & siat


p.130


2056] imeglaig, & ordaigid Menesteus & Sergestus cach dib cona armaib
2057] ina inudh choir, & ordaighit taibleda & ferte go slagrandaib &
2058] luithib aco ac frithalum in catha arnamarach, & adnaghaid iarsin
2059] ina foraire ag coimed a mur. Bai dono Nisus mac Irtaic &
2060] Ebrialis mac Opelteus ac coimed in dorais. Dias cumtha
2061] tairisi iadsaide in da maccæmh .i. da ainle, da tren, da
2062] tretill, da rind aga & imgona, da uaitni catha, & da ord esairgne
2063] & bruite bidbud. Batar feigi fuireachra ac forcoimet, & batar
2064] fiamaigh frithalmuaigh; nir'bo tabarta dia naimdib tairisi doib.
2065] In tan robatar na laich londa lanchalma sin ac fegad & ac
2066] faircsin uathu amach for scoraib na Rudullta, batar a n-imshuidhi
2067] forro acht nosoisdis as, adchiat araill dona tendtib amuigh
2068] iar ndibudh gan nech ica n-adudh. ‘Is bægul mor siut,’ ar
2069] Nisus ‘.i. in codlud doniat na fir, uair is urusa fogail forro
2070] annosa. Robo saint limsa dul dia fhobairt.’ ‘Misi lat,’ ar
2071] Ebrialus. Is i comairle doronsat, techt do saighidh Asgain &
2072] maithi na Troiandach baili a r-rabatar ina seasam & a sceith fora
2073] mbraightib & a claidhmhi fora cresaib, & siat for lar in dunaid
2074] ic denum comairle cindus rogentais cathugudh i n-aigidh in
2075] morshluaig namut roiad umpu & siad ac iarraid cia rogebadh do
2076] laim uaithib techt cona fis do Ænias a mbith isin gabadh sin i
2077] rabatar. O rosiachtatar dono Nisus & Ebrialis ina dochum isin
2078] baili i rabatar ac denum a comairle roraidh Nisus riu: ‘A
2079] degdhaine, estidh frimsa bec. Atait na sluaig-sea amuig ina
2080] codlud iar n-ol fhina & rodibsatar a tente & ni fuil nech ica
2081] n-adnadh, & ni fuil furechrus ac æn dib, uair ni hegail leo ni.
2082] Dogniat airite dinne, ar rucsat na dei a longa uain & ni toracht
2083] sochraite etir cugaind. Mad hi bar comairle, raghmaid-ni do
2084] shaighidh Ænias, ar isim eolach-sa co dunad Euaindir,’ ar
2085] Nisus, ‘& raghmaid ar tus d'fhis in bæghail atconncamar a
2086] scoraib na Rudullta, & dia cæmsam, ni ba feardi don foirind
2087] gusa ricfam.’ Ocus romolsat uili maithi na Troiandach in oirbert

p.132


2088] rotriallsat, & dorad seitrichi & somenmain don tshlogh uili inni
2089] rogabsat do laimh, & rogeall Asgan friu co tibred seodu imda
2090] & mæni & sirgrada doib, dia toirsidh leo chucu Ænias dia forithin
2091] asin gabad a roibe. Dochuatar iarsin uile leo co dorus in
2092] dunaidh dia n-idnucul, & roaithnestair Ebrialus a mathair do
2093] Asgan, gid bed dotegmud do .i. seanoir caillighi isidhe tainic
2094] a coimitecht a meic a thir do thir. Rogheall Asgan riusamh
2095] co leseoghad i amal roleseogad a mathair fen. Timnaid andsin
2096] celebrad dia muintir, & tiagaid a sguru a namhud gusin pubull
2097] i mbai Ramnestes ri, ina chotludh ina cholcaidh. {folio 472b} Fer
2098] grada dono eside do Thuirrn & mæthmarcoracht; & nochor'chobair
2099] in mæthmarcoracht, ar roben Nisus a chend de fora colcaid.
2100] Marbaidh dono triur n-oglæch dia muintir batar ina farradh.
2101] Marbaidh fer imuchair airm Rameis, & a ara, & benaid a chend
2102] de buden fora lebaid. Marbaid dono Lemirum & Latnillum
2103] & Serranum, & focherd Nisus ar mor a scoraib na Rudullta.
2104] Ni lugu immorro int ar rola Ebrialus ina Nistis. Marbaidh
2105] sochaidhe diairmidhi do lucht na scor gan fairiughudh
2106] nama. Marbaid dono Fadum & Erbesum & Ecrætum & Abarum.
2107] Tiagaid iarsin do saighidh muintire Mesapi, & cuirit ara
2108] mora forro. In tan tra robdar scitha ac cor a n-air adubairt
2109] Nisas re Ebrialus
: ‘As lor atam andso,’ ar se, ‘ar is derid
2110] aidchi and, & imthigium nachum-tair soillsi in læ isin longport.’
2111] Tiagait arsin asin longport amach, & berid Ebrialus cathbarr
2112] cirach cruthordha Mesapus & eochdillat Ramneste & cris
2113] Tiburrthi arna cumdach d'or orloiscthi & do gemaib. Fagbuid
2114] na scuru amlaidh sin. In tan tra batar ag imthecht a seta co
2115] subach & co forbailidh a haithli in morchosgair dorala doib, co
2116] cualatar chucu ina n-aighidh fuaim in marcsluaigh & se tainic
2117] andside Uoilcenus tuisech do muintir Laidin. Tainic CCC
2118] marcach o Laidin a fhoirithin Tuirn. O rochualatar in sluag

p.134


2119] ina n-aigid, teichid rempo don chonair. Airigid in marcsluag
2120] a teichid uaidib, & rolensat in marcsluag iat. Elaidh Nisus
2121] uaidib. Abrialus immorro is amlaid robai side, & cathbarr
2122] Mesapi fora chind, & nir'bo cuman leis a chor de, co mba forell
2123] don tshlog robai ina diaidh gach conair roteigid & co tarrus
2124] iarsin. In tan rosiacht Nisus din, adnaig ag urrnaidi a fir
2125] cumtha tus in toirsid chugi, & ona toirsidh, impoid for culu dia
2126] iarraidh co n-acaidh Ebrialus ar n-iadadh uime don tshluagh
2127] as gach aird, & se i medon etaru, & nir'legedh conair eludho do
2128] amach, ger'bu saint lais. O 'dconnairc Nisus in gabadh a roibi
2129] Ebrialus, ni fidir cia hamus doberad forin sluag naimdidhe do
2130] tabairt a fir cumtha as uaidibh asin gabudh a raibi ogaib, & is i
2131] comairle tra dorone, croithidh in gai robai fora meor & doleig
2132] dia n-indsaigidh, & benaidh etir a da formna do Sulmon co
2133] robris a druim and & co ndeachaid triana chridhi gu comtrom
2134] & co ruc a urraind asa ucht, & co torchair marb dochum talmhun,
2135] & adnaigidh ac fegadh umpo iarsin & ni facatar inti ros-dibhruic.
2136] Gabais Nisus gai ele & nos-croithind & roleg uadh & beanaid do
2137] Toga triana ara ceachtarda co ndorchair marb gan anmain
2138] dochum lair. Feargaigther Uolsensus andside, & dos-figh a bruth
2139] & a brigh & nochtaid a cloidem & is ed roraidh re hEbrialus:
2140] ‘Dofæthis-siu annosa a ndigail na deisi dorochair and’; &
2141] adnaig ruathar croda curata dochum Ebrialus, & saidhid a
2142] cloidim ina uchtbruinde co ndorchair Ebrialus {folio 473a} don æn forgum
2143] sin gan anmain. O 'dconnairc Nisus Ebrialus gan anmain da
2144] toitim 'cum bais, ba trom a galar fair & ni forlangair do gan a
2145] digail forinti romharbh & ros-tic a gal curudh & a bruth mhiled
2146] & a nert niadh & a lamach laich & dobeir trethan tairptheach
2147] trenfhuabartach for sluagh Laitin & slaidhidh bearn C reme
2148] tresin sluagh & nir'dhamh eadh na hosadh doibh aga slaidhi &
2149] ica ndicheandadh cu laechda laidir & co forthren fearamail co
2150] ruacht co hUolsensus bhaile a mbui a medhon in tshluaigh &
2151] saidhidh in cloidem ina cræs co ndeachaid triana chul siar
2152] gur'thoit Uolcenti for lar gan anmain, & teid Nisus iarsin ocus

p.136


2153] laighidh for bruindi Ebrialus & ablaidh iarsin amal rotogh bas
2154] do fen. Berid na Rudullta leo forsin longport Uolcenti marb
2155] dochum a scor, & beraid fodb in fhiallaigh romarbsat, & ba
2156] bronach dubach derfudach dochuatar o chumaidh a righ & a
2157] muinteri domarb Nisus. Nir'bo subaighe robas isna scoraib
2158] fora cind-sam ag guba & ag cained na righ & na taisech, na
2159] n-aradh & na n-oigthigern romarb Nisus & Ebrialus a scoraib na
2160] Rudullta 'san aidchi cetna. Doratad doro focetoir aichni forna
2161] fodbaib tucsat leo .i. for cathbarr Mesopi & forna setaib ele
2162] ar cena tucsat leo .i. echdilad Ramnestes & Tiburti.


2163]

Tainic tra maidin fai sin, & adhracht grian os talmain. Ocus
2164] roerigh Tuirrn dono ocus roghab a eirridh catha uime, &
2165] rogabsat na sluaig uili a n-armu imalle fris, & coraichther cach dib ina
2166] inud choir fri togail in dunaidh & tocaibther aco cind na deisi
2167] romarbsat for cuaillaib a fiadhnaisi na Troiandach. Doronsat
2168] dono na Rudullta in tan sin mongargair comaidme ac tocbail
2169] a ceand dona Troiandaib robatar forna muraib ig angail friu,
2170] acht nama ni raibi adhbar a comaidhmhi acu, ar rodighailset fen
2171] fora taib-sim iat resiu romarbsat. In tan tra atconcatar na
2172] Troianaigh cind a muintire, doratsat aichni forro, & batar
2173] toirrsigh dubaigh na Troiandaigh don gnim sin, & rosiacht in scel
2174] sin co mathair Ebrialis, & rosai a taisib focetoir o rochualaidh
2175] in scel sin. Ocus o doruacht asa taisib, dochuaid a ciall uaithi,
2176] & ros-gab fualung & dasacht, & roghab a hingne dia folt & dia
2177] haigidh, & roghab for gol & for basgaire sechnon in dunaidh &
2178] for mur in dunaidh ag fegadh na ceand, & is ed roraidh
2179] o'dconnairc ceand a meic: ‘A mheic inmuin,’ ar si, ‘as truagh in
2180] coimiteacht doradus fort a tir do tir corigi-seo, & is truagh
2181] rom-fagbai andiu gan chæmu gan chairdi am sheanoir chaillighi
2182] o thir n-aineoil gan neach doberad fortacht on documul agum


p.138


2183] dod eisi-siu. Is truag dam, a mheic inmhuin, coin & braineoin
2184] tiri aineoil ac ithi do chuirp, {folio 473b} & nach rochim-sea chuigi
2185] do glanadh a chrecht & dia anacal for piastaib nemide. Uch,
2186] a mheic inmain, is truagh ar n-imscaradh & in delugud fuil
2187] edraind, & cid nom-fuirigind-se dot eis-siu gan eg fochetoir.’
2188] Roraid dono iarsin frisna Rudulltaib: ‘Ma rofetabair,’ for si,
2189] ‘a Rudulta, buidhe na trocaire, benaidh in cend-sa dimsa, co
2190] fagar bas a ndiaidh mo meic.’ Batar dubaigh toirrsigh
2191] dib-rigoitich na Troiandaigh ac coisteacht re hacaine na caillige,
2192] & tarrlaig fotaibh co mor & robuaidristair in sluag co tainic
2193] Idaeus & Ochtur ina dochum a comairle Ascain & Iliole, &
2194] rucsat ina teach ar egin.


2195]

Rosentea in tan sin co crodha & co haduathmar ac Tuirn
2196] stuic in catha do furfhogra forin sluagh comherghi do toghail in
2197] dunaid forna Troiandaib. Atrachtatar na sluaigh cechtarda lasin
2198] furfogra sin co hangbaidh agarb aniarmartach, & ba bruthmar,
2199] brigach, borrfudach in coimergi doronsat amuigh & tall. Roclos
2200] co cleithe nime in gair rolaiset ag comruc doib. Roferad tra
2201] cath fergach feochair fichda forderg fuilide andsin do cechtar in
2202] da lethi, uair ni raibi menma techid ac nech dib o 'raili. Ni
2203] tardh nech grad dia anmain acht co cosnadh a enech. Dobeir
2204] tra Tuirrn in tan sin cona Rudulltaib amus talchar tren,
2205] tairpthech, dur, dichra, dimsach do brissidh na mur & in daingin & do
2206] dhul ar egin forna Troianaib do chor a n-air & dia ndilgend.
2207] Doratsat na Troianaigh dono tres dichra difhulaing doibsim
2208] amach, & dibraigid iarum iat do armaib & do clochaib & libaraib,
2209] & trascraid slagbrandaib & sloighib & sundu & oilche cloch forru
2210] amach dia marbad & dia n-indarba ona muraib. Ba truag tra
2211] in imesargain & in imthuargain & in comsroighledh robai and
2212] etir anradu Troianda & rigraidh na Rudullta in tan sin. Ba
2213] handsin tra doronsat na Rudulda & na Laitinta sgealbolg dia
2214] sgiathaib fora sgath, & doratsat co dichra dia toghail in dunaidh
2215] forna Troiandaib. Forind dib ac linadh na clasach & ac brisid
2216] na fal. Foirind ele ac tabairt dremere & arad frisna muru.


p.140


2217] Foirendh ac dibrugud tened forro dia loscadh. Robai dono tor
2218] ard & forudh fo mur in dunaidh, & bidis na Troiandaigh andside
2219] ac soighdeoracht & ac dibrugud for sloghaib na Laidinda. Teid
2220] Tuirrn cona Rudultaib 'na dochum & dobeir urchur d' athainde
2221] for lasadh fair co rolen int athaindi iarna shedidh don gæth isin
2222] taiblidh co roloisgid he, & co torchair for lar tar ur amach gosin
2223] lucht robi re gnimrud and, & ni terno nech dib as a mbeathaid
2224] acht Licius & Elenor nama, na romarbsat a n-airm foden. Elenor
2225] dono in tan adconnairc na Rudulta ime do gach aird, dothuig co
2226] fuighbed bas leo, & is i comairle dorone, rogab a sciath ina laim
2227] cli, & ronocht a claidim in bail is lia & is dluithi doconnairc na
2228] firu i medhon, & dobeir borbruathar croda curata chuco, & nos-geb
2229] sroigleadh & esargain, leod & leadradh & dichendad co mbenadh
2230] bond fri {folio 474a} medi & medi fri aroile acu gach conair dotheghidh
2231] tresin sluagh. Dotoit-sim dono acusum. Licus, immorro, eluidh
2232] side triasna sluaghaib fora chul d' indsaigidh in dunaidh, &
2233] adnaig ac drem frisin mur & na Troiandaigh ica fritholum
2234] dona muraib. O 'dconnairc Tuirrn inni sin, rethidh ina
2235] dhiaidh, & amal robhi Licus ic drem frisin mur, nos-trascrand
2236] co lar chuigi, & benaidh a chend de. Ba handsin dono
2237] romarb Ilionus trenfer Lucretrum amach. Marbaid Litherus
2238] Emathona. Marbaid Asiltasc Coromeum. Marbaid Seneus
2239] Ortigeim. Marbaid Turnus anund cheana VI laich lanchalma
2240] do trenferaib Troiandach. Marbaid dono Capis amach
2241] Priuernum. Marbaid Mesentius do chloich a tabaill gilla og
2242] amulchach allata robai a n-edach cæmhchumdachta ag gabail
2243] na mur .i. mac Erentes. Robai oglach bæth buadnusach
2244] bagach brigach borrfudhach ar æn re Tuirrn, & siur do Thuirrn
2245] aigi do mnai, Numanus a ainm. Robai side ag athaisiugud
2246] na Troiandach gu mor, & ag bem forro gan teacht doib asin
2247] dunadh amach do chothughud, & is ed roraidh riu: ‘Nach náir
2248] libh,’ ar se, ‘tæb do tabairt fri daingin mur dogres do bar
2249] n-anacul ar bas, & nach fhuil da ghoil na do gaiscidh agaib
2250] tiachtain amach as bar muraib? Is mor in dasacht & in

p.142


2251] drochchiall duib triall ar mna do breith uainne a cath,
2252] & gabail oraind ar eigin a nEdail, & sib i nbar ndhainib banda
2253] meta gan gal gan gaiscidh acht tæb re daingin agaib dogres.
2254] Is demhin derb ni rachai in bar mbethaidh uainni. Ni ba
2255] hinund duib & Greic.’ Nir'fulaing tra do Asgan beth ac
2256] eisteacht fris ni bud sia, acht geibid chuigi a soigid, & roleig
2257] chuigi in tan robai forna briathraib sin co ndeachaid triana
2258] cheand on chluais go 'raill co ndhorchair dochum talman marb
2259] gan anmain, & roraid Ascan iarsin: ‘Is e sin in frestal
2260] doberid na Troiandaigh meta forna Rudultaib.’ Doghniat dono
2261] Troianaigh gair commaidhmi in echta sin doroine Asgan,
2262] co riacht co clethi n-ær. Fearthar tra cuibleng crodha curata
2263] dia ndhiden, & dothuit dono sochaidhe etaru isin gliaid sin.
2264] Ba handsin rofhoslaigset in da brathair .i. Pandarus & Petius
2265] a n-anmanda in dorus robai forsin dunad, & ba he a n-adbar,
2266] do tocuiredh na Rudullta chucu dochum in dorais & tosdait
2267] & toirisid iarsin imon dorus fer dia deis & fer dia chli ag
2268] coimed in dorais co tosdach. In tan adconncatar na Rudulta
2269] in dorus fhoslaicthi, tiaghait co dana dochum in dorais do
2270] dhul isin dun. Tic and ar tus in caithmhilid Cerquuens, in
2271] comla catha, Aquicolus, & Timarus dian rigda ronaimdhidhe
2272] & Emon crodha cathbhuadhach & tegait buidni & dirma dermar
2273] deaghlæch & imad anradh imalle friu. Tinoilet do ghabail
2274] riu in dorais ogbaidh uallach allata na Troiandach robatar ac
2275] cuindghidh nois & allaid & urrdhurcus a n-anma. Fearthair
2276] tra gleo fichda feochair fergach andsin a ndorus in daingin &
2277] tuitidh anraid & laith gaile do chechtar in da shluagh andsin,
2278] & maidhidh maidm forna Rudulltaib on dorus & cuirther a
2279] n-ar & {folio 474b} tiagait na Troianaigh a ndhiaid in madma
2280] asin dunad amach. Rosoich iarsin co Tuirnd in daingin
2281] do fhoslugud & na Troianu do thiachtain as amach, &
2282] maidm rompo forna Rudultaib & beth doibh ac cor a n-air.
2283] O rochuala dono Tuirnd na briathra borbuathbasacha sin
2284] fagbais ant inadh a raibi ic toghail in dunaid & dos-fig a gal

p.144


2285] curud & a bruth miled & a nert niadh & doshoigh cona shochraite
2286] lais a n-aighidh in madhma. Ocus merbaid focetoir inti Patenus
2287] dorala do a ndiaidh na himghona. Marbaid dono Meropen milid,
2288] ocus Eirimantha ocus Petien milid, a comruc deisi. Maidm
2289] remhi iarsin forna Troianaib dochum in dunaidh, & nos-lenand
2290] Tuirnd cona Rudultaib ac cor a n-air co ndeochaid ina
2291] ndunadh, & luidh Tuirnd ina ndhiaidh isin dunadh & nir'len
2292] nech dia muintir he, uair ni fhedatar a techt uaidhib a cumasc
2293] a namad. Robo turus gan tindtudh dosan sin, muna beth
2294] Iunaind aga imchoimhet. In tan tra adconnairc Pindarus a
2295] brathair do marbad .i. Peidias, & maidm fora muintir, adnaigh
2296] a formna re comlaidh in dorois & dunaidh frisna Laitintiu &
2297] forfagaib forind dia muintir fen frisin dorus, & tic foirend ele
2298] dib isin dunad. Ocus adconnairc tra Pindarus Tuirnd isin
2299] dunadh ic tafand na Troiandach. Fa forbailigh leis a tharrachtain
2300] Tuirnd i n-ecomland, ar ba saint lais a brathair .i. Petias do
2301] dhighail fair, & roraid fris: ‘Is tu is maith lend do beith amal
2302] atai. Ni hinund duit & beith i righdhai Amata & a cathraigh
2303] Duin .i. i n-Airdea. I scoraib do namhad atai, & ni bera
2304] 'h anmain lat.’ Ocus daleg chuigi in gai romor robai ina laim.
2305] Cocerd dono Iunaind in gai sech Tuirnd cor'bean a ndorus in
2306] dunaidh .i. isin ursaind. Dobeir immorro Tuirnd bem do cloidem
2307] dosamh cor'dluig a cend fair ar do co ntorchair marb andsin. In
2308] tan adconncatar na Troiandaigh Pindarnus do toitim, nos-gebh
2309] eagla & omun, & techid sechnon in dunaidh ria Tuirnd. Dia
2310] maid edh dogned Tuirnd andsin, in dorus d' foslugud ria muintir,
2311] dotæthsaitis Troiandaigh uile de, & robad e sin la dedinach na
2312] cathrach. Acht ceana ni hedh sin doroine, uair tainic a bruth &
2313] a brigh & a morfergmiled in churad co croda comrumach
2314] cosgurach cathbuadhach, & ros-geb for sraiglead & esorgain, leod &
2315] leadrad, brud & brisiudh & basagadh na Troianach gu mbenad
2316] bond fri medi aigi gach conair dotheigedh sechnon in dunaidh.
2317] Marbaid ar tus Pallemerus caithmilid, & Gigen & hAlimus &

p.146


2318] Frigia. Ocus marbaid dono iarsin in luchi-sa robatar ac
2319] cathugud dona muraib amach, & nach feadatar a beith sin isna
2320] muraib ac cor air na Troiannach. Ocus marbaid ochtur sær
2321] soicheneoil do Troianaib & rosoigh in sgel sin co taisecha
2322] Troianach .i. Tuirn do chur air Troianach. Tic Menesteus & Sergeastus
2323] rotren isin forithin forroson in tan sin, co n-acatar a muintir
2324] for teched ina n-aigid, & Tuirnd ica faffand. Is andsin roraid
2325] Menesteus friu: ‘Cia leth teicthi, a Troianu? Cia daingen ele
2326] gusa teigthi ? Ocus nach náir lib æn duine{folio 475a} agaib a medon
2327] bar ndunaidh a cor bar n-air, & sibsi uime as gach aird?’
2328] Impoid arsain dochum Tuirnd uili, & rogabsat fora esargain as
2329] gach aird, & as e a med rothuaircset he, conar'imoilg a anal, &
2330] cona chæmhnacair armu do imirt, & co tuitfed leo, mina beth
2331] Iunaind ica coimed, & ac cur a n-arm seocha. Ba doilgi do
2332] Menesteus a ænur ina sluagh uile. O rogabad airc de amlaidh
2333] sin, ros-geb foilliugud rompu dochum in muir, o nach fuair
2334] conair eluidh aile uaidibh, & lingidh don mur amach, amal robai,
2335] cona armaib, a sruth Tibir, & rochuaid, & se lochairte lethbaiti,
2336] dochum a mhuintiri, & batar failtigh fris, uair ge rainic chucu,
2337] nir'shailset a riachtain.


2338]

Tic deridh don lo, & scuirthea in deabaid, & teid cach
2339] dia lebaidh, & scuirid co maidin arnamharach. Bai tra mor
2340] do cnedaibh & toirrsi & sireachtaib a ndunad na Troianach
2341] isin aidchi sin, ocus bai mor do dherfadhaigh & do ghuba
2342] & geran & lamchomairt, ocus bai mor nguil & mairgnighi &
2343] derchainti, uair doradsat dia n-airi gan imnedh & gan dochair
2344] fri re na VII mbliadan o tancatar on Trae gusin aidchi sin.
2345] Ba haithrech leo gan anmhain a Sigil no a Cartaigin.
2346] Rotallsat cell dia n-anmain in tan sin, ar ni roibi conair
2347] eluidh acu, uair doronsat baindea muiridhi dia longaib cona
2348] cæmnacair dul for fairgi, & roiadh dono morshluagh na Rudullta
2349] do leith tiri cona raibi conair eluid aco na teicnid, & ni torracht
2350] Ænias dia foirithin asin gabadh a r-rabatar.


p.148


2351]

Ba baghach brigach immorro & ba subach forbailidh robas
2352] a scoraib na Rudalltai, o rosailset muradh in daingin
2353] forna Troianaib, & a dilgend iarsin. O tainic tra in maidin
2354] in lai arnamarach atrachtatar na Rudullta & fobraid togail
2355] in duin forna Troianaib & ac brisiud ma mur & a loscadh.
2356] Fobrais in cur crodha cathbuadach .i. Caisius Umbresides
2357] & na fir airdmenmnacha anrata .i. Ecatonius & Timedes &
2358] Asaracus & Castor & Tibris.


2359]

Adnagaid anall anruith gaili na Troianach forna muraibh do
2360] chathugud ina n-aigidh .i. da mac Sarpetoin righda
2361] rocalma, brathair Lamhedoin & Ethimoin & Acomonus .i.
2362] brathair Mensedei & curuidh & caithmhilid na Troianach 'malle
2363] friu. Tic dono etaru sin isin cath in mæthoglach an urdirc allata
2364] & in maccæm & in mertretill & in rind agha & imghona iarthair
2365] .i. Asgan mac Ænias meic Anachis meic Ilois meic Trois meic
2366] Erectonius meic Dardain meic Ioibh meic Saduirnd int Asgan
2367] isin, fer suairc sochraid seghaind særcheniuil in mac sin, bunudh
2368] oirechus & ardflaithiusa in domain uili eside, ar is uada
2369] rogenetar airdrigha in domain. Tainic dono Ismarus & Menestius &
2370] Capis imalle fris. Roferadh tra coibleng croda crechtach
2371] crolinteach guinech fuilech fæbargher andsin. Ba baghach
2372] brigach borrfudach roferadh le caithmiledaib crodha curata .i.
2373] cechtar de {folio 475b} in da sluagh in coibleng sin etaru. Cen tra
2374] robatar forin cathugud sin na Rudullta & na Troianaigh, rosiacht
2375] Ænias & Paill co sgur na n-Edrusdegda baile i mbai Tarchon
2376] drui, & tuisigh & flaithi & maithi na n-Edrusdagda 'malle fris ac
2377] frithalum coctha Tuirnd & Mestenti roindarbsat a righa uaidibh.
2378] O rosiacht tra Ænias gusna maithib sin roindis doib inni fa
2379] rainig chucu .i. do chuindgidh sochraide uaidib a n-aigidh
2380] Tuirnd & Mestenti robatar ica indarba a hEdail. Roindis doib
2381] a slond & a chenel & a imtechta & fochund a tiachtana co hEtail.
2382] O docualatar inni sin roraid Ænias, dochuatar maithi na
2383] n-Edrusdagdha d'a comairle d'a fhis ca fregra dobertais for Ænias.


p.150


2384] Doraid Tarcon friu: ‘Is særclanda inti tainic chugaibh. Is
2385] uaitni catha, & is ord esoirgni & bruiti bidbad, is sgiath ditin
2386] & imdeghla crichi & feraind, is cur crodha cosgarthach,
2387] cathbuadhach, co mbruth & co mbrigh & co mborrfadh, co med &
2388] miadh & maisi, co mini & co mordacht & co m-maccæmdacht, co
2389] cruth & co cell & co cenel, go ngais & go ngail & go ngaisgidh.
2390] Ocus is drech ollumun & is gnuis righ lais & is coir fregra maith
2391] do thabairt fair.’ Is ed roraidsit fri Tarcon: ‘In comairli
2392] berisiu, is i dogenum.’ ‘Is i mo chomairli duib,’ ar in drui,
2393] ‘is ed fuil a tairngiri duib, ri echtrandcheniuil do gabail, do
2394] dichur aindligidh Mesanti dib. Gebid Ænias do righ duib, ocus
2395] tabraidh sochraidhe leis a n-aigidh Mesenti.’ Doberaidh righi
2396] iarsin do Ænias & a sochraidi & a sluaigh a hil-cathrachaib
2397] & a hil-poiblibh Tusgia & Ebrusdagdha & Lidia do teacht a
2398] forithin Ænias. Ba mor tra in sluag & in tinol tainic andsin.
2399] Ba baghach & ba sochla in coimerghi doronsat. Batar imda rig &
2400] tuisigh & ogthigern & uirrigh, curuidh & caithmilid & laith gaili &
2401] amuis & anruith & maccæm ac cuindgidh allaidh & oirdercus
2402] isin tinol sin tainic a forithin Ænias. O doruachtatar tra na
2403] sloig sin uili æn baile, dochuaid Ænias & Paill & Tarcon, righ na
2404] n-Eodrusdagda, cosin foirind rothogsat imalle riu, dochum in
2405] coblaigh & dochuadar lucht XXX long for fairgi & dochuaidh
2406] in sluagh uile for tir ar cena i comdail in choblaigh sin gusin
2407] dunadh a mbatar na Troiandaigh. Dochuaid Ænias in la sin
2408] a cend seda lin a choblaigh, & adnaig ar seolad co haidchi.
2409] In tan tra robhai Ænias for stiuir a luingi isin aidchi, tic
2410] bandia Cimodocia 'na dochum, & gebid erus na luingi ina
2411] laimh, & is ed roraidh ris: ‘A meic na baindea, an lin long
2412] tangumar let co hEtail ron-sai Cibille baindea a rechtaib
2413] bandea muridhe ar na loisged Tuirrn in la tanic diar losgad,
2414] & o rofetamar do thiachtain isin conair-sea tangamar-ni d'indisin
2415] sgel duidsiu. Dena calma & erg d'fhoirithin {folio 476a} Asgain fuil
2416] a ngabudh ac Tuirnd & tabair cath do Thuirnd amarach, &

p.152


2417] muidfidh fair in cath & cuirfe dergair Rudullta and.’ O
2418] roraidh Cimodocea na briathra-sa, dochuaidh uad iarsin ina
2419] luathshaignen, & dochuatar na bandea uili 'malle fria. Rosocht
2420] Ænias iarsin & ba hingnadh lais rochuala. O tainic tra soillsi
2421] in lai arnamarach, roforcongairt Ænias for lucht in coblaigh
2422] beth i fur in chatha arnamarach, & techt co ferdha & cu fortamail
2423] a fhoirithin a muintire robatar a ngabhadh ac Laidindaib & ag
2424] Rudultaib ag toghail a ndaingin forro. In tan tra adconncatar
2425] na Troiandaigh, robatar ac congbail na cathrach, in coblach
2426] dochum in puirt, doberait gair mhor estibh, & tegaid go dichra
2427] isin cathugudh gur'machtnaighset na Rudulta med & danadus
2428] in engnuma doronsat friu. In tan adconnairc Tuirrn in coblach
2429] dochum in phuirt, roraidh risna Rudultaib foghail in dunaidh
2430] do legan uaidibh, & teacht do gabail in puirt frisin coblach.
2431] In tan tra adconnairc Tarcon anni sin, rogres lucht in coblaigh,
2432] & roraidh riu na longa d'imrum co mbetis a mbruindi for tir
2433] & gach fer cona armgaisced do lem for tir ina urchomair &
2434] doronsat in comairle sin dorat Tarcon doibh a lin uili acht
2435] nama robrised long Tarcon fen im charraic conidh ar snam
2436] rosiacht a forend dochum tiri. Dochuaidh tra lucht in choblaigh
2437] a tir forro d'fhoregin isin port, & rotaifnit na Rudulta uad,
2438] & dochuaidh Ænias iarsin lucht a loingsi co ndesid a ndhorus in
2439] dunaidh i r-rabatar a mhuinter, & dochuadar cuigi amach a
2440] muinter asin dunadh focetoir. Doruachtatar dono chucu in tan
2441] sin na sloigh rodailset dia muintir for tir. O doruachtatar
2442] chuco dochum n-æn baili na sluaigh sin uile, doronsat a
2443] corugudh ina cathaib, & rochoraigset gach righ fo leth dib
2444] 'sin cath cona shlogh diles & cona sochraiti fen. Rohordaiged
2445] a righ & a taisigh, a curuid & a caithmilid & a laith gaili ina
2446] fhiadhnaisi isin cath re diden & re himdegail & urrsglaidi
2447] dara ceand i n-aighidh a mbidbud isin cath. O thairnig
2448] tra do Ænias corugud in catha, rogres & ronert in sluag uili,

p.154


2449] & roraid riu: ‘Is coir duib,’ ar se, ‘a anradu særclanta,
2450] calma do denum, ar bid sochla somainech duib madh romaib
2451] muidhfes. Rosia clu & urdurcus bar ngaile & bar ngaiscid gach
2452] leth fon domun. Biaidh bar n-egla & bar n-omun forna cenelaib
2453] comfhoicsib fuilet umuib, & lemthai gach æn, & ni lema æn sib,
2454] mad romaib muidfis in cath-sa aniu for Tuirrn. Is cosmuil rib
2455] calmacht do denum. Ad rigda ruaigmhera bar riga, trena
2456] talchara bar taisigh. Ad glica gætha bar comairligh. Ad
2457] læchda ledmeacha londgarga bar laith gaili. Ad croda calma
2458] curata bar caithmilid. Is maith {folio 476b} dono bar congaib airm
2459] dochum in catha, & at imda bar luirecha ailli umhaidhi, at iat
2460] trebraidi tredualacha co cathbarraib firailli forordhaib. At imda
2461] dono bar cæmsceith corcra cumaidhe cobsaidi, & bar ngai glasa
2462] gormchruaidhi, & bar slega semnecha slisgorma. Ad imda bar
2463] soighedbuilg & bar soigdi cæma cumdachta d'or orloiscthe.
2464] Uime sin is athais mor daib muna derntai calma amlaid sin, &
2465] febus in adbair fuil agaib.’


2466]

Cen dono robai Ænias ac corughud a catha & ac nertad a
2467] sloigh, rotinoilit a sloigh & a sochraidi dochum Tuirnd, &
2468] rocoraig a catha, & rogres a sloigh, & ronert co nderntais calma
2469] ac indarba in tshloigh teicthigh uaithib .i. na Troianach nach
2470] fuaratar a ndin isin domun acht a mbeth for indarba a tir i tir co
2471] torachtatar Edail. Roraid dono fos: ‘Bud andum leb bith fo
2472] chis & fo fhognum don drochcenel fheltach ut na Troianach;
2473] & gid ed on, ni gebthar uaibsi acht muirfider bar særcland &
2474] dærfaiter bar mna & bar meic & bar n-ingena. Bertar bar n-or
2475] & bar n-airgit & bar n-uili indmus & maine, mina cathaigthi co
2476] calma ac diden bar n-atharda i n-aighidh na Troianach.’


2477]

O ruscaig doib tra a catha do corugud & a sloig do nertadh
2478] & do gressacht, & o rogabsat a n-idhna catha forro, & rocomfoicsigh
2479] cach dib dochum a chele co talcar tren tarpthech, & co brigmar
2480] borrfudach, & ba failidh badb derg dasachtach ac imchosait etir,


p.156


2481] in da chath sin, ba trom sceo nemi & aingceoil & duabus for
2482] sluaghaib Rudultaib in la sin. Ni bai doib adbar sitha d'Ænias
2483] d'a festais indi robai de. Ba hadhuathmhar edigh in buiridhach
2484] robuirsed damraidh daghchalma na Troianach & na
2485] n-Eodruisdegda & na n-Arcaidegda do chath fri Rudultaib. Roferad tra
2486] cuibleng croda crolinteach fuileth guinech gabalach crechtach
2487] crolintech etarru 'sin chath sin. Ba brisc fidbuidh a lamhaib
2488] læch lanchalma isin cath cetna. Rochlos and dresachtach na
2489] n-narm & tulguma na sgiath & sgredgairi na ngai & fedgaire na
2490] cloidem & siangairi na soighed. Adceasa andsin sruthana fola
2491] fordhergi a hindaib laigin lanfhuiltech & colg nded nduaibseach
2492] n-aigthide imamnus & a hindaib cloidem corr coindealta
2493] corcordha. Dorochradar andsin tra don tslogh chechtardha gleri
2494] laech londghuinech for inchaib a tigernadh. Dorochradar and
2495] fos oirrigha ana ilardha don tshlogh cobsaid cechtarda sin.
2496] Ba haigthidhe aduathmhar, & ba cobsaidh curata in fhobairt
2497] tuc Ænias for slogh na Rudulta, & se & luirech trebraid
2498] tredhualach alaind umaidhe uime, & cathbarr fororda fora cind,
2499] & sgiath sechtfillti fora chliu, & claidem cruaidhgher
2500] colundledartha, is e daingen degfhæbrach særdenmach sechtleghtha
2501] co demin ina des laim aga slaidhi & iga slechtadh, ica leodh &
2502] ica letrad aga ndhichendadh & aga n-athcuma co mbenadh bond
2503] fri medi aigi gach conair rotheghedh tresin cath. In tan{folio 477a}
2504] tra bai Ænias forsin luinde sin, dorala chuigi ina aighidh in
2505] cur croda comrumach .i. Telon cathmilid. Focerd gliaidh do
2506] Ænias, & marbad Telon isin gliaidh sin. Doroich dono chuigi
2507] iarsin Licias lanchalma, & dobeir comram tend talchar do Ænias
2508] co ndorchair Lidsias la hÆnias. Dorochratar leisin curaidh
2509] Caisias ocus Gias coraidh ocus Paro ocus Sidon & VII meic
2510] Pairci doradsat amus for Ænias. Ocus Meon ocus Alcanor a
2511] brathair ocus Nuimitor cathmilid. Ocus ros-imrend dono
2512] Ænias iarsin fo sluagaib na Rutulta fo cosmhailius tairb
2513] dasachtaigh rogialla gail & gnathengnum. Dothoitetar lais rig &

p.158


2514] taisigh & trenmilid & laith gaile na Rutulta, & teichid roime
2515] iarsin ac cor a n-air do. Tic dono Uilessus co sluagaibh
2516] Arcuinsia leis & Mesapus cona sochraidi a n-aighidh in madma,
2517] & fosaighit in cath 'gan muigh sin & cathaichthir co dur
2518] & co dichra do cechtar in da lethi andsin. Dothoit and ilar
2519] caithmiled & laith ngaili do cechtar in da shlogh. Dobeir
2520] dono Paill mac Euaindir fobairt co talchar tairpthech for sluagaib
2521] na Rudulta & sloidhidh bearn C romhi isin chath & dothuit
2522] leis Lagus lanchalma. Ocus Ispon ocus Sedemus ocus
2523] Anchemoluus ocus Lairdeis ocus Timeris ocus Roedes ocus Illus. Dobeir
2524] dono Aleasus do muintir Tuirrn fobairt for slogh na Troianach
2525] & dothoit Ladona & Fereta & Demodeus ocus Strimonus &
2526] Toans & Imoanus. In tan dono bai ac bein a fhodbha don
2527] cathmilid dia n-adh ainm Imaonus, doruacht Paill mac Euaindir
2528] ina dochum, & feraid comruc feig feochair fergach fæbrach 'na
2529] ndhis, & dothuit Alessus la Paill isin comruc, & beridh a fodb.
2530] Rofobair dono Lausus mac Mestensus slogha na Troianach &
2531] fobraidh na hArcaidegda, & focherd ár mor forro. Adnaig dono
2532] Paill mac Euaindir ina aigid do leth eli. Dofearadh combaigh
2533] crodha curata andsin etir na rigmileda .i. Paill mac Euaindir
2534] & Lausus, & torchair sochaidhi mor don tshlogh cechtarda na
2535] Rudulta & na n-Arcaidegdha.


2536]

In tan tra adconnairc Tuirnd in rebradh & in scannradh
2537] tuc Paill for sluagaib na Rudulta & dothæd triasin cath do
2538] frithalum Paill. In tan adconnairc Paill Tuirnd 'na dochum
2539] foicsighidh do frithalum co fhichdha fuireachair, & tic co
2540] talchar dana a n-aigidh Tuirnd, & in tan doruacht Tuirnd
2541] ina dhochum cona raibi acht edh urchuir etaru, crothaidh
2542] Paill in gai romor, & roleig co fortren feramhaill ar amus
2543] Tuirrn co ndeachaid triasin sgiath sechtfhillti, & ni rainic
2544] a chnes ar rola Iunaind seacha rind in ghai, ar is amhlaid
2545] robai Tuirrn in la sin, & Iunaind ica imdiden conach rictis
2546] airm a namat. Doleig dono Tuirrn aurchur don laigin lethan
2547] glas robai ina laimh co ndeachaid tresin sciath do Phaill &


p.160


2548] tresin luirich trebraid tredualaigh & trena uchtbruindi & co
2549] robris a craidi ar dho, & co ruc urraind triana dhruim siar,
2550] & benaidh Paill {folio 477b} in gai ass, & rod-chroithind, & in
2551] trath rothom a thelgan aris for Tuirnd, tegaid airdi ega
2552] chuigi, & toitid marb gan anmain i cris a sceith. Doroich
2553] Tuirrn chuigi iarsin, & is ed roraidh: ‘Is amlaidh sin,’ ar se,
2554] ‘as maith leam do beth a luagh do chairdiusa fri hÆnias’;
2555] & benaid de in cris bai 'mo thæb rochumdaigh do Cloandus
2556] d'or orloiscthi & do gemaib carrmogaill, & dia fesadh inni
2557] robhai dho dhe iartain, robad fearr do na robenadh uad in
2558] oirid sin, ar ba he fochund a bais iartain.


2559]

In tan tra adconcatar na hArcaidegdha Paill do thoitim
2560] la Tuirn, dosoichid co talchar dana do chosnum in cuirp fri
2561] Tuirn, & beridh uad in corp, & doberaid leo for cris a sceith, &
2562] doghniat morghair ghubha & guil & basgaire mor ac cainedh
2563] Paill. Roichidh tra in scel sin co hÆnias .i. Tuirnd do
2564] marbad Paill & a beth ac cur air na n-Arcaidegdha & na
2565] Troianach iarsin. In tan tra rochuala Ænias in sgel sin,
2566] doerigh a bruth & a brig and, & a fherg & a gal curudh,
2567] & adraig a en gaile co mbai for luamain uasa cind. Ba
2568] ferg nathrach ferg Ænias in tan sin. Ba bruth miled & ba
2569] luth leomain, ba gal curudh, ba nert niad, ba lamach læch
2570] lais. Ba handsa tra fulung a fergi & frithalum a
2571] mhac-comlaind in la sin. Noimrind in tan sin amal damh
2572] dassachtach rogialla gail, no amal leomain londbrighach,
2573] & nos-geb sroghled & esargain, & focerd ar dimor forro ag
2574] indsaighidh do triasin cath for iarraid Tuirnd. Dothoit les
2575] na ceithri cathmilid IIII meic & Magho milid & Anexirius
2576] & Taircitus & Anteus & Ludsius cathmilid & Ligear a brathair.
2577] In tan tra adconnairc Iunaind int ar mor sin rola Ænias
2578] for Rudultaib ac iarraidh Tuirrn tresin cath, ba homun le a
2579] torachtain co Tuirnd, & Tuirnd do thoitim lais. Is i comairle


p.162


2580] doroine, nos-dealband hi fen a richt Ænias cona airmgaisged,
2581] & tic a n-aighidh Tuirnd, & fograidh comlund fair, & dobeir
2582] athais o briathraib do. Tic Tuirnd co talchar dana ina
2583] haighidh & doleg urchur don gai robai ina laimh fora hamus.
2584] Teichidh Iunaind roimhi sin andsain & impoidh a druim
2585] ris iga theichid. Ba dearb la Tuirnd gor'be Ænias fen
2586] roteich romhe. Rogab ar cell coscur do thocur do for
2587] Ænias, & roraidh fris: ‘As nar duit teichedh,’ for se, ‘ocus
2588] na fag do muintir isin tir dia tanagais iarraidh for il-mhuirib
2589] & il-tirib. Doberthar duit annosa om des-sea foimdin firchalma
2590] fon ferand, & oiris annossa co fessam cuich uaind bus crodha
2591] & na teich.’ O roraidh Tuirnd na briathra-sa, nochtaidh a
2592] cloidem, & teid ina diaidh dia tarrachtain. Teichidh Iunaind
2593] roime dochum in cobhlaigh, & teid a luing Oirisius Ebrusdagda,
2594] & is amlaidh robai side, & ted esti a tir. Teid Tuirnd ina {folio 478a}
2595] diaidh dono isin luing. Impoid Iunand iarsin dochum na teidi,
2596] & nos-ledrand & dobeir in gæth & in sruth fhuadach forin luing
2597] amach forsin fairgi, & teid Iunand uad for foluamain isin ær, &
2598] fagbaid Tuirnd a ænur isin luing, & ni fhidir Tuirrn andside cid
2599] dogenad. Fuabraid for nemeli moir & toirrsi, & is ed roraidh:
2600] ‘A dhea nime, cidh 'ma tugadh in tromdighal-sa formsa? Cidh
2601] dogen, no cia leth ragat, no in rius aris mo thir & mo chairdi?
2602] Ocus is truag dham nach eg dofhuarus, ocus oirchisidh damh, a
2603] gætha, & brissid in luing imna cairgib-sea go nam-basat’; &
2604] triallaid a legad 'mo chloidimh, & tomaid fo tri lem isin fairgi
2605] dia bathudh acht rotairmisg Iunaind sin uime. Cen tra robai
2606] Tuirnd isin gabad sin, beridh in gæth & in sruth in luing co
2607] hAirdea co cathraigh nDuin. Ba heside athair Tuirrn in
2608] Duin isin & o robreg tra Iunaind Tuirnd le asin cath, conngbaid
2609] Mestentius in cath dia eis i n-aigidh Ænias, & nos-imrind co
2610] læchdha laidir fo slogh na Troianach, & focert ar mor forro, &
2611] dothoit lais Ebrus cathmilid, & Lathogus, & Palamus, &
2612] Euchaides, & Arcon, & Orodeis, & doberaid dono na Rudullta
2613] co dana dichra isin cath ar æn re Mestensius. Marbaid Cetacus

p.164


2614] Rudulta Alcatham. Marbaid Sagrator Itaspen. Ocus Rapo
2615] Partenim & Oirtes. Marbaid Mesapus Colonium Atroinium &
2616] Lichaonium & Eucaten. Marbaid Salius Troianach Atroinum.
2617] Marbaid Sailium. Fearthar tra cath fichda fergach andsin do
2618] cechtar in da lethi. Ni roibi menmna techidh ac cechtar de. Ni
2619] tarlaig nechtar de toirisi di' araile. In tan robai in cath a coimtend
2620] etaru, dobeir Mestensius tolg dermhair i cath na Troianach,
2621] & fobraidh scanrudh & sgaileadh for sluagaib na Troianach.
2622] O 'dconnairc Ænias inni sin, dobeir frithalum fair in conair
2623] tainic. In tan rofhairich Mestensius Ænias ica fhrithalumh
2624] doleg urchur don gai romhor robai ina laimh for amus Ænias
2625] co roscend do sgiath Ænias co romarb milid do muintir
2626] Euaindir. Doleg dono Ænias in gai robai ina laimh do
2627] Mestensius co ndeachaid triasin sciath sechtfillti, & triasin
2628] luirigh tredualaigh im Menesdensius co ndorchair for lar don
2629] æn urchur sin. Nochtaid Ænias a cloidim, & teid ina
2630] dhochum do bein a chind de. In tan adconnairc Lusus a
2631] athair do thoitim, & Ænias a los a chind do buain de dia
2632] cloidem, maidhidh a dera tara gruadaibh, & tic a n-aigidh
2633] Ænias, & tocbaid a sgiath ina agaidh d'anacul a athar, & ted
2634] Mestensius do nigi a chrecht, & tic as co ndesidh for bru
2635] in tshrotha oc forcoimet in catha. Gebidh Lusus comlond for
2636] Ænias d'es Mestenti, & doberait a muinter co dichra ar æn
2637] re Lusus a n-aigid Ænias. Dolegit uili a ngai for Ænias, &
2638] conngbaid Ænias a sgiath frisna gaib, & focerd {folio 478b} de na
2639] gai uile, & dobeir Ænias ruathar crodha curata i n-aghaid
2640] Lusais, & saidhidh in cloidem coraigi a urdornd triana slis,
2641] & thoitid Lusus marb gan anmain don æn guin sin. In tan
2642] adconnairc Ænias in gne tainic don maccæm iarna toitim, &
2643] tic a cridhi fair, & ba trogh lais, & fagaidh a airm & a fhodb
2644] uili aigi, & legidh a chorp dia muintir dia adhnucul. Beraid a
2645] muinter corp Lusais leo for crandaib a ngai dochum Mestensius
2646] baile i raibi for bru in tshrotha ina freslaighi, & se indlobhar
2647] don guin tuc Ænias fair, & siat-san for guba & for toirse
2648] dia indsaigidh. O rochuala Mestensius in guba sin, atgeoin a

p.166


2649] cride conid e Lusus dorchair and, & doruacht corp a meic.
2650] Fobraidh for guba & toirrsi, & is ed roraid: ‘A meic inmuin,
2651] is truagh in clæchmodh, tusu do marbad, & misi do beth i
2652] mbeathaid. Tabair damsa each mo meic & ragad-sa fair do
2653] dhenum comraig fri hÆnias co romarbur-sa he a ndigail mo
2654] meic, no co marba-sam misi ar æn re mo mac.’ Ocus o doruacht
2655] chuigi a ech, teid fair, & berid lais lan a glaice d'fhoghadhaib.
2656] Adnaig for iarraidh Ænias, & legidh tri garmand fair, & rosiacht
2657] co hÆnias, & legidh tri hurchuir diaidh a ndiaidh fair. Foceard
2658] Ænias de. Doleig dono Ænias urchur fairsim co ndechaid triana
2659] ceand in Rebais .i. in ech robai fæ o chluais co'raile co roling
2660] int ech i n-airdi, & co ndorchair iarsin fri lar, & co ndorchair
2661] Mestenti for lar. Nochtaid Ænias a cloidem, & reithid 'na
2662] dochum. Doberaid na Troianaigh & na Rudulta co Laidintaib
2663] æn gair estib in tan sin co clos co cleithi ær. Roraid Ænias
2664] fris: ‘Caidi do brigh & do nert annosa?’ Ocus saidhidh in
2665] cloidem trid, & adbath Mestensius don æn guin sin, & beridh
2666] Ænias a fhodbh & a arm. Maididh in cath iarsin forna
2667] Rudultaib, & focerdaid na Troianaigh a n-ar c'aidche, & o
2668] thairnic doib a n-ar do chur, tinoilit fodbu & armu in fiallaigh
2669] romarbad, & gabait longport in aidchi sin a scoraib na Rudulta,
2670] & berair lais corp Paill isin aidchi sin i ndunad na Troianach.


2671]

O thainic tra maidin in lai arnamarach, adracht Ænias, &
2672] rothinoilit chuigi a rig & a thaisigh & a degdaine, & doronsat
2673] edpurta dia ndeb arin cosgur dorala doib. Ocus ronert &
2674] rogres Ænias iarsin a righa & a thaisecha con nderntais calma,
2675] & co mbetis urluime do thecht co cathraich Laitin, acht co
2676] tairsidh do chach adnacul a carat, & co rohidnaicthea corp
2677] Paill uadh ar tus co cathraich Euaindir. Ocus o roraid na
2678] briathra-sa rochai cor'fhliuch a ucht & a aighid gusin
2679] dunadh bail a mbai corp Baill, & Achates airmimcoraidh
2680] Euainir ic imcoimed in chuirp. O rosiacht Ænias gusin corp


p.168


2681] doroine gubha mor, & is ed roraidh: ‘A meic inmuin,’ ar
2682] se, ‘ni he sin imscaradh {folio 479a} rob ail dunn etraind. Truagh
2683] nach tugadh cairdi duid co mbemis a comflaithius. Is mairg
2684] damsa, & is mairg d'Asgan, in dedhail sin.’ O roraidh
2685] Ænias na briathra-sa, roforchongair in corp do breth co
2686] cathair Euaindir, & faididh mile fer n-armach dia idnucul, &
2687] doberait seoit & maine imda leis, & berair fuidb & airm na
2688] miled romarb, & imthighet uad in foirind sin.


2689]

Dochuaidh Ænias ina scoraib iarsin, & doroich teachtairi
2690] chuigi o cathraigh Laitin, & gesga pailme ina laimh, do
2691] chuindgidh deonaichi do Laidintaib, cuirp a muintire do
2692] adnacul. Is i fregra tuc Ænias forro: ‘Ni sinne as cintach
2693] ribsi, acht sibsi robris sidh foraind, & rothogh cairdius re Tuirn
2694] seochumsa. Robad fhearr sidh frib fos inas debaidh. Ni do
2695] dhenum cogtha no catha frib tangumar chugaib, acht na dei da
2696] radh rind isin Edail robhai a ndhan duind ferand do gabail; &
2697] berid-si cuirp bar muintire lib, & denaid adnacul doib, & robad
2698] fherr lim comdibi duib.’ Batar buidhich teachta Laitin don
2699] athaisc fuaratar, & doradhadh doib osadh da la deg re hadhnacul
2700] a muintire gan indsaighidh forro, & roimtigset dia tigh lasin
2701] n-aithisc sin teachta Laitin. Rosoich dono in sluagh docuatar
2702] la corp Paill co dunadh Euaindir. Rosoicheadh lucht in
2703] dunaidh co nguba & co cainedh mor ina n-aigidh, & o rosiachtatar
2704] for æn baile, roferad mor nguba aco 'malle. Tanic dono
2705] Euaindir triasin sluag andsin gosin fuat fora roib a mhac co
2706] tugad do for lar in fuat, & go rolaig forin corp, & se for
2707] derfadaig, & is ed roraid: ‘A meic inmuin,’ for se, ‘as truag
2708] damsa nach me dochuaid d'eg romut, & is mongenar dod mathair
2709] andiu a heg remhut.’ Berair Paill iarsin isin cathruigh; & robas
2710] co dubach inte in aidhchi sin. Doronadh dono techta a
2711] adnacuil do Paill iarsin, & roraid Euaindir risna sluaghaib
2712] tangatar do idnacul Paill: ‘Ergidh do shaighidh in righ &


p.170


2713] abraidh ris, `as trogh mo betha-sa andiu do es mo meic, & is coir
2714] dosam a dighailt for Tuirrn.'’ Rosiachtatar dono a muinter
2715] iarsin co hÆnias, & dochuatar do briathra Euaindir. Doronad
2716] dono in tan sin ac Ænias & acna teachtaib adnacul dia cairdib &
2717] dia muindtir o bes genti. Robai mor do ghuba & toirrsi dono
2718] in tan sin i cathair Laitin. Robatar maithri inti ac cainedh
2719] a mac, & meic ac cainedh a n-athar, & seathracha ac cainedh
2720] a mbrathar & comfochraib ac cainedh a chele. Ba dubach
2721] toirrsech robas inti & batar dimdhaigh toirrsigh do Thuirnd uile,
2722] & aderdis ba lor do Thuirnd e fen a ænur do dul a comrac re
2723] hÆnias do chosnum a mna cen co tartar for maithib Edaili
2724] tocht dia muintir in n-aighidh Ænias dia marbad do chosnum
2725] mna fris. Roraid dono Dranches: ‘Is ed toghus Ænias,’ ar
2726] se, ‘Tuirn a ænur do thiachtain a comlund chuigi, & cach do
2727] beth a sidh.’


2728]

{folio 479b}In tan tra robatar forna briathraib sin, doruacht cucu
2729] Uenelus do choid do saighid Diomit do chuindchidh sochraidi
2730] chuigi i n-aigidh Ænias, & o doruachtatar na techta cuigi,
2731] roforcongair Laidin for righaibh & for taisechaib na Laidinta
2732] tiachtain ina dochum i n-æn oireacht cor'indisidh Uenelus scela
2733] doib & co ndentais a comairli i n-æn baili. O doruachtatar uili
2734] iarsin a maithi co roraidh Laitin re Uenelus scela a imtechta
2735] do indisin doib, adfed Uenelus doib iarsin a scela. ‘Ranac-sa,’
2736] ar se, ‘co sguru in rig Diomit, & rothaisbensam do na
2737] hairrceda rucsat lind, & roraidhsim ris conid do chuindhghidh
2738] sochraidi uadh i cath i n-aigidh Ænias dochuamar-ni cuigi.
2739] Rofhregair Diomit duinne co cenais: `Cid dia rag-sa do
2740] chath fri hÆnias uair is me is cintach fris, ni he as chintach
2741] frim? Robuailus do chloich agon Trai, & rocuidicus iga toghail,
2742] & romdagar e trid sin. Ni dligim ni de. Ni huis in læch rofhuil
2743] and. Maith a lus claidim & sceith, calma a lus gai, & aner in fer
2744] doful an. Ni ba me brisfes firindi fair. Ocus tabhraidh do
2745] Ænias na haiscedha dorat sibh lib damsa, & denaid sidh fris.
2746] Rochuingidh na scela sin,’ ar Uenelus, ‘& denaidh in comairle


p.172


2747] bus maith lib fodesta im sidh no im cath re Troianaib, ar ni
2748] foil toirmesc o Dhiomit ara caradrad na ar loidigheacht.’
2749] Roraidh Laitin in tan sin. ‘Ni andiu robo choir dund comairli
2750] uime sin, acht in tan doruachtatar ar namuit co muru ar cathrach
2751] cugaind. Nir'bo choir duind cogad na catha do thabairt don
2752] chenel nemclæti ut na Troianach, ar na cuirend dogres catha
2753] na cogadh do denum, & ba fearr dund sid & caratrad riu ina
2754] coghadh.’ Roraidh Drainses in tan sin: ‘Dar lind,’ ar se,
2755] ‘a Laitin, is ed as saint la cach uili in sidh dia lamhtais a radh
2756] la Tuirnd, & is e ni dia targha in sith suthain .i. Lauina ingin
2757] Laitin do thabairt do Ænias uair is leor leo a med dia mathaib
2758] & d'a flaithib torchair a cath la hÆnias cen co tisadh ni is mo
2759] lais.’ In tan tra rochuala Tuirrn int aithisc roraid Drainses,
2760] ron-gab fearg & londus fris, & rochoirich co mor, & roraidh ris:
2761] ‘Glorach meta, teichedh cach rofhuil and, is mor do chuit
2762] gloir, & is beg do cult gaile & gaiscid.’ ‘Uair is tusu is maith
2763] gaisgidh,’ ar Dranses, ‘ba coru duit cosnum Lauina re hÆnias
2764] ar gaisgid & ar comrac desi, ar tairgidh Ænias tiachtain do a
2765] comrac ænfhir frit & cach cena ina tost inas ferg rimsa arin sidh
2766] do nertadh, ar na toitedh maithi Laitinta i cath re hÆnias ni
2767] as mo na dorochratar isna catha dochuirset gus aniu.’ Roraid
2768] dono Tuirnd in tan sin: ‘A Drainces rofhetadar Troianaigh
2769] mo gaisgidh-sa in la dorochair lim Bitas & Pinsiarus, & docuadus
2770] im ænar forro 'na n-ænur, & rolass{folio 480a} a n-ar and, & tanac
2771] imshlan uaidib for cul. Madh omun dono la Latindo cath do
2772] tabairt do Ænias, raghad-sa a comrag ænfhir ina aighidh, & bidh
2773] na sluaigh uile do beth ina tost co rochuirim ar ngleo & Ænias.
2774] Gidh cath dono bus fearr la Laitintaib do thabairt d' Ænias, ata
2775] sochraidi mor agaib do tabairt catha leo .i. il-cathracha Edaili
2776] & Mesapus & Tolominus & ill-tuisigh aile cona sochraidi, & Camilla
2777] co slogaib na Fuillsgita imalle riu.’


2778]

In tan robhatar forna himraitibh sin Laitin & Tuirn &


p.174


2779] Drainches & tuisigh Laitinda, cumscagaidh Ænias a scoru do
2780] saighidh cathrach Laitin, & rosoigh cucu Tarcon cona
2781] marcshluagh tar madhredhib na hEtaili dochum a cathrach & Ænias
2782] cona shlog troigtheach uime i conair aile tar amhredhibh in
2783] tshlebi ina dochum. O roclos in scel sin fasaigh gredhan
2784] mor & omun lucht na cathrach, & gabaid egla mor, & gabaid
2785] cach a arm, & sgailther int airechtus, & teid Laitin dia tigh,
2786] & ba haithrech lais in tan sin gan clemnus re hÆnias. Sentear
2787] stoc aco do comartha tinoil a sloig. Tucad foireand dibsiden
2788] do dhaingniugudh a mur, & foirind ac doimniugud na class,
2789] ocus foirind ac tinol cloch, & ag suidiugud slabrand forna
2790] muraib. Ba hegalach uaimnech tra robass i cathair Laitin in
2791] tan sin. Gabaid dono Tuirrn a erredh catha uime, & teid asin
2792] cathraich amach, & rothinoil a tir & a muintir uime .i. a shloigh
2793] & a shochraidi cona tuiseachaib .i. Mesapus, & Coras a brathair,
2794] & Camilla rigan na Fuilsgeta, & na maithi ar chena, & rannaidh
2795] a sluagh ar do, & ordaigther Camilla & Mesapus & Coras riana
2796] marcshluag i n-aighidh Tarcon & marcshluaigh na
2797] n-Ebrusdagda, & teit Tuirn cona chath troighthech i n-aighidh Ænias
2798] isin sliabh, & doghni cath etirnaidi i cuimgib in tshlebhi for
2799] cind Ænias. Cen tra robhai Tuirn ac corughudh a shloigh
2800] amlaidh sin, rocomfhoicsigh marcshluagh na n-Ebrusdagdha im
2801] Tarcon & im thuiseachu Tuiscia & Eaururia dochum cathrach
2802] Laitin. Dochuaidh dono Mesapus, & Coras a brathair, &
2803] Camilla rigan na Fuillsgeta co marcshluagh Laitin & Rudulta &
2804] Uilsgita leo i n-aigidh marcshluaigh na n-Ebrusdagdha & na
2805] Troianach. O rosiachtatar tra in da marrcshluagh sin co
2806] mbatar a comfocus di' araile, doronsat tromgair mor ac comrac
2807] doib, & rogab cach dib for dibrugudh araile co feochair fæbrach
2808] fichda & co fergach feg fuilidhi. Tirenus, do muintir Ænias,
2809] & Acontenus .i. brathair Tuirnd, at e taisigh co n-rancatar and,
2810] & gresidh cechtar de a each dochum araile co dana dichra co
2811] rancatar na hech ucht fri hucht, & co ndorchair Acontenus
2812] don chomrug sin, & co romuidh for marcsluagh Laitin dochum

p.176


2813] na cathrach. Nos-lenaidh na Troianaigh. Ocus {folio 480b} lenais
2814] Asilus tuisech do Troianaib co doirrsib na cathrach.
2815] Gnodhaighit aris Laitinta & dichuirit ar culu na Troianu on cathraig.
2816] Rothaigir dono na Laidinta fo di dochum a cathrach. Ruititer
2817] dono na Troianaigh fo di on cathraigh amach. In tres feacht
2818] rorethit on cathraigh, doratsat uili in marcshluagh cheachtarda
2819] co dur dichra fri cathugud, & ni roibi menma techid ac nech
2820] dib ri aroile, & ni tard nech dib grad dia anmain ac
2821] cuindchid allaidh & oirdhercus anma dia eis. Roindsaigh
2822] cach dib dochum araile co fortren fearamhail & co talchar
2823] tren, tairptheach, laidir, laimteanach. Tarlaicthe andsin frosa
2824] fola fordergi a sleasaibh segaindi soibesacha særclannta.
2825] Rochlaiset laighni leathanglasa a tæbaib trenmiled. Rotregdsat
2826] soighdi semneacha curpu cæmcuradh comrumach. Dorochradar
2827] and glere læch leitmeach mamchar laimhtinach isin gliaid sin
2828] siu & anaill, & dorochradar and anruidh & amuis & maccaimh
2829] robatar ac cuindchidh nois & allaid.


2830]

In tan tra b'aine in gleo sin, & robai in cath i coimtend
2831] & i comtabairt, dobeir Camilla trenfobairt for marcshluagh
2832] na Troianach & nos-geb tafund & dibrugudh, & ni telgidh
2833] urchur d' imruill gan guin nech no gan marbad duine.
2834] Ros-comthoitset isin fobairt sin in ingenraidh .i. Lairina &
2835] Tuileala & Tarpen & Aca & in ingenraid ar ceana. Dothoit dono
2836] sochaidi mor do laim Camilla isin fobairt sin le Eurmesus
2837] & Laris & Pagesus & Imnastrus & Ipotades & Terea & Tarpalicus
2838] & Demopontus & Cromis & Ornitus & Arsilocus & Buites. Ba
2839] handsin dorala Ligus caithmilid iarna esgar roimpisi dia cois,
2840] & sise fora heoch ica togairm. In tan rogabad airc de,
2841] roraidh Ligus ria: ‘Is cora duit torling, & comlund dod
2842] chois rimsa ar do druine as do gaisgidh 'nas beith for'h ech
2843] amal atai.’ O rochualaid-si int aithisc sin tuirlingidh ina
2844] dhochum. In tan adconnairc Ligus Camilla do thoirling
2845] rethidh secui dochum in ech fora raibi, & lingidh fair, &
2846] adnaigh 'san imruagadh. O'tconnairc Camilla inni sin, is ed


p.178


2847] roraid: ‘Ni bera ass tu fen forsin mbreg’: & rethidh ina
2848] dhiaidh, & tic timcheall in ech, & gabaidh aradhain in ech
2849] ina laim, & trasgraidh Ligus donn eoch, & nos-marband
2850] iarsin.


2851]

In tan tra adconnairc Tarcon in sraigledh & in esorgain
2852] & in basugadh tuc Camilla for marcsluag na Troianach, dos-fic
2853] a bruth & a brig & fobraidh for gresacht a muintire & fora
2854] nertadh, & roraid riu: ‘Nach nair libh,’ ar se, ‘bean a cor
2855] bar n-air & go bar tafand’; & dobeir badbruathar calma curata
2856] co mbai a medon in marcshluaigh Laidinta, & dirgid a ech
2857] co Venelus robhai aigidh im inchaib fris isin marcshluag
2858] Laidinta, & dobeir a laim ndhes ina timchell, & rofuaidgend leis
2859] fora belaib uai{folio 481a}dib co clos co clethi nime. Doradsat dono
2860] a muindter co dichra 'sin cath ar æn re Tarcon.


2861]

Ba handsin tucc Aruns amus for dibrugudh Camilla, &
2862] doleig in gai robai ina laim fora hamus gan fhaisgin gan
2863] fhairiugudh di cor'bean triana cich ina cliab. Rethid chuice
2864] fochetoir a mna cumtha, & nos-frithailet in tan bai ic toitim,
2865] & agaillidh Aca, a bean cumtha-si isidhe, & is i ba tairisi
2866] disi do mnaib in domain, & is ed roraidh: ‘A shiur inmuin,’
2867] ar si, ‘beir lat int aithisc & in timna-sa. `Teit d'fhoirithin
2868] na cathrach fodesta & nachas-legidh do Troianaib hi.'’
2869] Dothoit-si d'aithli na mbriathar sin & asgnaidh esti a hainim.
2870] Ocus o dorochair Camilla, tra, maididh for marcshluag na
2871] Laidinta dochum a cathrach, & ros-leanait na Troianaigh ac
2872] cor a n-air co doirrsib na cathrach & imna doirrsib, & inti
2873] rotheghid anund, ni thiged amach for culu. Rolad tra ar mor
2874] andsin forna Laidintaib & forna Rudultaib. Robatar maithri
2875] gan mac andsin, & mna gan chele, & seathra gan braithriu.
2876] Rosoich tra a fhis co Tuirn Camilla do marbadh & maidm fora
2877] marcshluagh & a n-ar do chur, & Troianaigh a togail an dunaid
2878] for Laidin. O 'dchualai Tuirnd na sgela sin, fagbaidh int inudh
2879] i raibi ina eadarnaidhi, & tic d'fhoirithin a chathrach la Laidin.
2880] Tic dono Ænias fochetoir dar a n-es isin inad i raibi in


p.180


2881] edarnaidhi oc Tuirn, & teid ina diaidh dochum na cathrach, &
2882] tic in aidhchi doib iarsin & toirmisgidh cathugudh umpu, &
2883] adnaghaidh na Troianaigh co maidin fon dunadh. Ba bronach
2884] dubach derfudach robas a cathair Laitin in aidchi sin. Ba
2885] trogh gair guil & basgairi robai inte .i. cach ac cained a
2886] carad & a coibnesta. Bai aithber imaithber ogaib in aidchi
2887] sin. Bai dono a n-aithber uili for Tuirrn, ar is e rofaslaig
2888] brisidh sidha for Laitin fri hÆnias. O rochuala Tuirn
2889] cach dimdaigh de & o rofairigh in anfaindhi & in nemnerte
2890] tainic do Laidintaibh tria dith a righ & a taisech, a curud &
2891] a cathmiled isna cathaib rochuirset fri Troianaib, roraid fri
2892] Laitin: ‘A righ,’ for se, ‘na bidh a snim no a n-omun fri re
2893] foraib cogtha no catha fri Troianaib o sund amach acht denaidh
2894] sid riu, uair ragad-sa amarach i comruc ænfhir fri hÆnias, &
2895] bid Laidinta & Troianaigh na tost ogar feghad, & dobera mo
2896] des-sa Ænias dochum bais isin comrug sin, no mad essim bus
2897] coscurach bid Lauina aigi. Rofhregair Laitin do Tuirn iarsin:
2898] ‘A oglaich rochalma,’ for se, ‘gach med do arachtus doni, is
2899] modi is egail lindi ni d'fhuaidh. Dena anois comairli choir
2900] orainde uile, air ata righe mo thuath agut, & atait cathracha
2901] imda, & ata imadh oir & airgit & set ocus maine & is liach duit
2902] uime sin do lott. Atait fos {folio 481b} dono ingena særa soicheninil i
2903] n-aentumha i n-Eadail & fogebair-siu do roga mna dib & leig uaid
2904] Lauina, uair is sarugudh dona deib a tabairt do fhir a n-Edail,
2905] uair is ed as toil doib, a tobairt do fhir echtrandcheniuil, & in
2906] fer echtarcheniuil dia rotoirberi-siu hi, rofellus fair ar do
2907] gradsu & ar deraib Amata, & doradus cath do immalle ritsu co
2908] ndorchratar isin chath sin maithi & flaithi na Laidinta cor'bo derg
2909] fuilide usce srotha Tibir dia fuil, & gur'bo geal muighi na hEtaili
2910] dia cnamaib ar met in air rolad forro. Cid adber rit, a meic
2911] inmuin, acht is imdemin in ræd e in comrac, uair ni fes cose

p.182


2912] cia ticfas a mbethaid ass, & mad tuso dofæth and, bud egin Lauina
2913] do tabairt do Ænias; & mad egin duind Lauina do tabairt do
2914] d'aithli in comraic, robad fearr duind a tobairt focetoir gan
2915] comruc duidsiu ris edir.’ Roraidh Tuirn re Laidin: ‘Na
2916] bidh mo shnim-sa fortsu, uair nim midlach-sa re teacht a
2917] comhruc. Is sochaide torchair dochum bais dom
2918] deas-laimh-sea. Dofæth dono Ænias teichteach a thir i tir dom
2919] laim-sea dochum bais.’ Ba handsin roraid in rigan Amata
2920] rissium & muidhidh a dera tara gruadaib: ‘Ar na deraib-sea
2921] legim-sea & in tairisi fuil edraind, oirchis dimsa & don tsenoir
2922] dot athair .i. do Duin & na herg a comrac re hÆnias, uair
2923] dia tæthais and, adbel-sa 'malle rit resiu adcear-sa Ænias a
2924] cleamnus rim.’ In tan adconnairc Lauina a mathair ac cai,
2925] caiidh-si imalle ria, & muidhidh a dera fora gruaidib cæma
2926] corcardha, & imdergthair uimpe, & ba cæmh in ruidhiudh
2927] gnuisi tainic di, & ba himdergadh særchlainde le. In tan tra
2928] adconnairc Tuirrnd imdergadh na hingine roforbair a shearc
2929] ina cridhe, & ba fearr leis comrac uimpe inas dilsiugudh do
2930] Ænias. Roraidh Tuirnd frisin righain: ‘Is demin,’ ar se,
2931] ‘nach dingin-sea ar duine gan in comrac-sa do denum amarach’:
2932] & roraidh re hIdmon: ‘Erg,’ ar se, ‘& abair re hÆnias tæt
2933] trath ergi amarach im chomdail-sea isin mag-sa amuigh a
2934] ndorus na cathrach & biad-sa fora chind and, & bit Troianaigh
2935] & Rudulta ina tost gan cath do chor do chechtarde dib fri
2936] araile, acht beth ina tost icar fegadh, & fearum comlund ar
2937] ndis isin muig-sea amuigh amarach, & bid Lauina do sedigh
2938] aganti ternabhus asin comlond sin, & bid sidh etir na tuatha
2939] o sin amach.’’


2940]

Ba faileth tra Ænias dona scelaib doradadh chuigi, & robai
2941] sidhe a fur in chomraic arnamarach amal rofogradh do.


2942]

O thainic tra maidin in læ arnamarach, tancatar Troianaigh
2943] & Rudulta isin magh ar dorus cathrach Laitin cona n-arm
2944] gaisgidh, amal tistais a comhdhail catha, & tegait a righ & a
2945] taisigh, & tic Laitin cona rigraid. Tic dono Tuirn {folio 482a} &
2946] luirech trebraid tredualach alaind umaide uime cona cathbarr


p.184


2947] fhororda fhuirri co cir d' or oirloiscthi, & cloidim ordhuirnd
2948] airgdide fora cris, sciath sechtfillti fora muin, & gai romor
2949] rocoimnert ina dheslaim. Tainic dono Ænias cona armghaiscedh
2950] cumdachta & tanic Ascan & Tarcon & taisigh na Troianach ar
2951] chena. Tancatar mna & seanoraigh & dæsgarsluagh for muraib na
2952] cathrach d'fhegadh in comruic. Doronta dono edburta acu
2953] dia ndeib co madh soraidh doib a sidh do dhenum. Atacht
2954] dono Ænias iarsin & a cloidim ina laim og denum in comluind,
2955] & torgaib a ghuth n-ard n-oiregda n-imscailti os aird.
2956] ‘Tuingim,’ ar se, ‘ar dea nimhi & talman & ar dea na muire
2957] & na srotha & na n-aband & dar mo gail & dar mo gaiscedh,
2958] mad e Tuirnd bus coscrach, co ragad Troianaigh go cathair
2959] Euaindir, & na dingned cogadh re Laitintaib iarsin co bruine
2960] mbratha. Ma misi bus chosgrach immorro ni tiubar for
2961] Edaltaib fognum do Throianaib, & ni chuindeach dam fen
2962] righi forru acht sidh suthain & caradrad edraind dogres.’


2963]

O roraid Ænias na briathra-sa, rofhegh Laitin dochum
2964] nime & talman & roraidh: ‘Tuingim-sea,’ ar se, & a lamh
2965] dochum nime & na ndei, ‘dar na huile lughis, a Ænias, co
2966] tæth nemh dochum talmhan & co ti in diliu tarin domun
2967] nocho brister in sidh-sa etir Laidintaib & Troianaib, gidh bedh
2968] tochrus do bar comhrag-si don chur-sa.’ O rocindset a sidh
2969] amlaidh sin, dogniad edpurta dia ndeib iar-sin.


2970]

Na Rudulta immorro on lo rofhairigset corbo forland do Thuirn
2971] Ænias do chomruc ris, ba snim leo, & ba mor a gearan acu.
2972] In tan rofhairich Iutorna siur Tuirn imegla, in chomraic for
2973] Tuirn, nos-delband a ndelb Camermitis oglach soicheniuil
2974] rochalma esiden, & imtighid etir oireachtaib na Rudulta & is ed
2975] adberedh: ‘Nach nair lib, a Rudulta, æn fer do dilsiugudh
2976] tar bar cend uile i comrac, & ni ferr gaisgidh in tshloigh ut
2977] inas bar ngaiscidh. At uaiti d'fheraibh ina at sisi. Nochon
2978] fhuilet etir daine dund d'a tairgim uili amus forro. In tan


p.186


2979] dofæth Tuirn, bid aithreach lib in comhdail fora tai annois.’
2980] Is ed ba saint leo tra uili in cath do triall, in tan roan dib
2981] Iutorna. Dorad se airdi ele doibh beos dia togaithadh .i.
2982] ealtain robai forin tracht ina fiadhnaisi, tainic en ele 'na ndochum
2983] co rotheichset na heoin uile roime, & co tard les int en ba
2984] mo & ba heargnu dib, & co ruc les 'na chrobaib, & gu rathinoilit
2985] int enlaith ina dhiaidh, & gur'thallsat ar egin uadh int en,
2986] & co rotaifnetar a fot fairgi. In tan tra adconncatar na Rudulta
2987] anni sin, rosubaighet co mor, ar ba derb leo ba maith an
2988] celmuine adconncatar. Roraid Tolaminus: ‘Is maith in
2989] celmuine, {MS folio 482b} a Rudulta, is amlaid sud særfai-siu Tuirn for
2990] Ænias, & taifnemait Ænias ar egin for fairgi,’ & roraid riu:
2991] ‘Gabaidh bar n-armu, a Rudulta, & fobraidh na firu, & ragat-sa
2992] romaib dia fobairt.’ Asaidh gair mor in tan sin a scoraib na
2993] Rudulta, & gebidh cach dib a arm d'fobairt na debtha, & teid
2994] Tolominus rempu, & crothaid a gai, & roleigh 'sin oiricht robo
2995] neasa do dona Troianaib. Robatar IX meic Gillipe do Arcaidib
2996] ina farrud isin inud sin, & benaid in gai tarrlaic Tolominus do
2997] nomad fer co mbai trid co comtrom. Adragait a braithri
2998] andside & gebit a n-armu dochum na debtha. Adrachtatar
2999] na Laidinta d'fhoirithin na Rudulta. Eirghit na Troianu dono
3000] & na hArcaidegdha & na Tuisgia ina n-aigidh. Fasaid morgair
3001] andsin ac comrag dona sluagaib co clos co clethi nime.
3002] Cumaisgter na sloigh & toirmisgter na hidpurta ocus brister
3003] in sidh. Teichid Laitin dochum a chathrach & adnaigh cach
3004] dochum araile. Ba handsin dorad Coroneus Troianach robai ac
3005] idpuirt ag altoir na ndea bem do'thinni for lasadh fora ulchain
3006] do Ebus Rudulta tainic chuigi co roibi a ulchu & a folt for lasad.
3007] Marbaid dono Podalirus Troianach Alsum primædhaire Laitin.
3008] Ænias immorro in tan rochuala in gredan & in cumusc roba
3009] isna scoraibh adracht & togbaidh & roshin a laim gan arm inte
3010] ardaigh a luighi do chomull & na robristea in sidh doronsat

p.188


3011] & is ed roraidh riu: ‘A Troianu & a Rudulta, na denaid debaid
3012] & na brisidh in sidh, & toirmisgidh bar ferg, & legid damsa &
3013] do Thuirnd debaid do denum & bidh uile i nbar tost ogar
3014] forcoimed.’ In tan tra robai Ænias forna briathraib sin, dolegar
3015] urchur do shoigit fon slogh, & ni feas cia ros-tarlaig gur'ben
3016] do Ænias triana sliasaid cona cæmnacair imteacht. Dosoich
3017] chuigi Menisteus & Achates & Asgan in tan sin & nos-berid
3018] dochum a scor. In tan adconnairc Tuirrnd dochum a scor &
3019] tuisechu Troianach imalle fris, rogab ar ceill co madh lais a
3020] coscur isin lo sin, ar ba doig leis is ar techedh dochuaidh
3021] Ænias, & teit ina carpat & fobraidh in slog Troianach co
3022] læchda laidir lamchar & foceard ar mor for sluag na Troianach.
3023] Ocus marbaid Sdenelum & Tamirum & Polum & Glucom & Laden
3024] & Eumneden & Goloria & Sibarum & Dareta & Tersilocom &
3025] Timœden & Pegum. Cen robai Tuirn ag slaidhi na slogh
3026] amlaid sin, doberthar dochum Ænias do ben na soigti asa cois
3027] in primliaigh .i. Iapix & Iasides di dalta do 'Paill & femid a
3028] ben as. Tic a mhathair .i. Uenir a hinis Creid & in lus dia
3029] n-ad ainm Dictanium le, & curidh ar usce & sredhid asa beolaib
3030] imon crecht {folio 483a} & sgendid fochetoir in soighid asin crecht,
3031] & tic a fhuil & a nemh asin crecht iarsin & tic a nert & a shlainte
3032] a n-Ænias amal nach gontai etir. Roraid Iapix iarsin: ‘A
3033] Troianu,’ ar se, ‘tabraidh a arm d' Ænias fodhesta ar ni fuil
3034] easbhaidh slainte fair na brotha na brigi na goile na gaiscidh
3035] & denaidh calma imalle fris a n-aighid na Rudulta fuilet ac
3036] cor bar n-air.’ O roraidh Iapix na briathra sin & o rochengail
3037] in cois iar coir, rogabh Ænias a chlaidemh cosgrach comrumach
3038] & a luirech trebraidh tredhualaigh cona cathbarr feta fororda &
3039] a sciath sechtfillti fora chliu. Gebidh dono Asgan a erridh
3040] catha uime & nonertand & rogres a athair co ndernadh calma.
3041] Dothæd Ænias asa scoraib amach, & tic Sergestus & Menesteus
3042] & Anteus & taisigh na Troianach ar cheana, & doghniat cath dib
3043] ar doirrsib na scor & tiaghait co tairpthech tren talchar a
3044] n-aigidh na Rudulta. In tan tra adconnaircset na Rudulta

p.190


3045] Ænias cona Troianaib ina chruaidhrem catha chucu, ros-geb
3046] egla & omun & tic egla mor do Thuirn fen & nir'bo egla
3047] gan adbhar doib, ar ba calma curata & ba fergach feochair
3048] forniata & ba hagarb ainnsergach aindiarraid in fobairt tucsat
3049] forro, curaidh & cathmilid & laith gaili na Troianach do dhighal
3050] forro in tshidha do brisiud & in fhiallaigh romarbsat iar ndhenum
3051] comhluighi & cairdiusa doib. Ba læchdha lamhchar laidir
3052] in fhobairt tucsat forro. Batar imdha leacht & laighi læch
3053] & curud gan chend don fobairt 'sin mhuigh fo dhorus cathrach
3054] Laitin. Ba handsin romarbh Timirus Troianach Osirum Rudulta
3055] .i. cathmilid. Romarb Menesteus Arrcheidsim. Romarb Achtes
3056] Apulione ri. Romarb Gitas Afentem. Dorochair and dono
3057] Tolominus mathmarcoir. Ba hesidhe robris in sidh & rothelg
3058] in cet gai a n-oireacht na Troianach. Ænias immorro nir'ghon
3059] sidhe neach in tan sin & nochor'la a aid for duine acht robai
3060] ag iarraid Tuirn seachnon in catha do comrag ris. In tan
3061] tra rofairig Iutorna bandea siur Tuirn Ænias for iarraidh
3062] Tuirrn, teid isin carbat i raibi Tuirn, & cuirid Mestigoin
3063] ara Tuirn asin carbat & nos-delband hi fen a richt in arad
3064] & berid in carbat for imgabail Ænias. Gach conair rothegidh
3065] sechnon in chatha, tigedh Ænias fora lurg & se iga gairm o guth
3066] mor. Ba handsin rola Mesapus chuigi & tarrlaigh urchur do
3067] gai for amus Ænias. O rofhairigh Ænias in gai chuigi, roleig
3068] roime for scath a sceith, & benaidh in gai dar ciran cathbairr
3069] na luirighi & brisid in ciran. Tic a bruth & a brig & a ghal curud
3070] do Ænias iarsin, & fobraid for slaidhi{folio 483b} & for slechtadh na
3071] slog in conair rothegidh 'mon cath for iarraidh Tuirrn & marbaid
3072] focetoir Surcon cathmilid do Rudultaib. Marbaid dono Tuirn
3073] Amicom & Diorem. Marbaid dono Ænias Talon & Tanaim &
3074] Cadegaim & Achonium & Menoiteam & Murranus. Marbaid dono
3075] Tuirnd Ilum. Marbaid Ænias Cupenum. Marbaid Tuirrn Cretea

p.192


3076] & Eolum. Dos-ratsat uile co dichra fri cathugud & muididh for
3077] Rudultaib in cath & ona tarraidh Ænias tend for Tuirnd, ar
3078] ros-ruc Iutorna 'na diaidh forindh do Troianaib robatar ic
3079] teichedh remhi, is i comairle doroine Ænias. Docuaid for
3080] tulaigh aird & tinoilter a tuisigh & a sloig dochum Ænias &
3081] roraidh riu: ‘In cathair ut adchithi, is esti sin doberar gach olc
3082] dund. Tegam go ngabam dund & tiagam ina dochum. Muchum &
3083] murum in cathraigh & tabram tenidh tairrsi, & cuindchim ar
3084] egin duind sid & cairdius, & na tabram coigill doib acht tabram
3085] d'ar n-uid a ndernsat d'ulc rind & denum gach n-olc riu gen co
3086] ti Tuirrn a comlund cugaind no noco tartar cairdis no sidh ceana
3087] duind.’ O roraidh Ænias na briathra-sa adnaghait uili co
3088] hænmenmnach dochum na cathrach & marbait gach æn tarthatar
3089] re cathraich amuigh & adnaghait for ceand, foirind dib ag
3090] linad na clas, & foirind ac brissidh na mur & ag tabairt arad
3091] ria; foirind ac cur tenedh 'sin cathraigh; foirind ag dibrugudh
3092] cloch & arm isin cathraig & adnaig Ænias o guth mor og bem
3093] aisgi for Laitin ar brisid in sidha. Robai troighi mor isin
3094] cathraigh in tan sin. Rofhas eguibdhe mor etir lucht na
3095] cathrach fen, foirind dib ag iarruid in cathair d'fhoslugud
3096] re nÆnias & in sidh do denum & rigi do tabairt do & foirind
3097] ele ag gabail na cathrach & ic denum na deabtha & ag obad in
3098] tshida.


3099]

In tan adconnairc in rigan Amata Troianu ag togail na
3100] cathrach & gan Rudulta do chath friu, ba dearb le romarbad
3101] Tuirnd, & ros-gab for guba & for cainedh & for toirrsi moir, &
3102] dobeir sas co rith ima braighit ac ceangal do thuiridh &
3103] nos-marband fen amlaid sin. Ba bronach Laitin don gnim sin,
3104] & batar dubaigh lucht na cathrach & in baili sin uili & doroine
3105] Lauina guba mor dono ac cainedh a mathar. Dluighidh a
3106] hedach 'mo cend & a folt & doni a sgribudh fesin fora aighid.


3107]

In tan sin dono robai Tuirn amuigh a ndiaid forni do
3108] Troianait robatar i m-maidm reme, rosoich cuici Saces do
3109] muintir Laitin ar teichedh iarna goin do soighid & se ag diugairi


p.194


3110] & ic nemele & is ed roraidh: ‘A Thuirn,’ ar se, ‘as truagh
3111] atathar a cathair Laitin as trasta & Ænias aga mbrud & iga
3112] loscad & ni sailend Laidin cobazr d'fhagbail o neach ele acht
3113] uaitsiu. Ros-marb dono Amata in righan ar omun Ænias, &
3114] mine fhoirther co luath airgfider & murfaidher in cathair uile.’
3115] {folio 484a} Ba trom tra la Tuirn in sgel sin & ba dimdach d'a
3116] shiair, ar ba fearr lais anad isin cathraigh na bregad di uaithi,
3117] & ba fearr lais a bas ac denum a enig inas a elud fo mebail, &
3118] lingid co feochair fergach asin carbat & berid borbruathar tren
3119] talchar triasin cath co riacht co dorus na cathrach. Ocus
3120] roraidh o ghuth mor: ‘A Rudulta & a Troianu, na denaid
3121] cathugud ni is mo fodesta acht legidh damsa & d'Ænias comlund
3122] in bar fiadnaisi & bid bar sidh suthain, gid bed uaind ternabus
3123] asin comrug.’ In tan tra roclos int aithisc sin do rad do
3124] Thuirn, rothoirmisgid in cathughudh & rosguc cach o 'raile &
3125] tarlaigidh rai comruic doib .i. do Thuirn & d' Ænias ar dorus
3126] na cathrach & rosguch cach o 'raile dib, & ted cach uaithibh
3127] gach leath, & batar na sloigh ina cru umpu & siad uili ica
3128] forchoimet in da chathmiled croda curuta i n-aighidh araile &
3129] focherdaid gliaidh fergach fochetoir etaru, & ni riacht ceachtar
3130] de eitim gona na letartha for araile fri re clan. Is and dobeir
3131] Tuirrn bem dichra do Ænias co romid in cloidim a cathbarr
3132] na luirighi cona fargaib acht a urrdorn 'na laim. In tan rofairich
3133] Tuirrn a cloidim do maidm, teichidh focetoir re n-Ænias &
3134] adnaigh Ænias aga thogairm acht ba luaithi Tuirn & ba mall
3135] Ænias on ghuin tugad fair ina chois cona cæmnacair tarrachtain
3136] Tuirrn. Robai Tuirrn ag atach a muintire in tan sin ag
3137] cuindgidh cloidimh. Robhaig dono Ænias a bas frisinti doberad
3138] cloidim do. Rochuartaigset fo coig ina rai catha & Tuirrn
3139] ac techedh re n-Ænias inti thall ar ni fhuair conair
3140] teichid esti amach, air robai loch do thæb de & in cathair don
3141] tæb ele & sloigh na Troianach etaru & in magh amach
3142] cona raibi conair teichidh na heluda aigi acht beth ima

p.196


3143] cuairt a medhon na ræ comraic & Ænias ina dhiaidh ica
3144] thafond. O na cæmnacair Ænias a tarachtain ar luas, a robai
3145] lenudh na gona ina chois ag milliud a reatha uimi, gabaid
3146] Ænias in gai dia dhibrugud uair na tarraidh fair. Roleig
3147] Ænias aurchur don gai do. In tan adconnairc Tuirrn in gai
3148] ina dochum, ted ar teichead ar sgath alochraind coisegartha
3149] do Puin robai for lar na ræ comraic, & benaid in gai isin
3150] crand & rethid Ænias dia bein asin crund & femidh a buain
3151] as, ar dochuaid Tuirrn a muinigin Fuin cona roleged d'Ænias
3152] in gai do ben asin crand dia guin-sium de, & gebidh Fuin
3153] imon gæ cona cæmnacair Ænias in gæ do ben asin crand.
3154] Tic dono in tan sin Iuturna bandea siur Tuirn dia fhoirithin
3155] & ros-delband a richt Metici arad Tuirn & dobeir cloidim Duin
3156] ina laim ar ni rolam nech aile don tshlogh arm do thabairt do.
3157] In tan ad connairc Uenir in cloidim do thabairt {folio 484b} do
3158] Thuirn arai sin dotæd-si do foirithin Ænias & benaid in gai
3159] asin chrund co raibi arm ac cechtar .i. gai a laimh Ænias
3160] & cloidim a laim Tuirn. Ba handsin tangatar ardi bais &
3161] drochreachta do Thuirn .i. tainic Dira a hifernd i ndelb en bis
3162] ag adnuclaib co Tuirn & adnaigh ic foluamain 'mo ceand &
3163] ica tuargain cona etib. In tan adconnairc Iutorna inni sin
3164] roghab for cell bas Tuirn & rosgail a folt & rocirr a haighid
3165] & rotuairc a bruindhe & tuc a hiachtad & a hardgol esti &
3166] roraid ris: ‘A brathair inmuin,’ ar se, ‘is celmhuine bais
3167] soin ar rodilsighset na dei thu,’ for si, ‘& ni cuimgim-sea ni
3168] duit fodesta’; & impoid a druim ris iarsin & teid uad dochum
3169] a hinaid fen. Croithidh Ænias in gai o dorat asin crund
3170] in rolean, & tic a n-aighidh Tuirnd, & roraid ris: ‘A Thuirn,’
3171] ar se, ‘ni combaig retha no teichid is dual a comlund acht
3172] is cathugud o armhaib aigid i n-aigidh co calma. Impo for
3173] cul chugumsa & na teich uaim ma ta brig neirt no gaile no

p.198


3174] gaiscid agot, ar ni fuighbea do dhin romumsa gan do bhas
3175] leam, ge theichis, muna deachais isin ær edrauas for foluamain,
3176] no muna deachais a fudomuin talman romumsa.’ Impoid
3177] Tuirrn cuigisium iarsin & croithid: a cend fair & is ed roraidh
3178] ris: ‘Ni rigi a les morbriathar do denum rimsa, ar ni fhil
3179] do brig agumsa na d'armuib 'mu degfregra, muna thugat na
3180] dei damh’; & fegaid uime iarsin & adchi gallia comruine crich
3181] i focus do fedhm da fher deg do dhainib na haimsiri
3182] deidincha-seo ina toghbail. Non-geb Tuirn fora baiss &
3183] rethid le & nos-leg for amus Ænias, & ni ruacht in cloch co
3184] hÆnias etir. Gebid egla mor Tuirrn andsin, & ni fitir cia ni
3185] doghenad, & ni roibi adbar teichidh na imgabala aigi in tan
3186] sin, & adnaigh ag feghadh na cathrach & na Rudulta uadh.
3187] Croithidh Ænias dono in gai romor bai ina laim, & doleig
3188] aurchur de for Tuirnd co ndeachaid triasin sgiath sechtfillte
3189] & triasin luirigh tredualaigh & triasin sliasait co ndorchair
3190] Tuirn & a bel fri lar, & t' egaid, na Rudulta gair mor os aird.
3191] Soighidh dono Ænias iarsin dochum Tuirn ocus nochtaidh a
3192] cloidim & gabaid Tuirrn fora atach. ‘Roclos,’ for se, ‘is lat
3193] Lauina, & is lat Edail, & as tu as cosgrach, & oirchis don
3194] tshenoir do Duin .i. dom athair-sea, uair robai seanoir a
3195] macsamla agut fen .i. Anaichis. Leig do mo chorp dia
3196] adnucul iarna fhodbugud do Duin. Na cuimuigh duind ar
3197] misgais o chen agut. Adchiat Edaltai as tu as cosgrach & is
3198] lat buaid.’ Sochtaid Ænias iarsin & oirchisidh a meanma de,
3199] & rotriall a anacol. Focerd dono Tuirn cor de co n-acaidh
3200] Ænias in tan sin cris Paill meic Euaindir im Tuirrn{folio 485a} co
3201] ngeb ferg & londus fris & is ed roraid ris in tan sin: ‘Int
3202] anacul doradais-siu d'ænmaccam na Cartago .i. do Phaill,’
3203] ar se, ‘dober-sa duitsiu.’ Saidhidh Ænias in cloidim trid
3204] iarsin & is ed roraid: ‘Paill dobeir in guin sin,’ ar se.
3205] Atbath tra Tuirrn focedoir, & berid Ænias a airm & a fhaidb

p.200


3206] lais. Ocus legid a corp do Dhuin dia adnacul, & dogni
3207] Ænias iarsin sid & clemnus re Laitin, & faiid Lauina lais, &
3208] robai a righi Edaili co ceand tri mbliadan. Ocus adbath
3209] Ænias iarsin, & berid Lauina mac do Ænias iarna eg .i.
3210] Siluius a ainm side. Geibid dono Asgan a ndiaidh Ænias
3211] righi na hEtaili fri re VIII mbiadan XXX, & faiidh Lauina
3212] la hAscan & cumdaigther cathair lais di .i. Alba Longa & berid
3213] Lauina mac do Ascan .i. Ilus a ainm sidhe, & is do shil
3214] Æniasa & Asgain & Lauina rogenetar flaithi & rigraidh Roman
3215] & oirigh in domuin o sin riam co ti in brath. Conidh iad
3216] imtheachta Æniasa meic Anaichis conaigi sin. Finit, Amen,
3217] finit. Solamh O Droma nomine scripsit.