Corpus of Electronic Texts Edition

Background details and bibliographic information

Imtheachta Æniasa

Author: Unknown

File Description

George Calder

Electronic edition donated by Margaret Lantry

Electronic edition compiled and proof corrections by Margaret Lantry

Funded by School of History, University College, Cork

1. First draft, revised and corrected.

Extent of text: 42760 words

Publication

CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College, Cork
College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt

(2011)

Distributed by CELT online at University College, Cork, Ireland.
Text ID Number: G305005

Availability [RESTRICTED]

This electronic text is made available with the kind permission of the estate of George Calder.

Available with prior consent of the CELT programme for purposes of academic research and teaching only.

Notes

You can purchase the book(s) containing this text via the ITS website (http://www.irishtextssociety.org/). Click on the link to the RIA shop.

Sources

    Manuscript sources
  1. Dublin, Royal Irish Academy, MS 536, 449–485 (olim 23 P 12, Book of Ballymote) (Catalogue of the Manuscripts in the Royal Irish Academy, fasc. 13, ed. Kathleen Mulchrone (Dublin), 1610–1655). For details see Robert Atkinson (ed.), The Book of Ballymote, a collection of pieces, prose and verse, in the Irish language in part compiled in the fifteenth century, published from the original manuscript, by the Royal Irish Academy with an Introduction, Analysis of contents and Index (Dublin, 1887).
    Editions and Translations
  1. Imtheachta Æniasa: The Irish Aeneid, being a translation, made before A.D. 1400, of the XII books of Vergil's Æneid into Gaelic. The Irish text, with translation into English, introduction, vocabulary, and notes by George Calder (London: Irish Texts Society, 1907).
  2. T. Hudson Williams, Cairdius Aenias ocus Didaine. The Love of Aeneas and Dido [Text from Book of Ballymote 451a with translation], ZCP 2 (1899) 419–472.
    Literature
  1. Edward O'Reilly, An Irish-English dictionary: with copious quotations from the most esteemed ancient and modern writers, to elucidate the meaning of obscure words, and numerous comparisons of Irish words with those of similar orthography, sense, or sound in the Welsh and Hebrew languages. By Edward O'Reilly. A new edition, carefully revised, and corrected, with a supplement (...) by John O'Donovan (...) (Dublin 1864).
  2. Eugene O'Curry, Lectures on the manuscript materials of ancient Irish history (Dublin and New York 1861; repr. Dublin 1878; repr. Dublin 1995) 45.
  3. Domenico Comparetti, Vergil in the Middle Ages; translated by E.F.M. Benecke, with an introduction by Robinson Ellis (London/New York 1895).
  4. Henry Fanshawe Tozer, Dante La divina commedia: notes on Inferno (Oxford 1902).
  5. Wilhelm Heinrich Roscher, Ausführliches Lexikon der griechischen und römischen Mythologie
  6. Robert T. Meyer, The Middle-Irish version of the Aeneid, Tennessee Studies in literature 11 (1966), 97–108.
  7. Robert J. Rowland, Jr., Aeneas as hero in twelfth century Ireland, Vergilius 16 (1970), 29–32.
  8. John R. Harris, 'Aeneas' Treason and Narrative Consistency in the Mediaeval Irish Imtheachta Aeniasa' Florilegium 10 (1988–1991) 25–48.
  9. Erich Poppé, Introduction to Imtheachta Æniasa: The Irish Aeneid (London: Irish Texts Society, 1995).
  10. Isabel Kobus, 'Imtheachta Aeniasa: Aeneis-Rezeption im irischen Mittelalter', Zeitschrift für celtische Philologie 47 (1995) 76–86.
  11. Brent Miles, Heroic Saga and Classical Epic in Medieval Ireland (Woodbridge/Suffolk 2011).
    Online resources
  1. Calder's edition is available online in various formats on www.archive.org.
  2. The Latin text by Publius Vergilius Maro is available at the Latin Library: http://www.thelatinlibrary.com/verg.html.
  3. O'Reilly's Dictionary is available on www.archive.org; courtesy of the national Library of Scotland.
    The edition used in the digital edition
  1. Imtheachta Æniasa. George Calder (ed), First edition, xx + 238 pp. [one volume] Irish Texts SocietyLondon (1907) . Irish Texts Society [Comann na Sgríbheann Gaedhilge]. , No. VI

Encoding

Project Description

CELT: Corpus of Electronic Texts

Sampling Declaration

The present text represents pages xi–xviii of the editorial introduction and even pages 2–200 of the volume. Neither expansions nor variant readings are indicated. Translation, variants, glossary, notes and indexes have been omitted. Editorial corrigenda are included in the electronic edition.

Editorial Declaration

Correction

Text has been proof-read twice.

Normalization

The electronic text represents the edited text. Corrigenda provided by the editor in the printed text are silently included.

Quotation

Quotations are rendered q, including for reported speech.

Hyphenation

Soft hyphens are silently removed. When a hyphenated word (hard or soft) crosses a page-break or line-break, the page-break and line-break are marked after the completion of the hyphenated word.

Segmentation

div0=the whole text. Line numbering follos the lineation of the printed text. Metrical quatrains are marked and numbered; individual lines of verse are marked. Metrical texts are treated as embedded texts.

Standard Values

Dates are standardized in the ISO form yyyy-mm-dd.

Interpretation

Names of persons (given names), and places are not tagged. Terms for cultural and social roles are not tagged. Such tagging is envisaged in a future electronic edition.

Profile Description

Created: By an unknown Irish scribe Date range: 15th century.

Use of language

Language: [GA] The text is in early Middle Irish
Language: [EN] The introduction is in English.
Language: [LA] Some phrases in the introduction and the text are in Latin.

Revision History


Corpus of Electronic Texts Edition: G305005

Imtheachta Æniasa: Author: Unknown


p.xi

INTRODUCTION

The Origin

The source of the Irish Æneid is the Book of Ballymote (pp. 449–485), the property of the Royal Irish Academy, and widely known by means of the facsimile. Prof. Atkinson has, in the Introduction to the fcs., given an account of the contents. Besides that account, and those in the printed catalogues, two others may be mentioned. The first is by O'Curry, in the R.I.A. Catalogue of Irish MSS., First Series, Part iii., 753–875. The second is by O'Donovan, MS. Cat. T.C.D., H. 2. 4. The Book of Ballymote is, so far as is at present known, the only source. Not even a copy of the tale is known to exist; for, in the paper copy of the The Book of Ballymote, deposited in T.C.D., the Story of the Æneid finds no place. The title is entered in the Table of Contents, but has again been cancelled. The scribe never began to write the tale, and its allotted space remains blank. The condition of the proper names shows that it was copied, probably, many times after it left the translator's hands; and other copies may yet be found.

The Irish Æneid has not received much attention at the hands of editors. Dr. Stokes and Prof. Atkinson occasionally refer to it. Prof. Meyer has selected it as one of the sources for his Contributions. Prof. Strachan has examined it closely for his History of Middle-Irish Declension, and for other articles in the Philological Society's Transactions. But the text appears to have been wholly inedited till Prof. T. Hudson Williams published, in the Zeitschrift für Celtische Philologie, 1899, his interesting Episode of Dido (BB. 451a 36–459a 30). By that time my first draft of the whole tract was completed. I am


p.xii

anxious to make all the acknowledgments that are justly due to the labours of my predecessor; but it will be seen that both in text and in translation there are a great many details, which cannot be regarded as unimportant, where I am unable to follow Prof. Williams. His Episode of Dido extends from line 210 to line 931 of the following transcript. The whole text is here edited for the first time.

The Text

The transcription I first made from the fcs.; and I then collated it with the original ms. This was done with a view to secure accuracy in regard to the marks of aspiration; but I also found that greater accuracy was attained with regard to the marks of contraction, which, in a few cases—e.g. tigi for troigi, 148—were omitted in the fcs. From the appearance of the ms., I concluded that many of the marks of aspiration, and probably some of the letters above (and especially below) the line, were added by a later hand. There is no evidence that the text existed in an older form. The passages quoted from older writings do not fit in well with the context. On the other hand, there are in the text itself many apparently late and even modern forms; and I have preferred to give the text in its late Middle-Irish dress, rather than to run the risk of destroying its character by a too zealous editing. In transcribing the text, I have been guided chiefly by the text itself; and I now set down the following explanations:—
Vowels written above the line represent the syllables ra, re, ri, ro, ru; and the r only is printed in italics.
Similarly, vowels written below the line—chiefly a—are printed in Roman characters.
Consonants written above the line are sometimes noted, especially in the first sheets of the text. The vowel which completes the syllable—chiefly -ud of verbal nouns—is printed in italics.
The contractions for -air, -ar1, though frequent in mss. and in the printed copies of the Bible, are also printed in italics. The extension -ar is not otherwise expressed; and -air,


p.xiii

represented by a stroke above the line, occurs only in two instances, mathair, 350, 568; 'air' is extended to ra in 1599, 1654; o written above the line is extended to or in Iutorna 2972, 2981, 3061, port 287; and u written above the line is not infrequently extended to ur 349, 677, 684, 821, 1834, 2210, 8, 2313.

Y2, vero, occurs at lines 1168, 1751, 1800, 2970, and has been transcribed immorro.
In extending n to nn or nd, the latter has been adopted, as being by far the commoner fully-written form in this ms.
The sign ~ denotes usually m, sometimes um.
The sign - denotes usually n, but is used also for other letters, e.g. Caipes 664, gach 296, and for a considerable variety of syllables.
A hyphen is used to connect emphasizing particles or inseparable pronouns with their respective nouns and verbs; also, for the sake of clearness, it is inserted between the infixed pronoun and the verb; and between transposed consonants (except h) and initial vowels.
A comma above the line is used to indicate the elision of a vowel or consonant.
The article is written as one word except when its final d becomes t, in which case the t is joined to the following noun. It is written along with a preceding preposition as one word.
Prepositions are joined to the relative and possessive pro­nouns.
The accents I have, with a very few exceptions, omitted from the text. In the ms. they are freely used in a few passages; and, occasionally, they mark a long or accented syllable; but for the most part they merely serve to distinguish the letter i from part of an adjacent letter for which it might have been mistaken.
In the ms. the passive and deponent endings in -er or -ir are rarely written out. The following are the chief examples: rodbaithfider 839, gairmther 947, muirfider 2473, brister 3002, murfaidher 3114; cathaichtir 2517, ni fitir 1796, 2598.
The 3rd sing, of the enclitic perfect co ndechaid is written out in lines 1724, 2151, 3188.
The proper names have fared badly in one respect. Some ignorant scribe, having provided himself with a copy of Vergil's Æneid, wrote them down in the Gaelic text, regardless of


p.xiv

their grammatical connexion. They have fared better in another respect, that in a number of instances the spelling of them appears to reflect the pronunciation of the time.

The Subject-Matter

This is, in the main, identical with the Æneid. The material is considerably curtailed. Genealogies and the speeches of the gods, and all matters peculiarly Roman that would fail to move the interest of an Irish audience, are omitted.

The additions, on the other hand, are just such as would rouse that interest. A specimen of the kind will be found on pp. 152, 154, and in many other similar places where it was found possible to give but few references to the text of Vergil. The additions consist sometimes of well-known passages in Irish literature, such as the description of Pallas (1924–1933), cf. O'Curry Lectures 45; Mann. iii. 140, 1; and of his sword ib. ii. 322 (1933, 7); and in a less degree of Æneas (348–351); of Ascanius (2363–9); and of Turnus (1488–1491); and most of all do the additions tell of ‘the battles, sieges, fortunes’ through which Æneas, like Othello, passed. The woes of the vanquished, the sorrows of parting, gold and silver ornaments, the splendour of houses and of arms, and the charm of natural scenery and fine weather, find a place in the tale (1465). This beautiful passage probably does not owe all its inspiration to Vergil or to his translator.

The Tibermouth in Vergil corresponds to the entrance to Purgatory in Dante. The latter sings: So dulcet were the notes that their melody still sounds in mine ears. My master and I, and his companion spirits, seemed wholly contented, as if naught else affected any of their minds’’

(Tozer's Trans., p. 158).

The Irish—in no unusual phrase—re-echoes the same words: ‘It was enough of joy to listen to the many strains which those birds used to sing.’ Further: o li serce (350) may be compared with Tozer's Trans., p. 229, ‘the hue which love approves’; ‘thrice did I essay to put my arms about her neck,’ &c., 648, cp. Tozer, p. 157, ‘Thrice did I clasp my hands behind him, and as oft I brought them back upon my breast’; ‘and now mayst thou conceive the intensity of that love where­with I burn for thee when I forget our unreality, and would handle a shade as it were a solid body,’ p. 242. Due allowance

p.xv

being made for a common original, there seems room for the suggestion of Dante's influence.

The matter, then, is in the main identical with the Æneid. The translator was a competent scholar, both in Latin and in Gaelic. A few instances of idiomatic phrases, idiomatically rendered, place his scholarship beyond the reach of cavil: velut agmine facto, amal tic slog namad, 220; ar ni fuil dod dichumung, potes nam que omnia, 1256 ; nochor' dichel, non ipse suo premit ore Latinus, 1521; fora belaib, ante gremium suum, 2859; ar ngnim muinterus, fide, 1581; aithescul, oraculum, 1509; and many other examples might be added.

But his main purpose was to produce a scél. Comparetti, in his Vergil in the Middle Ages, Pt. ii., chap, i., gives some account of the rise and spread of the ‘Romance of Troy’, and the ‘Romance of Æneas’. And the translator had, above all things, to produce a work with the leading features of the modern novel. He has the requisite literary talent. A thorough knowledge of his original enables him to begin effectively; to select, curtail, amplify, or transpose his materials in order to meet the taste of his readers. It is unnecessary to expatiate. His progress through the Æneid can be marked, at any point, by a glance at the references to Vergil's Æneid, on the left-hand margin of the text.

I will now remark on some elements in the text which are not Vergilian.

The three sons of Laomedon—Pulus, Foclointis, and Aimpiter (page 2, line 18)—are difficult to identify in Classical Mythology; but v. Roscher's Dictionary, s. Laomedon. TT1 ( = Togail Troi, Stokes's ed., Calcutta 1881) 623 has Pullus, and Vaclontis, and Ampiter; Dares, 3, has Hypsipylus, Volcontis, and Anyritos; and in the Welsh version of Dares, the Red Book of Hergest ii. 4, the names occur in the forms Nophilus, Aclius, and Ampiter.

If the translation which I have ventured to give of line 139 be the correct one, it reflects somewhat adversely on the Irish translator's knowledge of geography.

Trelawney ( Records of Byron, Shelley, and the Author ch. xvii. ad fin.) gives this description of the spot:— ‘In the morning we entered the narrow strait of Messina, passed close by the precipitous promontory of Scylla, and, at the distance


p.xvi

of a mile on the opposite shore, Charybdis; the waters were boiling, and lashed into foam and whirlpools by the conflicting currents, and set of the sea; in bad weather it is dangerous to approach too near in small craft.’ It is possible to imagine that local associations led the translator to think of the danger from a shoal (múr), just as in another passage, line 1002, iarna lothrugad, immersion in the sea has apparently suggested be-mudding in a bog or morass, lodrach, Carmina Gadelica ii. 172.

One of the translator's additions to the Vergilian text is the remark:— ‘Some allege that Ætna is one of the doors of hell,’ line 144. There is nothing to show whether he was moved to make this remark by his own theological leanings, or by the opinions current at the time. The idea was, no doubt, a common one. In The Last Days of Pompeii, Bk. ii., ch. viii., the same observation is made of Vesuvius: ‘Difficult was it then and there to guess the causes why the tradition of the place wore so gloomy and stern a hue; why in those smiling plains—to Baiae and Misenum—the poets had imagined the entrance and thresholds of their hell—their Acheron and their fabled Styx.’ And Lavengro, chap, xix., apostrophises ‘Ab Gwilym’ in similar terms:— ‘Thou startest, bendest thy crossbow, intending to hit Reynard with the bolt just above the jaw; but the bow breaks, Reynard barks, and disappears into his cave, which by thine own account reaches hell.’

And in the following passages of the poem Ætna, of the Augustan age, we find (Robinson Ellis's edition, lines 202–205):—

    1. Ipse procul magnos miratur luppiter ignes,
      Neue sepulta noui surgant in bella Gigantes,
      Neu Ditem regni pudeat, neu Tartara caelo
      Vertat, in occulto tacitus tremit:
‘Jupiter himself looks wonderingly from afar at those mighty fires, and trembles silently in his secret place that a new race of Giants may rise to wage again the war that was buried in their graves.’

And, again, at lines 272–278 (cf. note, pp. 133, 134):—

    1. Implendus sibi quisque bonis est artibus: illae
      Sunt animi fruges, hae rerum maxima merces:

      p.xvii

      Scire quid occulto terrae Natura coercet,
      Nullum fallere opus, non mutos cernere sacros
      Aetnaei montis fremitus animosque furentis,
      Non subito pallere sono non credere subter
      Caelestis migrasse minas aut Tartara rumpi.
‘Each of us should do his part to steep himself in crafts that are noble; they are the true grain of the mind, these the highest reward the world can bring us: to know what Nature keeps close within earth's deep heart; never to belie any of her workings, not to gaze in dumb amazement on the divine uproar and furious rages of Ætna's mountain; not to grow pale with affright at its sudden din, not to believe that the wrath of heaven has found a new home underground, or that hell is bursting its confine.’

Vergil's Sixth Book of the Æneid gave him a tremendous popularity throughout Europe in the middle ages. He figured in the popular imagination less as a cultured genius than the arch astrologer and mathematician, the sorcerer ‘who made witch-rhymes by which he could raise the dead.’ That the Celts came under this influence is proved by the existence of such tales as Fearas Fursa and Fis Adamnáin. But the influence was slighter in proportion as the general state of education was better. And the fact that so careful and good a translation was made into Irish goes to prove that there was a demand for it. The popularity of the proper name Æneas in the Highlands proves that it had no evil associations, just as the prevalence of it points to the probability that the tale, in some form, was at one time widely known.

The first leaf of BB. is missing, but the contents may be supplied from TCD., H. 1. 15; H 2 4, and probably would throw no light upon the Æneid. But the opening page of the existing Book of Ballymote (3b 26) has the passage that gives the genealogy of Latinus corresponding to lines 1478–1480. It runs thus: ‘Oir is iat da mac Ioib meic Satuirnd meic Pallon meic Picc meic Peil meic Treis meic Trois meic Mesraim meic Caim meic Naei.’ The TCD. paper copy has ‘Naoi’. Our text has ix = naoi: cf. O'Donovan's Supplement to O'Reilly's Dictionary. Gr. 432. TT1 opens thus: ‘Rogab rí uasal airegda ordnide rigi in


p.xviii

domain .i. Satuirn mac Polluir meic Phic meic Phéil meic Trois meic Esrom meic Chaim meic Noe.’

There seems room for doubt whether Apollo, in Gaelic Apaill or Paill, ever stood in the text.

Extraneous Additions

On the top margin of the opening page (BB. 449), now illegible, but supplied from O'Curry's Catalogue, is the following sentence in an indifferent modern hand:—
‘Imraid ar Æneas da reir an fili Romanach Virgil bo deasda, Tadg Ua Flannagain AT. 1784.’ ‘An account of Æneas, according to the Roman poet, Vergil, follows.’ Such is the meaning of the phrase, bo deasta (= ‘now’): cf. Zimmer, KZ 30, 18 ; O'Donovan's Supplement to O'Reilly's Dictionary Gr. 132, ‘indestar ann so bo deasta’, are narrated henceforward, MR = The banquet of Dun na nGedh, and the Battle of Magh Rath, ed. John O'Donovan, Dublin 1842, 100, 2. But this is apparently the source of O'Reilly's curious blunder in his Dictionary, p. 178b, where he has the entry: ‘Deasda, adj., eldest, Ballim.’

There are three marginal glosses:—
p. 449 ‘guba .i. go n-ead no mead broin’
p. 477 ‘fodhbh .i. gearradh no teasgadh
p. 479 ‘fuidhbh .i. buain éudibh dhe’
Under the words ‘co ruc urraind triana dhruim siar’ 2549 (BB. 477) is faintly written, ‘bidh Valintín ruadh.’

The scribe, Solomon O'Droma, was, according to Professor Atkinson, a pupil of Mac Egan, first editor of the book, who probably sold it to Mac Donogh of Ballymote. The same authority puts the date of writing at 1400 A.D. Two other pieces are in O'Droma's hand, and end with his flourish, 281 fin., and 333 a17.

Following immediately upon O'Droma's signature is an appreciation in a practised, modern hand: ‘Bennacht for hanmoin a mhic Ui Droma gi gur ecc tu ccc bliadhain ria mesi do ghenedh.’ ‘Blessing on your soul, Mac Ui Droma, though you died three hundred years before I was born.’ This pious postscript, by an unknown admirer, does more than express a wish for the welfare of the scribe's soul. It suggests the identity of his name with the modern Mac Codrum. I, also, will add my tribute of admiration for O'Droma's beautiful penman­ship and his general accuracy.


p.2


1] {folio 449a}

O thairnic tra do Grecaib slad & inrad & dithlaithriugud
2] rig cathrach na Frigia .i. in Træ, cend ordain & airechais
3] na huili Aissia isside, tancadar rigraid na nGrec co dind
4] Minerba isin Trae, & dorochtadar i n-æn baile uile & rofiarfaig
5] Aigmenon, int airdrig dib, ca comairle dobertais do arin forind
6] romairn in cathraig, no in comaillfitis friu. Doraidset foirend
7] do Grecaib ni bud coir a comall friu, uair ni her ar ngrad-ni acht
8] ar ar n-omun & ara n-anacul fen domairnset in cathraig, &
9] doronsat, gen co rancadar, olc rind, & dogentais aris, dia cæmsad
10] leo. Roraid Nestor dono iarsin: ‘LX bliadan,’ ar se, ‘gusin
11] aimsir-sea, o thanac-sa & Pelias & Tailimon & Castur & Pullux ar
12] æn re hErcail, lucht VII long im luing Argo, co roairgsim in
13] cathair-seo, & co tucsam fo gin gæ & claidim gach æn rob
14] inmarbtha inti, co rucsam i mbroid & a ndairi gach æn na romarbad,
15] & co rucsum a huili indmus esti, & co tarrdsim tenedh tairsi
16] iarsin. Don-farraid Laimidon iarsin, & dorad cath dun, co
17] torchair dono Laimidon lind cona tri maccaib isin cath sin .i.
18] Pulus & Foclointis & Aimpiter. Dorochradar dono forgla rig &
19] tasech & trenfer na Troianu imailli fris. Rofucum lind i mbroid
20] mac & ingin Laimidoin .i. Esiona & Priaim & robai in Trai fas
21] iarsin fri re ar omun na nGrec. Dorat dono Earcail iarsin tar
22] cend set & maine deonugad do Priaim teacht dochum na Trai &
23] a hathnuigedh dorisi, acht na dernad aris cogad fri Grecaib, &
24] rochomaill Priam indi sin cen robo beo. O robo marb Ercail,
25] & o 'tconnairc Priaim daingni a cathrach & nertmhairi a sloig,
26] ron-gab meit menmun & dimus & nir'bo maisi les cena gan a
27] aincridi do iarraid for Grecaib, co rofaid a mac .i. Alaxandair &
28] Ainias for creich go Grecaib, co roinirsiut inis Cheithiria, & co


p.4


29] tucsat leo Elleand Legata. Tancamar-ne dono co lin ar
30] sochraiti i ndiaidh ar creichi, & ni dernad acht nemthni dind, & ni
31] thucad aissic dun tar cend ar sida, & rotinoilit moirneart na
32] hAisia inar n-aigid, & atrachtadar co bagach brigach borrfadach
33] righa & taisig, curaidh & caithmilid & laith gaili na n-uili Assia,
34] otha in Scethia thuaiscertaig, & in n-Innia n-oirrtheraig, & i
35] n-Eitheoip ndeiscertaigh, i cath inar n-aigid, co ndorchradar leo
36] hilar ar rig-ni & ar tusech & ar cathmiled, co ndorchradar-sum uili
37] lendi, & co ndorchair Priam fen cona coecait mac & ingen & clemnad,
38] & cona uilib curadaib & caithmiledaib, rigaib & taisechaib &
39] særclandaib na Trae and, acht lucht in braith nama .i. Ænias &
40] Antinor cona muintir. Ba he sin dered cardusa Priaimh fri
41] Grecaib. Is demin daibsi, dono, ni ba ferr cairrdius Ænias ribsi
42] dia facbaithi isin Trai, inas in cairdis sin Priaim fri Grecu. Is
43] mairg Greca dobera tairisim fair; ar is nama Grec dogress Ainias.
44] Sochaidi do curadaib & do caithmiledaib & d' an{folio 449b}rudaib
45] Grec torchair lais dia laim fen isna VII cathaib LX ar C
46] dochuiredh rinde oc diden na Trae.’ O rochualatar tra Greca na haithesca
47] sin roraid Neastor, is i comairli roraidset-seom & ronertsat, in
48] Trae do fasugud, & æs in braith do indarba esti gan a mbasugad,
49] uair tucad enech Pirr friu fria n-anacul ar brath na Trae.
50] Fororchongairt Aigmenon iarsin i comairli na nGrec for Ænias & for
51] Aintinor, in Trai d' fagbhail fas, & Antinor do dul co hIleric,
52] ferand fuil etir Grecu & Etail siar. Doluid immorro Ainias, gusin
53] lucht rolen, co Sliab Ido sliabh esside for ur mara Torrian co
54] fidbaid cain and. Ba maith do cumdach long in fidbad, &
55] cumdaigther lais XX long andsin, & o tairnic do cumdach a long,
56] doluid la tosach soinindi i tus samraidh for muir Torrian, & a
57] athair .i. Anaichis, ina senoir, & a mac .i. Ascan, & gach æn rolean
58] d'a æs cumtha, immalle fris. Ba bronach dubach derfadach
59] toirrseach imsnimach in n-imirci sin. Ba leasc in turus docuas
60] and. Ba truag tra in gair ghuil & basgairi & mairgnighi ac

p.6


61] fegadh a tiri & a n-atharda duichi iarna n-indarba dia naimdib
62] uathi. Roseolsat iarsin co Traicia, tir cairdiumail do Troiannaib
63] in Traicia sin, gen bai nert acu, ar ba ingin rig Traigia mathair.
64] claindi Priaim .i. Ecuba ingen Chesi. O rosiachtatar tir Traigia,
65] rocumdaigid cathair leo and, & tucsat ainm furri .i. Ænedoss o
66] ainm Ænias. Bai tulach i comfocus don cathair sin, &
67] fualascach coisegartha inti. Doluid Ænias do buain neich de, do
68] thabairt a chraeb for altoire na ndea da denum edbarta doib.
69] Dorala ni ingnad aduathmar do Enias andsin .i. in cet craeb
70] robean a talmain, rosilset frosa fola esti, gur'bo lan do chru &
71] d'fhuil in talam asar'tallad in chraeb. Rosocht Ænias oc fegadh
72] na craibi & na hairrdi aduathmaire sin, & rogab egla & omon
73] mor, cona cæmnacair labra. Rochualai iarsin in acaine mor &
74] in labra n-enert n-atruag asin talmain, & is ed roraidh: ‘Na dena
75] sain, a Ænias, acht tabair anacul dam. Nachum-saraigh fon
76] fualuscach rofhas triam adnacul. Is mesi Polidorus, mac Priaimh;
77] & in tan tainic fainde don Trae, dom-radad-sa o Priaim, & imud
78] oir & airgit lium, cum cliamain co rig Traicia sund .i. Polimestor
79] & Eliona ingen Priaim mo shiur do mnai oca. O rochualamar in
80] Trai d'argain immorro rofeall-samh orumsa, & rom-marb, & romarb
81] mo shiair, & ros-fuc ar n-or & ar n-airget, & rom-adnaic-sea
82] sund, & triam adhnacul rofhas in fidh-sa rob ail duitsiu do
83] letradh. Fagaib in tir fealltach finghalach, & indsaigh co hEtail,
84] ar is and ata a ndan duit ferund du gabail.’ Teit Ænias
85] iarsin, & adfet do Anachis in scel sin, & is ed roraid Anaicis,
86] ba comairli coir dorad Polidorus doib, & doniad na Troiana
87] teachta a adnacuil do Polidorus .i. dognither a fert, & clanntair
88] a lia, & scribthair a ainm, & dognither a ghairm dochum a
89] adnacuil, & ferthair a guba. O tairnic doib sin, tiagait dochum
90] a long, {folio 450a} & fagbaid tir Traigia, & seolaid as co hinis Del.
91] Is and robai Anius, ri & sacart Apaill; & daroine edbairt do Apaill
92] ar cend Æniasa, & is e aithesc dorad Apaill do, nach raibi a

p.8


93] ndan do Ænias crich na ferand do gabail, co risad Edail. O
94] rochuala Ænias int aithesc-sa Apaill, doluid dochum a long,
95] seach Naxon, seach Dionisa, & sech Paron, & sech Ciclaid,
96] do shaighid co Cred. O rosiachtatar cosin indsi sin,
97] cumdaigther cathair doib inti, Fergama a hainm na cathrach sin, &
98] oirisid fri re mis a Cred. Fagait inis Creid do reir faistine
99] Apaill, & tiagait for fairgi d'indsaighidh co hEdail, cona
100] faccadar tir na talmain acht in fhairgi umpu do gach aird.
101] Nosdoirtend sin & gaillim forro andside. Tic gæth & toirneach &
102] tene gelain isin ær, dorchaighit na neoill doib conach fedatar cia
103] leth nothegdis. Atraig in ainfine forsin fairgi, conus-rola a
104] ichtar fora uachtar, tri la & tri aidchi doib isin gabad sin, gan
105] soillsi grene a l-lo, gan soillsi re a n-aidchi. Isin ceathramadh
106] lo atconncadar uaithibh slebti indsi Sdrophaid. Telgid sodain
107] a seolu, & tiagait ar imrum, ar ni raibi coir seolta ocu, co
108] ruachtadar co port indsi Sdrofaidh forin muir Ionda. Is amlaidh
109] robai in indsi sin, lan do buaib & do cæraib & gabhraib, gan
110] nech aga n-anacul no aga n-imcoimet. Dogniat dono feolbach
111] imdha dona hindilib sin agna Troiandaib. In tan tra iarsin
112] tuctha a mbiadha ina fiadnaise, co n-accatar chucu dona slebiu
113] elta do enaib granda Airpi a n-anmand side & siat for grechaid
114] & srengaid a mbiada uaithib asa lamaib, & fagbaid a salchar fora
115] miasaib, & gabait na Troiandaigh a sciathu & a claidme, &
116] nosdicuirit uaidibh a l-los comluind. Seolaid iarsin na Troiandaigh
117] a hinis Sdrofaid seach na hindsi-seo .i. Sdacind, & inis Duilci, &
118] inis Saim, & sech Ithaig & il-indsi ele mara Torrian, co
119] ruachtadar co hEpir, & rolaset a n-acaireda a tir andsin, & dochuaid
120] do accallaim Elena, meic Priaim, uair ba he ba ri i n-Epir in tan
121] sin. Ar dorat Pirr mac Aichil Anromacha do Eleanus do mnai,
122] o dorat fen Ermiona, ingen Menalus, meic Atir, do mnai, iarna
123] hurnaidm ar tus do Oirestes, mac Aigminoin, co romarb Oirestes
124] Pirr andsin a tempull Apaill, iarna brath do sagart Apaill. Go
125] rotimna Pirr re mbas in mac ros-fuc Anromachæ do Molosus a

p.10


126] ainm side ar altram do Eleanus & d'a mathair, & co tuc Aichia
127] a feranus do Elena ar scath a meic .i. Molosus, rand iside do
128] Epir. O rosiacht tra Ænias co hEleanus, fuair morfailti aigi.
129] Doroine dono Eleanus tra faistine do, & roraid fris: ‘Indsaig
130] co hEdail, ar is and ata a ndan duid ferand d' fhagbail’; &
131] dorad comartha do, baili i n-ergebad do mucc find co {folio 450b}
132] trichait banb i tæb srotha Tibir, is and bias do tairisim co
133] cinnti, & cathair do chumdach, & ferand do ghabail; & roraidh ris
134] ni roairised isin Edail comfhocus do Epir, ar is Greic aitrebat
135] inte. Roscar dano Ænias mac Anaichis & Eleanus fo sidh &
136] cæncomrac, & doluid Ænias dochum a long, & seolaidh for fairgi co
137] ruachtatar co hoirer na hEtaili i n-aitrebait Greic, & doberat,
138] a lam fri hEtail gunus-tarrla etir Scill & Scaruibdis, &
139] rogabsat co mur and, co nus-rucc neart imruma & seolta estib.
140] Tiagait iarsin fo Cred ar merugud co port slebi Eathna,
141] ait i n-aitrebait Cicloipecda. Teni bithbeo 'sin tshleb sin
142] dogress, co maided a duibdiad & a lasra a huamaib & a haircelaib
143] in tshlebi sin amach dogress. Dia fhis do dainib conad do
144] suthine tine iffirn dogni dia sin, ar is ed aderait araile conad
145] dorus du dhoirsib iffirnd sliab Eathna. O thainic in maidin
146] doib isin purt sin con n-acatar cucu asin chaill, arracht duine
147] truaigh diblighi, & a lama ar lethad, & se ag dibrigoit, & ag atach
148] mor, & ass ed adbered: ‘Ar dia nime, & ar buide, & ar troigi rib,
149] a Troigiana, marbaid missi, no cuiridh for fairgi me resiu faicfi
150] me sunda’; & dobeir a lam fo glun Anachis, & gebid Anachis
151] a laim ndes i comartha anacail do, & fiarfaigid de can do, &
152] cuich he, & cid nos-tuc andsin. ‘Do Grecaib damsa,’ ar se, ‘&
153] Achenmedes m' ainm, & tanac a luing Uilix meic Letris gusin
154] port-sa. Dochuamar a tir sunda. Ron-la a n-uaim in
155] Ciclopecdai, & tarraid dis uaind, & ros-gab asa glacaib fo cairrgib na
156] huamad, co ndernait minbruar dib, & co nus-duaid oma iat, &
157] atconnarc-sa fen a mbuill etir na samlachaib fuil etir a fiaclaib, &

p.12


158] ibid fin iarsin, & rochodail ina uaimh dia eis. Ni rofedamar-ni
159] Uilix do teacht uad, gan digail a muintire fair; & dochuamair-ne
160] dia indsaigid co rabamar uime, & se ina chodlad, ac bruchtaig &
161] slamrad a fhola & a sgeithi fora ulchain, æn shuil ina chind
162] medither cathsciath Gregda, no esca i coigid dec. Gonmaid in
163] suil sin & brismid & tiagmaid uad anfailtig, imeclaigh, ar long, &
164] rom-facbad-sa gan fis, gan fairiugud dom muintir, uair
165] rochuadus ar sechran uaidhib. Atu-sa fri re tri mis sunda gan
166] biad acht lusrad & scechora bega. Ata anosa Poliphebus, & a
167] uaim dunta fair, ic blegan a gabar & a cærach, & ticfaid chugaib
168] dochum in phuirt-seo, do nighi a ruisc asin saili, amal tic
169] gach læ, & ata C brathar aigi a macsamla fen isin tshleb sin.
170] Is mithigh duib, a Troianu, a theichedh, nachib-baitir sund.’
171] In tan tra robai Aichminides forna briathraib sin, co n-acatar cucu
172] dochum in mara, in torothar n-dermair sin dochum in morchuain
173] .i. Polipebus, & fedan fora muin, & bili giuis arna imscathadh
174] do luirg ina laim, & a ailbin gabar & cærach uime, & doluid
175] seocu fon fairrgi, {folio 451a} & glanaid a gor & a om asa rosc, &
176] rocluinti dresdernach a fhiacal & a cnetach a fhad ac glanad a
177] ruisc.


178]

Cen robai-sium ag nighi a ruisc, nos-elad Troiana seacha
179] amach, & siat imeglaig co foill forin fairgi. Airigidh-sium gredun
180] na ndaine & forned na long ic teacht seocha amach. Imsai-sium
181] ina ndiaid dia tarrachtain, & ni ruacht do in fairgi Ionda tara
182] formna, & o nach tarraidh, air ni rourmais in chonair dochuatar
183] uad, dobeir a trombuiredh miled as, co rocrithnaigh sliab
184] n-Ethna, & gor'fagaib fo tondgar in fairgi n-Iondæ gor'gab
185] omun & imegla lucht na hEtaili ar adhuathmaire in gotha
186] rochualatar; co n-acatar na Troianaigh cuco asna coilltib sluagh dermair,
187] int olc difhulaing d'a braithrib, amal daracho dimora, co rolinsat
188] na purtu ina dochum. Tanic dono sochraidi granda garb and.
189] Mairg Troianu ara tairsitis tend.


p.14


190]

Na Troianu immorro, o'dconncatar in sluag n-edig uathmair
191] na Cicloipegda ina ndochum a sochraide a mbrathar, nos-geb
192] egla & omun iat rompu, & nir'bo omun gan adbar doib. Seolait
193] for fairrgi uathaib in leth rofuc in gæth iat, ar ba fearr leo gabad
194] na fairrgi do fulang & techt for fordal conaire, ina tairisim for
195] cind na Cicloipecda. Rofacsat tra na Troianu as gach gliaid &
196] as gach gabad dib sin i ndiaid araile, co ruachtatar co port
197] Drepaine i Sicil. O rosiachtatar tra in port sin na Troianu,
198] doruacht Achistes rig na Sicili 'na ndochum, & dorad morfailti
199] doib, & rooirisiudar oga fri re, & adbath in seanoir Anachis acu
200] andsin i Sicil, & daronad a feart and, & roclaidedh a lia, &
201] do-scribad a ainm, & rogairmedh he dochum a adnacail, & rofearad a
202] guba, amal ba bes la gentib in cluichi sin do denum dia
203] marbaib.


204]

O tainic tra cend denus iarsin, tainic soineand a haieor &
205] coir gæthi dochum na hEtaili. Dotriall Ænias do rer forcedail
206] faisdine Casandra & Eleana, & roglanait a longa, & rolaid lais
207] forsin fairrgi, & o thairrnig do ecor a long, rosheol amach for
208] fairrgi o imrum urlum urmaisnech conach facatar uaithib ar cul
209] tir Sicile.


210]

Arai sin, ba galar la hIunaind, la sedig Ioib, uair robai
211] a hancairdi fri Troendaib arin lethbreth ruc Alaxandair, mac
212] Priaim, imon ubull orda. Doluid iarum Iunaind do agallaim
213] Eoail, rig na ngæth, & is ed roraid ris: ‘Atait seacht n-ogha
214] bindi agamsa, & at e rocæma, & ata æn ug and doderscaig dib
215] uile .i. Deopea a hainm. Doberthar duitsiu hi a lanamnus in
216] ogh sin, & teilg uait na gætha fon fairgi do buaidhrid & do badud
217] loingsi Ænias, teid anosa tar mo sharugud-sa co hEtail.’ O
218] roghell Iunaind immorro in logh sin re hEoil, gresis Eoail na
219] gætha amach iarsin asa n-uamaib & asa n-aircelaib fon fairgi,
220] amal tic slog namad fo thir, & fuasnaid {folio 451b} in talmain &
221] int ær o anfine dimoir. Tinoilter & dluthaigter na neoil co
222] rodiclithset soillsi na grene arin loingis Troianda, & co tainic
223] dorchatu granna doib, cona fedatar cid noraghtais.


p.16


224] Nosdoirtend forro iarum in duibsin & dearrtan & in toirrnech & an
225] tene gealan, cona fedatar durais dia mbethaid. Tic iarum
226] ganngæth as cach aird fon fairgi .i. Eubrus anoir, & Notus
227] anes, & Africus aniar. Focerd in fairgi ina cnocaib & ina
228] slebtib, & bruigid & brissid muru na tond frisna halltaib & frisna
229] trachtaib, co clos a muirnd & a ngair fona tuathaib & fona
230] crichaib echtarcianaib. O 'tconnairc Ænias na hairdi sin,
231] adracht ina shesam, & rothocaib a lama & roraid na briathra-sa:
232] ‘Truagh duib, a uilicumachtacha, nach and adorchar-sa oc
233] cathughadh oc diten na Trae, baili i ndorchair Eachtair, &
234] Treolus, & Alaxandair, & Memnon dub, ri na Pers, & Sarpidon, &
235] Pentesilia, & anruid & særcland na Troiana ar cheana, resiu
236] dobertai in digal-sa aniu foraind.’ In tan tra robai Ænias forin
237] sod sin, tic in gæth dianad ainm Aquilo atuaid a n-aigid na seol
238] cona sian-san & cona muirn moir le. Tocbaidh tonda in mara a
239] n-airdi co ruachtadar renna nimi. Dluigid in fairgi cor'bo ler in
240] talam sis trit in fairgi & tresin sal etir na tondaib, & dobeir side isna
241] seolaib, co roimpo tæba na long frisna tondaib adbulmhoraib na
242] fairgi, uair roshailset co ticfaitis forro isna longaib na tonda
243] batar ina cnocshlebtib osa cind. Brister na rama, & dogni
244] gadrach dia longaib, scengith a tairrneda estibh, & scailit a
245] claraid. Tocaibther in grian & in gainim a hichtar in mara, co
246] mbai aco for lar a long & a leburbarc in tæb anis, & forran na
247] tond annuas, ac dubdortad forro. Tic iarsin tond baiti co luing
248] na Liceta i mbai Oirentes, & adraig a n-airdi uasin luing, &
249] nos-dortand fuirri, co rola in luamairi tarin luing amach isin
250] fairgi, & co roimpo in sæbchoiri fo tri in long, & co roshluig
251] iarsin. Ba trog tra in gair dolecset na Troiandaig in tan sin oc
252] fegadh a muintire ica mbadud, & nachar'fedsat a foirithin, &
253] siat fen ica mbadudh. Scailther in coblach, co mbatar ica
254] mbadud seachnon in mara. Berid Notus .i. in gæth aneas, tri

p.18


255] longa dib, & nos-geb dona cairgib folaich robatar i ndomain na
256] fairgi, co mbatar immalle for badud. Berid dono Eubrus .i. in
257] gæth anoir, tri longa ele i ndomuin in mara .i. long Ilioni, &
258] long Achates, & long Eletes. Roscailset a comdluta, co mbatar
259] for badad .i. in tæmad oca mbadad & aga forrach anis, & in
260] ainfine & forran na tond annuas. Is e sin buaidrid & cumasc
261] tucsat na gætha for loinges Ænias.


262]

Tocbaid Neptuin a cend uasin fairgi, & o'dconnairc Neptuin
263] in gne robai forsin fairgi, ba holc les inni sin, & rofergaig
264] frisna gæthaib .i. re Sdeiphir & Eoir, & roraid friu co ndigeltai
265] forro indrad & milledh a feraind uime, ar is la{folio 452a} Neptuin
266] rigi na fairgi. Techid na gætha iarsin, & tic feith ciuin forsin
267] fairgi. Rosægh iarum Ænias lucht VII long co port n-Afraiche,
268] & se lochairthi, lethbaiti, iar ngoid celli doib dia n-anmain.
269] Tiagait iarsin isin port, & fadoit tente iarsin, & doberait a
270] n-eallaigi chucu asa longaib dochum a tented dia tirmugudh.


271]

Teid iarsin Ænias for bend aillt bui i focus doib, do
272] dechsain na fairge, tus in taicfed nech dia muintir for sechran
273] na fairgi. Adchi dono Ænias in tan sin tri doimh allta romora,
274] & ailbin d'aighib alltaib ina ndiaid asin caill, ag ingilt fheoir.
275] Gebidh Ænias chuigi a shaigidbolg & a bogha, & marbaid VII
276] n-aighi dib imna tri damaib resiu rosiacht leo scailedh uadh, &
277] berait lucht in coblaigh chucu iarsin agh gacha luingi dib, &
278] fuinit in biadh & nos-goraid & caithid biad & ebaid fin iarsin
279] tucad leo a Sicil.


280]

Nos-neartand Ænias iarsin, & nos-gresind comdis
281] nertmeanmnaigh fri fulang gacha docrach dogebdais, & gacha gabaid
282] dotegemad doib, & roraid friu: ‘Bud aibind duib,’ ar se,
283] ‘beth i n-Edail, ic indisin gacha gabaid fogebthai.’ Tainic
284] dono doib iarsin a mbruth & a mbrigh & a soimenma, & rolaiset
285] bron & dogaillsi dib triasin nertadh tuc Ænias forro, & tic
286] dono adaich iarsin & cotlaid for feor dighaind in fhasaigh
287] inar'gabsat port.


288]

O tainic dono soillsi in lai arnamarach, atracht Ænias,


p.20


289] & Acades imalle fris, & focerd cuairt imon airer inar'gabsat
290] calad, tus in faicfed nech, no in taicheradh do æn duine
291] don lucht rochuaid for sechran uaidib. In tan tra robatar
292] a ndis ac imdeacht na cailleth bai i comfocus in puirt
293] inar'gabsat, dorala doib Uenir, mathair Ænias, i ndelb
294] bansealgairi. Dobeir Ænias aichne fuirri, & acainedh fria a imned
295] & a documul. Dobeir dono Uenir nertad fairsium: ‘Na rub
296] lagad duid,’ ar si, ‘gach gabad & gach docair fogebar, air gidh
297] mor do gabthib dogeba, elabair as cach gabud dib, & rosia
298] Edail fo deoid.’ Ocus roraid ris: ‘Ata rigan i comfocus duid,
299] & is le in ferand-sa itai .i. Dido ingin Beoil, & ata ac cumdach
300] cathrach, & berat-sa eolus duid cosin cathraig sin, & dobera in
301] rigin .i. Dido, failti duidsiu, & doroised do muinter imslan
302] chucad iarsin corigi in cathraig.’ Teid Uenir roimpi iarsin co
303] tulaig bai isin cathraich, co n-acatar na sluaga ac cumdach na
304] cathrach, foirind dib ac cor a fotha, foirind ic ordugud cloch,
305] forind ic imorchar gainim, foirind ic suathad æil, cach dib ria
306] hobair amlaid sin. O 'dconncatar in cathraigh, ros-faid Uenir
307] uaide iad gusin cathraig, & dorat dichealtair umpo, & dochuatar
308] gan fhaiscin etir na sluaghaib, co ndeachatar isin cathraig, &
309] rochuatar i tempull rocumdaich Dido do Iunaind cruthaigh isin
310] cathraig, & doconcadar arna rindad a slesaib in tempaill fuath (.i.
311] dealb) na Trai, & delb scor na nGrec; delba Priaim & na Troiana.
312] Rorindad and dono dealb in catha, amal robid Echtair & milid
313] na Troiana ac tafand na nGrec, & amal robid Aichil & milid Grec
314] ic tafand {folio 452b} na Troiana. Fuath Echtair & Aichil i comrac
315] desi, & amal adorchair Echtair le Aichil a comrac dessi, & amal
316] nos-fuc Achil corp Eachtair a timcheall na Trae a ndiaidh a
317] carpait, & rorindad ind dono amal rocathaig Pentesilia in
318] primrigan cona Cichloisctib, & amal atorcair le Pirr, mac Aichil.
319] Amal atconnairc Ænias tra in rem-sea forna delbaib, adnaig a
320] tromosnad ass, & caiidh gur'bo fliuch a edach, & roraidh re

p.22


321] hAchades: ‘Cia tir isin domun,’ ar se, ‘nach clos troigi na
322] Troianach.’


323]

In tan tra roraidh Ænias na briathra-sa, doroich in
324] rigan rosochraidh, Dido, ingen Peil, co dorus in tempaill, ic
325] ordugudh do chach a oipri, & ac cumdach na cathrach.
326] Doruachtatar dono in tan sin gusin rigain tuissich in lochta
327] rochuatar for easbaidh o Ænias .i. Andteo & Sergestus, &
328] Cloantus, & Ilionius, & sochaide ele 'malle friu. Rosocht dono
329] Ænias ic fegad in fiallaig sin. Roagaill Elionis in rigan
330] or'doruachtatar ina dochum. Is ed roraid: ‘A rigan,’ ar se,
331] ‘oircis dona Troianaib truaghaib-sea, roimluaid gæth tre
332] ilmuire, & tancamar ar combadad dochum do chrichi-siu &
333] t'fheraind, & na longa fos na leg a loscad, acht dena trocaire arin
334] cenel craibthech-sa, uair nocho do denum uilc tancamar isin
335] crich so, acht legar aighideacht duin isin port i tangumar, co
336] rodaingnigim ar longa & ar rama. Robai ri craibthech againd:
337] nocho raibi nech ele bud fearr gal & gaisced na bud calma i
338] cathaib inas e. Ma ta a mbethaid in ri sin .i. Ænias, & co tora
339] cugaind, ragaid in leth rotriallsam teacht .i. co hEtail. Mini
340] thora immorro Ænias cucaind, rachmait ar cul co Sicil do saighid
341] Acasdes.’ Dorad Didho fregra fair: ‘Rochualamar,’ ar si,
342] ‘areor na Trai & na Troiana, & is mochen daib. Robar-bia
343] failti sund, & cumaidh crichi & feraind, & ni ricthi a les tocht a
344] tir n-aile etir, noco ti Ænias cugaib, & d'a tisad Ænias fen sunda
345] rod-fia morfailti.’ O rochualaid tra Ænias int aithesc-sa, focerd
346] de co hobund in diceltair robai tairis, & doluid chucu Ænias
347] i soillsi moir, & ba suairc, & ba sochraid, & ba sercach
348] soicheneoil in læch tainic and. Mong findbuidi fororda fair, gnuis
349] cæm corcurda aigi, ruisc cochlacha caindelta ina chind cosmail
350] re delb ndea, in delb rola a mathair .i. Uenir, o li serce ina
351] ghnuis, co rocarad gach æn he in nech rosillfed fair, & agaillidh
352] in rigan, & is ed roraid fria: ‘A rigan, as tu at ænur airchises
353] diar sæthur & diar troighi, & dobeir failti dund it tigh & id
354] cathraig. Gid ed sin cena dedlaigh ar comain ort, acht co
355] roicad dei nimi frit a ndingnea do maith rinde, & i cen mairid


p.24


356] srotha & aibni, slebti & senchoillti, meraid duitsiu a chlu
357] & a urrdercus & a ardmholadh na maithiusa dogni orainde.’
358] O roraid Ænias na briathra-sa, rothæd chuigi Lionis, &
359] Sergestos, & Gian, & Cloantus, & Anthea, & cumaisgidh co
360] forbailidh fris, & ba fo leo in frithi fuaradar.


361]

Rosocht Didain o 'dconnairc inni sin. ‘Masa tussu Ænias
362] mac Anachis,’ ar si, ‘& mac Uenire {folio 453a} bandea,
363] rochualamar-ni do seghuindeacht, & t' indleacht, & t' indrucus, do ghail,
364] & do gaisced, & do shærclantacht, & do mormaithius cena.
365] Rod-bia in failti sunda againni.’ Ocus berair uaidi arsin,
366] XX boin, & XX dam, & XX tindi, & XX cærach cona
367] n-uanaib, do lucht na long. Berid Didho dono Ænias
368] le ina pealait righdha fen. Ba cæm in teach rancus and.
369] Batar imda edaighe srollda siregdha, & edaigi cumdachta gacha
370] datha inti. Batar imda cuirnd co n-imdenum, & bledheda,
371] & buancopain ailli orda & airgit i l-lamaib mac særclanda
372] soicheneoil oc fri dail inti. Batar imda biada særa somhillsi
373] for miasaib cæma cumdaigthi do airgit & d' fhinddruine &
374] gemaib carrmogail gacha datha inti. Badar imda lenda sena
375] somesca inti do chenel gacha dighi aga ndail forin teglach fial
376] forbhailigh fuil imun rigain n-uir n-oiregdha, im Didhain, ingin
377] Beoil. Ba haibind tra robas isin tigh sin.


378]

Faidis dono Ænias Acates uad ar cend Ascain gusin luing, &
379] adbert fris in brat corcra corrthurach Elena, robai isin luing, tuc
380] le a Mecnib, do thabairt les, & in flesc rigdha d'or, nobith a
381] laim Iliona, ingine Priaim, & in muntorc oir do thabairt les dia
382] thabairt i n-aiscid do Didhain. O rofitir Uenir, mathair Ænias,
383] meic Anachis, teacht ar cend Ascain, tet side do saigidh Chuipit,
384] meic Ioip, dia febus a sherqui-sium o gentib, & ros-guidind co
385] rogabad delb Ascain, conid e notisad i richt Ascain ar æn re
386] hAchates do saigidh Didhaine, co rofaslaiged gradh Ænias i
387] cridhi Didaine, & rogab Cuipidh do laim o Uenir inni sin, &


p.26


388] dobeir Uenir iarsin for Ascan suan codulta, & dobeir le co
389] mullach slebe Idala ina suan codulta. Teid dano Cuipith, mac
390] Ioip, i ndelb Ascain ar æn & Achates, & na haisceda leo, co
391] righsuidhi nDidhaine, airm a mbatar flaithi & maithi na Tirda &
392] na Troiana im Didhain, & im Ænias i cofleidh n-aibind
393] n-oiregdha.


394]

O rotaisbenad na hasceda do Ænias, dorat Ænias do
395] Dhidhain. Roingantaigh Didha & maithi in rigdai, & romolsat
396] na haisceda, & ba buidech in rigan dib, & dotocair dia ndochum
397] Cuipid i r-richt Ascain, & ba faileth fris, ar bo doigh le ba he
398] Ascain fen bai and, & nir'bitir gur'be Cuipid. Ba cuimneach
399] Cuipidh imoni rogheall do Uenir, & rourail serc Ænias a
400] cridhe Didaine, cor'bo difhulaing di romet & rothruma serce
401] Ænias ina cridi. Ba subach forbailid rocaithed in aidchi sin:
402] & ag Tirdaib & ac Troianaib ba forbiseach. Bai gradh i cridhi
403] nDidhaine; & ba haibind le imagallaim le hÆnias ar med a
404] serce le. Rofiarfaig de mor do scelaibh Priaim & Echtair &
405] Memnoin, & rofiarfaigh cindus fear Diomidh & Achil, & cindus
406] docos acusam fo deoid arin Trae, & cindus terna-som esti, & cid
407] do tirib roimthigh co toracht Afraic.


408]

O rofiarfaigh Dido na scela-sa do Æni{folio 453b}as, robatar
409] uile ina tost lucht na rigda ac frithalum na scel noindisfed
410] Ænias. Is e frithalum frecra dorat Ænias for Didain, ingin
411] Beoil: ‘A rigan,’ ar se, ‘is trom lim & is lesc indisin na scel
412] sin, air is aithchuimniugud cumad & broin & doghaillsi dam na
413] scela sin do indisin. Gid ed dono, indisfed co cumair duitsiu
414] ni dib, ar is ed as maith leat. In tan tra rosithaigad Greic,’ ar
415] se Ænias, ‘& dorcratar a righ & a taisigh & a curaid & a
416] caithmilid fri re X mbliadan 'sin cathugad frinde, is e airic a
417] rancatar Greic, each cranda do denum, a mbiadh X traighi ina
418] fat, & L traiged ina lethad. Togtair & tinoltair forgla curad &
419] caithmilid & anraid Grec, & dobertar a mbroind in ech cranda
420] iat, & iathar forro int each. At iat so na taissich rotinoilit


p.28


421] ind .i. Steneleus, & Tesandrus, & Acharias, & Toas, & Pelides, &
422] Neptolinus, primus Machaon, Uilixes, Menalus & a n-as dech
423] anruid Grec immale friu, XC a lin uile. O tairnic tra do
424] Grecaib, amal rob leor leo, cumdach & egar in ech cranda
425] sin, fagbaid int each ina scoraib dia n-eis, & oclach a cuibrech
426] athach uad, & tiaghait immalle lin a loingsi, co mbatar for scath
427] indsi Tenedoss, a foluch. O rochualamair-ni scuru na nGrec
428] do beth fass, & in coblach do imtheacht ass, rofailtigsim fris, &
429] rofoslaigid in Trae, & dochuamar-ni d' fegad na scor fas, & ba
430] haibind duind ac siriudh gach longphuirt, & siad fas, co
431] fuaramar and int each cranda gan neach ina farrad. Ba hingnand
432] lind cidh 'mar'fhacsat Greic, & cid 'ma ndernsat isin romeid ut
433] he. Doruacht Timoedes ar ndochum, & is ed ronert, a breith isin
434] cathraigh. Capis immorro is ed roraid side: `Is demin,' ar se,
435] `ni rofagaibset Greic int arracht-sa gan indell uilc ecin and do
436] lot na Trae. Is ed as choir, a chor re hallt mara, no a loscad,
437] no a thollad'; co festais cid nobiad ina medon.’


438]

‘Doruacht Licon, mac Priaim, chucu in tan sin, & is ed
439] roraid: `A Troianu troga, is mor in bæs fora taithi, ma credid
440] na Grecu do fagbail in arrachta-sa ogaib gan celg and do bar lot.
441] Is demin,' ar se, `atait sloigh Grec a foluch isin chrund-sa,
442] no ata celg ecin d' ar lot-ni, no do scailedh muir na cathrach
443] roime. Na tabraid, a Troiana, tairisi don n-eoch-sa. Cid bed
444] bes and, amdagar-sa na Greic triasin tan-sa rofagbaised.' O
445] roraid Lucon na briathra-sa, crothaid in gai mor bai ina laim,
446] & focert urchur de co mbai ar bocad i mbroind in ech
447] cranda. Focerd airmgrith dona miledaib andsin i mbroind
448] in ech.’


449]

‘Dofuaratar na Troianaigh in tan sin ægairi in ech cranda
450] .i. oclach, & cuibrech fora lama ria druim anniar, & noberaid
451] co Priaim, co roindised do imthusa Grec, & cidh dos-fuc is
452] amlaid docuatar. O rosiacht co mbai i fiadnaisi Priaim


p.30


453] doroich cach ina dochum dia fegad & do chloisteacht ria
454] scelaib. In tan adconnairc na Troianu uime as cach aird,
455] tuc-sam a tromosnad ass, & caiid, & is ed roraidh: `Is
456] mairg damsa andiudh. Ni fhuil mo din i tal{folio 454a}muin toir
457] no tiar, uair gid iat Greic nom-tairsidh, romuirfidis me.
458] Troianaig, dono, ad buidin bidbudh dam. Romuirfet-sen me.' Ocus
459] dogni guba mor iarsin. Dothædh ar craide dhaine fair, &
460] oirchesmid de, & mhathmait a anum do, & dobeir Priaim comairgi
461] do do fuaislaigid de, & roraid fris: `Lec uaid Grecu, & bi 'malle
462] rinde dogress, & indis dund co fir cid ara ndernsat Greic in met
463] romor ut int ech cranda, & cid rob ail doib do rochtain trit.'
464] Torgaib Sinon a lama iarsin dochum nime: `Toingim,' ar se,
465] `fo deu nime nach abraim breg frib acht fir uile. Is ed dlegait na
466] Grecaigh dind a miscais. Dligthi-si immorro, a Troianu, bar ngrad
467] uaim, ar is sib dorad anacul dam. Menerba, bande na nGrec,
468] is i sailet dia foirithin i cathaib dogress. Dochuaidh Diomidh &
469] Uilixes, co rosharaigset tempall Minerba, co romarbsat a
470] coimedaigh, co tucsat arracht Menerba leo 'na scoraib. O doruacht
471] 'na scoraib rolassat a ruisc, & tainic allus mor goirt amal sal
472] triana bullu. Roling a n-airdi fo tri. Rochroth a sciath forru,
473] & robertaigh a gai, & rogab tra omun mor na Grecu triasna
474] hairdib sin, & ba hecail leo Minerba do impod forru. Roraid
475] Calcus friu in tan sin: `Gabaidh,' ar se, `na scuru, & ergid
476] for fairgi; co tistair aris o Grecaibh for cul, nocho cuimgith dul
477] arin Trai.' Roraid dono Calcus friu co nderndais in dealb-sa in
478] ech cranda do Menerba do chotlugud a fergi. Is airi dono
479] doraidh a denum co romor & gu roard conach cæmsad sibsi a
480] breith isin Trae. Air dia mberthai co mbeth os muraib na
481] Trae oga fegad asa medon, rosestais lucht na hAisia co metis
482] os muraib na Grecia ica n-indrad.' Rocredid in scel-sa o
483] Shinon ac Troianaib.’


484]

‘Dorala dono olc ele and la tæb na tosca sin dochuaid
485] Sinon do bregadh na Troianach .i. Lucon, in tan robai ic
486] edbairt tairb moir do Neptuin, tancatar da nathraigh chucu


p.32


487] don fhairgi o insi Tenidos co ngrain n-adhuathmair & a
488] formnada & a cind a n-airde forro, & ruisc gera lasarda leo, & siat
489] teanna tenntide, & a crais forloiscthe, & a tengtha for bertnugad &
490] for fedughad ina cendaib, & teichmit-ne rempu fochetoir, &
491] tairthid maccu Lucoin, & nos-ethaid, & tegaid co Lucon fen asa
492] haithli, & iadait ima broind & ima braigit. Doniat circlu dib, &
493] ataigh Lucon oca taithmech de cona glacaib, & ac buiredach &
494] ac becedach as co clethi nimi, & tegait na nathracha iarsin co
495] tempull Menerba ina fiadnaisi, & nos-failgid fo chossaib &
496] sciathaib Menerba. Ron-geb oman & egla sinne uime sin, ar ba
497] derb lind ba hair doratsat na nathracha amus ar Lucon cona
498] maccaib arin gai tarrlaic a mbroind in ech cranda, & is ed
499] roraidsim uile: `Berar int ech isin cathraig, ar is ed is maith
500] lasna deib.' Scailmit-ni muru na cathrach reme, & berar dochum
501] na Trae, & rosiacht focetoir isin tairsech, co ndernsat na fir
502] robatar and airmgrith mor, & anddar lindi andside ba he rath
503] na bandea tainic {folio 454b} tarin toraind, & bermait in arracht co
504] mbi 'sin cathraigh. Ba subach forbailid lucht na cathrach don
505] gnim sin, & ba coro doib bron de, dia festais indi robai and iarsin.
506] Dogniam iarsin edbarta a n-onoir Minerba. Tic in oidchi iarsin,
507] & dotæd cach ina diaid dia tigh, & codlaid co trom na Troianaig,
508] scith a aithle a n-astair & a sæthair.’


509]

‘Tic dono coblach na nGrec o insi Tenidoss co foill, co
510] tarrachtatar port na Trae, & adhainter tobchaindeal i luing
511] Aigmenon i comarc fri Sinon in tan robud mithig do oslugud
512] don tshlogh robai 'sin ech chranda. Adracht dono Sinon
513] asa leabaigh in trath sin, & teid for muru na Trae, & o
514] 'dconnairc in comarc, teid, & oslaigid don tshlogh robæ 'sin
515] ech cranda, & tiagait-sium focetoir, & marbait in fialluch robai
516] ic fairi na Trae, & oslacit doirrsi na Trae frisna Grecu, &
517] dochuadar uile co mbatar for lar na Trae. Ba cetchodlud
518] damsa andsin, co n-aca chucum Echtair co mbron mor & co


p.34


519] toirsi, & se ac cæ, & is i gne robai fair in tan sin, in gne i r-raibi
520] in tan ruc Achil iarna marbad a cengal a ndiaid a ech & a
521] carbaid timchell na Trae .i. a ulcha & a gnuis salach, a mong
522] lan do chru & d' fuil & luaithred arna cumasc, a corp salach
523] fuilide crechtnaigthi uime, & is ed roraid rim: `Teich, a meic,'
524] ar se, `resin tenid-sea. Atait namait ac inrad na cathrach.
525] Is duid aithnes anmanda do carat & a laimdeo. Cuinnigh
526] ferund fos i mbaile aile doib, ar adorchair in Trae annocht fri
527] lar.' Cen rom-ba-sa isin chodlud sin & isin aislingi, robatar na
528] Greic ac indradh na cathrach & dochualaid in gairguba & golgairi
529] & iachtach & eigmeach & mairgneach in tshloigh mormuirnigh
530] na namat ag sladbrat & ic indradh na cathrach.
531] Rom-duiscther-sa as mo chodlud imon mormuirn sin & in
532] tshlat-tuargain rolin in cathraigh, & rom-dhealb grain & egla & omon
533] & tegim for mullach mo thighe ic cloisteacht cid robai and.
534] Co n-aca in tan sin in cathraig 'na hænchorrthair tenedh & co
535] cuala in gair doronsat na sloigh & na stuic ica seinm seachnon
536] na cathrach. Rofhetar andside gur'bo iat Greic robatar and
537] oc inrad na cathrach. Rom-geb-sea ferg iarsin & don-gni
538] damh dasachtach dim & gebim m'arm gaiscidh & tegim &
539] in sochraidhi rom-len d' fhorithin in righ. Doruachtatar
540] dono chugum isin forithin sin Rifeus & Ipanis & Diamas &
541] Corebus & doruacht chucum sochaidhe ele do anradhaib
542] Troianach. Focherdsam iarsin a cumasc na nGrec & dothoit
543] sochaidhe dib lind. Robai tra aduath mor & duba & basugad
544] & comartha bais sechnon na cathrach isin aidchi sin.
545] Doruacht chugaind isin tan sin Androigius ardtuiseach do Grecaib
546] ac slaidhi & ac esargain & ac leodh & ac ledradh & ac dichendad
547] na Troianach & doratsam-ne amus calma {folio 455a} fair & dathoit
548] lind Androghius & sochaidhe do Grecaib imalle fris. Gabmait
549] foirn iarsin armu & sciathu na nGrec & adnaigim i cumusc friu
550] dia marbad in bail a faghmais a mbæghal triasin celg sin.
551] Doriachtsam i cumusc Grec iarsin co tempull Menerba. Ba
552] handside tucadh Casandra, ingen Priaim, ar egin asin tempull.
553] Tiaghmait-ni dia cosnum friu ar nir'bo fulaing duind beth ica

p.36


554] fulang gan dul dia foirithin. Doberaid na Greic dono aichni
555] foirn iarsin & impoid chugaind & focerdad ar n-ar & rothoit and
556] Croebus, & Rifeus, & Ifanus, & Diamus, & Panachtus, & sochaide
557] ele immalle friu. Elaim-sea a sin iarsin, & Ipitus, & Pelias, &
558] tiagmait co dind in righ d' fhoirithin Priaimh. Bai nert mor
559] andsidhe ac cathughudh tar cend Priaim. Badar andsin
560] teglach in righ fen & a amhsach & a sochraidhe as gach tir.
561] Roferad tra cath fichda, fergach, feochair andsin do cechtar in
562] da lethi etir gaiscedachaib Grec & trenferaib Troianach. Doluidh
563] dono Pirr mac Aichil cona Mirmedondaib & co n-ogbaid indsi Scir
564] uili triasin cath, & maididh rompu in cath & focerdaid ara mora
565] & murait in daingin & brisid in rigdæ & dathoit Priaim do
566] laimh Pirr meic Achil. In tan tra adconnairc missi Priaim do
567] thoitim, tic for mu menmain cuimni m'athar .i. Anacis .i. fer
568] cumtha & comæsa Priaim. Tic dono mo mathair, Uenir, in
569] bainde, & gebid mo lamh 'na laim & roraid frim: `Cia
570] morbruth fergi, no cia dasacht fil fort, in tan nach tabrai dot airi in
571] senoir Anachis & do mac Ascan & do sedigh Creuisa do beth
572] isin gabad atait & na Grecu ic indrad na cathrach & ica loscad
573] umpo do gach leth & tussu forin cathugud dimain fora tai, uair
574] rodhilsighset na dei adarthi uili dilgind na cathrach & na
575] Troianach annocht, & ni thig ditsu tesargain. Leig as in
576] drochciall fora tai & dena mu chomairli-sea, air is fearr duid inas
577] indi dogni. Erigh do thigh, & beir leat t' athair Anachis & do
578] mac & do bean & do laimdea asin cathraigh amach in bail a
579] fuigbea diden forna Greco, ar ni fuil do din isin cathraig-sea
580] anocht. Erg co luath dot tigh. Na len don dail fora tai.
581] Teich ass co calma & fagaib in cathraigh & cuinnich do din
582] i mbaile aile ar adorchair in chathair-sea annocht.'
583] Dochuadus-sa iarsin dom thigh do rer comairli Uenire, & rolegis uaim
584] mo cathugud & doraidus fri hAnachis: `Doruachtadar ar
585] namait i focus, & is mithig duin a teichedh, ar ni fuil ar ndin
586] sund.' Roraid Anaichis ni theichfed, ar ba fearr les a bas ica

p.38


587] naimdib inas beathu iar n-orgain na Trai. Ba dith in
588] fiadhnaisea roraidis-sa frisseomh: `Fogeba-su co luath annosa
589] inni sin, mad he do thoga; air doro Pirr cugut, & se croda fulidi
590] iar marbad a meic a fiadhnai{folio 455b}si Priaim, & iarna
591] dhichendadh fen iarsin. Is demin fogeba-su bas uadh, mad ferr leat inas
592] teched. Dogebum uile in cetna dia n-anum sund.' Ticim-sea
593] iarsin & Ascan & Creuisa ac cai ina fiadnaisi & ic atach co
594] tisad ar æn rind asin cathraich amach, & na tairisitis innte for
595] cind na nGrec dia mbasughad. In tan tra adconnairc Anachis
596] in doghaillsi moir sin & in bron foraindhe, ba galar trom
597] laissium inni sin & ba cunntabairt lais cid dogenad, in dul
598] leo, no in anad, & tocbaid a lama & a rosc dochum nime & is ed
599] roraid: `A dei nime, tiged bar furtacht chugum, & nertaidh in
600] comairli coir form.' Tic dono in tan sin co hobond torand mor
601] and, & tic do retla thaitnemach co soillsi dermair le do nim co
602] ndesid for cleithi in tige i rabamar-ni co rosoillsigh coill slebi
603] Ida. O 'dconnairc Anachis inni sin is ed roraid: `Is maith in
604] celmuine,' ar se, `is relta inchoisc eolais moir & seda conaire
605] sut. Is intochta le. Misi leb,' ar se, `gan fhuirech fodesta
606] gibe leath tiaghthai.' Is ed dono roraidius-sa,’ ar Ænias, ‘in
607] tan sin. `Is mithigh teichid calma and. Doruachtatar Greic
608] i focus. Ata tempull fas isin chnocthulaigh re cathraig amuig
609] .i. tempull Ceriuir, & cid beg d' ar muintir ternas asin orgain,
610] tiged connigi sin. Beraid-sea dono Anachis ar mo muin in
611] chonair raghat gu rub inand bas no betha duind. Tæd dono
612] Ascan iarsin immalle frim. Teid Creuissa ingen Es inar
613] n-airrchest. Tabradh dono Anachis ina laimdeo lais ar ni coir
614] damsa a thadhall & me crodha fuilidi ar marbad daine.' O
615] thairnic dhamsa,’ ar Ænias, ‘int aithisc-sa do rad, gebim
616] Anachis ar mo muin & Ascan imalle frim, & Creuisa allaid
617] cendaidh inar ndiaidh. Nom-geb tra omun & egla mor.
618] And-dar lind is Greic nobetis ar ar cind gach conair dothegmis.

p.40


619] Doriachtsam tra as gach eslind co tempull Ceruire bai i tulaig
620] ed on cathraigh amach. Doroichet dono ar muinter uile coraigi
621] sin acht Creuisa 'na hænur & ni fedar cid ros-fasto dom es, in
622] scis imtheachta, no merugud for conair egin. O thellus mu chell
623] dia torachtain chugum, fagbaim Ascan & Anachis aga n-æs
624] cumtha & rom-geb ferg & bruth & gebim m' armgaiscidh form, &
625] teigim aris dochum na cathrach do iarraidh Creuisa. Tegim ar
626] mo lurg in conair tanag asan cathraig tus in tochrad im aigid.
627] Teigim dom thig fen dono fora hiarraidh, ar ba doig lim a
628] himpud for cul dochum a leaptha laighi. Ba lan dono in teach
629] isin dona Grecaibh ica loscad. Impoim-sea uaidib andsin co
630] foill, & teigim d'iarraid Creuisa in conair robo doigh lim a dul.
631] In tan tra robadhus ag siriudh na cathrach as gach inudh i
632] n-aroile co n-aca chugum delb Creuisa incus ba mo & ba haidbli
633] inas amal ba haichnid dam dogres. Sochtaim-sea ica faiscin ar
634] ba hin{folio 456a}gnad lim in gne adconnarc fuirri & ni forcæmnacair
635] a hagallaim. Labhraid-si immorro frimsa & is ed roraid: `A
636] chomaim inmain,' ar si, `nocho deonaighit na dei duitsiu mu
637] breith-sea leat asin tir-sea, & nocho rom-lecfet do Grecaib acht
638] oirisfet sund icna deib. Tusu immorro bia for loingis co fata &
639] sirfea mor tire & muire n-anaichnid. Ni geba crich no ferand,
640] gid mor sirea dib, co ris co hEtail. Fogeba catha mora &
641] coctha inte, & is tusu bus fortail, & geba flaithius na hEdaili ar
642] egin, & dobera rigain do dingbala inte & is dot shil betit flaithi,
643] & righ, & ruirigh i n-Edail dogres. Lesaig dono in mac mbeg
644] rod-fuil etraind ar ndis, ar is coir a lesugudh co maith, uair is e
645] bus righ i n-Edail ad diaidsiu. Imthig fodhesta,' ar si, `&
646] beir bennachtain. Misi, dono, na bidh m' iargno fort, uair ni
647] legit mar æn frit.' O rochuala-sa na haithesca roraid Creuisa,
648] egainim-sea sin co mor & triallaim fo tri adamh laim do thabairt
649] ima braighit, & elaid fo tri uaim, & ni mo tarrthus cend furre no
650] forin gæth. Impoim-sea iarsin co bronach, toirrseach, dochum
651] mo muintire. Tic dono soillsi maidni fai sin, & tinoilit cach

p.42


652] as gach aird don fhoirind roela asin orgain inar ndochum, &
653] doghniat uile a muinterus rimsa, & gellaid rim mu coimideacht
654] gach leth noraghaind.’


655]

‘Tiagmait uile iarsin ar æn la soillsi in læ .i. mesi & m' athair
656] .i. Anachis, & mu mac Ascan gosin slogh rolen dind co sliab
657] nd-Ida, & cumdaigther coblach againd and, & o thairrnic duind
658] ar coblach do cumdach, tiagmait co Traigia, & o Traicia co
659] hinis Deil, o sin co hinis Ciclaigh, a sidhe co hinis Creid, o inis
660] Creid co hinis Sdrofaigh, a side co hEipir, sech ur na hEtaili i
661] n-aitrebait Greic, seach Scill & Caruibdis co nguasacht mor co
662] port slebi Ethna ait i n-aitrebait na Cicloipecda, a side co port
663] Derpaine & co Sicil, & is andsin atbath in senoir m'athair-sea .i.
664] Anachis, mac Caipes. Tangamar dono a side co nguasacht mor
665] & go combadudh & doruachtamar chugudso sund, a rigan. Is
666] i seo dono cumair in sceoil sin rofiarfaigis-siu dimsa, & mina
667] bedh t'uaisli-siu leamsa, robad lesc lim a indisin, ar dobeir
668] do-bron & dogaillsi dam athchuimniugud na scel-sa.’ Rochaitset
669] tra in aidchi sin frisna scelaib sin, Ænias & Dido, & ba
670] hoirfided mor don rigain cloisteacht Ænias ina cridhi gur'bo
671] difhulaing di truma & meid seirce Ænias aice cona liged longad
672] no codlad di.


673]

O thainic la arnamarach roaigill a siair thairisi .i. Anna a
674] hainm side, & is ed roraid ria: ‘A siur thairisi, is uasal
675] oirbidneach særchlanta, & is maith a delb, & is bind a urlabra, & is
676] maith a gal & a gaisceadh in duine-sea, & is suairc socharthanach
677] he, & is urusa serc do thabairt do, & is demin gu rub do chenel
678] dea do. Meni chindind gan teacht co fear ele ar n-eg in chet fhir
679] robai agum, ata do meid a sherce agum co mud duthracht lim
680] feis les, mine gabad naire dim. A shiur inmain tra ni thoill
681] form a dichlith fortsu, uair is comrad ri tairisin he, rofuc mo
682] {folio 456b} chond & mo chiall uaim a fuil do shearc Ænias agum.
683] Arai sin is fearr lim talam dom shughad beo inas mo genus & mo
684] nairi do mhillead’; & caiidh co mor in rigan .i. Didho, gur'bo
685] fliuch a edach fora ucht. A haithli na mbriathar sin do rad di,


p.44


686] rofrecair di a siur .i. Anna & is ed roraidh: ‘A shiur inmain,’
687] ar si, ‘gidh sochaide do rigaib & flathaib na hAffraice tanic do
688] tochmarc-su, tucais era forro uili, & ni rogab do meanma fear
689] dib. In tan fuarais neach rogab do meanmain, & is dingbala
690] duit, & dia tucais searc is difhulaing duit, is ed is coir duit, snim
691] & drochmeanma do dichar uait, do thir & do sochraidi do
692] chaithim i mbeathaid aibind, oiregdha, forbailidh & æntugudh
693] risin fher docharais, ar is ed dichuirfeas snim & drochmenmain
694] dit, & dobera forbailtius & æbnius i mbethaidh duit fein. Cid tai
695] dono nach tabrai dot uidh na tuatha nemnecha, olcacha etir atai
696] sund .i. Getoltai, & Munegdai, & Siregdai, & Baircetai. Ata do
697] mormiscais agna cebaib sin, & duthrachtain uilc do denum
698] rit ar duthracht fuil agutsu doib sin .i. in dimegin tucais doib
699] gan nech dib do thogha duit i lanamnus chugut. Is demin lim
700] is iad na dea doratsat in tshochraidi sin do Troiandaib do
701] torachtain chugaind i n-aighid na cenel-sa. Cid fodera duitsiu
702] na faice fen co mbia mornet & morgloir duit dia fasto na
703] Troianu agut & dia ngaba Ænias chugat a lanamnus? & is urusa
704] duitsiu a fastodh uair is ed a hadbar .i. aimsir gemridh & doininde
705] annosa and, & ni haimsir coblaig ar muir.’ O roraid tra Anna
706] na briathra-sa fri Didain, is moide roadnustair serc Ænias
707] i cridhe nDidaine & rogab-si fo utmailli & siubal sechnon
708] na cathrach uair robai serc Ænias ica loscad conar'lec di a
709] fosugud i n-æn baili, & berid-si Ænias le sechnon na cathrach &
710] taisbenaid do a seodu & a mæne & a huile indmus etir or &
711] airget & sroll & siric & cornu & copana & gach inmus ar chena
712] bai aice. Rotriallad co menic indsaigidh for Ænias, & a indisin
713] do med a sherci aice, & rofemedh doris ar med a nairi. Nocho
714] bid a hoirfided acht imagallaim fri hÆnias & fiarfaigid scela de.
715] Nochor tairisim etir dia meanmain. Ni ba saim saidi no laighi
716] di, na codlad na longad, & nochon fedadh maith do denum, &
717] ros-ruc a cell uaithi & ros-buaidrestair hi roimadh serce Ænias
718] aice.


p.46


719]

Tic dono ara menmain do Didain teacht do shelg & Ænias
720] imale fria, & foghabar o Ænias inni sin i cuibdius. Dothæt in
721] rigan in tan sin .i. Dido ingen Beoil, i comdail na sealga, & ba
722] cæm tancas andsin for each mbuada cona dillait cumdachta fair,
723] lene brecdathach cona cimus d'or derg uimpi, soighedbolg
724] fororda aice. Tancatar dono ocbaid na Tirda & na Sionda
725] 'malle fria. O rosiachtatar in sliab tra coraighit coir a sealga.
726] Suidighid cach n-æn ina inad sealga amal ba coir ocus {folio 457a}
727] taifniter chucu iarsin na fedmila asin tshleb. In tan tra ba
728] haine ic tafand na fiadmil nos-dortend in duibhsin & in gaillim
729] & in casar & in toirneach & in tene gealan forro conus-rogab ecla
730] & omun & gu roscailset & gu rotheichset cach dib dochum a
731] thighi ar femeamh na sealga. Teid dono Ænias & Dido ina
732] n-æn dis ar teiched i n-uaim bai i comfhochus doibh, & dogniad a
733] n-æntaidh andsin a ndis uair dorala a ndesid doib.


734]

Bai dono in tan sin in bandea robai ic comforchoimed
735] gnima caich, & ic indisin scel .i. Fama ingean Terra ica
736] forcoimet. Torothor grana dermhair iside, & si ac imteacht for lar &
737] a cend etir na nellaib, lan do chluim o ind co bond, suil fo gach
738] cluim ic forcoimet gnim caich, & bel & tenga gacha sula ac
739] indisin na ngnim sin, cluas gacha sula dib ic cloisteacht na
740] scel sin. Is and immorro robid ic forcoimet forna holcaib sin .i.
741] for muraib na cathrach & for clethib na tigeadh. Is cuma
742] roindisedh gai & fir. Adfed in bainde sin .i. Fama do poiblib
743] na hAffraice Ænias & Dido do fhes, & adfet dono don righ .i. do
744] Ithearba in scel cetna, & ba fergach Itherba don scel sin ar
745] dimigen mor lais, Dido dia obad fen, & fes la hÆnias di. Is e
746] ni doroine, dogni edhpurta mora do Ioib, & acainidh fris a
747] ndernaid Dido. ‘In bean,’ ar se, ‘da tucus-sa inad cathrach
748] agam sund, roob tiachtain chugainne i lanamnus & rofai la
749] hAinias Troiannach, & is mor in galar lim inni doronsat gan a
750] digailt forro dia cæmsamis. Acht nama ni bern bægail in læch


p.48


751] fuil and .i. Ænias, uair is lam a nead nathrach, is lua brot &
752] lem chindh fri hall, is cuindchidh ugra & gledin gaiscid fair, &
753] as fearg nathrach ima ned aigi, & is nert leomain, is bruth
754] milead, is gal curadh, is lamach læch lais. Bid calma curata a
755] coimergi. Ni lamhaim insaigid fair, cid olc leam inni doroine.
756] Ni chuimgim a digail fair, a Ioib, mina digla-su, ar is rit doberim
757] tæb do digailt ar n-ancridhe for Ænias & for Didain.’ O
758] rochuala tra Ioib in aines-sa doroine Itherba ris, roraidh Ioib
759] re Merchuir: ‘Erg do agallaim Ænias fuil ac cumdach a
760] cathrach ic Didhain. Abair ris, `fagbaid in cathraigh, & teigid
761] co hEtail.' Ar is i n-Eadail ata a cindeadh do catha croda
762] calma do denum, & righi do gabail esti ar egin, & airdflaithius in
763] domain do gabail dia shil a hEtail. Eirgidh iarum co hEtail & na
764] hoirisid i Cartacin, ar i n-Edail ata a ndan do gach maith & dia
765] shil dia eis.’ Dochuaid iarsin Mercuir risin teachtaireacht sin,
766] & rogab a enceandaigh uime, & is cuma roimluaidhedh-se muir &
767] tir, & gabaid a luirg n-encheandaighi ina laim .i. indara cend
768] di fri beoad & in cend ele fri marbad & rosaigh co hÆnias in
769] baile i raibi ic cumdach na cathrach, & lend corcra
770] corrthurach uime & claideb orduirn co ngemaib carrmogail ina laim, &
771] roraidh re hÆnias: ‘Ni hi comairle Ioib du{folio 457b}id & Uenire
772] do mathar, beth ic cumdach cathrach sund don rigain
773] ro-cruthaigh do Didain, & dona Tirdaib, acht is i a comairli duidsiu,
774] flaithus & oirechus do gabail duid & dod claind dot eis, & doraid
775] ritsu int aithisc-sa & is e Ioib rom-faidis id dochum-su lesin
776] comairle sin.’ O roraidh tra Mercuir na briathra-sa re hÆnias
777] dochuaid uada & ni fhacaidh iarsin. Ænias immorro rolaidh
778] socht mor fair imon aithisc rochuala o Mercur & nir'lec labra
779] do fri re. Ocus arai sin, tra, roshantaigh imon comairli tucad
780] o Ioib do dhenum, acht nama robai snim mor & cuntabairt ina
781] meanmain ar ni rofitir cindus roraghad on rigain rouasail,
782] rochar & doroine mormaith fris. Is i comairli doroine, Nestor
783] & Sergestos do gairm ina dochum, & roraid friu in coblach do

p.50


784] ullmhugud, & do scibadh, & int æs cumtha uile do tochuiredh
785] dochum a long, & gach ni do beth i n-urrlaime acu, & fis im
786] dhochum-sa in tan tairgeobus leo gach ræd iarna coir.
787] Do-gnither tra in triall sin gan fhis do Dhidain, & ni dechaidh a
788] hairi-si fri feall furri do Ænias ar med na serci & in grada robai
789] etturu. Tainic dono Fama ingen Terra in bandea co Didain,
790] & adfet di in coblach do scibad dona Troiandib, & Ænias do
791] triall uaithe dochum na hEtaile. Bertaid-si aichni aicbeil
792] forin scel sin, & teid a ciall uaithi & nos-geb fualung & dasacht, &
793] tic co hÆnias & is ed roraid ris: ‘A aingidh & a etarisi, in n-edh
794] doshailis dul a n-elud uaimsea amal sin gan fairiugudh damh?
795] Cid na tabrai dod meanmain ar coimsherc & ar cairdius &
796] m' eg-sa dod gradh dia ndechair uaim amal triallai? Cid nach
797] fairichi conad and triallai do choblach i n-aimsir dhoininde
798] moire? Arna deraib-sea teilgim-sea, & arin toirrsi moir, & arin
799] cæncomarc robai edraind, & arin coimsherc, airchis dimsa &
800] nachum-fagaibh, & na herig uaim mata ma chata no mo dhethide
801] agud, oirchis dim, & na mill mo muintir & cuir uaid int imradud
802] fuil id meanmain. A duine inmain, in fetarais co tucatar na
803] cenela feochrach-sa na hAffraice fuilet umum miscais mor dam,
804] ar dothogus tusu seocu fen? Is ar du thogo-su damh dorad
805] Itharba miscais damh. Is ortsu roleigius uaim in clu genus robai
806] form fri re cen. Is trog duitsiu m'fhagbail arsein ar atbel-sa
807] dot sherc-siu dianum-fagba. Ocus dia mbeth comorba beag
808] edraind, agum oirfided dut eis, as lugaide rocuirfed form do theacht
809] uaim, & dobenfadh toirrsi & maichnighe dim dia mbeth agum in
810] comarba sin dot eis-siu agum didhnudh.’ Roraid Ænias aga
811] fregairt: ‘Is fir, is dethbir duit uile gach ni dia n-abrai, a rigan,
812] & biaid do chataid & do sherc acaind i cen beim fein i mbethaid.
813] Ni har do thechedh no ar t' imgabail tiagmait uaid amal

p.52


814] adberi-siu acht is e egin na ndea fuil ag {folio 458a} ar mbreith co hEtail uaid.
815] Uair dia mad lend fen ar comus is i in Trae rocumdaigfimis &
816] is inti rooirisfimis & nocho rachmais d'indsaigid tire no feraind
817] ele esti. Acht cena ni legaid na dea dund airisim a tir ele noco
818] roisim Edail .i. Apaill & Uenir & Ioib ocus na dea ar cena, uair
819] isin Etail ata a ndan dund airisim, & flaithus & oirechus do gabail.
820] Tic dono delb Anachis cugum gach n-aidchi im chodlud dom
821] gresacht im dul co hEdail. Tainic dono Mercur o Ioib chugum
822] aigid i n-aighidh ar lar in lai da radh rim gan oirisim a tir ele co
823] roisind Edail. Ocus an, a rigan, iarum don tshnim fora tai, ar
824] is egin rom-beir-se uait co hEtail, & ni dom dheoin fodhen
825] teighim, & ni thalla form tairisium agudsu, a rigan, gidh saint
826] leam.’ O rochualaidh tra Didha na briathra-sa roraidh Ænias,
827] ros-gab ferg & londus re hÆnias, & is ed roraidh fris: ‘As
828] demin,’ ar si, ‘ni hi Uenir bandea do mathair & nochon e
829] Anachis Troiandach t'athair. Is o cairgib clochdæraib slebi
830] Chugais rod-coimbris, & is o fhothrib agarbaibh slebi Ircain
831] rogenis, in tan nach impond t'aignedh frimsa, & me ac cai & ac
832] derfadaigh ar do gradh, & me do thabairt failti moiri duitsiu, in
833] tan tanacais do thuind baiti chugam & do ghabail i comflaithius
834] frim roaincis do mhuinter & do longa gan loscad. Tusa immorro,
835] a aingidh & a bregairi, ic cantain breg & ica radh is dei
836] doberat fort teacht i n-Eadail! Gluais iarum i n-Eadail & na
837] rub soraid ge roisir. Ar is demin limsa, ma ta buide na
838] trocaire ac deib nime, fogeba-su morimned don turus sin, & bud
839] aithrech leat dul uaimsea, uair rod-baithfider & adbel-sa dot
840] chumaidh & bud e sin ar ndhil ar ndhis’; & roboi Didho 'na tost
841] iarsin & rochoe gur'bo fliuch a hedach fora hucht & roimpa
842] uadha dochum a tighe & rofrithoilset a hinailte & ros-coraigset
843] fora derghud, ar ros-lai a tamh & a taisibh iar n-impod di
844] dochum a tighi iar n-agallaim Ænias.


p.54


845]

Ænias immorro ger'bo lesc les scaradh re Didhain & ger'bo
846] duthracht les ni bud maith le do denum, & ger'bo scaradh cuirp
847] re hanmain les scarad fria, teid dochum a choblaigh la
848] forcongradh na ndea. Berid na Troianaigh a n-ellaighi uile leo 'na
849] longaib & rosiacht Ænias chucu. Ba gaibthech, osnudach,
850] inraithech beatha Didaine ac fegad a grianain ina timcheall & ac
851] feghad na Troianach ig ellmugud a l-long & aca mbreith for
852] fairrigi, & roraid re siair .i. re hAnna: ‘Erig, a shiur, do
853] agallaim Ænias, & cuindigh dam, resiu adbel fen, in æn aiscid-sea
854] fair ar ar coimsherc ar ndis, arisid agum co ti soinind do, & ni
855] chuindeoch fair beth am æntaid lanamnus agum acht is lor lim
856] uaidh a imagalaim & a fegad nama resiu ablur dia gradh, &
857] deonaichfed do {folio 458b} iarsin techt co hEtail.’ Dochuaid tra
858] Anna do chuingidh na haisgida sin co hÆnias & doradad era for
859] Anna. O rofitir Dido era do thabairt fora siair, caiidh co mor, &
860] ba fearr le a bas inas a beatha in tan sin. Ni theighid Ænias dia
861] menmain & is ed adchidh in tan rochodlad a mbeth a ndis .i. i fen
862] & Ænias ac imthecht dithruib, & a fagbail fein do Ænias isin
863] dithrum sin. In tan doduiscedh, ba fearr le a bas anas betha.
864] Ni roibi ni doimraided acht fastad Ænias. Roraid re hAnna:
865] ‘A shiur inmain,’ ar si, ‘ado tenid moir isin tempull & loisc
866] edaighi & armu & lebaid in fhir rom-fagaib ara selb tus in
867] tabhrait na dea in fer sin ar culu chugaind. Melfead-sa broin
868] dom laim fen agan altoir & indara cos dam nocht gan
869] iallagrand & in cos ele 'na hiallagrand. Is demin mene thi in fer sin
870] .i. Ænias for culu chugumsa ri sin, adbel-sa co demin dia sheirc.’
871] Doronad dono in sæthar sin cona thuilledh leosum, & ni thormaigh,
872] uair noco tainic Ænias co Didhain. Tainic dono in adaich
873] iarsin, & cidh cia rochodail and 'san aidhchi sin nochur'chodail
874] Didho. Robdar imda a himraiti, & a comairle, uair ni rofhetir
875] cidh doghenadh, ar ruc a cond & a ciall uaide, & robuaidrestair
876] med serci Ænias in rigan.


p.56


877]

Ænias, immorro, rochodail-sen co saim i n-arus a luinge, &
878] tainic Mercuir chuigi ina codlad & roraid fris: ‘A meic na
879] baindea,’ ar se, ‘is bæglach in codlud dogni. Cidh dia leci
880] uait coir na gæthi, uair ata do mhed fergi na rigna rit co
881] nduthraicend gach n-indell do denum umut dot fhasdud aici ar
882] is derb le adbela dod gradh dot eis ? Imthig co luath, resiu ti in
883] la, ardia n-oirise co maidin doberthar longa chugaib for fairrgi, &
884] not-berthar ar eigin for tir ar culu, ocus loiscfiter bar longa for lar
885] na traga in bar fiadnaisi dia n-oirisidh co soillsi lai. Eirg & teich
886] co luath asin phort atai.’ Duiscis Ænias arsin asin tshuan
887] chodulta ina raibi, ocus nertaidh & gressid a muinter co fagbaidis
888] co luath in port i r-rabatar & co roseoldais amach forin fairgi
889] iarsin.


890]

Tainic soillsi na maidni and fai sin, & roerigh in rigan fai sin
891] co moch ina grianan & rofegh uaithi na purtu & in fairrgi, &
892] adconnairc na purtu fasa & in coblach ar seolad tarin fairrgi
893] uaithi. Tuairgidh a bruinde fo tri andside & scailidh a folt, &
894] adnaig a gol esti, & is ed roraidh: ‘Uchan uch, dochuadar-sum
895] ass annossa. A deo nime & talman, is truagh in bregadh tuc
896] forrn in duine tangnach tainic chugaind.’ Ros-geb buaidredh
897] & raibeis mor iarsin, & is ed roraid ria muintir: ‘Ergidh coimergi
898] calma curata, & gebidh bar n-armu, & berid bar longa i ndhiaidh
899] na Troianach, & tobraid lib iad for culu dochum tiri, & loiscidh a
900] longa ina fiadnaisi.’ Impoidh a meanma fria o roraidh na
901] briathra-sa & fiarfaigis: ‘Cid raidim, no cia ni labraim? A
902] n-egmius mu celli atu ac imrad in neich imraidim, ar is me
903] foden foruair int olc-sa dom thiachtain, uair dia mad ed
904] dognend-sea {folio 459a} in tan tainic Ænias cona muintir chugum do thuind baiti,
905] a muinter do marbad, & e buden, & a longa do loscad, nocho
906] digelta forum, & nocho biad dund int olc-sa de .i. ar n-ec do
907] gradh Ænias, ar is ed immorro doronus-sa, gach maith co
908] n-rancatar a leas do thabairt doib la tæb a n- anacail, & doradus mo
909] flaithus & me fen re tæb gacha maithusa robai agum do Ænias,
910] & rofell-sam formsa & rom-facaibh iarsin. Gu rodiglat dei nime


p.58


911] fair inni dorone rim ar ni roichim-sea a digail fair. Masedh
912] rochindset na dei riachtain do eigin co hEdail, co rub aimreidh
913] do a aitreb, co tugat na dei coimerghi bagach, brigach,
914] borrfudach le tuathaib na hEtaile co fergach, fegh, fuilechdha, a
915] cathaib croda curataibh ina agaid, co rucad a coscar co tæthsat
916] leo a muinter ina fiadnaisi, & ni rub tualaing a n-anacail, &
917] romarbthar he fen iartain & cu raib a corp fo conaib & fiachaib
918] & ethaidib in aer & ni rofagba neach dia adnacul a ndhighail
919] in neich doroine rimsa. Is i mu thimna duib, a Thirda, fri
920] bas, gu rab bar cogad & cogad bar mac & bar n-ua dogres frisin
921] cenel-sa na Troianach teid uaind i n-Edail.’ O roraid Dido na
922] briathra-sa uili, dochuaid isin codulteach i codlad ar æn & Ænias
923] & teid isin lebaidh i mbitis, & togbaid in lebaid, & silid dera, &
924] nochtaid a cloideam bai ina laimh, & nos-leg uime, & nos-marband
925] fen, ar ba ferr le a bass inas a betha a n-egmus Ænias.


926]

In tan tra rofairichset a muinter in gnim sain do denumh do
927] Didain, atnagaid for gol & basgairi, & roclos co cleithi n-aer in gair
928] doronsat. Doroich a siur chuice iarsin .i. Anna, & gebid a cend
929] ina hucht & ba bronach, dubach, derfadach Anna don gnim sin
930] .i. do eg a sethar, & ba he sin, tra, derid cairdiusa Ænias &
931] Didaine.


932]

Cen tra, robai Dido forin luaidren-sa, rosaig Ænias co mbai
933] for fairgi mara Torrian conach facatar tir na talmain acht in
934] fairgi umpu do gach aird. In tan tra ba haine do Ænias seolud
935] co hEtail, dorchaigid in la, dluthaighid na neoill, feochraigid in
936] gæth, tic ainfine mor isin fairgi, feraid tromfhliuchadh dermair
937] forsin fairgi & forsin cablach, impoid in gæth i n-aigidh na seol
938] cona cæmnacair soighidh co hEtail. Roraidh, tra, Palinurus,
939] luamairi luingi Ænias: ‘Roimpo in gæth,’ ar se, ‘ri ar
940] n-aigid, robu fhearr in choir dund co Sigil inas co hEtail etir
941] risin gæth sin.’ Is ed roraid Ænias: ‘Seolaid romaind,’ ar


p.60


942] se, ‘co Sigil ar ni fuil tir ele is fearr lind dul inas in tir a fuil
943] Achestes i rige, & taisi Anaichis.’ Impoid a seolta iarsin co
944] Sigil. O 'tches in coblach iarsin co port na Sigile, dotæd
945] Achestes in rig cosin port ina comdail, & ferait failti friu, &
946] dobeir aigideacht tairisi muinterda doib in aidchi sin. Isin
947] maidin arnamarach gairmther a mhuinter co hÆnias i
948] coimthinol & is ed roraidh friu: ‘A chenel {folio 459b} sær o bunadh
949] na ndea is bliadain lan cosin laithi-sea andiu o roadnaicsim
950] Anacis, & doronsam sollumain & edbarta dono ara anmain & bidh
951] sollumain agumsa dogres in la-sa cebe tir a mbiu. As demin
952] lim conid iat na dei dono doratsat sund co Sicil don chur-sa ar
953] daigh co ndernmais sollumain & edbarta dona deib sund ar
954] anmain Anachis. Tiagam uile dono imalle co hadnacul Anachis,
955] & denum edpurta dona deib, & cuindgem coir na gæthi dund
956] arna deib. Tiagam dono i cind IX laithi o 'niu dochum n-æn
957] baili uile & dentar cuibleng mor againd inar longaib & imarbaig
958] retha & dibraici & cluichi & tobarthar do chach a loighidheacht
959] amal dligfes do rer a buadha.’ O roraid Ænias na briathra-sa,
960] dochuatar a lin uile co hadnacul Anachis .i. Achesteis cona
961] muintir & Ænias cona Troianaib & doronsat edpurta o bes gentligi
962] for anmain Anachis .i. doradadh do ardigh do nua fina forin
963] adnucul & do airdigh ele do lemhnacht & do airdig do fuil. Tic
964] dono in tan sin chucu asin adhnacul nathair adbulmhor ingantach
965] co ndathaib ilib & dotæt etir na hairdiogha & na telchuma, &
966] blaisidh na hidhbarta & impoid uaidibh gan urchoid aris isin
967] adhnacul. Ba failidh leosamh inni sin ar ba doigh leo is o
968] Anachis tainic in techtaire sin ina ndochum do airitin a
969] n-udbarta.


970]

Isin nomad laithi iarsin tainic Ænias mac Anaichis &
971] Achestes imalle cona slogaib & co sochaidhe moir leo cosin port
972] i rabatar a longa co ndernta cuibleng long acu. O rosiachtatar
973] uili tra na longa co-hairm i mbatar, roordaig Ænias IIII
974] longa do breth isin coibling co ceithri tuisechib intu, & roordaig


p.62


975] luagh a buadh donti dibh roberad buaidh .i. airm cumdachta &
976] edaigi datha cona n-imdhenum oir & airgit. Is iat taisigh
977] rothogait isin coimling .i. Gias cona luing .i. Cimera a hainm side;
978] Cloandus cona luing .i. Sgialla a hainm side; Menestes dono
979] cona luing .i. Pistris a hainm side; Sergestius cona luing .i.
980] Centurus iside. Is e fod rohordaiged in coimling .i. carrag
981] robui forin fairgi tall ina fiadnaisi for aighid in puirt coraigi in
982] charraig sin anund & anall aris coraigi in port. Dochuatar tra
983] na taisigh sin co cæm & co cumdachta ina longaib, & rosuidighset
984] a longa, & rothocsat a forni leo, & roseolsat ara seasaib amal ba
985] coir, & rolasat a rama uili ina rumaib, & robatar iarsin ic urnaidi
986] in chomairc in tan bud mithigh doib coimleagan. O thairnic
987] doib a corugudh roshennedh stoc doib d' fhogra imtheachta for
988] fairgi tre chombaigh coimlenga. O rochualatar iarum guth in
989] stuic, rolaisit fo combaigh amach forsin fairgi fochetoir. Ba
990] talchar tren tairptheach, & ba calma curata, & ba fortren feramail
991] fureachair roferad in combaig sin ac trenmiledhaib Troianach do
992] chosnum tos{folio 460a}saigh. Robai a maccalla isna trachtaib re med
993] a muirni. Berid long Gias edh foda dib fochetoir; Cloandus, is
994] e ba nesa do luing Gias; Pistris & Cendturus ina ndiaidh side fo
995] coimrem & comluas rogabsat coimsiugudh don chomurdhudh.
996] Roraid in tan sin Gias re Menoistes: ‘Is romor,’ ar se, ‘leigi
997] in long amach o thir.’ Adraigh Menestes, & nir'leg dochum na
998] cairrgi in long a focus tire. Rocomfhoigsich Cloandus do luing
999] Gias, & rostiur Cloandus a luing etir Gias ocus tir. Rofergaiged
1000] Gias andsin & roindsaig Menestes & rola tar bord na loingi 'san
1001] fairgi, & rogab fen sduir a luinge. Rosoich dono Menestes
1002] iarna lothrugad docum tire .i. luamairi luinge Gias, & adnagaid
1003] an dæscursluagh o gairib uime. Berid dono Sergestus &
1004] Menestius for luing Gias & fobraid Sergestus broinde a luinge do breith
1005] seach luing Menestius. Ataigh Menestius ag gressacht a
1006] muintire andside: ‘A anradu inmuine,’ ar se, ‘denaidh calma.

p.64


1007] Gen gu roisim tossach doraith, nachum-legid fo deiridh.’
1008] Doberaid andside co dichra lasin imrum foirind luingi Menestius.
1009] In tan tra robadar forin combaig sin .i. Menestus & Sergestus,
1010] focerd in long i roibi Sergestus & lenaid for carraic, & adnaghaid
1011] lucht na luingi a ngair estib, & adnaghaid ac tarraing oirech a
1012] luingi don charraic, & ic tinol na ramadh robristea do threthan
1013] na fairrgi acu. Cen tra robai Sergestus cona muintir isin gabud
1014] sin, teid Menestius, & se forbailid, secu, & fobraid for tarrachtain
1015] luingi Gias, & teid seach luing Gias, & ni roibi roime in tan sin
1016] acht in long i roibi Cloantus, ar is iside 'na hænur robai rompu in
1017] tan sin. Robhai tra combaig mor etir in da luing sin. Ni raibi
1018] neach dib i n-allsad. Ba laidir fortren feramail roferad an
1019] combaigh sin, Menestius ag gresacht a muintire co roistis
1020] tossach, ar ni roibi rompu acht æn long; Cloandtus, dono, ac
1021] nertad a muintire na rolegtis uaidib an tossach tarthatar don tus
1022] na cairrgi. Is doigh tra rosoisid Menestus tosach meni soised
1023] Cloandtus a muinigin na ndea muiridhi, & meni gellad edpurta
1024] do denum doib, ar tosach do tabairt do. Rosoich tra Cloandtus
1025] tria atach a deao, & tria dhaigimrum a muintire, port rompu uili
1026] ar tus. Fograid Ænias andsin o guth mor ba he Cloandtus ruc
1027] buaid na coimlinge. Bert do mind do luir fora chend i comartha
1028] buadha do breth do. Dobeir a onoir choir do cach dib iarsin.
1029] Dobeir talland airgit & lend chorcra chorrthurach do Chloantus.
1030] Dobeir do Menestus luirigh tredhualaigh cona cathbarr oir &
1031] airgit, & in cetna do Ghias, & dobeir do Sergestus druinig
1032] maith ar tesargain a muintire in tan ros-la forsin carraic.


1033]

O tainic tra in combaigh sin na long, teid Ænias gusna
1034] sloghaib robatar immalle fris i m-magh fairsing bai i comfhocus
1035] doibh i ndentais sloig Sigile ænach. O rosiachtatar tra uili in
1036] mag sin, roraid Ænias friu: ‘Dentar,’ ar se, ‘combaig reotha
1037] & cebe beras buaid and, do{folio 460b}berthar do luagh a buada.’


p.66


1038] O roclos int aithisg sin do rad do Ænias, tainic cach as cach
1039] aird and .i. tancatar Troianaigh & Sigelda i cumusc fri araili.
1040] Tainic Nisus & Eoarilius a tus do muintir Ænias. Tainic dono
1041] Diores & Salius & Patron do Troianaib fos. Tainic dono Elinus &
1042] Paropesta oglach Sigealda. Tainic sochaidi la tæb in fhiallaigh
1043] sin. Roraidh dono Ænias friu sin: ‘Na bidh domeanmain
1044] foraib, uair dogentar bar riar, uair ni bia neach agaib gan ni.
1045] Doberthar a riar comadhais do chach uaib.’ O roraid Ænias
1046] na briathra-sa, suidhigther cach dib ina inadh techta, & reathaid
1047] iarsin o rochualatar guth in stuic. Berid Nisus ead foda uaidibh
1048] fochetoir. Is e fa neasa do .i. Salius, & re fhota etaru, Epriailius
1049] isin treas lug, Elenus ina ndiaid sen. Diores dono i comfhocus
1050] do Elenus ina dhiaidh. Rosoighset amlaid sin co focus don
1051] chomhartha. In tan tra ba haine do Nisus ic rith rompu, focerd
1052] i fuil baili in romarbad mairt gairit roime sin, & Nisus isin
1053] fhuilredh sin, doroich Sailius cuigi. Nos-indsaighend Nisus dia
1054] tairmeasc ar chind daigh co ndeochad Ebrialas, ar ba fear
1055] caradraidh do he, & ba fearr la Nisus Ebrialus do breith buadha ina
1056] Sailius. Dothoit dono Sailius le Nisus co mbatar 'na ndhis ina
1057] laighi. Teit Aurilius seocu andside conid e rosiacht ar tus in
1058] comhartha, Elenus iarsin, Diores fo deoidh. O roferad tra in
1059] combaigh, dorad Ænias in tuarastal do chach dib amal
1060] ro-dechtait.


1061]

Roraidh Ænias: ‘Dentar,’ ar se, ‘cluichi ceast againd
1062] fodesta.’ Adracht andsin Daires Frighius & rogab ceasta uimi .i.
1063] lamana iadside do shechidh tairb robidis fo lamaibh na miled
1064] co roichtis a formna & a slinnena & cengal etaru tiar fora formna,
1065] & ialla a cendaib a mer & mill luaidi forrthaib, & congebid
1066] ceachtar in da miled na mill sin dia araile. In tan robitis
1067] coimeolaigh is and foceardaid na mill sin i cendaib araile acu.
1068] In tan dono nachad coimeolaich traiscirther int aineolach.
1069] Atraigh iarum Daires, & dobeir les tarb, & a aiderc ina laim, & is ed


p.68


1070] roraid: ‘Ma ta don tshlogh neach lasin eter in tarb-sa da
1071] chosnum, tæt alle co feram gliaidh.’ Bad comlund roghna Daired
1072] cluichi quest. Ni roibi do Troianaib fer a freagra acht Alaxandair
1073] mac Priaim a cluichi quest. Is lais adorchair buiden rotren isin
1074] cluichi sin fos ac leabaid Eachtair meic Priaim. Bai dono
1075] Daireid fri re cian, & ni fhuair neach do Troiandaib na do
1076] Shigeldaib dia fregra. Robai dono isin airecht in tan sin senoir
1077] iar cur a militachta de do muintir Acestes & is sochaidi dia ruc
1078] buaidh cluichi cest in tan fa hog .i. Eantellus a ainm side.
1079] Adaigh dono Acestes ic faslach for Antellus tocht i n-agaidh
1080] Daired, & is ed roraidh fris: ‘A threnfhir thoghaidhi & a
1081] chuingidh coimnert cotaigtheach, is dimain dund gach buaidh tucsam
1082] cugaind as gach aird in tan nach dingbai Daired dind andiu.’
1083] ‘Is demin,’ ar Anteallus, ‘dia mad he in tan rom-ba-sa co
1084] luthmar lan dom brighaibh dotisad Daired do chuindghid
1085] chugat, rochoiscfind-sea co luath don muirnn fora ta. Andiu
1086] immorro in tan isim {folio 461a} senoir ni cubaidh rim comlund re fer
1087] n-og co luth & co l-lathar’; & taisbenaidh duib cesta Eirich
1088] robatar aigi, & as dib rochathaig Eiric fri hErcuil, VII seicheda
1089] tarb intib co mellaib luaidi estib. Rosochtsat uile 'ca fegadh
1090] ara romed leo & is mo dono roshocht Daired inas cach. Roraid
1091] in senoir andsin: ‘Robad ingnad lib dia mad iat ceasta Ercail
1092] adchithea o rochathaig fri hEric, & masa omun la Daired
1093] tiachtain i n-aigidh na cest sin fuil umum-sa, cuiredh a omun uadh, &
1094] cudrumaighther ar ceasta’: & focerd de a cheasta &
1095] cudrumaigther la hAchaistes & la hÆnias iat fri ceasta Daired & dothæd
1096] iarsin co hinad in chomlaind & doroich Daired & cumaiscit & a
1097] ceasta andsin & focherdaid gliaidh croda churata andsin .i.
1098] Daired & Antellus. Esairgther o cheachtar de a chele co fortren
1099] feramail & co læchda laidir lamchar & co fichda fergach fuirechar

p.70


1100] tara slesa, forna lecnib, & forna mullaigib comdar crechtaigh
1101] crolintigh & dobeir Antellus in tan sin sinidh fair i n-airde, &
1102] tocbaidh in laimh ndeis co mbai os mullach nDaired & rob ail
1103] do builli digla do fhuirmed a mullach nDaired. O'dconairc
1104] Daired inni sin, scuchaid ara cul riasin mbuilli cona tairtheadh
1105] in builli e, & o nach tarthaidh in builli tend for Daired, dothuit
1106] Anteallus a ndiaidh in builli rodichra tuc co mbai a gnuis fria
1107] lar. Laither gair mor andside co clos co clethi nimhe, &
1108] adnaghaid fo combaigh chuigi Sigelda & Troiandaigh, & rosoich
1109] Achestes chuigi for tus & ros-tocaib he, & ba nair le hAnteallus
1110] inni dorala do & dos-fic a brig & a bruth in trenmiled, & tintoidh
1111] aris dochum in comlaind, & ba mairg do Dhaired tairisimh ara
1112] chind in tan sin, & ba fearr do na toirised. Ron-esairgind
1113] Anteallus in tan sin co fichda fergach furechair co ngresaig d'a
1114] deis & d'a cli imalle cona cæmnacair a cend da tocbail lais, &
1115] cor'emhid fair ic teichedh remhe ocus Antellus ica sruigledh
1116] d'a deis & d'a cli i n-æn fheacht. O'dconairc Ænias Daired do
1117] forrach do Anteallus adraigh d' fhoirithin Daired ocus nos-tesairgind
1118] aire, & scuirid in deabaid, & berair Daired etir dis iarsin dochum
1119] na long, & nocho toirised a sceith fhola, & focerdad
1120] bruirigh a fhiacal amach lasin fhuil. Doberar in tarb iarsin co
1121] hAntellus & dobeir Antellus bem d'a cest do etir a da adairc co
1122] robris in cend cosin inchind & co ndorchair for lar gan anmain
1123] and, & dobeir fretech na dingned cluichi ceast o sin amach.


1124]

Roraidh Ænias iarsin: ‘Dentar imurbaigh shoigdeorachta
1125] againd fodesta.’ Cengailter colum agaib iarsin do feren seoil
1126] luingi Sergesti, & dosæg Agestes & Ipocon & Menestius &
1127] Eredtion & tairthit a fidbaco & gabait a soighid & focearrtar
1128] craind etaru cia dia toicherad ar tus int en da lot. Tochraid
1129] do Ipocon tosach, Menesteus ina diaidh, Eretion iarsin, &
1130] Achestes fo deoidh. Doleig iarum Ipocon a shoighit co ndechaid


p.72


1131] isin feren seoil. Doleic Menestius iarsin a shoighit co roledair
1132] in snaithi robai im chois in eoin aga chengal frisin {folio 461b} crand
1133] & ni roletair int en, & dochuaid int en iarsin for foluamain fon
1134] reim sin i n-airdi ær. Dos-farrlaic dono in tan sin Eredsion a
1135] shoighit isin ær for amus in eoin, & ron-anic he, & dothuit,
1136] & se marb, dochum lair. Achestes dono ni roibi aigiside ni
1137] dothelgfed d'a shoighit a haithli in eoin do marbad, conid edh
1138] doroini isin uair sin do thaisbenadh a urchair & a dibraicthe.
1139] Rothelg iarsin a shoighit, & lasaidh in tshoighet isin ær amal
1140] soighnen, & roinngantaigh na sloigh inni sin. Roraid Ænias:
1141] ‘Is maith,’ ar se, ‘in celmuine ut, uair is e uaisli Achestes
1142] icna deib fodera sud.’ Dobeir dono Ænias aisceda mora &
1143] maine imda do Achestes d'es a buadha & dobeir a techta
1144] do chach o sin amach.


1145]

Dogairm Ænias chuigi in tan sin Epitiden comalta Asgain, &
1146] roraid ris ina sanais: ‘Eirg,’ ar se, ‘co luath, & abair re
1147] hAscan tinolad æs ocbaid in tiri cona n-eachaib, & coraighed
1148] marcshluagh mor aigi co maithib in tire uime, & ticed co croda
1149] 'chum in ænaigh chugaind, & Asgan rompu cona airmgaisced forin
1150] ech buada tuc Didhain damhsa, & dentar ænach suairc siræbaind
1151] aigi a n-onoir a senathar Anachis.’ Doroine Asgan dono amal
1152] roraidh Ænias, & tancatar in gasraid gegdha sin rompo isin
1153] ænach, & roferadh co haibind oiregda int ænach.


1154]

Ocus ba hadbulcuimnech le hIunaind a aincride la Troianaib,
1155] & faidid Iris uaithi dochum bandrochta na Troianach baili i
1156] rabatar ica longaib, & slat ac toirsi & ag acaine Anachis &
1157] a mbethad fen & ara fot leo robadar for loingis a tir do tir gan
1158] oirisim i n-æn baile. In tan tra robatar forna himraitib sin,
1159] doroich Iris chucu, & saighidh etaru i medhon i ndelb Brea
1160] seitig Timoire. Is ed roraidh riu: ‘A Troianu trogha, is
1161] doiligh daib int imthus fora taithi o thir do thir fri re cian ac
1162] indsaighid Edaili, & Edail for bar techid. Ba coro tairisim


p.74


1163] sund ac Sigil ag Achastes uair tainic Casandra banfhaith
1164] chugumsa i fis, & is ed roraidh: ‘Denaidh Trae sund i Sigil, &
1165] oirisidh inti, & loiscidh bar longa’; & teit ina fiadnaisi, & dobeir
1166] tenid isna longaib, & rosochtsat andside in bandrocht Troianach
1167] & ni fhedatar cidh doghentais. Ba handside roraid Pirgo,
1168] muimech claindi Priaimh & is i ba sine immorro don bandrocht: ‘A
1169] maithri inmaini,’ ar si, ‘ni hi Brea dochithi, uair rofagbus-sa
1170] Brea i n-eslainti ina leabaidh annossa, & ni hetear le tiachtain
1171] isin tinol-sa, acht is bandea eigin tuc in comairli ud duibh, & is
1172] follus asa rusc & asa himtheacht & a foghur a gotha conid bande
1173] hi.’ In tan tra robatar forsna briathraib sin, teid Iris ina
1174] fiadhnaisi for foluamain isin ær. O 'dconncatar-sum sin ba
1175] derb leo is ona deib tucad in comairle ut doib. Doraidset
1176] uili ba combaidh do loscad a long. Rosoich in scel sin
1177] dochum {folio 462a} in ænaig na loscadh, & fegaid lucht in ænaich
1178] dochum na long co n-acatar in ciaich & in lasair dona longaibh ica
1179] loscadh. Dotæthsat tra lucht in ænaig etir cois & cairptheach
1180] do thesargain na long. In tan atconncatar na mna na sloigh
1181] ina ndochum nos-geb omun rompu & ba haithrech leo inni
1182] doronsat. Atnagait na sluaigh ac dibud na tenteadh & ac
1183] tesargain na long o doruachtatar. In tan doruacht Ænias dathogaibh
1184] a lama ag atach na ndea co tisadh cobair uaidib do tesargain
1185] na long. Nir'bo cian doib tra co tainic duibshin & fleachad
1186] trom gu rodibastair in tenid uili & cona raibi acht airim cethri
1187] long d'esbaid forna longaib. Ba snimhach tra Ænias don gnim
1188] sin & nir'fhidir cidh dogenadh. Tic chuigi in tan sin in senoir
1189] Nautes & roraidh ris: ‘Na dena snim don melladh tugadh
1190] fort, acht dena mo chomairli-sea .i. tobair Achestes chugut &
1191] athain do do sheanoire & t'æs mbædbudh & gach æn lasa scith
1192] beith imaille frit for fairgi & tuc t'æs mbeodha lat co hEtail.’
1193] Tainic adhaigh doib iarsin & rothogaib Anachis .i. a athair
1194] cend do Ænias isin aidchi sin & roraidh fris: ‘Dena,’ ar se,

p.76


1195] ‘in comairle tuc Nautes duid, & beir lat a n-as fearr gal &
1196] gaisceadh dod muintir co hEtail, ar fogeba catha i n-Edail co
1197] dur doiligh, & rigi a les firu beodha do breth lat inti ocus fagaib
1198] th'anrighe a Sigil ag Achestes, & erig iarsin do agallaim Sibilla,
1199] & dobera Sibilla onoir & eolus duidsiu gusna grianbhrughaibh
1200] iffirn bail i mbim-sea, & adchifea-su andsin gach æn genfis uaid
1201] do righaib & flathaibh i n-Etail & a ngeba do dinghnaib &
1202] cathrachaib i n-Edail’; & o roraidh Anachis na briathra-sa roling
1203] isin ær iarsin. Doroine Ænias in comairle sin & roaithnestair
1204] do Achestes in foirind diar'b ail tairisimh i Sigil & rogab-sumh
1205] uad, & dorad failte & inad cathrach doib & doronsat a tomus a
1206] ndis Ænias & Achestes rigmhur na ratha, & dochoraigset do
1207] reir crandchair in chathair sin .i. a chuid do chach dib don
1208] chathraich, & doradsat cuma na Trae furre. Ocus o thairnic
1209] tra doib ordugudh a cathrach amal ba coir doib, & o thairnic
1210] aithniugud a long & a lesughudh, tainic feth & coir na gaithi
1211] doib. Tancatar ar æn dochum in puirt a mbatar na longa, &
1212] robatar re hedh lai co n-aidhchi ac imagallaim andsin ria
1213] n-imscaradh & ba bronach toirrsech ciamair geranach int
1214] imscaradh sin. In lucht diar'b ail toirisimh i Sigil arna
1215] toirrsiugud a tir do thir, ba ferr leo teacht ar æn ria muintir co
1216] hEtail anas toirisemh dia n-es a Sicil. Nos-comdhidnand Ænias
1217] dono in tan sin o briathraib ailgenaib & nos-aithnend a l-laimh
1218] Achesdes & toirisidh a Sigil.’


1219]

Dogni dono Ænias {folio 462b} edhburta dona deib .i. do
1220] Neptuin & dona deibh muiridib ar cheana, & tic feth & coir na
1221] gaithi doibh, & seolaidh in coblach amach for fairgi, & seolaidh
1222] rompu Palamurus .i. luamairi luingi Ænias, & seolaidh in la sin
1223] co haidhchi, & ba cendais rethineach in aidhchi sin & dothuit
1224] a codludh cu trom forna feraib, scithchaib iar sæthar doib
1225] imruma in læ co n-aidchi; & tic dono Somnus .i. dia in colluta
1226] esidhe a ndelb fir do muintir Ænias, Probandus a ainm side.
1227] Tic co Palamurus & adbert fris: ‘Ad scith adrasda, & atait


p.78


1228] cach ina codlud isin luing & is rethinech in muir, & codail
1229] athach becc, & leg damsa in sdiuir do gabail.’ ‘Ni legiub,’ ar
1230] Palamurus, ‘is morfeacht rom-breg in fairgi & ni thibur tæb
1231] ria.’ Crothaid Somus andside, iarna tumad i sruth Lethi, in
1232] gesga bai 'na laim, & dothoit a chodlud fair focetoir. Amal
1233] rochodail, focheard Somus dar bord na luingi, & ni roibi a
1234] cobair de dia cur isin fairge, & adnaigh Palamurus ac digairi &
1235] ag atach luchta na luingi, & ni rofregairset do nogur' bathad
1236] Ocus in tan rofairig Ænias in long do bheth for fordul gan
1237] luamaire oga follumnugud, eirgidh fen, & teid forin lai. Is ed
1238] roraid: ‘Trogh sin a dei Palamurus. Is trom a ghalar form
1239] a beith anocht for muir gan adnacul’; & sdiuraidh Ænias
1240] in long iarsin co port Obea, & tiagait in coblach a tir andsin, &
1241] fadaid tenid doibh, & fuinit & berbaid biada fos.


1242]

Teid dono Ænias in tan sin do agallaim Sibilla, banfaith
1243] amra iside, i n-uaim i n-Eboea, & Apaill doberid fis di; &
1244] o rosiacht tra Ænias ina dochum, raidis fria: ‘A Shibill ronæmh,
1245] aga ta fis na todochaide & na cobra, nach can acht fir dogres,
1246] in roichim-sea Etail, & in fuil forba for ar nguasachtaib inar
1247] Troianaib?’ Is edh roraidh Sibilla frissium: ‘Soichfiur-su
1248] co hEtail, & geba flaithus Edaili, & dobera rigan inte & fogeba
1249] morchogadh & morimnedh a fochaind na rigna sin aga cosnum
1250] rit. Arai sin, na treig-siu dona holcaib sin Edail, ar gidh mor
1251] n-imnid dogeba, is tusu bus fortail fo deoid, & in baile as nach
1252] saile furtacht d'fhagbail, is as dogeba .i. o Gregaib.’ Is i
1253] fregra dorad Ænias fuirrisi: ‘A ogh,’ ar se, ‘ni hanaichnidh
1254] damsa docair d'fhagbail guse, & rofetar fogeb fos. Acht ata
1255] æn itchi agum re cuindchidh fort. Is e m'athair Anachis
1256] romfaidh ad dochum do chuindgid na hitche sin, ar ni fhuil dod
1257] dichumung, & oirchis, a ogh uasal, dimsa & d'Anaichis imon


p.80


1258] itchi sin, & is i seo m'itchi .i. treorugudh & eolus uaitsiu damsa
1259] co rius do agallaim Anaichis fuil i ngrianbrugaib iffirn.’ Is i tra
1260] fregra tug Sibell banfaith: ‘Is urusa duid dul i n-iffern, uair is
1261] oslaicthi dogres bis doirsi iffirn; & gidh edh is doiligh tiachtain
1262] ar culu ass aris. Gid doilig, dono, mased as saint {folio 463a} leatsu
1263] teacht egin i n-iffern do fhis Anaichis, erg ar tus isin coill & ata
1264] i medon na coilledh crand co nduillebar n-ordha fair, & dia fagba
1265] in crand sin, tarraing cugut gesgda de, & fasfaid gesgda aili ina
1266] inud fochetoir, dia ndeonaiged na dei duid. Ocus muna
1267] deonaiget, immorro, ni cumgai-siu ni do ben de dod laim na do
1268] iarund aid ail duit.’ Roraid dono fri hÆnias: ‘Is marb,’ ar
1269] si, ‘fer enecgrais duit dod muintir dot eis gein atæ sund, &
1270] is gad mor ic lucht in choblaig uile a eg in fir sin.’ Ba dubach,
1271] dono, Ænias don sceol sin, & teid dochum in coblaigh, & Achates
1272] imalle fris. In tan rosiachtatar dochum a coblaigh, is and
1273] robai Misenus stocairi Ænias marb arin traigh ara cind arna
1274] badud do deib in mara ar imarbaig do fri stocairi Neptuin .i.
1275] re Triton. Adnaichther acu iarsin Misenus o bes gente. Teid
1276] iarsin Ænias isin caill do iarraidh in gesgdha ordha amal
1277] roraidh Sibill fris, & adnaigh ic atach Uenire co rofoillsighed
1278] do in gesgda ica mbai d'iarraidh. Nir'bo chian iarsin co n-aid
1279] da colaim for foluamain co ndeisitar for lar ina fhiadnaisi.
1280] Atgeoin andside conid i Venir ros-faid chuigi iat do tabairt eolais
1281] do in conair roraghdais na heoin roime co ndechsad ina ndiaidh.
1282] Tiagait iarsin na colaim for luamuin co hisil roime & sesium ina
1283] ndiaid ica leanmain cor'thoiris forin crand gusin duille n-ordha
1284] fair. O rosiacht Ænias iarsin gusin crand fora rabatar na
1285] colaim, & gne oir fora duillebur, brissid Ænias chuigi, & se
1286] failidh, gesgda don crand, & teid & a gesgda lais, co teach Sibill
1287] & dogni edpurta do deib iffirn amal roraidh Sibill fris, & o
1288] thairnic do denum na hidpurta, rola a muintir uadh dochum a

p.82


1289] coblaig, & rooiris a ænur 'malle re Sibill do teacht doib i n-iffern
1290] ar turus a ndis ar nir'bo toil do deib iffirn nech ele do riachtain
1291] imalle friu na do rochtain chucu acht mairb nama. O roscar
1292] cach friu roraidh Sibill re hÆnias: ‘Dena calma innocht,’
1293] ar si, ‘& rigi a leas trenaigned do denum. Is olc & is aduathmar
1294] in chonair triallmait tocht’; & teit iarsin Sibill reme i n-umdorus
1295] iffirn. Teit dono Ænias co dana & co trenaigentach ina diaidh.
1296] Ba forgranda aduathmar dorcha doimtheachta in conair dacuas
1297] and tria cailltib duarca dubdoirchi gan soillsi grene intib na
1298] esca i ndorus iffirn. Ba handsin rosuidigit aidi & aitreba doib
1299] i ndorus iffirn dei in broin & na duba & na digla & in galair & na
1300] tedmand. Is andsin dono ata bas & teidm & sendatu & omun
1301] & uacht & gorta & aidilge. Atat and dono arachta granda
1302] aduathmara re feghadh. Atat dono de na debtha .i. Discordia iside,
1303] & is e folt fuil imo cend .i. trillsi do nathrachaib nemi. Robatar
1304] dono ill-delba aile torothar and, & siat aigthidhi aduathamar
1305] co mad phian throm la cach silledh fora ngnusibh. In tan
1306] adconnairc Ænias na torathair {folio 463b} imda aduathmara sin, rogab
1307] egla & moromun rompu, & nochtaid a chlaidem do chathugud
1308] riu. In tan atconnairc Sibill Ænias ac nochtadh a chlaidibh
1309] is ed roraidh ris: ‘Ni rigi a les inni dagni ar ni fhuilet sund
1310] acht scatha brege, gan churpu umpu, & ni hegen duit a n-omun
1311] fort.’ Tiagait iarsin Ænias & Sibill a coir a seda co sruth
1312] Aiciron. Is andsaide bai Caron ag imorchor Aciron ina luing,
1313] senoir eside, & ulca liath imleabar fair, & se fen urda fuilide.
1314] Co n-acatar dono in tan sin na sluaga & na sochaidi isin purt
1315] ac cuindghid arrtharaigh fair oca atach & ac siniudh a lam
1316] cuigi. Nogebedh forend dib cuigi ina luing, roobad foirend ele
1317] & ni thabrad arrtharach doib tar sruth Aciron. Roiarfaigh,
1318] dono Ænias in tan sin do Sibill: ‘Cia sloigh so dosoigh
1319] dochum na haba, & cid fodera in darna lucht do gabail chuige
1320] do Charon, & in lucht ele do obad do.’ Roraid Sibill: ‘In slogh
1321] mor-sa adchi-siu ac tiachtain dochum na haba do chuindchid

p.84


1322] imorchair go Caron, daine sin dona dernad techta n-adnucail,
1323] & bid fri re C bhliadan ar sechran for bru na haba-sa co ndentar
1324] techta a n-adnucail, & is iat sin in lucht dia tabair Caron obad.
1325] In lucht dia ndentar tecta adnacuil berid Caron iadsaide
1326] focetoir darin sruth-sa anund isna grianbrughaib.’
1327] Rosochtastair Ænias o rochuala int aithisg sin roraid Sibill, uair ba trog
1328] lais in sluag mor adchonnairc do beth a seachran, sochaidi dia
1329] aichintib fen dorala do co dubach toirrsech and. Dorala do,
1330] dono, Leocaspin & hOrentes tancadar ar æn rissim on Trae
1331] & robaided a luing na Liceada. Dorala do dono Palamurus,
1332] & se dubach dobronach toirrsech taidiuir, & roiarfaigh Ænias
1333] de cid fodera a toitim asin luing isin fairgi. Roraid Palamurus
1334] Somnus dia chur ar egin ina chodlud co ruc in sdiuir lais.
1335] Robai tri la 'na bethaidh forin fairgi ac leanmuin na sdiuire
1336] conidh isin ceathramad la robaided & roraid: ‘Mu chorp,’
1337] ar se, ‘& tond na mara ica imluadh dochum tire’; & roguidestair
1338] Ænias co rugad imalle fris tar sruth Aciron isna grianbrugaib.
1339] Roraid Sibill frisseom: ‘Is bais duidsiu sin do chuindgid for
1340] Ænias, ar ni legaid dei iffirn nech ele do theacht in leth sin
1341] acht in lucht di ndentar tecta adnucail. Tusu dono forcerdar
1342] du chorp a tir & adnaicfither & biaidh th'ainm-siu dogres forin
1343] lug sin. Raga-su iarsin isna grianbrughaib.’ Ba buidech
1344] Palamurus don athusg sin. Teit Sibill & Ænias iarsin co port
1345] srotha Aciron. Ocus doroich Caron chucu co forgarb
1346] ainsergach andiardha, & is ed roraidh: ‘Ænias, cidh dot-thuc sunda
1347] air techta lasna deib iffirn, duine corparda co n-armaib do
1348] thiachtain chucu. Eirg as, & na tarr chugaind seacha sin alle.
1349] Imthigh ar culu gusin mbaili asa tanaghais.’ {folio 464a} Roraid Sibill
1350] re Caron: ‘Leig ass inni fora tai, uair ni do denum uilc frib
1351] tainic in fear-sa cugaib acht do fhis scel a athar .i. Anachis fuil

p.86


1352] a n-ifern tainic. ‘Togaib, a Ænias,’ ar Sibill, ‘do Caron in
1353] gesga orda fuil agut, uair nach denand cendsa frind chena.’
1354] In tan adconnairc in gesca focerdh a feirg de & dobeir in luing
1355] chuigi & tiaghaid ar æn .i. Ænias & Sibill chuigi isin luing,
1356] & tiagait tarin sruth gusin port anund, & duroich Ceruir cu
1357] Oirc chucu andsin gu garbh & gu haduathmar & focherd Sibill
1358] a conmir do ina beolu, & oirisidh in cu ina tost iarsin fochetoir.
1359] Tancatar seacha iarsin Ænias & Sibill. Rochualatar isin inad
1360] ba coimnesa doibh acaine na naiden ciche as marb foa cich.
1361] Robatar dono isin inadh ba coimnesa dhoibsen i n-iffern in
1362] fhoireand forar'laied cin bregi nach dernsat & romarbait ind.
1363] Robatar isin inadh ba nesu doibside i n-iffern in fhoirend
1364] ros-marb buden. Indar leo beith i ndrochbeathaid isin
1365] domun abhus gur'bo fearr a mbas inas a mbetha. Atat dono
1366] circaill do Sdix do fhlaithib ifirn timcheall in fhiallaigh sin ica
1367] fasdudh i n-ifirn. Edh cian on inad sin atat muigi caintecha
1368] ifirn. Is intibside atait in foirind adbatar do sherc i fhos isin
1369] tshægal. Isin magin sin robi Pedra & Prosis & Eripeli & Eucateas
1370] & Pasiue & Ludamia & sochaidi diairmhide ar ceana. Is
1371] atarusen dono robai Didho ingen Beoil ros-marb i fen do sherc
1372] Ænias. In tan tra rosiacht Sibill & Ænias na maighi sin,
1373] dorala dono Didhain chuici, & dorad Ænias aichni fuirthi
1374] fochetoir, & is ed roraid ria: ‘Is sæth lim,’ ar se, ‘& is galar
1375] trom t'fhaisgin sund, a Dhidho, ar rofedar is ar mo sherc
1376] do-fuarais bas. Dos-tuingim-sea duid ar dei nimhi & talman & iffirn,
1377] is egin rom-ruc-sa uaid, & ní has mu dheoin fen tanac, &
1378] na teich romum, a righan, acht toiris rem agallaim.’ Arai sin
1379] ni thard Didain fregra for Ænias acht dorad a gruaidi & a hedan
1380] & a gnuis fri lar cen robui Ænias ic labra fria: & o roraid Ænias
1381] na briathra so re Didhain, techid Didhain uadh do shoighidh
1382] Ibsichei in fhir oca mbai re hÆnias, & ní tard fregra for Ænias.
1383] O dochuaid Didhain uad gan fregra fair, nod-geib for toirrsi, &

p.88


1384] imthighidh i ndhiaidh Sibille in chonair dochuaid reimhe.
1385] Tecmaidh ina n-aigidh and slogh mor do curadaib Troianach im
1386] tri maccaib, Antenoir .i. Glucus & Medontus & Tersilocus, & im
1387] Ideus, & im tri maccaib Priaimh .i. im Ectair & im Treolus
1388] & im Alaxandair ron-altad i sleb Ido & im ill-tuisechaib aile do
1389] Troiannaib. Rogallraig dono cu mor Ænias ac fegad in lochta
1390] sin. Dorala dono iarsin doib sochaidi do miledaib Grec, & o
1391] thucsat side aichni for Ænias dochuatar for teichedh remhe.’


1392]

Roraid dono Sibill re hÆnias in tan sin: ‘Ata delughadh
1393] da conaire sund,’ ar si, ‘.i. conair for ar laim{folio 464b} deis, isside
1394] teid co muru dind in righ i n-iffern & isna grianbrugaib. Conair
1395] ele dono & is iside teid co lugu na pian co grinell iffirn.’ Fegaid
1396] Ænias in tan sin fora laim cli co n-agaid in dunadh romhor & tri
1397] muir ina thimceall, & aband mor ina timcheall side & si for lassad,
1398] tor roard iarnaide for lar in dunaidh, & Tessifoine robai and,
1399] ocus brat derg uimpe, & si for mullach in tuir sin, & si gan
1400] chollud dogres ic fairi in dunaid sin. Rochualaidh dono Ænias
1401] in tan sin isin dunud in acaine moir & in mairgnid & in golghaire
1402] & in slattuairgnidh & in esargain & in luagair granda rotrom.
1403] Rola dono Ænias oga cloisdeacht sain & ron-gab egla & omun
1404] mor & roiarfaigh iarsin do Sibill: ‘Cia mor muirn-seo
1405] rochluinim?’ ‘Isin dunad adchi-siu,’ ar Sibill, ‘is andsin piantar
1406] lucht na col & na peccadh & æs in gæ & in ethigh & na gaide &
1407] na slat & na saraighi & na n-uili chol ar cheana; & is i an gair
1408] rochluini-siu aga sraigleadh anosa & ica pianadh; & ge nobeth
1409] C gin agumsa & C tengad in gach gin & guth iarnaidhi, ni
1410] cæmsaind a thuirim na fhaisneis duidsiu, a Ænias, an lanpian
1411] doberar forna peccachaibh a n-ifern & isin dunad adchi-siu ara
1412] n-imad & ara linmaire & arin egsamlacht na pian sin, & gach æn
1413] teid forsin conair-sea fuil for du laim cli is iat berar isin dunad
1414] ut na pian d'a ndamnad and. Is lor atam sund,’ ar Sibill, ‘acht
1415] tiagam in leth rotriallsam.’


1416]

Tiagait iarsin for conair dia laim ndes gur'riachtatar


p.90


1417] grianbruigi iffirn .i. muighi ailli edrochta. Atet suarca solusta
1418] iatsaide co n-aibnius mor intu. Sluaigh imdha intib ic cluichi
1419] .i. buiden mor, & forind dib ig imrusgal, foirind ic lemnigh. &
1420] foirend ele, & tinol mor & airechtus and, timpanacht &
1421] cruitireacht & duanoirfidedh ecu. Tiagait-sium tra seach na sluagaib sin
1422] co ruachtatar gusin inad a roibi Anachis isna grianbrugaib.
1423] Amal adconairc Anachis Ænias ana dochum togbaidh a lamha
1424] ag atlugad dona deib Ænias do torachtain chuigi, & failtigis fris,
1425] & is ed roraid: ‘A mec inmuin,’ ar se, ‘doruachtais fo deidh,
1426] gidh mor do mhuirib & do thirib anaichintib doshiris, & gidh
1427] mor do ghaibthib fuarais ic torrachtain. Is subach & is failid
1428] lim do thorachtain’; & ted Anachis rompu iarsin co tulaigh aird
1429] bail a taisbenadh co l-lus & i n-aichenad in lin do righaibh & do
1430] fhlaithib & do uaislib rogenfedh uait i n-Edail. Is amlaid robai
1431] in tulach a ndechatar & si lan do shluaghaibh & d' oireachtaibh,
1432] & o rosiachtatar in tulaig sin, roraid Anachis re hÆnias: ‘In
1433] slog-sa uili adchi, is e do shil-siu uile & do cland sain i n-Edail,
1434] & is uaid genfed uili in slogh adchi’: & teit Anachis fora tuiremh
1435] & fora n-aichni do Ænias gacha foirne dib fo leth. ‘Int oglach
1436] atchi, & in gai re ais, Silus a ainm sin {folio 465a} .i. mac beras Lauina
1437] ingen Laitin deitsiu sin, & is e gebus rigi Edaili a ndiaidh
1438] Asgain do meic-siu, Prochas as neasu do, Capus ina fharrudh
1439] side. Romolus in fer thall adchi & in cathbarr cirach fora
1440] chend & bid lais cumdaigfer in cathair .i. Roim & is uadh
1441] ainmnighfer Romanaig; Numa & Pampillus as nesu do
1442] Romul; Tullius & Osdilius as nesu do Numa.’ Rotaisben do
1443] iarsin & rotuirim gach æn robai in gach oirecht fo leth dofacaib
1444] isin tulaig .i. na Taircind i n-oireacht for leth; na Deici a
1445] n-oireacht aile; na Druisi a n-aireacht ele; na Graice i
1446] n-oireacht ele; na Scipe i n-oireacht ele; na Pabe i n-oireacht
1447] ele; Iuil Cesair & Octafin airdri in domain co fine na Sesarda
1448] imalle friu i n-oirecht ele, cach dib amal sin ina oireacht, amal

p.92


1449] dogabadh fair. O tairnic tra do Anachis taisbenad in tshloig
1450] moir-sea rogenfed uaid a n-Edail do Ænias, rotimain Sibill &
1451] Ænias celebrad do Anachis. Tancatar uad a h-iffern arin dorus
1452] n-eburnete & dochuaidh Sibill dia huaim, & docuaid Ænias
1453] dochum a long, & ni roibi d'Ænias don sceol sin adconnairc acht
1454] taibsi ina menmain amal bis duine iar n-aislinge no i remeg.


1455]

O rosiacht tra Ænias docum a coblaig d'aithle na taibsi sin
1456] tarfas do oc Sibill, ocus o tainig rethinighe a ær do & feth forin
1457] fairgi, rofagaib port Epoea & roseolastair co hEtail & robi for
1458] seolad co rithinach in la sin co n-aidchi. Ocus rosheolatar sech
1459] in dind sin i raibi in bandrai rocuired na daine rightis cuici ina
1460] n-æs uallach & ina conaib allta tria brechtradh druideachta in tan
1461] ba hail di a fasdudh aici .i. Cirece ingen grene. Roingaibset
1462] na Troianaigh iarum in crich i roibi in bandrai sin ar na
1463] rofhastadh aici tria druideacht amal rofast Uilixes aice co cend
1464] mbliadna & rosai a muintir ina conaib alta. Robatar ac seolad
1465] isin aidchi sin co maidin. O tainic in maidin doib adracht
1466] seach fhorar talmun chucu in grian alaind orda & roruaimnigh a
1467] ruithne rempu in fairge or bu cæm corcorda a dath. Ba halaind
1468] aibind in maitin sin. Ba ræthinach ær inti, & ba fethamail
1469] fairrgi. Adconnairc Ænias uadh in tan sin fidnemedh alaind for
1470] bru in mara bail asa tic sruth Tibir, & elta do enaib gach ceniuil
1471] ein oc snamh for duim in inbir, & ba lor d'æbnius cloisteacht
1472] frisna hil-ceolaibh doghnitis na heoin sin. Atconnairc dono in
1473] cæmtracht gainmide n-alaind n-oiregda imon inber sin. Roraidh
1474] Ænias in tan sin ria muintir: ‘Tabraidh duind,’ ar se, ‘in
1475] coblach innsa port n-alaind ut adchiam.’ Doratsat an coblach
1476] a tir a n-inber srotha Tibir, & ba subach forfhailidh leo gabail and.
1477] Ba fada robatar aga indsaigid. Ba failid & ba hemh leo
1478] torachtain chuigi, in tan doruachtatar Laitin mac Puin meic Picc
1479] meic Neptuin meic Saduirn meic Pal {folio 465b} loir meic Pic meic


p.94


1480] Pel meic Tres meic Trois meic Mesraim meic Caimh meic Noe.
1481] Ocus is e ba ri a n-Etail in tan sin senoir sona soburthanach
1482] in Laitin sin. Ba foda & ba airegdha & ba hoirbidnech a
1483] flaithus. Robhai imud gach maithusa i n-Edail re remhis.
1484] Ni roime immorro do chlaind aige acht æn ingen. Ba suairc
1485] sochraidh sognimach særchlanda socheniuil in ingen sain. Is
1486] i ba cæmhi do mnaib & ba hingen dingbala do Laitin hi. Tainic
1487] æs tochmairc di. Robatar flaithi & maithi, rig & ruirig &
1488] urrigha na hEtaili ica tochmarc. Robai dono Tuirn mac rig na
1489] Rudulta ica tochmarc. Ni bai a n-Edail læch bud cæmi na bud
1490] fhearr gal & gaisced ina side. Ni roibi dono bud sairi na bud
1491] fhearr cenel. Righ immorro a athair & rig a senathair & rig he
1492] fen. Roshanntaigh dono in rigan Amata bean Laitin co mud
1493] do Turn doberthea a hingen & co mad e bud chliamain muine
1494] betis na dee ag toirmesc a tabartha do tria derbairde brechta do
1495] denum doib. At e seo na hairde isin .i. luir coisegarta do Apaill
1496] robai a medon cathrach Laitin & 's on luir sin ainmnighther
1497] Luirintighe do Laitintaib. Tainic iarum saithi beach go rogabh
1498] a mbarr na luire sin. Ocus is ed roraidset druidi ocus faidi
1499] Laitin, is e ni rothurchan in derbairde sin, fear do thiachtain
1500] asin aird asa rancatar na beich dochum Edaili & airdrighi na
1501] hEtaili do gabail do, & is e bud cliamhain do Laitin. Robai
1502] dono Laitin la n-æn ac denum idparta a tempull na ndea, &
1503] Lauina a ingen ina fharrad. Tainic lasair tenedh do nim a
1504] fhiadnaisi Laitin, co roloisc a trillsi im chend Lauina i
1505] fhiadnaisi luchta in tempaill, & co roloisc in uili chumdach robai
1506] uimpi, & co rolin in tempull uili in lasar sin. Ba haduathmar
1507] leosam in taibsi sin. Ba snim lasin righ immorro la Laitin
1508] 'aduathmaire & a graindecht & 'agairbi. Is e ni doroine
1509] Laitin. Dochuaid co haithescul Puin a athar dia fhiarfaighi
1510] do Phuin cidh rothurchansat na hairdi aduathmara ut dorala
1511] do Lauina dia ingin-sium; & doroine udpurta mora do Fuin .i.
1512] romarb C cærach do amal ba bes doib & rolaigestair for croicnib

p.96


1513] na cærach sin. Rochuala-sam iarsin co hobund in guth isin
1514] aithesgul & is ed roraid ris: ‘A meic inmain,’ ar se, ‘na tabair
1515] th'inghean do fhir Laitindai a clemnus, uair ticfaidh fear
1516] echtrandcrichi chugut sund. Is do ata i ndan clemnus rit. Is fis ata
1517] conach t'ingine. Ticfa clu mor & maisi diar ceniul-ne don
1518] clemnus sin, uair genfidh on fhir sin & o t'ingin-siu rigradh na hEtaile,
1519] & genfidh dono uaidib airdrigh na huili domun o thurgbail co
1520] fuinedh grene.’ Ba failid tra don aithisc sin tuc Puin do, &
1521] nochor'dichel, & roclos fo thuathaib Edaili int aithisc sin.
1522] Doronsat dono na Troiandaigh in tan sin a coblach dochum puirt
1523] ic inber srotha Tibir, & tancatar fen for tir, & deisidar forin
1524] feoraind fallain i fosgadh na cailli for {folio 466a} bru in phuirt &
1525] doratsat chucu ubla asin chaill ar ba fogmhar in tan sin, &
1526] doradad biad asa longaib, & doduatar a miasa ar ba terc biad acu
1527] iarsin. Roraid dono Asgan: ‘As olc indi daronsam ar miasa
1528] do ithi.’ Rofhregart do Ænias o rochualaid inni roraid
1529] Asgan: ‘A meic,’ ar se, ‘ni ba holc bias de acht is maith
1530] uair is ed robai a ndan & a tairngire dund co mad e oired
1531] robemis arin sechran imalle gan ferand d' fhaghbail noco
1532] n-ethmais ar miasa (.i. bairgina robitis acu fo guit dogres) i
1533] baili i caithfimis iad is andsin dogebmus crich & ferand.
1534] Ro-chomaillead rinde aniu in faistine sin .i. ar miasa do ithi duin
1535] ar terci in bid againd.’


1536]

‘Taisceltaid & bendaigidh, a Troianachu, in tir a tarla daib
1537] sain,’ar se, ‘uair is i bus atharda & bus forba diles duib in tir
1538] sin dogres, & denaidh udpurta dona deib, & aidchid Ioib & Apaill
1539] & Uenir & na dei ar chena gu rub soraid duib atrib in tiri-sea
1540] doruachtabair.’ Doghniat dono iarsin a n-idpurta dona deib
1541] & tic torand mor and iarsin fo tri a comartha shoirrthiusa doib
1542] uili. Ar maitin roraidh Ænias friu tiachtain dochum n-æn
1543] baili co roiartais inad a cumdaigfidis cathair doib. O thainic


p.98


1544] tra soillsi in læ arnamarach tancatar na Troianaigh co hæn
1545] baili & rothocbatar inad cathrach & daingin doib a tæbh srotha
1546] Tibir, & rofæd dono Ænias uadh iarsin C læch dia muintir
1547] do agallaim Laitin & gesgadha pailme ina lamaib i comartha
1548] sitha. Rothoiris Ænias fen immorro ac cumdach na cathrach
1549] & ic togail a mur. Rosiachtatar dono techta Ænias co cathraigh
1550] Laitin. Ba haibind dono & ba subach forbailid robas for faithchi
1551] in dunaidh sin Laitin .i. foirend and ac imrim each, foirend
1552] ele ac soighdeoracht, foirend oc telgad fhogha, foirend ig ain
1553] liathroiti. O 'tconnairc in lucht sin in slog n-anaichnidh docum
1554] na cathrach, teid marcach uaidibh cona fis do Laitin fir a
1555] n-egusg anaichnidh do thiachtain dochum in duine. Roraid
1556] Laitin a tabairt cuigi isin righdai a r-raibi, & deisidh Laitin
1557] ina rigshuidhi imedon in righdai sin. Ba hurgna in pealaid
1558] righda i rabus and, C columan fora lar fuithi ica fulung.
1559] Batar dealba ailli imda arna rindadh inte .i. dealba a athar
1560] & a shenathar. Robai dono and delb Saduirn & Picc & Puin &
1561] Iain. Rorinta and dono delba rochaithigset o chen tar cend
1562] na hEtaili. Rorinta and dono delba & fuath na n-arm & na
1563] luirech & na sciath & na cloidim & na soighetbholg & cendmila
1564] tucsat a coscar catha & comlaind o echtarcenelaib amuigh chucu.
1565] O rodesid tra Laitin ina shuidhi isin pelaid righda sin, tugaid
1566] chuigi na Troianaigh & is ed roraidh riu iar torachtain:
1567] ‘Ro-fetamar-ni,’ ar se, ‘bar cenel & docualamar bar righcathair.
1568] Indisid duind cena cid as ail duib sund, {folio 466b} & cid ni
1569] conaighid, & cid 'ma tancubair tar il-muirib & il-tirib otha
1570] Asia co tracht na hEtaile. In ar aineolus no ar merugudh
1571] tancubair, no in egindail ainfine rodus-tuc?’ Rofregair
1572] Illeonius do muintir Ænias don righ do Latin: ‘A rig uasail airechda
1573] do chlaind portrathmair Puin meic Picc, ni merugudh & ni
1574] haineolus & ni hegendail ainfine dos-fuc co hEtail acht is d'ar
1575] ndeoin buden & is do reir ar comairle tancamar co hEdail.

p.100


1576] Ata rig firen craibthech againd as maith gal & gaisgidh .i.
1577] Ænias mac Anachis do chenel rigdha claindi Dardain meic
1578] Ioif, & is e dos-fuc sindi i ndochum-sa do cuingidh in foit
1579] bic i ndingnem cathraigh mbic dun a tracht na hEtaili ogutsu
1580] sund. Ocus ni ba domaisech duidsiu ar toirisim-ni agut. Bud
1581] maith ar ngnim muinterus & ar ngnim catha & comlaind duid
1582] dia ris a leas. Sochaide targaid cumaidh crichi & feraind do
1583] tabairt duind acht nir'lecset na dei duind oirisium aco .i. Apaill
1584] & Ioib, & is ed roraidset rind torachtain co hEtail, uair is i
1585] n-Edail ar mbunad, uair is do sil Ioib duind. Atait dono
1586] againd sund aisgeda bega tuccad duit o Ænias .i. cuach ordha
1587] robai ag Anachis & ac Priaim & barrin .i. mind cind & flesc righda
1588] Priaim & brat corcra corrturach.’ Nochor'thocaib Latin a rosc
1589] cen bai Ileoinius forna briathra-sa, & robai a menma ac scrutadh
1590] na faistine doroine Puin do im clemnus do denum re fer
1591] ectrandcheneoil & rogab a menma conad e Ænias in fer echtrandceneoil
1592] rotairngiredh do a clemnus fris. Roraid dono Laitin a haithli
1593] in scrutain doroine: ‘A Troianu,’ ar se, ‘gebmait na haisceda
1594] tuc sib leib, & molmaid iad & rod-bia-su indi iari, a oglaig .i
1595] rod-bia inad cathrach & imud degtire, & eirgid-si & abraid re
1596] hÆnias tiged chugaine conaigi so, & rod-bia aigideacht & failti,
1597] & rod-bia tresi & caradrad, & bidh inill do, gia thi. Ata ingen
1598] agum, & ni legit na dei dam a tabairt d'fhir Laitinta, ar is
1599] ed aderait, is do fhir ectrand ata a ndan & a tairngire a tabairt,
1600] & is fris ata a conach, & genfidh uaidib riga na hEtaili & airdrighi
1601] na n-uili domun o thurcbail co fuinedh, & doberthar in ingen
1602] sain do Ænias, ar is demin leamsa is e in fer echtrandcrichi
1603] rotairngired do clemnus rim Ænias.’ O roraid Laitin na
1604] briathra-sa, roforchongair fora muintir tri C each buada
1605] robatar for lesugud aige do thabairt chuigi cona srianaib
1606] cumdachtaib leo d'airgit, & d' or buidi, & dorad na heochu sin a lamaib

p.102


1607] muintiri Ænias. Doradad cuigi dono carbat cumdachta & da ech
1608] do sil grene fai dia tabairt for cend Ænias fen. Dochuadar
1609] iarsin a muinter for cend Ænias Laitin gusna hasg{folio 467a}adaib
1610] sin leo co sid & co tairisi do & co n-aididin clemhnusa fris.


1611]

In tan tra adconnairc Iunaind cruthach rigan Ioib na
1612] Troianaigh do dul forir i n-Edail & beth doibh ic cumdach
1613] cathrach inti, & sid & clemnus d' fagbail doib o Laitin o righ
1614] na hEtaili, ba galar trom lesi inni sin, ar ba cumain le a
1615] haincride re hÆnias dogres. Rochroith a ceand & roraidh na
1616] briathra-sa: ‘Is truagh damsa,’ ar si, ‘nach cuimgim olc do
1617] denum risna Troiandaib misgnecha-sa rochuatar i n-Etail.
1618] Tucus-sa amais mora, & roelodar as gach amus dib & as gach
1619] gabud tugus-sa doib tar mu sharugud ar egin, & adchim dono
1620] annosa rosiachtatar in leth rothogsat .i. co hEtail, & atait amal
1621] is maith leo fen, ac cumdach cathrach doib dom
1622] aindeoin-sea & ata Laitin a clemnus friu. Rom-clos-sa Ænias & ni
1623] cuimgim olc bud leor leam do, & uair nach erghit lim dei
1624] nime do tochur for Ænias, raghat a muinigin dee iffirn do
1625] thochur fair imale frim.’ O roraidh Iunaind na briathra-sa,
1626] dotæt co ferg mor le & londus dochum talman, & gairmidh chuice
1627] Elegto ingen Plutoin ina gradaibh, uair ba hiside bande na
1628] himchosaide & na deabtha & brisde sida & tabartha cogaid &
1629] catha. O doruacht Elegto co hIunaind roraid fria: ‘A ogh
1630] cumachtach,’ ar Iunand, ‘tabair uait in aiscidh so chuindgim,
1631] uair tig dit, mad ail duit brisiudh caradraidh gacha æn bis iga
1632] denum fri aroili, & doberi imcosaid etir na derbbraithri &
1633] debaid co marband cach dib aroili, bris in sidh so fuil etir
1634] Laitin & Ænias & tobair imcosait aturu, & na leig clemnus na
1635] nuidhed cairdisa doibh & tobair imcosait etaru co romarbha
1636] cach dib a chele.’ Rogab dono Electo do laimh o Iunaind inni
1637] sin & dochuaid focetoir co tech Laitin & dochuaid do shaighidh
1638] na righna .i. Amata il-cruthach righan Laitin. Rofhaslaigh
1639] fuirri a hingen do thabairt do Tuirn mac righ na Rudulda, & co


p.104


1640] mad eside bud chliamain di & na dernadh clemnus na caradradh
1641] re hÆnias ocus brisiud in tshida & in caradraid rotriall Laitin
1642] do denum re hÆnias. Rosæbad tra Amata tria faslach Electo,
1643] & rogab for bron & toirrsi ara hingin do tabairt do Ænias & ara
1644] nemtabairt do Thuirn & dochuaidh d' agallaim Laitin & is ed
1645] roraid fris: ‘A righ,’ ar si, ‘oirchis damhsa & dot ingin fen,
1646] & nachum-saraigh & na dena clemnus risin laithighi Troianach
1647] ut fuil ic crechaireacht i tir a tir, & ragas uait amarach a tir
1648] n-aili acht co fagba coir na gæthi, & beraid t'ingin-siu les a slad,
1649] amal ros-fuc Alaxandair mac Priaimh Eleand Legata ingen
1650] Tinair ben Menalus meic Aidri lais a Laighdemondaib co Trae.
1651] Cid docuaidh dot tairisi-siu re Tuirn o cein, cid dochuaid in
1652] snaidm menic doroni dono Tuirn fortsu im tabairt Lauina do?
1653] Masa cliamain echtrandcrichi iarri doreir tegasc {folio 467b} na ndei
1654] fort, ni mo as eachtrancrichi Ænias anas Tuirn, ar is do Grecaib
1655] do Tuirn iar mbunad, uair is a Mecnib a cenel, & ni do
1656] Laitindaib do, & ni docho Ænias do toircetal dona deib i clemnus
1657] duidsiu amal sin inas Tuirnd.’ Cia doraid tra in rigan co dichra
1658] in imcosaid-se Ænias re Laitin ic toirmesc clemnusa re hÆnias,
1659] nir'gab Laitin uaithi in imchosait sin acht is ed rosantaig Laitin
1660] clemnus re hÆnias. O roemidh tra in rigan Amata impide for
1661] Laitin imoni rochuindig fair, ros-gab ferg & londus re Laitin.
1662] Ocus ros-gab fualung & dasacht & dochuaid a cond & a ciall
1663] uaithi, & rofhuadaig a hingen le a ndiamraib & a coilltib ar na
1664] tuctai do Ænias hi. O rochualatar tra mna & maithi & ingenraid
1665] na Laitinda Amata do techt & a hingen i ndithrumaib ar
1666] imgabail feisi le hÆnias, dochuatar a ndiaid Amata isin dithrum i
1667] raibi ar ba catamail leo Amata. O rosiachtatar dochum n-æn
1668] baili & Amata, roraidh Amata friu: ‘A sheathra inmaine,

p.106


1669] denum idpurta dona deib cona rolegit clemnus do Laitin fri
1670] hÆnias.’ Ocus doronsat edpurta amal roraid Amata friu. In
1671] tan tra ba lor le hElecto doroine do imcosait a tigh Laitin,
1672] dochuaid do thig Thuirnd meic rig na Rudullda co hairegda &
1673] nos-dealband a richt Calibe bansagart Iunaindi iside & is i
1674] ferais aduaith moir int egusc & is ed roraidh ris: ‘A Thuirn,’ ar
1675] si, ‘is i Iunaind rom-faid-sea chugutsu da radh frit 'na leg do
1676] flaithus & do mnai cuindchidha uait do Ænias Troianda,' uair
1677] d'a leigea do Laitin clemnus re hÆnias, bud cuitmidi & bud
1678] athrigh is airi sin dobert Ænias fritsu. Erigh & geb t'armu &
1679] tinoil sloig, & sochraidi, & urriga Edaile, & indarb na Troianaigh
1680] a hEtail & loisc a longa & impo iarsin for Laitin, & muna thuga
1681] duit a ingen ar ais, tobaigh ar eigin hi.’ Is ed roraid Tuirnd
1682] friasi: ‘Deithiti deaa & didin tempaill, is ed is latso, & ni
1683] himluadh catha etir rigaibh, a Cailibe.’ O rochuala Electo
1684] na briathra sain roraidh Tuirn fria, nos-geb ferg & londus
1685] fris, & nos-dealband ina delb fen & ba hetig aduathmar in
1686] delb sin. Ba garb granda grugach a gnuis. Batar feochra
1687] feighi fuilide forderga foluaimnecha na ruisc londa lasarda
1688] robatar ina cind. Trillsi do nathrachaib nemi is e folt bai
1689] imon cend. ‘Fegh let, a Thuirn,’ ar si, ‘mo dhealb annosa,
1690] & in tabrai aichni form? Is misi Electo,’ ar si, ‘a hiffern, & is
1691] me dobeir dogres in onoir catha & debtha, & basa daine & is me
1692] dobeir fortsu comtriall catha fri Troianu.’ Rochuala Tuirnd na
1693] briathra-sa Alecto. Rogab side bruth & brigh & ferg & londus &
1694] saint catha fri Troianu & fri Laitintaib ar æn rian.
1695] Roforcongradh uadh iarsin for Rudulltaib tinol ina dochum; & o
1696] do-ruachtatar ros-neart & ros-greseastair co rochothaightis co
1697] calma fri Laitintaib & fri hÆnias cona Troiandaib co rodilsigdis
1698] Edail & co rochuirtis in loinges echtrand ut esti {folio 468a} & co
1699] roindarbdais iat tar il-muire. Rogabsat Rutullta dono do laim co
1700] ndingnitis inni sin.


p.108


1701]

Teit Electo immorro iarsin gusin mbaili i raibi Asgan mac
1702] Ænias ag selg a tæb srotha Thibir & gresid co hAscan peata
1703] aige allta robai ic maccaib Tiri, & tainic co mbai for ingilt a
1704] tæb in tsrotha. In Tirus isin is e ba reachtaire ac Laitin.
1705] Is aigi robatar alma & indile Laitin oca leasugud. O
1706] rogluaisidar immorro coin Ascain in peata sin mac Tire, teichid in peata
1707] rompo co tech mac Tire .i. cosin mbaili inar'hailedh. Roleig
1708] dono Asgan in tan sin soighit fair go rogon he, & teid iarsin
1709] Asgan & lucht na selga imalle fris ac lenmuin na haigi co
1710] ruacht co tech mac Tire. O rochlos tra gair lochta na selga
1711] & in tafand dochum in baili dosoichet lucht in baili amach
1712] fon gair & tegait a n-aigidh luchta na sealga. Rosiacht and
1713] ar tus Siluia ingen Tire & ba hisidhe robeathaiged in agh.
1714] Dotæd dono in agh ina dochum sidhe focetoir o'dchonnairc, &
1715] robai in ingen ac fegad na hoighi & 'ga s-smerracht na
1716] gona doratad fair & rosaigh debaid etir maccu Tire & æs na
1717] sealga ac cosnum na haighi. Teit dono in tan sin Aleacto
1718] for mullach tige Tire & sendidh bondaiderc na hugra co garb
1719] & co haduathmar for mullach in tigi co clos fona crichaibh
1720] comfhoicsibh uili in senm sin. Tancatar dono na Troiandaigh
1721] asa sgoraibh d'fhorithin Ascain. Roferadh tra comruc crechtach
1722] crolinteach andsin, etir Laitinta & Troiandaib. In tan tra
1723] robruthaigh in debaid, dorat Ascan aurchur soighdi for Almon
1724] mac Tiri co ndechaid triana bragait gu rus-marb focetoir.
1725] Do-toitsit sochaidi ele imalle fris andsin. Dothoit and dono Galenus
1726] .i. brugaid V tret cærach & V n-ailbin do buaib & C n-arathar
1727] ag frithalum a tigi.


1728]

O rocumaisc tra Alecto a n-Etail & o dorat cach dib a cend
1729] araili, dochuaid ar culu dochum Iunainde & romaid ria in
1730] imchosait tuc etir lucht na hEtaili & roraid fos Alecto fri
1731] Iunaind: ‘Dober-sa,’ ar si, ‘mad ail duitsiu, tuilledh uilc
1732] fos do Troiandaib .i. dober na cathracha comfoicsi do Laitindaib
1733] dia foirithin i n-aighid na Troiandach. Ni holc lim chena amal


p.110


1734] ata clemnus Laitin & Ænias.’ Teid dono Alecto dochum
1735] ifferaind baile a fargaib a seathracha .i. Tesifone & Megera.


1736]

A haithli in air moir sin tra do chur do Asgan for muintir
1737] Laitin, berait a muinter co Laitin curpu na foirne romarbad and
1738] .i. Gailienus & Alman & na maithi ar chena romarbad and &
1739] furmidh na curpu a fiadhnaisi Laitin & adhnaghat ac gul & ag
1740] basgairi fris imon gnim doronsat na Troiandaig friu. Dos-nic
1741] Tuirn dono in tan sin co ferg & co londus mor chucu & doraid
1742] re Laitin: ‘Ni maith a iarmairt duib andiu bar cairdius &
1743] Ænias, & bud mesu sa chach cen bethir and ni bhus sia. Is ed
1744] as choir and, denum æn coimerghi choitchind i n-aigidh in
1745] drochcheniuil tangnaigh-{folio 468b}sea na Troiandach failet ic
1746] slatbrat i tir a tir; & dichuirther a hEtail ar egin’; & ba he sin
1747] aithesc coitcend in tsloig uile inni roraid Tuirnd. Is ed roraid
1748] Laitin re Tuirnd co truime moir & cosnumh fair ic foremedh a
1749] ænur beth a n-aighidh na sochaide, & is ed asbert: ‘A Tuirnd,’
1750] ar se, ‘is rit doraga inni doberi monair & is duit bias a
1751] frithorgain. Misi immorro,’ ar se, ‘biad-sa im soinmighi & im sadaile
1752] & ni ticfa bar cagad-si frim’; & impoid Laitin a druim friu & teid
1753] uaidhib ina theach rig, & nos-legind dorer a comairle fen uair
1754] forfhemidh a cosc. Na hEadalta tra robatar fri re ciana roime
1755] sin a sidh & a soinmhighi ag tomailt & ic tomaithim a fesi do
1756] gach maithus robai ogaib. Santaigit in tan sin tria imchosait
1757] Alechto & trian gresacht Iunaindi coimerghi catha & cogtha do
1758] dichur na Troiandach a hEtail ar egin, & rogab æn baid uili
1759] lucht na hEtaili im cosnum na ferand & im choimergi a n-aigidh
1760] na Troiandach na rogabdais crich no ferand a n-Edail. Ba mor
1761] tra in slogh & in tinol tanic andsin. Ba bagach & ba sochraidh
1762] in coimerghi doronsat Edaildi i n-aighidh na Troianach in tan
1763] sin. Tardsat uili miscais dia trebaire & ros-lecset a faill ar saint


p.112


1764] in chogaidh & rochuirset iarnaidhi a n-arathar i n-armaib catha
1765] & comluind, & tancatar uili iarsin .i. gach ri & gach tuisech a
1766] n-Etail cona slogh & cona sochraiti lais a soichin Tuirrn. Tainic
1767] and Alessus ar imchosait ocus Aigmenon righ Grec co sochraiti
1768] moir lais. Tainic and dono Uffensus crodha coscurach cona
1769] shluagh. Tainic and in milid rod rotren .i. Umbro cona shluag.
1770] Tainic and Urbius mac Ipoledi cona sluag. Ocus tancatar and
1771] il-tuisig aile cona sochraiti isin tinol sin. Tainic and dono in
1772] righmilid .i. Tuirrn mac Duin ceand gaili & gaiscidh arai crotha
1773] & aillechta & mine & maccæmachta .i. rind agha & anratachta na
1774] huile Edalta. Ord esairgni catha & bruiti bidbad eside. Sciath
1775] dhidin & imdeghla crichi & ceniuil na Rudullta, & ni bai a
1776] samhail isin uile Edalta do bruth no do brig no do borrfadh
1777] no do mhed no do mhaisi no ar maine no ar mordacht no ar
1778] maccæmhdacht ar chruth no ar ceniuil ar gail no ar gaiscedh,
1779] & is amhlaid tainic co morshluagaib Rudullta imalle fris. Tainic
1780] and dono Camilla .i. rigan na Fillsgeta co morsluagaibh na
1781] Fuilsceta le a foirithin Tuirrn. Ba hamra in rigan tainic and.
1782] Ni bai a samail do bhanchuire fer talman in tan sin do gail
1783] no do gaisced na d'aine na d'athluimhe uair na romair
1784] Pentisilia, rigan na Cichloisgthe. O doruachtsat tra in mortinol
1785] ill-tuath-sa na hEtaili do æn baile dochum Tuirrn meic Duin
1786] ri na Rudullta, dochuatar a righ & a tuisigh & an degdhaine
1787] i n-æn comairli, & is ed rochindset uili, teacht doib d'indarba
1788] na Troianach a hEtail, & muradh na Trae bigi rochumdaighet na
1789] Troianaigh, & do brissiud a long & dia loscadh. O rochindset tra
1790] in comairle sin, rosinsedar a stocaireda a sduca d' fhuagra {folio 469a}
1791] imteachta doib d'indarba na Troianach a hEtail amal
1792] rochindset. Ducuadar and a tus seda & conaire rompu Meseapus &
1793] Uffenus cona sochraide leo & Mesdensius. Dochuatar dono
1794] iarsin na sluaig tancatar i sochraiti Turrn a hill-tuathaib Edaile.
1795] In tan tra rochuala Ænias in tinol sin na n-Edalta ina dochum
1796] & ba snimach, uireaglach, il-imraitech he, & ni fitir cid comairle

p.114


1797] dogenadh. Rola immorro Ænias d' aithli in tshnima sin a
1798] suan codulta, & tainic dono Tiberinus, dia srotha Tibir,'na
1799] dochum & is ed roraid ris: ‘A meic na bandea,’ ar se, ‘na
1800] bid immorro snimh na homun fort in tinol-sa doberar chugut,
1801] ar is tu bus chosgarach cathbuadach de, & is remut muidfes
1802] in cath & is agut fuicfethar in ferand-sa dogress, & bud dilis
1803] duitsiu & dot chloind in ferand atai, ocus nar'at uaimnech-su
1804] coro' faistine bregi a n-abraim-sea rit, & doberim-sea comartha
1805] duit ria comull .i. dogheba-su crain fhind co XXX banb aici
1806] fona hilicib srotha Tibir & ria tæb in tshrotha, & dogena
1807] Ascan cathair iarsin bail a n-ereocha in muc sin romhut-su,
1808] & budh he ainm na cathrach sin Alba Longa .i. geal fada.
1809] Ocus doberim comairli dono duit, dena edpurta do Iunaind &
1810] damsa & do Ioib & d' Apaill, & erg iarsin forsin sruth-sa
1811] Tibir co tech Euaindir ri na hArcaite, & is amlaid bis
1812] siden dogres, ac cogad fri Laitindaib, & dena-su cairdine &
1813] muinterus risin rig sin na hArcaide, & gebaid leat, & dobera
1814] sochraidi duit i n-aigid Laitinda, & na bid omun na imegla in
1815] chogaid na in chatha fortsu, ar is tu bus fortail.’ O roraid
1816] tra Tiberinus na haithesga-sa re hÆnias, teid uad, & dobeir a
1817] cend fon sruth, ar is and bai a aitreb fon sruth sin Tibir.
1818] Duisgidh Ænias arsin asin tshuan a roibe, & o thanic soillsi
1819] in læ arnamarach, adracht, & indlaidh a lama & a aighidh a
1820] husciu in tsrotha, & aitchidh na dei adartha, & tocbhaidh a
1821] lama friu, & is ed roraid: ‘A deo nime & talman & na n-usce
1822] & na srothand & na n-aband, rom-særaidh arna guasachtaib-sea
1823] fuilet ac tomaithem foramsa don chur-sa o Laitindaib.’ Togbaid
1824] Ænias iarsin da luing cona forind, & teid for sruth Tibir do
1825] indsaighidh co tech Euaindir ri na hArcaite. In tan tra robatar
1826] ic imrum iarsin sruth co n-acatar in crain fhind cona trichait
1827] banb find ina diaidh fo hilicib for bru in tshrotha. O 'dconncatar
1828] in muic sin tiaghait isin port sin & edprait in muic cona hal
1829] og altoir Tibir do Iunaind. Tiaghait iarsin for seit a conaire

p.116


1830] co n-acatar cathair Euaindir & o 'dconncatar in chathair sin,
1831] impoit bruinde a long dochum na cathrach & i comfhocus in
1832] puirt. Ocus ba la sollumna in la sin. Euaindir dono & ba
1833] hand bai, i fidnemeadh a ndorus na cathrach ac denum
1834] edpurta dona deib. In tan adconncatar longa Ænias chucu
1835] dochum in puirt {folio 469b} sochtaid iarsin na hArcaidegda ac
1836] fegad na long n-anaichnid & na n-og & na n-armund & nos-geb
1837] egla & omun mor iat & ergit ona idpurtaib co hobund, & teit
1838] Ballas: ‘Can bar cenel, & cid teidchi? In sith no in debaid
1839] fuil agaib?’ Rofregair Ænias do a hearus a luingi, & is ed
1840] roraid: ‘Is do sid tangamar‘; & rothogaib in gesga olacraind
1841] robai ina laim. ‘Troiandaig sindi,’ for se, ‘& bidbuidh duind
1842] Laitinda uair atait agar n-indarba a hEtail a nirt catha & egni.
1843] Tangamar do shaighid Ebaindir do chuindchid cobra i n-aigid
1844] Laidinda.’ Is i fregra dorat Ballas fair: ‘Cid be can daib,
1845] tigid alle do agallaim Euaindir.’ Tiagaid na Troiandaigh
1846] iarsin a port na cathrach & comasgaid muinnter Anneasa
1847] & Pallas, & tiagait imalle co ruachtatar gusin fidnemedh a raibi
1848] Euaindir ac denum a edpurta dona deib, & o rosiacht Ænias
1849] co hairm i mbai Euaindir & is ed roraid ris: ‘A ri togaidi,
1850] & a fhlaith fhiren fosadh fedmnertmhar, rom-faidset ad
1851] dochum-su do chuindghidh chobra uaidsiu form i n-aighid Laidindai
1852] fuilet agum indarba a hEtail, & ta cairdine & cenel etraind ara
1853] coir duidsiu sochradi sloigh do thabairt damhsa, uair is i Maigia
1854] ingen Athlaint do shenmathair-siu, & Eleactra ingen Athlaint
1855] mo sheanmathair-sea. Araill and dono. In foirind fuil agar
1856] n-indarba-ni .i. Tuirnn cona Rudulltaib uime, ad bidbuid suide,
1857] duidsiu, & is doig leo bud rig fortsu, dianum-dichuired-sa a
1858] hEtail. Is ed is coir duidsiu, iarum, o thanac-sa dot atach,
1859] coimerghi calma imalle rimsa a n-aigid ar namat ar ndis.
1860] Tabair-siu tairisim forni, uair ni duiligh gabail againd, & ata m' ogbadh
1861] calma fri frithalum catha & comluind.’ Cen tra robai Ænias
1862] ac rad na mbriathar-sa, robai Euaindir ac fegad fair, & is ed
1863] roraid Euainnir: ‘A ri rotren na Troianda, is cosmail do
1864] guth & d' urlabra & do delb re hAnaichis, & is cumain lium
1865] Anachis do thiachtain chugum co hArcait & cairdius do denum

p.118


1866] dund, & dorad Anachis saighedbolg co saighdib Licedaib, &
1867] leand corcra corrthurach, & da shrian cona n-imdenum oir &
1868] airgit, & mairid fos ag Paill in dara srian dib; & is cumail
1869] limsa,’ ar se, ‘mu cairdis & t' athair-siu Anaichis, & is i do
1870] leath coir tanacais, & muchean duit sund, & dod-bia inni cuindchi
1871] co dichra duithrachtach acht nama is cumung & is becc ar
1872] ferand-ni & as uathad d' ar sluagaib, & aid uathad, as maith a ngal
1873] & a ngaisced, & is calma a cathaibh. Ocus gid uathad, dono,
1874] rachdaid leatsu fo mu mac-sa .i. im Pallas CCCC oglach imaille
1875] fris at fhoirithin-siu, & biaid ag foglaim gaiscid agat, &
1876] dober-sa duitsiu dono re taeb sin dia nderna mu chomairli sloigh
1877] imda & sochraidi mora dia targa do fosud-su a n-Etail ar
1878] egin, & righi na hEtaili do tabairt duid. Ocus a comfocus
1879] duid sund cenel croda calma cathach comrumach .i. Eubrusdagda.
1880] Ocus robai{folio 470a} rig fergach dimsach croda colach acuside .i.
1881] Mezentius a ainm side. Is e dognid riu in duine marb & in
1882] duine beo do cengal bel re bel i n-æn cuibreach & beth doib isin
1883] cengal sin co ma marb in beo. In tan tra robtar toirrsigh iad
1884] reme conar'fulaingset a crodacht, rogabsat a n-armu & sloidit
1885] a tech fair, & cuirit ar a muintire. Elaid-sium fen asin orgain
1886] sin, & teid co Tuirrn mac nDuin co righ na Rudullta. Atat
1887] tra in cenel sin ag iarraid righ doib do cathugudh Mezenti,
1888] & adberait a faithi friu gan righ n-Edalta do beith ogaib, &
1889] co mud fer ectrandcheneoil rogabdais doib in righi, & tangus
1890] uaidib chugamsa do thabairt righi damh, & nir'gabus uaidib
1891] in righi, uair robsam senoir, & roshearg mu brig, & nir'gab
1892] mu mac dono, ar ba do Eadailib a mathair. Dober-sa in cenel
1893] sin i muinterus duidsiu. Ata coblach mor acu, & atait sluaig
1894] imda, & bid mor a tuilled nirt duid, & bid failidh leo tusu
1895] d'fhagbail imaille friu do chogad i n-aigidh Tuirrn & Mezenti,
1896] & doberat rigi duidsiu, & is ed rotircanadh doib, co mad leo

p.120


1897] buaid a coctha, dia ngabad ri ectrandceneoil forro. Erg dono
1898] do saighid in ceniuil sin, & ragaidh mo mac-sa .i. Pallus imalle
1899] rit, & doberat rigi duid, & ereochdaid let a n-aigid Tuirrn.’
1900] A haithli na mbriathar sin do rad do Euainder, teid Ænias
1901] dochum a long, & fagaid foreand dia muintir isna longaib
1902] do breith feasa do Asgan d'a mac. Dotæd foreand ele dib
1903] imale fri hÆnias do thig Euaindir co ndeachfadis imalle fris
1904] co scuru na n-Eodrusdagda. O rosiacht Ænias for cul co
1905] tech Euaindir rothinoilet mortinol na cathrach co Euainder &
1906] rothoghait asin tinol sin forgla curad & caithmiled, anle & anraidh
1907] na hArcaide do dhul ar æn re Pallas mac Euaindir a sochraidi
1908] Ænias. Rohordaiged agaibside marcshluagh cæm cumdachta.
1909] Batar and dono eachrada ana urrluma, as iat luatha ledmeacha,
1910] fo ogbaid alaind allata isin marcshluag sin. Ba hurgna in
1911] congaib airm & edigh batar acu iar n-uaisle & iar n-oirechus
1912] gach æn robai and. Tuctha doib eiruda srolda siregdha cona
1913] n-imdenum d'or & d' airget & d' findruine & do legaib
1914] logmharaib & do gemaib gacha datha. Tuctha doib dono
1915] edaigi gacha datha etir gorm & corcra & uaine & brechtnaighi.
1916] Batar claidmi ailli orduirn, at e cruaidi comshintecha &
1917] cæmsceith cumdachta & gai gerglasa & slega semnecha &
1918] saigedbuilg co saighdib forordaib.’’


1919]

O tairnic tra do Euainder togha & tinol in mharcsluaigh sen
1920] rofhaidh a cend seda & imtheachta co scuru na n-Eodrusdagdha
1921] co Tarcon tuisech & comairligh na n-Eodrusdagdha. Ba cæmh
1922] docos and .i. Ænias a tus dirma & Achisteis & airigh na
1923] Troianach & marcshluag na n-Arcaide fo Pallas mac Euaindir
1924] ina ndhiaidh. Ba cruthach an maccæm robai etarru. Mong
1925] fhochos orbhuidhi fuir, rosc gorm glainidi ina chird. Ba
1926] cosmail ri forcleithi cailli cetemuin no fri sian slebi cechtar a
1927] dha gruadh. {folio 470b} Anddar lat ba fras do nemandaib rolad
1928] ina ceand. Anddar lat ba dual partlairgi a beoil. Ba gilithir ri


p.122


1929] sneachta n-æn aidchi a braigi & a cneas ar cheana, [...] at e seme
1930] fata fogeal co hindaib a lamh & a cos. Brat corcra corrthorach
1931] uime. Liagdelg oir ara bruinde. Muntorc oir ima braighit. Leni
1932] srebnaidi sidaighi fria gelchnes. Cris oir co ngemaib do ligaib
1933] logmuraib imo tæbu. Cloidem orduirrn fora cri, a suigedad,
1934] fillti a rind co urdorn, sinig amal colg. Ledraig finda fo usce,
1935] ledrad finda for cind, & ni tescadh tuind. Danid da leith don
1936] duine & ni cluined co hiarcen. Dergsgiath bocoidech co rindad
1937] & co tuaigmilaibh oir fora chliu. Ba suairc segunta in mac sin.


1938]

Lotar tra a ceand seta & imtectha amlaid sin. In tan tra
1939] ba haine doib a n-imtecht, rocluinset muirn in morshluaig
1940] & sdocairecht & armgrith na n-arm isin ær uaisdib, & adchiat
1941] and delrud na sgiath & na claidim. Gebid egla & aduath mor
1942] na sluaigh triasna hairrdiu sin. Roraid Ænias friusamh
1943] andsin: ‘Is maith in celmuine ut,’ ar se, ‘bud lindi a n-aithus,
1944] uair is i mu mathair Uenir dobeir damsa in airdi-seo dia
1945] foillsiugudh co mbad buaid do Thuirrn. As truagh duid, a
1946] Thuirrn,’ ar Ænias, ‘inni doronus .i. in sid do brisiudh, uair
1947] dobera imnedh duid & do Laitindaib & is sochaidi dibh raghas
1948] 'cum bais trit fochuind. Roimthichset iarsin co ruachtatar co
1949] habaind Seritis .i. abund sidhe fuil a nglind domain, & fidnemedh
1950] coisegartha impe do Siluan, dia coillide eside. O rosiachtatar
1951] iarum in abund sin, scuirit a n-eocho and, & toirisit aice co
1952] roliget a scis dib. Tic dono Uenir in tan sin do agallaim
1953] Ænias, ocus tuc le na harmu dorine Ulcan gaba do do cathugud
1954] i n-aigidh Tuirrn .i. cloidim cruaidgher curata, & se ordhuirn
1955] il-egair, & is cuma roledrad feoil & cnaim, & da sleigh aithi
1956] imrindi, at e cæma coimnerta fri hurrsglaidi & fri himguin dib,
1957] & luirech treabraid tredualach cona cathbarr feta fororda fuirri,
1958] cona cir d'or orloiscthi fair; sciath cobrudach creduma cona


p.124


1959] tuaigmilaib oirfeta cona bili orloiscthi fora drumthimcheall.
1960] Rorindad isin sciath delb & ainm gach rig & gach ruirigh & gach
1961] flatha rogebadh flaithus na hEtaili & ardflaithus in domain
1962] do sil Ænias, & dorindad and dono a catha & a comruma & na
1963] buada doberat leo a hechtarcenelaib in domain amuigh isin
1964] sgiath. O dorat tra Uenir na harmu sin do Ænias, ronert &
1965] rogres do chathughad i n-aigidh Tuirn, & doraid fris gan imegla
1966] gan omun in catha do bith fair, uair is e noberad buaid, & is lais
1967] dofæthsad Tuirrn.’


1968]

In tan tra robai Ænias ac iarraid na sochraidi-sea, rofaidh
1969] Iunaind Iris bande do saigidh Tuirrn, & roraidh fris: ‘Do
1970] chuaid Ænias,’ ar si, ‘do thigh Euaindir ri na hArcaidi
1971] & do saigidh na n-Eurasta do thinol sluaig do thabairt {folio 471a}
1972] catha duitsiu, & rofhagaibh a dhunad, & erg-siu dia eis, &
1973] loisc a longa, & trascair mur na Trai bige, & cuir esti na
1974] Troiandaigh, siu thi Ænias.’ O roraidh Iris na haithesca-sa
1975] re Tuirrn, teid for foluamain uadh focetoir isin ær. Atracht
1976] Tuirrn iarsin lasin gressacht dorat Iris fair, & adrachtatar a
1977] sluaig uili lais, & dochuatar co tren & co tairpteach tar muigibh
1978] na hEtaili uile do saighid in baili i rabatar Troiandaigh.
1979] Robai dono nell duibchiach uaistib do luaithredh in talmun &
1980] do analaib na n-echradh & na læch batar forro in conair tancatar.
1981] Rorathaig oglach do muintir ar tus, sin, Caisus a ainm in
1982] oglaigh, tuisech togaidi esidhe, & is ed roraid: ‘A æs cumtha,’
1983] for se, ‘cia duibnell granda thic ina ruathar chugaind tarin
1984] magh?’ Rofhuagair sin iarsin o ghuth mor: ‘Tigid a fhiru,’
1985] ar se, ‘& gebidh co luath bar n-armu, & tait amach for muru.
1986] Atait sund bar namait & is calma duib uile,’ for se, ‘tocht
1987] amach inas anadh amal ataithi.’ Fasaidh gredan mor in tan
1988] sin a ndunadh na Troianach, & nos-geb moregla & moromun,
1989] & duintir doirrsi na cathrach acu, & tegaid uili for muraib na
1990] cathrach, uair is ed roraid Ænias riu in tan dochuaidh uaidhib,
1991] gebe dosoisidh iad, na deachsaidis asa scoraib amach do debaid
1992] re neach co toirsid sain chucu. Nirbo chian iarsin co torracht


p.126


1993] Tuirn chucu, XX marcach, ria cach, co dorus in dunaidh, &
1994] dobeir fochetoir urchur don gæi dibraicthi robai ina laim
1995] forin foirind robatar ac coimet na Trae, & na mur ar cheana.
1996] Roleagaid uili iarsin in foirind robatar imalle fris a ngæ uile
1997] forsan foirind cetna. Fosaidh gair mor tra iarsin amuig & tall.
1998] Tic dono a bruth & a brigh do Tuirn, & nod-geb ferg & dasacht
1999] uair na tancatar na Troianaigh amach asin dunadh do
2000] chathugudh ris, & oir na fhuair sin conair chucusum anund. Ataigh
2001] imon dunad ima cuairt ic iarraidh tus in fuighbedh conair
2002] bægail do thocht ind. Amal bis cu allaidh in tan as gortach
2003] ag timcheall leis cærach ac iarraidh conaire isin n-aidhchi and,
2004] in tan rochluin medligh na n-uan aga maithrib, is amlaidh
2005] robai Tuirrn ag timcheall dunaidh na Troianach ag iarraidh
2006] chonaire inti d' orgain na Trae robai acu. Uair nach fuair
2007] bæghul in dunaid rogab ferg & londus & forcongraidh forin
2008] sluagh uile na clascanna do linad & na longa do loscud &
2009] tenti do chur isin dunad & na muir do trascairt. Adaiter tenti
2010] mora acu focetoir & focerdaid isna muraib. Adnaighidh na
2011] Troianaigh don leth eli ac dibud na tenteadh. Robai tra
2012] gair mor do chectar in da lethi & robai cathugudh feigh feochair
2013] faeburda fergach fuilech foindmethi guinech crechtach crolinteach
2014] {folio 471b} andsin. Ba huathmar agarb imamnus, & ba tren talchar,
2015] tæbchirrthi, dimsach, deglamaigh, doedragana rocuired in
2016] chuibleng sin etir rigraidh na Rutulda & triathu na Troiandu co
2017] luathurchurach in la sin.


2018]

In tan tra adconnairc Bericintia .i. mathair na ndea, triall do
2019] Thuirrn do loscadh na long, teid do agallaim Ioibh & is ed roraid
2020] ris: ‘A meic inmuin,’ ar si, ‘na leig na longa ut da loscad,
2021] uair fidnemedh giusda rochoisegartha damsa doradus-sa do
2022] Ænias, in tan robai ac triall coblaigh do denum, conid de doroine
2023] na longa ut trialltar da loscad and, ar is limsa iarum in
2024] fidhnemedh dia ndernta. At inmuine limsa & na leg a loscadh.’


p.128


2025] Rofhregair Ioibh do Bericintia: ‘Uair is ed is maith letsu,
2026] ni lecfither a loscad, uair dogentar dea muiridi dib.’


2027]

In tan tra robatar Rudullda & Troiandaigh ic cathugud
2028] imna longaib sin, tainic torand mor and cor'chrithnaigh int ær
2029] & in talam & roclos guth mor iarsin isin ær, & rochualatar tra
2030] Troiandaigh & Rudulltaig e, & is ed roraid: ‘A Troiandu,
2031] connedaid bar muru, uair ni ricthi a les didin na long-sa, ar ni
2032] mo nos-ticc do Thuirnd a loscad ina loscad in mara fora tait.
2033] Legid damsa fen didin mu long.’ Ocus roraid iarsin: ‘Ergid,
2034] a mu longa-sa, fon fairgi a richt bandea muiridi.’ Robrisitar na
2035] longa focetoir a cuibrighi & tegait a richtaib ingen macdhacht
2036] fon fairgi. O 'dconncatar na Rutullda inni sin, rola a socht mor
2037] & roingantaighit uili & roingantaigh Mesapus buden.


2038]

Tuirnd immorro gal & gaisgidh rod rorebach robai fo
2039] bruindi side triasna hairdib sin, & rochoirig co mor a muintir &
2040] roraid risna Rudulltaib ba feardi les inni doronad and, ‘uair
2041] is e Ioib ros-ruc a longa ona Troiandaib ar maithib rimsa &
2042] dono is dia ndilsiugud ros-ruc Ioib na longa ona Troiandaib,
2043] ar ni fuil aco treoir n-eloid for fairgi a haithli a long do breith
2044] uathu do Ioib.’ In tir dono atait is fa chomus-som ata side, ar
2045] atait sluaigh imda & rosochraite mor aigi do murad & do thogail
2046] in daingin. Atait ina ceand cona terno nech dib ina bethaid ass.
2047] Roraid dono Tuirrn fos: ‘Dogniam airidi anois do Troiannaib
2048] fodechta ar ni fuilet longa aco. Tanic urmor in læ sechaind,
2049] & doronad maith edraind gus drasta, & gabar longphort againd
2050] fodesta & coraigter na sluaigh imon mur as gach aird na rab
2051] conair eluidh aco.’ Rognither tra in comairle amal roraidh
2052] Tuirrn, & coraigther cach ina inad choir, & ordaigther Mesapus
2053] a coimet dorus in dunaid, & adaiter tendti aco iarsin, & caithid
2054] biad & lind, & ordaigther æs fairi aco iarsin. Atnaighid na
2055] Troianaig for mu{folio 472a}raib na cathrach aga forcoimet, & siat


p.130


2056] imeglaig, & ordaigid Menesteus & Sergestus cach dib cona armaib
2057] ina inudh choir, & ordaighit taibleda & ferte go slagrandaib &
2058] luithib aco ac frithalum in catha arnamarach, & adnaghaid iarsin
2059] ina foraire ag coimed a mur. Bai dono Nisus mac Irtaic &
2060] Ebrialis mac Opelteus ac coimed in dorais. Dias cumtha
2061] tairisi iadsaide in da maccæmh .i. da ainle, da tren, da
2062] tretill, da rind aga & imgona, da uaitni catha, & da ord esairgne
2063] & bruite bidbud. Batar feigi fuireachra ac forcoimet, & batar
2064] fiamaigh frithalmuaigh; nir'bo tabarta dia naimdib tairisi doib.
2065] In tan robatar na laich londa lanchalma sin ac fegad & ac
2066] faircsin uathu amach for scoraib na Rudullta, batar a n-imshuidhi
2067] forro acht nosoisdis as, adchiat araill dona tendtib amuigh
2068] iar ndibudh gan nech ica n-adudh. ‘Is bægul mor siut,’ ar
2069] Nisus ‘.i. in codlud doniat na fir, uair is urusa fogail forro
2070] annosa. Robo saint limsa dul dia fhobairt.’ ‘Misi lat,’ ar
2071] Ebrialus. Is i comairle doronsat, techt do saighidh Asgain &
2072] maithi na Troiandach baili a r-rabatar ina seasam & a sceith fora
2073] mbraightib & a claidhmhi fora cresaib, & siat for lar in dunaid
2074] ic denum comairle cindus rogentais cathugudh i n-aigidh in
2075] morshluaig namut roiad umpu & siad ac iarraid cia rogebadh do
2076] laim uaithib techt cona fis do Ænias a mbith isin gabadh sin i
2077] rabatar. O rosiachtatar dono Nisus & Ebrialis ina dochum isin
2078] baili i rabatar ac denum a comairle roraidh Nisus riu: ‘A
2079] degdhaine, estidh frimsa bec. Atait na sluaig-sea amuig ina
2080] codlud iar n-ol fhina & rodibsatar a tente & ni fuil nech ica
2081] n-adnadh, & ni fuil furechrus ac æn dib, uair ni hegail leo ni.
2082] Dogniat airite dinne, ar rucsat na dei a longa uain & ni toracht
2083] sochraite etir cugaind. Mad hi bar comairle, raghmaid-ni do
2084] shaighidh Ænias, ar isim eolach-sa co dunad Euaindir,’ ar
2085] Nisus, ‘& raghmaid ar tus d'fhis in bæghail atconncamar a
2086] scoraib na Rudullta, & dia cæmsam, ni ba feardi don foirind
2087] gusa ricfam.’ Ocus romolsat uili maithi na Troiandach in oirbert

p.132


2088] rotriallsat, & dorad seitrichi & somenmain don tshlogh uili inni
2089] rogabsat do laimh, & rogeall Asgan friu co tibred seodu imda
2090] & mæni & sirgrada doib, dia toirsidh leo chucu Ænias dia forithin
2091] asin gabad a roibe. Dochuatar iarsin uile leo co dorus in
2092] dunaidh dia n-idnucul, & roaithnestair Ebrialus a mathair do
2093] Asgan, gid bed dotegmud do .i. seanoir caillighi isidhe tainic
2094] a coimitecht a meic a thir do thir. Rogheall Asgan riusamh
2095] co leseoghad i amal roleseogad a mathair fen. Timnaid andsin
2096] celebrad dia muintir, & tiagaid a sguru a namhud gusin pubull
2097] i mbai Ramnestes ri, ina chotludh ina cholcaidh. {folio 472b} Fer
2098] grada dono eside do Thuirrn & mæthmarcoracht; & nochor'chobair
2099] in mæthmarcoracht, ar roben Nisus a chend de fora colcaid.
2100] Marbaidh dono triur n-oglæch dia muintir batar ina farradh.
2101] Marbaidh fer imuchair airm Rameis, & a ara, & benaid a chend
2102] de buden fora lebaid. Marbaid dono Lemirum & Latnillum
2103] & Serranum, & focherd Nisus ar mor a scoraib na Rudullta.
2104] Ni lugu immorro int ar rola Ebrialus ina Nistis. Marbaidh
2105] sochaidhe diairmidhi do lucht na scor gan fairiughudh
2106] nama. Marbaid dono Fadum & Erbesum & Ecrætum & Abarum.
2107] Tiagaid iarsin do saighidh muintire Mesapi, & cuirit ara
2108] mora forro. In tan tra robdar scitha ac cor a n-air adubairt
2109] Nisas re Ebrialus
: ‘As lor atam andso,’ ar se, ‘ar is derid
2110] aidchi and, & imthigium nachum-tair soillsi in læ isin longport.’
2111] Tiagait arsin asin longport amach, & berid Ebrialus cathbarr
2112] cirach cruthordha Mesapus & eochdillat Ramneste & cris
2113] Tiburrthi arna cumdach d'or orloiscthi & do gemaib. Fagbuid
2114] na scuru amlaidh sin. In tan tra batar ag imthecht a seta co
2115] subach & co forbailidh a haithli in morchosgair dorala doib, co
2116] cualatar chucu ina n-aighidh fuaim in marcsluaigh & se tainic
2117] andside Uoilcenus tuisech do muintir Laidin. Tainic CCC
2118] marcach o Laidin a fhoirithin Tuirn. O rochualatar in sluag

p.134


2119] ina n-aigid, teichid rempo don chonair. Airigid in marcsluag
2120] a teichid uaidib, & rolensat in marcsluag iat. Elaidh Nisus
2121] uaidib. Abrialus immorro is amlaid robai side, & cathbarr
2122] Mesapi fora chind, & nir'bo cuman leis a chor de, co mba forell
2123] don tshlog robai ina diaidh gach conair roteigid & co tarrus
2124] iarsin. In tan rosiacht Nisus din, adnaig ag urrnaidi a fir
2125] cumtha tus in toirsid chugi, & ona toirsidh, impoid for culu dia
2126] iarraidh co n-acaidh Ebrialus ar n-iadadh uime don tshluagh
2127] as gach aird, & se i medon etaru, & nir'legedh conair eludho do
2128] amach, ger'bu saint lais. O 'dconnairc Nisus in gabadh a roibi
2129] Ebrialus, ni fidir cia hamus doberad forin sluag naimdidhe do
2130] tabairt a fir cumtha as uaidibh asin gabudh a raibi ogaib, & is i
2131] comairle tra dorone, croithidh in gai robai fora meor & doleig
2132] dia n-indsaigidh, & benaidh etir a da formna do Sulmon co
2133] robris a druim and & co ndeachaid triana chridhi gu comtrom
2134] & co ruc a urraind asa ucht, & co torchair marb dochum talmhun,
2135] & adnaigidh ac fegadh umpo iarsin & ni facatar inti ros-dibhruic.
2136] Gabais Nisus gai ele & nos-croithind & roleg uadh & beanaid do
2137] Toga triana ara ceachtarda co ndorchair marb gan anmain
2138] dochum lair. Feargaigther Uolsensus andside, & dos-figh a bruth
2139] & a brigh & nochtaid a cloidem & is ed roraidh re hEbrialus:
2140] ‘Dofæthis-siu annosa a ndigail na deisi dorochair and’; &
2141] adnaig ruathar croda curata dochum Ebrialus, & saidhid a
2142] cloidim ina uchtbruinde co ndorchair Ebrialus {folio 473a} don æn forgum
2143] sin gan anmain. O 'dconnairc Nisus Ebrialus gan anmain da
2144] toitim 'cum bais, ba trom a galar fair & ni forlangair do gan a
2145] digail forinti romharbh & ros-tic a gal curudh & a bruth mhiled
2146] & a nert niadh & a lamach laich & dobeir trethan tairptheach
2147] trenfhuabartach for sluagh Laitin & slaidhidh bearn C reme
2148] tresin sluagh & nir'dhamh eadh na hosadh doibh aga slaidhi &
2149] ica ndicheandadh cu laechda laidir & co forthren fearamail co
2150] ruacht co hUolsensus bhaile a mbui a medhon in tshluaigh &
2151] saidhidh in cloidem ina cræs co ndeachaid triana chul siar
2152] gur'thoit Uolcenti for lar gan anmain, & teid Nisus iarsin ocus

p.136


2153] laighidh for bruindi Ebrialus & ablaidh iarsin amal rotogh bas
2154] do fen. Berid na Rudullta leo forsin longport Uolcenti marb
2155] dochum a scor, & beraid fodb in fhiallaigh romarbsat, & ba
2156] bronach dubach derfudach dochuatar o chumaidh a righ & a
2157] muinteri domarb Nisus. Nir'bo subaighe robas isna scoraib
2158] fora cind-sam ag guba & ag cained na righ & na taisech, na
2159] n-aradh & na n-oigthigern romarb Nisus & Ebrialus a scoraib na
2160] Rudullta 'san aidchi cetna. Doratad doro focetoir aichni forna
2161] fodbaib tucsat leo .i. for cathbarr Mesopi & forna setaib ele
2162] ar cena tucsat leo .i. echdilad Ramnestes & Tiburti.


2163]

Tainic tra maidin fai sin, & adhracht grian os talmain. Ocus
2164] roerigh Tuirrn dono ocus roghab a eirridh catha uime, &
2165] rogabsat na sluaig uili a n-armu imalle fris, & coraichther cach dib ina
2166] inud choir fri togail in dunaidh & tocaibther aco cind na deisi
2167] romarbsat for cuaillaib a fiadhnaisi na Troiandach. Doronsat
2168] dono na Rudullta in tan sin mongargair comaidme ac tocbail
2169] a ceand dona Troiandaib robatar forna muraib ig angail friu,
2170] acht nama ni raibi adhbar a comaidhmhi acu, ar rodighailset fen
2171] fora taib-sim iat resiu romarbsat. In tan tra atconcatar na
2172] Troianaigh cind a muintire, doratsat aichni forro, & batar
2173] toirrsigh dubaigh na Troiandaigh don gnim sin, & rosiacht in scel
2174] sin co mathair Ebrialis, & rosai a taisib focetoir o rochualaidh
2175] in scel sin. Ocus o doruacht asa taisib, dochuaid a ciall uaithi,
2176] & ros-gab fualung & dasacht, & roghab a hingne dia folt & dia
2177] haigidh, & roghab for gol & for basgaire sechnon in dunaidh &
2178] for mur in dunaidh ag fegadh na ceand, & is ed roraidh
2179] o'dconnairc ceand a meic: ‘A mheic inmuin,’ ar si, ‘as truagh in
2180] coimiteacht doradus fort a tir do tir corigi-seo, & is truagh
2181] rom-fagbai andiu gan chæmu gan chairdi am sheanoir chaillighi
2182] o thir n-aineoil gan neach doberad fortacht on documul agum


p.138


2183] dod eisi-siu. Is truag dam, a mheic inmhuin, coin & braineoin
2184] tiri aineoil ac ithi do chuirp, {folio 473b} & nach rochim-sea chuigi
2185] do glanadh a chrecht & dia anacal for piastaib nemide. Uch,
2186] a mheic inmain, is truagh ar n-imscaradh & in delugud fuil
2187] edraind, & cid nom-fuirigind-se dot eis-siu gan eg fochetoir.’
2188] Roraid dono iarsin frisna Rudulltaib: ‘Ma rofetabair,’ for si,
2189] ‘a Rudulta, buidhe na trocaire, benaidh in cend-sa dimsa, co
2190] fagar bas a ndiaidh mo meic.’ Batar dubaigh toirrsigh
2191] dib-rigoitich na Troiandaigh ac coisteacht re hacaine na caillige,
2192] & tarrlaig fotaibh co mor & robuaidristair in sluag co tainic
2193] Idaeus & Ochtur ina dochum a comairle Ascain & Iliole, &
2194] rucsat ina teach ar egin.


2195]

Rosentea in tan sin co crodha & co haduathmar ac Tuirn
2196] stuic in catha do furfhogra forin sluagh comherghi do toghail in
2197] dunaid forna Troiandaib. Atrachtatar na sluaigh cechtarda lasin
2198] furfogra sin co hangbaidh agarb aniarmartach, & ba bruthmar,
2199] brigach, borrfudach in coimergi doronsat amuigh & tall. Roclos
2200] co cleithe nime in gair rolaiset ag comruc doib. Roferad tra
2201] cath fergach feochair fichda forderg fuilide andsin do cechtar in
2202] da lethi, uair ni raibi menma techid ac nech dib o 'raili. Ni
2203] tardh nech grad dia anmain acht co cosnadh a enech. Dobeir
2204] tra Tuirrn in tan sin cona Rudulltaib amus talchar tren,
2205] tairpthech, dur, dichra, dimsach do brissidh na mur & in daingin & do
2206] dhul ar egin forna Troianaib do chor a n-air & dia ndilgend.
2207] Doratsat na Troianaigh dono tres dichra difhulaing doibsim
2208] amach, & dibraigid iarum iat do armaib & do clochaib & libaraib,
2209] & trascraid slagbrandaib & sloighib & sundu & oilche cloch forru
2210] amach dia marbad & dia n-indarba ona muraib. Ba truag tra
2211] in imesargain & in imthuargain & in comsroighledh robai and
2212] etir anradu Troianda & rigraidh na Rudullta in tan sin. Ba
2213] handsin tra doronsat na Rudulda & na Laitinta sgealbolg dia
2214] sgiathaib fora sgath, & doratsat co dichra dia toghail in dunaidh
2215] forna Troiandaib. Forind dib ac linadh na clasach & ac brisid
2216] na fal. Foirind ele ac tabairt dremere & arad frisna muru.


p.140


2217] Foirendh ac dibrugud tened forro dia loscadh. Robai dono tor
2218] ard & forudh fo mur in dunaidh, & bidis na Troiandaigh andside
2219] ac soighdeoracht & ac dibrugud for sloghaib na Laidinda. Teid
2220] Tuirrn cona Rudultaib 'na dochum & dobeir urchur d' athainde
2221] for lasadh fair co rolen int athaindi iarna shedidh don gæth isin
2222] taiblidh co roloisgid he, & co torchair for lar tar ur amach gosin
2223] lucht robi re gnimrud and, & ni terno nech dib as a mbeathaid
2224] acht Licius & Elenor nama, na romarbsat a n-airm foden. Elenor
2225] dono in tan adconnairc na Rudulta ime do gach aird, dothuig co
2226] fuighbed bas leo, & is i comairle dorone, rogab a sciath ina laim
2227] cli, & ronocht a claidim in bail is lia & is dluithi doconnairc na
2228] firu i medhon, & dobeir borbruathar croda curata chuco, & nos-geb
2229] sroigleadh & esargain, leod & leadradh & dichendad co mbenadh
2230] bond fri {folio 474a} medi & medi fri aroile acu gach conair dotheghidh
2231] tresin sluagh. Dotoit-sim dono acusum. Licus, immorro, eluidh
2232] side triasna sluaghaib fora chul d' indsaigidh in dunaidh, &
2233] adnaig ac drem frisin mur & na Troiandaigh ica fritholum
2234] dona muraib. O 'dconnairc Tuirrn inni sin, rethidh ina
2235] dhiaidh, & amal robhi Licus ic drem frisin mur, nos-trascrand
2236] co lar chuigi, & benaidh a chend de. Ba handsin dono
2237] romarb Ilionus trenfer Lucretrum amach. Marbaid Litherus
2238] Emathona. Marbaid Asiltasc Coromeum. Marbaid Seneus
2239] Ortigeim. Marbaid Turnus anund cheana VI laich lanchalma
2240] do trenferaib Troiandach. Marbaid dono Capis amach
2241] Priuernum. Marbaid Mesentius do chloich a tabaill gilla og
2242] amulchach allata robai a n-edach cæmhchumdachta ag gabail
2243] na mur .i. mac Erentes. Robai oglach bæth buadnusach
2244] bagach brigach borrfudhach ar æn re Tuirrn, & siur do Thuirrn
2245] aigi do mnai, Numanus a ainm. Robai side ag athaisiugud
2246] na Troiandach gu mor, & ag bem forro gan teacht doib asin
2247] dunadh amach do chothughud, & is ed roraidh riu: ‘Nach náir
2248] libh,’ ar se, ‘tæb do tabairt fri daingin mur dogres do bar
2249] n-anacul ar bas, & nach fhuil da ghoil na do gaiscidh agaib
2250] tiachtain amach as bar muraib? Is mor in dasacht & in

p.142


2251] drochchiall duib triall ar mna do breith uainne a cath,
2252] & gabail oraind ar eigin a nEdail, & sib i nbar ndhainib banda
2253] meta gan gal gan gaiscidh acht tæb re daingin agaib dogres.
2254] Is demhin derb ni rachai in bar mbethaidh uainni. Ni ba
2255] hinund duib & Greic.’ Nir'fulaing tra do Asgan beth ac
2256] eisteacht fris ni bud sia, acht geibid chuigi a soigid, & roleig
2257] chuigi in tan robai forna briathraib sin co ndeachaid triana
2258] cheand on chluais go 'raill co ndhorchair dochum talman marb
2259] gan anmain, & roraid Ascan iarsin: ‘Is e sin in frestal
2260] doberid na Troiandaigh meta forna Rudultaib.’ Doghniat dono
2261] Troianaigh gair commaidhmi in echta sin doroine Asgan,
2262] co riacht co clethi n-ær. Fearthar tra cuibleng crodha curata
2263] dia ndhiden, & dothuit dono sochaidhe etaru isin gliaid sin.
2264] Ba handsin rofhoslaigset in da brathair .i. Pandarus & Petius
2265] a n-anmanda in dorus robai forsin dunad, & ba he a n-adbar,
2266] do tocuiredh na Rudullta chucu dochum in dorais & tosdait
2267] & toirisid iarsin imon dorus fer dia deis & fer dia chli ag
2268] coimed in dorais co tosdach. In tan adconncatar na Rudulta
2269] in dorus fhoslaicthi, tiaghait co dana dochum in dorais do
2270] dhul isin dun. Tic and ar tus in caithmhilid Cerquuens, in
2271] comla catha, Aquicolus, & Timarus dian rigda ronaimdhidhe
2272] & Emon crodha cathbhuadhach & tegait buidni & dirma dermar
2273] deaghlæch & imad anradh imalle friu. Tinoilet do ghabail
2274] riu in dorais ogbaidh uallach allata na Troiandach robatar ac
2275] cuindghidh nois & allaid & urrdhurcus a n-anma. Fearthair
2276] tra gleo fichda feochair fergach andsin a ndorus in daingin &
2277] tuitidh anraid & laith gaile do chechtar in da shluagh andsin,
2278] & maidhidh maidm forna Rudulltaib on dorus & cuirther a
2279] n-ar & {folio 474b} tiagait na Troianaigh a ndhiaid in madma
2280] asin dunad amach. Rosoich iarsin co Tuirnd in daingin
2281] do fhoslugud & na Troianu do thiachtain as amach, &
2282] maidm rompo forna Rudultaib & beth doibh ac cor a n-air.
2283] O rochuala dono Tuirnd na briathra borbuathbasacha sin
2284] fagbais ant inadh a raibi ic toghail in dunaid & dos-fig a gal

p.144


2285] curud & a bruth miled & a nert niadh & doshoigh cona shochraite
2286] lais a n-aighidh in madhma. Ocus merbaid focetoir inti Patenus
2287] dorala do a ndiaidh na himghona. Marbaid dono Meropen milid,
2288] ocus Eirimantha ocus Petien milid, a comruc deisi. Maidm
2289] remhi iarsin forna Troianaib dochum in dunaidh, & nos-lenand
2290] Tuirnd cona Rudultaib ac cor a n-air co ndeochaid ina
2291] ndunadh, & luidh Tuirnd ina ndhiaidh isin dunadh & nir'len
2292] nech dia muintir he, uair ni fhedatar a techt uaidhib a cumasc
2293] a namad. Robo turus gan tindtudh dosan sin, muna beth
2294] Iunaind aga imchoimhet. In tan tra adconnairc Pindarus a
2295] brathair do marbad .i. Peidias, & maidm fora muintir, adnaigh
2296] a formna re comlaidh in dorois & dunaidh frisna Laitintiu &
2297] forfagaib forind dia muintir fen frisin dorus, & tic foirend ele
2298] dib isin dunad. Ocus adconnairc tra Pindarus Tuirnd isin
2299] dunadh ic tafand na Troiandach. Fa forbailigh leis a tharrachtain
2300] Tuirnd i n-ecomland, ar ba saint lais a brathair .i. Petias do
2301] dhighail fair, & roraid fris: ‘Is tu is maith lend do beith amal
2302] atai. Ni hinund duit & beith i righdhai Amata & a cathraigh
2303] Duin .i. i n-Airdea. I scoraib do namhad atai, & ni bera
2304] 'h anmain lat.’ Ocus daleg chuigi in gai romor robai ina laim.
2305] Cocerd dono Iunaind in gai sech Tuirnd cor'bean a ndorus in
2306] dunaidh .i. isin ursaind. Dobeir immorro Tuirnd bem do cloidem
2307] dosamh cor'dluig a cend fair ar do co ntorchair marb andsin. In
2308] tan adconncatar na Troiandaigh Pindarnus do toitim, nos-gebh
2309] eagla & omun, & techid sechnon in dunaidh ria Tuirnd. Dia
2310] maid edh dogned Tuirnd andsin, in dorus d' foslugud ria muintir,
2311] dotæthsaitis Troiandaigh uile de, & robad e sin la dedinach na
2312] cathrach. Acht ceana ni hedh sin doroine, uair tainic a bruth &
2313] a brigh & a morfergmiled in churad co croda comrumach
2314] cosgurach cathbuadhach, & ros-geb for sraiglead & esorgain, leod &
2315] leadrad, brud & brisiudh & basagadh na Troianach gu mbenad
2316] bond fri medi aigi gach conair dotheigedh sechnon in dunaidh.
2317] Marbaid ar tus Pallemerus caithmilid, & Gigen & hAlimus &

p.146


2318] Frigia. Ocus marbaid dono iarsin in luchi-sa robatar ac
2319] cathugud dona muraib amach, & nach feadatar a beith sin isna
2320] muraib ac cor air na Troiannach. Ocus marbaid ochtur sær
2321] soicheneoil do Troianaib & rosoigh in sgel sin co taisecha
2322] Troianach .i. Tuirn do chur air Troianach. Tic Menesteus & Sergeastus
2323] rotren isin forithin forroson in tan sin, co n-acatar a muintir
2324] for teched ina n-aigid, & Tuirnd ica faffand. Is andsin roraid
2325] Menesteus friu: ‘Cia leth teicthi, a Troianu? Cia daingen ele
2326] gusa teigthi ? Ocus nach náir lib æn duine{folio 475a} agaib a medon
2327] bar ndunaidh a cor bar n-air, & sibsi uime as gach aird?’
2328] Impoid arsain dochum Tuirnd uili, & rogabsat fora esargain as
2329] gach aird, & as e a med rothuaircset he, conar'imoilg a anal, &
2330] cona chæmhnacair armu do imirt, & co tuitfed leo, mina beth
2331] Iunaind ica coimed, & ac cur a n-arm seocha. Ba doilgi do
2332] Menesteus a ænur ina sluagh uile. O rogabad airc de amlaidh
2333] sin, ros-geb foilliugud rompu dochum in muir, o nach fuair
2334] conair eluidh aile uaidibh, & lingidh don mur amach, amal robai,
2335] cona armaib, a sruth Tibir, & rochuaid, & se lochairte lethbaiti,
2336] dochum a mhuintiri, & batar failtigh fris, uair ge rainic chucu,
2337] nir'shailset a riachtain.


2338]

Tic deridh don lo, & scuirthea in deabaid, & teid cach
2339] dia lebaidh, & scuirid co maidin arnamharach. Bai tra mor
2340] do cnedaibh & toirrsi & sireachtaib a ndunad na Troianach
2341] isin aidchi sin, ocus bai mor do dherfadhaigh & do ghuba
2342] & geran & lamchomairt, ocus bai mor nguil & mairgnighi &
2343] derchainti, uair doradsat dia n-airi gan imnedh & gan dochair
2344] fri re na VII mbliadan o tancatar on Trae gusin aidchi sin.
2345] Ba haithrech leo gan anmhain a Sigil no a Cartaigin.
2346] Rotallsat cell dia n-anmain in tan sin, ar ni roibi conair
2347] eluidh acu, uair doronsat baindea muiridhi dia longaib cona
2348] cæmnacair dul for fairgi, & roiadh dono morshluagh na Rudullta
2349] do leith tiri cona raibi conair eluid aco na teicnid, & ni torracht
2350] Ænias dia foirithin asin gabadh a r-rabatar.


p.148


2351]

Ba baghach brigach immorro & ba subach forbailidh robas
2352] a scoraib na Rudalltai, o rosailset muradh in daingin
2353] forna Troianaib, & a dilgend iarsin. O tainic tra in maidin
2354] in lai arnamarach atrachtatar na Rudullta & fobraid togail
2355] in duin forna Troianaib & ac brisiud ma mur & a loscadh.
2356] Fobrais in cur crodha cathbuadach .i. Caisius Umbresides
2357] & na fir airdmenmnacha anrata .i. Ecatonius & Timedes &
2358] Asaracus & Castor & Tibris.


2359]

Adnagaid anall anruith gaili na Troianach forna muraibh do
2360] chathugud ina n-aigidh .i. da mac Sarpetoin righda
2361] rocalma, brathair Lamhedoin & Ethimoin & Acomonus .i.
2362] brathair Mensedei & curuidh & caithmhilid na Troianach 'malle
2363] friu. Tic dono etaru sin isin cath in mæthoglach an urdirc allata
2364] & in maccæm & in mertretill & in rind agha & imghona iarthair
2365] .i. Asgan mac Ænias meic Anachis meic Ilois meic Trois meic
2366] Erectonius meic Dardain meic Ioibh meic Saduirnd int Asgan
2367] isin, fer suairc sochraid seghaind særcheniuil in mac sin, bunudh
2368] oirechus & ardflaithiusa in domain uili eside, ar is uada
2369] rogenetar airdrigha in domain. Tainic dono Ismarus & Menestius &
2370] Capis imalle fris. Roferadh tra coibleng croda crechtach
2371] crolinteach guinech fuilech fæbargher andsin. Ba baghach
2372] brigach borrfudach roferadh le caithmiledaib crodha curata .i.
2373] cechtar de {folio 475b} in da sluagh in coibleng sin etaru. Cen tra
2374] robatar forin cathugud sin na Rudullta & na Troianaigh, rosiacht
2375] Ænias & Paill co sgur na n-Edrusdegda baile i mbai Tarchon
2376] drui, & tuisigh & flaithi & maithi na n-Edrusdagda 'malle fris ac
2377] frithalum coctha Tuirnd & Mestenti roindarbsat a righa uaidibh.
2378] O rosiacht tra Ænias gusna maithib sin roindis doib inni fa
2379] rainig chucu .i. do chuindgidh sochraide uaidib a n-aigidh
2380] Tuirnd & Mestenti robatar ica indarba a hEdail. Roindis doib
2381] a slond & a chenel & a imtechta & fochund a tiachtana co hEtail.
2382] O docualatar inni sin roraid Ænias, dochuatar maithi na
2383] n-Edrusdagdha d'a comairle d'a fhis ca fregra dobertais for Ænias.


p.150


2384] Doraid Tarcon friu: ‘Is særclanda inti tainic chugaibh. Is
2385] uaitni catha, & is ord esoirgni & bruiti bidbad, is sgiath ditin
2386] & imdeghla crichi & feraind, is cur crodha cosgarthach,
2387] cathbuadhach, co mbruth & co mbrigh & co mborrfadh, co med &
2388] miadh & maisi, co mini & co mordacht & co m-maccæmdacht, co
2389] cruth & co cell & co cenel, go ngais & go ngail & go ngaisgidh.
2390] Ocus is drech ollumun & is gnuis righ lais & is coir fregra maith
2391] do thabairt fair.’ Is ed roraidsit fri Tarcon: ‘In comairli
2392] berisiu, is i dogenum.’ ‘Is i mo chomairli duib,’ ar in drui,
2393] ‘is ed fuil a tairngiri duib, ri echtrandcheniuil do gabail, do
2394] dichur aindligidh Mesanti dib. Gebid Ænias do righ duib, ocus
2395] tabraidh sochraidhe leis a n-aigidh Mesenti.’ Doberaidh righi
2396] iarsin do Ænias & a sochraidi & a sluaigh a hil-cathrachaib
2397] & a hil-poiblibh Tusgia & Ebrusdagdha & Lidia do teacht a
2398] forithin Ænias. Ba mor tra in sluag & in tinol tainic andsin.
2399] Ba baghach & ba sochla in coimerghi doronsat. Batar imda rig &
2400] tuisigh & ogthigern & uirrigh, curuidh & caithmilid & laith gaili &
2401] amuis & anruith & maccæm ac cuindgidh allaidh & oirdercus
2402] isin tinol sin tainic a forithin Ænias. O doruachtatar tra na
2403] sloig sin uili æn baile, dochuaid Ænias & Paill & Tarcon, righ na
2404] n-Eodrusdagda, cosin foirind rothogsat imalle riu, dochum in
2405] coblaigh & dochuadar lucht XXX long for fairgi & dochuaidh
2406] in sluagh uile for tir ar cena i comdail in choblaigh sin gusin
2407] dunadh a mbatar na Troiandaigh. Dochuaid Ænias in la sin
2408] a cend seda lin a choblaigh, & adnaig ar seolad co haidchi.
2409] In tan tra robhai Ænias for stiuir a luingi isin aidchi, tic
2410] bandia Cimodocia 'na dochum, & gebid erus na luingi ina
2411] laimh, & is ed roraidh ris: ‘A meic na baindea, an lin long
2412] tangumar let co hEtail ron-sai Cibille baindea a rechtaib
2413] bandea muridhe ar na loisged Tuirrn in la tanic diar losgad,
2414] & o rofetamar do thiachtain isin conair-sea tangamar-ni d'indisin
2415] sgel duidsiu. Dena calma & erg d'fhoirithin {folio 476a} Asgain fuil
2416] a ngabudh ac Tuirnd & tabair cath do Thuirnd amarach, &

p.152


2417] muidfidh fair in cath & cuirfe dergair Rudullta and.’ O
2418] roraidh Cimodocea na briathra-sa, dochuaidh uad iarsin ina
2419] luathshaignen, & dochuatar na bandea uili 'malle fria. Rosocht
2420] Ænias iarsin & ba hingnadh lais rochuala. O tainic tra soillsi
2421] in lai arnamarach, roforcongairt Ænias for lucht in coblaigh
2422] beth i fur in chatha arnamarach, & techt co ferdha & cu fortamail
2423] a fhoirithin a muintire robatar a ngabhadh ac Laidindaib & ag
2424] Rudultaib ag toghail a ndaingin forro. In tan tra adconncatar
2425] na Troiandaigh, robatar ac congbail na cathrach, in coblach
2426] dochum in puirt, doberait gair mhor estibh, & tegaid go dichra
2427] isin cathugudh gur'machtnaighset na Rudulta med & danadus
2428] in engnuma doronsat friu. In tan adconnairc Tuirrn in coblach
2429] dochum in phuirt, roraidh risna Rudultaib foghail in dunaidh
2430] do legan uaidibh, & teacht do gabail in puirt frisin coblach.
2431] In tan tra adconnairc Tarcon anni sin, rogres lucht in coblaigh,
2432] & roraidh riu na longa d'imrum co mbetis a mbruindi for tir
2433] & gach fer cona armgaisced do lem for tir ina urchomair &
2434] doronsat in comairle sin dorat Tarcon doibh a lin uili acht
2435] nama robrised long Tarcon fen im charraic conidh ar snam
2436] rosiacht a forend dochum tiri. Dochuaidh tra lucht in choblaigh
2437] a tir forro d'fhoregin isin port, & rotaifnit na Rudulta uad,
2438] & dochuaidh Ænias iarsin lucht a loingsi co ndesid a ndhorus in
2439] dunaidh i r-rabatar a mhuinter, & dochuadar cuigi amach a
2440] muinter asin dunadh focetoir. Doruachtatar dono chucu in tan
2441] sin na sloigh rodailset dia muintir for tir. O doruachtatar
2442] chuco dochum n-æn baili na sluaigh sin uile, doronsat a
2443] corugudh ina cathaib, & rochoraigset gach righ fo leth dib
2444] 'sin cath cona shlogh diles & cona sochraiti fen. Rohordaiged
2445] a righ & a taisigh, a curuid & a caithmilid & a laith gaili ina
2446] fhiadhnaisi isin cath re diden & re himdegail & urrsglaidi
2447] dara ceand i n-aighidh a mbidbud isin cath. O thairnig
2448] tra do Ænias corugud in catha, rogres & ronert in sluag uili,

p.154


2449] & roraid riu: ‘Is coir duib,’ ar se, ‘a anradu særclanta,
2450] calma do denum, ar bid sochla somainech duib madh romaib
2451] muidhfes. Rosia clu & urdurcus bar ngaile & bar ngaiscid gach
2452] leth fon domun. Biaidh bar n-egla & bar n-omun forna cenelaib
2453] comfhoicsib fuilet umuib, & lemthai gach æn, & ni lema æn sib,
2454] mad romaib muidfis in cath-sa aniu for Tuirrn. Is cosmuil rib
2455] calmacht do denum. Ad rigda ruaigmhera bar riga, trena
2456] talchara bar taisigh. Ad glica gætha bar comairligh. Ad
2457] læchda ledmeacha londgarga bar laith gaili. Ad croda calma
2458] curata bar caithmilid. Is maith {folio 476b} dono bar congaib airm
2459] dochum in catha, & at imda bar luirecha ailli umhaidhi, at iat
2460] trebraidi tredualacha co cathbarraib firailli forordhaib. At imda
2461] dono bar cæmsceith corcra cumaidhe cobsaidi, & bar ngai glasa
2462] gormchruaidhi, & bar slega semnecha slisgorma. Ad imda bar
2463] soighedbuilg & bar soigdi cæma cumdachta d'or orloiscthe.
2464] Uime sin is athais mor daib muna derntai calma amlaid sin, &
2465] febus in adbair fuil agaib.’


2466]

Cen dono robai Ænias ac corughud a catha & ac nertad a
2467] sloigh, rotinoilit a sloigh & a sochraidi dochum Tuirnd, &
2468] rocoraig a catha, & rogres a sloigh, & ronert co nderntais calma
2469] ac indarba in tshloigh teicthigh uaithib .i. na Troianach nach
2470] fuaratar a ndin isin domun acht a mbeth for indarba a tir i tir co
2471] torachtatar Edail. Roraid dono fos: ‘Bud andum leb bith fo
2472] chis & fo fhognum don drochcenel fheltach ut na Troianach;
2473] & gid ed on, ni gebthar uaibsi acht muirfider bar særcland &
2474] dærfaiter bar mna & bar meic & bar n-ingena. Bertar bar n-or
2475] & bar n-airgit & bar n-uili indmus & maine, mina cathaigthi co
2476] calma ac diden bar n-atharda i n-aighidh na Troianach.’


2477]

O ruscaig doib tra a catha do corugud & a sloig do nertadh
2478] & do gressacht, & o rogabsat a n-idhna catha forro, & rocomfoicsigh
2479] cach dib dochum a chele co talcar tren tarpthech, & co brigmar
2480] borrfudach, & ba failidh badb derg dasachtach ac imchosait etir,


p.156


2481] in da chath sin, ba trom sceo nemi & aingceoil & duabus for
2482] sluaghaib Rudultaib in la sin. Ni bai doib adbar sitha d'Ænias
2483] d'a festais indi robai de. Ba hadhuathmhar edigh in buiridhach
2484] robuirsed damraidh daghchalma na Troianach & na
2485] n-Eodruisdegda & na n-Arcaidegda do chath fri Rudultaib. Roferad tra
2486] cuibleng croda crolinteach fuileth guinech gabalach crechtach
2487] crolintech etarru 'sin chath sin. Ba brisc fidbuidh a lamhaib
2488] læch lanchalma isin cath cetna. Rochlos and dresachtach na
2489] n-narm & tulguma na sgiath & sgredgairi na ngai & fedgaire na
2490] cloidem & siangairi na soighed. Adceasa andsin sruthana fola
2491] fordhergi a hindaib laigin lanfhuiltech & colg nded nduaibseach
2492] n-aigthide imamnus & a hindaib cloidem corr coindealta
2493] corcordha. Dorochradar andsin tra don tslogh chechtardha gleri
2494] laech londghuinech for inchaib a tigernadh. Dorochradar and
2495] fos oirrigha ana ilardha don tshlogh cobsaid cechtarda sin.
2496] Ba haigthidhe aduathmhar, & ba cobsaidh curata in fhobairt
2497] tuc Ænias for slogh na Rudulta, & se & luirech trebraid
2498] tredhualach alaind umaidhe uime, & cathbarr fororda fora cind,
2499] & sgiath sechtfillti fora chliu, & claidem cruaidhgher
2500] colundledartha, is e daingen degfhæbrach særdenmach sechtleghtha
2501] co demin ina des laim aga slaidhi & iga slechtadh, ica leodh &
2502] ica letrad aga ndhichendadh & aga n-athcuma co mbenadh bond
2503] fri medi aigi gach conair rotheghedh tresin cath. In tan{folio 477a}
2504] tra bai Ænias forsin luinde sin, dorala chuigi ina aighidh in
2505] cur croda comrumach .i. Telon cathmilid. Focerd gliaidh do
2506] Ænias, & marbad Telon isin gliaidh sin. Doroich dono chuigi
2507] iarsin Licias lanchalma, & dobeir comram tend talchar do Ænias
2508] co ndorchair Lidsias la hÆnias. Dorochratar leisin curaidh
2509] Caisias ocus Gias coraidh ocus Paro ocus Sidon & VII meic
2510] Pairci doradsat amus for Ænias. Ocus Meon ocus Alcanor a
2511] brathair ocus Nuimitor cathmilid. Ocus ros-imrend dono
2512] Ænias iarsin fo sluagaib na Rutulta fo cosmhailius tairb
2513] dasachtaigh rogialla gail & gnathengnum. Dothoitetar lais rig &

p.158


2514] taisigh & trenmilid & laith gaile na Rutulta, & teichid roime
2515] iarsin ac cor a n-air do. Tic dono Uilessus co sluagaibh
2516] Arcuinsia leis & Mesapus cona sochraidi a n-aighidh in madma,
2517] & fosaighit in cath 'gan muigh sin & cathaichthir co dur
2518] & co dichra do cechtar in da lethi andsin. Dothoit and ilar
2519] caithmiled & laith ngaili do cechtar in da shlogh. Dobeir
2520] dono Paill mac Euaindir fobairt co talchar tairpthech for sluagaib
2521] na Rudulta & sloidhidh bearn C romhi isin chath & dothuit
2522] leis Lagus lanchalma. Ocus Ispon ocus Sedemus ocus
2523] Anchemoluus ocus Lairdeis ocus Timeris ocus Roedes ocus Illus. Dobeir
2524] dono Aleasus do muintir Tuirrn fobairt for slogh na Troianach
2525] & dothoit Ladona & Fereta & Demodeus ocus Strimonus &
2526] Toans & Imoanus. In tan dono bai ac bein a fhodbha don
2527] cathmilid dia n-adh ainm Imaonus, doruacht Paill mac Euaindir
2528] ina dochum, & feraid comruc feig feochair fergach fæbrach 'na
2529] ndhis, & dothuit Alessus la Paill isin comruc, & beridh a fodb.
2530] Rofobair dono Lausus mac Mestensus slogha na Troianach &
2531] fobraidh na hArcaidegda, & focherd ár mor forro. Adnaig dono
2532] Paill mac Euaindir ina aigid do leth eli. Dofearadh combaigh
2533] crodha curata andsin etir na rigmileda .i. Paill mac Euaindir
2534] & Lausus, & torchair sochaidhi mor don tshlogh cechtarda na
2535] Rudulta & na n-Arcaidegdha.


2536]

In tan tra adconnairc Tuirnd in rebradh & in scannradh
2537] tuc Paill for sluagaib na Rudulta & dothæd triasin cath do
2538] frithalum Paill. In tan adconnairc Paill Tuirnd 'na dochum
2539] foicsighidh do frithalum co fhichdha fuireachair, & tic co
2540] talchar dana a n-aigidh Tuirnd, & in tan doruacht Tuirnd
2541] ina dhochum cona raibi acht edh urchuir etaru, crothaidh
2542] Paill in gai romor, & roleig co fortren feramhaill ar amus
2543] Tuirrn co ndeachaid triasin sgiath sechtfhillti, & ni rainic
2544] a chnes ar rola Iunaind seacha rind in ghai, ar is amhlaid
2545] robai Tuirrn in la sin, & Iunaind ica imdiden conach rictis
2546] airm a namat. Doleig dono Tuirrn aurchur don laigin lethan
2547] glas robai ina laimh co ndeachaid tresin sciath do Phaill &


p.160


2548] tresin luirich trebraid tredualaigh & trena uchtbruindi & co
2549] robris a craidi ar dho, & co ruc urraind triana dhruim siar,
2550] & benaidh Paill {folio 477b} in gai ass, & rod-chroithind, & in
2551] trath rothom a thelgan aris for Tuirnd, tegaid airdi ega
2552] chuigi, & toitid marb gan anmain i cris a sceith. Doroich
2553] Tuirrn chuigi iarsin, & is ed roraidh: ‘Is amlaidh sin,’ ar se,
2554] ‘as maith leam do beth a luagh do chairdiusa fri hÆnias’;
2555] & benaid de in cris bai 'mo thæb rochumdaigh do Cloandus
2556] d'or orloiscthi & do gemaib carrmogaill, & dia fesadh inni
2557] robhai dho dhe iartain, robad fearr do na robenadh uad in
2558] oirid sin, ar ba he fochund a bais iartain.


2559]

In tan tra adconcatar na hArcaidegdha Paill do thoitim
2560] la Tuirn, dosoichid co talchar dana do chosnum in cuirp fri
2561] Tuirn, & beridh uad in corp, & doberaid leo for cris a sceith, &
2562] doghniat morghair ghubha & guil & basgaire mor ac cainedh
2563] Paill. Roichidh tra in scel sin co hÆnias .i. Tuirnd do
2564] marbad Paill & a beth ac cur air na n-Arcaidegdha & na
2565] Troianach iarsin. In tan tra rochuala Ænias in sgel sin,
2566] doerigh a bruth & a brig and, & a fherg & a gal curudh,
2567] & adraig a en gaile co mbai for luamain uasa cind. Ba
2568] ferg nathrach ferg Ænias in tan sin. Ba bruth miled & ba
2569] luth leomain, ba gal curudh, ba nert niad, ba lamach læch
2570] lais. Ba handsa tra fulung a fergi & frithalum a
2571] mhac-comlaind in la sin. Noimrind in tan sin amal damh
2572] dassachtach rogialla gail, no amal leomain londbrighach,
2573] & nos-geb sroghled & esargain, & focerd ar dimor forro ag
2574] indsaighidh do triasin cath for iarraid Tuirnd. Dothoit les
2575] na ceithri cathmilid IIII meic & Magho milid & Anexirius
2576] & Taircitus & Anteus & Ludsius cathmilid & Ligear a brathair.
2577] In tan tra adconnairc Iunaind int ar mor sin rola Ænias
2578] for Rudultaib ac iarraidh Tuirrn tresin cath, ba homun le a
2579] torachtain co Tuirnd, & Tuirnd do thoitim lais. Is i comairle


p.162


2580] doroine, nos-dealband hi fen a richt Ænias cona airmgaisged,
2581] & tic a n-aighidh Tuirnd, & fograidh comlund fair, & dobeir
2582] athais o briathraib do. Tic Tuirnd co talchar dana ina
2583] haighidh & doleg urchur don gai robai ina laimh fora hamus.
2584] Teichidh Iunaind roimhi sin andsain & impoidh a druim
2585] ris iga theichid. Ba dearb la Tuirnd gor'be Ænias fen
2586] roteich romhe. Rogab ar cell coscur do thocur do for
2587] Ænias, & roraidh fris: ‘As nar duit teichedh,’ for se, ‘ocus
2588] na fag do muintir isin tir dia tanagais iarraidh for il-mhuirib
2589] & il-tirib. Doberthar duit annosa om des-sea foimdin firchalma
2590] fon ferand, & oiris annossa co fessam cuich uaind bus crodha
2591] & na teich.’ O roraidh Tuirnd na briathra-sa, nochtaidh a
2592] cloidem, & teid ina diaidh dia tarrachtain. Teichidh Iunaind
2593] roime dochum in cobhlaigh, & teid a luing Oirisius Ebrusdagda,
2594] & is amlaidh robai side, & ted esti a tir. Teid Tuirnd ina {folio 478a}
2595] diaidh dono isin luing. Impoid Iunand iarsin dochum na teidi,
2596] & nos-ledrand & dobeir in gæth & in sruth fhuadach forin luing
2597] amach forsin fairgi, & teid Iunand uad for foluamain isin ær, &
2598] fagbaid Tuirnd a ænur isin luing, & ni fhidir Tuirrn andside cid
2599] dogenad. Fuabraid for nemeli moir & toirrsi, & is ed roraidh:
2600] ‘A dhea nime, cidh 'ma tugadh in tromdighal-sa formsa? Cidh
2601] dogen, no cia leth ragat, no in rius aris mo thir & mo chairdi?
2602] Ocus is truag dham nach eg dofhuarus, ocus oirchisidh damh, a
2603] gætha, & brissid in luing imna cairgib-sea go nam-basat’; &
2604] triallaid a legad 'mo chloidimh, & tomaid fo tri lem isin fairgi
2605] dia bathudh acht rotairmisg Iunaind sin uime. Cen tra robai
2606] Tuirnd isin gabad sin, beridh in gæth & in sruth in luing co
2607] hAirdea co cathraigh nDuin. Ba heside athair Tuirrn in
2608] Duin isin & o robreg tra Iunaind Tuirnd le asin cath, conngbaid
2609] Mestentius in cath dia eis i n-aigidh Ænias, & nos-imrind co
2610] læchdha laidir fo slogh na Troianach, & focert ar mor forro, &
2611] dothoit lais Ebrus cathmilid, & Lathogus, & Palamus, &
2612] Euchaides, & Arcon, & Orodeis, & doberaid dono na Rudullta
2613] co dana dichra isin cath ar æn re Mestensius. Marbaid Cetacus

p.164


2614] Rudulta Alcatham. Marbaid Sagrator Itaspen. Ocus Rapo
2615] Partenim & Oirtes. Marbaid Mesapus Colonium Atroinium &
2616] Lichaonium & Eucaten. Marbaid Salius Troianach Atroinum.
2617] Marbaid Sailium. Fearthar tra cath fichda fergach andsin do
2618] cechtar in da lethi. Ni roibi menmna techidh ac cechtar de. Ni
2619] tarlaig nechtar de toirisi di' araile. In tan robai in cath a coimtend
2620] etaru, dobeir Mestensius tolg dermhair i cath na Troianach,
2621] & fobraidh scanrudh & sgaileadh for sluagaib na Troianach.
2622] O 'dconnairc Ænias inni sin, dobeir frithalum fair in conair
2623] tainic. In tan rofhairich Mestensius Ænias ica fhrithalumh
2624] doleg urchur don gai romhor robai ina laimh for amus Ænias
2625] co roscend do sgiath Ænias co romarb milid do muintir
2626] Euaindir. Doleg dono Ænias in gai robai ina laimh do
2627] Mestensius co ndeachaid triasin sciath sechtfillti, & triasin
2628] luirigh tredualaigh im Menesdensius co ndorchair for lar don
2629] æn urchur sin. Nochtaid Ænias a cloidim, & teid ina
2630] dhochum do bein a chind de. In tan adconnairc Lusus a
2631] athair do thoitim, & Ænias a los a chind do buain de dia
2632] cloidem, maidhidh a dera tara gruadaibh, & tic a n-aigidh
2633] Ænias, & tocbaid a sgiath ina agaidh d'anacul a athar, & ted
2634] Mestensius do nigi a chrecht, & tic as co ndesidh for bru
2635] in tshrotha oc forcoimet in catha. Gebidh Lusus comlond for
2636] Ænias d'es Mestenti, & doberait a muinter co dichra ar æn
2637] re Lusus a n-aigid Ænias. Dolegit uili a ngai for Ænias, &
2638] conngbaid Ænias a sgiath frisna gaib, & focerd {folio 478b} de na
2639] gai uile, & dobeir Ænias ruathar crodha curata i n-aghaid
2640] Lusais, & saidhidh in cloidem coraigi a urdornd triana slis,
2641] & thoitid Lusus marb gan anmain don æn guin sin. In tan
2642] adconnairc Ænias in gne tainic don maccæm iarna toitim, &
2643] tic a cridhi fair, & ba trogh lais, & fagaidh a airm & a fhodb
2644] uili aigi, & legidh a chorp dia muintir dia adhnucul. Beraid a
2645] muinter corp Lusais leo for crandaib a ngai dochum Mestensius
2646] baile i raibi for bru in tshrotha ina freslaighi, & se indlobhar
2647] don guin tuc Ænias fair, & siat-san for guba & for toirse
2648] dia indsaigidh. O rochuala Mestensius in guba sin, atgeoin a

p.166


2649] cride conid e Lusus dorchair and, & doruacht corp a meic.
2650] Fobraidh for guba & toirrsi, & is ed roraid: ‘A meic inmuin,
2651] is truagh in clæchmodh, tusu do marbad, & misi do beth i
2652] mbeathaid. Tabair damsa each mo meic & ragad-sa fair do
2653] dhenum comraig fri hÆnias co romarbur-sa he a ndigail mo
2654] meic, no co marba-sam misi ar æn re mo mac.’ Ocus o doruacht
2655] chuigi a ech, teid fair, & berid lais lan a glaice d'fhoghadhaib.
2656] Adnaig for iarraidh Ænias, & legidh tri garmand fair, & rosiacht
2657] co hÆnias, & legidh tri hurchuir diaidh a ndiaidh fair. Foceard
2658] Ænias de. Doleig dono Ænias urchur fairsim co ndechaid triana
2659] ceand in Rebais .i. in ech robai fæ o chluais co'raile co roling
2660] int ech i n-airdi, & co ndorchair iarsin fri lar, & co ndorchair
2661] Mestenti for lar. Nochtaid Ænias a cloidem, & reithid 'na
2662] dochum. Doberaid na Troianaigh & na Rudulta co Laidintaib
2663] æn gair estib in tan sin co clos co cleithi ær. Roraid Ænias
2664] fris: ‘Caidi do brigh & do nert annosa?’ Ocus saidhidh in
2665] cloidem trid, & adbath Mestensius don æn guin sin, & beridh
2666] Ænias a fhodbh & a arm. Maididh in cath iarsin forna
2667] Rudultaib, & focerdaid na Troianaigh a n-ar c'aidche, & o
2668] thairnic doib a n-ar do chur, tinoilit fodbu & armu in fiallaigh
2669] romarbad, & gabait longport in aidchi sin a scoraib na Rudulta,
2670] & berair lais corp Paill isin aidchi sin i ndunad na Troianach.


2671]

O thainic tra maidin in lai arnamarach, adracht Ænias, &
2672] rothinoilit chuigi a rig & a thaisigh & a degdaine, & doronsat
2673] edpurta dia ndeb arin cosgur dorala doib. Ocus ronert &
2674] rogres Ænias iarsin a righa & a thaisecha con nderntais calma,
2675] & co mbetis urluime do thecht co cathraich Laitin, acht co
2676] tairsidh do chach adnacul a carat, & co rohidnaicthea corp
2677] Paill uadh ar tus co cathraich Euaindir. Ocus o roraid na
2678] briathra-sa rochai cor'fhliuch a ucht & a aighid gusin
2679] dunadh bail a mbai corp Baill, & Achates airmimcoraidh
2680] Euainir ic imcoimed in chuirp. O rosiacht Ænias gusin corp


p.168


2681] doroine gubha mor, & is ed roraidh: ‘A meic inmuin,’ ar
2682] se, ‘ni he sin imscaradh {folio 479a} rob ail dunn etraind. Truagh
2683] nach tugadh cairdi duid co mbemis a comflaithius. Is mairg
2684] damsa, & is mairg d'Asgan, in dedhail sin.’ O roraidh
2685] Ænias na briathra-sa, roforchongair in corp do breth co
2686] cathair Euaindir, & faididh mile fer n-armach dia idnucul, &
2687] doberait seoit & maine imda leis, & berair fuidb & airm na
2688] miled romarb, & imthighet uad in foirind sin.


2689]

Dochuaidh Ænias ina scoraib iarsin, & doroich teachtairi
2690] chuigi o cathraigh Laitin, & gesga pailme ina laimh, do
2691] chuindgidh deonaichi do Laidintaib, cuirp a muintire do
2692] adnacul. Is i fregra tuc Ænias forro: ‘Ni sinne as cintach
2693] ribsi, acht sibsi robris sidh foraind, & rothogh cairdius re Tuirn
2694] seochumsa. Robad fhearr sidh frib fos inas debaidh. Ni do
2695] dhenum cogtha no catha frib tangumar chugaib, acht na dei da
2696] radh rind isin Edail robhai a ndhan duind ferand do gabail; &
2697] berid-si cuirp bar muintire lib, & denaid adnacul doib, & robad
2698] fherr lim comdibi duib.’ Batar buidhich teachta Laitin don
2699] athaisc fuaratar, & doradhadh doib osadh da la deg re hadhnacul
2700] a muintire gan indsaighidh forro, & roimtigset dia tigh lasin
2701] n-aithisc sin teachta Laitin. Rosoich dono in sluagh docuatar
2702] la corp Paill co dunadh Euaindir. Rosoicheadh lucht in
2703] dunaidh co nguba & co cainedh mor ina n-aigidh, & o rosiachtatar
2704] for æn baile, roferad mor nguba aco 'malle. Tanic dono
2705] Euaindir triasin sluag andsin gosin fuat fora roib a mhac co
2706] tugad do for lar in fuat, & go rolaig forin corp, & se for
2707] derfadaig, & is ed roraid: ‘A meic inmuin,’ for se, ‘as truag
2708] damsa nach me dochuaid d'eg romut, & is mongenar dod mathair
2709] andiu a heg remhut.’ Berair Paill iarsin isin cathruigh; & robas
2710] co dubach inte in aidhchi sin. Doronadh dono techta a
2711] adnacuil do Paill iarsin, & roraid Euaindir risna sluaghaib
2712] tangatar do idnacul Paill: ‘Ergidh do shaighidh in righ &


p.170


2713] abraidh ris, `as trogh mo betha-sa andiu do es mo meic, & is coir
2714] dosam a dighailt for Tuirrn.'’ Rosiachtatar dono a muinter
2715] iarsin co hÆnias, & dochuatar do briathra Euaindir. Doronad
2716] dono in tan sin ac Ænias & acna teachtaib adnacul dia cairdib &
2717] dia muindtir o bes genti. Robai mor do ghuba & toirrsi dono
2718] in tan sin i cathair Laitin. Robatar maithri inti ac cainedh
2719] a mac, & meic ac cainedh a n-athar, & seathracha ac cainedh
2720] a mbrathar & comfochraib ac cainedh a chele. Ba dubach
2721] toirrsech robas inti & batar dimdhaigh toirrsigh do Thuirnd uile,
2722] & aderdis ba lor do Thuirnd e fen a ænur do dul a comrac re
2723] hÆnias do chosnum a mna cen co tartar for maithib Edaili
2724] tocht dia muintir in n-aighidh Ænias dia marbad do chosnum
2725] mna fris. Roraid dono Dranches: ‘Is ed toghus Ænias,’ ar
2726] se, ‘Tuirn a ænur do thiachtain a comlund chuigi, & cach do
2727] beth a sidh.’


2728]

{folio 479b}In tan tra robatar forna briathraib sin, doruacht cucu
2729] Uenelus do choid do saighid Diomit do chuindchidh sochraidi
2730] chuigi i n-aigidh Ænias, & o doruachtatar na techta cuigi,
2731] roforcongair Laidin for righaibh & for taisechaib na Laidinta
2732] tiachtain ina dochum i n-æn oireacht cor'indisidh Uenelus scela
2733] doib & co ndentais a comairli i n-æn baili. O doruachtatar uili
2734] iarsin a maithi co roraidh Laitin re Uenelus scela a imtechta
2735] do indisin doib, adfed Uenelus doib iarsin a scela. ‘Ranac-sa,’
2736] ar se, ‘co sguru in rig Diomit, & rothaisbensam do na
2737] hairrceda rucsat lind, & roraidhsim ris conid do chuindhghidh
2738] sochraidi uadh i cath i n-aigidh Ænias dochuamar-ni cuigi.
2739] Rofhregair Diomit duinne co cenais: `Cid dia rag-sa do
2740] chath fri hÆnias uair is me is cintach fris, ni he as chintach
2741] frim? Robuailus do chloich agon Trai, & rocuidicus iga toghail,
2742] & romdagar e trid sin. Ni dligim ni de. Ni huis in læch rofhuil
2743] and. Maith a lus claidim & sceith, calma a lus gai, & aner in fer
2744] doful an. Ni ba me brisfes firindi fair. Ocus tabhraidh do
2745] Ænias na haiscedha dorat sibh lib damsa, & denaid sidh fris.
2746] Rochuingidh na scela sin,’ ar Uenelus, ‘& denaidh in comairle


p.172


2747] bus maith lib fodesta im sidh no im cath re Troianaib, ar ni
2748] foil toirmesc o Dhiomit ara caradrad na ar loidigheacht.’
2749] Roraidh Laitin in tan sin. ‘Ni andiu robo choir dund comairli
2750] uime sin, acht in tan doruachtatar ar namuit co muru ar cathrach
2751] cugaind. Nir'bo choir duind cogad na catha do thabairt don
2752] chenel nemclæti ut na Troianach, ar na cuirend dogres catha
2753] na cogadh do denum, & ba fearr dund sid & caratrad riu ina
2754] coghadh.’ Roraidh Drainses in tan sin: ‘Dar lind,’ ar se,
2755] ‘a Laitin, is ed as saint la cach uili in sidh dia lamhtais a radh
2756] la Tuirnd, & is e ni dia targha in sith suthain .i. Lauina ingin
2757] Laitin do thabairt do Ænias uair is leor leo a med dia mathaib
2758] & d'a flaithib torchair a cath la hÆnias cen co tisadh ni is mo
2759] lais.’ In tan tra rochuala Tuirrn int aithisc roraid Drainses,
2760] ron-gab fearg & londus fris, & rochoirich co mor, & roraidh ris:
2761] ‘Glorach meta, teichedh cach rofhuil and, is mor do chuit
2762] gloir, & is beg do cult gaile & gaiscid.’ ‘Uair is tusu is maith
2763] gaisgidh,’ ar Dranses, ‘ba coru duit cosnum Lauina re hÆnias
2764] ar gaisgid & ar comrac desi, ar tairgidh Ænias tiachtain do a
2765] comrac ænfhir frit & cach cena ina tost inas ferg rimsa arin sidh
2766] do nertadh, ar na toitedh maithi Laitinta i cath re hÆnias ni
2767] as mo na dorochratar isna catha dochuirset gus aniu.’ Roraid
2768] dono Tuirnd in tan sin: ‘A Drainces rofhetadar Troianaigh
2769] mo gaisgidh-sa in la dorochair lim Bitas & Pinsiarus, & docuadus
2770] im ænar forro 'na n-ænur, & rolass{folio 480a} a n-ar and, & tanac
2771] imshlan uaidib for cul. Madh omun dono la Latindo cath do
2772] tabairt do Ænias, raghad-sa a comrag ænfhir ina aighidh, & bidh
2773] na sluaigh uile do beth ina tost co rochuirim ar ngleo & Ænias.
2774] Gidh cath dono bus fearr la Laitintaib do thabairt d' Ænias, ata
2775] sochraidi mor agaib do tabairt catha leo .i. il-cathracha Edaili
2776] & Mesapus & Tolominus & ill-tuisigh aile cona sochraidi, & Camilla
2777] co slogaib na Fuillsgita imalle riu.’


2778]

In tan robhatar forna himraitibh sin Laitin & Tuirn &


p.174


2779] Drainches & tuisigh Laitinda, cumscagaidh Ænias a scoru do
2780] saighidh cathrach Laitin, & rosoigh cucu Tarcon cona
2781] marcshluagh tar madhredhib na hEtaili dochum a cathrach & Ænias
2782] cona shlog troigtheach uime i conair aile tar amhredhibh in
2783] tshlebi ina dochum. O roclos in scel sin fasaigh gredhan
2784] mor & omun lucht na cathrach, & gabaid egla mor, & gabaid
2785] cach a arm, & sgailther int airechtus, & teid Laitin dia tigh,
2786] & ba haithrech lais in tan sin gan clemnus re hÆnias. Sentear
2787] stoc aco do comartha tinoil a sloig. Tucad foireand dibsiden
2788] do dhaingniugudh a mur, & foirind ac doimniugud na class,
2789] ocus foirind ac tinol cloch, & ag suidiugud slabrand forna
2790] muraib. Ba hegalach uaimnech tra robass i cathair Laitin in
2791] tan sin. Gabaid dono Tuirrn a erredh catha uime, & teid asin
2792] cathraich amach, & rothinoil a tir & a muintir uime .i. a shloigh
2793] & a shochraidi cona tuiseachaib .i. Mesapus, & Coras a brathair,
2794] & Camilla rigan na Fuilsgeta, & na maithi ar chena, & rannaidh
2795] a sluagh ar do, & ordaigther Camilla & Mesapus & Coras riana
2796] marcshluag i n-aighidh Tarcon & marcshluaigh na
2797] n-Ebrusdagda, & teit Tuirn cona chath troighthech i n-aighidh Ænias
2798] isin sliabh, & doghni cath etirnaidi i cuimgib in tshlebhi for
2799] cind Ænias. Cen tra robhai Tuirn ac corughudh a shloigh
2800] amlaidh sin, rocomfhoicsigh marcshluagh na n-Ebrusdagdha im
2801] Tarcon & im thuiseachu Tuiscia & Eaururia dochum cathrach
2802] Laitin. Dochuaidh dono Mesapus, & Coras a brathair, &
2803] Camilla rigan na Fuillsgeta co marcshluagh Laitin & Rudulta &
2804] Uilsgita leo i n-aigidh marcshluaigh na n-Ebrusdagdha & na
2805] Troianach. O rosiachtatar tra in da marrcshluagh sin co
2806] mbatar a comfocus di' araile, doronsat tromgair mor ac comrac
2807] doib, & rogab cach dib for dibrugudh araile co feochair fæbrach
2808] fichda & co fergach feg fuilidhi. Tirenus, do muintir Ænias,
2809] & Acontenus .i. brathair Tuirnd, at e taisigh co n-rancatar and,
2810] & gresidh cechtar de a each dochum araile co dana dichra co
2811] rancatar na hech ucht fri hucht, & co ndorchair Acontenus
2812] don chomrug sin, & co romuidh for marcsluagh Laitin dochum

p.176


2813] na cathrach. Nos-lenaidh na Troianaigh. Ocus {folio 480b} lenais
2814] Asilus tuisech do Troianaib co doirrsib na cathrach.
2815] Gnodhaighit aris Laitinta & dichuirit ar culu na Troianu on cathraig.
2816] Rothaigir dono na Laidinta fo di dochum a cathrach. Ruititer
2817] dono na Troianaigh fo di on cathraigh amach. In tres feacht
2818] rorethit on cathraigh, doratsat uili in marcshluagh cheachtarda
2819] co dur dichra fri cathugud, & ni roibi menma techid ac nech
2820] dib ri aroile, & ni tard nech dib grad dia anmain ac
2821] cuindchid allaidh & oirdhercus anma dia eis. Roindsaigh
2822] cach dib dochum araile co fortren fearamhail & co talchar
2823] tren, tairptheach, laidir, laimteanach. Tarlaicthe andsin frosa
2824] fola fordergi a sleasaibh segaindi soibesacha særclannta.
2825] Rochlaiset laighni leathanglasa a tæbaib trenmiled. Rotregdsat
2826] soighdi semneacha curpu cæmcuradh comrumach. Dorochradar
2827] and glere læch leitmeach mamchar laimhtinach isin gliaid sin
2828] siu & anaill, & dorochradar and anruidh & amuis & maccaimh
2829] robatar ac cuindchidh nois & allaid.


2830]

In tan tra b'aine in gleo sin, & robai in cath i coimtend
2831] & i comtabairt, dobeir Camilla trenfobairt for marcshluagh
2832] na Troianach & nos-geb tafund & dibrugudh, & ni telgidh
2833] urchur d' imruill gan guin nech no gan marbad duine.
2834] Ros-comthoitset isin fobairt sin in ingenraidh .i. Lairina &
2835] Tuileala & Tarpen & Aca & in ingenraid ar ceana. Dothoit dono
2836] sochaidi mor do laim Camilla isin fobairt sin le Eurmesus
2837] & Laris & Pagesus & Imnastrus & Ipotades & Terea & Tarpalicus
2838] & Demopontus & Cromis & Ornitus & Arsilocus & Buites. Ba
2839] handsin dorala Ligus caithmilid iarna esgar roimpisi dia cois,
2840] & sise fora heoch ica togairm. In tan rogabad airc de,
2841] roraidh Ligus ria: ‘Is cora duit torling, & comlund dod
2842] chois rimsa ar do druine as do gaisgidh 'nas beith for'h ech
2843] amal atai.’ O rochualaid-si int aithisc sin tuirlingidh ina
2844] dhochum. In tan adconnairc Ligus Camilla do thoirling
2845] rethidh secui dochum in ech fora raibi, & lingidh fair, &
2846] adnaigh 'san imruagadh. O'tconnairc Camilla inni sin, is ed


p.178


2847] roraid: ‘Ni bera ass tu fen forsin mbreg’: & rethidh ina
2848] dhiaidh, & tic timcheall in ech, & gabaidh aradhain in ech
2849] ina laim, & trasgraidh Ligus donn eoch, & nos-marband
2850] iarsin.


2851]

In tan tra adconnairc Tarcon in sraigledh & in esorgain
2852] & in basugadh tuc Camilla for marcsluag na Troianach, dos-fic
2853] a bruth & a brig & fobraidh for gresacht a muintire & fora
2854] nertadh, & roraid riu: ‘Nach nair libh,’ ar se, ‘bean a cor
2855] bar n-air & go bar tafand’; & dobeir badbruathar calma curata
2856] co mbai a medon in marcshluaigh Laidinta, & dirgid a ech
2857] co Venelus robhai aigidh im inchaib fris isin marcshluag
2858] Laidinta, & dobeir a laim ndhes ina timchell, & rofuaidgend leis
2859] fora belaib uai{folio 481a}dib co clos co clethi nime. Doradsat dono
2860] a muindter co dichra 'sin cath ar æn re Tarcon.


2861]

Ba handsin tucc Aruns amus for dibrugudh Camilla, &
2862] doleig in gai robai ina laim fora hamus gan fhaisgin gan
2863] fhairiugudh di cor'bean triana cich ina cliab. Rethid chuice
2864] fochetoir a mna cumtha, & nos-frithailet in tan bai ic toitim,
2865] & agaillidh Aca, a bean cumtha-si isidhe, & is i ba tairisi
2866] disi do mnaib in domain, & is ed roraidh: ‘A shiur inmuin,’
2867] ar si, ‘beir lat int aithisc & in timna-sa. `Teit d'fhoirithin
2868] na cathrach fodesta & nachas-legidh do Troianaib hi.'’
2869] Dothoit-si d'aithli na mbriathar sin & asgnaidh esti a hainim.
2870] Ocus o dorochair Camilla, tra, maididh for marcshluag na
2871] Laidinta dochum a cathrach, & ros-leanait na Troianaigh ac
2872] cor a n-air co doirrsib na cathrach & imna doirrsib, & inti
2873] rotheghid anund, ni thiged amach for culu. Rolad tra ar mor
2874] andsin forna Laidintaib & forna Rudultaib. Robatar maithri
2875] gan mac andsin, & mna gan chele, & seathra gan braithriu.
2876] Rosoich tra a fhis co Tuirn Camilla do marbadh & maidm fora
2877] marcshluagh & a n-ar do chur, & Troianaigh a togail an dunaid
2878] for Laidin. O 'dchualai Tuirnd na sgela sin, fagbaidh int inudh
2879] i raibi ina eadarnaidhi, & tic d'fhoirithin a chathrach la Laidin.
2880] Tic dono Ænias fochetoir dar a n-es isin inad i raibi in


p.180


2881] edarnaidhi oc Tuirn, & teid ina diaidh dochum na cathrach, &
2882] tic in aidhchi doib iarsin & toirmisgidh cathugudh umpu, &
2883] adnaghaidh na Troianaigh co maidin fon dunadh. Ba bronach
2884] dubach derfudach robas a cathair Laitin in aidchi sin. Ba
2885] trogh gair guil & basgairi robai inte .i. cach ac cained a
2886] carad & a coibnesta. Bai aithber imaithber ogaib in aidchi
2887] sin. Bai dono a n-aithber uili for Tuirrn, ar is e rofaslaig
2888] brisidh sidha for Laitin fri hÆnias. O rochuala Tuirn
2889] cach dimdaigh de & o rofairigh in anfaindhi & in nemnerte
2890] tainic do Laidintaibh tria dith a righ & a taisech, a curud &
2891] a cathmiled isna cathaib rochuirset fri Troianaib, roraid fri
2892] Laitin: ‘A righ,’ for se, ‘na bidh a snim no a n-omun fri re
2893] foraib cogtha no catha fri Troianaib o sund amach acht denaidh
2894] sid riu, uair ragad-sa amarach i comruc ænfhir fri hÆnias, &
2895] bid Laidinta & Troianaigh na tost ogar feghad, & dobera mo
2896] des-sa Ænias dochum bais isin comrug sin, no mad essim bus
2897] coscurach bid Lauina aigi. Rofhregair Laitin do Tuirn iarsin:
2898] ‘A oglaich rochalma,’ for se, ‘gach med do arachtus doni, is
2899] modi is egail lindi ni d'fhuaidh. Dena anois comairli choir
2900] orainde uile, air ata righe mo thuath agut, & atait cathracha
2901] imda, & ata imadh oir & airgit & set ocus maine & is liach duit
2902] uime sin do lott. Atait fos {folio 481b} dono ingena særa soicheninil i
2903] n-aentumha i n-Eadail & fogebair-siu do roga mna dib & leig uaid
2904] Lauina, uair is sarugudh dona deib a tabairt do fhir a n-Edail,
2905] uair is ed as toil doib, a tobairt do fhir echtrandcheniuil, & in
2906] fer echtarcheniuil dia rotoirberi-siu hi, rofellus fair ar do
2907] gradsu & ar deraib Amata, & doradus cath do immalle ritsu co
2908] ndorchratar isin chath sin maithi & flaithi na Laidinta cor'bo derg
2909] fuilide usce srotha Tibir dia fuil, & gur'bo geal muighi na hEtaili
2910] dia cnamaib ar met in air rolad forro. Cid adber rit, a meic
2911] inmuin, acht is imdemin in ræd e in comrac, uair ni fes cose

p.182


2912] cia ticfas a mbethaid ass, & mad tuso dofæth and, bud egin Lauina
2913] do tabairt do Ænias; & mad egin duind Lauina do tabairt do
2914] d'aithli in comraic, robad fearr duind a tobairt focetoir gan
2915] comruc duidsiu ris edir.’ Roraidh Tuirn re Laidin: ‘Na
2916] bidh mo shnim-sa fortsu, uair nim midlach-sa re teacht a
2917] comhruc. Is sochaide torchair dochum bais dom
2918] deas-laimh-sea. Dofæth dono Ænias teichteach a thir i tir dom
2919] laim-sea dochum bais.’ Ba handsin roraid in rigan Amata
2920] rissium & muidhidh a dera tara gruadaib: ‘Ar na deraib-sea
2921] legim-sea & in tairisi fuil edraind, oirchis dimsa & don tsenoir
2922] dot athair .i. do Duin & na herg a comrac re hÆnias, uair
2923] dia tæthais and, adbel-sa 'malle rit resiu adcear-sa Ænias a
2924] cleamnus rim.’ In tan adconnairc Lauina a mathair ac cai,
2925] caiidh-si imalle ria, & muidhidh a dera fora gruaidib cæma
2926] corcardha, & imdergthair uimpe, & ba cæmh in ruidhiudh
2927] gnuisi tainic di, & ba himdergadh særchlainde le. In tan tra
2928] adconnairc Tuirrnd imdergadh na hingine roforbair a shearc
2929] ina cridhe, & ba fearr leis comrac uimpe inas dilsiugudh do
2930] Ænias. Roraidh Tuirnd frisin righain: ‘Is demin,’ ar se,
2931] ‘nach dingin-sea ar duine gan in comrac-sa do denum amarach’:
2932] & roraidh re hIdmon: ‘Erg,’ ar se, ‘& abair re hÆnias tæt
2933] trath ergi amarach im chomdail-sea isin mag-sa amuigh a
2934] ndorus na cathrach & biad-sa fora chind and, & bit Troianaigh
2935] & Rudulta ina tost gan cath do chor do chechtarde dib fri
2936] araile, acht beth ina tost icar fegadh, & fearum comlund ar
2937] ndis isin muig-sea amuigh amarach, & bid Lauina do sedigh
2938] aganti ternabhus asin comlond sin, & bid sidh etir na tuatha
2939] o sin amach.’’


2940]

Ba faileth tra Ænias dona scelaib doradadh chuigi, & robai
2941] sidhe a fur in chomraic arnamarach amal rofogradh do.


2942]

O thainic tra maidin in læ arnamarach, tancatar Troianaigh
2943] & Rudulta isin magh ar dorus cathrach Laitin cona n-arm
2944] gaisgidh, amal tistais a comhdhail catha, & tegait a righ & a
2945] taisigh, & tic Laitin cona rigraid. Tic dono Tuirn {folio 482a} &
2946] luirech trebraid tredualach alaind umaide uime cona cathbarr


p.184


2947] fhororda fhuirri co cir d' or oirloiscthi, & cloidim ordhuirnd
2948] airgdide fora cris, sciath sechtfillti fora muin, & gai romor
2949] rocoimnert ina dheslaim. Tainic dono Ænias cona armghaiscedh
2950] cumdachta & tanic Ascan & Tarcon & taisigh na Troianach ar
2951] chena. Tancatar mna & seanoraigh & dæsgarsluagh for muraib na
2952] cathrach d'fhegadh in comruic. Doronta dono edburta acu
2953] dia ndeib co madh soraidh doib a sidh do dhenum. Atacht
2954] dono Ænias iarsin & a cloidim ina laim og denum in comluind,
2955] & torgaib a ghuth n-ard n-oiregda n-imscailti os aird.
2956] ‘Tuingim,’ ar se, ‘ar dea nimhi & talman & ar dea na muire
2957] & na srotha & na n-aband & dar mo gail & dar mo gaiscedh,
2958] mad e Tuirnd bus coscrach, co ragad Troianaigh go cathair
2959] Euaindir, & na dingned cogadh re Laitintaib iarsin co bruine
2960] mbratha. Ma misi bus chosgrach immorro ni tiubar for
2961] Edaltaib fognum do Throianaib, & ni chuindeach dam fen
2962] righi forru acht sidh suthain & caradrad edraind dogres.’


2963]

O roraid Ænias na briathra-sa, rofhegh Laitin dochum
2964] nime & talman & roraidh: ‘Tuingim-sea,’ ar se, & a lamh
2965] dochum nime & na ndei, ‘dar na huile lughis, a Ænias, co
2966] tæth nemh dochum talmhan & co ti in diliu tarin domun
2967] nocho brister in sidh-sa etir Laidintaib & Troianaib, gidh bedh
2968] tochrus do bar comhrag-si don chur-sa.’ O rocindset a sidh
2969] amlaidh sin, dogniad edpurta dia ndeib iar-sin.


2970]

Na Rudulta immorro on lo rofhairigset corbo forland do Thuirn
2971] Ænias do chomruc ris, ba snim leo, & ba mor a gearan acu.
2972] In tan rofhairich Iutorna siur Tuirn imegla, in chomraic for
2973] Tuirn, nos-delband a ndelb Camermitis oglach soicheniuil
2974] rochalma esiden, & imtighid etir oireachtaib na Rudulta & is ed
2975] adberedh: ‘Nach nair lib, a Rudulta, æn fer do dilsiugudh
2976] tar bar cend uile i comrac, & ni ferr gaisgidh in tshloigh ut
2977] inas bar ngaiscidh. At uaiti d'fheraibh ina at sisi. Nochon
2978] fhuilet etir daine dund d'a tairgim uili amus forro. In tan


p.186


2979] dofæth Tuirn, bid aithreach lib in comhdail fora tai annois.’
2980] Is ed ba saint leo tra uili in cath do triall, in tan roan dib
2981] Iutorna. Dorad se airdi ele doibh beos dia togaithadh .i.
2982] ealtain robai forin tracht ina fiadhnaisi, tainic en ele 'na ndochum
2983] co rotheichset na heoin uile roime, & co tard les int en ba
2984] mo & ba heargnu dib, & co ruc les 'na chrobaib, & gu rathinoilit
2985] int enlaith ina dhiaidh, & gur'thallsat ar egin uadh int en,
2986] & co rotaifnetar a fot fairgi. In tan tra adconncatar na Rudulta
2987] anni sin, rosubaighet co mor, ar ba derb leo ba maith an
2988] celmuine adconncatar. Roraid Tolaminus: ‘Is maith in
2989] celmuine, {MS folio 482b} a Rudulta, is amlaid sud særfai-siu Tuirn for
2990] Ænias, & taifnemait Ænias ar egin for fairgi,’ & roraid riu:
2991] ‘Gabaidh bar n-armu, a Rudulta, & fobraidh na firu, & ragat-sa
2992] romaib dia fobairt.’ Asaidh gair mor in tan sin a scoraib na
2993] Rudulta, & gebidh cach dib a arm d'fobairt na debtha, & teid
2994] Tolominus rempu, & crothaid a gai, & roleigh 'sin oiricht robo
2995] neasa do dona Troianaib. Robatar IX meic Gillipe do Arcaidib
2996] ina farrud isin inud sin, & benaid in gai tarrlaic Tolominus do
2997] nomad fer co mbai trid co comtrom. Adragait a braithri
2998] andside & gebit a n-armu dochum na debtha. Adrachtatar
2999] na Laidinta d'fhoirithin na Rudulta. Eirghit na Troianu dono
3000] & na hArcaidegdha & na Tuisgia ina n-aigidh. Fasaid morgair
3001] andsin ac comrag dona sluagaib co clos co clethi nime.
3002] Cumaisgter na sloigh & toirmisgter na hidpurta ocus brister
3003] in sidh. Teichid Laitin dochum a chathrach & adnaigh cach
3004] dochum araile. Ba handsin dorad Coroneus Troianach robai ac
3005] idpuirt ag altoir na ndea bem do'thinni for lasadh fora ulchain
3006] do Ebus Rudulta tainic chuigi co roibi a ulchu & a folt for lasad.
3007] Marbaid dono Podalirus Troianach Alsum primædhaire Laitin.
3008] Ænias immorro in tan rochuala in gredan & in cumusc roba
3009] isna scoraibh adracht & togbaidh & roshin a laim gan arm inte
3010] ardaigh a luighi do chomull & na robristea in sidh doronsat

p.188


3011] & is ed roraidh riu: ‘A Troianu & a Rudulta, na denaid debaid
3012] & na brisidh in sidh, & toirmisgidh bar ferg, & legid damsa &
3013] do Thuirnd debaid do denum & bidh uile i nbar tost ogar
3014] forcoimed.’ In tan tra robai Ænias forna briathraib sin, dolegar
3015] urchur do shoigit fon slogh, & ni feas cia ros-tarlaig gur'ben
3016] do Ænias triana sliasaid cona cæmnacair imteacht. Dosoich
3017] chuigi Menisteus & Achates & Asgan in tan sin & nos-berid
3018] dochum a scor. In tan adconnairc Tuirrnd dochum a scor &
3019] tuisechu Troianach imalle fris, rogab ar ceill co madh lais a
3020] coscur isin lo sin, ar ba doig leis is ar techedh dochuaidh
3021] Ænias, & teit ina carpat & fobraidh in slog Troianach co
3022] læchda laidir lamchar & foceard ar mor for sluag na Troianach.
3023] Ocus marbaid Sdenelum & Tamirum & Polum & Glucom & Laden
3024] & Eumneden & Goloria & Sibarum & Dareta & Tersilocom &
3025] Timœden & Pegum. Cen robai Tuirn ag slaidhi na slogh
3026] amlaid sin, doberthar dochum Ænias do ben na soigti asa cois
3027] in primliaigh .i. Iapix & Iasides di dalta do 'Paill & femid a
3028] ben as. Tic a mhathair .i. Uenir a hinis Creid & in lus dia
3029] n-ad ainm Dictanium le, & curidh ar usce & sredhid asa beolaib
3030] imon crecht {folio 483a} & sgendid fochetoir in soighid asin crecht,
3031] & tic a fhuil & a nemh asin crecht iarsin & tic a nert & a shlainte
3032] a n-Ænias amal nach gontai etir. Roraid Iapix iarsin: ‘A
3033] Troianu,’ ar se, ‘tabraidh a arm d' Ænias fodhesta ar ni fuil
3034] easbhaidh slainte fair na brotha na brigi na goile na gaiscidh
3035] & denaidh calma imalle fris a n-aighid na Rudulta fuilet ac
3036] cor bar n-air.’ O roraidh Iapix na briathra sin & o rochengail
3037] in cois iar coir, rogabh Ænias a chlaidemh cosgrach comrumach
3038] & a luirech trebraidh tredhualaigh cona cathbarr feta fororda &
3039] a sciath sechtfillti fora chliu. Gebidh dono Asgan a erridh
3040] catha uime & nonertand & rogres a athair co ndernadh calma.
3041] Dothæd Ænias asa scoraib amach, & tic Sergestus & Menesteus
3042] & Anteus & taisigh na Troianach ar cheana, & doghniat cath dib
3043] ar doirrsib na scor & tiaghait co tairpthech tren talchar a
3044] n-aigidh na Rudulta. In tan tra adconnaircset na Rudulta

p.190


3045] Ænias cona Troianaib ina chruaidhrem catha chucu, ros-geb
3046] egla & omun & tic egla mor do Thuirn fen & nir'bo egla
3047] gan adbhar doib, ar ba calma curata & ba fergach feochair
3048] forniata & ba hagarb ainnsergach aindiarraid in fobairt tucsat
3049] forro, curaidh & cathmilid & laith gaili na Troianach do dhighal
3050] forro in tshidha do brisiud & in fhiallaigh romarbsat iar ndhenum
3051] comhluighi & cairdiusa doib. Ba læchdha lamhchar laidir
3052] in fhobairt tucsat forro. Batar imdha leacht & laighi læch
3053] & curud gan chend don fobairt 'sin mhuigh fo dhorus cathrach
3054] Laitin. Ba handsin romarbh Timirus Troianach Osirum Rudulta
3055] .i. cathmilid. Romarb Menesteus Arrcheidsim. Romarb Achtes
3056] Apulione ri. Romarb Gitas Afentem. Dorochair and dono
3057] Tolominus mathmarcoir. Ba hesidhe robris in sidh & rothelg
3058] in cet gai a n-oireacht na Troianach. Ænias immorro nir'ghon
3059] sidhe neach in tan sin & nochor'la a aid for duine acht robai
3060] ag iarraid Tuirn seachnon in catha do comrag ris. In tan
3061] tra rofairig Iutorna bandea siur Tuirn Ænias for iarraidh
3062] Tuirrn, teid isin carbat i raibi Tuirn, & cuirid Mestigoin
3063] ara Tuirn asin carbat & nos-delband hi fen a richt in arad
3064] & berid in carbat for imgabail Ænias. Gach conair rothegidh
3065] sechnon in chatha, tigedh Ænias fora lurg & se iga gairm o guth
3066] mor. Ba handsin rola Mesapus chuigi & tarrlaigh urchur do
3067] gai for amus Ænias. O rofhairigh Ænias in gai chuigi, roleig
3068] roime for scath a sceith, & benaidh in gai dar ciran cathbairr
3069] na luirighi & brisid in ciran. Tic a bruth & a brig & a ghal curud
3070] do Ænias iarsin, & fobraid for slaidhi{folio 483b} & for slechtadh na
3071] slog in conair rothegidh 'mon cath for iarraidh Tuirrn & marbaid
3072] focetoir Surcon cathmilid do Rudultaib. Marbaid dono Tuirn
3073] Amicom & Diorem. Marbaid dono Ænias Talon & Tanaim &
3074] Cadegaim & Achonium & Menoiteam & Murranus. Marbaid dono
3075] Tuirnd Ilum. Marbaid Ænias Cupenum. Marbaid Tuirrn Cretea

p.192


3076] & Eolum. Dos-ratsat uile co dichra fri cathugud & muididh for
3077] Rudultaib in cath & ona tarraidh Ænias tend for Tuirnd, ar
3078] ros-ruc Iutorna 'na diaidh forindh do Troianaib robatar ic
3079] teichedh remhi, is i comairle doroine Ænias. Docuaid for
3080] tulaigh aird & tinoilter a tuisigh & a sloig dochum Ænias &
3081] roraidh riu: ‘In cathair ut adchithi, is esti sin doberar gach olc
3082] dund. Tegam go ngabam dund & tiagam ina dochum. Muchum &
3083] murum in cathraigh & tabram tenidh tairrsi, & cuindchim ar
3084] egin duind sid & cairdius, & na tabram coigill doib acht tabram
3085] d'ar n-uid a ndernsat d'ulc rind & denum gach n-olc riu gen co
3086] ti Tuirrn a comlund cugaind no noco tartar cairdis no sidh ceana
3087] duind.’ O roraidh Ænias na briathra-sa adnaghait uili co
3088] hænmenmnach dochum na cathrach & marbait gach æn tarthatar
3089] re cathraich amuigh & adnaghait for ceand, foirind dib ag
3090] linad na clas, & foirind ac brissidh na mur & ag tabairt arad
3091] ria; foirind ac cur tenedh 'sin cathraigh; foirind ag dibrugudh
3092] cloch & arm isin cathraig & adnaig Ænias o guth mor og bem
3093] aisgi for Laitin ar brisid in sidha. Robai troighi mor isin
3094] cathraigh in tan sin. Rofhas eguibdhe mor etir lucht na
3095] cathrach fen, foirind dib ag iarruid in cathair d'fhoslugud
3096] re nÆnias & in sidh do denum & rigi do tabairt do & foirind
3097] ele ag gabail na cathrach & ic denum na deabtha & ag obad in
3098] tshida.


3099]

In tan adconnairc in rigan Amata Troianu ag togail na
3100] cathrach & gan Rudulta do chath friu, ba dearb le romarbad
3101] Tuirnd, & ros-gab for guba & for cainedh & for toirrsi moir, &
3102] dobeir sas co rith ima braighit ac ceangal do thuiridh &
3103] nos-marband fen amlaid sin. Ba bronach Laitin don gnim sin,
3104] & batar dubaigh lucht na cathrach & in baili sin uili & doroine
3105] Lauina guba mor dono ac cainedh a mathar. Dluighidh a
3106] hedach 'mo cend & a folt & doni a sgribudh fesin fora aighid.


3107]

In tan sin dono robai Tuirn amuigh a ndiaid forni do
3108] Troianait robatar i m-maidm reme, rosoich cuici Saces do
3109] muintir Laitin ar teichedh iarna goin do soighid & se ag diugairi


p.194


3110] & ic nemele & is ed roraidh: ‘A Thuirn,’ ar se, ‘as truagh
3111] atathar a cathair Laitin as trasta & Ænias aga mbrud & iga
3112] loscad & ni sailend Laidin cobazr d'fhagbail o neach ele acht
3113] uaitsiu. Ros-marb dono Amata in righan ar omun Ænias, &
3114] mine fhoirther co luath airgfider & murfaidher in cathair uile.’
3115] {folio 484a} Ba trom tra la Tuirn in sgel sin & ba dimdach d'a
3116] shiair, ar ba fearr lais anad isin cathraigh na bregad di uaithi,
3117] & ba fearr lais a bas ac denum a enig inas a elud fo mebail, &
3118] lingid co feochair fergach asin carbat & berid borbruathar tren
3119] talchar triasin cath co riacht co dorus na cathrach. Ocus
3120] roraidh o ghuth mor: ‘A Rudulta & a Troianu, na denaid
3121] cathugud ni is mo fodesta acht legidh damsa & d'Ænias comlund
3122] in bar fiadnaisi & bid bar sidh suthain, gid bed uaind ternabus
3123] asin comrug.’ In tan tra roclos int aithisc sin do rad do
3124] Thuirn, rothoirmisgid in cathughudh & rosguc cach o 'raile &
3125] tarlaigidh rai comruic doib .i. do Thuirn & d' Ænias ar dorus
3126] na cathrach & rosguch cach o 'raile dib, & ted cach uaithibh
3127] gach leath, & batar na sloigh ina cru umpu & siad uili ica
3128] forchoimet in da chathmiled croda curuta i n-aighidh araile &
3129] focherdaid gliaidh fergach fochetoir etaru, & ni riacht ceachtar
3130] de eitim gona na letartha for araile fri re clan. Is and dobeir
3131] Tuirrn bem dichra do Ænias co romid in cloidim a cathbarr
3132] na luirighi cona fargaib acht a urrdorn 'na laim. In tan rofairich
3133] Tuirrn a cloidim do maidm, teichidh focetoir re n-Ænias &
3134] adnaigh Ænias aga thogairm acht ba luaithi Tuirn & ba mall
3135] Ænias on ghuin tugad fair ina chois cona cæmnacair tarrachtain
3136] Tuirrn. Robai Tuirrn ag atach a muintire in tan sin ag
3137] cuindgidh cloidimh. Robhaig dono Ænias a bas frisinti doberad
3138] cloidim do. Rochuartaigset fo coig ina rai catha & Tuirrn
3139] ac techedh re n-Ænias inti thall ar ni fhuair conair
3140] teichid esti amach, air robai loch do thæb de & in cathair don
3141] tæb ele & sloigh na Troianach etaru & in magh amach
3142] cona raibi conair teichidh na heluda aigi acht beth ima

p.196


3143] cuairt a medhon na ræ comraic & Ænias ina dhiaidh ica
3144] thafond. O na cæmnacair Ænias a tarachtain ar luas, a robai
3145] lenudh na gona ina chois ag milliud a reatha uimi, gabaid
3146] Ænias in gai dia dhibrugud uair na tarraidh fair. Roleig
3147] Ænias aurchur don gai do. In tan adconnairc Tuirrn in gai
3148] ina dochum, ted ar teichead ar sgath alochraind coisegartha
3149] do Puin robai for lar na ræ comraic, & benaid in gai isin
3150] crand & rethid Ænias dia bein asin crund & femidh a buain
3151] as, ar dochuaid Tuirrn a muinigin Fuin cona roleged d'Ænias
3152] in gai do ben asin crand dia guin-sium de, & gebidh Fuin
3153] imon gæ cona cæmnacair Ænias in gæ do ben asin crand.
3154] Tic dono in tan sin Iuturna bandea siur Tuirn dia fhoirithin
3155] & ros-delband a richt Metici arad Tuirn & dobeir cloidim Duin
3156] ina laim ar ni rolam nech aile don tshlogh arm do thabairt do.
3157] In tan ad connairc Uenir in cloidim do thabairt {folio 484b} do
3158] Thuirn arai sin dotæd-si do foirithin Ænias & benaid in gai
3159] asin chrund co raibi arm ac cechtar .i. gai a laimh Ænias
3160] & cloidim a laim Tuirn. Ba handsin tangatar ardi bais &
3161] drochreachta do Thuirn .i. tainic Dira a hifernd i ndelb en bis
3162] ag adnuclaib co Tuirn & adnaigh ic foluamain 'mo ceand &
3163] ica tuargain cona etib. In tan adconnairc Iutorna inni sin
3164] roghab for cell bas Tuirn & rosgail a folt & rocirr a haighid
3165] & rotuairc a bruindhe & tuc a hiachtad & a hardgol esti &
3166] roraid ris: ‘A brathair inmuin,’ ar se, ‘is celmhuine bais
3167] soin ar rodilsighset na dei thu,’ for si, ‘& ni cuimgim-sea ni
3168] duit fodesta’; & impoid a druim ris iarsin & teid uad dochum
3169] a hinaid fen. Croithidh Ænias in gai o dorat asin crund
3170] in rolean, & tic a n-aighidh Tuirnd, & roraid ris: ‘A Thuirn,’
3171] ar se, ‘ni combaig retha no teichid is dual a comlund acht
3172] is cathugud o armhaib aigid i n-aigidh co calma. Impo for
3173] cul chugumsa & na teich uaim ma ta brig neirt no gaile no

p.198


3174] gaiscid agot, ar ni fuighbea do dhin romumsa gan do bhas
3175] leam, ge theichis, muna deachais isin ær edrauas for foluamain,
3176] no muna deachais a fudomuin talman romumsa.’ Impoid
3177] Tuirrn cuigisium iarsin & croithid: a cend fair & is ed roraidh
3178] ris: ‘Ni rigi a les morbriathar do denum rimsa, ar ni fhil
3179] do brig agumsa na d'armuib 'mu degfregra, muna thugat na
3180] dei damh’; & fegaid uime iarsin & adchi gallia comruine crich
3181] i focus do fedhm da fher deg do dhainib na haimsiri
3182] deidincha-seo ina toghbail. Non-geb Tuirn fora baiss &
3183] rethid le & nos-leg for amus Ænias, & ni ruacht in cloch co
3184] hÆnias etir. Gebid egla mor Tuirrn andsin, & ni fitir cia ni
3185] doghenad, & ni roibi adbar teichidh na imgabala aigi in tan
3186] sin, & adnaigh ag feghadh na cathrach & na Rudulta uadh.
3187] Croithidh Ænias dono in gai romor bai ina laim, & doleig
3188] aurchur de for Tuirnd co ndeachaid triasin sgiath sechtfillte
3189] & triasin luirigh tredualaigh & triasin sliasait co ndorchair
3190] Tuirn & a bel fri lar, & t' egaid, na Rudulta gair mor os aird.
3191] Soighidh dono Ænias iarsin dochum Tuirn ocus nochtaidh a
3192] cloidim & gabaid Tuirrn fora atach. ‘Roclos,’ for se, ‘is lat
3193] Lauina, & is lat Edail, & as tu as cosgrach, & oirchis don
3194] tshenoir do Duin .i. dom athair-sea, uair robai seanoir a
3195] macsamla agut fen .i. Anaichis. Leig do mo chorp dia
3196] adnucul iarna fhodbugud do Duin. Na cuimuigh duind ar
3197] misgais o chen agut. Adchiat Edaltai as tu as cosgrach & is
3198] lat buaid.’ Sochtaid Ænias iarsin & oirchisidh a meanma de,
3199] & rotriall a anacol. Focerd dono Tuirn cor de co n-acaidh
3200] Ænias in tan sin cris Paill meic Euaindir im Tuirrn{folio 485a} co
3201] ngeb ferg & londus fris & is ed roraid ris in tan sin: ‘Int
3202] anacul doradais-siu d'ænmaccam na Cartago .i. do Phaill,’
3203] ar se, ‘dober-sa duitsiu.’ Saidhidh Ænias in cloidim trid
3204] iarsin & is ed roraid: ‘Paill dobeir in guin sin,’ ar se.
3205] Atbath tra Tuirrn focedoir, & berid Ænias a airm & a fhaidb

p.200


3206] lais. Ocus legid a corp do Dhuin dia adnacul, & dogni
3207] Ænias iarsin sid & clemnus re Laitin, & faiid Lauina lais, &
3208] robai a righi Edaili co ceand tri mbliadan. Ocus adbath
3209] Ænias iarsin, & berid Lauina mac do Ænias iarna eg .i.
3210] Siluius a ainm side. Geibid dono Asgan a ndiaidh Ænias
3211] righi na hEtaili fri re VIII mbiadan XXX, & faiidh Lauina
3212] la hAscan & cumdaigther cathair lais di .i. Alba Longa & berid
3213] Lauina mac do Ascan .i. Ilus a ainm sidhe, & is do shil
3214] Æniasa & Asgain & Lauina rogenetar flaithi & rigraidh Roman
3215] & oirigh in domuin o sin riam co ti in brath. Conidh iad
3216] imtheachta Æniasa meic Anaichis conaigi sin. Finit, Amen,
3217] finit. Solamh O Droma nomine scripsit.