Corpus of Electronic Texts Edition
The Gaelic abridgment of the Book of Ser Marco Polo (Author: [Marco Polo])

section 2

THE GAELIC ABRIDGMENT OF THE BOOK OF SER MARCO POLO

(Book of Lismore, fo. 82a1)

¶54] {MS folio 82a1}Feachtus do Mhagnus Cam a cathair Cambalau co n-fhacad techta dia shaigid. Bennuighit dó. Fochtus Magnus scela dibh. ‘Fuigli ruin againn duit’, ar na techta. Adre Magnus asin t-suidhi rigda i m-bui co n-dechsat for leth. ‘Naim’, ol na techta .i. brathair (t)h'athar-sa, ‘ar n-diultad umla righi duit-si. Do roine & Cadau .i. mac a brathar, aenta at agaid-si. Atat & na cethri righ fil fo mamus Naim lín a slúaig ac toidhecht at rigi si .i. Fuci Orcra & Cauli & Barsceel & Suchitingni, & asberit conad ferr a n-dliged forsin righi annaisi.’

¶55] Ba tus rigi do Chublay in tan sin iar m-brised cath n-imdba lais for iltiribh. Ba gaeth intí frisar' canad sin. Gnuis rigda lais co n-dercuibh dishoillsidhe. Mét & calmacht mhiled lais. Do oirdis a bhaill di araili. Ro raidh dono nach cuirfed a choroin rig dia chind no gu n-aithed forro in fuighiull sin. Faidhis techta for cenn a laech & a rig n-imfhoicsi, ar ba derb lais dia cuiredh togairm fora shloghu i cianuibh a fhis d'fhaghbáil do Naim & triall


p.364

teiched do fó fhoithrib & daingnib. Faidhis coimhét ar na conairibh ar omun scel d'fhaghbail do Naim. Ba h-e lin in t-slúaig do freagair h-e .i. dá chath déc & .xxx. míle marcach in cech cath dibh, & di troighthech um cech marcach. Dia toghairmedh a shloghu i cianaib ni ria rímh forro. Ro h-indledh cethri h-elifainti don righ & caislen claruig forro. Teit ann dono i remthus in chatha & a mergi h-uasa {MS folio 82a2}. Di la for fhichit dó oc tinol in morsluaig sin.

¶56] Naim immorro gluaisis co slogh n-dermhair lais a n-dail Cadau for mag forlethan co sliabh urard fria thaeb i righi Cublay. Ni raibhi Cadau forsin mag soin amail ro geall. Ro niat-som airisiumh risin adaig sin isin du sin. Tocbait a pupla & sreathait fora taebuibh. Ni bhui omhun forro, ar nír' shailset a scela do beith la Cublay. Cublay didiu ro ghluais in adaig sin for set in dail in morshlúaig sin, ar nír' bho ail doibh in laithi do imluadh ar omun a faircsina, gur' eirigh ruithned n-greine forro ar aenchaei fri Naim.

¶57] Co facatar na mergeda ailli eitecha & na sceith corcra cobradhacha, & na cathbairr coindleacha cruaidhrighne os na miledaib croda Cambulu. Co tucsat aithni ar mergi Cublay osna cathbarraib. Conadh eadh ro-s-dúsigh in slúagh asa suan, fogur na sdocc & na sdurgan & na laech ac gairm a caismert catha.

¶58] Faidhis Cublay a draidhe uadha dia fhis in soinmigi doinmhigi no bhiath dó don cath. Gabsat na laeich ac snas a slegh & ag limad a lann & a loirc-fhersat fria licuibh & tuinidib in talman. Tecuit na draithi for cúlu cu celmaine maithiusa dhó on chath.

¶59] Naim didiu, .u. cét míle lín a slúaig. Ba forlethan forro in uair sin, ár ni bui omun forro.

¶60] Bai Cadau fora conair gin toidecht in tan sin cét míle laech, & ni ro fhinnsat fis la Cublay forro. Cidh fil ann tra, ní ar time do dhechaid do Naim sin.


p.366

¶61] Gabhait na slúaig sin a n-asaín gloinidi gorma glais-iaruinn & a luirecha daingne doi-brisdi & a scabail cuana chumdachta fona minnaib sliptha so-radhaircc. Sínit a mergeda badbdha breacamlacha ris na sleghuibh seimnecha sithfhota, gur' iadh gach deglaech dibh ima rig & ima thaisech, cu ro línsat na tolcha & na tuaitheabhracha for gech taebh do fhuaim, gur comdluthaigseat na catha re cheli in tan sin, cu ro-s-tocaibh nel niamdha dá n-dornclaidbib dathordha, {MS folio 82b1} & da muincidib dualacha dergoir, cor 'ba soighnen solusta a clethe nime os cinn na curad cechtardha sin. Ro eirig dono glasnel uathmar oigrita don taeb araill don aer, idir mhinn & asa, idir shleigh & tuaigh. Maidid do na cathaib a n-dail araili amail easa fria h-alluibh, gur 'ba breasmaidm bratha i n-allaib & i n-uamhunnaib mongur na curad ac comghabail a b-fhedhmann catha, & fuaim a soighit asa sreanguibh, & foluaman a b-fhagadh, & grechach a n-greg aga n-guin, & oiccfedach a n-anruth oc blaisecht bhais.

¶62] Oirisis Naim a n-airiniuch in chatha & roigne a rig & a thaisech, gu m-broin n-doinnsciath n-deallradtach 'na urtimchell, cu n-doiri slegh coimrigin cruadha ima mergi uasa, co fighuir na Croichi cesta ar n-a rinnad fuirri.

¶63] Ar bh-faicsin mergi Naim do Chublay tocbais cath coimthiugh lais dia riguibh & anradaibh, cu ro scail in cath n-aili dia dheis & cli, co n-derna giall do Naim iar cur áir a mhiled lais. Muidhis fora shloghuib iarsin, cuna riacht rímh a n-écht.

¶64] Batar crisdaidi forna cathaib sin diblínaib. Do radsat na gennti tallann fora n-dia & forsin figuir bui i merge Naim & gin furtacht fair, cu ro fhas coinblict mor itir in sluag sin, co n-dechatar gennte & cristaidi i n-dail chatha fri araili a h-ucht a n-dee. O 't-connuic Cublay inní-sin ro raid: ‘Fos a dhegmhuinnter’, ol se; ‘na tabhraidh dimhicin for Isu, ar ní guth dó gin fhurtacht Naim, ár cristaidi no chanadh fein fris, & nir bo gnima diadha lais, ar


p.368

do impa for a thigerna’.

¶65] Sidhuighit na slúaig lasan aithiusc sin, & do berur Naim a fiadhnuse in righ a medon in oirechta. ‘Cidh as ni do so?’ ol siat. ‘Bas a dhlighedh’, ol Magnus Cám, ‘& ni h-ail damsa a chru do dhorted fon uir la h-omun na toirthedh do clod for culu. Ni tol dam beous grian na esca dh'faicsin a bhais.’ Gurub i oidhid do radad fair: soidhech do claraib comdluthta {MS folio 82b2} do chengal do reifedhaibh & fhonnsaidibh: do cenglad Naim dá chur fora lar, & gluaisecht do chur fair, cu m-bith oc tecmang dia thaebhuibh alliu & anall, co fuair bás amlaid.

¶66] Oirisis Cublay ina righi iarsin gin shlaid, gin sarugud, gin triall cathaigthi dó, acht a riga & a thaisigh do chur laa macu a congaluibh, & in mac no beredh buaidh dhibh do beredh ardugud flaithiusa & múine do. Do beredh beous clar aircdidi & ainm Magnuis Cam 'ar n-a scribhadh do litrib ordha fair, & leomhan & gribh 'ar n-a rinnad don taeibh araill de i comurtha coscair. Do rindta rotha grene & escai fair; & gach neach oca faicthi in clar sin i crichaib na Tartraidhi do berthi umhla dó o gach aen, & in nech nach tabrad do gheibedh bas do dliged in righ.

¶67] Magnus Cam immorro .iiii. rigna lais, & in cétben laa faienn dib as i is fortailli fair, & as é in mac thusmes is oigri air dia eis. Bit beous cethra dinna anorcha acu soin, & x. míli in cech dhinn dibh dia fresdal itir ingin & ocláech. Cet ainder n-aile lais, & mna gu n-gaeis & gu n-aeis crichtaigh leo dia cur dia frestal ag Cublay ar saethaib & gallraib, & thecasc druinechais & bescna doibh. Madh ec dh' ingin don cét soin do berar ainder 'na h-inat (no ait) do Burgoguna .i. cinedh dh' uaislib na Tartraidech iat-somh co n-aindribh cruthacha leo, & ni fhaienn ainder dhibh la cele n-aile acht feitim for in righ.


p.370

¶68] Fil cathair n-aili la Magnus Cam, cathair Cambalu a h-ainm. As iside cathair oirechais na n-uili Thartraidech. Bui didiu sruth fora feadh fecht riam, co facuidh Cublay a b-faicsin neoil & rotha grene & escai celmaine dochuir do beith dó de dia m-beth in sruth trithi, cu ro-s-tocuibh in cathair don taeb araill don t-sruth la tuaichlecht & amaindsi.

¶69] Batar .iiii. cula for in cathraig sin & míli for cech n-ae. Teora doruis umhaidi for cech ceathramain di, & dind dithoghlaidhi for cech n-dorus & for cech cuil dibh, gu n-griananuib solusda, gu h-alladaibh righda. Is ann sin didiu cuirter a n-airm & a n-eidiud & a n-eirriud uile {MS folio 83a1} dia taiscidh co h-uair chatha dhoibh. Mili laech cech n-aidchi oc faire in righ for gach n-doras don dá n-doirrsib déc soin. Ni bi omun ar bith fair. Acht modh na righi do coimét.

¶70] Ni dentar creic na cundrad isin cathraig sin, acht duinti & cathracha allamuich di ina n-dentar. Ni h-adluicter marbh innti beous. A medon na Tartraidhe fuil si. As coimdhes na h-iltíre dhi. Ni h-urusa a rim indiull5 na cathrach sin, & a tic innti do clochaib búada & do eduighibh sirecdha & da gach maithius arcena as na h-iltirthaib i cein & i bh-fhocus. Ni bhí in cathair sin tre bithiu gin míli roth for fenaibh6 & damhuibh & asanaibh ac togluasacht shida dia h-innsaigid.

¶71] Ata clog romor fora lar, & do cluinter a fhogur isna cethri cúlaib fil le. Ni lamhann nech a siubal a tús oidche o bentar é gin sutralla solusda lais cu ruithned n-gne ar a bharach.

¶72] Palas in righ i medhon na cathrach-sin .iiii. cula lais, míle fod cech ae díbh. Istadh oirmitnech lasna .iiii. riguib fil forro, cu halladaib rigda & cu n-griananaib solusda do mharmair ghloin, & tuir dhithoglaidi fora muraib ina taiscthe a cuaich & a n-escrai & a seotu aili.


p.372

¶73] Dinna na n-ingen & na laech archena for fiarláit in dúnaidh, & lubhghuirt lesaighthe fria taebhuibh cu topraibh taitnemhacha, cu fiadhmhilaib ecennus da gach mhonad for bith, co luibhibh íctha cacha tedma.

¶74] Sluaighthech ina medon. Do marmuir ro tocbhadh. Adbhul a fhod & a lethet. Niamh oir fair allastigh & dia n-echtair. Do rinnadh fair beos do brechtrad gacha datha ímhaighi na cath & na congal do ratad isna h-iltirib sin & fuath gach anmanna ecennus for bith, cur' bho dith amhairc do shuilibh dercadh fair.

¶75] Seinistre glainidhe lais cu sduaghaib caemha cumdachta forro. Seomrada & sellada fria taebhuibh fon {MS folio 83a2} n-innus sin. Se míli no bítis oc tocaithium immon righ isin sluaighthech sin d'uaislibh na Tartraidech, & da .xx. mili dia laechaibh & dia n-anradaib no thochaithdis isna tighibh fria taebhu.

¶76] .iiii. táisigh imchoimeta fair & .iii. míli laech la gach taisech. Tri h-oidhchi da gach thaisech dib diaidh a n-diaidh ac faire in righ, conadh amlaid sin no chaithdis a remes. Don mhodh righdha tra ro gnithe lais-sium sin, & ní ar omon chena.

¶77] .U. dhoirrsi toebh fria toebh forsin righthech: in dorus medhonach dhibh sduagha aille amlacha fair, ár ni triallann nech inn acht in ri & a shluag ac gabáil na n-dorus fria thaebh.

¶78] No shuidhedh Cublay ina shuidhe righ, & a druim budh thuaidh & a agaidh budh des, & in mac ba sine lais for a láimh dheis, & a righa & a thoisigh diaidh a n-diaidh for in leith sin do reir a n-dualgus, & in righan ba togha laiss for a cli & na righna eli 'na deagaid, & mná na rígh & na taisech for a n-egar cubaid 'na n-deghaidh na rígh. No bhidh in rí uas na sloghaibh oca bh-fhaircsi cur' bhó comhard fria a bhond-sumh mullach gach aein dia mhuinntir.

¶79] No bhi tunna ordha a medhon an rightoighi & cethri tunna ordha budh lugha inas-som fria a taobhaibh, & fin ac toidhecht indtib as-sum. Righa & baruin ac freastal na bruidhne


p.374

sin do shaine gacha bidh for bith. Eirgidh dona foireann ele dia toisechaibh cosna tunnaibh & eascrada dimhora do dergór leó. Fedhm dési laoch a n-imchar. Sreathaid lasna h-eascradaibh sin for culaib & cernaibh na bruidni & linaid cuach cupa órda asna h-eascraibh dimora sin for fiarlait na bruidhni do gach aon, cu ro bhad mescdha medharcaine. Seinnter gach fogur & gach ceól for bith doibh, co m-bi an t-istad uile 'na cairchi ciuil. Do ghniad foireann ele cleasaighecht & amuinsi doibh. Ni bhi dono ri na taisech dibh gen a ghlun fria lar in cen bhís Cublay for a chuid.

¶80] Tri mhissa {MS folio 83b1} gnathaighit bheith amhlaid sin .i. Decimber & Ianuarius et Februarius. Ni samhail doib rigu nait slóig for bith.

¶81] Fil tulach ard allamuigh don cathraig-sin cu fidhbaidh foda 'na timcheall, cen díchur a duilli di tria bithu, & luibhi cen claechlodh a n-datha samlaid, cur' bha miadh menman la gach n-óen a bh-fegad. In Tulach Uaine at-berar fria.

¶82] Batar didiu secht meic for .xl. la Cublay. Do ronad palas righda forsin tulaig sin don mac ro derrscaigh dib. Chemchíni a ainm. Ba laech amra eiside. Do ratad in dun do a comartha oigrechta, & ro cuir a scribne & a sheotu fine don dun sin dia n-imcoimet. Ba gnath lais dono iar facbail cathrach Cambalu triall don dun sin & oirisium ann la toil a menman. Bui, tra, dliged aigi fora raibhi do Thartraidhib tricha míle for cach toeb don dun sin sealg do denam for mucaibh & aigibh & for cech fiadhmil ecennus olcena, & a m-breith don dun sain gin dith forro. Ba a croicnibh na bh-fiadhmil sin no taisced an ri airm & eirred a muindtiri & a mhiled.

¶83] At-bath Chemchini & ro facuibh uricc (leg. macc), Temin a ainm. Do rat Cublay in dun dó, ár bá ar lurg araili no gabhtha righi na Tartraidhi.


p.376

¶84] Do gniter dono festa la Cublay a laithi a thusmeda. Tri festada dec airmhitnecha do beired do Tartraigib isin bliadain. Da mili dhec dia righaibh & toisechaibh no bhídis for in bh-fleid sin, co n-deisi n-aluinn n-órdha um gach aen dib. Iar n-ecar in t-slóigthighi sin leo do leicdís a n-gluine fria h-uir, & do ghuided gach aen dib in dia dia n-adhrad im shoinmhighi fhlaithiusa d'fhagbail do Chublay. In t-ochtmad la .xx. do mhi Decimbir (leg. Septembir) do ghniat in fledugud sin. Do beredh in rí tidlaicthi dermhaire {MS folio 83b2} da gach aen fo leith do or & mháinibh anaithintiu. Do shuidhdis for a n-aitibh comoil do 'ridhisiu. Do theighdis diuice & iarlada dia freastal for culuibh & taebhuibh na bruidhne sin. No bidh in ri 'na shuidhi righ uaisdibh oc faircsi for na slogu, co scaildis fo shellaidibh & seomradaibh iar ceolaib & clesrad imda.

¶85] Araile festa la Cublay in cétna laithi don bliadain do ronta h-e. Is fris at-bertis-sium sin, frisin láithi toisech do mi Febra. Ni oirisedh ri na taisech dibh in laithi sin gin triall a n-dail Cublay, & eirredh geal um gach n-aen dibh, uair indar leo ba solus in bliadain doibh samlaid on bliadain co araili. Nir' bho ál doib glacad na faircsi neich for bith in láithi sin acht ní solusta. Bui rigdacht na Tartraidhi macu, mna fonn innus sin. Iar n-dul do na maithibh sin isin sluaighthech, teit Cublay 'na suidhi rig uaistib, & a agad ar in solus n-grianda budh dhes & a druim fo túath, na righu for a dheis & na righna fora cli. Eirghidh ocláech i medhon na bruidne co n-abair: ‘Eirgidh’, ol se, ‘& adhruidh in ri amail dia!’ Lecit uile a n-gluine & a cinn fria h-uir. Eirget iarsin a bh-fiadhnuise in righ. Do beir gach ri & gach taiseach dhibh ech buadha dhó, conad .u. míli each do berit dó & siat uili geal.

¶86] Altoir onorach a medon in righthighi sin, clár corcra fuirri. Ainm in righ 'ar n-a rinnadh fair do litrib ordha. Tuis


p.378

as chensaidib ordha ac righuibh & ac taisechuibh oca crothad for culaibh & taebaibh in tighi. Do beir gach aen do na maithibh sin paxa co n-umhla dermhair d'ainm in righ. Scailid gach aen dibh 'na inadh chomoil iarsin.

¶87] Ni tocaibhter cuach na cupa na corn na escra dia freasdul in laithi sin nach gel uili bhít, conadh aire sin gairit in Fesda Gel de, & is eirred gel bis impa uili in lá sin.

¶88] Do berur leomhain istech i bh-fiadhnuisi in righ in tan sin. Do niat umla dhó amail do ronsat {MS folio 84a1} na maithe ucut.
Mi dhoibh forsin fleidh sin.

¶89] Do thiagat for seilg asa h-aithle & dias brathar aigi 'na conmaeruibh, & ba taisech gach aen dib for .x. míli conmaer, & .u. míli cu la gach conmaer dib. Baym & Nuncam (leg. Mincam) a n-anmanna. In cailli selga no ghabhdais do sreathdais 'na uirtimcill lamh fria laim cu nach facbatis dam na torc isin cailli gin gluasacht & marbad. In ri didiu cu maithibh a righ & a thaisech for tulaig aird oca feitim samlaid, & leomuin for cuanairt lais o nach teighedh fiadh for bith na anmann ecennus archena, or is forro ro-n-alt iat. Finna gaisitech forru amail ingin no fiacuil oo culai.

¶90] Do gnither selg eli la Cublay for enuibh & ealtaib la h-ilcenel gacha seabac for bith. Ár batar ocht n-gribha ingnecha for .xl. lais ar n-a seolad for seilg na n-anmunn n-aerdha, & ata taisech dia muintir co n-deich mílib lais fria seilg & imcoimet a sheabac, curius .u. míli dhibh for tolchuibh & tuaithebraibh na crich a cein & a bh-foicsi, co nach dighsitis a sheabaic i tíribh ciana iar n-a lecan for enuibh. Ceolan beg n-ordha for cois gacha sebaic dibh, & ainm in righ 'ar n-a rindad fair, co n-aithnenn gach aen h-e, dia cur for cula dia n-dighsedh i tirib ciana.

¶91] In ri didiu is amhlaid bis ocun t-seilg sin, a seomra co neim n-oir fair, & rotha fena fai oca imchur for elifaintibh, & croicne leoman fair immuigh ica dhin for fhuacht & derdun.


p.380

Beridh in ri elta dia gribhuibh lais isin tegdus-sin, a righa & a thoisigh & a shlogha ina sreathaibh & ina n-eisibh allamuigh de. Iar facsin na n-eltad n-aerdha dhoibh tocbait na croicne don t-seomra, & lecidh in ri na griba futhaibh, & oirisid fein 'na shuidhi oc feithim na cles & na cluiche sin, gurub gairdigud menman lais-sium & laa righaibh dercadh foran enluith diblinaibh.

¶92] A Casi Mordín dono do niter na selga sin. Magh forlethan eside, & ní lamthar fiadha na eltada do marbad la Tartraidibh uidi .xx. la fria thaebhuibh. Ro cumdaigid tegduse {MS folio 84a2} la Cublay for in magh soin fria broinn sealga .x. cét pupall a l-lin. Míle laech no thochaited a pupaill in righ. Niam oir fuirri. Croicne leoman n-gel & dub & derg ina tithib fuirri dia din ar shnechta & derdun. Reifedha sida allamuigh dibh. Pupla na h-ingenraide sida uili no-s-ditnenn. Pupla na righ & na miledh ina sreathuibh & ina sraitibh fria taebhuib fonn-innus ro bhátur a cathraig Cambalau.

¶93] Fria mi Marcius doibh amlaidh sin. Triallaid for cul go cathair Cambalau.

¶94] Dá thaisech déc la Cublay, & as iat ba coimsigh ara canta fris & uadh. Cethra cricha .xxx. do shaeri gacha taebhu don cathraig sin. Is lasna taisecha sin do suidhighthe iat do shoeiri no do doire dho-som.

¶95] Teora fidhbhuidi no fhasat imon cathraig sin & is dia croicnib sin do níther monad don righ fria creic & cundrad na crichi, & ni do dhíth óir no indmhus do nither son lais-sium, ár ba lia do ór & innmhus é ina a roibhi do rigaibh for bith.

¶96] In tan do nither nos dliged do nuaidiged, do bereth in da taisech dhéc sin chuigi, & do bereth scribhne dhoib dia cur fon crich d'fhoillsiugud na nóus sin. Do chuirdis-sium techta lasna scribhnibh sin for echaibh luatha, ar bu mo ina .u. cét ech bui ocon righ 'ar n-a sreathad forsna cathrachaib i cein & i foicsi an oirichill techtadh, & ni scuirdis in t-ech dia rith cu m-ba scith hi.


p.382

No fhacbhaitis in t-ech sin & fo gheibhtis ech ele isin cathraig fora cind, & teighedh fuirre gu luas & denmne. Bui dia luas-som cu cengailtea a marcaig isna dillaitibh orda ar omun nach lenfaitis dib, conadh ar x. míli cathrach do shiublaighdis techta Magnuis Cam la scéla a dhliged & a nos o maduin co fescor.

¶97] Fechtus do Marcus ócc i fiadhnusi Magnuis Cam. ‘A Marcuis’, or se, ‘eirg laam maeruibh-se for fiarláit na crich, & tuc a fhis lat gach dal fora m-biat.’ Triallus fora set cu tarla sruth dhímhor dhoibh forsin conair, & droichet do marmair tairis, .ccc. cubat ina fhot, .x. cubhait ina lethet, .xxx. uaithne fulaing fai cu saine gacha gresa forro. Sduagha cama cumdachta on uaithne có araili dibh, {MS folio 84b1}7 fuatha leoman & gach anmanna ecennus fora dhibh taebhuibh. Da míli déc leoman 'ar n-a rinnad a marmair fair. Fuli saingium ainm in t-srotha sin.

¶98] Triallait iarsin gu Caycai, cathair oirdnidi isidhe do tocbad la Darius ri fecht riam for beluibh Prespiter Seon .i. ri na h-India, iar n-a cur a n-daeiri do Dharius. Accainis Prespiter Seon laa n-aen fria shloghaibh in daeirse i raibhi o Darius. Batar moirsheiser dia muintir oc coistect fris in tan sin. ‘Dia tuctha a logh dhúinne’, ol siat, ‘do bhermais in Darius sin a n-giallnacht duit’. Gellais-sium sin. Triallait-sium co h-airm i m-bai Darius & oirisit fora theglach. Bliadan doibh aigi. Teid Darius la n-aen do seilg, co rucat na laeich-sin fair a n-uathad oa muintir. Berit h-e co Prespiter Seon amail ro gheallsat. Bliadan dó 'na giallaigi, cu ro-s-leic for cula dia thigh, for forciull shidha & caencomraic dhoibh fri araile, & batar samlaid airiut ba beo iat.

¶99] Tiaguit iarum cu cathair Fundifa, .xx. míle ina h-uirtimcheall. Iar n-ec in righ bai fuirri rannait a tri maic in cathair


p.384

etarra a tri. Tairrngit múir aelta trithe iar n-a toruinn doibh. Cuiris Magnus Cam faa smacht h-e.

¶100] Sruth Quianfa fora lar, uidhi ochtmogat la fora fhot. Fil droichet ac on chathraig sin, marmur essidhe itir sduaga & fostada, .u. cét cubat ina fhod, .x. cubait fora lethet. Din d'fhidhbadaib uaisli uasa cu seomradhuibh & sellaidhibh fuithibh ana n-denuid creic & cunnraid.

¶101] Probinnsi Tebeit didiu, tír isidhe co bhfasach bh-fada fria h-ucht. Uidhi .xxx. la ina fot. Lointi imchuibhde no-s-berat leo dia siubal for damuibh & asanaibh. Boicshimhne is fidhbadh forsin conair sin .u. cubhait dec fot cacha simne dhib & teora basa fora lethet. Iar n-airisium adaigh dhoibh foran conair adaighter tente doib do crinach na simin sin. Iar faicsin na teinnted do na fiadmilaib neme rithait cu luath dia n-dithugud, gurub e furtacht fo ghebhtis lucht na tennted, fuaimm do bein a crinach na m-boicshiben oca m-brised, cu teichdis na fiaidmhilaón {MS folio 84b2}, bresmaidm sin gin dith do denam doib.

¶102] Iar facbail in fasaig sin doibh fo ghabhat probinnsi co .uii. riguibh le fo aen inc[...] Ni fhaienn cele la h-ingin dibh gidh imdha cele leo, gurub amhlaid ellnighter a n-ingina, gach dream do echtarcrichaib triallus fora set fria creic no ghail tiagait a maithrecha & a n-gaelta co h-airm a m-bit & na h-ingena maraen friu dia n-athchar forro. Faidhit lasna ceilib sin in cein airisit isna cennturuibh sin, & ni thiagat leo ní issiriu. Bidh didiu clar aircdidi for ucht gacha aindre dhibh & ainm gach cele lasa fáiet 'ar n-a rinnadh ann, ár is moidi fo ghabat ceileda isin crich gach mét lasa fáiet. Indar leo is ara maith ro thoghsat iat.

¶103] Curel is monad doibh fria creic & cunnrad. Do níat cuma cruthach fair. Imut torc & agh n-allaid leo, & imut


p.386

cuanart fria seilg. Meidithir fri h-asal cach cú dhibh. & is do thimthachtuibh a bh-fiadmil do-niad eirreda oirmitnecha & bucarem allastigh fris.

¶104] Fil prouinnsi Cariaiam fria thaebh sidhe & .uii. rigachta fuithi. Mac do Chublay is ri fuirri, Cusentemus a ainm. Ni thocuib finemhuin a mullach tria uir fora fedh cunad do rígle & do luibhibh do gniat a bh-fleda meascdha fria fin doib h-e.

¶105] Fil loch isin crich cétna sin, cét míle 'na timcheall, immut níamhann & cloch m-buadha lais. Dia leiced Cublay a teccar do-thicfad dia n-imut nach biath anoir forro. Ór diairmidi i n-alluibh & bruachaibh in locha sin dia n-denuit caera & tinnedha oir, & ni rannuid ní is lugha h-e, acht a creic ara truma.

¶106] Ni cron la neach isin righi sin dia bh-fhaie a ben la fer n-aile. & dia tisat aighidh echtrainn do thigh do dhun dib, dia carait é no-s-muirbhfit, or dar leo ni triallfa a anum tar bel in duin gin beith araen friu. & ro tairmisc Magnus Cam in gnathugud sin.

¶107] {MS folio 85a1} Prouinnse Cariaiam didiu, mac do Magnus Cham is ri fuirri. Iaci a ainm. Imut do natrachaib dimhora fora fedh .x. cubhuid fot cech nathrach dhibh, x. troighthi fora lethet. Toimhlidh in loech in leoman tara gin, gach anmann eceannus archena. A fidhacaibh talman oirisit cech laithi, & gabait sechnon na criche gach n-oidhchi oc tomuilt a cruidh & a h-indile. Gurub amlaidh dhithaighit laeich na criche na nathracha sin, dul ar beluibh na fidice talman dia n-eis, & bera iarnaidi do inniull fair. Oc impod do na nathrachaib for cula gusin fidhic sin tecmait na bera dhoibh co treaghdat a cuirp, cu farcbat cin anmain. Do niat na laeich a h-imfhuine & a h-indeonad. Foiridh a domblas aei gach neim for bith. Do beruit a feoil do righuibh & uaislibh na criche, & do geibhit anoir dhiairmhidhi fuirri. Cabhraidh sin beous ingina ria n-idhnuibh.

¶108] Ni berbthar feoil isin rigi sin, acht salann do chaithim le omh.


p.388

¶109] Prouindsi Aroandum didiu, do rigi Magnuis Cam dhi. Dia lamhnaighthe ingen fora fedh loighidh in laech fria re .xl. la & adaig. Tiaghait a charait & a ghaelta dia fhis & bidh an ingen oca frithailim.

¶110] Seinser gacha duine as dia adhartha dhoibh. Ni bí liaigh na fisidh leo. Dia n-gabhu searg teidm galair nech díb fiafraighit dia n-draithib in m-bia furtacht fair. Tiagait na druid do thogairm na n-dee n-demhnaidi ina n-dail d'faghail chelmhuini in tedma sin, dia n-dech didiu indisit nach fuil furtacht fair, da m-bia furtacht fair indisit do fearg na n-dee do beth fris, & asberait idberta do denum doibh. Beruit leasdar do chru an esláin leo, & reithedha cu ceannuibh dubha leo, & dibraiccit in chru a n-aieor a n-airdi araen re dech na h-idberta. Ticit na dee dia n-acallaim sium. {MS folio 85a2} Idhbrait-siumh in t-othar doibh siu & tall.

¶111] Fil crich ele fria h-or na criche sin, Míena a h-ainm. Ni rabha ri fuirri-seic. Ro fhas conblicht iter in crich sin & prouindsi Oraandum. Faidhius Magnus Cam taisech dia muintir cu slog n-dermhair lais d'furtacht prouindsi Oraandum, ár nir' umhul Miena dhó. Niscardin ainm in taisigh. Da mili dhec marcach lin a shlóig cenmothat troighthigh. O 't-clós do Bagul .i. do righ Miena, slogh na Tartraidech do thoidhecht fria thaebh, faidhis teachta ar cenn a righ & a thaisech & a mhiled dia tabairt cuigi, ar ba h-omun lais Tartraided d'innred a crichi fair. Ba h-e lin do freacair h-e .lx. míle laech. M.M. elifint co caislénaib claraidh forro, ina m-bitis laeich fría deabhuidh osna sloghuibh. Tiagait in slúag sin co Uocia, cathair oirechais Miena isidhe. Gabait longport fria taeb.

¶112] Niscardyn immorro, o 't-clos do in t-imat sloigh sin ac triallad 'na dhail sreathais a scora fria taebh fhedha dithoghlaidhi


p.390

bui fria taeb na cathrach, dob ail doibh gin toidhecht for a n-druim don t-slúag romhór sin. Gairis a thaisigh & a laeich gaili cuigi. ‘Na h-eaglaighidh na slóigh dimhora ucut’, ol se, ‘ar is ferdha bar laeich innaid, & is fria galaib ro-n-altad sib.’

¶113] Moidhit na slóigh cechtarda sin a n-dail aroili amail tonna fria traigh. Na Tartraidid, immorro, iar faicsin na n-eilifant dhoib, nir' fhetsat ceim fora n-agaid dia n-echuib la h-omun na n-eilifant, gur' impoisit for cula cusin fidh remhraitti, gin comus marcach na srein forro. Gabhais Bagul co n-a shloghuibh fora lorg. Oirisit na Tartraidid for an fidh, & snadmait a n-eochu don fhidhbaid, & do beruit ucht ar Bagul co n-a shlogaib.

¶114] Ba calma do cuired in cath soin leo alliu & anall, {MS folio 85b1} co m-benadh bonn fria meidhi & méidhe fria bonn doibh. Gonait na Tartraidid na h-elifainnte dia soigdibh, ár ni rabha for bith fria dibracadh soighet slog budh ferr indat. Gabait na h-eilifaint for miri & dasacht, co n-dechsat fon coill gin comus dia laechaib forro, cu ro-s-trascrait la dairghibh & omnuib in fhedha a caislena debtha cusin bh-fialluch n-gaiscid bui 'na m-broinn, innus gur' dithaigedh sloigh Miena amlaidh sin.

¶115] Na Tartraididh immorro, ni ro fhaelsat fos forsna h-eilifaintib, cu tucsat saeire dia n-giallaibh i l-logh a ceannsaigthi. Gabhuit na geill .cc. eilifant doib-sium. Beris Niscardyn iat co Magnus Cam, ar nir' aithnedh dia sloghuibh beith for eilifaintibh riam co sin.

¶116] Ata magh isin crich sin, uidhi da la fora fhot & fora lethet, fasach eisium co m-bennuib & sleibhti urarda 'na timcheall. Airdithir fria clethe nimhe iat-som. Is ana mullach sin aitreabat aes na criche. Immut oir leo. Ticit laithi airigthi anuas for in magh sin do creic a n-oir for gach ni is esbaidh doibh. Ticit didiu na h-iltíri a cein & a faicsi 'na comdhail forsin magh an laithi sin do cennach in oir. Iar scarad dhoibh fri araili ni leicit


p.392

lucht na criche nech for bith leo do dhecsain a n-aitreabh, conadh aire sin nach eolach nech for bith for a modhuibh na for a m-bescnadaib. Ata immorro dh'airdi na h-aiti a n-airisit cu m-bit a n-oes calma dá la & oidche ag techt anuas cusin magh n-uccut.

¶117] Prouindsi Canhgigu fria thaebh sidhe. Bui ri amra fuirri, & nir' bo miadh lais Magnus Cam do beith 'na righ fair. Faidhis Cublay slúag dia irghabail a nirt chatha. Gabais serg galuir ri Canhgigu co táinic a thiughlaithe. {MS folio 85b2} Ro orduigh a adhnacul co h-anorach & tor do thocbail for gach taebh dhe .x. cubait i n-airdi cech ae dib. Cenn co claradh oir for tor dibh & di ordlach fora thighi. Cluic ordha uassa cu toghluaisedh gaeth a ceol. Cluic airgit for in tor n-aild.

¶118] Na Tartraidid immorro gabuit for loscud & innred an tiri cu riachtsat adlucud Cangigu. O 't-conncatar in t-or & na maine diairmhidi forsna toraibh, faidhit techta co Magnus Cam dia fhis cidh do ghendais friu, ár ba toil doibh-sium a roinn etarra. ‘Acc’, ol Magnus Cam, ‘ni toil dam-sa anoir righ for bith bias fora adnacul do thurnamh.’ Do berait na slúaig saeire don aduacul for fuigled Magnus Cam, & gidh adhnacul carat namhat bis i crichaib na Tartraidech ni turntar a onoir fora lurg sin.

¶119] Umhlaigidh didiu in rig sin do Cublay iar sin. Tri cét rigan lasan ríg bis fuirre. Imat oir leo. Ni fhasann finemain tre úir innti. Feoil & righle no-s-toimlit. Do niat balsamum onorach do leomanuibh & draicibh & anmannaib ecennus. Cuirit saine gacha datha fair. Do níatt a rinnadh forro, firu, macu, mna, cu nach scarat fris tria bithu, cu m-bi saine gacha datha fora m-ballaib & fuatha na n-anmunn n-ecennus 'ar n-a rindad


p.394

forro, & gach meit bhias for nech dhe sin is moidi a anoir leo-som.

¶120] Gach marbh theit isin righi sin do niat luaith dia churp, & cuirit a crannoic chumhdachta h-í a m-bennuibh slíab & a n-ochtuibh all, cu nach faicet daine na ethaite h-e tria bhithu.

¶121] Prouindsi Singuy didiu, do níat erreda anórcha do croicnibh & timthachtuibh a bh-fidhbhuidi. Imat leoman for a fedh, cu nach fetann neach {MS folio 86a1} siubal a n-uathad tharrsa. Fria h-or in mara fil si. Ni leiceann omhon na leoman do luing na do bharc oirisium adaig fria h-or in puirt, na acarsoitt do shnaidm fria tir. Ni dhenann eis na buidin dib suan fora conairib. Dingbad di coin isin tir sin in leoman. Conadh airi sin nach togluasinn laech do chois na dh'eoch gan da choin & glac lais or' dailedh na soigdi for in leoman in cein bit na coin ac comhrac fris, gurub amlaid sin dhíthaigid laeich na crichi iat.

¶122] Prouindsi Cayguy. Sruth Cora mora for teibersnaigh fora fedh. 'San India tocbhais cenn ar tus. Adbhul a fod .x. cét cubat fora lethet. Loingis in rig fora n-acarsoidib fair ina triallunn for muir .u. míli dec long a lin .xx. laech in gach luing dibh fria freasdul .u. eich .x. in gach luing ica freasdul la Magnus Cam do bhiudh & deoch & edgud ecasc, ár ni h-al do gan bheith urlum do shlúag & loingis dia triallait for oilenaib insibh muiridi dia n-irghabail a nirt catha.

¶123] Fil prouindsi ele fria toebh & ri fuirri. Ni ghiallann do Magnus beous. Prouinsi Mangua isidhe. Stactur ainm in righ fil fuirri. Ni fhil isin uili domon ri is ferr innás cenmotha Cublay, ár ni raibhi omhon righ for bith fair do línmaire a laech & do daingne a dhúintedh & a cathrach, ar ní raibhi dun for bith lais gin díc uiscidhi 'na timchell co n-urchur saigte a fidhbac fora lethi.


p.396

¶124] Ba trocar essium fri gach n-aen, & ni lamtha slad na sarugud for fod a righi. Ni h-iadhtha tegh for múinib na sétaibh leo. Do chuired techta ar fod a righi dia athchar forro cech doini no truagh no bhiad leo a tidlacad dia dun-som, & gech naide {MS folio 86a2} do bhiath cen athair no máthair a breith chuigi-sium dia freasdal, & do shnadhmad re araili a meic & a n-ingena cu mainib leo in tan ba h-aesmhur iat, cur' mho ina .x. míli dib sin no bhidh do shir oca m-biathad & eided ac Scactur.

¶125] Bai cathair oirechais aigi, Cuinglay a h-ainm. Daingne do chathrachaib betha dhi. Ro thircansat faidhe di fecht riam gin dul fuirri la feraib domuin cu tised nech ara m-biadh cét suil d'ainm suil ti dia togail. Do chuir-sium a menma do righ for bith do beith fortill fuirri, ár ba derbh lais nar' tusmhedh & nach tusmighfe nech oca m-biadh cét suil.

¶126] Stactur imorro do chuir omhon a imairec forna h-iltirib i cein & i foicsi, cu nach tabairthe cath na conghal dó, & nach leicedh a omon claenad fora dhliged, ar ni claenad-som for nech ar bhith. Oirisit-sium isin t-soinmighi sin nach raibe for menmain righ na thaisigh dhibh acht fledach & clesrad & ceola, co n-dechaidh a n-gail for bathad, cu nach raibhi arm na erred imairic la laech na le milid dibh.

¶127] Magnus Cam, imorro, ba galar croidhi lais ri for bith fria thaebh gin giallad dho. Do gairit cuigi a righa & a tóisigh & a laithi gaile & gaiscid. ‘Is ed is ail dam-sa’, ol se, ‘slúaig dhiairmidi acuibh-se do triall a prouinsi Manguay dia h-irghabáil a nirt catha, ár ní miadh lim-sa Stactur friam thaebh gin ghialladh dam.’

¶128] Bui toisech amra dia muintir-sium ac coistecht fris, & ba tóisech imghona la Cublay esium, Baiam a ainm. Innann son a bérla na Tartraidech & cét suil asin bérla scoitecda. ‘Di bh-fhagha-sa sloigh lim-sa’, ol Bayam, ‘triallfat a Manguay & do-ber a n-gialla duit-si.’ Faidis Cublay slúag la Bayam a Manguay.


p.398

Gabsait oc argun na crichi & ac brised a duinte & a cathrach, gur' gabsat dí chathair déc dia n-dinndaib dithoghlaidi.

¶129] {MS folio 86b1}Stactur didiu, ba lan d'omun in t-sloig-sin h-é fein & a righa & a thoisigh, ár ba senda a churaid cum gaiscid, & ni ro chuirset a n-oicc gu gail lá saime in t-sidha conad h-i comairli ro craittea leo, triall doibh for innsibh muiridhe bai leo o nar' thualaing cathaigthi iat. Co n-dechaidh in ri lucht míle long for na h-indsibh sin iar bh-facbail choimhéta fora dhuintibh.

¶130] Gabuid slúaig na Tartraidech forbhuis h-i Maunglay, & sinit a scora fria taebhuibh, & ba h-isidhe righchathair Stactur isidhe. Gabait na slúaig fora togail. O 't-clos do shlúag na cathrach gur' Baiam a taisech togla, & gur' inann son & cét suil, do tucsat celmhaine na n-druadh fecht riamh, & do berait in cathraig.

¶131] Triallaid in slúag Tartraidech gu Siangfu, cathair dhithoglaidi la Stactur is dhe, & muir fria taebh, & nir' bhá tualaing n-amais fuirri acht for cuil m-bic dhi, ar do ticedh loingius on righ do na h-indsibh d' furtacht fuirri. Cidh fil ann tra, ba dith laech for na slogaib sin, alliu & anall, ac togail na cathrach & nír' fhétsat Tartraidig dul fuirre fria re teora m-bliadan batar oc forbais for in cathraig sin.

¶132] Faidit techta co Magnus Cam dia innisin do Quinglay do dhul dibh. Bai Marcus & a aes cumtha araen fri Magnus Cam ic coistecht frisna techtuib sin. Ba doirbh la Magnus na h-aithiusca sin. Cuingit in da Marcus & Niclaus sais fair, & do niat teora sasa dia n-diubraicfidhi aili dímhora don fhidhbaid bui 'na freacnairc, ár bat eoluigh-sium i togail cathrach fecht riamh.

¶133] Faidis Magnus Cam na techta for culu do 'ridhisi lasna sasaibh gu Cuinglay. Iar rochtain doibh cu slogh Baiam ro gabsat imat cloch & aile n-dimhor asta forsin cathraig, gur brised a taibli & a tighi. {MS folio 86b2} Gabais omhun lucht na cathrach lasna h-airdhibh anaithinti sin, co tucsat in cathraig. Umlaighid


p.400

cathracha Manguay do Magnus Cam in tan sin, & oirisis Stactur forna h-indsibh muiridi gen umhlugud do Magnus Cam, ar nir' mhiadh lais umhla do righ for bith.

¶134] Ata sruth for fod prouinnse Manguay, Quian a ainm. uidi cét la fora fot, x. míli fora lethet. Dá cét cathair fora dhib taebuibh. Is lia do loingius dó innat srotha in betha.

¶135] Fil cathair n-aile isin crich sin, Sintuy a h-ainm. .lx. míle ina timceall, secht míli droichet for a feadh fo a n-gabhunn bárc cu seol fuirri. Dar leo-sum ní fhuil ar bith cathair is lia laech innas.
Cathair Singuy didiu, inann son & cathair na talman.

¶136] Fil cathair n-aili, uidhi .u. laithe fria taebh sin, cét míli ina timchell. Quinlay a h-ainm, inann son & in cathair nemhdha dia tengaid-sium, ár ni fhuil for bith cathair is mó inás. Da míli dhec droichet le, fo n-gabhait longa dimhora cen trascradh seoil dibh, & tor dithoglaidi for cech n-droichet dhibh, & .iiii. mílid ag Magnus ac fare for cech n-droichet dibh ar omun a h-impóid fair, ór ba cathair oirechuis do righraid Manguay isidhe feacht riam.

¶137] Do ronsat palas rigda for loch a medhon na cathrach sin. Ni fuil sét na samail do phalas for bith do. .x. slúagtheach lais & .x. míli do thoimhledh in gach slúagthech dhibh, & tene bithbeo a medhon gacha bruidhne dhibh & míle do sheomradhuibh solusda fria suan & freasdal ina n-urthimceall co neim n-oir forra & co fuath gach anmanna ecennus for bith 'ar n-a rinnadh forro do ilbrechtadh gacha datha.

¶138] In tan ro irghabh Magnus Cam in cathair sin & prouindsi {MS folio 87a1} Manguay, ro h-oirdnedh nai righa do Tartraidibh forro, & do ronad forro in da míli decc cathair bai isin rigi sin. Occus ni raibhi cathair dhibh gan drong do míledhuib Magnuis Cam, oca h-imcoimet ar omhun a h-impódh fair.


p.402

¶139] Fil loch a medon na cathrach sin & .xxx. míle 'ná uirtimcheall. Di inis fair, dun rigda a medhon gacha h-innsi dibh. Ni la nech for bith iat-som, & inas ferr do bhiudh & deog & mhainibh na cathrach cuirid a medon na n-duinte, & intí dianad ail fledhughadh do dhenam tiagait dhia tochaithimh inntibh & foghebha. & ni la nech don cathraig dinn ná caislén da fuil fora fedh, acht coimdhes da gach aen iat-som. & as eadh do beir an t-imat droichet sin le, for srothaib & uscedaib fil si, & ni bhi an imthecht for araili acht dibh.
.xl. míle tighidhis .xl. fecht is aitreabhthaigh don chathair sin.

¶140] Ni thusmidter gein innti nach scribhthar a ainm & in cruth forsa m-bi in re & reanna nime oca tusmhedh, & dia n-dech nech dibh as bentar a ainm as, & scribhthar aris h-e & ainm a ech & a maine & a aesa cumtha, & loiscter diblinuibh araen ria chorp, & dar leo gach a scribtha dho do beidis araen fris isin bethaidh n-aile.

¶141] Imut eclas n-oirmhitnech isin cathraig sin. & ni fhil acht aen eclas dibh ag fognum ( adhradh) do Dia.

¶142] Cidh fil ann tra, dia m-beth gan do righe la Cublay acht na nai righa ro h-oirdned for righi Stactur do rachad os fhorbha righ in betha.

¶143] Fil crich n-aili iar facbáil Quinglay fri taebh criche Stactur. Crich Stucguy iside. Imat duinte & chathrach le laeich amra le. Toimhlit feoil a laech & a miled, & ibhit a bh-fuil i cathaibh, & toghuit h-í tar gach n-digh íttan for bith, & ní thoimhlit {MS folio 84a2} madh do shaeth no dhigsedh.
Do prouinnsi Manguay iside.

Explicit secundus liber.