Corpus of Electronic Texts Edition
In Cath Catharda (Author: [unknown])

caibidil 21

{MS F folio 95v}


4312] Cath mor muighe na Tesaili innso.


4313] IAR CLOSTECHT NA CRUADHCELMAINI CATHMAITTI
4314] sin ro raidhiustar Ericto aingidh imarsaidh iffernaide,
4315] nirbo soinmeach airerda immorro ruccadh ass in adaigh
4316] sin resin morcath i l-longphortaibh fer n-domuin. Ina m-battor
4317] d'uamdoirsib iffirn i tir na Tesaile ro h-osslaicit in adaigh sin
4318] iat. Do berad a tlachta folaig & a n-dicleithe druadh do uilib
4319] aittib demnacdaib in tire inn adaig cetna. Tanccatar foil &
4320] foluaimnigh & anmanna feochra fuirechra & daescarsluagh demnacda
4321] in tire uile, co m-batar i n-dithrebaib na Tesaile inn
4322] adaig sin ic urnaidhe in morcatha arna barach.


p.324


4323] Ro tuitsett sceith & slegha na cruinne uile da n-aidlennaib
4324] isin aidche cetna. Atcesa ann saignena roimdhae & caera
4325] teintidhe ic tuitim a fraigtibh na firmaminte nemda, co n-imtacmaictis
4326] in talamh i mórtimcill na dá mórlongphort. Ro
4327] comdoirtset tri ruadbuinne robarta in betha fon domun inn
4328] aidche sin .i. muir Caisp & muir Ruad & muir Torrein, co ro
4329] comtuairgset a morthonna ina m-ba coimnesa doib do murruscaib
4330] cairrcide & do bennaib all & airdsliap in talman, co closs
4331] {MS F folio 96r} fona crichaib batar comfoicsiu doib mongar in mórmara
4332] & escal inn occiain & garbconghair na m-bledhmil & na muc
4333] mara & na ron & na rinnach, na tollcenn & na corrcenn, na
4334] milmór & na libedhan & ilpiast anaichnidh inn occiain arcena.


4335] Ro blosccnuallsat ceithre primgaetha in betha fon domhan
4336] in adaigh cetna .i. an Stefir iniar, in Voir atuaidh, inn Euir
4337] anair, inn Auster andes. comma rainic comtuargon & imlessadh
4338] doib for lar tire na Tesaili gor' fas teintech & toirneach
4339] & ainbtine imforcradach isind aer desin, cur' fas crith
4340] & talamchumscugud i fotaib & i slutraigibh in talman, cur ro
4341] fogluaisset inn uile coimtinol demnachdha bai isin Tesail a
4342] h-uamtollaib i talmuin, a dithrebaibh a cailltedh, a scailpib a
4343] carrac, a glacaib a tulach, a fanglenntoip a cnoc, a mamannaib
4344] a sliab, curro comhgairsit i n-aeinfecht & i n- oenfaball im
4345] dib mórlongphortaip na da airdrig sin .i. Poimp & Cesair, gor
4346] bo lor d'adhuath & d'urgrain & do cridenbas dona slóghaibh
4347] a n-eistecht.


4348] Re siangail & re sibsanaigh na m-bufa & na loisccend.
4349] Re donalaibh & re h-amustraig na fael {MS F folio 96v} ocus na con
4350] ocus na cuanart ocus na mac tire. Re coimhcnedaigh ocus


p.326


4351] re barann beicedhaigh na n-os ocus na n-alma ocus na n- allta
4352] n-eccennais. Re h-ardglaedaig ocus re h-ardgairmnibh na parti
4353] ocus na l-leoman ocus na mathgaman. Re gothgail graccallaigh
4354] na n-en ocus na n-etaide ocus na foluaimnech arcena. Ra garbhgortgholgrechaig
4355] na n-gelt ocus na n-gribh n-ingnech , na n-ammaite
4356] ocus na n-urtrach ocus na m-badb m- bélderg & na
4357] fantaisi foltscailte ocus na n-drong n-dirmann n- demnacdha ocus
4358] diabhaliasccaigh inn aeoir arcena os a cinn, nir' leicced lochad
4359] no tatham no tinnabrad d'oenduine i cechtar na da mórloggport
4360] airet batar na h-ammaiti for an abairt sin ina timcell.


4361] Intan immorro atractatar luathghoetha adhuarae imluatha
4362] ocus glasneoill utmalla etarbhuasacha na maitne, ro ansat na
4363] h-urtracha da n-aidhmilltib, ro tairinnset a trethan ocus ro
4364] coisccset a congair ar uaman & ar ureccla solsi na maittne da
4365] t-tarractain. Ro tuilset na slóigh iarumh lasin tai moir sin,
4366] ocus atrocair a suantairtim cotalta for in airdrigh, for Poimp.


4367] {MS F folio 97r} Tarfas fis ocus amra ocus aislingte do-som
4368] isin cotlud sin .i. indar leis a beith fein co maithibh na
4369] Roma imbe ina suide rigdha i n- oenach na m-buad for lar na
4370] Roma, ocus slógh tire Letha uile ocus luct na Roma uile,
4371] eter occ ocus sen, do beith isin oenach imbe, ocus siat uile co
4372] fogurgairibh moraibh ocus co nuall ocus co éiselbi adbail
4373] ac denamh a buad-som ocus ic toccbail a clua ocus a urdarcais
4374] os rigflathaib in talman & os degferaib derscaigtechaib in
4375] domuin, feib as glormaire ro batar imme isin oenach mor do ronadh
4376] do i l-laithib a rígtha isin Roimh ar clod do na
4377] murthaidhe & na meritrighi rígh na Pointi ocus locta na
4378] h-Espaine treuillige iar n-iarthar.


p.328


4379] Bhess is edh ro bai annsin menma snimach urecclach in
4380] airdrigh do cúartugud na maithis mor fuair fecht aili & in
4381] toictiu do taisbenad na Roma inn aislingi do, ar nir' leigset na
4382] faithe do a faicsin innas aile. Nó dano is ac taircetul tromgaire
4383] n-doinmeach in morcatha arna barach ro taisbenait na
4384] gairiu subacha soinmecha sin do Poimp ina cotludh, ar isedh
4385] is gnath anfoilti {MS F folio 97v} do taircetal tria failte na h-aislinge
4386] & na fisi aidhcidhe co menic. Tainic mochneoill na maittne
4387] foisin, & ro gabh solsi ind lae ic fortamlugud for bansolsi
4388] na retlann & na renn aidhchide. Da festais fir an domain
4389] cena rob adbar dubha occus dobroin dermair doib maitin in
4390] laithi sin d'faicsin, daig ni ro tairic oenla riem tareis na
4391] Dilenn don cinidh doennae samail in ro tairicc in la sin
4392] doib .i. an dith ocus a mudugud inn ellach in mórcathae
4393] eiter Poimp & Cesair for muigh na Tésali re h-ed an lae
4394] sin namma.


4395] IS techt tar aicned immorro, ocus is feidm os nirt, ocus
4396] as onfaisi occiain, ocus as iarraidh fhorais i fudomain ocus is decsin
4397] radhairc i r-reodoirce, ocus as gabail re muir lain icc linadh,
4398] ocus as triall eiccne for airdrigh, ocus as techt i cath gan congaibh
4399] airm, ocus as seoladh ind agaidh gaeithe, ocus as
4400] cuindgidh freabta i fritagaidh ecca, ocus as airem ar immatt
4401] eccintech d'oenduine isin domun fobairt aithrisi no aissneisin
4402] for cathugud in lai sin, ar is ed is gnaithciu ann aisneis imforcrach
4403] do tabairt for gnimradaib na cath aile icca n-innisin.
4404] IS deimin immorro na fagaibtear {MS F folio 98r} isin bith oentenga
4405] oenduine da tised a taithmet nó a tuarusccbail gach a
4406] n-dernadh do morgnimaib ann, ar nir' furail no imforcraidh staraide
4407] cacha cineda isin cruinne do cumma & d'ordugud gnimscélradh


p.330


4408] in oencatha ina m-batar ilcinela an talman o or co
4409] h-or. A suim immorro, & a n-aird & a n-airdirc triallfaidter
4410] sunn a tecclaim co cert & co commair doreir amal frith iat
4411] i fis & i foglaim & i finnfoclaibh filedh & inn ealadhnaibh augdarda
4412] na n-augdar Romanach buddein.


4413] La sodain tra táinic lansolsi na matni da saigid, & arai
4414] ní ro artraigh in grian doib beus biucc, uair leiscce & admailli
4415] & ainesccaide atract in grian os tonnaib inn oicciain do taitnem
4416] dar colair turcbála suas isin maitin-sin innas in cach
4417] maitin reime riem, ar bai da neimdeini ro taitin grian frisin
4418] talam an la sin. Atar la cach curbo seachna solsi, & curbo
4419] h-ercra greini rob ail ann, ar ro suigh & ro tarraing in grien
4420] da saigid isin maitin sin uile {MS F folio 98v} tromnellgala dluithi
4421] doburda duibciach deridh na h-aidhchi & fraisnella fannscailti
4422] fuasnadacha na firmaminte uile, & dano ni d'furtacht na d'altrom
4423] a l-lassar no a teintidechta no a tesaltactu sin, amal atberat
4424] na fisecda, acht as da m- beith ina clarcolbadaibh gorma
4425] glasgarba & 'na m-bratachaib duba doscailte ettarra & tir na
4426] Tesaili. Ar nirbo lainn lasin grein a ruithne sirglana solusta
4427] do taitnem frisin tir sin, ar aidbli in moruilc ro ba cinnte do
4428] denamh innte .i. dith & dilgend in cinedha doenna iter Poimp
4429] & Cesair.


4430] Araisin tra gerbo lesc ainesccaid inmall an eirghe sin atract
4431] fo deoidh in grian ina h-ubullmhioll cró & ina crunnpupall
4432] teintidhe os dreich in talman, curro fortamlaigh a solsi
4433] for bansolsi na rend & na retlann, co ro lin glennta & cnuca &
4434] caillte & tuaithtemracha in talman. O ro airigset slogbuidne
4435] mor-longphuirt Poimp in t-eitirdeiliugud sin in lai & na
4436] h-aidce atrachtatar eirge athlamh aeinfir la mochdedol na
4437] {MS F folio 99r} maitne muiche. Ro eirig geoin mor ocus fogarmuirn


p.332


4438] & fothromh & fogluasact & fodord adbal isna longportoibh
4439] desin.


4440] Do dheochatar na slóig co m-batar ina m-buidhnib & ina
4441] sesib ic geran ocus icc uchbadaigh ar fot na faithchi & na
4442] n-urdhom & na n-imdhorsi im puplib inn airdrigh. Ba sedh
4443] a n-aenguth & a n-aenradh uile, cudhnodh & tinnenus in morcatha
4444] can fuirech gan esnadhadh co brath dar in lasin
4445] amach. Do gapsat ic aisc & ic tobeim co mor for in n-airdrigh,
4446] for Poimp, ar imfuireach in catha do. Atberte frisium a
4447] beith lesc & a beith meta ocus a beith imecclach & a beith
4448] ic fulang tarcaisne co mor o cliamain .i. o Cesair, & conidh
4449] aire no fuirged in cath ar eccla socraite imar sud do dedail
4450] fris & a scarad fein re rigflaithius na Roma 'arsin. Dia fris
4451] tra as truag inn abairt ro ba for slógud in longpuirt annsin
4452] amh .i. a m-beith ic saint & ic ailges im tabairt an catha an
4453] lucht ac nach raibe do saegul acht madh co h-am tabarta in
4454] catha nama. Cid iat ríghfhlaithe rathmara & popul in airther
4455] dano nirsat luga a n-acaine {MS F folio 99v} inas gach drong aile
4456] ann im tinnenas & im cudnodh in catha ara foti leo beith inn
4457] ecmais socrachta i tire ocus a n-atharda budéin.


4458] O 'tcuala airrigh & uaisle,flaithe & fuilngidh, consuil &
4459] comairlidi in t-senaid Romhanaig in gearan mor sin ic rígaibh
4460] & ic rodhainibh in longpuirt im fuireach in catha moir sin
4461] is i comairle do ronsat, techt i pupaill Poimp dia asslach fair
4462] accaine na n-airdrig do coscc & in cath do tabairt in la
4463] sin fen.


4464] Maith co n-icci in la sin ceana in t-airecht ro coid isin pupaill
4465] sin .i. rigflaite na Roman. It e annso anmanna na n-ardflaithe
4466] & na n-airech ro cotar isin pupaill sin .i. Cata mor
4467] Iudicensis & Brutas in primconsul & Sill mac Sill, & Scip


p.334


4468] mac Scip maic Scip Affracain, a cathraig Lucinae, & Tuil
4469] Cicer
, in primretoridh aentenga ón na sulbuiri latianda can
4470] samail gan baramail ina h-aimsir fríae. Tainic ann Decius consul &
4471] Curio consul & Cetegas consul & Drusus consul & Grachas consul &
4472] Camill consul & Marcellus consul & Torquatus consul & Lucius
4473] consul & Lucilius consul & Lentulus consul a cathraig na
4474] h-Esculi isin Etail, & Agellus consul & Domitius consul {MS F folio 100r}
4475] a cathraigh Corpin isin Etail, & Libon consul tusech na n-Eotrastacda
4476] & Tarnius consul tusech na n-Umbreta & Fabius
4477] consul & Varus consul o dinn Auximon, & Antonius consul &
4478] Octavius consul & Marcellinus consul & Iunius consul & Quintus
4479] consul & Scevola consul & Marius consul & Lelitus consul
4480] & Aruns consul & Altus consul & Agellinus consul & Affranius
4481] consul. Gneus Pompeus & Sextus Pompeus da mac an airdrigh,
4482] & maithe na Romhan arcena, & drong-dirmanna mora
4483] do degrígaib an domain immailli friu.


4484] O 'tconnaic in t-airdri Poimp iat isin pupaill is edh ro
4485] raidh friu: ‘Cidh ro fogluais na maiti-si i tradh-sa a mucha-sa
4486] do lo o puplib & o leabtaib & o n- dergadaibh,’ ol se.


4487] Gerbo h-imda fer frestail gotha & urlabra dó isin pupaill,
4488] araidhe sin tra ro togsat & ro ordaighset co h-oentadach
4489] aoinfer da freccra & da accallaim & d'asslach in catha fair &
4490] do frestul gotha & urlabra daracenn uile .i. an t-shai forcti
4491] & in t-ollam uasal oirdnidhe & an cainnell airechta & in abis
4492] fesa & an fisid foglama & in indeoin forais & an forus breth
4493] & an dromcla gacha dana & inn eochair foslaicthe gacha h-ealadna,
4494] in primretorca on . i. Tul Cicer, {MS F folio 100v} in aen
4495] tenga as ferr glor & aslach & innsci & urlabra ro bai in


p.336


4496] aenaimsir fria gan fodurd, can format, can imresain fria imbe.
4497] Beo ocus tend, trén ocus toccbalta cach cuis ocus cach caingen
4498] lasa congnadh ce madh etrom anbfann anarrachta a adbar.
4499] Marb immorro & tlaith & tuitmeach ocus trascairte gach
4500] dail no daeradh ocus gach caingen no cairigedh, cemad scel
4501] firen fiadhnach fasaigte forglithe no beith ica furail fair.
4502] Inbaidh immorro ba iudic breithe eisium fein in gleod do genadh
4503] ni ticfad do bretheamnaip in betha uile a tollad no a
4504] tathair dar a eisiu. Consul ro-uasal e on, ocus ro coiscc mor
4505] do coccad & d'imresnaibh na Roman beus airet ro ba beo
4506] tria gaeis a gloir & a labra ocus a urlabra & a nirt a lama & a
4507] claidim & a cruas a cridhe, ocus ar imat a miled ocus a socraide
4508] disli budhdein, conarb ingnad ocus nar' decair fer a maithiusa
4509] in fhir-sin do freccra righ ocus d'asslach comairle caich
4510] fair ocus d'aisneis ocus d'innisin ruin na socaidhe do. Ba
4511] saint ocus ba duthract lais ar da adbar aslach in catha for
4512] Poimp .i. ar na maithi do cur in dala ina leth im furail in
4513] catha, & dano ba lan-lainn leis {MS F folio 101r} fein rochtain na
4514] Roma i traiti ar mett ocus ar aidble a édala 'na h-aenaigib
4515] ocus 'na margadaibh ocus 'na dalaibh.


4516] IS edh inso asbert ieram: ‘A uasail ocus a oirdnide ocus
4517] a oenri,’ ol se, ‘da festa-su eim ni suaill sodhethbiri ro fogluais
4518] na maiti-si i trath-su it dochom, ocus madh cet let atfiadu-sa
4519] duit in toiscc imo tancatar.’


4520] ‘Abair uait biucc co cloamar,’ for Poimp.


4521] ‘Do fetaraisi fein, a airdri, conidh cian ocus conidh fota
4522] atát na maithi-si isin coccad-sa immailli frit-su inn ingnais a
4523] muintire ocus a ferann, a cathrach ocus a castiall ic fulang
4524] docra ocus merten mara ocus tire as gach crich im-araili i


p.338


4525] freastal in morcatha sa fil ettrat- sa ocus Cesair. IS ed rob
4526] ail leo, crich & scur ocus foircenn da beith for na docraibh sin
4527] doib, ocus ni faicet scur aili forro acht tre etergleod in catha
4528] moir eiccin. Inni as scor do cra ocus do bethadh dibh ann, is
4529] edh as tol doib-sium a gnim can cairde, can fuireach, can failliugud
4530] isin laithi-si indiu fein. As e a n-aenglor uile -- ocus atat
4531] acat atach imme, iter riga & airecha ocus amsu ocus anrada ocus
4532] occbad ocus dóescursluag -- leicc eturra ocus Cesair do clodh,
4533] ocus fulaing doib a clodh it fiadnaisi. {MS F folio 101v} Atberatt fos contat
4534] mora ocus condat maithi cummaine na toictin fort-su cusindiu.
4535] Ni becc leo uait-si daracenn sin uile airbert dit uaitib namma
4536] ocus tocht i cenn catha co Cesair. Atberat fos conidh romor
4537] in lucht fuirigh ocus foslongphuirt as ail lat-su it farradh .i.
4538] an cinedh doenna uile, ar ni cien fuilengus Cesair doip can
4539] clodh da leicci-siu da shaigidh iatt. Ata ar aill aile ann dano
4540] mana coir dait-siu tinnenus in imaireicc do clodh Cesair. Ar
4541] a mett as nar ocus as mebul lasna cinedhaib ro cloaisi can
4542] fuirech gan fosugud occo acht a clodh icc tocht tairsibh
4543] namma, beith duit co fata ocus co h-adhmall ic clodh Cesair
4544] can srainedh catha focettoir fair. Atait righa imdha it tinol-sa
4545] no fobartais fein freccra Cesair im cath cen co betha-su i
4546] cinn-comair friss eitir. Ale cia leith ro cuaidh in clu mor-sin
4547] ocus an borrfad ocus an brígh dermair ocus an danatus adbul
4548] ro bai occat-sa eitir masina queist fil fort cuisi & caingne
4549] in t-senaidh Románaigh do lecon i l-leith na n-dea ocus na
4550] toictin. Ni cumtig duit-si on cena. Arbertait-sium a n- arma leo

p.340


4551] docom in catha & a mergeadha mana aentaighi-siu friu,
4552] ocus nach ba nar lat-su {MS F folio 102r} andsidhe gan a furail ar
4553] eiccin forra Cesair do clodh ocus gan h' aentaidh fein d'fagbail
4554] docom an catha remi? Ocus dano mas ar ar n-daigne ocus
4555] gurab duinn-e gnisi in t-imfuireach sin, occus d'ar les, leicc
4556] ocus cetaig duinn saigid Cesair isin aimsir ocus isind inadh
4557] bus lainni linn fen, ocus bidh aran maig-si na Tésaili ón isin
4558] lo-sa inniu. Ale cidh imma tairmiscci-si claidhmhi in domuin
4559] itir o telccadh fola Cesair, ar as urlamh iat uili friss. Itat in
4560] slóg uili icc gabáil a n-arm ocus ic bertnugud a n-urcor.
4561] Ocus as inbectain leo fuirech re a mergadhaibh gan imtecht
4562] rempo docom in chatha. Dena tinnenus, iarum, a degduine,
4563] ocus geib t'arma, ocus coirig fein do shloghu na ro scuchat
4564] uait do socraite ocus na rot-facbaiter inn uathad muintire for
4565] lar in longphuirt.’


4566] ‘Ar n-glor-ni aile sud,’ for Cato mor Iudicensis.


4567] ‘IS e cidh aenglor na sochaide,’ for Brutus ocus for na
4568] maithe archena.


4569] Ro lae socht mor ocus snimh adbal for in airdrigh desin,
4570] ocus ro cuir fair co mor, ar nír' lainn leis an cath do cur ocus
4571] nir' sodaing do taidhecht inagaid in primretorca ocus a innscni
4572] ocus a asslaig co n-aentaidh na maithe uile immaraen
4573] fris. Ocus ro airigh-sium na faithe {MS F folio 102v} ocus an toictiu
4574] ocus in conach d'impodh fair trit-sin, conidh edh ro raidh fo
4575] deoidh: ‘Cidh fil ann tra,’ ol se, ‘acht madh edh sin bus lainn la
4576] cach uile, mana reccat a les formar misi do shetugudh comairle
4577] rompa. Cid fil ann tra cidh da m-biu-sa im aenar ic fuirech
4578] na faithe, acht tíagat as biucc co fesarata conach catha isin laithi-si
4579] indiu eiccin. Forclim-si immorro comba esin in la oirrderc i
4580] m-bia scur saeguil na sochaidhe, acht damad í mo comairli-si


p.342


4581] dano no fiasta ann ro clofinn-si Cesair gan ar gan airlech.
4582] Do-berainn co fomamaighté d'athnuadhugudh in t- sidha ro mill.
4583] Dia friss, as dall an t-aiccnedh don lucht lasar' ferr fuil do
4584] thodhail ic gnimh in catha catharda inas Cesair do clodh can
4585] ar, can airlech
gan telccud fola itir. Ro forbthighsium-ni urmor
4586] ar cotach don cath ocus don coccad cusindiu. Ro bensam amh na
4587] tire ocus na muire for Cesair. Ro aslaigh-sium dano gorta for a
4588] muintir co filet ic slait na n-gort n-anabaidh sechnón tire na Tesaili
4589] cach lai. Ro furail-sium fortha conidh mó as mian ocus is
4590] toghu ocus is duthracht leo taidecht da marbad fein cucuinn-e
4591] innas i fuireach mar tat. Araisin masa lainne la cach cathugud
4592] inas clodh gan cath, ocus mas ferr leo a conach do cur
4593] i n-uct na toicthin ocus i fidhcellacht na Faite {MS F folio 103r} ina
4594] congmáil ime, cidh dambiu-sa m' oenar na n-agaid uile imme.
4595] Acht mad óenní do-rat in toictiu dam-sa chena, in rigrecht Romanach
4596] do stiuradh ocus d'follamnughadh cusin laithi-si indiu.
4597] Atci fein dono conidh mo ocus conidh ferr indíu innas
4598] in la tuccad im laim-si é. Ditned fein festa é, ar ni bia a soladh
4599] no a doladh damh-sa o sund imach, ocus dano cipe fasus
4600] do chathugudh in lai-si fos fuacraim-si ocus atcuirim cona bia
4601] a moladh no a tathair damh, ar ni gabaim a maisi nó a domaisi
4602] im leith o sunn amach. Deitber dam- sa on, ar ro fetar-sa
4603] co cinnte cona bia maith eitir de, acht madh olc uili. Ar
4604] inti clofes ann bidh miscnighthe la cach, ocus bidh tathairthe
4605] o feraib in talman inti clofiter ann: as fis ocus is follus conidh
4606] messam cach main.’


4607] ‘IS aire sin bad lainn & bad saint ocus badh rogu carthanach
4608] lim-sa co tegmad in cétga no diubraicte isind imairecc-sa
4609] triam cenn-sa comtarsna acht comad soer mo muinter tar
4610] m' eisi gan a mudughadh.’


p.344


4611] IS ed sin tra ro aisneid Poimp, ocus o tairnic dhó a faisneis
4612] ro cetaig do cach a n-arma do gabáil ocus eirge docom
4613] in catha, amal bis stiurusmann lunga luchtmuri lanmoire cusa
4614] teccaim gaeth rothren a n-aghaid a h-imtechta, {MS F folio 103v} ocus
4615] bidh ic seitriugud ocus ic fulang co fata inn agaidh na
4616] gaithe noco furailenn ocus noco n- aslaigenn treisecht na
4617] trengaithi fair fo deoidh in long do lecon co laindirech la
4618] nert na gaithe in conair gabas 'ar n-dith a neirt ocus a
4619] chalmatais.


4620] Ba h-amlaid sin do Poimp ic fosadh- congmhail stiuire an
4621] flaithiusa ocus in ríghrechta Romanaigh in agaid aiccenta
4622] an-b-fosaig ur-etruim fuasnadaig a muintire airet co tainic de,
4623] ocus o nar' cumaing a n-imfostadh ro cetaigh doib a n- arma
4624] do gabail, amal leiccius marcach a srian la h-ech rott.


4625] Cidh tra acht is neimimcomaircech ro freccradh in forcongra
4626] sin la h-anradha in domain isin uair-sin. Ro scailit
4627] inn oenfecht & inn oenfabhall docom a m-both & a caprach
4628] & a pupall.


4629] IS garb an crith & an comboccad ro bai isin longphurt
4630] annsin. Ro gabsat for tuarccuin a n-ochta & a n-urbhruinne.
4631] Ro soiset a n-aiccenta & a n-derbha do sochaidi moir dibh.
4632] Ro bansat a n-aighthe & a n-gnúisi. Ro dubhglassatar a m-beoil
4633] lasin tuairgnigh & lasin uctbualadh & lasin n-geoin moir
4634] & lasin n-grithghair adhbal ro bai ic slogad in longpuirt, ic
4635] gabáil a n-echradh, ic eitiudh a n-arm, ic seinm a stoc, ic {MS F folio 104r}
4636] comgairm a comarc, ic sleman-cainnligh a sciath, ic slipadh a
4637] claidem, ic limad a lorcfertas catha, ic trothadh a tuagh, ic
4638] melbleith a craisech, ic athinnsmadh a slegh ocus a l-laighen, ic
4639] tarraing thennadh a suainem, ic stuaghboccadh a m- bogadh, ic


p.346


4640] sinedh a sreng, ic linadh a saigetbolg do raignibh a saiget,
4641] ic daingniugudh a n-dillat, ic áithiugudh a spor, ic glinniugudh
4642] a srian, icc tairrnged ocus ic fosughud a crua
4643] imdhaingen iarnaidhe fo cosaib a n-echradh, ic innell ocus
4644] ic imluadh a n-adhelge arcena ocus a n-arm catha o sin
4645] amach.


4646] Is annsin dana ro gabsat righ ocus ruirigh ocus rodaine
4647] an longpuirt for eitiudh a n-arm. Nirbo deidbliu in geoin
4648] sin .i. drongair na luirech lineach lancuir ic a slislecon im cneschorpaib
4649] na curadh, ocus figair sibsanach a m-bil-chimhas inichtarach
4650] ica n-imcomailt frisna h-asanaibh iarnaidhib, ocus
4651] masladach na claidem claislethan coilgdírech ar shlesaibh na
4652] laech, globeimnech na minn righda ro-etroct ic a cengult osna
4653] cathbarraib cumhtaightibh, sreangal na luireach ocus na
4654] sciath & na sciathrach ica suidiugudh for muinel-braightibh
4655] na miledh ocus for rightaibh na righ rodiumsach, crithnugud
4656] & boccadh-bertnugudh na slegh slinnlethan & na laigen
4657] lethangorm ocus na craisech crandremar crofairsing ica n-gabail
4658] re gelguaillibh na n-gasradh n-gaisccedhach {MS F folio 104v} inn
4659] airius in morcatha.


4660] Ro gab iaram in t-airdri fein ocus in flaith forglide .i.
4661] Poimp Maige, a catharm catha & a erred imaricc imme .i.
4662] ro gab da braici breaca buailtecha do sinsnath uretrom uainegda
4663] im dibh coscolptaib dho, co n-gabtais o innaib a traiged
4664] co remhar a sliasat. Ro gabh dá assan a certcomhat do
4665] breacsrol blathetrocht tarsu i muigh anechtair. Ro gab dá
4666] asan coema corcurda do croicnib leoman arna lansuathadh tarsu


p.348


4667] sin fos. Ro gab dá asan imthroma imdluithi iarainn tarsu sin
4668] fos. Ro gabh dá scaburassan ailli uretroma do electair .i. do
4669] thinni commascda airgit ocus credhuma, tarsu sin uile anechtair.
4670] Ro gab tonaigh seim sreabnaide snathcháil siretroct
4671] do sita oeingel i custal a gelcnis dó. Ro gab tairsi sin inar
4672] imetrom orcimsach do srol rígda a tirib Siria, cona stuaghlubaibh
4673] airgdidib, cona cnaipip oir deircc fri h-iadad & fria h-oslaccad
4674] ann. Ro gab inar suairc suata sofilltech sreabnaidhe do
4675] croicnib ferb tairsib sin. Ro gabh dá breclamainn boccmine
4676] biannaide immo dib gelglacaib ocus im innaibh a lamh. Ro
4677] gab tarsu sin uili luiriuch dluith drolach dualach degfigthe
4678] {MS F folio 105r} derscaigthi d'uriarann do glaisiarann cruaidh cotat-rigin
4679] arna legad ocus ar na h-athleagad fecht for a sé. Ro
4680] gab sciamhluirig n-imetruim n-electarda do commusc oir & airgitt
4681] óengil tarsu imuich anechtair do somaisi a erridh ríghdachta
4682] inn airdrig. Ro gab cathcris comdluta immo taebu
4683] cona bordaibh ordha fris, cona dunadh do licc logmuir, cona
4684] tuaghmilibh rinnta d'or & d'airgett on ur co araile de, co
4685] n-gabad in caithchris sin do o fanaib a arann co h-ard a formna.
4686] Ro gab a armlama flatha i forcipul in cresa sin eter a
4687] uillinn cli & a taeb .i. claidem cruaidh coilgdírech aithger
4688] ailtnide blaith-slipta bricht-faebrach stuagmar sithrigin sohfillteach
4689] cona eltaib snaidtib slemonsoilsib do raighnib na lecc lógmar,
4690] cona mindruimnib mineccair do snath óir or-loiscti imma
4691] urdorn, cona inntech coemcumtaighe do cnaimh aoingel elifinte,
4692] cona dib caelspeltib blathmaetha biannaide ettarra-sein & a eo,
4693] cona mintruaill edrochtglain forordhai tarsu amuigh anechtair.


4694] Ro gabh a corrchathbarr cirach clarda cruanchumtaigthi
4695] dar maelat drolach, linech a luirige imma cenn, cona dib remartinnib
4696] imcoimsib iernaidib, co forbrechtradh airgit aeingil forra


p.350


4697] dar a muinél {MS F folio 105v} siar sechtair ass, cona sronlainn imdaingein
4698] iarnaidhe, co forbrechtradh oir deirg fuirri, dar
4699] aghaid in airdrígh ass, conarbo sogonta ocus narbo soidercctai
4700] oenball dia curp nó da cendagaid acht mana dirged in toictiu
4701] soigett no beran dar trealmaib timtirechtai a anala no a
4702] feghtha cuicci.


4703] Ro gabh a inncomarta a imperechta .i. a minn ríg, uasa
4704] sin uili imma cenn. Minn oir buide eisside, & bil-cimsu oir
4705] deirg fris co sreith cristail & gem coem carrmoccail ina mórtimcill
4706] ann. Coimhrinnadh comcoitcenn do dhelbaib en & ethaiti
4707] & anmann n-anaichentae n-ingantach fair osin amach, co n-dib
4708] benncobraib blathsnaidthibh do leccaib togaidib tire na h-Innia
4709] airtheraige uasu co n-deilb uvuill Affracda, cona cairchi ciuil ann
4710] for inn cacha benncobair dib, co m-ba binnither teta mendcrot
4711] binufhoghroghudh na n-ubullcairchi- sin ic a fogluasacht
4712] la cach ceim no cinged in t-airdri fein & la h-ardluth a eich.


4713] Aeingem socarchain solusta do derscnaig do gemcumtachaib
4714] an domain inn airenach a aigthe an innchomurta sin, co
4715] m-ba comsolus la ocus adaigh in gach inad conuargaibthe e.


4716] Tuccait cuicci a dá shleigh ailli innelta órcrai cona n-dib
4717] cael-crannoip comfata coimdirge {MS F folio 106r} do cedir neimhcrin
4718] inntu, cona n-airiallaibh airgdidhe fothu, cona semmannaip
4719] creduma trena m-braigtibh. Ro h-erbait da righmilid d'imurcur
4720] na sleg sin la taebu inn airdrigh gach conair imma
4721] cingfad isin cath. Tuccad a comla catha for a inchaip .i. a
4722] scieth croderg aelenda orcobradhach. Ba ditiun dá coicc cathmhiled
4723] i cró catha. Brechtar- breacad do bolg semannaib
4724] finndruine etir ecclanna oir fuirri. Slat chotat condualach ina


p.352


4725] h-imtacmung cona loss imcael imthrom iarnaide fuithe, cona
4726] taulimlinn tailc tuinigthe d'or derg daigerda, cona cobradaib
4727] coimeccuir d'airget oeingel, co forbrecad oir buide fair, cona
4728] sciathrach linidi lanurlam eli. Stuagdruimne rinnta roimda
4729] do ilcinel cach tinne isin bith, arna coimecur tre indtlechtaibh
4730] ollamhan & tre aiccentaib suadh for leirg droma in sceith
4731] sin. Ro h-erbait ochtar ríghmhiled re cotut-congmail in sceith
4732] sin ar incaip Poimp inn imforran & inn imargail in catha moir.


4733] Tuccadh cuicci iarsin each midhach merdana moraiccintech,
4734] lonn luath luthmur leimnech leabarmongach, tenn, tailc taiblebar
4735] torannclesach, airdcond allata eterbuasach uchtletan, gobcael
4736] cosremhar, bolccsroin baisletain bolccshuilech, cona cetair
4737] crua iarnaide foi, cona srianglomur airgdide friss, cona suidedillait
4738] ordha for a muin. Ro cing Poimp indorus a pupaill for in
4739] each-sin d'ordughadh aslogh ocus{MS F folio 106v} do córugud a cath.


4740] Ba feidm adbal d'oeinfer isin domun triall cosnama na
4741] cruinne frisin uair-sin, ara righdacht fein & ar airde a aiccnid
4742] ocus ar febus a tidnacuil & ar aidbliu a innmais & ar imat-linmuirecht
4743] a h-socraiti & a tinoil. Ar batar uile ilcinela in talman
4744] o Sléibh Elpa sair co n-icci inn Innia airtheraigh acht na
4745] Pairteccda nama, & ilcinela na h-Affraici o Roim budhdhes co
4746] crichaib in tentige, ar aenachadh ina farrad in uair- sin. Neach
4747] atcifed iat annsin ni sailfedh nech n-uresbaidh for in cined
4748] doennu can a m-beith isin t- socraiti moir sin immaraen re Poimp.
4749] Ro ba doca leis gan aeinfer socraiti i farrad Cesair
4750] inas acmaing frestail in tinoil moir sin aicci.


4751] O do deisidh Poimp for a ech iaram, ro tenc, & ro mid,
4752] & ro mor-dech uadh for slógad an longphuirt ic tinol a


p.354


4753] mergedh & ic comgairm a comarc. Ro leicc a fuatan foerma
4754] don eoch allata airdermach allmurda bai foi docom rigbuidean
4755] na Roman airm i m-batar ina m-broin badba & ina cipi comdluta
4756] & ina coroin dluith dithoghlaide inn aironach in morlongphuirt.
4757] Ro leicced sraitslige lethan lanfairsing do, gor' gab
4758] a inadh imtechta eitir na ceithri .xx. senatoraib for larmedon
4759] catha na Roman. Ro bai ica comairle friu cinnus no ordaighfedh
4760] a sloga.


4761] {MS F folio 107r} Tanccatar a túsigh conaire & a eolaigh sligedh
4762] cuicci, ocus asbertsatt fris: ‘A ardflaith & a aenri,’ for siett, ‘atait
4763] sligthe salcha dochra do-imtechta ocus conara cumcca ettrat ocus
4764] inn imreidh .i. mamtulca sleibi Ois & fanmothair glenna Bebis.
4765] IS lor deit-si, a deigri, do catha do cengal & do corugud iar
4766] riachtain deit for maigreidib maige moir na Tesaili allamuig
4767] da imreided in glenna.’


4768] ‘Dentar amlaid,’ for Poimp, ‘treoraiged in t-sliged co seitreach
4769] remainn iarum.’


4770] Ro gapsat rempu la sodain dar leithcenn sleibi Ois &
4771] dar lar glenna Bebis immach docom maige na Tesaili gach
4772] n-direch. Tancatar miturusa móra & airrdhe aighthidhe aduathmura
4773] doib ic tabairt a n-aighthi for an Tésail. Tuccait
4774] tromcetha móra teinedh & toirnighe doibh ina n-agaid, co
4775] m-bitis na saignena tentide for foluamain os a cendaib fo delbaib
4776] columan mor & sparti & troisti n- adbal, cona leicctis a
4777] rusca d'osluccud doib, & conat comgeontais in conair for a
4778] cingtis. No láetis na saignenasin a círa do cathbarraib na
4779] curad & a cobradha da sciathaib & a n- elta da claidhmibh
4780] & a slenna da slegaib. Atcitis delba na m-biast & na nathrach
4781] neimide for foluamain os a cennoip. Atcitis na saithedha
4782] beach & foichedh for foluamain imma mergedhaib uasa


p.356


4783] & is invechtain no toccbatis na mergedha sin o{MS F folio 107v} talmain,
4784] acht siett 'na m-bratachaib marbda merbhlighthi re crannaip
4785] na sleg sin, co fortuightis cinna na laech, & a m-braengal
4786] dhér & ciamaire ic siled eistip noco rancatar in Tésail.


4787] Ro triall Poimp 'arsin idbairt dona deibh, ocus tuccad
4788] tarbh torav tiughfhormnach taeipslemain da shaigidh, ocus intan
4789] rob ail a bualadh imsae for dasacht fo maigib na Tesaili
4790] & ni thoraig for cúlaibh doridhisi, conach frith nach n-idbairt
4791] occo dona deiph 'arsin.


4792] Nirbo h-amlaidh sin do Cesair, immorro, acht rainic leis fobail
4793] gach idhbairt fo tarat laim isin lo sin. Tuccait taidhbhsina
4794] imda doibh isin lo cetna. Tadbas amh do droim dibh, sliabh
4795] Pind & sliab n-Olimp do beith ic coimrith docom araile
4796] comma rainic comrac a n-aein-inad doib. Tadbas do dreim
4797] ele dib dano sliab Eim do sluccadh-badudh isin talmain sis co
4798] m-bai i comharda frissna glendaibh batar imme. Tadbas do
4799] dreim dib dono srotha cro & fola do beith ic snige dar lar glenna
4800] Bebis. Tancatar dorchatae dermarae doib isin glinn cetna conat
4801] coimgeonadh nech dibh agaidh araile. No artraigtis foiscte
4802] & fantaisi na carat batar marba reimi-sin doib isna dorchoib sin.


4803] Ba faelid iet-som dona h-airrdibh sin, ar indar-leo is edh
4804] ro tircansat doib co m-beitis i traiti ic airleach {MS F folio 108r} na
4805] carat m-beo batar i farrad Cesair. Becc a ingnadh cena
4806] buaidred cetfaide for in droing sin .i. an lucht ic nach
4807] raibe do saegul acht edh risi roistis i comfocraib longphuirt
4808] Cesair nammá. Ba soideithbir do miledaib in catha
4809] sein aichni for a airrdibh, ar gach aird isin doman i m- boi


p.358


4810] duine do lucht na Roma do rat aichni for a airrdibh & no bidh
4811] co toirsech dubhach dobronach, ar ni fitir cia linmairecht da
4812] cairdib do faetsad i cath mor maigi na Tesaile isin lo sin.
4813] Masat fira na forcetla dano do reir cumni na senori, do rala in
4814] la sin fisid firamnus i tulaig Eugan eiter sruth Appoin & sruth
4815] Timaip i crichaib na Veneti.


4816] Ro gab ic taidbred inn aeoir uasa cred do foillsigedh dó
4817] in saignen nó in rith renn nó in dath greini, acht is edh asbert:
4818] ‘Dia friss cidh innso?’ ol se. ‘Ni tartamar-ni barsamail in
4819] lai-si riam. Atathar icc denam mórgnimha éiccin ann. Ni
4820] fuil a samail acht amal bidh isin uair-si fen no beitis buidne
4821] Poimp & Cesair i comrac.’


4822] Cid fil ann tra acht as derb-deimin nar, delb in t- aicnedh
4823] riemh oenla ica m-beitis airrdena in lai-si. Deithbir on, ar
4824] ni tainic deis na Dilenn oenla no cutrumaighedh frisin laithi-si
4825] im dith & im dilghenn, im marbadh & im mudhughadh in
4826] cinedha doenna, & da m-beitis fiside & fireolaig ica feccadh in
4827] gach aird imeachtraigh secnon an domuin, ni raibe ann aird no
4828] inad asna bad forreli na h-airrdhe aigthidhe adhuathmarae ro
4829] batar isin aer os cinn na Tesaile in la sin.


4830] {MS F folio 108v} Dia friss tra roba derscaightech na daine sin
4831] & ro bu ainmesarda a nert & a smacht & a cennacht & a cumachta.
4832] Ro bo fortren fata fairsing forlethan, a flaithius & a
4833] forlamhas, a nert & a recht & a rigi, intan ro linadh cruinne in
4834] talman fotha & an muir ina timcill & in nem & an t-aer uaistib
4835] do sighnibh & do derbairrdibh a cath & a cosccar, a
4836] n-olc & a n-aidedh, ocus antan as urgairdiugud menman ocus
4837] airpeitiud aiccnid la h-uile dainib in domain co coitcend beith
4838] icc innisin a scel ocus a cosccur ocus a n-aided in locta
4839] sin doib ina fiadnaisi o sin cusinniu, ocus as doig ni ba luga


p.360


4840] bus airpeitiud fos & bus urgairdiugud co bruinne m-bratha ocus
4841] co forcend in betha.


4842] La sodain rancatar na sloig dar glend Bebis immach, &
4843] ro gabsat a m-belgip belsalchaiph ocus i m-belataib imcumcaib
4844] in glenna co forscailti for fairsingiugud fo cetoir for tetib &
4845] for tulcaib, & for tuaitemrachaib in talman, & for rennaib
4846] reidip roglanaibh, ocus for cnocdruimnibh comardaib clair
4847] maighe moir na Tesaili.


4848] Ro thatni grían-taitnem na greine i tuile a delraidh ocus
4849] a ruithne friu, curbo milled da forcsin & da radharc. Ro curit
4850] annsin bollsairedha & callairedha & ardmair & armainn & aes
4851] furocra o Poimp for tossachaib na sliged d'imfostadh & d'imfuireach
4852] na sluag re taisbenad a socraiti ocus re corugud a
4853] cath ocus re h-airem a m-buiden ocus re h-ordugud a n- imtechtae.
4854] Ro bai imfuireach mór forru-som annsin ic rim a miled ocus
4855] a mergedh, ocus ic taispenadh a tuath {MS F folio 109r} & a tinol, &
4856] ic glinniugudh a comairle im corugud a cath.


4857] Ro coidh an t-áirdri Poimp fein, & drong adbal da ardmaithib
4858] immi d'ordugud a slogh ocus do corugadh na cath
4859] annsin. Ro ba deiglin taburta catha immorro do ríg aili in
4860] lucht ordaigti ro boi immailli ro Poimp annsin.


4861] IS e so amh ordughadh do ronsat .i. ro h-airmedh leo for
4862] tus a socraide n-dilis buddein & tinol an t- senaid Románaig &
4863] teglach Poimp cona maithib, ocus ro h-ordaighit occae ceitre
4864] catha & ceitre .xx. cath do gleiri miled & curadh cengailte
4865] fo n-armgaisged & dá .xx. mili traighthech i fosugud na h-irgaili
4866] ocus a n-uct inn imbualta & a tuinigti an catha.


4867] Tuccad Lentulus in consul & ceitre legiona lanmora do
4868] raignib laech lanchatut immaille fris i m-beind cli an cata.
4869] Tuccad Doimit tuseach cathrach Corpin isin Etail cusin lin
4870] cetna immi i m-beind deis in catha. Tuccad Scip mac Scip


p.362


4871] Affracain
& mórthinol na Cilecda immi i n-airenach a etermedoin
4872] in cathae cetna. IS e an Scip sin bar Affraici dar
4873] eis Poimp iertain. Tuccadh scellbolcc dluth doscailte do
4874] sciathaib gacha dathae isin m-bith, co m-bidh corranbac in sceith
4875] for araile im mórtimchill in cathae. Tuccait a eitedhae catha
4876] imme arsin .i. dc. marcach isindara h-eiti dibh {MS F folio 109v} &
4877] .dc. isin eiti araill.


4878] Poimp fein immorro cona senatoraib & cona consulaip ocus
4879] cona centuribh & cona thuseachaibh & cona trebannaibh ocus co
4880] n-ardmaithib in t-senaid arcena immaraen friss ina m-broin moir
4881] marcsluaig inmalla forustu for cert-druim in catha moir sin.


4882] Rígh immorro & tuisig, flaithi & forlamhaidhe, cuingid
4883] & coraid in domain batar maraen re Poimp nir' cumcetar rimh
4884] no airem a socraiti re n-imatt & re a línmairecht. Nir fetad
4885] catha do denamh dibh, acht gach dirim imo flaith, & cach curi
4886] immo coraidh, & gach tuath immo tuiseach, ocus gach buiden immo
4887] ruirigh & gach roslogh i morig fein for leith amal ro gabsat
4888] in mag, acht ro boi oensmacht forra o Poimp .i. na remtiastais
4889] in morcath ro h-ordaigedh inn airis imbuailte in catha moir.


4890] Tancatar iaram dronga aidble dib im slógadh na Capatoci
4891] & im marcshlógaib insi Point don dara leith dona Romanchaibh
4892] ettarra, & sligti uisccemla in tire ocus locsrota Eniph.
4893] Tanccatar immorro don leith aili dib for reidib in maigi
4894] moir na h-uili ri ocus tuseach tancatar i toiritin Poimp cona
4895] mórsochraidib leo .i. lucht in airthir uile ota in Innia sair,
4896] ocus occbadh na h-Aisia & slog na h-Affraicce ocus fir na n-innsedh
4897] do muir Torrien.


p.364


4898] {MS F folio 110r} Ro asccnatar rempu iarom fon samail sin ina ceim
4899] cobsaid & ina reimim forusta inmalla imtechta for certammus longphuirt
4900] Cesair cach n-direach. Nirbo h-obadh augra immorro in
4901] ceim sin. Mairg rig & sluag cena ro innsaigh da deoin in net
4902] n-gribi-sin & in lasair teinedh ocus in neim nathrach ocus in
4903] fochla leoman & in saebhchoiri icc sluccad ocus in teidm
4904] dígla & in damna áigh & an t-ágh urlamh ro h-innsaiged
4905] annsin .i. longphort Cesair, & anraid na h-Eorpa & iartair in
4906] domain maraen fris ann.


4907] IS edh do eccaim do Cesair dano in la sin, beith tria
4908] tecmang & tre turcora conaigh airechtus mór do beith aicci
4909] co maithib a muintiri imme forsan faithchi forreid bai for lar
4910] an longphuirt. Ar is ed ba gnaithbes gabala longphuirt la
4911] Romana dogrés .i. múr do claidhe ina thimcell & faithchi urfolam
4912] fo ercomhair airechtais for larmedhón in longphuirt. Bai
4913] in la-sin dano airechtus for larmedón a longphuirt ic Cesair,
4914] uair rob ail lais drechta mora da muintir do cur do buain arbann
4915] cuicci fo glasgortaib in tire, ar nir'bo saidbir loin lucht a
4916] longphuirt-siumh intansin.


4917] Batar a n-eich & a n-echradha urlama in imtechta occo,
4918] & a mergedha toccbalta forra fo comair na sligedh & inn
4919] imtechta docom glasgort an tire.


4920] {MS F folio 110v} A m-batar ann ic forcsi & ic midemhain for
4921] lergaibh lebra lainreidhe in maigi moir for a n-agaid, con-facatur
4922] in magh fata forfairsing barclan do slogaib ocus siat
4923] ic mall-asccnam ina n-dochum gach n-direch.


4924] A m-batar ann dano ic fordescain in maigi cetnae confacatar
4925] na h-eltadha aighthidhe adhuathmara os na slógaib, ocus
4926] na h-onchona craebhacha cróderga craesforlaiccti, ocus na h-aquili


p.366


4927] imluatha ilbreca eitecha etarbuasacha, ocus na mergedha ailli
4928] allata inncaela eirblecha iarlepra, & na bratacha snathcaine
4929] sreabanncaela sroil, & na fannbreiti fata fannscailti do shítta
4930] &
do siric ocus do sinsnath, co n-delbaib mathgaman &
4931] leoman & nathrach ocus ilpiast anaichnid inntibh uili, co m-brechtradh
4932] druadh & idhal & aincreidmech ina n-uamannaib do métugud
4933] a n-adhuatha ocus a n-urgraine.


4934] A m-batar ann iarom ic forcsin in maige cetna co facatar
4935] na dairedha dluithi digainne dergruada cona lasraibh tenedh
4936] os a cennaibh ic dirged da saiged .i. ruadcrandgal finnfota
4937] inneldirech na sleg semneach slindgerglan, ocus na n- gonfainne
4938] niadh, & na laigen lethangorm, & na craisech crainnremar crofhairsing
4939] ic a cruadhcongmáil re gealguaillib na curadh, cona
4940] cennoip solsib saignenta forru, co l-lasair taitnem teinedh os
4941] na cendaib sin.


4942] A m-batar ic forcsin in maigi cetna confacatar {MS F folio 111r}
4943] na h-amdabcha adhuathmura aighrete gacha datha, & na crobuailte
4944] bodba fo aendeilbh timcill ic snamasccnam darsin mag da
4945] saigidh .i. buailte cengal & ocus cath-caraiti curadh do sciathaibh
4946] aillib aengelaibh, ocus do sciathaib engachaib uaineccdaib,
4947] & do sciathaib dubhdorcaib deilgnechaib, & do sciethaib imelchaini
4948] aladbreacca, & do cromsciathaib odraib aighthidhibh, ocus
4949] do sciathaibh breacbuidhi buaballdaib, ocus do crannsciathuip
4950] corcurdaib, ocus do sciathaiph breachtnaighte cacha datha isin
4951] doman osin amach.


4952] A m-batar ann ic forcsi in maige cetna confacatar na
4953] cetha ana imtroma & na casracha ana imluat ha & na cethae
4954] dluithe degtroma i fritseoladh na sluag ina n-agaid amal silti
4955] snéidhi snechtaide, nó amal clumha coilctech re gaeith .i. in
4956] cuvur-uanfadh anal-utmall etarbuasach ic tepersain cun anadh
4957] gan urespaidh a gingobaiph & a h-eocurbelaibh na n-ech n-allmarda
4958] n-airdermach, & na serrach sulchruinn sronfairsing seitfedach, &


p.368


4959] na midach mórmongach nertmar n-diumsach ic meilbleith a
4960] fiacal ocus ic fosheinm a n-glomar ocus a srianmirenn ara luinne
4961] leo a fuirech nó a n-imfostadh gan a lecon doreir a menman
4962] ocus a móraigentae isan magh.


4963] {MS F folio 111v} A m-batar ann ic forcsin in muighi cetna co facatar
4964] edh a forcsi & a radairc don muig mor barclan do shlógaib & do
4965] grinnib ocus do leigionaibh, do buidnib, do drongaib, do dhirmannaib,
4966] do miledaibh, do cathaib, do cuirib, do cetaib .i.
4967] sloig na n-insi & na h-Affraici & na h-Aisia & inn airthir 'na
4968] poiplib deilighthi & 'na cinedaibh scailti scamhanta. Gach ri
4969] cona socraiti, ocus gach córaidh cona curi, ocus gach toisiuch
4970] cona tuaith fein ime, can rimh gan airem gan airdmes forru,
4971] acht amal ba barclan in mag uili dip.


4972] A m-batar ann ic forcsi in maigi cetna co facatar da
4973] saigidin lebarbroin lanmoir lethanfota d'óccaib fon armgaisgedh
4974] ocus a n-ucht uili friu i fairsingi achaid, ocus a n- dlus fidbaidhe,
4975] ocus a met cathrach no caisteoil .i. an senadh righdha
4976] Romanach arna n-ordugud & arna corugud .i. na h-ocht catha
4977] ocus na ceithri fichit cath do curadaibh cengailte ocus na da
4978] .xx. mile traigthech 'na tri lorgaibh, druim ar druim, co m-beradh
4979] gach lorg fri araile dib ina m-buaili bodba ocus ina cro
4980] catha & ina n-innellaigh, cona tuighi do clethcoilltibh aigh,
4981] ocus d'fidbadaib neime, & do slegaib crainnleabraib snasta
4982] slinnsolsi uastib, cona sonncaistel cotat comdaingen do cuarsciethaib
4983] cetraimteachaib {MS F folio 112r} ocus do chlarsciathaibh
4984] aladaib uachtarfairsingaibh moraib ina timchioll, comba lor
4985] d'urgairdiugudh a n-aisgin indara fecht re h-imat dath n-examail
4986] a n-arm & a n-ecradh & a n-otgadh, re gristaitnem & re gleordealradh
4987] na greini ina certagaid friu, re somaisi na mergodh
4988] & na minn rigda roietroct, & na cathbharr cruan-cumhtaighthi,


p.370


4989] & re geildergi gruadh na miled amal cnaim oeingel elifainti
4990] iar na tumma i corcur, & re solusruidedh na saerchlann soicineoil
4991] os bilib na sciath ar n-ergi na ruaidgrisi romoiri sin in
4992] aigtibh na n-anradh n-astarach re h-annaime a n-imtechta & re
4993] cumga na crobuailedh cathae i m-batar ic mallascnam in maigi
4994] fonnglais foruaine darar' cingset. In fecht n-aill immorro ba
4995] lor d'uathbas & cridenbas a forccsi re h-aduath na n-arm & re
4996] h-uathgrain na sochaidhe ocus re fostacht a ceime ocus re
4997] treisecht a tocimme ocus re h-admaire a n-innill; re n- aidble
4998] ocus re n-imatlinmuirecht fodein ocus re met ro gapsat fotha
4999] don muigh reidh rofairsing forsa rabatar, ocus dano risna
5000] h-ammaitip aerdaip ocus risna h-eltadaib adhuathmuraib do duibenoip
5001] dorchaidhib batar ina n-urlenmain ic urnaidhe a fola
5002] ocus a n-apaige n-escoman d'fagbail gan {MS F folio 112v} uiresbaid
5003] in-ellach in morcatha ocus inn otharligib na n-anradh isin
5004] armaig 'ar trioll.


5005] La sodain tra doeccaim menma slóig Cesair forra, ocus
5006] gabait co feithmech fuireacur, & co sanntach sodeithbhirech ica
5007] sirdecsain. Ro airigh Cesair fein sin dano, ocus tucc a agaidh
5008] forsin magh, ocus ro dech uadh in morsocraitisin Poimp, ocus
5009] tucc da uidh annsin co tucsat na dei do inní ic a m-bai siriarraid
5010] reime sin .i. a daethain catha ocus irgaile d'fogbail. Ocus
5011] o 'tconnaic asrus a fogbala aicci ge rancus a les anad re comairli
5012] ocus re h-imradhadh mor do denam re h-ucht in turcairti
5013] tarla ann. Araisin ro gab-som for neimhsnim do denam de
5014] ocus ic a cur for dail m-bicc & for neimfni.


5015] Acht cena o ro airigh ina menmain in guasacht romor i
5016] n-imfoccus dó .i. a dith fein nó dith Poimp i traiti isin lo sin
5017] fein co cinnte, & nachfitir a deimin cia dib diar'bo foicsi
5018] maith no saich, ro la socht mor fair, ocus as suaill narbo
5019] nar leis a n-derna do dánacht gloir ocus do boccacht urlabra


p.372


5020] asa conach cathae co n-icci sin. Ar ro lae a menmu i cumtabairt
5021] dermair ocus inn imresain adbail ic tur brethnaigthi
5022] ettorra fein ocus Poimp, ar intan do beired da aire mét soinmigi
5023] ocus soconaigh Poimp ros-linadh oman ocus {MS F folio 113r}
5024] imeccla in catha do srainedh fair fein.


5025] Intan do beired da oidh, immorro, a degtoictin fein ocus a
5026] conach catha ni leicced nach snimh no nach n-ureccla fair.
5027] Nirbo cian do Cesair for in abairt sin antan ro ling a detlacht
5028] ocus a danatus fein ann, gur' baidh ocus gur' dibustar
5029] inn uamun ocus in cumtabairt ro bai ina menmain. Ocus ro
5030] éirigh i medon in airechtae ocus ro spraic a laim forsna slogaib
5031] do thai ocus d'urestecht friss, ocus is edh asbert friu:


5032] ‘A degmuinter,’ ol se, ‘as sip ro tairbir in doman fum-sa
5033] cusindiu. As sib mo toicthi ocus mo conach ocus mo dei
5034] adartha. IS frib berim a buide gacha maithiusa fuarus riem.
5035] Do riacht anois cuccaib inní ic a fuilti iarraidh ocus togha co
5036] fata ocus co menic anallana .i. in cath mor, ni h-e riccthí a les
5037] d'iarraid festu acht an conach do cosnam a l-loss bur lamh &
5038] bur n-arm, ar is in nertaib bur riged ocus i cruas bur cridedh
5039] & i m-bonnaibh bur n-guailled? ata mo conach-sa no
5040] mo dochonach, ocus mo métugud no mo lagdugud co brath
5041] isin laithi-si in morcatha.’


5042] ‘IS essidhe an la ro gellsapair dam-sa icc tonnaib srotha
5043] Rubicon intan ro atcurius a sidh for in senadh Romanach ocus
5044] for Poimp. IS e an la cetna-sa dano isa sailecta inar' gabsam
5045] ar n-armae ocus ima tuarccaib-sium ar coccad ocus ar
5046] n-eissidh o tosach uile.{MS F folio 113v} IS e in la cetna-sa dano
5047] in la frisi n-urnaigsium-ni do tabairt duin na m-buadh ocus
5048] na somiad forfemid Poimp & an senadh do denam duinn ar


p.374


5049] n-ar torrachtain don Roim o gabail na Gaillia ocus in iarthair
5050] uile. IS e in la cetna-sa dano do bera tighi ocus crodh &
5051] clanna, mna ocus muinteri daib, ocus denaidh calma ann.
5052] IS e in la cetna dano do bera feranna forfairsiunga daib fri
5053] fulang bur senndatadh ocus bur senordhachta, & denaidh
5054] calma ann. IS e an la cetna dano do bera scur ocus crich
5055] ocus forcend ar bhar soethraip ocus ar bar sloighedaib, ocus
5056] denaidh calma ann. IS e an la cetna dano do bera lucht an
5057] domain fuib tria bithiu, na lemhtar athcath no aitdeabaid daib
5058] in cein mharthai, & denaidh calma ann. IS é an la cetna
5059] dano do bera cach fuibh ocus sibh os cach, & denaidh calma
5060] ann. IS e an la cetna bus fiadhu forgill & bus íudic breithi
5061] etram-su & Poimp dus cia uainn bus firencha tuarccaib in coccaid-seo,
5062] & bidh follus do cach sin as inti clofitir ann, & bennacht
5063] uaim-si foraibh-si narab misi sin.’


5064] ‘Masa dam-sa dano ro soichsiubair in Roim fechtus aili co
5065] n-armaibh ocus co teintib, ocus masa dam do ronsaidh gach
5066] maith riamh sechnoin an domain, denaid inndiu cathugud seitriuch
5067] duthractach damh, ocus dedhlaidh sib féin, ocus meis
5068] frisin cair & frisin míclu liít in senadh forain .i. co m-badh
5069] sinn badh {MS F folio 114r} cintach ann cusindiu. Ocus dano cenco
5070] n-derntai calma ar mo daighin-si, denaidh cid eiter ar bur
5071] n-daigh fein, co m-be bar sairi ocus bar commus féin agaibh,
5072] ocus rige for cach. Ocus cidh amhus, no oicctigern, no cathardha
5073] becc dinnim dereoil do gnethe dim-su, no cipe ni fodalta
5074] eili isin bith, dar mo breithir, i fiadhnaisi m' arm, ni fil a obadh
5075] occom-sa acht co b-fagbaithi-si deigbethaid namma.
5076] ’

‘Ata araill aile ann dano. Na loccadh ocus na forlaighed
5077] foraib-si itir an t-imat adbal & in t-socraiti di-airmidhe ut atcithe
5078] chuccaibh, ar is uathad dib-sin as luct gaisccid nó engnama
5079] acht sgolaide Greccacha & lucht foglama leaburda


p.376


5080] ocus saerealadhan a n-urmhor, ocus as ing mas eol doib a n-airm
5081] d'imurcur. Madh a n-imluadh immorro i n-agaid miled ni
5082] combtig co m-badh eol daib. Ni aile da lot dano .i. ni lucht
5083] oenbérla iat, ocus ni tabair cinedh dibh aichne for glor araile,
5084] ocus teichfit a n-urmor lasna cétgairibh i cétuair, ar ni duthract
5085] leo anadh fri calma do denamh is incath. Bidh uathadh
5086] accaibh-si immorro ro sia cathughad cathurda do gnim,
5087] acht beith ic díthiugud na cinedh n-echtrand sin, & ni cath
5088] cathardha eissidhe, ar as namait & as bidhbaidh bunaidh do
5089] Romanchaibh iat. Ocus o ro fetabhair a m-beith amal atbeirim-si
5090] frib, tabraidh bur n-agaidh for tus for in morsocraiti sin locta
5091] in domain, & narab d'anadh occo {MS F folio 114v} cena, ocus na
5092] damaidh cathugudh no comlann doib, acht eirgid trempu gan
5093] fuireach ocus trascraidh remaibh iat, ocus denaidh fodhail ocus
5094] brígh m-bicc dibh. Ar teichfit remaib fo cetoir, gorrabh a fiadhnaisi
5095] la cach 'arsin conadh becc m-buada nó m- buadhnaisi badh
5096] denta do Poimp de, cidh menic tisadh don Roimh 'ar clod
5097] cinedha dib sein.’


5098] ‘Ni h-inann ocus tisaidh 'ar clod na Gaillia ocus lochta
5099] Lochlainne ocuus insi Bretan.’


5100] ‘In sailti-si fein dano in mor a brígh la lucht airrthir
5101] Assia atat annsud cipe uainn-i bes i cennus na Romha
5102] i r-righi in domuin, ocus ni mor itir ón ar, dar mo breithir-si,
5103] is lainbecc da fuil bad dutracht lasin occlach do lucht na h-Armmeni
5104] do thodail ass ic cosnamh ríghi na h-Etaili do Poimp secham-sa,
5105] ar as becc nach coimhmisccais leo sinn uili 'nar Romanchaib.’


5106] ‘Acht cena is bes coitcenn fon doman uili conidh misgaisiu
5107] lasna tuathaibh na tigerna clechtait forru innat na
5108] tigernada aili, conadh airisin sáilim-si nach diliu leo sút
5109] Poimp itussa fadhein.’


p.378


5110] ‘Mad misi immorro tuc mo conach damh mo teccmáil alt
5111] in lai-si eter lamaib tairisi mo muintire dichra duthrachtaige
5112] fadein, ocus deghaichne caich ic arailiu uainn, ocus fis a n-deglamaigh-sium
5113] accum-sa isna cathaib crodha ro cuirsit maraen
5114] rim ic gabáil na Gaillia & iarthair in domain.’


5115] ‘Ni fhil uaib milidh nach tabair mo cluassa {MS F folio 115r}
5116] aichne for builli a claidim nó for fidren a fogha ic a diubraccudh
5117] cen co taidhli mo roscc a taidhbred fein.’


5118] ‘Atcimsi foraib dano na comarthadha ocus na h-airrdena
5119] na tardsat breicc immum riam, & as follus dam & as cinnti
5120] lem co clofidhe for m- bidhbada tresna h-airrdhenaibh atcither
5121] damh foraib .i. atcim gruamdacht in for n-gnusib, & urspraic
5122] in for n-aigtibh, & tomaithemh romor in for rosccaibh.’


5123] ‘Atcither dam innossa fein im menmain na srotha cro & fola
5124] ic snighi im fiadnaisi, & mededha maelderga na saerclann ic
5125] saltarnaigh forru, & maithi an t-senaidh for anamtaigh & for
5126] ochursnam ina cru fein ocus ina fulradh.’


5127] ‘Amae atúsa innossa ic lainmilled noith immum fein comor
5128] .i. sib-si for dasacht icc iarraid bar leicctiu don cath &
5129] misi ica for fostadh. Cidheadh ar ai mataidh-si ocus logaidh
5130] dam-su in fuirech sin, ar ni ar for misccais fostaim- si sib, acht
5131] ara mett as uraibnius menman dam bith ica for n- accallaimh
5132] re febus na sailechtan fil lim.’


5133] ‘Nach faicthi me ar crith & ar comboccadh re mét mo
5134] degsailechtan, ar ni tartsut na dei riamh maithius mar so i
5135] faicsi duinn intan na fil etrainn & cach maith duthraicmit fein
5136] d'fagbail acht inn rae-machaire becc-sae nammá.’


5137] {MS F folio 115r} ‘Biad-su fein innossa co l-langairit ic scailed ocus
5138] ic tidnacul daip-si ina fil do chrodh i l-longphortaibh na righ
5139] ocus na tuseach ocus na tuath n-echtrand atat annsud.’


p.380


5140] ‘IS cinnti iarum loighidhecht in coccaid-moir si d'fagbáil
5141] indíu nó a pian dano, & dia m-bad í a pian badh urlam,
5142] tabraid-si ar bur menmain a fuilengmais-ne do cenglaibh, do
5143] cuibrigibh, do crochaib, do cestoip.’


5144] ‘Décidh lib amal no bretfatis mo baill-si ocus no berta mo
5145] cenn-su for cathairib in oenaig isin Roimh. Napadh ingnadh
5146] lib-si sin, ar dalta do Sill Poimp, & ni ro coiccill side do duine
5147] riam, ocus ni mo no cocceladh Poimp.’


5148] ‘IS e for snim-sa fil form-sa desin cena, ar, dar mo bréithir,
5149] i fiadnaisi na cath i comrac imberaid an lam-sa fein bas
5150] form-sa, manip me cloes in n-irgail-si, ocus, a dei adurthae,
5151] cena inte bhus uille tarbha do chach gurab é cloes ann, & inti
5152] na digéla ara comchathardhaib arna clodh a teccmail i cinn
5153] catha ris reime.’


5154] ‘Ni h-ed sin do róine Poimp frib antan tarraidh imcumhang
5155] na Eperi foraib, acht ro mudaigh can díthcel i tarraidh da bur
5156] muintir ann.’


5157] ‘Madh misi immorro, bennacht uaim foraib-si, a occa, na
5158] h-imridh neach uaib a lama for an lucht teichfius remaibh,
5159] acht gurab é {MS F folio 117r} gabthai amal comcatharda dhaib inti
5160] teichfius remhaib ann.’


5161] ‘Na tabraid coicill d'athair nó do brathair, nó do carait no
5162] do comfhuilidhi airet beiti a n-aighthi foraib, acht buaidridh iatt,
5163] & geibid na claidhmi dar a n-aigthib doip, & gach oen airisfes
5164] frib gabaidh amhail dergnamait é, & cidh cara fire bes ann
5165] clanntar an claidemn ina loing m-bronn amail bidh namha
5166] uathanaichnidh no teccmadh frib.’


5167] ‘Denaidh eirge do ghabháil bar n-arm festu,’ ol Cesair, ‘ocus
5168] étid co h-oponn siph & innsaigid bar n- inadha catha & comlainn,
5169] ar ni riccim-si a les bar n-ordugud. Ni h-aichenta


p.382


5170] damh for n-inadha catha ina daib fein. IS menic ro coraigsiubair
5171] sibh isna h-inadaib sin docom catha docair maraen
5172] frim-sa cusindiu, ocus intan ro sia agaib co dul asin longphort
5173] immach innossa na saigidh docom a dorus itir ardaigh na
5174] scailter & na tanaighter for coirighthi catha ic techt tar doirsib
5175] imcumcaib an longphuirt & dano na teccat for m-bidbhaidh
5176] co h-opann o bur cúl chuccaibh, ar ni da saigid atát dorsi an
5177] longphuirt. Trasccraidh fuibh iaram fal na leiti-si as nesa doib-siomh
5178] don longphort, & denaidh cessaigdroicet comdaingen
5179] fo for cosaib de, & linaid clasacha in longphuirt do múraibh
5180] {MS F folio 116v} ocus do criaidh na clodh filet impo, cor-risat na
5181] sloigh ina coirighthibh catha inn oeinfecht for reid in maighi
5182] dar in longphort immach. Na dechaidh a bhecc d'iarmairt
5183] don longphort-sa, acht cosnaid co cruaid & co seitrech in
5184] longphort lansaidbir co lain-imat cacha maithesa ann asa
5185] teccatt in slógh troch ut da bar saighidh.’

2


5186] Aitiuscca Cesair co n-icce sin, & is inbechtain ma tairnic
5187] leis deredh a imacollma intan ro eirgetar in slogh uile eirge
5188] n-aeinfir inn aeinfecht dochom a m- both & a caprach & a pupall,
5189] d'étiudh a l-luirech & do gabail a n- gaisccedh & d'airitin a n-arm,
5190] & do thochaithemh a prainne laithidhi re techt i cenn
5191] mórgnim & mórsaethair inn imbualta & erghaile in catha moir.


5192] Ba maith leo-som in celmaine do rala doib annsin .i. a n-armu
5193] & a m-biada do teccmail co coimhirlam da saighid.


5194] Gabait iarum na slóig ic tocaithem a prainne laithidhe
5195] co h-enda etarbuasach an-b-forusta annsin: araill dib ina suide,
5196] ocus araill aile co h-urchrom eccobsaidh os a m-bordaib, ocus a
5197] n-urmor uile ina sirsesam ar dorsibh a pupall ocus ar belaibh
5198] a m-both.


p.384

2


5199] Cesair féin immorro ni ro fogluais asin maigin i tarrustair
5200] e, {MS F folio 117r} acht tuccad prainn mesardha do, & ro tomail
5201] re h-ed n-athghairit í .i. a teora laechmírenna d'feoil geisechtaige
5202] la teora deogha fina Falernecda immaille friu.


5203] Tuccsatt a fianlach frithalma a arm timcell catha co
5204] Cesair gurrus-etestair é forsin tulaig i m-medhon in mórlongphuirt.
5205] Ro gap iaram da assan aeingela iarnaidhe imma dib
5206] sliastcolpthaibh. Siat glanta gleorda glainidhe. Siat niamdha
5207] nemmergidhe cona m-bondbaigib dilsi degfuaighthe druimlethair
5208] fotha, cona cassnaithchib caiti cruaidhsnithib coimtenna
5209] columdai ic imfostadh a n-uruachtar & ic cassadcengal
5210] a cuarbel im certmedon da sliasat inn airdrigh. Tuccad a
5211] comgha cnis & a corpditin catha imme .i. cathluirech dluith
5212] drolach dualach degfigte derscaighte d'úriarann.


5213] Ba din doiti, ba coimet cinn, ba comga cuirp, ba h- anacal
5214] anma, ar ni cumgad rind no faebhur a tolladh no a tesccadh.
5215] Deithbir disi on ar fuair a h- urgnamh co h-ollomhda augdurdha,
5216] & a fobairt co frichnamhach firglic a l-lendaib inmara olarda
5217] itharda ola indara fecht ann do boccadh & do righniugadh,
5218] {MS F folio 117v} do suntugadh ocus do sofilltiugud a adbair. In
5219] fecht aile immorro no foibrigti do crúadugadh & do chaitiugud
5220] a drol a grethaib gleorda glanusci & a sruthlintibh lindglanaip
5221] linduaraibh & a h-aibhnibh aillib ochurglassa firtuaiscirt
5222] Lochlann i coicrichaib ammritib etoirtechaib ind uarda
5223] adhuair aigreta bathuaidh. gurbo menmarc la Cesair nach
5224] boi i m-mórsocraiti Poimp oenarm catha no coemsadh aendrol
5225] da drolaib do tesccad.


5226] Tuccad a caithchris cathae & comlainn im Cesair dano.
5227] Clarchris columdha glaeta glolethair sin do druimlethar teora
5228] n-daimseicheth n-dartada arna n-acomal & arna n-daingendluthachadh
5229] do glaed & do sechim & do bitumin. Clarland cummaide


p.386


5230] credhumha i comfhata & i coimlethan in creasa sin 'arna comdluthachad
5231] friss. Clar airgit oeinghil co n-aireccur oir forloisccthi
5232] fair da somaisi iar n-imechtair. Fiartarstnana orda &
5233] airgidhe, & cach treas tarstnan de iarann aithlegta oeingel
5234] 'arna coimeccur on burd co araile de. Fiacalcorrana croma
5235] creduma isin dara cind de. Stuagluba umhaidhe dar braigdibh
5236] na corrán sin isin cinn araill {MS F folio 118r} re h-iadhadh
5237] ocus ro h-oslaccadh im cnes ind airdrig, co n-gabadh in caithcris
5238] sin dó ó filltibh a occsall co l-lethan a les.


5239] Ro cuir Cesair a claidem orduirn inóenaigh uadh annsin,
5240] & ro congladh a cruadhclaidem comlainn for a cliu i forciupul
5241] an cressa sin .i. claidem cruaidh corr-cotut claislethan
5242] colgdha coilgdírech cona croseltaibh comdaingni comtairisi de
5243] iarann secda sithrigin sechtlegta fair, co cetheora traigedh
5244] toimside trenmiled o ta a urdorn co a ind. Teora basae laoich
5245] ina lethet. Do raighnibh & do togaidib & d'firdingnaibh na
5246] lann laingér lanchruaidh lainrigin lancotut Lochlannach in claidem
5247] on frisna geibed iarn na cruaidh do cruaidhiph na cruinne,
5248] na tinne do tinnib in talman, na crann, na cnaim, na carrac,
5249] na daingen do daingnibh an domain uili.


5250] No stuaglubadh Cesair in claidem sin inn aimsir ainesa,
5251] co tibead a inn re a urdurnd. No sceinnedh-lingedh in
5252] claidem ina coilgdírgi cetna doridisi re brafad sula no re luas
5253] menman duine, acht cena ba iar cein máir no tairised don
5254] cressnughadh ocus don crithnugudh no gabad fair ic asccnam
5255] ina dirghi fadein. Ba cosmail & ruitne greini fri h-usce
5256] a taitnem {MS F folio 118v} ocus a taidhbredh airet no bid for a crith.


5257] Mairid in claidem sin fos i n-aigrecht athri & senathri
5258] ina set maic & úi & innúi, ic sil Iuil Cesair inn inniumthigh
5259] na Roma. Cach imairecc catha cusa tocaibther é ni congabur
5260] fris.


p.388

2


5261] Ro gabad immo cend dano dar maelat a luirighe seachtar
5262] corrchathbharr círach crúandathach serigh sronach sogabaltae do
5263] iarann aithleghtha orchumtaighthi, cona sronlainn imlethain
5264] iarnaidhe, co cumtach credumha fuirri dar agaidh an airdrigh
5265] ass, co n-ditned a srona ocus a beolu, co n-gabad i comarda
5266] fria a smeich.


5267] Ceithre remurbuinne iarnaide ass dar a culu sectair, co
5268] cethra uvullmellaibh cruinni cruaidhiarainn for a cennaibh co
5269] n-gaptais na clobuinnedha sin o brud in cathbharra co bil an
5270] cresa boi immo do dhín ocus do dhitin a muineoil ocus a
5271] formna ar beimennaib na claidem ocus na loirgfhertus catha inn
5272] imtruastadh ocus a n-imforran an catha moir.


5273] Da clobuinne caiti cethardruimnecha do iarann aithlegta
5274] cona n-inneoin-traigthibh tanaidib tuinighthi fothu i coimlenmain
5275] na luirighe for cechtar a da gualann, co cennaibh dlochtanacha
5276] dedhailti forta fri h-ocharchimsaibh {MS F folio 119r} an cathbairr
5277] cona tortromadh a troma for cond ind airdrígh ocus co n-ditned
5278] a bragait ar beimennaib na claidem da gach leth. Caelchorrana
5279] cruaide cnes-tsaidthe & minslabraidh segda seimi
5280] seic-rigne ic fuaigel ocus ic imfostad in cathbairr sin i n-drolaibh
5281] na luirighe for cach leth, cona bai cumang a n-dedhailti
5282] no co n-deiligti do reir a aiccenta & a ailgesa iat.


5283] Ro gabad a inncomurtha impirechta imma cenn iar n-uruachtar
5284] .i. a minn righ. Minn airgit oingil essidhe co mineccur
5285] oir deirg fair. Sreth-linedha certa coiri comarda ina mórtimcill
5286] and do mairgreit & do cristaill ocus do carrmoccul & do
5287] lecaib togaidhib tiri na h-Innia airtheraigi arna tairmimurcur-sen
5288] i cropaiph en & ethaiti dar in sliab teintidhi a Partus Adaim
5289] co tir na h-Innia, cona cathairib credhumae fothu, cona snatheccur
5290] oir forloiscti ic a n-imfostadh. Ceithri bennchobair aeingela
5291] findruine uasu. Drumlorga don tinni corintecdai eatarru,


p.390


5292] tinni cumuscda sin do choimhlegad na n-uile tinne, eter iarann
5293] & stan & luaidhi & uma & or & airget, co n-deilb nathrach
5294] neimidhi for in drumluirg sin. Bai do beachte & do bertnaigti
5295] & d'urspraicemlacht ocus do beoamlacht a innill atar la gach fer
5296] no teccmadh ar agaid Cesair as cuicci{MS F folio 119v} no lingfedh
5297] la gach ceim no cingfedh an t-airdri, gur vo métugud
5298] urgraine do-som sin.


5299] Tuccait ina docom dano da craisech cennglassa ceinnlethna
5300] croremra co n-ocht slightib seimi slemanrignibh do brichtbuinnib
5301] neimhi arna sádudh i slesaib a slend, co slipadhcainnledh
5302] socarchain solusta saignentae fortae, co taitnem-taidhlig etroicht
5303] glain aigreta innta, co r-rinnaithi eoa for a n-innaibh, co
5304] n-aithgeri altan for a n-uillib, cona n-dib sabcrannaibh comfata
5305] coimreide coimdirgi coimremra inntu, co na n-dib n- iriellaib imdaingnib
5306] iarnaidhib fotha.


5307] Balclan gelglaici Cesair i tacmaisi crainn gacha craisigi
5308] dibh. Sect semann-clui uriarainn co remet medoinmeoir miledh
5309] in cach seim arna sadudh co cert comard tre cro-innsma
5310] gacha craisigi dib.


5311] Tuccad a guaileiri catha co Cesair annsin .i. cuarsciath
5312] amlach aladhbreac engach-bommanach uammannach uainecdha
5313] imelchruaidh ochtcobradach, cona sciathrach imcoimsi
5314] ecclannach imlethan do croicnib leoman 'arna lansuathad le,
5315] cona h-imelbord imdaingen iarnaidhe ina h-imtacmac, cona
5316] lethanloss inncael uiriarainn fuithi, cona socht focobradaibh
5317] cuasta corpchruinne cenncorra ina crobuailidh comaird comeccair
5318] {MS F folio 120r} immon fossadh- cobraidh moirmedonaigh, amail
5319] mintighi im rightheach, no amail tulcha urisle im ardchnoc.


5320] Slatbuindedha coimremra coimthenna coimdirghi credumha
5321] co n-urcbalaibh allmurdha inta 'arna lecon co laindiles re


p.392


5322] lergaib droma in scéith, co n-gabtais co forscailti fiartarstna o
5323] cathairibh na cobradh for cach leth, co luptais a n-enna dar
5324] in m-bordbil iarnaidhe sin isin leth araill.


5325] Delba loiscenn & leoman & draicci & grib n-ingnech &
5326] nathrach neimidi & anmanna n-ercoitech 'arna rinnadh co h-adhuathmur
5327] ind etarfasaighibh na crosbhuinnedh cengail sin ro
5328] batar tairis.


5329] Brichtscribhenna briste catha 'arna scribadhrinnadh ind do
5330] lamaibh druad & idhal & arracht & ammaiti & ancraitmech,
5331] cu m-ba lor d'uathbhas do bidbadhaib timcaisin fair i r- rae catha
5332] no imairicc.


5333] Mad cathcliath comhlainn immorro do congmail ina
5334] agaid, ni bai i n-aenaimsir fris fer folilsadh.


5335] Étiudh cathae Cesair conicci sin.


5336] Cid iat sloig Cesair dano, nirbo erisi in abairt an airet
5337] sin, ar in cein boi-siomh fein ic airitin a arm ro eitsiut in slog
5338] uile iat frisin re sin .i. ro gabhait assana uaigti imdluithi iarnaidhi
5339] im cois-sliastoib curad occo ocus luirecha dluithi drolacha
5340] deghfhighthi d'uriarann im cnesaib, & corrcathbarrae {MS F folio 120v}
5341] coema cruan-cumhtaighthi im cennaibh, & caithcreasa clardhae
5342] columda brecrinnta bolgacha tenna tailci tairismecha im taebu.
5343] Ro cengailti lannclaidme aithgéra ailtnidhi i truaillib togaidhib
5344] for a cliu.


5345] Ro toccbait dairedha digainne derg-ruadha do slegaibh
5346] slipta slemonchruaidibh & do chraisecaib ceindlethnaib & do
5347] mhanaisib dirgaibh druimnechaibh re gelguaillip curadh os a
5348] cennaib.


5349] Ro coirgit leibenna dluithi daingne dithoghlaidhi do
5350] sciathaib caemae corcurderga a timcell gacha tuinti sloig diph.
5351] Tanccatar fon tochim-sin & fon tuaruscbáil docum Cesair
5352] airm i m-bai for in faichthe forfairsingg i m-medon in
5353] mórlongphuirt. Cach tuath & cach tinól ocus gach tocustal


p.394


5354] dib ina cathbuidhein dluith degcoirigthe for leith, ar nirbo
5355] miadh no maisi nó menmanradh la morslogh dib a sochraidi
5356] curadh do cummusc for slogh aile cenco taidhbred Cesair co
5357] suaichnidh iat & co n-ordaighedh fein gach degairecht dib ic a
5358] inad catha.


5359] Ba mor in t-adbur metaigti menman do Cesair, anraidh
5360] na h-Eorpa d'ascin fon samail sin chuicci as gach aird da longphort,
5361] ar robtar imda aghmura na degslóigh do dechatar
5362] ann .i. airecht indrigh allmurda {MS F folio 121r} argdha ardmenmnach
5363] allata innsaigtech Almaine. Fianna ferrdha fuilecha
5364] fergacha forusta forrancha firduilge forniata Franc. Milid
5365] mera muirnecha merdana mormenmnachae Morian. Sluag serig
5366] seitrech subhach sommata so sochineoil soerclanda Saxan.
5367] Buidhne bailci beoda briscci brigacha bunata bagacha baranda
5368] Bretan. Anraidh occa fureacra aistreacha antronta aduathmura
5369] na h-Espaine. Gaillmilid garga guinecha gaiscedhcha grenn-fholtacha
5370] na Gaillia. Laechraidh lonn létmech luthmur lista lainmer
5371] leaburmongach Lochlann. Oclaich ailli innelta escaidhe
5372] uretroma utmalla airdgnimacha na n- insi & airir inn
5373] occiain fuineta & iarthar-tuaiscirt an talman.


5374] Cenmotha dano inn ail nemcumscaighthe & an t-uchtcnoc
5375] airdshlébhe & in t-all gaibthech glasmara & in murtonn móranfaidh,
5376] & an breisim bratha, & an buinne dilenn, & an diliu ic
5377] tuili, & in linn lacha icc linadh, & an ruadbuinni robartae ic
5378] rith, in crobuaile catha sin, in sithmuine sluagharmach, in
5379] damrad dichell dur-dhoiligh dasachtach .i. trenfir tenna tairisi
5380] tatlaighti an talman & cruaidhmhilid cuartaighte na cruinni re
5381] cois Cesair, óccbaidh ainnsercc ainmin anacardach na h-Etaili
5382] sein, {MS F folio 121v} ocus righamsach romer rotren rodiumsach
5383] na Romanach fein ro batar do certleth re morsocraiti


p.396


5384] Cesair for faighthi in mórlongphuirt i muigh na Tesaili in
5385] uair-sin.


5386] Atracht Cesair & drong mor da mhaithibh imme d'ordugud
5387] na slog sin & da n-airemh & do corugud a cath. Nirbho
5388] h-adbal itir imat a sloig-siumh a n-agaidh na socraiti di-airmidhe
5389] ro bai icc Poimp da innsaigid, ar ni raibe siumh uile do
5390] socraiti coimlin ina m-boi do Románcaib amain i farradh
5391] Poimp. Ar rob í so nuimir sloig Cesair & airemh a socraiti
5392] in la sin .i. ceitre .xx. cath do curadaibh cengailti & do miledhaib
5393] foglama gaiscidh & tricha míle traigtheach acht becc,
5394] & deich cét in cach mile dip-side, & aeinmili marcach.


5395] Do-roine Cesair techta óencatha dibh-sin uile ina tri lorgaib
5396] druim ar druim, dluithi, daingne, doscailti. Ro coirig a n-etedha
5397] catha impo .i. D. marcach isin dara h-aircend dib & an
5398] coimlin cetna isin aircenn araill. Tainic fein cusin tuinti trenfer
5399] tarrusair immailli fris ic ordugudh na slogh, gur gab a inadh
5400] catha & comlainn itir raignibh a righmhiled inn airenach a
5401] etarmhedhoin in catha moir-sin. Ar ger'bo corp óenchatha uili
5402] iat-somh, araaisin is amlaid ro bai gach & gach {MS F folio 122r}
5403] roduine ocus gach tuisiuch togaidhi & gach flaith forglidhi
5404] dib co maithib a miled & a degmuintire dilsi & a trenfer tairisi
5405] ina crobhuailidh timcill immi budein da imdegail ar a escairdip
5406] & fri h-ursclighi inn agaid a bidbad daracend inn imforrain in
5407] catha moir.


5408] 'Arsin tra ro forcongairt Cesair fein forru o guth mhor
5409] fogluasacht fon samail sin a n-agaid a m-bidbad dar slisbord in
5410] longphuirt immach. IS nemlesc ro freccradh in forcongra sin
5411] la h-anradha Eorpu in uair-sin. IS mer, is dian, is discir. is
5412] dasachtach, is dicell, is dicuinn, is deinmnetach, is tren, tenn,


p.398


5413] tulborp, tinnesnach in tulscan trenrethae tuccsat asinn inad
5414] sin immach do saigid a namat.


5415] Cemadh Cesair gach aenduine dib, no cemad ic iarraidh
5416] airdcennassa na Roma no imperechta in domain do fodein no
5417] beith gach aeinfer aca, ni sanntaige & ni dichra & ni duthrachtaige
5418] no raghdais docom innas amal rocotor annsin, gur
5419] rucsat 'na n-urgluinib leo ina m-boi do gharrdhaib & do puiplib
5420] ocus do bothaib bronnfhairsiunga beloslaicti etarrae ocus slis
5421] an longphuirt, co n- dernsat cesaig-droichet fo a cosaib d'faltaibh
5422] in longphuirt & do muraib a clod, gur rancatar ina n-oenbroin
5423] aentadaig oen catha can dedhail, gan scailed, gan scainredh
5424] forta noco riachtatar dar clarmagh na {MS F folio 122v} Tesaili dar
5425] longphort immach, co ro dirighset uile co h-oponn inn oenuair
5426] & a n-aenfhabhull i frithagaid Poimp cona socraidi gach n-direch.


5427] Poimp immorro, o duruacht side edh forcsena for longphort
5428] Cesair, ni ro impo a agaid & ni ro tairinn a righrosg,
5429] acht beith ic midhemain & ic mórdecsain for in longphort.


5430] Nirvó cian in forcsiu do-somh cena intan atconnairc in
5431] sruthleccad sloigh lanmoir dar lethbord in longpuirt imach da
5432] saigid .i. lucht an iarthair & occbadh na h-Eorpa, & na h-eltadha
5433] ilbreca imluatha uasta .i. na mergeda iairlepra erplecha
5434] eiteacha, & na h-onchona corpchaela craesderga & na bratacha
5435] lethna lebra lanscailti, & siatt for meirbliugud, & for fiarlubgail
5436] & for foluamain lasna aithechaibh aerdaib, & la sithlaicc
5437] & la fidren na fanngaithi dus-fainic.


5438] Atconnairc dano na dairedha dluithi digainni dergruada
5439] do slegaibh fota faebracha os a cennaibh, & a n-englumma
5440] aigh ocus a n- innech urbadha & a tinfas bodbae re bonaibh
5441] na sleg sin do tuagaib tana togadaibh & do biailib imlethnaib


p.400


5442] oenfoebrachaibh, & do bogadaibh bircennaip benncrommaibh
5443] & d'fogadaib feta fogablaigi & do
5444] beraip bodba birguirt-rinnaithe.


5445] Atconnairc dano taitnem & taidhligh & taiblenaigh na
5446] circhathbharr {MS F folio 123r} cumtaighte ocus na minn righroedroct
5447] ocus na n- glasluirech n- gleordatha, & na n-inar n-orchimsach,
5448] & lainnrech na lethansciath lanmor ic a n-imurcur for uillennaib
5449] na n-anradh, occus ar rightib na rigmiledh, & ar guaillib
5450] na n-galgat n-gaisccedhach, & ar cle-corpaib na curadh comnart


5451] Atconnairc dano solustaitnem na saigetbolg socarchain
5452] arna suidiugudh for slesaip na soerclann cona fothaib clardaib
5453] fotae, cona forclib finnargait forta, cona m- belbordaibh credumha
5454] fríu, cona cruinnchimsaib coimfighthi do ilcenelaibh gacha
5455] partainge isin bith arna coimeccur co frichnamach firglic firamnas
5456] inn ochurdruimnib a n-uamann da cach leith, cona toimsib,
5457] techtaide do raignibh na saiget sainighthi arna n- ordugud
5458] inntu & do neoch na tailledh isna saigetbolgaibh dib batar
5459] ina topnasgoib cengailti for a caithcreasaibh na curad cona
5460] cennaibh corranda cruaidrinnaigthe forna saigtibh sin ar na
5461] foibredh aruilibh dracon ocus leoman & a neimib nathrach 'arna
5462] fothraccad a l-lennaib legtae in oir forloisccti, cona fethcrannaibh
5463] snasta slemnaigti inntib, cona fidradaibh brecrinnta forta,
5464] cona snathcenglaib seimrighnib sitaidhi leo, co lasfadh {MS F folio 123v}
5465] in t-aer i n-aimsir a n-diubraicte dib.


5466] Ba h-i toimtiu Poimp for tus ica tencaisin fon toichim sin,
5467] co m-ba do buain glassgort na Tesaili no ragdais amal ba
5468] gnath leo gach dia reimi. O 'tconnairc immorro na buidne
5469] niatae naimdide & na dirmanna aigh, & na h-ogo armtae &
5470] na caithcliatha cengailti coirigthe can fuireach, gan essnadadh,
5471] ic dirgad ina certagaid cuicci, tainic socht ocus imuamon
5472] aiccenta & cumsccughadh menman do, & ba celmaine móruilc


p.402


5473] do-sumh sin, ar ni tarla do turcairthi catha nó imairicc riam
5474] cuicci ni no cloechlodh a menmain no a aiccned, no do beradh
5475] nach n-urecclai fair.


5476] Arai sin ni ro leicc-sium co forcsinach fair in uruamon
5477] mórsin, acht ros-folaig ocus ros-diamlaig in meiti ro cumaing.
5478] Tanic iarum for in foghurcosta ard-aibinn allata aird- ermach
5479] tarrustair fai i timcill a slogh & a muinntire, & ro gab for a
5480] n-accallaim & for urail degaiccnid forta & calma do denamh,
5481] co n-ebairt friu:


5482] ‘A degmuinter,’ ol se, ‘is e so an la ic a fuilti iarraidh co
5483] fata. IS e so an scur ro sirsiubair ar in cath cathardha. Na
5484] bidh dicell occaibh festa, ar ni fil ni aili ann {MS F folio 124r} do gnether
5485] act dul i muinighin na n-arm ocus an iarainn. Cach
5486] fer accaibh iarrus rochtoin co a crodh ocus co a muintir sired
5487] a l-loss imberta a claidim i trat-sa rochtain dia saigid, ocus gabaidh
5488] occaibh for n-uile maithiusa do bith i m-medon etraibh
5489] & bur namaitt for lar in maigi-si na Tesaile i trat-sa fein, & in
5490] dream occoinn as seitrige coisenas iat a l-los na n-arm as leo
5491] ragtait asin maig-si anos-sa.’


5492] ‘& as coraite duinn-e a cosnam co seitrech, ar issind ata
5493] for fir, & as linn coingenat na dei adarta. Ar damad edh
5494] bad ail leo-sidhe mo flaithius do bein dim-su & righi an domain
5495] do tabairt do Cesair, do bertais bas dam-sa, ar asam senoir
5496] cena, ocus dano ni fil d'feirg na n-dei frisin Roim ocus fri
5497] poiplib an domain co coimetfatis meisi doibh damad form
5498] badh raen.’


5499] ‘Dar lim-sai dano tuccus lim accmaing maith tochair docum
5500] in maigi-siu indíu. Tuccus lim amh maithi an t- senaidh Románaigh
5501] uile doneoch as béo dibh, ocus ina n-deachatar bas dib
5502] dano da mairtis indiu is lem-su no cuingéntais, ar is me ata
5503] for fir. Tuccus lim dano cineda dí-airmhidhe airthir an domain


p.404


5504] ocus lucht a cathrach & a caistiall, conar' tinoil oenri ar amus
5505] oencatha riemh tinol a barsamla. Ar atat airm {MS F folio 124v}
5506] an domain uili, ota in poil deiscertaigh cusin poil tuaiscertaigh,
5507] immailli frim-su i trat-su cenmotha dano drecta uaiti ocus sceolanna
5508] terca filet do lucht iarthair an domain i f-farradh Cesair annsud,
5509] & nach faictisi fein nach filet side lin for fobarta-sa, & dar
5510] lim-su as edh as denta friu, a lecon cuccainn inar n- ucht &
5511] benna an catha do diabladh ina timchill cona raibe asrus
5512] eluda occo, & bidh lor uathad uainn-e d'imbirt lamh forthu
5513] 'arsin, ar ni fil la Cesair slógh folartnaighes dar n-armaib uili.’


5514] ‘Biaid drong mor linn immorro ic na bia feidm aili isan
5515] cath acht a n-gaire catha do tabairt namma i cumma chaich.
5516] Ata araill aile ann imman coir daib calmae do denamh
5517] .i. tabraidh ar for n-aire & cretidh co daingen co fil an senadh
5518] Románach uili i trath-su, etir mnai & fer & occ & sen, ica
5519] for nertadh & ica for n-etarguide im calma do denam do
5520] coimhét a saire doib, & da n-etrain for cumachta Cesair.’


5521] ‘Ocus da m-beith accam dano asrus etarguide foraibh ina
5522] n-diaid-sin, nirbo ró nó furail lim me fein com' clainn & com
5523] commaim do luigi foen fo for cossaibh da for nertadh ar ammus
5524] maithiusa do denamh.’


5525] {MS F folio 125r} ‘Araill aile ann dano 'man cóir daib calma do
5526] denam, ar mana cloiti-si in n-imairecc-sa remum-sa indiu,
5527] biad-su im deoradh & im loingsiuch ó sunn immach. Bidh
5528] ascaid cluichi la Cesair sin, & bid nairi dermair daib-si. INNí
5529] aile bad doigh ann immorro gorab túsca bas i m- belaibh-si innas
5530] mo bheth indíu im senoir ic foglaim foghnamha do duine aili,
5531] & me i n-airdrige an domain cusindiu.’


p.406

2


5532] Ro toccbatar na h-aithescca-sin Poimp tra menmanna na
5533] miledh & aiccenta na n-occlaech atcualatar iat, & atract nert &
5534] fergluinne na righflaithi Roman ic a n-eistecht, goro linait uile
5535] iatt do saint ind imbualta & d'faelscudh imberta na n-arm, & rob
5536] ferr leo n-aeinfecht do dail ina m- belaib innas an ní bad
5537] oman no bad uireccla re n-airdrígh d'foghbáil co brath.


5538] 'Arsin ro gapsat na catha cechtarda co coimdichra comduthrachtach
5539] ic gressacht a muinteri do saigid araile, ar ro bai
5540] an ferg & omun a n-delighthi re a conach ic gresacht muinteri
5541] Poimp docom in catha. Ro boi immorro sailechta na ríghe
5542] & ailgius fogbala in conaigh ic gresacht muintere Cesair ina
5543] n-dail, cona boi dichell na ailsecht ic slógh dibh ic saigid
5544] araili, & ni ro ansat don reimim roretha sin ro gabsat forru
5545] nogor' comfoiccsigset for {MS F folio 125v} aenre machaire, cona bai
5546] acht edh inurchuir eaturra.


5547] O ro comfoiccsig iaram dona slógaib cechtarda cona
5548] bai acht edh athgairit a n-imdiubraicthi etarra, ro reccratar a
5549] lama da saighetbolgaib finndruinighthi. Ro innletar a saighti
5550] snasta sruibgérai for srengsnáithib ciarthaib cotatrighnib a fidbac.
5551] Ro coirighsit a coirrmera coilgdirgi i l-lathrib a taball tul-amais
5552] & i suaineamnaiph siti soidiubraicthi a fogad feig faebharglan,
5553] & a m-bir m-bodba, & a sleg snaidti slinngergorm. Ro tennsat
5554] a traighthi re tulpartaib an talman. Ro boccbertnaighset a trealma
5555] diubraicthi asa n-guaillibh. Ro dhirighset radarca a roscc rinnger
5556] rinnsholus rena n-urchuraib do saighin a m-bidbad.


5557] Tuccsat aichne for aighthib na n-aichenta fo a n-ercomair
5558] isin cath. Ro aichensat amh a n-aithri & a senaithri, a
5559] m-braithri, & a macu, a clemnu & a coicceliu for a n-inchaibh
5560] ann. O ro aithgensat immorro a cairdiu & a coicceliu


p.408


5561] & a comfuilidhe i cinncomair friu, ro shocht forta, & tainic caer
5562] chonnailbhe doibh ic faiscin na fircarat ar agaidh na n- urcor
5563] i n-airenach in catha.


5564] Ro congbattar iarum a l-lama sinti fon dhiubhracad. Ni
5565] ro cuirset cor dibh, acht amail tarraidh in tultapadh íett,
5566] {MS F folio 126r} ar nir' leicc in nairi doib impodh o a n-inadhaibh
5567] catha, & ni ro leicci in baidh doib dano gnimh inn imairicc
5568] i n-agaid na n-aichenta.


5569] Ro batar fri re cian icon imdecsain sin for lathair in
5570] catha, & ni ro diubraic neach araile dib, acht a fogadha fuirighthi
5571] urlamha for a meraib, & a l-lama sinti oc irnaidhi na
5572] h-imgona, ar ni ro cumaing nech dib a arm do dibracad ria
5573] n-araili.


5574] Fota badh coir na lama sin cenae d'fostadh & d'irfuirech
5575] can a l-lecon lasna gnima do ronta ar trill dibh. Ar as garuair
5576] gur' cuirset na lama sin docum bais in coimlin na fetfadh
5577] in cined doenna d'foccbail i n-oenaimsir co brath doridhisi
5578] cidh co sidamail no beitis o sin ammach, can cath, can coccadh,
5579] gan marbadh duine ettorru. Ar iss edh innisit auctair na Roman
5580] féin, conidh maithiss ro bai, & conidh aithisscel aisnesen
5581] flaitiusa na Roman riem dareis an catha sin, ar ni raibe less
5582] no cathair no caislen isinn Ettail nar'bo lan don occbaidh
5583] Romanaig co n-icci an la sin. Batar fása immorro a n-urmhor
5584] o sin amach, & ni ro linait riam.


5585] Cach cath & gach coccad, gach ár & gach airlech {MS F folio 126v}
5586] ocus gach easbaid dano do ratad isin doman riem, as co cath
5587] in lai sin no cuirthe ar bharamail. As friss no samhlaighthe
5588] gach olc, & ni ro samladh sumh fri h-olc aile riamh. Nir'bo
5589] h-ingnadh iarumh cemadh ainesccaidh la neach imlúadh a
5590] lam ann docom in catha sin. Araisin tra frith neach no imluaided


p.410


5591] a lama re cach ann. Dia friss cena, ro ba mór in mire,
5592] ocus rob adbal in miciall, & ro ba dana in dasacht don oenduini
5593] ro derlaic a arm & a lama d'imluadh & d'imbeirt re
5594] cach isinn uair sin, ocus Cesair fein cidh iter can a armu
5595] d'imbeirt ann. Crastinus a ainm an fir sin, occlaech derrscaigthech
5596] do sainmuintir Cesair eside.


5597] IS annsin iarum ro dírigh Crastinus a geilmer gaiscid
5598] i suainem in lethga letartaigh ro bai ina laim, conus-tuarccaib
5599] i comarda fria cluais, gurros-bocc ocas coros-bertnaigh, gorros-croith
5600] ocus coros crithnaigh, curros-cass ocus curros-certaig, go
5601] ro la rot rourcuir di ocus a fidren bodba ocus a siangaran aigh
5602] eiste, co tarla 'na seol neime ocus 'na h-innell urbadha í sech
5603] bil in sceith, dar brollach na luirighe, i m-mullach a ochta don
5604] fir bai for a inchaib isin cath araill, co n-deachaidh fot ferlama
5605] da crund cruaidh cethardruimnech {MS F folio 127r} for slicht a
5606] glaisiarainn trena druim siar sechtair ar tregdad a cridhi ina
5607] certmedon.


5608] Cidh seitrioch foruair as can anmain foraccaib. Nocurb
5609] athair gan clainn, immorro, ocus nocar cenn cen chuiri, ocus nocur
5610] túisiuch gan a buidin, ocus nocurb urfoccra fogla for
5611] fann in t-urcur sin tarlaic Crastinus, ar ni boi for ti diubraicthe
5612] do shluag Poimp no Cesair aenduine nar' aithris in urchor
5613] sin.


5614] IS annsin iarum ro sinnitt a n-organa aigh, & a cuirn
5615] comairc & a caismberta catha leo .i. a stuic ocus a sturgana
5616] ocus a n-adurca furfhoccra, ocus a cuislenna catha, gur ro
5617] buaidredh an t-aer leo do glaeidhbeicedhaigh na stoc slescam
5618] slemonsholus, d'ardgairmnigh & d'fogurnuall na n-adurc, do
5619] buiredhaigh ocus do comghair na corn & na cuslennach.


5620] Ro eirgettar tra aiccentai na n-anradh & menmanna in
5621] morsluaigh leosin, ocus tuargaibset gaire móra os aird. Ni ro


p.412


5622] toccbait reimi-sin no ina n-deghuidh isin doman gairi a m-barsamla
5623] sin. Deithvir on, ocus sloig na cruinni domanda uili
5624] ic eighmigh inn aenfecht ar in aenmuig-sin. Ro lin mac-alla
5625] na gairi sin {MS F folio 127v} mothra ocus caillti, fedha occus fidhneimhedha,
5626] tulchae ocus sleivti, aibni ocus essu, allu ocus
5627] inberai in tire uili.


5628] Ro siacht a m-bresmaidm ocus a fuamannai ocus a freccurtai
5629] co fircleithi sleibi Olimp in conair on cusna rancatar
5630] goethu no toirni na nell uretrom etorbuasach inn aeoir fuasnadhuigh
5631] riamh. Ro freccrait na gairi-sin & na nualleigmhi
5632] cetna i comhglendaibh slebhi Heim, & inn uamhannaip imdorcaibh
5633] shlebhe Peil, & i m- bendaib bitharda sleibi Pinn, ocus i caircibh
5634] cenngarbae sleibi Paing, & in all-cnocoip agadlethnaibh slebhi
5635] Oeta, ocus in n-uiliph diamraibh ocus ditrebaibh na Tesaili arcenae.


5636] Ocus ba h-adbur urecclai dano dona slógaib con-uargaibhsett
5637] na gairi sin fein eistecht re a freccurtaibh doridhisi asna
5638] h-inadaip sin ina n-docomm, ina m-bui do graigibh & d'almaib
5639] ech ocus indili, ocus do tretaib torc ocus mucrad, & d'ailbinibh
5640] oss ocus alltu eccennais, ocus do damraidh diceill dásachtuigh
5641] i foithrib na Tesali.


5642] Tanccattar inn aeinfecht lasna gairib sin co m-batar for dobur
5643] ocus {MS F folio 128r} for dasacht i timcill na cath for lar in
5644] muighe, co n-derna fot crithach don muigh fo a cossaibh,
5645] ettar daini & alma ocus innili, cona bui a samail acht mad
5646] talamcumsccughadh tisedh ann, co ro rainset ratha ocus cathracha
5647] & caisteoil & tempaill dea & relci idal ocus cumtaighthe
5648] cloch & claradh in tire lasin toranncrith mor sin, gor'bo moiti
5649] ba difulaing doibh cloistecht re fogurmuirn in muighe
5650] fos, cona búi a barsamail acht amail bad bann don brath do berta
5651] isin uair sin ind.


p.414

2


5652] La soduin ro cotar na slúaig for a trealmaib diubraicthi,
5653] & ro gabsat ica n-imluad do cechtar in da leithi. Batar di- airmidhe
5654] re n-airdmes iat-sen. Robtar imda amh ic a n-imluadh
5655] etarrai fogadha faebracha & bera bodhbha biraighthi & cuailleda
5656] cendloisccthe ocus saighti foibrighthi fororda occus
5657] mulclocha glac & liacca lamh & uvuill-mill iarnaidhe & pluicmill
5658] luaide & crundchlocha taball.


5659] Ba h-e tricci & imluas inn imdiubraicthi leo conach bui nach
5660] tairisimh for a n-urcoraib occo, no nach n-uiresbaid, acht a
5661] m-bith ina n-dluithneoll dubdorcha isin aer uassaibh can tolladh,
5662] can tanughadh airet batar na sloig for a trealmaibh diubraicti,
5663] {MS F folio 128v} co ro dicleithset solsi ind láei forru ind airett
5664] batar na dorchata dermara sin dar na cathaibh & dar maigib
5665] na Tesali uile fothu, amail niullu fleochuidh, no amail dobur
5666] n-dubciach, nó amail dall-fedha i foghamhar, co tuititis iarom
5667] 'na frasaibh neimhi & 'na tolaib tromfertana i cobradhaiph na
5668] scieth, ocus i tulaib na starga ocus na m-boccoiti, & i n-drolaib
5669] na luirech & i corraib na n-dillat, i cennaip ocus i corpaib
5670] na fer & na n-each, comtar ile fuile forta & crechta & cnedha
5671] & letarta dileighis.


5672] Nir b'inann duthracht la lucht na n-diubraicte-sin cena, ar
5673] ba se duthracht dreime dib cona dibhraictis urcor n-imroill isin
5674] cath, can guin carat no esccarat de. Dream aili ba se a n-duthracht
5675] guin a n-escarat nama. Drem aile ba ferr leo co taethsad
5676] a n-airm dimain asa lamhaibh isin talamh gan guin
5677] carat no escarat dibh.


5678] Acht cena ni boi a cummus-sin leo-som, ar ni fer d'airithe
5679] no aimsed neach and, acht a n-airm do diubraccadh isin aer
5680] os na cathaib co tuititis for na slogaib amail ro ordaigedh
5681] an toicthiu no an t-urcor iat. {MS F folio 129r} Acht cena as mo ro
5682] fairrgit sluagh Poimp desin ina sluagh Cesair, ar as dluithe ro
5683] batar & as lugha ro soichtis na h-airm an talam treotha.


p.416

2


5684] In crobhuailidh bodba dano ro ordaigh Poimp, co m-maithibh
5685] in t-senaidh immi in n- airisin ind imbualta & i tuinighthe in
5686] catha moir ro tairisetar a n- inadaib a coss for lar in cathae,
5687] ocus ro dluithigsit co daingen iet. Do ronsat amdabaigh n-doscailti
5688] dib & scellbolg do sciathaib ina timcell & uasaibh, co
5689] m-benadh bili in sceith ria araile dib. Indar-lat cona bai ní
5690] badh eislinn doib acht a n-airm fen dia crechtnugad ar a rodlus
5691] ro innletar iat, ocus as inuectain dia coemsaitis a lama do
5692] luth no a n-armu d'imirt i n-agaid a m-bidhbadh isin rodlus i
5693] r-rabhatar fos co reithfitis carpait ceithirreidh foraib.


5694] Morsocraite in domain immorro do dechatar i toirithin Poimp
5695] .i. ciniuda na h-Aissia & na h-Affraice, & lucht na n-innsedh do
5696] muir Torrein. Ni ro dluithighset re socraite in t-senaidh Romanaig,
5697] acht batar co h-edluith esraiti uathu for leith. Araidhi
5698] ni ro saigset ind imairicc fos biucc, ar bói tincoscc o
5699] Poimp forru cona remtiastais in crobuailidh moir i m-batar na
5700] Románaig i frestal na h-ergaile.


5701] IS annsin ro innsaigsett eitedha catha Cesair & a marcsluagh
5702] {MS F folio 129v} ocus a mergeda & tosach a shloigh co sanntach
5703] in lathair i n-ucht muintere Poimp. Ro leicced marcslog
5704] muinteri Poimp ina n-agaidh side dia fubtad & ro fosaigset
5705] imairecc n-ugra forru.


5706] O 'tconcatar dano socraiti Poimp sin ni ro cumhgadh a
5707] n-imfostadh, acht ro meabaid sruithleccadh da saigdeoraib &
5708] da n-occmiledhaiph etromaib & da n-oes occbaid & da n-glaslaith,
5709] cois ar cois frisin marcsluagh, cur' gabsat a n-inadh imairicc
5710] fir ar fir i l-lathair in catha friu.


5711] Ro feradh an cath co ferrda annsin iaram, & atrochratar
5712] sochaide re h-edh n-athgairit annsidhe. Ro airig Cesair airsidhecht


p.418


5713] muintire Poimp 'arsin, & rob omhan lais sodh da
5714] marcsluagh & da mergedhaib & do thossach a sloigh rempu ara
5715] deiniu ocus ara dighaire & ara edlús ro innsaighset a muinter
5716] an cath, & ara rodhlus tangatar muinter Poimp.


5717] IS edh do roine iaromh, ro coirigh co obann a cathai
5718] coisidhe ina stuaigh bodhbha i timcill a marcsluagh ocus a mergedh
5719] & lochta in tosaigh, conach soiti asa n- inadhaib iat.


5720] Ro cothaig iaram in n-imairecc ina h-inad amlaidh sin,
5721] & ro dedhail Cesar brotlom sloig romoir for leith uadh, ocus
5722] ro chuir co tinnisnuch uadh iat i timcioll {MS F folio 130r} in
5723] catha, co tancatar da lethtaibh dochom slúaigh Poimp in conair
5724] na ro shailset a taidhecht etir ina n-docom & in t-imairecc for
5725] congbail ina inadh fein fos.


5726] Ro scuchsat co seitreach da saigidh & ro doirtset co dana
5727] forta iat, cona rainic o marcshluagh Poimp impodh da frestal
5728] intan ro clannsat muinter Cesair a craiseacha crannremru i m-bruinnib
5729] & i n-ochtaib & a n-aiblenaib a n- each, co l-lingtis in
5730] arda na h-eich, co tecmaitis na marcaigh foena fothaibh & fo
5731] a cossaib. Ni h-aitheirghi no leiccti doiph, acht no scartitis
5732] muinter Cesair a cinnu da claidhbibh dib.


5733] Ni ro gabadh nach n-eisimul o muintir Poimp .i. o na
5734] coisidhibh batar ettarra, acht ro comtuaircit uili, ar ni ro leiccit
5735] a córugud no a n-ordugud doib don leith dia tancus cucu.
5736] Bai immorro da deini & da tricci ro tuairgit intan no bid
5737] an fer dibh acc triall a aighthi d'impodh for a bidbaidh d'ferthain
5738] comlainn fris ni roichedh leth-impodh lais antan no chlandadh
5739] in fer do muintir Cesair in craisigh ina cnes no do beired
5740] rucaill don claidem dar a muinel co n-eiscced a cend da
5741] cuil-meidhe.


5742] Nirbo fota ro bai an cath can dul {MS F folio 130v} do lethleth
5743] annsin, ar ni bhói ic socraiti Poimp acht fulang a marbtha, &


p.420


5744] muinter Cesair a n-aenar ic gnim inn imairicc, ar rainic
5745] coimdilsi ann etir longaib bronn na sochaidhe ocus claidhme
5746] muintire Cesair.


5747] Ro treiccsett na cineda barbarda & in t- socraite a naire
5748] annsin, & ni tucsat da n-oidh, ocus ni ro cuimnighset a n-inadha
5749] catha do congmail, acht ro impodh a marcsluagh i
5750] cend a coissidhi, ocus tuccsat uile a n-aigthe for aenleith
5751] 'arsin, etir coissidhi ocus marcach, ocus ro coimdilsighset na
5752] dromanna do muintir Cesair.


5753] Nírbtar feich obtha la muintir Cesair sin, ar ro ghabsat
5754] co sanntach dian-dichra dluith- denmnetach ic a tuargain ina
5755] n-diaidh ic clandadh a craisiuch ina corpaib, ic sadhadh a
5756] slegh ina slesaib ocus ina n-airnip ocus i fasaib a taeb, ic
5757] coimgerradh a cos ocus a caeldromann, a méidedh ocus a
5758] múinel da tuagaib & da claidhbip, ic brud a formnadh ocus
5759] a cloiccend da n-gunfainnip niadh ocus da loirgfertsibh catha.


5760] Rob ainmesardha in t-ar tuccadh annsin. Ni raibe modh
5761] no mesair forar' marbad ann. Nir'bo h-ingnad sin cena, ar
5762] gérbo linmar lúthmur data deglamaigh in lucht marbta ro bai
5763] ina n-diaidh-siumh ni tainic dhibh airlech in neich {MS F folio 131r} do
5764] fetfaidthe do marbad ann don th-slúag ro teich dibh ar a
5765] n-imat ocus as a n-dlus ocus ar reidhe in muighi. Acht cena
5766] ni h-asslach fuaratar, ocus ni maithom n-anacail ocus ni trocaire
5767] ro dechad forra, acht lor a n-aiccnidh ocus a menman do
5768] tuitim dib lasin slógh ro bai ina n-diaidh.


5769] IS amlaid sin ro taipnedh socraite Poimp don muigh.


5770] Ranccus iarsin cusna buidnib medonchoib ocus cusanu tenn
5771] ocus cusan tairisi ocus cusin laim ar culu ro bui ic Poimp


p.422


5772] .i. in brainech bodba ocus an t-innell aigh ro h- ordaighedh n-airis
5773] inn imbualta ocus i tuinighthi an chatha moir, airm i
5774] r-rabatar treoin ocus tigernadha, treabaind ocus tusigh ocus
5775] commiti ocus cennturi, conssuil ocus comairlidh & cuingidhi na
5776] Roma & lucht gaiscid an t- senaid Romhanaigh, ocus teglach
5777] Poimp impo.


5778] Ocht catha & ceithri fichit cath do mhiledaib armtha &
5779] dá .xx. mile traigthech & .x. cét in cach mile dhibh-side ina
5780] corugad oencatha, & Lentulus consul co ceithriph leigionaibh
5781] lain-imdhaibh imaille friss i m-beind cli in catha, & Domit
5782] tuseach cathrach Corpin cusin lin cetna ina beind aile, & Scip
5783] mac Scip maic Scip Affracain co moirthinol na Cilecdha immi
5784] i n-airenach a etermedoin in catha cetna.


5785] O ranccatar muinter {MS F folio 131v} Cesair in cathfhal neimhi
5786] sin, ro coirighset co dlúth-daingen immo tigerna iat ina n-aenbroin
5787] oencatha. Ro gabh cach a inad imbuailti ann, amal
5788] ro coirigit iat o thosach, ocus ro h-ordaigit, ocus tuccsat a n-aighthi
5789] uile a n-óinfhecht ar an cath mor sin muintire Poimp.


5790] Ba gairbiu ina gaeth, ba deiniu ina seitedh teinedh, ba
5791] troma ina tuile, ba treisi ina ruadbuinne roburta, ba merburba
5792] ina tot murtonn in mormara ro h-ucht alla no airdsleibe, in
5793] tolg & in tulscan & in ruathar roimher roithren roborb
5794] roidhiumsach ruccsat i cenn na caithetarnaidhe sin ro bai ic
5795] muintir Poimp.


5796] Nirbo luth re letredh doib-sium on cena, & nirbo turrac
5797] gan tubha, & nirbo reim gan freassabra, ar ba cruaide ina
5798] carrac, & ba daingni ina dair, & ba tairismighi ina tulach
5799] & ba fostu ina sliabh in fothughadh & in cothughadh ocus
5800] in fossughadh & an fairisiumh do ronsat muinter Poimp for
5801] a cinn.


p.424

2


5802] Ro fuirgeadh conach catha Cesair annsin, & ro tairis an
5803] t-ag ann. Ro fosaighedh an ergal & an t- imairecc ann. Ro
5804] congbadh an cath ina inadh. Ro timairgset impo & ro ansat
5805] occa for a scath ina m-boi {MS F folio 132r} do slógaib co h-anbail
5806] enda easraiti for scailed ocus for scainnredh fo maigib na
5807] Tesaili da gach aird dibh. Ar ni socraiti eachtrand nó ciniudha
5808] comaighthe no buidne barbardha ro gniset an cathugud
5809] annsin etir, acht firmuinter diles & senáes gradha Poimp ocus
5810] Cesair .i. milidh merdana mormenmnacha & gasraid gaisccedhach
5811] an t-senaidh Romanaigh adiu & anall, na h-aithri & na
5812] maccu, na braithri & na clemhnu, na carait & na coiceili, ucht
5813] re h-ucht & a n-agaid araili.


5814] Rancatar na catha cenn i cenn annsin cona raibi dlug
5815] diubraicthi no edh urchuir ettarru. O immarainic doib iarum
5816] ro lupsat na latha gaile, & ro cromsatt na catha cechtarda
5817] annsin ic slaigedh a sciath & i fochlithar a starga ocus a
5818] m-bocoiti. Ocus ro cuas leo dano i n-urdornaib a claidhemh claislethan
5819] coilgdíriuch & i rúadhbholgánaibh a sleg snasta & i
5820] m-muinighin a manaisi & a l-laigen lethanchenn, & a craisiuch
5821] crófairsing crainnremar, cu ro coirighset co comard a r-renna
5822] bodba biraighthi docom araili, co m-ba samalta re sraitsligidh
5823] crandcha comairdi eter da lini lanfotu do tighibh taeibhshlemhnu
5824] & do caprachaib comdluta claraidh inn aen na {MS F folio 132v}
5825] rigbaili romor in clardroichet comard comdluith coimreidh
5826] coimdiriuch dorighnedh do ruadh-crandgail na slegh slinngorm
5827] leo, eter na da scellbolg dluithe deghcoirigthe batar do clarscíathaib
5828] moraib aladhbreacaip da gach leith dibh adiu & anall.


5829] Co cingfitis ríghna rotroma, nó seisi sloigh romoir, no
5830] assain fo n-eiredaibh fortha on aircenn co araill don cath


p.426


5831] cechtarda can scainredh gan fannughadh, can fescred fortha
5832] ar a cruas & ar a caiti ro congbait a n-iriella i n-dornoib na
5833] n-deglaech, & ar a sonairte ro saidhit & ar a daingne ro
5834] dingit a slenna & a fograinne i cnesaib crechtnaighthi na
5835] curadh comnart do cechtar in da leithi, go ro dailit luirecha
5836] tonnaidh ocus deocha dianbais i m-beolaibh sochaidhe ettarru,
5837] gurro trasccrait ilmhile re h-edh n-athgairit for in lathair sin leo.


5838] Do ronait ochra ammalta i cosmailius bili bernaig do bordaibh
5839] in catha cechtarda 'arsin, uair gach airm i m-bitis na
5840] treinfir talchara & na milid mormenmnacha & na h-erredha
5841] aigh & na galgata gaisccidh in n-airenachaibh na cath no
5842] bristis bernada mora, & no bertis {MS F folio 133r} tolga aidbli isin
5843] cath for a n-inchaib, co n- ascnaitis airenaighi na cath i n-glacaib
5844] araili amal renna mara for tír no tiri for muir.


5845] No mudhaigtis dano treinfir tabarta na tolg sin focetoir
5846] i crislaigibh na cath n-eachtrann, co n-dunta in scellbolg
5847] sciath daraneisi co tairsedh riaghail dromann an sceith
5848] for airenaigibh na cath isin coir cetna doridhisi.


5849] Ro bai cach uile co coimdichra fo coimfeidm isin cath
5850] o sin immach, ar ro cotar uile airenaigi inn imairicc, & occbaidh
5851] inn imbuailti for imbirt a claidem & a l-laigen & a n-gunfainni
5852] niadh & a l-loirgfertus catha ann.


5853] Ro cotar na curaidh ba coimnesamh doib da culaibh for
5854] a slegaib senta & for a ruadhgaib remra romora & for a
5855] manaisib fata faebracha, & cach oen nach rainicc imbualadh
5856] no imguin occo ro gabsat for tuargain a m-bidbad da trealmaib
5857] diubraicti darcenn a carat & a coimmiled, co m- ba
5858] samalta re h-aireccur cetha cloichsnechta for cumhtaighibh cloch
5859] no claraidh comtuaircnech na liacc lamh & na cloch n-glaice,


p.428


5860] & na crunncloch as na taiblib, & na n- uballmell iarnaidhe dar
5861] tulaib na sciath & dar lannaibh na luirech & dar circhimhsaibh
5862] na cathbarr.


5863] Ba samalta re h-ordaibh urshlaide for inneoin trici & treisi,
5864] bailce & brigmaire beimonn na claidem claislethan & tuairgnighe
5865] {MS F folio 133v} na tuagh n-daingen n- defaebrach & tromsliustan
5866] na lorgfertus catha dar bilib na sciath, dar formnaib
5867] na fer, dar leicnib na laech, dar ochurchimsaib na n-assan iarnaidhe
5868] in gach cern & in gach cuil don cath.


5869] Ba samalta re bolgaib sidi icc seited bolgfadhach & seitfedhach
5870] & uffolgach na n-anradh ic urgabhail a n-anala & ic a
5871] telcon doridisi, re tricci na m-beimenn & re dlus a n-imbualta
5872] & re h-aidhbhliu na fedmann no fuilngitis in gach aird don cath.


5873] Ba samalta re solusnellgail ciach ica toccbail in n- airde re
5874] teas n-greini a tus laithi solusta samhraidh in brat- nellgal oeingheal
5875] atracht uasu do cailc na sciath scamanta 'arna scris
5876] d'faebraip na tuagh & na claidem & arna seitedh inn urarda
5877] do sheitfedhaigh & d'analfadhaigh na laechraide & na fer fortren
5878] ic fulang na n-anforlann & ic imluadh a n-gnim n-gaisccidh
5879] isin cath.


5880] Ba samalta re saignenaibh tentidhe tre nellaibh urettroma
5881] aeoir sidedha na saiget solustae, gristaitnem & taidlenach na
5882] tuag & na claidem & na n-arm n-aith n- urnocht ica n-imluadh
5883] & ica n-imclaechladh os cennaib na curadh, a rigthib na rigmiled,
5884] & a l-lamaib na laechraide, re luas na m- beimmenn &
5885] re bailce inn imbualta & re h-imfoicsi na toccbal & na tairnemh.


5886] {MS F folio 134r} Ba samalta re h- imaithigedh & re siubal na
5887] saithe
m-bech os a m-bechlannaib i l-ló ainli inn imaithiged
5888] imdluith imfoccus no bidh immosech suas & anuas os a cennaib,
5889] .i. cobrada na sciath & cira na cathbarr & slenna na sleg
5890] & cinn na craisech & faeburoghadha na tuagh & blaga na


p.430


5891] claidem combriste ic diansceinmnech & ic dianleimnech i n-urarda
5892] suas & ic prap-tintodh anuas ina frithseol cetna doridisi
5893] 'arna combrudh uile tre airsidheact na n-anradh i m- medon in
5894] mórchatha.


5895] Ba samalta re slamaib snechtaidhe ic snighi no re tuighe
5896] rigbaile romoir ic a scuabadh ina dluithibh deilighthe re gaith
5897] roitrein amal ro snigset monga & fuilt & ulchae & trillsi na
5898] trenfer do corraib na tuagh & d'uigib na claidem & do cennaib
5899] na craisech & do slennaibh aithi ochurgera na slegh sliptha &
5900] do rennaib na ruadhghai.


5901] Ba samalta re sruithlinntip abannshleibi ic siledh tre caraidh
5902] cloch srotha & srebana na fola flannruaidhe ic tepersin
5903] tre drolaib na luirech a cnescorpaib na curad isin cath.


5904] IS dichra neimhiarmartach ro feradh an cath iarsin. Ro
5905] ba neimneach in comrac, roba cruaidh in comthuargain & in
5906] coimhchrectnugudh & in coimcherpadh & in coimcheppad do ronsat
5907] curaidh in catha cechtarda ic gabail a fedmann catha forru.


5908] Ní rabatar gairi catha occo osin immach.


5909] {MS F folio 134v} Ni ro sinnit stuic na sturgana no adurca aigh
5910] nó cuirn comairc no cuslenna catha leo, o rancatar a fedmanna
5911] catha for na curadaibh occo, ar ro bai a n-obair & a feidm
5912] ic a fulang.


5913] Atcluinti ann cena neithi imdha agmura adhuathmura aili.
5914] Atcluinti ann am tulguba na sciath & clobeimnech na
5915] claidem & fidren na fogadh faebrach & scretgaire na slegh
5916] slipta & sibhsanach na saighet.


5917] Atcluinti ann briscbruar & bresmadhmann na n-arm n-aichtidhi
5918] n-urnocht ic a m-brudh & ic a minugudh i l- lamaib
5919] na laechraidhe.


5920] Atchluinti ann fetgairi na slegh ic a sadudh & feoil-beimenna
5921] na tuagh ic a tairnemh & sustgal & urshlaide na loirg-fertus
5922] catha ic a n-imluadh.


p.432

2


5923] Atcluinti ann coicetal na claidem claislethan coilgdírech
5924] re tulaibh & re bilibh & re bordaibh na sciath scellbolgach,
5925] re drolaib & re dualaibh & re slabradhaib na luirech, re claraibh
5926] & re cimsaib na cathbarr, re fiaclaibh fer & re cnamaib
5927] curadh & re muinelmeidhibh miledh.


5928] Atcluinti ann cubranach & bolgfarnach na fola flannruaidhe
5929] ic tepersin 'na taesccaibh & icc snighi 'na sruthanaibh a
5930] h-aladaibh & a crechtaibh na curadh ar slechtaib na n-arm.


5931] Atcluinti ann srengal na luirech ic a m-blogadh & ic a
5932] m-bretcadh, & echrais na n-anradh ic a n- imbirt, masladach &
5933] tusledach na trenfer trascairte, & lecraide na laech ic furmiudh
5934] na m-beimenn, & cnetach na fer ic a fulang.


5935] Atcluinti an claignech na cenn ica claidhbed, & ruchtgal
5936] na muinel & na meidhedh {MS F folio 135r} dar éis na cenn, & faisbedgarnach
5937] na m-bruinnech & na m-bronnann daréis a n-inne
5938] & a n-inathraigh, & carnfadhach na curadh ic etarscaradh re n-anmannaib
5939] & ic blasachtaig bais.


5940] Atcluinti ann bodurfuamann compur na triath & na trenfer
5941] ic tuitim i crislaigaibh a sciath, & blaidredhach na sciath
5942] ic a scoltad fotha.


5943] Atcluinti ann uchbadhach & accaine na n- occlaech ocus
5944] seitfedach na senoiri & geran na n-galgat & cuadan na curadh
5945] & muirni na miled & uilg tuilg na trenfer ic dith a nert, &
5946] ic sarughad a n-glond gaisccidh & ic fortamlughadh co forranach
5947] forta, & ic fulang a n-anforlainn romoir.


5948] Atcluinti ann allgotha móra arda allmurda na n-uasal
5949] & na n-airdrig & na n-armann ic fubtadh a m-bidbad & ic
5950] gresacht a muintire im calma do denam.


p.434

2


5951] IS annsin ro gab Cesair dano for toccbail a gnim rigda
5952] os aird isin cath o 'tconnairc a fedmanna catha for cach. Ro
5953] lin bruth & brigh, & faelscadh & dasacht & confadh & mire
5954] menman & aiccentae é o' tconnairc in cath ic a congbhail ina
5955] agaid, cona bai a samail acht amail innister in Badhbh catha
5956] do beith cona sraighlibh fuilidhibh ina laim i timcill na cath ic
5957] aslach inn imairicc for na slógaib. Ba h-amlaid sin do Cesair
5958] trena muintir & ina timcell, ar ni fagbaiti nach n-uresbaidh
5959] fair i tús nó a n-deiridh, no i m-beind no i medhon no i cúil nó i
5960] ceirn nó i n-aird nó in-aircinn nó inn airenach don cath,
5961] acht atar le lucht cach {MS F folio 135v} inaidh dib-sin as ettarra a n-aenar
5962] no bidh, & se gan anadh gan airisemh o tus co deiredh in catha,
5963] ic drud & ic dinge & ic dluthughadh na slogh isin irgail, ic
5964] nertadh na nía, ic laidedh na laech, ic gresacht na n-galgat, ic
5965] muilliudh na miledh, ic brosdad na m-buidhen, ic urail inn
5966] anta, ic tennadh in tairismhi, ic aslach na h- innsaigthe; co tabradh
5967] som fuilled morneirt & calmatais i m- menmandaibh a miledh
5968] & a n-aiccentaib a óccláech tresin n-greasachtbrostad sin, ge
5969] m-ba dichra duthrachtach no beitis reimi ic slaigi a n-escarat
5970] & icc airlech a m-bidbad.


5971] No bidh can airisemh dano ag adhmoladh a n-imbualta,
5972] & icc brethugudh for a n-gnimaibh gaiscidh, ocus ic mes a
5973] m-builled & a m-bemenn, & ic sirtincaisin a claidemh, dus cia
5974] dib isa claidem ba cróderg uili d'fuil no ba dercc rinn no
5975] faebur nammae, nó cia dib no laccadh a feidm catha, no cia
5976] no tennadh ara omun-sumh & ara uráilemh, nó cia dibh isa
5977] claidem no ferad in crecht, nó cia do beradh an beim co furmiudh,
5978] nó cia no fuirmedh in beim da m-bítis a righthe
5979] for comboccadh & for crithnugudh o dornchor in claidim co
5980] a gualainn.


p.436

2


5981] In drem ann dano isa claidhbhi no maelta nó isa h-airm
5982] no briste no dhailedh Cesair focetoir a n-daethain airm gan
5983] uiresbaid doib. In drem ghonta nó bidh icon imbualad & a
5984] sreabana cro & a taescca fola ic tepersin dar a crechtaibh
5985] {MS F folio 136r} dos-roichedh Cesair ocus no druidedh a bassa fri
5986] belaibh a n-alad noco roichedh uadh a n-daethain sop ocus
5987] inrech da n-étaighib inntu.


5988] In dream dno uilimarbta ann, immorro, no brostaigedh
5989] mileda úaru ina n-inadhaib, & na milidh na freccratais a
5990] gut-som nó a forcongra fochetoir immi sin no gressadh-sum
5991] & no imáinedh reimhi iat de urlannaib a sleg noco n-gabtais áit
5992] inn imairicc.


5993] No mhuinedh & no suaicentaighedh na saerclanna & raigne
5994] na Roman dóibh. No tairmisccedh impo daesccursluagh &
5995] daine dinnimhe dereoile do marbadh. No asslaighedh & no urailedh
5996] fortho immorro lucht cadais & ceimend n-onorach & sil
5997] righ & rodaine in t- senaidh do mudugadh, ar as trena n- díthugudh
5998] ro sail-siumh righi & flaithius d'fogbail do fein & da
5999] muintir.


6000] Do ghnidh buidechus mor & do beiredh moladh adbal for
6001] in dreim no diubraictis cinnu a carut co forníata uatha ar
6002] tabairt aichne fortha, & siat fein ar na n-dicendadh-side ar son
6003] escarat, ar ni finntais sochaidhe dib cia frisi fertais a comlann,
6004] ar no ditnitis na sceith & na luirecha & na cathbharra iat, conidh
6005] arna marbadh & arna fodhbughadh do beirtis aichne for
6006] cennaib a carat & for a collaibh nochta ina fiadnaisi.


6007] Ba h-aicher ainmin anacarthach ainseircc ro feradh in
6008] caitgleo-sin muintire Poimp & Cesair. Rob amhnus inn imguin.
6009] Roba tric in t-imbualadh. Rob imluath {MS F folio 136v} inn imdeghail.
6010] Roba garb in galach. Roba mor miceill. Roba borb


p.438


6011] brathamail in commarbadh & in comhmudughadh ro bai for
6012] maigh na Tesaili an uair-sin leo.


6013] Mor corp saerclannda soicineoil do comartatar claidhmhi
6014] claislethna curadh ettarra. Mór laech luthmur laimtenach ro
6015] letrait do laignib lethanglassaibh etarru. Mor cnes curad ro
6016] cerbbait do saigtibh snasta a sithbacaibh etarra. Mor taeb
6017] treinfer ro tollait do slegaib slipta slinnlethna etarra. Mor
6018] n-dromcla n-deglaech ro daingin-tuairgit do liaccaibh lamh & do
6019] loirgfertsibh catha eturra. Mor milidh merdana mórmenmnach
6020] ro mudaighit do manaisibh murnechaibh etarra. Mor fer
6021] firduilech foirniata ro foirrgit co forranach tre imforcraidh in
6022] eccomlainn etarra. Mor m-buiden m-brigach m-borrfadach ro
6023] fostait i m-buailibh bais & inn ithlannaib ecca etarru. Mor n-airdrígh
6024] n-uasal n-oirdnidhe forar' h-imredh midhiach ettarru.
6025] Mor n-deighfer fial forusta forbfaili ro chotar d'aittib urgranna
6026] anaipche ettorru. Mor n-occlaech alainn agedchain,
6027] & mór senlaech sirduilech? serbsrón do rochratar i n-othurligib
6028] ecca ettarra. Mor rig rogarg rodiumsach, & mor
6029] tuisech tenn talcur tairismech isa meic & isa h-úi & isa carait
6030] & isa comshloinntigh {MS F folio 137r} ro comhdigbait immailli
6031] friu fein ettarru.


6032] Ro fasatar ocus ro forbretar iaram cuirp & cinn & colla
6033] na Románach sochenelach i m-medhon in armaigh iarsin, co
6034] m-batar 'na carnaib & 'na cnoctulcaib comarda & 'na n-druimnibh
6035] & 'na n-dumadhaibh dimóra ann can cummusc daerchlann
6036] no daescurslógh no daine n-dereoile forra, acht madh fir-frema
6037] dilsi na Roman fein amain do neoch as rigda & as saire
6038] & as soichenelciu tainic riam dib im sil Reim & Romail &
6039] Iuin, Uuilt & Mair & Mairc & Meteill & Sill & Scip & Caitt &
6040] Cuir & Camill & Catrin & Corpin: im sil Faib & Vair & Antoin
6041] & Luig & Lucil & Torquait diumsaigh, & im sil na rigflaithe


p.440


6042] Romanach arcena & na n-deigfer n-dingmála ro chinsett o Aeneas
6043] mac Anacis & o Asccan mac Aeneása anuas cusin aimsir sin
6044] in air moir i muigh na Tesali.


6045] Acht cena gérbo imda cuirp deglaech & colla saerclann
6046] ina faenlighi for muigh na Tesali isin uair-sin, araisin roba
6047] suaichnid airerda corp inn oenocclaigh ic fagbail bais ettarru,
6048] & as allata mormenmnach ro cuaidh docum n- écca .i. Doimit
6049] tuiseach cathrach Corpin isin Etail. Lainfear gradha & cuingid
6050] comairle don airdrigh .i. do Poimp, eside, intan tainic Cesair
6051] for tosach a shlogaid isin Etail. Ro fobair {MS F folio 137v} an fer
6052] sin a caistiall do congbhail ina aghaid & gan gialladh do etir
6053] & gan a ríarugudh, co n-deachaidh Cesair ar eiccin for an
6054] caistiall, go rabatar a aittrepaidh & Domit fén for a
6055] commus. Co tucc Cesair a sáiri dó, & gur' leicc imshlan
6056] uadh é dochom a tigerna fein.


6057] Tarla Cesair annsin cuici dano & Domit for anamthaigh ina
6058] freslighi isin ármaigh, & crechta letarta fata fiartarstna mora
6059] tairis & tregmadhae doimne difhulaing & mersce dileigis ann,
6060] & se fein ic a imbirt ocus ic a fothraccadh isna linntip dubfolae
6061] & isna h-aibnib cro batar fo cosaibh na curadh isin chath.


6062] Tencais Cesair fair, & anais os a cinn isin cath, & asbert
6063] fris: ‘Sirsan duit beith amlaidh sin, a Doimit,’ ol Cesair; ‘as
6064] failidh linn do scaradh re coimitecht & re comairle Poimp, ocus
6065] in cathughad do gnim darteis festu.’


6066] ‘IS failid lim-sa dano,’ for Domit, ‘tocht saor docum bais
6067] amal teigim, & Poimp ina tigerna damh, & t'facbail-si dar m'eisi
6068] gan clodh catha for mo cairdibh beos.’


6069] IS inuechtain ro fogluais a beolu frisin m-becc n- urlabra-sin
6070] intan ro línsat dorcata an bais a rusca & dus-fainic in
6071] suan suthain & dubchotludh iarnaidhe inn ecca, & ro scar a


p.442


6072] ainim re a corp, & fuair bas ar maig na Tesaile{MS F folio 138r}
6073] amlaidh-sin.


6074] IS truag tra ro bas isin cath 'arsin.


6075] Rob imda ann fuaim saigte re setnaigh saerclann, &
6076] fuaim claidib ic a clannadh i corp, & fuaim sleigi ic a sadudh i
6077] slis, & fuaim tuaighi icc tesccadh treinfir, & fuaim biaili ic
6078] brudh bidbadh, & fuaim luirgi re luirigh, & fuaim cloichi re
6079] cathbarr, ocus mell dar mallainn miledh.


6080] Rob imda ann dano sceith ic a scoltadh, & targa ic a tesccad,
6081] & luirecha daingne ic a n-dianscailedh, ocus asana iarnaide
6082] ic a n-athcuma, & cathbairr ic a combrudh, ocus caithcreasa
6083] ic a cruaidhletradh, & claicne curad ic a claidhmedh.


6084] Rob imdha ann dano meidhi maelderga, & eirrsci omha
6085] úirtescdha, & aladha obela oslaicthi, & crechta urae ainmesardha
6086] & tregmada doimne dileigis, & letartha fata fiarcamma, & fuasmada
6087] garbta gaibtecha, & beimenna tuitmi, & builledha marbta,
6088] & gona bais.


6089] Rob imdha ann dano cuirp cirrthi, & cnis cerbta, & taoib
6090] tolla, & laich lonna letartha, & lama leonta, & cind combristi,
6091] ocus oicc athgaiti, ocus milidh marbta, & galgata gonta, &
6092] anraidh 'arna n-airlech, & colla curadh i cosair cro.


6093] Rob imdha ann dano fir i faenligibh, ocus aighthi frengbana
6094] fuataite, & gnuisi galgat {MS F folio 138v} icc glassadh, ocus
6095] baill basda ic bidgarnaig, ocus suile ic a saebad, ocus beoil
6096] bana ic blasachtaigh, ocus meidheda saerchlann ic snighi, &
6097] scamana tescta ic tobruchtaigh, ocus cinn chruinne i coimrith,
6098] & ruip reptha ic ruchtaigh, ocus uchtbruinnedha
6099] echda ic a n-urtoccbail, ocus cridhedha tolla ic tepersin, ocus
6100] lama letartae ic leimnech, & bonnchosa bana barbardhae ic
6101] brebgail.


p.444

2


6102] Rob imda ann dano deghlaeich ic dula re h-aididh n- anapaigh,
6103] ocus drochdhiach ar degduine, ocus airrlech namhat
6104] ar collaib righ.


6105] Rob imdha ann dano aidedha ecnecha anaichinta, ocus
6106] ernaile imdha étualaing ica n-imbirt for anradaibh.


6107] Robtar ile na h-asrusa ecca, ocus robtar saini na sligthi
6108] bais ro batar re curadaib an catha & re n-occaibh na h-imgonai
6109] annsin, uair drong mor ann & as amlaidh no bitis
6110] ic gnim in imairicc, & na slega & na claidhmhi comtarsna
6111] trempo.


6112] Drong mór aile ann dano, & as amlaidh no bitis ic gnim
6113] in imairicc, & iat 'na suidhe & a cossa 'arna tesccadh fotho i
6114] comarda fri bordchimsaibh a l- luirech.


6115] Drong mór aili ann dano, ocus as amlaid no bitis, ocus
6116] iat 'na sesamh ocus a n-inathraighi for ochursnam re a cosaibh,
6117] {MS F folio 139r} ocus iat icc tuinnsiumh ocus ic saltarnaigh
6118] fortha.


6119] Drong mor aile ann dano, ocus is amlaid no bitis, ocus
6120] siat 'na sesam ar tesccadh a l-lamh ocus a m-ball dib co talam,
6121] & iat icc suinnenaigh a m-bidbadh da n- gúaillibh ocus da cosaibh,
6122] ar ni bidh cumang imghona no imbuailti aili occo.


6123] Drong mór aili et cetera, ocus claidhmi a m-bidbad
6124] arna clannadh ina cráesaib ocus iatt ic comhchoccnamh na
6125] claidem ocus icc atchur a n-anmann imailli friu dara m-belaib
6126] seachtair.


6127] Drong mór aile et cetera, ocus iat ic fuirmiudh in beime
6128] ocus iat fein ic comthuitim docomh láir leis.


6129] Drong mór et cetera, & iat ic tobruchtadh fo cassail
6130] i m-bronn & arm a namat i n-áinfhecht dar a m-bruinnibh
6131] sechtair.


p.446

2


6132] Drong mór aili et cetera & a taescca folu & a sreaba
6133] cro icc snighi asa corpaiph, & ni praipiti no antais don imbualadh
6134] fos noco b-faccbadh a fuil ocus a nert ocus a n-ainim
6135] i n-aeinfecht iat.


6136] Drong mór aili et cetera, ocus iat ina lighi co landluith
6137] re lar, & airm a namhat & a slegha saidhti trena corpaibh,
6138] co n-gabtais in talam-tuinide trempo.


6139] Drong mór aili et cetera, & a l-lamha dessa icon imbualadh
6140] ocus a l-lamha cléa icc congbail a n-inni & a n-inathraigh
6141] inntu.


6142] Drong mór aili et cetera, & iat fein ic dul docum bhais,
6143] & iat ic aichne a n-inaid catha do congbail da macaibh & da
6144] m-braithribh dar a n- eisi.


6145] {MS F folio 139v} Drong mor aile, ocus as amlaidh no bitis, o
6146] tecmaitis a caruit ocus a coibnestu i cindcomair friu, intan
6147] ro soiched co a n-airlech ocus co fodbadh occo, no diubraictis
6148] cinnu a carut i ciana uatha, co m-badh lughaiti badh nar no
6149] badh meabul leo fodbadh na corp, o na tabairti aichni for a
6150] cendaibh occo.


6151] Drong mór ailiu ann dano, is ed do beiredh an t-ircar doconaigh
6152] doib, co m-bitis ic airlech & ic fodbadh corp a n-aithriuch
6153] fodein, ocus o na taircced leo cind a n-aithri
6154] d'folach do bertis testa an talman do lucht a fiadnaisiu nach
6155] cuirp carutt itir no bitis ica fodbadh occo. Uair sochaide cusa
6156] tarla i cinncomair friss isin cath mór-sa maighe na Tesaili
6157] a athair no a mac no a brathair
6158] no a cliamain no a com-chatharrda.


6159] Conidh airisin ro faccsatt auctair na Roman ocus lucht
6160] cummae in sceoil-si comraic an cathu can a n-aisneis ocus gan


p.448


6161] a n-innisin,
co suaicnidh. IS tre cell & tre comairli dano
6162] ro faccsat na h-auctair cetnu righpersannu na Roman can
6163] suaicintugudh a n-gnimradh isin cath, fobith na bad leabur
6164] cuimnighthi folad da clannaibh daneis an scél-su, na ro eirged
6165] misccais ocus miduthracht ina cridhibh etarru fein, intan atcluinfitis
6166] a n-aithri ocus a m-braithri do commarbad araili i
6167] comraictib in cathae sae.