Corpus of Electronic Texts Edition
In Cath Catharda (Author: [unknown])

caibidil 8


818] Dearbairdi in Catha Catharda.


819] ISin ecmung na rea sin & na h-aimsire sin ro faillsighit
820] dona Románchaib faistineada & remtirchanta na n-olc ro
821] badar arcind doib, air ro línadh in neam uasu & in talamh
822] futhu & in muir do gach aird umpu do taidbhsibh ingnaitighibh,
823] ingantaibh & do derbairdibh dermaraib, F. ic tairngire & ic
824] taircedul in Catha Catharda do gnim acco.


825] It e inso na h-airdi aitchesa doib .i.


826] Ro artraigset isna h-aidhchibh sin accó renna anaichinti
827] na ro artraigset in nim remi sin riam, & nar' artraigh barsamail
828] re met & re n-imat & re n-urgrain.


829] Atconncadar dano clar gorm glainidi na firmaminti neamda
830] do bith 'na h-aencorthair lassar & tened os a cind.


831] Atconncadar araili rind ann co ruithnibh roedrochtaibh
832] & co trillsib tendtidib for esrediudh ass, in retlu mongach insin,
833] & ni ro artraigh sen riam acht la cumscugudh flaitiusa, na
834] clodh catha, nó la bás airdrigh. Ro tirchanait in triar sin
835] don cur-sa isin Roimh, air ro cumscaighead Poimp re Cesair
836] asa flaithius, & ro srainead cath mor maigi na Tesaila for
837] Poimp beos. Is triana acais in catha sin fuair Poimp bas &
838] fuair cidh Cesair ara cind.


p.66


839] Atcondcadar athainni tenntidi & locharna lasamnacha &
840] ilbrectad dealb n-ecsamhail na saignen taitnemach {MS S folio 12b}
841] sechnón in aeoir as gach aird. Doraitni ann aensaighnen dib
842] ro dercsaigh de uilibh tenntib nimhi aircheana ar met &
843] solustacht & dene. Ro gab sen asin tuaiscirt atuaidh docum
844] na Roma. Ro tecluim & ro tinoil ina h-uili teinti aerda leis
845] guro bloscastar im ceand na Capitoli rigda & tempuill Ioib
846] isind Roim. Ised ro tircanadh tritsin: Cesair do tidecht a
847] tuaisciurt in domhain do gabail na Roma.


848] Ro artraighset ann na retlanda aidhchidhi i m-midi medonlae.
849] Atceas ircra eisci acco i lansoilsi na .xu.


850] Atconncadar fordorcad for ruithnib solustaib na greni i
851] certmedon lae, & ba met na dorcadad i sein gonar' sailseat
852] la gona lanshoillsi do taithneamh tre bithu doib.


853] Rosceastar sliabh n-Ethna sruaim tened trichemruaid
854] isin t-slis ba comnesa do tír na h-Edaili, gu ro lae ar daini &
855] cethra ann. Ro artraigh ann dano fordath fuilidhi for saebcori
856] mara Turrein fri h-eadh lae go n- aidhchi.


857] Ro scailead & ro fodladh i n-dib blogaibh lassar in
858] tenead bithbi no bith i teampull Uesta na bande. Is ed
859] ro tircanad trit-sin, in flaithius Románach do roind i n-dó etir
860] Poimp & Cesair.


861] Ro erig crith mor & fogluasacht fircalma i fothaibh & i
862] slutraigib in talman, guro fas talamcumscugudh trenadbul de,
863] & ba h-e met in talamcumscugtha sin, gur croithestair slíabh
864] n-Elpa uadh ina m-bui da moilib sena sneachtaidi i m-madmandaib
865] a sliabh & i n-glaccaibh a tulach, guro tuitseat i n-aenfecht
866] de for fíadmaighibh & for fanglenntaibh na tiri ba
867] comneasu dó.


p.68


868] Ro erig commbogad ainbtini dermairi dona frith samail
869] nó cosmuillius riam i crisluch mara Turrein, guro línsatair
870] ruadbhuindi robarta & barruactar a tonn tulgorm taebedrucht
871] clethi na da n-ardsliabh filet impi do gach leith .i. sliabh
872] Cailp isinn Edail & sliabh n-Athlaind i crichaibh Aiffraici.


873] Atcítis dealba & imaigni na n- déi adhartha ic cai & ic
874] derfadhaigh and. Atcítis tolada mora alluis ac siliud a slesaibh
875] & a fraightibh gacha tighi isin Roimh, ic fiugrad in morsaethair
876] no foidémtais 'artain.


877] Tainic airmchrith mor i n-uilibh templaibh {MS S folio 13a} na
878] n-déa isin Roim, conna roibi slegh nó claideb no caithsciath
879] for alcuing intib nach drocair fri lar talman.


880] Atcitis na h-ethaidi aidhchidi acco ic foluamain, F. i soilsi
881] in lae seachnon na cathrach .i. in écthach & inn iatlu & in
882] bubo. Ticdis ois & allta ecendsa na n-dithreb comfogus co
883] n-dentais leptha & cubacla doib for larmedon na Roma gach
884] n-aidhchi. No feartais coin & cuanarta & meic tire na h-Etaili
885] ualla mora sechnon na cathrach gach n-oidhchi. No labraidis
886] na ceithri tre glor n-daenda acco, uair innister isna sdairib intan
887] bui araili Románach ic gresacht a ogdaim & a eri arba fair,
888] ro labair in t-ogdam fris co n-debairt: ‘Cid tai dom trengresacht,
889] a oglaich?’ ol se, ‘uair is taescu atbelat na Románaig
890] innas domelat ina fil d'arbannaibh acco.’


891] Ro tusmit geni torotharda imda isin Roim intan sin, co
892] met cuirp, co n-ilar lam & cos & cend, co linadh oman &
893] imegla a maithri fein ica teancaisin.


p.70


894] Atcluintea comtuaircnech na cnamh i m-medon na comrar
895] i n-uilibh adnaictib na cathrach gach n-oidhchi. Atcluintis allgotha
896] aighthidi & ardgairmneach aduathmar i fedhaib & i fidnemedaib
897] na h-Edaili, & ni faicte cuich do gnith insen.


898] Atcite na foiscti & na fantaisi & na h-allcailli ifernaidi i
899] n-imtacmung na Roma gach n-aidchi, gu ro facsat lucht na
900] margad & aitrebaidi imectraca in baili a treba & a tegdasa
901] re h-uathbas & re cridenbas na taidhbsi donarfas doibh.


902] Atcithea in badb catha gach n-aidhchi, & a h- aithinni
903] giuis for derglassad ina láimh & a trillsi natharda nemidi ic
904] dresechtaigh immo cend ic aslach in catha for na Romanchaibh.


905] Atcluintea isin aidhchi acco fogurnuall na stocc, tulguba
906] na sgiath, fidren na foga, glonnbemneach na claideb, geoin na
907] cath ic comruc, & ni faicthea cid do gnídh inni sin.


908] Atcluinte accó allcailli Sill ic taircetal in catha catharda.


909] Atconncadar araili aeghairi badar i m-bruigibh srotha
910] Aniein inti Mairr ic togbail cind asan adnacul. Is ed ro
911] tircanad trit-sin, samail in catha catharda ro gníead etir Mairr
912] & Sill do gnim doridisi ic Románchaib.


913] Ro gabsat sagairt na n-dea & na m-bandéa ic uchbadaigh
914] & ic golgairi sechnon na cathrach & ic edarguidhi na n-dea ic
915] iarraidh edrumaighthi na plaighi-sin forro. Is ed no ráidheadh
916] {MS S folio 13b} gach fer isin Roim: ‘atathar ic comallad faistini ’Sibill
917] banfatha innossa dona Romanchaibh’, ar iatt, ar is edh ro
918] tircan
Sibill banfaith, discailiud in flaithiusa Románaig ar trill.


919] Ro as aduath mar & imegla isin Roim la taidbsin na
920] n-derbairdi sin inti, & focres comairli ic lucht na cathrach


p.72


921] cidh do gentais do sin. Is ed ro cindset iarum, lucht fessa &
922] eolais do tocuiriud cucu a tir Tuscia, ar ba gnath lucht ceirdi
923] draidechta do bith inti sein, & ba bes do Romanu dano faithi
924] in tiri sein do tocairiud ina n-docum in gach am no tomaithead
925] egendail forro.


926] Tucait intan sin dano faithi Tusceta cucu, co m-badar isin
927] Roim. Atbertsat na Romanaig riu ara fiastais doib trena
928] fessaib draidechta ceta moruilc ro tircansat na derbairdi dermara
929] ro artraigset acco. Badar da primfaith derscaigthecha
930] lasna fathaib, Aruns & Figulus a n- anmann. Is e ro bo uaisle
931] & rob urrunta dib, & ro bo sine arai n- aisi, Aruns. Luca ainm
932] a baile duthaigh. Badar tri h- ernaili do IX n-earnailibh na
933] draídechta leis, ar is iad IX n-ernaili na draidechta annso, F. .i.
934] a ceathair dib i comidecht na ceithri n-dul n-domunda .i. teneadh
935] & talam, usce & aeoir. An cuiced ernail taiscelad for ruithnib
936] saignean: in sesed ernail taiscelad for innib anmanda i tenntib:
937] in sechtmad taiscelad for foluamain én, in ochtmad taiscelad
938] for gothaibh én, in nómad taiscelad for rethaib rend & retlann.
939] IS iad tri h-ernaili badar la h- Aruns dib sin .i. taiscelad for
940] cumscaigthibh saignen & for foluamain en & for innibh
941] anmanna.


942] IS ed ro raidh in fear sin frisna Románchu intan sin, tor
943] teneadh tricheimruaidhi & breo tulcha do denum acco, & ina
944] tusmit do genib toratharduib isin Roim d'uili-loscud isin tenidh
945] sin. Ro forcongart forro dano lustred & imtocell a cathrach
946] do denum, delba & imagni na n-dei do tabairt ina timcell
947] leó.


p.74


948] Tancadar iarum uile aitrebaidi na Roma 'na n-drongaib &
949] 'na n-dirmaib ina timcell co sagartaib & go m-bansagartaib na
950] n-dea & na m-bandea immaille friu.


951] Cein badar lucht na Roma ic imtocell a cathrach fon
952] samail sin, ro theclaim Aruns ina fuair do tiruarsnibh saignen
953] seachnon in baili, & ro can cetla & tincetla druad forro, &
954] ros-infolaig i fudomuin in talman 'arsin.


955] {MS S folio 14a} Tugad araili tarb torachta tiugformnach ina docum
956] dia idpairt dona deib. Do rinnscain dano Aruns iarum teachta
957] na h-idparta do gnim frisin tarb .i. fin do dail i tollaib a cluas
958] & edir a da adhairc & i fidisibh a srona. Ro imbir fair dano
959] cach ada aili ba dir do imbirt for tarb idparta. Ro gab in
960] tarb for imresain moir fri timtiribh na h-idparta 'arsin, & nir'
961] degardi leo-sum esen. Ro marb Aruns fein in tarb iarum.
962] Ni dat srotha fola fordergi, amal is gnath do tepersin a h-eirscibh
963] urtescthaibh ro snigset asa crechtaibh, acht linnti
964] dubfola duaibsighi co faircsi neamglaini & nemidechta moiri
965] forro. Ro gab aduath mor in faith ic tencaisin na n-ilgnéa
966] doraitni for innibh in tairb, ar inneoch nar'btar banglasa dib
967] robtar dubglasa, & ba mi-airdi leis-sium sin uili.


968] Ro scail & ro fodail inni in tairb i n-dib bloghaibh. Ro
969] taisealb in cetbloigh dibh do Poimp & don t-seanudh & in
970] m-bloigh n-aill do Cesair gona miledhuibh. Ba mactad mor
971] leis ind abairt do rigníset na bloga sin na n- inni, ar ni dernsat
972] inni riam rompo abairt bad nemadhu indas, ar in rand
973] ro taiselbad do Poimp dib ro gab for serg & digbail, for crapad
974] & for feodugud, ro thruin, ro traig & ro thairind fri
975] talmain, gonar' artraigh brigh nó calmatus inti. Rann Cesair


p.76


976] immorro, ros-lín borrfad & indocbail í, ro fás & ro inforbair,
977] ro att & ro inboilg, go n-dernai aenmoil trein tomaithmigh
978] dona h-uilib badar inti.


979] O ro thenc Aruns na h-airdi aichtidi sin & na taircetla
980] moruilc badar a coimidecht na h-idparta, do rinnscan nuall &
981] nemeli mor do denum frisna deib co n-debairt: ‘A deu firénnacha
982] fororda’, for se,‘is infechtain masa ada nó masa dir dam-sa na
983] nithi tircantai do aisnéis dona poplibh rom- tochuirseat ina
984] n-docum. Air cid duit-siu, a Ioib, ro airdergius-sa in idpairt-se
985] do denum do deachadar na demna iffernaidi gu ro linsat inneda
986] tairb na h-idparta.’


987] {MS S folio 14b} ‘IS mor in imecla fil forni de sin, go na lammait
988] aisneis na n-olc tircantar duind, acht forír chéna bidat
989] mo na h-uilc innas amal ata in ecla forni. Nir' bo sirsan
990] chena nach brec gacha canam uili, & nach airdi doilbthi ro
991] facaibh Tages faith for innibh na n-anmanda.’


992] IN Tages isin dano, da m-beith neach no iarfaighead, is e
993] ro aircestar in ealadhain draidochta. Ni bui athair nó mathair
994] occa, acht a focbail beo fo fotaibh in arathair chena.


995] Taischelta Aruins Tusceta co n-ici sin & a tircanta tre
996] innibh anmanna.


997] IN primhfaith eli immorro bui leo .i. Figulus, i tucsin
998] dala na n-déi & derritiusa nimi ro bui sen, & a frichnum & i
999] feghadh na firmaiminti & i r-rethaibh rend & retlann, go na
1000] frith i tiribh Egipti riam, neach bad coimeolach fris i sudighthibh
1001] nimi. Is inti sen bad lía lucht na h-ealadan sin, fobithin
1002] ar is glaini & is nemnellaighi in firmaimint doib inas do
1003] lucht in talman arcena.


p.78


1004] Ro chuaidh in fer sin i m-munighin a feasa fáthachda.
1005] Ro gab ic tenccaisin na firmaiminti sirglaini solusta & renn
1006] ruthenda in nimi blaith brecnellaigh uasu da gach aird cein
1007] co nos-dercai amal ba lor leis. Is ed asbert frisna Románchu:
1008] ‘Fil nechtar dá neche forsna coraigthibh-sea atcim-sea’, ol se
1009] ‘.i. ata seachran mor for cumscugudh firmaiminti & na rend
1010] osin tir-sea seach gach tir, go na filet ar taiscelta-ni ar coir
1011] inti, nó masa tre imaltur na Faithi tic in morbrecthadh
1012] adcim-sea, is apaigh & is urlam ac na doibh dith & dilceann
1013] & delarugud in ciniudha daenna do denum i traiti. Na dei
1014] adhartha fris’, for se F. ‘cia ret tresa tic in morplaigh-sea iter .i.
1015] in talamcumscugud do gnither and .i. inn e in talumh oslaicfes
1016] a inni do slugudh cathrach & caistiall inn uili domhuin cona
1017] n-attrebtaidib leo, nó inn í tromdlai derfadhach na dilinni
1018] ferfas for dreich in talman doridisi do uili-bádhudh claindi
1019] Adhaim, nó in ba faelscud saignen tenntidi & brotha aeoir doraga
1020] do forloscud in {MS S folio 15a} domhuin, nó inn e in talam tromfoideach
1021] diultfas a fas & a ith & a inforbairt, co na leicfea
1022] a toirthi trit, go n-aibelat na h-uili daini la gortai.’


1023] ‘Ni fedar-sa cia h-ernail plaighi bias and, nó cia teidm
1024] tresa tic, acht cena ro fhedar co m-ba scur saegail sochaidhi in
1025] plaigh isin F.


1026] ‘Fil gne n-aill dano forsna taisceltaibh-sea .i. dia m-bad
1027] i n-Aquair uscidi no beth rind sadal Saduirnn intan-sa ro bad
1028] digal dilinni doberta do dilcenn in domuin. Dia m-bad i
1029] Leomhuin lasamhnach no beith in grian intan-sa is bruth aeoir
1030] & forloiscti no adannfad in domun. Acht cena dar lem ni
1031] h-olc dibh-sin fil ann etir, acht is e rind Mairt morcathaigh fil
1032] i Scoirp and, & na renda da ticfad cosc a brotha sen .i. rind


p.80


1033] Ioib
UenirMercuir, ni fil rind dib i comfogus dó etir,
1034] úair ata Ioib i fuiniud i trath-sa & Uenir i comfocus greine fo
1035] thalam, & ni tainic Mercuir i turcbail gu sé, gu ro lín bruth
1036] nemi Mairtin aeoir uili, fobith rind aile ní fil i comfocus do
1037] acht rind Orioin claideabhthaircetaigh nama, & cidh esen is
1038] fuillead n-urbada thirchana fos.’


1039] ‘IS mairg ní, ol se, ic a filet na renna-sa taircetul isna
1040] suidigthibh i tat .i. confad catha, coimérgi curad, faelscudh
1041] imberta arm i lamhaib laech, comtulcadh miledh mear mormenmnach
1042] & lath gaili, scur sida & caincomhraic, comhtocbail
1043] cogaid etar cardiu, tochastal tuath n-eachtrand, robarta fergi
1044] righ rogarg rodimsach i r-rae catha & imairic, falbaighi colann
1045] saerclann fo cossaib con & cuanart.’


1046] ‘Cid da m-biu-sa 'ga cleith’, ar se, ‘ar do ragha fo deoidh
1047] inní tircantar and .i. in cath catharda. Atragat moruilc isin
1048] Roim trena bithin sen, ar biaidh gach tren a l-los a nirt & a
1049] calmatais inti. Ni coimetfaither dligheadh nó firinne innte occo.
1050] Molfaither don mac marbad a athar & don athair marbad
1051] an maic ann. Tathaeirfither immorro do gach aen cocelas do
1052] cairdes nó do caratrad isin aimsir sin. Mor m- bliadan bias
1053] in Roim amlaid sin .i. noco tair tigernus aenrigh fuirri, {MS S folio 15b}
1054] & dar lim ni ferr son la Romhanu innas in cath catharda.’


1055] Taircetla na n-druadh Tusceta co n-igi sin.


1056] Ba lór tra do urail omain & imegla for lucht na Roma
1057] i tarfas do tircantaibh in catha co n-igi sin, acht tainic doib
1058] adbar uathbais nar'bo luga innas sin, air ro inaitcestar


p.82


1059] spirut deamnata i n-araili sruthmathair soicheneoil isin Roim,
1060] conas-tuc for dobur & for dasacht. Ro gab iarum in dasachtach
1061] sin for taircetal na n-olc cetna dona Románchaib. Ro
1062] innis & ro aisneidh doib uili aircetla in catha catharda o tus
1063] co deredh, & is amlaid ro aisneid & h- i ag imacallaim frisin
1064] spirut n-deamnata i fiadnuisi lochta na Roma uili.


1065] Ba follus dona Románchaib ferg & luindi na n-dea n-adartha
1066] do bith friu fein intan sin, air do radsat na h-uili duili domunda
1067] comartha foillsi & tircanta demni in catha catharda doib.


1068] O ro comgabsat uili grith ina menmannaibh conid ic
1069] taircetal ar n-dermair & raen madmann catha ro badar na
1070] h-airdi aduathmara sin donarfas doib, F. ros-lecset fri bron &
1071] dubha & torsi, F. etir saer & daer. Ro dicuirseat a n-uaisle
1072] & a n-ardfhlaithi a cumtaighi rigda & a n- erreda onorda dib.
1073] Ros-eitseat uile o eirreadaibh dereoilibh i comartha duba &
1074] toirsi. Badar co tai taithenach ic dicelt in broin sin & a
1075] galar inmedonach i cridi gach aen duini dibh, & arai ni ro
1076] cuirset os aird beos, amal bit muindtera na righ n-onorach intan
1077] tiagait a tigernai bas ic duba infoilgidi for tus airet ro fetar
1078] dichlid in sceoil.


1079] Ro cuadar a mna & a maithreacha, a milidh & a lucht
1080] gaiscid, a sruithi & a senóraigh i templaibh na n-dea & na
1081] m-banndéa. Ro scailset a fultu intib & ro tuaircset a n-ochta
1082] da n-dornaibh. Ro gabsat ac dubha & ic derfadaigh, ic comgeran
1083] & ic comacaini annsin i fiadhnaisi delbh & altori na
1084] n-dea adarta.


p.84