Corpus of Electronic Texts Edition

Background details and bibliographic information

Táin Bó Cúalnge from the Book of Leinster

Author: Unknown

File Description

Electronic edition compiled by The CELT Team

Funded by University College, Cork and
Professor Marianne McDConald via the CELT Project.

2. Second draft.

Extent of text: 56150 words

Publication

Distributed by CELT online at University College, Cork, Ireland.
Text ID Number: G301035

Availability [RESTRICTED]

Available with prior consent of the CELT programme for purposes of academic research and teaching only.

Hardcopy copyright to the Royal Irish Academy and the School of Celtic Studies, (Dublin Institute for Advanced Studies).

Sources

Manuscript sources (all recensions)
1. Dublin, Royal Irish Academy, MS 1229 (alias 23 E 25 alias Lebor na hUidre. Three main scribes, including Máel Muire mac Célechair meic Cuind na mBocht (slain by raiders at Clonmacnoise in 1106); see Kathleen Mulchrone and Elizabeth FitzPatrick, Catalogue of Irish Manuscripts in the Royal Irish Academy xxvi–xxvii (Dublin 1943) 3367–3379. The text is on p 55a–82b (end missing).
2. Trinity College Dublin, MS TCD 1318 (alias H 2 16), The Yellow Book of Lecan, a vellum of the end of the fourteenth century, col. 573–644 (facs.: p 17a–53a) (beginning missing).
3. London, British Library, Egerton (W), f 88r–105v (end missing).
4. Maynooth, Russell Library, O'Curry MS 1, p. 1–76.
5. Dublin, Trinity College Library, MS 1339, alias H 2 18 alias Book of Leinster, p 53b–104b.
6. Dublin, Royal Irish Academy, MS 740, 1–27 (alias C VI 3): f 28ra–65vb.
7. London, British Library, Egerton 93; written in 1477 by Domhnall Albanach Ó Troighthigh; origin Baile an Mhóinín, Co Clare. Text is on f 26r-35v (fragment, early modern version).
8. Dublin, Trinity College Library, H 2 17. The text is on p 336–347& 334–335 & 111–114 & 348–349 & 115v118 & 350v351 (fragment; early modern version).

Editions, including editions of parts of text (all recensions)
1. Max Nettlau, The fragment of the Táin Bó Cúailnge in MS. Egerton 93 (ff. 26a 1-35b 2), in: Revue Celtique XIV (1893) 254-266; XV (1894) 62-78; 198-208.
2. Ernst Windisch (ed.), Die altirische Heldensage Táin Bó Cúalnge nach dem Buch von Leinster, in Text und Übersetzung mit einer Einleitung [und Wörterverzeichniss]. Gedruckt mit Unterstützung der kgl. sächsischen Gesellschaft der Wissenschaften, Leipzig, 1905.
3. John Strachan and J. G. O'Keeffe (ed.), The Táin Bó Cúailnge from the Yellow Book of Lecan. With variant readings from the Lebor na Huidre, Suppl. to Ériu I-III., VI., (1904-12). Reprinted 1967.
4. Ernst Windisch (ed.), Táin Bó Cúailnge, nach der Handschrift Egerton 1782 [fol. 88b], in: Zeitschrift für Celtische Philologie IX (1913) 121-158.
5. Rudolf Thurneysen, Táin Bó Cúailghni nach H.2.17, in: Zeitschrift für celtische Philologie 8 (1912), 525-554 [H 2 17].
6. Richard I. Best, Comhrag Fir Diaidh & Chon Culainn. Táin Bó Cúailnge. [Text ed. from Franciscan MS. 16, Dublin, 83-102 and H 2 12 [15] TCu fol. r, in: Zeitschrift für Celtische Philologie X (1914) 274-308; XI (1916) (corr.).
7. O. Bergin and R. I. Best (eds.), Lebor na hUidre, Dublin 1929, ll. 4479-6722.
8. Pádraig Ó Fiannachta (ed.), Táin Bó Cúailnge: The Maynooth manuscript, Dublin 1966 [O'Curry].
9. Cecile O'Rahilly, The Stowe Version of Táin Bó Cuailnge. Dublin 1961 [C VI 3].
10. Cecile O'Rahilly, Táin Bó Cualnge from the Book of Leinster. Dublin 1970 [LL].
11. Cecile O'Rahilly, Táin Bó Cúailnge. Recension I. Dublin 1976 [LU, supplemented by YBL and variants].

Translations and Adaptations (all recensions).
1. A.T. de Vere, The foray of Queen Maeve and other legends of Ireland's heroic age, London 1882 [English Rec II].
2. Standish Hayes O'Grady, in: Eleanor Hull, The Cuchulinn Saga, Dublin 1898 abridged English transl. (Rec II).
3. Lady Gregory, Cuchulain of Muirthemne: The story of the men of the Red Branch of Ulster, London 1902 (Engl. paraphrase).
4. L. W. Faraday, The Cattle Raid of Cualgne (Táin Bó Cuailnge), London 1904 (Grimm Library, no. 4) (English Rec I).
5. Ernst Windisch (ed.), Die altirische Heldensage Táin Bó Cúalnge nach dem Buch von Leinster, in Text und Übersetzung mit einer Einleitung [und Wörterverzeichniss]. Gedruckt mit Unterstützung der kgl. sächsischen Gesellschaft der Wissenschaften, Leipzig, 1905 German (Rec II).
6. Henri d'Arbois de Jubainville: Táin Bó Cúalnge. Enlèvement du taureau divin et des vaches de Cooley. La plus ancienne épopée de l'Europe occidentale. Traduction par H. d'A. de J. Première livraison publiée avec la collaboration de Alexandre Smirnof, Paris, 1907. Deuxième livraison publiée avec la collaboration de Eugène Bibart. Paris, 1909 (French Rec II).
7. M. A. Hutton, The Táin. An Irish Epic Told in English Verse, Dublin 1907 (Rec II).
8. J. Dunn, The Ancient Epic Tale Táin Bó Cúalnge, 'The Cúalgne Cattle-raid', London 1914 (English).
9. T. P. Cross and C.H. Slover, Ancient Irish Tales, London 1936 Reprint with updated bibliography Dublin (1969) 281-327 (English).
10. Thomas Kinsella, The Tain, translated from the Irish epic Táin Bó Cuailnge, Dublin: The Dolmen Press 1969/Oxford University Press 1970 (English, based on Rec I with parts of Rec II).
11. Gabriella Agrati and Maria Luisa Magini, La razzia del bestiame del Cuailgne, in: La saga irlandese di Cu Chulainn, Milano 1982, 107-254 (Italian Rec II).
12. Cataldi, Melita, La grande razzia [Táin Bó Cúailnge]. Milano: Adelphi Edizioni S.P.A., 1996 (Italian). [Rev. Doris Edel, Zeitschrift für Celtische Philologie 51 (1999) 286-290.]
13. Guyvonvarc'h, Christian-J., La Razzia des vaches de Cooley, Paris 1994 (French Rec I). [Rev. Doris Edel, Zeitschrift für Celtische Philologie 51 (1999) 286-290.
14. Cecile O'Rahilly, Táin Bó Cualnge from the Book of Leinster. Dublin 1970 [English Rec II].
15. Cecile O'Rahilly, Táin Bó Cúailnge. Recension I. Dublin 1976 (English).
16. Sergey Shkunayev, Pokhishchenyie byka iz Kualnge, in: T. A. Mikhaylova and S.V. Shkunayev, Pokhishchenyie byka iz Kualnge, Moscow 1985, 117-327 (Russian Rec II).
17. J. M. Álvarez Flores, El perro de Ulster: Una gesta de la antigua Irlanda, Barcelona 1988 Spanish Rec II).
18. Feargal Ó Béarra, TBC Recension III with introduction and notes; (English), Emania 15 (1996) 47-65.

Secondary literature (all recensions).
1. J. O'Grady, History of Ireland: The heroic period, Dublin and London 1878.
2. J. O'Grady, History of Ireland: Cuculain and his contemporaries, Dublin and London 1881.
3. J. O'Grady, The coming of Cuculain, London 1894.
4. Henri d'Arbois de Jubainville, Esus, Tarvos trigaranos; La légende de Cúchulainn en Gaule et en Grande-Bretagne, Revue Celtique 19 (1898) 245–251.
5. Max Nettlau, The Fer Diad Episode of the Táin Bó Cúailnge. LL 82a 21–88b 52. In: Revue Celtique X (1889) 330–346; XI (1890) 23–32; 318–343.
6. J. v. Pflug-Harttung, Les cycles épiques d'Irlande: leur date et leur charactère, Revue Celtique 13 (1892) 170–186.
7. Eleanor Hull, The Cuchullin saga in Irish literature. London 1898.
8. E.C. Quiggin, Die lautliche Geltung der vortonigen Wörter und Silben in der Book of Leinster version der Táin Bó Cualnge, Diss., Greifswald 1900.
9. W. Ridgeway, The date of the first shaping of the Cuchulainn saga, Proceedings of the British Academy, 1905–06, 135–168.
10. J. MacNeill, Relations of the Ulster Epic to History, New Ireland Review 26 (1907) 329–344.
11. Henri d'Arbois de Jubainville, Étude sur le Táin Bó Cúalgne, Revue Celtique 28 (1907) 17–40.
12. Eleanor Hull, Cuchulainn, the hound of Ulster. London 1910.
13. Margaret E. Dobbs, Some Further Evidence on the Date of the Shaping of the Táin Bó Cuailgne, Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland 52 (1912) 8–12.
14. Margaret E. Dobbs, The Black Pig's Dyke and the Campaign of the Táin Bó Cuailgne, Zeitschrift für Celtische Philologie 8 (1912) 339–346.
15. E.J. Gwynn, On Some Passages in Táin Bó Cualnge, Hermathena 17 (1913) 399–403.
16. E. Knott (ed.) Peadar Ua Laoghaire, Táin Bó Cuailnge 'na Dhráma, Dublin 1915.
17. Margaret E. Dobbs, Sidelights on the Táin Age and Other Studies, Dundalk 1918.
18. Rudolf Thurneysen, Die irische Helden- und Königssage bis zum siebzehnten Jahrhundert. Teil I und II. Halle 1921, 96–244.
19. Henri Gaidoz, Cúchulainn, Béowulf et Hercule, Cinquantenaire de l'École Pratique des Hautes Études, Paris 1921, 131–156.
20. V. Tourneur, La formation du Táin Bó Cúalnge, in: Mélanges Goidefroid Kurth, Liège 1908, 413–424.
21. A. de Paor, The Common Authorship of Some Book of Leinster Texts, Ériu 9 (1923), 118–146.
22. O. Bergin, The Magic Withe in Táin Bó Cúailnge, Ériu 9 (1923) 159.
23. Tomás Ó Máille, Medb Chruachna, Zeitschrift für Celtische Philologie 17 (1927) 129–146.
24. Kenneth Jackson, Tradition in early Irish prophecy. Man XXXVI (1934) 67f.
25. W. Krause, Deutungsversuche zu einigen Stellen der Táin, Zeitschrift für Celtische Philologie 22 (1941) 133–148.
26. M. O'Daly, The verbal system of the LL Táin, Ériu 14 (1946) 31–139.
27. B. Bjersby, The interpretation of the Cuchulainn Legend in the works of W. B. Yeats, Uppsala 1950.
28. J. Carney, Studies in Irish Literature and History, Dublin 1955 [Reprint 1979], chapters II and V.
29. S. Falconer, The verbal System in the LU Táin. I The Substantive Verb, Ériu 17 (1955), 112–146.
30. C. I. Maclean, A Folk-Variant of the Táin Bó Cúailgne from Uist, Arv 15 (1959), 160–181.
31. Kenneth Jackson, The oldest Irish tradition: a window on the Iron Age, Cambridge 1964.
32. D. Greene, Táin Bó Cúailgne, in: Irish Sagas, ed. Myles Dillon, Dublin 1959, 94–106 Reprint Cork 1968, (1970).
33. F. Le Roux, La Mort de Cúchulainn, Commentaire du texte, Ogam 18 (1966), 365–399.
34. W. O'Sullivan, Notes on the Scripts and Make-Up of the Book of Leinster, Celtica 7 (1966), 1–31.
35. G. Haley, The topography of the Táin Bó Cúailnge, Unpublished Ph. D. thesis, Harvard 1970.
36. B. K. Martin, Old Irish Literature and European Antiquity, in: Aspects of Celtic Literature, Australian Academy of the Humanities Monograph Number 1, Sydney 1970.
37. J. V. Kelleher, The Táin and the Annals, Ériu 22 (1971) 107–127.
38. Jean Markale, L'épopée celtique d'Irlande, Paris 1971, 95–106.
39. K. Hughes, Early Christian Ireland: Introduction to the sources. London 1972.
40. D. F. Melia, Narrative Structure in Irish Saga, Diss. Harvard Univ., Cambridge MA 1972, 30–94, 229–236.
41. J. V. Kelleher, Humor in the Ulster Saga, in: Harry Levin (ed.), Veins of Humor, Cambridge, MA 1972, 36–57.
42. D. A. Binchy, Varia hibernica 1. The so-called 'rhetorics' of Irish saga, in: Herbert Pilch and J. Thurow (eds.), Indo-Celtica, Gedächtnisschrift für Alf Sommerfelt, München 1972, 29–38.
43. P. Mac Cana, Conservation and Innovation in Early Celtic Literature, Études Celtiques 13 (1972–73) 61–119.
44. C. Bowen, Great-Bladdered Medb, Mythology and Invention in the Táin Bó Cuailnge, Éire-Ireland 10 (1975) 14–34.
45. Lloyd Laing, Late Celtic Britain and Ireland, London 1975.
46. G. Olmsted, The Gundestrup version of Táin Bó Cúailnge, Antiquity 50 (1976) 95–103.
47. J. T. Mitchell, Yeats, Pearse and Cuchulain, Éire-Ireland 11 (1976) 51–65.
48. P. L. Henry, Saoithiúlacht na Sean-Ghaeilge, Dublin 1976, 9–27.
49. P. O'Leary, Honor and Ethics in the Ulster Cycle, Diss., Harvard Univ., Cambridge MA 1978.
50. D. Greene, Tabu in early Irish narrative, in: H. Bekker-Nielsen et al. (eds.), Medieval narrative, Odense 1979, 9–19.
51. P. Mac Cana, Literature in Irish, Dublin 1980, 27–32.
52. C.C.G. Gray, The Táin Bó Cuailnge and the Epic Tradition, Diss., Univ of Dallas 1979; Dissertation Abstracts International 43, no. 8, Feb 1983, 2661-A.
53. E. Bhreatnach, Cuntas ar chultúr Liteartha agus stairiúil na Tána, Núa-Aoís (1981) 28–37.
54. J. P. Mallory, The Sword of the Ulster Cycle, in: B.G. Scott (ed.), Studies on Early Ireland. Essays in honour of M. V. Duignan, Belfast 1981, 99–114.
55. A. Dooley, The Heroic World: The Reading of Early Irish Sagas, in: R. O'Driscoll (ed.), The Celtic Consciousness, Toronto 1981.
56. B. G. Scott, Goldworking Terms in Early Irish Writings, Zeitschrift für Celtische Philologie 38 (1981) 242–254.
57. B. G. Scott, Some Conflicts and Correspondences of Evidence in the Study of Irish Archaeology and Language, in: B.G. Scott (ed.), Studies on Early Ireland. Essays in honour of M. V. Duignan, Belfast 1981, 115–119.
58. William Sayers, Varia IV. Three charioteering Gifts in Táin Bó Cuailnge and Mesca Ulad: Immorchor ndelend, foscul ndiriuch, léim dar boilg, Ériu 32 (1981) 163–167.
59. P. Berger, Many-Shaped: Art, Archaeology and the Táin, Éire-Ireland 17 (1982), 6–18.
60. J. N. Radner, Fury Destroys the World: Historical Strategy in Ireland's Ulster Epic, Mankind Quarterly 23 (1982), 41–60.
61. Barry Raftery, La Tène in Ireland, Marburg 1983.
62. Tomás Ó Concheanainn, The Source of the YBL Text of TBC, Ériu 34 (1983) 175–184.
63. Katherine Simms, Propaganda Use of the Táin in the Later Middle Ages, Celtica 15 (1983), 142–149.
64. J. Carney, The history of early Irish literature: The state of research, in: Proceedings of the Sixth International Congress of Celtic Studies, ed. G. Mac Eoin, Dublin 1983, 113–130.
65. John Carey, Notes on the Irish War-Goddess, Éigse 19 (1983) 263–275.
66. Joseph Falaky Nagy, Beowulf and Fergus: Heroes of their Tribes? In: Patrick K. Ford and Karen Borst (eds.), Connections between Old English and Medieval Celtic Literature, 31–44. Berkeley 1983.
67. William Sayers, Martial Feats in the Old Irish Ulster Cycle, Canadian Journal of Irish Studies 9 (1983), 45–80.
68. Maria Tymoczko, Translating the Old Irish Epic Táin Bó Cúailnge: Political Aspects. Pacific Quarterly Moana 8/2 (1983), 6–21.
69. D. Dilts Swartz, Repetition in the Book of Leinster Táin Bó Cúailnge and in neo-classical rhetoric, Proceedings of the Harvard Celtic Colloquium 5 (1984) 128–146.
70. Joseph Falaky Nagy, 'Heroic Destinies in the Macgnímrada of Finn and Cú Chulainn', Zeitschrift für celtische Philologie 40 (1984) 23–39.
71. William Sayers, The Smith and the Hero: Culann and Cú Chulainn, Mankind Quarterly 25/3 (1985) 227–260.
72. William Sayers, Fergus and the Cosmogonic Sword, History of Religions 25 (1985) 30–56.
73. G. Manning, The verbal system of Táin Bó Cúailnge –Recension I. Unpublished M. Litt. thesis, Trinity College Dublin, 1985.
74. Doris Edel, Tussen mythe en werkeljkheid. Koningin Medb en haar beoordelars, vroeger en nu, in F. van Dijk-Hemmes (ed.), 't Is kwaad gerucht, als zij niet binnen blijft (Utrecht 1986) 61–94.
75. E. Farrell, The Epic Hero and Society: Cuchulainn, Beowulf and Roland, Mythlore 13 (1986) 25–28; 50.
76. Arthur Gribben, The Masks of Medb in Celtic Scholarship: A Survey of the Literature stemming from the Tána, Folklore and Mythology Studies 10 (1986) 1–19.
77. P. O'Leary, Verbal Deceit in the Ulster Cycle, Éigse 20 (1986) 16–26.
78. J. P. Mallory, Silver in the Ulster Cycle of Tales, in: D. Ellis Evans, J. G. Griffith and E. M. Jope (eds.), Proceedings of the Seventh International Congress of Celtic Studies, Held at Oxford from 10th to 15th July 1983, Oxford 1986, 31–78.
79. D. Dilts Swartz, The problem of classical influence in the Book of Leinster Táin Bó Cúailnge: Significant parallels with twelfth-century neo-classical rhetoric, Proceedings of the Harvard Celtic Colloquium 6 (1986), 96–125.
80. N. B. Aitchinson, The Ulster Cycle: Heroic Image and historical reality, Journal of Medieval History 13, (1987) 87–116.
81. J. P. Mallory, The Literary Topography of Emain Macha, Emania 2 (1987) 12–18.
82. Bo Almqvist, Séamus Ó Catháin, and Pádraig Ó Héalaí (eds.), The Heroic Process: Form, Function and Fantasy in Folk Epic. The Proceedings of the International Folk Epic Conference, University College Dublin, 2-6 September 1985. Dún Laoghaire/Dublin 1987.
83. J. P. Mallory, A Provisional Checklist of Crúachain in the Annals, Emania 5 (1988) 24–26.
84. J. Corthals, Zur Frage des mündlichen oder schriftlichen Ursprungs der Sagenroscada, in: S. N. Tranter and H. L. C. Tristram (eds.), Early Irish Literature – Media and Communication. Mündlichkeit und Schriftlichkeit in der frühen irischen Literatur, Tübingen 1989 (ScriptOralia 10), 201–220.
85. Arthur Gribben, The Role of the Ancient Irish Epic Táin Bó Cúailgne in the Sense of Local Cultural Identity in Contemporary North County Louth, Ireland, Diss., Univ. of California, Los Angeles 1988; Dissertation Abstracts International 49, no. 6, Dec. 1988, 1545-A.
86. R. Ó hUiginn, Crúachu, Connachta, and the Ulster Cycle, Emania 5 (1988) 19–23.
87. R. Ó hUiginn, Tongu do dia toinges mo thúath and Related Expressions, in: D. Ó Corráin, L. Breatnach and K. McCone (eds.), Sages, Saints and Storytellers. Celtic Studies in Honour of Professor James Carney, Maynooth 1989 (Maynooth Monographs 2), 332–341.
88. Arthur Gribben, The Táin Tradition in Contemporary North County Louth, Éire-Ireland 24/4 (1989), 7–20.
89. Ruth P. M. Lehmann, Death and Vengeance in the Ulster Cycle, Zeitschrift für celtische Philologie 43 (1989) 1–10.
90. W. Forbes, The First Recorded Archaeological Find at Emain Macha, Emania 7 (1990), 43–45.
91. Patrick Sims-Williams, Cú Chulainn in Wales: Welsh Sources for Irish Onomastics, Celtica 21 (1990) (Essays in Honour of Brian Ó Cuív) 620–633.
92. Kim McCone, Pagan past and Christian present in early Irish literature, Maynooth 1990.
93. M. Ó Flaithearta, Echtra Nerai, Táin Bó Regamna und ihr Verhätnis zu Táin Bó Cuailnge, in: H. L. C. Tristram (ed.) Deutsche, Kelten und Iren, Hamburg 1990.
94. N. Backhaus, The Structure of the List of Remscéla Tána Bó Cúalgni in the Book of Leinster, Cambridge Medieval Studies 19 (1990) 19–26.
95. Nancy Edwards, The Archaeology of Early Medieval Ireland, London 1990.
96. Elizabeth A. Gray, 'Lug and Cú Chulainn: King and Warrior', Studia Celtica. 24/25 (1989/90) 38–52.
97. B. Raftery, Horse and cart in Iron Age Ireland, Journal of Indo-European Studies 19 (1991) 49–71.
98. Doris Edel, Táin Bó Cuailgne and the dynamics of the matter of Ulster, Actes du IXe Congrès international d'études celtiques, Paris, 7–12 juillet 1991. Deuxième partie: Linguistique, Littératures. Études Celtiques 29 (1992), 161–170.
99. Doris Edel, Text and memory, in: W.P. Gerritsen and C. Vellekoop (eds.) Talks on Text: papers read at the closing session of the NIAS theme group 'Orality and Literacy' on May 27th, 1992 (Wassenaar 1992) 21–26.
100. Garrett Olmsted, Conailla Medb Míchuru and the Origins of the Táin, Actes du IXe Congrès international d'études celtiques, Paris, 7-12 juillet 1991. Deuxième partie: Linguistique, Littératures. Études Celtiques 29 (1992) 333–342.
101. Hildegard L.C. Tristram, La razzia des vaches de Cuailnge et les archéologues, Actes du IXe Congrès international d'études celtiques, Paris, 7-12 juillet 1991. Deuxième partie: Linguistique, Littératures. Études Celtiques 29 (1992), 403–414.
102. Heidi Ann Lazar-Meyn, Use of Emphasizing Particles in Conjunction with Independent Pronouns in Old and Middle Irish Recensions of Táin Bó Cúailnge, In: Cyril J. Byrne, Margaret Harry, and Pádraig Ó Siadhail (eds.) Celtic Languages and Celtic Peoples: Proceedings of the Second North American Congress of Celtic Studies held in Halifax August 16-19, Halifax 1992, 213–229.
103. Garrett Olmsted, The earliest narrative version of the Táin: seventh century poetic references to Táin Bó Cúailnge, Emania 10 (1992) 94–97.
104. J. P. Mallory et al. (ed.), Aspects of the Táin, Belfast 1992.
105. Doris Edel, Die Táin Bó Cúailnge zwischen Mündlichkeit und Schriftlichkeit. Prolegomena zu einer Geschichte ihrer Entwicklung, in: Martin Rockel and Stefan Zimmer (eds.), Akten des ersten Symposiums deutschsprachiger Keltologen. Gosen bei Berlin, 8.-10. April 1992, 83–99 (Buchreihe der Zeitschrift für celtische Philologie 11, 1993, Max Niemeyer Verlag, Tübingen).
106. Donna Wong, Combat Between Fosterbrothers in Táin Bó Cúailnge, Proceedings of the Harvard Celtic Colloquium 13 (1993), 119–144.
107. Ruairí Ó hUiginn, Fergus, Russ and Rudraige: A Brief Biography of Fergus Mac Róich, Emania 11 (1993) 31–40.
108. J. P. Mallory, Die Archäologie der Táin Bó Cúailgne, in: Hildegard L. C. Tristram (ed.), Studien zur Táin Bó Cuailgne, Tübingen 1993.
109. E. Greenwood, Aspects of the evolution of Táin Bó Cuailgne, unpublished Ph. D. Thesis. Queen's University Belfast, 1993.
110. Hildegard L. C. Tristram (ed.), Studien zur Táin Bó Cuailgne, Tübingen 1993.
111. J. Corthals, Zur Funktion der frühirischen Prosasagen, in: Akten des ersten Symposiums deutschsprachiger Keltologen, Tübingen 1993, 67–81.
112. J. P. Mallory and Gerard Stockman (ed.), Ulidia, Proceedings of the First International conference on the Ulster Cycle of Tales, Belfast and Emain Macha, 8-12 April 1994, Belfast 1994.
113. A. Bruford, Cú Chulainn – an illmade hero? in: Text und Zeittiefe, ed. H. L. C. Tristam, Tübingen 1994, 185–215.
114. Deirdre Flanagan, Navan Fort and Emain Macha, Excavations at Navan Fort by Dudley Waterman, ed. C. J. Lynn, Belfast 1997.
115. P. Freeman, Visions from the dead in Herodotus, Nicander of Colophon, and the Táin Bó Cúailgne, Emania 12 (1994) 45–48.
116. Lloyd Laing and Jennifer Laing, Celtic Britain and Ireland: Art and Society, London 1995.
117. P. L. Henry, Táin roscada: discussion and edition, Zeitschrift für celtische Philologie 47 (1995), 32–75.
118. Joseph Falaky Nagy, The Rising of the Cronn River in the Táin Bó Cúailgne, In: Anders Ahlqvist, ed. with G. Weldon Banks, Riitta Latvio, H. Nyberg, and T. Sjöblom, Celtica Helsingiensia. Proceedings from a Symposium on Celtic Studies, Helsinki 1996, 129–148.
119. Uáitéar Mac Gearailt, Infixed and Independent Pronouns in the LL Text of Táin Bó Cúailgne, Zeitschrift für celtische Philologie 49–50 (1997–98) 494–515.
120. Doris Edel, Caught between history and myth: The figures of Fergus and Medb in the Táin Bó Cúailnge and related matter, ZCP 49/50 (1997), 143–169 und Ergänzung zu ZCP 49–50 (1997), ZCP 51 (1999), 211.
121. Tom Chadwin, The Remscéla Tána Bó Cualngi, Cambrian Medieval Celtic Studies 34 (Winter 1997) 67–75.
122. Joseph Falaky Nagy, How the Táin was lost, Zeitschrift für celtische Philologie 49–50 (1997–98) 603–609.
123. Doris Edel, Mental text, landscape, politics and written codification, the Irish epic 'Táin Bó Cúailnge', in: L. Honko et al. (eds.), The Epic oral and written. Proceedings of the 11th Congress of the International Society for Folk Narrative Research, 6–12 January 1995 (Central Institute of Indian Languages, Mysore, India, 1998) vol. 5, 163–79.
124. Kaarina Hollo, Cú Chulainn and Síd Truim, Ériu 49 (1998) 13–22.
125. Hildegard L. C. Tristram, Latin and Latin Learning in the Táin Bó Cúailgne, Zeitschrift für celtische Philologie 49–50 (1997–98) 847–877.
126. Catherine J. Hyland: Crecha und Tána: Rinderraubzüge in der Geschichte und Literatur Irlands, in: Erich Poppe and Hildegard Tristram (eds.), Übersetzung, Adaption und Akkulturation im insularen Mittelalter, Münster 1999.
127. Bart Jaski, Cú Chulainn, gormac and dalta of the Ulstermen, Cambrian Medieval Celtic Studies 37 (Summer 1999) 1–31.
128. David Rankin, Bendacht dee agus andee fort, a ingen (Táin Bó Cualgne 2111, O'Rahilly), Zeitschrift für celtische Philologie 51 (1999) 116–124.
129. Hildegard L. C. Tristram, The 'Cattle-Raid of Cuailnge' between the Oral and the Written, A Research Report (SFB 321, Project A 5, 1986–1996), Zeitschrift für celtische Philologie 51 (1999) 125–129.
130. Bart Jaski, 'Cú Chulainn, gormac and dalta of the Ulstermen', Cambrian Medieval Celtic Studies 37 (1999) 1–31.
131. Gregory Toner, The Ulster Cycle: Historiography of Fiction?, Cambridge Medieval Celtic Studies (Winter 2000).
132. Pádraig Ó Néill, The Latin colophon to the 'Táin Bó Cúailnge' in the Book of Leinster: A critical view of Old Irish literature, Celtica 23 (1999) 269–275.
133. John Carey, Cú Chulainn as Ailing Hero, in: Ronald Black, William Gillies, Roibeard Ó Maolalaigh (eds.), Celtic Conections: Proceedings of the Tenth International Congress of Celtic Studies, Vol. One: Language, Literature, History, Culture. Edinburgh 190–198.
134. Tomás Ó Cathasaigh, Pagan survivals: the evidence of early Irish narrative, in: Próinséas Ní Chatháin and Michael Richter (eds.), Irland und Europa, die Kirche im Frühmittelalter/Ireland and Europe, The Early Church, Stuttgart 1984, 291–307.
135. Karin Olsen, The Cuckold's Revenge: Reconstructing Six Irish Roscada in Táin Bó Cúailnge, Cambrian Medieval Celtic Studies 28 (1994) 51–69.
136. Doris Edel, Stability and fluidity in the transmission of narrative texts: the delineation of characters in Táin Bó Cúailnge, in: Proinséas Ní Chatháin and Michael Richter (eds.), Ireland and Europe in the early Middle Ages. Texts and Transmission (Dublin 2001) 313–25.
137. Doris Edel, Early Irish queens and royal power: a first reconnaissance, in: Michael Richter and Jean-Michel Picard (eds.), Ogma: Essays in Celtic Studies (Dublin 2001) 1–19.
138. Doris Edel, Off the mainstream: a literature in search of its criteria (Faculteit der Letteren, Universiteit Utrecht 2001).
139. Doris Edel, The Celtic West and Europe: studies in Celtic literature and the early Irish Church (Dublin 2001).
140. Doris Edel, Myth versus reality: Queen Medb of Connacht and her critics, ancient and modern, in: The Celtic West and Europe: studies in Celtic literature and the early Irish Church (Dublin 2001) 153–76.
141. Doris Edel, The Táin Bó Cúailnge, between orality and literacy: some prolegomena to a history of its development, in: The Celtic West and Europe: studies in Celtic literature and the early Irish Church (Dublin 2001) 216–26.
142. Doris Edel, Nineteenth-Century national and gender determinism and the reception of early Irish literature, Études Irlandaises 27/2 (2002) 161–79.
143. Tomás Ó Con Cheanainn, Táin Bó Cúailnge: foinsí an téacs atá in Egerton 1782, Celtica 24 (2003) 232–238.
144. Tomás Ó Cathasaigh, Táin Bó Cúailnge and Early Irish Law, Osborn Bergin Memorial Lecture 2003. Faculty of Celtic, University College Dublin 2005.
145. Peter Schrijver, The Roscada of Táin Bó Cúailnge Recension I, 2428-2454. In: Bernadette Smelik, Rijcklof Hofman, Camiel Hamans and David Cram (eds) A Companion in Linguistics: A Festschrift for Anders Ahlqvist on the occasion of his sixtieth birthday, 92–116. Nijmegen: Stichting Uitgeverij de Keltische Draak 2005.
146. Doris Edel, Bodily matters in early Irish narrative literature, ZCP 55 (2006) 69–107.

The edition used in the digital edition
1. Táin Bó Cúalnge from the Book of Leinster. Cecile O'Rahilly (ed), First edition [lv + 357 pp (Foreword vii–viii, Introduction ix–lv, Irish text 1–136, English Translation 137–272, Notes to text 273, Index of persons 345, Index of Peoples, Places and Rivers 351, Addenda and Corrigenda 357)] Dublin Institute for Advanced StudiesDublin (1967) (Reprinted 1970)

Encoding

Project Description

CELT: Corpus of Electronic Texts

Sampling Declaration

The electronic text represents pages 1–136 of the edition. The list of contents, introduction and acknowledgements have been omitted. The translation is available as a separate file, T301035. Missing text supplied by the editor in the body of the work is tagged sup resp="COR". Readings of the other manuscripts, cited in the apparatus criticus, have been ignored. It is envisaged to include them in a revised edition.

Editorial Declaration

Correction

Text has been checked and proofread twice.

Normalization

The electronic text represents the edited text.

Quotation

Quotation marks are tagged q. Speeches are tagged sp, and speakers identified by a unique id.

Hyphenation

When a hyphenated word (hard or soft) crosses a page-break, the page-break is marked after the completion of the hyphenated word. Soft hyphens are silently removed.

Segmentation

div0=the saga; div1=the section of an individual text; div2=the subsection of the individual text when marked, otherwise indicated or implied in the manuscript. Paragraphs are marked. Passages of verse occurring within text paragraphs are treated as embedded texts; metrical lines and stanzas are numbered. Page-breaks, line-breaks and manuscript foliation are marked, and so are the corresponding lines of the manuscripts Lebor na hUidre, Yellow Book of Lecan and O'Curry MS.

Interpretation

Names are not tagged. Nor are numbers and dates. Such tagging is envisaged in a future edition. The text is rendered as it stands in Cecile O'Rahilly's edition.

Canonical References

This text uses the DIV1 element to represent the Text.

Profile Description

Created: By unknown authors in Irish monastic scriptoria. Date range: c. 1100-1135.

Use of language

Language: [GA] The text is in Old and Middle Irish.

Language: [LA] Some words are in Latin.

List of Participants

• Celtchair mac Cuthechair
• Fer Diad mac Damáin's charioteer
• Cormac Cond Longas mac Conchubuir
• Cú Chulaind mac Sualtaim
• Cúr Mac Da Lóth
• Druid
• Dubthach
• Fer Diad
• Fedelm
• Fergus
• Fiachu Mac Fir Aba
• Cu Chulainn's charioteer
• Medb
• Morrigan
• Sencha Mac Ailella

List of hands

Revision History

• (2014-03-19)

  Beatrix Färber (ed.)

• Items added to bibliographical details.
• (2008-10-23)

  Beatrix Färber (ed.)

• Header updated; keywords added; file validated.
• (2008-07-24)

  Beatrix Färber (ed.)

• Value of div0 "type" attribute modified, content of 'langUsage' checked; minor modifications made to header; additions to bibliography.
• (2005-08-25)

  Julianne Nyhan (ed.)

• Normalised language codes and edited langUsage for XML conversion
• (2005-08-04T15:52:11+0100)

  Peter Flynn (ed.)

• Converted to XML
• (2004-06-14)

  Benjamin Hazard (ed.)

• Additions to bibliography suggested by Dr. Doris Edel.
• (2003-11-19)

  Peter Flynn (Validation)

• Minor corrections to markup
• (2002-08-26)

  Beatrix Färber (ed.)

• File re-parsed; HTML file created.
• (2002-08-16)

  Ruth Murphy (ed.)

• Further proofing; more content markup applied.
• (2002-03)

  Marcos Balé (ed.)

• Second proofing of text, structural and content markup applied.
• (2002-02-28)

  Beatrix Färber (ed.)

• Whole file parsed.
• (2002-01-23)

  Ruth Murphy (ed.)

• First proofing of pages 58-120.
• (2002-01-21)

  Julianne Nyhan (ed.)

• First proofing of pages 1-58.
• (2001-08-10)

  Beatrix Färber (ed.)

• Header inserted.
• (2001-08)

  Stephen Beechinor (ed.)

• Text capture.

Corpus of Electronic Texts Edition: G301035

Táin Bó Cúalnge from the Book of Leinster: Author: Unknown

p.1

Incipit Táin Bó Cúalnge

Fecht n-óen do Ailill & do Meidb íar ndérgud a rígleptha dóib i Crúachanráith Chonnacht, arrecaim comrád chind cherchailli eturru. ‘Fírbriathar, a ingen,’ bar Ailill, ‘is maith ben ben
5] dagfir.’ ‘Maith omm’, bar ind ingen, ‘cid dia tá lat-su ón?’ ‘Is de atá lim,’ bar Ailill, ‘ar it ferr-su indiu indá in lá thucus-sa thú.’ ‘Ba maith-se remut’, ar Medb. ‘Is maith nach cúalammar & nach fetammar,’ ar Ailill, ‘acht do bith-siu ar bantincur mnáa & bidba na crích ba nessom duit oc breith do slait & do chrech i fúatach
10] úait.’ ‘Ní samlaid bá-sa,’ ar Medb, ‘acht m'athair i n-ardrígi Hérend .i. Eocho Feidlech mac Find meic Findomain meic Findeoin meic Findguill meic Rotha meic Rigéoin meic Blathachta meic Beothechta meic Enna Agnig meic Óengusa Turbig. Bátar aice sé ingena d'ingenaib: Derbriu, Ethi & Éle, Clothru, Mugain, Medb.
15] Messi ba úasliu & ba urraitiu díb. Bam-sa ferr im rath & tidnacul díb. Bam-sa ferr im chath & comrac & comlund díb. Is acum bátar cóic cét déc rígamus do maccaib deórad dar tír & a chomméit n-aill do maccaib aurrad ar medón, & dechenbor cach amuis díbside, & ochtur ri cach n-amus, mórfessiur cach amuis, sessiur cach
20] amais, & cóicfiur cach amuis, triur ri cach n-amus, & días cach amuis, amus cach amuis. Bátar ocom sain ri gnáthteglach,’ ar Medb, ‘conid aire dobert m'athair cúiced de chóicedaib Hérend dam .i. cóiced Crúachna. Conid de asberar Medb Chrúachna frim. T[acute ]ncas ó Find mac Rosa Rúaid ríg Lagen dom chungid-sa & ó
25] Chairpriu Nia Fer mac Rosa ríg Temrach, & táncas ó Chonchobur mac Fachtna ríg Ulad, & táncas ó Eochaid Bic. Ocus ní dechad-sa, dáig is mé ra chunnig in coibchi n-ingnaid nára chunnig ben ríam remom ar fer d'feraib Hérend .i. fer cen neóit, cen ét, cen omon. Diambad neóit in fer 'gá mbeind, níbad chomadas dún beith
30] maróen fo bíth am maith-se {MS folio 54a} im rath & tidnacul, & bad cháined

p.2

55] Tucad dóib anba táriu dá sétaib co festais cia díb dámbad lia seóit & moíne & indmassa. Tucad chucu a n-éna & a ndabcha & a n-iarnlestair, a mílain & a lóthommair, & a ndrolmacha. Tucait dano cucu a fánne & a falge & a fornasca & a n-órdúse & a n-étguda, eter chorcair & gorm & dub & úaine, buide & brecc & lachtna, odor, alad
60] & riabach. Tucait a murthréta caírech d'aicthib & d'urlannaib & rédib. Ra rímit & ra hármit & ra achnít corbatar cutrumma comméti comlínmair. Acht baí raithi sainemail for caírchaib Medba & ba gabálta i cumail é & boí rethi a frecartha for caírchaib Ailella. Tucait a n-eich & a nechrada & a ngrega d'férgeltaib & scoraib.
65] Baí ech sainemail ar graig Medba & ba gabálta i cumail. Baí ech a frecartha oc Ailill. Tucait dano a murthréta mucc a fedaib & fánglentaib & díamairib. Ra rímit & ra hármit & ra hachnít. Boí torc sainemail oc Meidb & araile dano la hAilill. Tucait dano a mbótháinte bó & a n-alma & a n-immirge dóib a fedaib & fásaigib in
70] chúicid. Ra rímit & ra hármit & ra hachnít,& roptar cutrumma comméti comlínmair dóib. Acht boí tarb sainemail ar búaib Ailella & ba

p.3

Lotar iar sain na echlacha dó co tech Dáre meic Fiachnai. Is é lín luid Mac Roth nónbor echlach. Ra ferad fálti iar tain fri Mac
90] Roth i tig Dáre. Deithbir sin, prímechlach uile Mac Roth. Ra iarfacht Dáre do Mac Roth cid dobretha imthecht fair & cid 'ma tánic. Innisis ind echlach inní imma tánic & innisid immarbáig eter Meidb & Ailill. ‘Ocus is do chungid íasachta don Dund Cúalnge i n-agid ind Findbennaig tánac,’ arse, ‘& atetha lóg a íasachta .i.
95] coíca samasci & Dond Cúalnge fessin, & araill aile dano béus, tair-siu féin lat tarb & fogéba comméit th'feraind féin de mín Maige Aí & carpat trí secht cumal & cardes sliasta Medba air sin anechtair.’ Ba aitt la Dáre aní sin & ra mbertaig co raímdetar úammand a cholcthech faí & atrubairt: ‘Dar fír ar cubais, cid an ní ra Ultaib,
100] bérthair in sét sa in cur sa do Ailill & do Meidb .i. Dond Cúalnge, i crích Connacht.’ Ba maith dano la Mac Roth ra ráde Mac Fiachna.

Ra frithálit iar sain & ra hecrait aíne & urlúachra fóthib. Tucad caíne bíd dóib & ra fordáled fled forro co mbátar búadirmesca,
105] & dorécaim comrád eter dá echlaig díb. ‘Fírbriathar,’ ar indara echlach, ‘is maith fer in taige i tám.’ ‘Maith omm,’ bar araile, ‘In fuil cid d'Ultaib nech is ferr andás?’ ar ind echlach taísech béus. ‘Atá omm,’ bar ind echlach tánaise. ‘Ferr Conchobor 'cá tá & cid immi gabtais Ulaid uile ane, níbad nár dóib.’ ‘Mór in
110] maith dó aní i mbiad opair cethri n-ollchóiced nHérend do brith a crích Ulad .i. Dond Cúalnge do thabairt dúnni nónbur echla[cdot ]h.’

p.4

Is and sin doruacht fer uird rainne Dáre meic Fiachnai 'sin tech & fer fo lind leis & fer fo bíud, & atchúala anra chansat, & táncatar fergga dó & turnaid a bíad & a lind dóib, & ní ebairt riu a chathim & ní ebairt a nemchathim. Dochúaid assa aithle issin tech i rrabi
125] Dáre mac Fiachnai & ra rádi: ‘In tú thuc in sét suachnid út dona hechlachaib .i. Dond Cúalnge?’ ‘Is mé omm,’ for Dáre. ‘Ní raib rígi airm i tucad, ar is fír aní rádit, ar cenco tuca-su ar áis, dombéra ar écin fri sochraiti Ailella & Medba & ra móreólas Fergusa meic Róig.’ ‘Dothung mo deo dá n-adraim ná co mberat ar écin
130] samlaid nacha mbérat ar áis.’ Fessit samlaid co matin. Atragat na echlacha co moch arnabárach & dochúatar i tech i mbaí Dáre. ‘Eólas dún, a úasail, co rísem bail a tá in Dond Cúalnge.’ ‘Nithó omm,’ ar Dáre, ‘acht diambad bés dam-sa fell for echlacha nó for aes n-imthechta nó tastil sliged, ní ragad nech úaib i mbethaid.’ ‘Cid
135] són?’ ar Mac Roth. ‘Fail a mórabba,’ ar Dáire. ‘Ra ráidsebair cenco tucaind ar áis dobéraind ar écin ra sochraiti Ailella & Medba & ra móreólas Fergusa.’ ‘Aile,’ ar Mac Roth, ‘giped no ráditís echlacha dot lind-su & dot bíud, ní hed ba tabartha do aíg nó do aire nó d'airbire do Ailill & do Meidb.’ ‘Ní thibér-sa trá, a Meic Roth,
140] mo tharb din chur sa dianetur.’

Lotar na echlacha ar cúl dó samlaid & ráncatar Crúachanráith Connacht. Conscodarc Medb scéla díb. Adféta Mac Roth scéla, ná tucsat a tharb ó Dáre. ‘Cid fotera són?’ ar Medb. Rádis Mac Roth aní dia mbaí. ‘Ní hécen féth dar fudbu de, a Meic Roth, ar
145] rafess,’ ar Medb, ‘ná tibértha ar áis cenco tuctha ar écin, & dobérthar ón.’

Urthatar techta ó Meidb cosna Manib arco tístaís co Crúachain, na secht Mani cona secht tríchtaib cét .i. Mane Máthremail, Mane Athremail, & Mane Condagaib Uili, Mane Míngor &
150] Mane Mórgor & Mane Conda Mó Epert. Urthatar techta aile co

p.5

In cétna lorg cétamus forthí berrtha forro. Bruit úanidi impu. Delggi argait intib. Lénti órshnaith fria cnessaib ba tórniud do dergór. Claidib gelduirn léo co n-imdurnaib argit. ‘Inn é Cormac
160] sút?’ for cách. ‘Nád é omm,’ bar Medb.

In lorg tánaise berrtha núa léo. Bruitt forglassa uli impu. Lénti glégela {MS folio 55b} fria cnessaib. Claidib co muleltaib óir & co n-imdurnib argait léo. ‘Inn é Cormac sút?’ for cách. ‘Nád é omm,’ bar Medb.

165] In lorg dédenach berrtha lethna léo. Monga findbuide forórda forscaílti forru. Bruitt chorcra cumtaichthi impu. Delgi órdai ecorthi ós ochtaib dóib. Lénti sémi setai sítaidi co tendmedón traiged dóib. I nn-óenfecht dostorgbaitis a cossa & dofairnitis arís. ‘Inn é Cormac sút?’ ar cách. ‘Is é ón ém,’ ar Medb.

170] Ra gabsatar dúnad & longphort in n-aidchi sin corba dlúim diad & tened eter chethri áthaib Aí .i. Áth Moga & Áth mBercna, Áth Slissen & Áth Coltna, & tarrassatar ed cían cóicthigis i Crúachanráith Connacht ic ól & ic ánius & ic aíbnius combad esaiti léo a fecht & a slógad. Ocus is and sain rádis Medb fria haraid ar co ngabad a echraid di
175] co ndigsed d'acallaim a druad d'iarfaigid fessa & fástini de.

A ránic Medb airm i mbaí a druí, ra iarfacht fiss & fástini de. ‘Sochaide scaras fria chóemu & fria chairdiu sund indiu,’ ar Medb, ‘& fria chrích & fria ferand, fria athair & fria máthair, & meni thíset uli i n-imslanti, forom-sa combenfat a n-osnaid & a mmallachtain.
180] Araí sin ní théit immach & ní anand i fus as diliu lind oldámmit fadessin. Ocus finta-ssu dún in tecam fo ná tecam.’ Ocus ra ráid in druí: ‘Cipé tic nó ná tic, ticfa-su fessin.’

Impáis in t-ara in carpat & dotháet Medb for cúlu. Co n-accai ní rap ingnad lé .i. in n-áenmnaí for fertais in charpait 'na farrad ina
185] dochum. Is amlaid boí ind ingen ic figi chorrthairi & claideb findruini ina láim deiss cona secht n-aslib do dergór ina déssaib. Bratt balla breccúani impi. Bretnas torrach trénchend 'sin brutt ósa brunni. Gnúis chorcra chrúmaínech lé. Rosc glass gáirectach lé. Béoil derga thanaide. Dét níamda némanda. Andar let

p.6

Forrécacha Medb furri. ‘Ocus cid dogní-siu and sain innossa, a ingen?’ for Medb. ‘Ic tairdeilb {MS folio 56a}do lessa-su do lítha. Ic teclaim & ic tinól cethri n-ollchóiced nHérend lat-su i crích nUlad ar cend
200] Tána Bó Cúalnge.’ ‘Cid 'má ndenai-siu dam-sa sain?’ ar Medb. ‘Fail a mórabba dam. Banchumal dit muntir atamchomnaic.’ ‘Cóich dom muntir-sea tussu?’ ar Medb. ‘Ni handsa ém. Feidelm banfáid a Síd Chrúachna atamchomnaic-se.’ ‘Maith and sin,’

1. a Feidelm banfáid, cia facci ar slúag?


205] Atchíu forderg forro, atchíu rúad.

1. Feidelm banfáid, cia facci ar slúag?


210] Atchíu forderg forro, atchíu rúad.

1. Feidelm banfáid, cia facci ar slúag?


215] Atchíu forderg forro, atchíu rúad.

1. Feidelm banfáid, cia facci ar slúag?


220] Atchíu forderg forro, atchíu rúad.

1. Feidelm banfáid, cia facci ar slúag?


225] Atchíu forderg forro, atchíu rúad.

p.7

1. 
   230] Feidelm banfáid, cia facci ar slúag?

Atchíu forderg forro, atchíu rúad.

1. Atchíu fer find firfes chless
   
   235] co lín chret ima cháemcnes,
   lond láith i n-airthiur a chind,
   óenach búada ina thilchind.
2. Fail secht ngemma láth ngaile
   ar lár a dá imcaisne,
   
   240] fail fuidrech fora rinne,
   fail leind deirg drolaig imme.
3. Ro fail gnúis is grátam dó,
   dober mod do banchuireo,
   gilla óc is delbdu dath
   
   245] tadbait delb drecoin don chath.
4. Cosmail a find sa gaile
   fri Coin Culaind Murthemne,
   nocon fetar cóich in Cú
   Culaind asa Murthemniu,
   
   250] acht rafetar-sa trá imne
   bid forderg in slúag-sa de.
5. Cethri claidbíni cless n-án
   ra fail cechtar a dá lám,
   condricfa a n-imbirt for slúag,
   
   255] is sain gním ris téit cech n-aí úad.

---

p.8

6. A gae bulgae mar domber
   cenmothá a chlaideb 's a sleg,
   fer i furchrus bruitt deirg,
   dobeir a choiss for cach leirg.
7. 
   260] A dá sleig dar fonnad nglé,
   ard ás gail in ríastarde,
   cruth domarfáit air co se
   derb limm no chlóemchlaífed gnée.
8. Ro gab tascugud don chath,
   
   265] meni faichlither bid brath,
   don chomlund is é farsaig,
   Cú Chulaind mac Sualtaim.
9. Slaidfid for slúaga slána,
   concurfe far tiugára,
   
   270] faicébthai leis óg for cend;
   ní cheil in banfaíd Feidelm.
10. Silfid crú a cnessaib curad,
    bud fata bas chianchuman;
    {MS folio 56b}beit cuirp cerbtha, caínfit mná,
    
    275] ó Choin na Cerdda atchíu-sa

A

Sligi na Tána in so & tossach in tslúagid anmand na sliged
280] dochúatar cethri ollchóiced Hérend i crích Ulad .i. I Mag Cruinn, for Tóm Móna, for Turloch Teóra Crích, for Cúl Sílinni, for Dubfid, for Badbna, for Coltain, for Sinaind, for Glúine Gabur, for Mag Trega, for Tethba túascirt, for Tethba in descirt, for Cúil, for Ochain, for Uata fothúaid, for Tiarthechta
285] sair, for Ord, for Slaiss, for Inndeóin, for Carn, for Mide, for Ortrach,

p.9

Cétna uidi dochúatar na slóig co faítar in n-aidchi sin for Cúil Siblinni & focress a phupall do Ailill mac Rosa in n-aidchi sin. Pupall Fergusa meic Róich dia láim deiss. Cormac Cond Longas
300] mac Conchobuir fora lám-ide. Íth mac Étgaíth fora lám-ide. Fiachu mac Fir Aba fora lám-ide. Gobnend mac Lurgnig fora lám-ide. Suidigud pupaill Ailella dia láim deiss arin tsluagud in sin & trícha cét fer nUlad dia láim deiss in sin, & ba aire dobered trícha cét fer nUlad dia láim deiss combad facsiti in cocur & in comrád
305] & na hairigthi bíd lenna dóib-sium. Medb Chrúachan immorro do chlí Ailella. Findabair fora lám-ide. Flidais Foltcháin ben-side Ailella Find arna feis la Fergus ar Táin Bó Cúalnge & is sí no bered in sechtmad n-aidchi ingalad d'feraib Hérend forin tslúagad do lacht eter ríg & rígain & rígdomna & filid & foglaimthid. Medb ba
310] dédenach dona slúagaib in lá sain ic iarfaigid fessa &, fástini {MS folio 57a} & eólais ar co fessed cia lasbad lesc & lasbad laind in slúagad do thecht. Ní arlacair Medb ara turnta a carpat nó ara scorthea a eich co rálad cor di 'sin dúnad.

And sain ra díchurit eich Medba & ra turnait a carpait & dessid
315] ar láim Ailella meic Mágach. Ocus confóchta Ailill scéla di Meidb ar co fessed Medb cia lasmad laind nó nemlaind nó lasmad lesc in slúagad. ‘Hespach do neoch a thríall acht dond óenfialluch,’ ar Medb. ‘Cia maith fogníat in tan moltair sech cách?’ ar Ailill. ‘Fail dlug molta forro,’ ar Medb. ‘Tráth ro gab cách dúnad & longphort do dénam, ro scáich dóib-sium botha & bélscaláin do
320] dénam. Tráth ro scáich ra cách botha & bélscaláin, ro scáich dóib-siurn urgnam bíd & lenna. Tráth tarnaic do chách urgnom bid & lenna, scáich dóib-sium praind tomailt. Tráth ro scáich praind & tomailt do chách, bátar-som 'na cotlud andsaide. Feib

p.10

{MS folio 57b}Lotar na slóig iar sodain i cend séta & imthechta. Fa dolig dóib frithairle in tslúaig romóir lotar forsin fecht frisna iltúathaib & frisna ilmaicnib & frisna ilmílib dosbertatar leo co 'mmanactís & co 'mmafessaitis combad chách cona cháemaib & cona chairdib
355] & cona chomdúalas forin tslúagud. Atbertatar dano ba samlaid bad chóir a thecht. Atbertatar dano béus cinnas bad chomdas in slúagad do thecht. Atbertatar dano ba samlaid bad chóir a thecht: cach drong imma ríg, cach réim imma muirech & cach buiden imma tuísech, cach rí cach rígdomnad'feraib Hérend ina
360] thulaig fo leith. Ro ráidset béus cia bad chóir do eólus rempu eterna dá chúiced, & atbertsat combad é Fergus, ar bíth ba slúagad bága dó in slúagad, dáig is é boí secht mblíadna i rrígu Ulad & iar marbad mac nUsnig fora faísam & fora chommairgi, tánic estib, ‘& atá secht mblíadna déc fri Ultu ammuig ar longais & bidbanas.’

p.11

365] Is aire sin bad chomadas a dul ria cách do eólas. Luid iarum assa aithli sin Fergus ria cách do eólas, & tánic ell condailbi im Ultaib dó & dobretha cor n-imruill fothúaid & fodess dona slúagaib & urthatar techta úad co rrobthaib do Ultaib & ro gab ic fostud & ic imfuiriuch in tslúaig. Rathaigis Medb aní sin & benais Medb
370] béim n-aisce fair &ro chan in laíd:

Medb

1. A Ferguis, ca rádem de?
   Cinnas conaire amse?
   Fordul fodess is fothúaid
   berma dar cech n-ailethúaith.

Fergus

2. 
   375] A Medb cid not medra-su?
   Ní cosmail fri brath in so.
   Is for Ultu, a ben trá,
   in tír darsa tiagu-sa.

Medb

3. Ardattágadar co ngail
   
   380] Ailill án cona slúagaib.
   Ní tharddais menmain- comal nglé
   fri imthús na conaire.

Fergus

4. Ní for amlesaib in tslúaig
   biurt-sa cach fordul ar n-úair,
   
   385] dús in n-imgabaind iar tain
   Coin Culaind mac Sualtaim.

Medb

5. Écóir duit amles ar slúaig,
   a Ferguis meic Rosa Rúaid,
   mór de maith fuarais i fus
   
   390] ar do longais, a Fergus.

Bátar cethri ollchóicid Hérend bar Cúil Sílinni in n-aidchi sin. Tánic gérmenma géribrach Con Culaind do Fergus & ra ráid ra firu
395] Hérend fatchius do dénam. Dáig dasficfad in leom letarthach & in bráth bidbad & in bidba sochaide & in cend costuda & in cirriud mórslúaig & in lám tidnaicthi & in chaindel adanta .i. Cú Chulaind mac

p.12

1. 
   400] Fó dúib fatchius & fót
   co n-ilur arm & óc.
   ticfa intí 'tágammar de,
   mórglonnach mór Murthemne.
2. Condalb sain, condelg nága,
   
   405] duit-siu, a meic Róig rodána.{MS folio 58a}Óic & airm limm for laind
   do frithálim Con Culaind.
3. Ro chatir, a Medb don Maig,
   óic is airm don immargail,
   
   410] for cind marcaig Léith Mache
   cach aidche is cach óenlathe.
4. Atát acum sund for leith
   curaid ri cath is ri creich,
   trícha cét di chodnaib gíall
   
   415] do láthaib gaile Galían.
5. Na curaid a Crúachain chain,
   na láeich a Lúachair lendglain,
   cethri chóicid Gáedel ngel
   dingébait dím in óenfer.
6. 
   420] Buidnech Bairrche & Banna
   consrengfa crú dar cranna,
   concicher ar múr is ar ngrian
   in trícha sin fer Galían.
7. I n-athlaime na fandle,
   
   425] i llúais na gaíthe gairbe,
   is amlaid bís mo Chú cháem chain
   oc imguin ós análaib.
8. A Ferguis doroichet raind,
   roiched úait do Choin Chulaind,
   
   430] rab é a thúachail beith 'na thost,
   atetha a Crúachain crúadchosc.

---

p.13

9. Bid ferda firfitir fuidb
   i n-airiur ingine Buidb,
   Cú na Cerda, crithrib cró,
   
   435] snigfid fairne ferga fó.

Is hé in lá cétna tánic Cú Chulaind mac Sualtaim & Sualtach sídech a athair co ngeltatar a n-eich geilt immon corrthe ic Ard Chuillend. Congeltat eich Sualtaim fri coirthi atúaid fér co húir.
445] Fogeltat eich Con Culaind fri corthi aness fér co húir & connici na lecga lomma. ‘Maith a phopa Sualtaim,’ ar Cú Chulaind, ‘gérmenma in tslóig form-sa, & urtha-su dún co rrobtha do Ultaib arnád bet ar maigib rédib co ndigset i fedaib & fásaigib & fánglentaib in chúicid ar imgabáil fer nHérend.’ ‘Ocus tussu, a daltáin, cid
450] amgéna dano?’ ‘Am écen-sa tocht i n-herus inalta Feidilmthi Noíchruthaige fodess co Temraig ram glinni fodessin co matin.’ ‘Mairgg théit ón ám,’ ar Sualtaim, ‘& Ulaid do lécud fo chossaib a nnámat & a n-echtrand ar thecht i comdáil n-óenmná.’ ‘Amm écen-sa trá techt, dáig meni digius, gúigfitir dála fer & fírfaitir briathra
455] ban.’

Urtha Sualtaim co robthaib do Ultaib. Luid Cú Chulaind fón fid & tópacht and cétbunni darach d'óenbéim bun barr & ro sníastar ar óenchois & ar óenláim & óensúil & doringni id de. Ocus tuc ainm n-oguim na mennuc inn eda & tuc in n-id im cháel in chorthe ic
460] Ard Chuillend. Scibis in n-id co ránic remur in chorthe. Luid Cú Chulaind 'na bandáil asa aithle sin.

Imthúsa fer nHérend imráter sund iar tain. Táncatar-saide connici in corthe ic Árd Cullend. Ocus gabsat oc fégad in chúicid aneóil úadib, cúicid Ulad. Ocus dias de muntir Medba no bíd
465] rempo do grés i tossuch cach dúnaid & cach slúagaid, cach átha & cacha aband {MS folio 58b}& cacha bernad. 'S aire dognítis-sium sain arná tísad díamrugud dia timthaigib na rígmac i n-eturturtugud ná i n-imchumung slúag ná sochaide .i. dá mac Nera meic Nuatair meic Tacáin .i. dá mac rechtairi na Crúachna, Err & Innell. Fráech
470] & Fochnam anmand a n-arad.

p.14

Táncatar mathi Hérend connici in corthi & gabsat oc fégad na ingelta ro geltsat na eich immon corthi & gabsat oc fégad ind idi barbarda forácaib in rígnia immun corthi. Ocus gebid Ailill in n-id inna láim & tuc i lláim Fergusa & airlégais Fergus in n-ainm n-oguim
475] baí 'na menuc ind eda & innisis Fergus d'feraib Hérend inní ro chan in t-ainm oguim baí sin menuc. Ocus is amlaid ro gab icá innisin & doringni laíd:

1. Id in so, cid sluinnes dún?
   In t-id cid imma tá a rún?
   
   480] Is cá lín ra lád co se,
   inn úathad nó in sochaide?
2. Mad dia tístai secha innocht
   can anad aice i llongphort,
   dabarró in Cú cirres cach n-om;
   
   485] táir foraib a sárugod.
3. Co tabair irchóit don tslúag
   mad dia mberthai uide úad;
   finnaid, a druíde, and sain
   cid imma ndernad in t-id.
4. 
   490] Crefnas curad cur ro lá,
   lánaircess fri ecrata.
   Costud ruirech, fer co ndáil,
   ras cuir oenfer dá óenláim.
5. Furópair fír ra feirg fúair
   
   495] Con na Cerdda 'sin Chráebrúaid.
   Iss naidm níad, ní nasc fir mir,
   is é ainm fil isinn id.
6. Do chur chesta, cétaib drend,
   for cethri cóiceda Hérend,
   
   500] nocon fetar-sa acht mad sin
   cid imma ndernad in t-id.

Id.

Aithli na laíde sin: ‘Atbiur-sa mo bréthir frib,’ ar Fergus, ‘mad dia sárgid in n-id sin & in rígnía doringni can aidchi ndúnaid & longphuirt sund ná co nderna fer úaib id a mac samla sút ar óenchois
505] & óensúil & & óenláim feib doringni-sium, cid airchind bes-sum fó thalmain nó i tig fó dúnud conáirgife guin & fuligud dúib ria tráth

p.15

Ferais tromsnechta dóib in n-aidchi sin & baí dá met co roiched co formnaib fer & co slessaib ech & co fertsib carpat combatar clárenig uile cóiceda Hérend din tsnechtu. Acht níra sádit sosta nó botha nó pupla in n-aidchi sin. Ní dernad {MS folio 59}urgnam bíd nó
520] lenna. Ní dernad praind nó tomaltus. Ní fitir nech d'feraib Hérend in cara fa náma ba nessam dó co solustráth éirge arnabárach. Is comtig conná fúaratar fir Hérend aidchi ndúnaid nó longphuirt bad mó dód nó doccair dóib indá inn aidchi seo bar Cúil Sibrilli. Táncatar cethri ollchóiceda Hérend co moch arnabárach la turcbáil
525] ngréne dar taitnem in tsnechtai & lotar rempo assin chrích i n-araile.

Imthúsa Con Culaind immorro, ní érrach-saide mochthrád etir co tormalt feiss & díthait, co foilc & co fothraic in lá sain. Rádis fria araid ar co ragbad in n-echrad & ar co n-indled in carpat. Gebis in
530] t-ara in n-echraid & indlis in carpat, & luid Cú Chulaind ina charpat & táncatar for slichtlorg in tslúaig. Fúaratar lorgfuilliucht fer nHérend seccu assin chrích i n-araile. ‘Amae, a phopa Láeig,’ ar Cú Chulaind, ‘ní ma lodmar dar mbandáil arráir. Iss ed is lugu condric ó neoch bís i cocrích égim nó iachtad nó urfócra nó a rád cia
535] thic sin sligid ní tharnic úan do rád. Lodatar fir Hérend sechund i crích nUlad.’ ‘Forairngert-sa duit-siu, a Chú Chulaind, sain’ ar Láag, ‘cia dochúadais it bandáil co ragad méla a mac samla fort.’ ‘Meith a Láeig, eirgg dún for slichtlurg in tslúaig & tabair airdmes forro, & finta dún cá lín dochúatar sechund fir Hérend.’ Tánic
540] Láeg i slicht in tslúaig & baluid dia lethagid in luirg & tánic dia lettaíb & luid dara ési. ‘Mesc fri árim fort, a mo phopa Laíg,’ ar Cú Chulaind. ‘Is mesc écin,’ for Láeg. ‘Tair isin carpat didiu & dóber-sa ardmes forro.’ Tánic in t-ara 'sin carpat. Luid Cú Chulaind i slichtlurg in tslúaig & dobretha airdmes forro, & tánic
545] dia lettáeb & luid dar' éisi. ‘Is mesc fri árim fort, a Chúcúc,’ bar

p.16

‘Maith a mo phopa Laíg, innill dún in carpat & saig brot dún arin
555] n-echraid. Cuindscle dún in carpat & tabair do chlár clé frisna slúagaib dús in tairsimmís tossach nó deired nó medón dona slúagaib, dáig níbam béo meni thaeth cara nó náma limm d'feraib Hérend innocht.’ 'S and saigthis in t-ara brot forin n-echraid. Dobretha a chlár clé frisna slúagaib co tarlaic i Taurloch Caille Móre fri
560] Cnogba na rRíg atúaid frisi ráter Áth nGabla. Luid Cú Chulaind fón fid and sain & tarmlaing asa charput & tópacht gabail cethri mbend bun barr dóenbéim. Ros fúacha & ros fallsce & dobreth ainm n-oguim 'na táeb, & dobretha rót n-urchair di a iarthur a charpait do ind a óenláime co ndechaid dá trían i talmain connach
565] boí acht óentrían úasa. Is and sin tarthatar in dá gilla chétna .i. dá mac Nera meic Uatair meic Tacáin é icond auropair sin & ba tetarrachtain dóib cia díb no bérad a chétguine fair & no benfad a chend de ar tús. Impádar Cú Chulaind friu & tópacht a cethri cinnu díb colléic & tuc cend cech fir díb ara beind do bennaib na
570] gabla. Ocus léicis Cú Chulaind eocho in fiallaig sin i n-agid fer nHérend i frithdruing na sliged cétna & a n-ésse airslaicthi & a méide forderga & cuirp na curad ic tindsaitin a fola sell sís for crettaib na carpat. Dáig níbá miad nó níba maiss leiss echrad nó fuidb nó airm do brith óna corpaib no marbad. Atchondcatar na slúaig
575] dano eich ind fiallaig bátar ríam remán rempu & na cuirp i n-écmais a cend & cuirp na curad ic tindsaitin a fola sell sís for crettaib na carpat. Anais tossach in tslúaig fria deired & focuirethar i n-artbe, cumma & i n-armgrith uile.

Doroacht Medb & Fergus & na Mane & Meic Mágach. Dáig ar bíth
580] is amlaid no imthiged Medb & noí carpait fóthi a óenur. Dá charpat rempe díb & dá charpat 'na diaid & dá charpat cechtar a dá táeb & carpat eturru ar medón cadessin. Is aire fogníd Medb sin arná rístais fótbaige a crúib greg nó uanfad a glomraib srían nó dendgur mórslúaig nó mórbuiden arná tísad díamrugud don mind óir na
585] rígna. ‘Cid in so?’ for Medb. ‘Ní handsa,’ ar cách.{MS folio 60} ‘Eich ind

p.17

Táncatar mathi Hérend connici in n-áth & gabsat oc fégad na gabla uili. Ba machtad & ba ingnad leó cia ro chuir in
600] coscur. ‘Cá ainm ind átha sa acaib-si gustráthsa, a Ferguis?’ ar Ailill. ‘Áth nGrena’ bar Fergus, ‘& bid Áth nGabla a ainm co bráth din gabuil se ifechtsa,’ ar Fergus, & ra ráid in laíd:

1. Áth nGrena, claímchlaífid ainm
   
   605] do gním Chon rúanaid rogairb.
   Fail sund gabuil cethri mbend
   do cheist for feraib Hérend.
2. Fail ar dá mbeind, mana n-áig,
   cend Fráech & cend Fochnáim.
   
   610] Fail araile ar dá mbeind
   cend Eirre & cend Innill.
3. Gá ogum sút ina táeb,
   finnaid, a druíde co n-áeb,
   is cia dorat inti sain,
   
   615] gía lín ros cland i talmain?
4. In gabul út co ngráin guiss
   atchí-siu sund, a Ferguis,
   ros tesc óenfer, as mo chin,
   de builli chrichid chlaidib.

---

p.18

5. 
   620] Ros fúach is ras fuc fria aiss,
   gid ed ní hengnam imthaiss,
   is dassarlaic sís ar sain
   dá gait d'fir úaib-si as talmain.
6. Áth nGrena a ainm mad co se,
   
   625] méraid ra cách a chumne.
   Bid Áth nGabla a ainm co bráth
   din gabail atchí sind áth.

A.

Aithli na laídi: ‘Machdath & ingnad lim-sa, a Ferguis,’ bar Ailill, ‘cia no thescfad in ngabail & bífed in cethrur buí remioind i traiti se.’ ‘
630] Ba córu machtad & ingantas dontí ro tesc in ngabail atchí dóenbéim bun barr, ros fuach & ros faillsce & tarlaic rofut n-urchair di a íarthur a charpait d'ind a óenláime co ndechaid dara dá trían i talmain connach fil acht a óentrían úasom & nach class cona chlaideb rempe acht is tria glaslec clochi conindsmad & conid geiss d'feraib Hérend
635] techt do lár ind átha sa ná co tuca nech díb hí anís do ind a óenláime feib dosfarlaic-sium sís ó chianaib.’ ‘Is dár slúagaib duit-siu, a Ferguis,’ ar Medb, ‘& tabair in ngabail dún do lár ind átha.’ ‘Domroched carpat,’ ar Fergus, & dobretha carpat do Fergus, & dobretha Fergus frosse forsin ngabail & doringni minbrúan {MS folio 61a} & minscomart
640] din charput. ‘Domroiched carpat,’ ar Fergus. Dobretha carpat do Fergus & dobretha Fergus feirtche forsin ngabail & doringni briscbruan & minscomartach din charput. ‘Domroched carpat,’ ar Fergus. Ocus dobretha Fergus nertad forsin ngabail & doringni briscbruan & minscomartach din charput. Airm i mbátar na secht carpait
645] déc do charptib Connacht, doringni Fergus díb uile briscbruan & minscomartach, & ní chaemnaic in ngabail do gait do lár ind átha. ‘Ale léic ass, a Ferguis,’ ar Medb, ‘na bris dúin cairptiu ar túath ní as siriu, dáig ar bíth meni bethe arin tslúagud sa a chur sa doraismis Ultu co n-airnelaib braiti & bóthánti lind. Rafetamar-ni aní dia
650] ndénai-siu sain d'fostud & d'immfuiriuch in tslúaig co n-érsat Ulaid assa cess & co tucat cath dún, cath na Tána.’ ‘Domroiched crim carpat,’ ar Fergus. Ocus dobretha a charpat fadessin do Fergus & dobretha Fergus tepe forsin ngabail, & níro gnuisistar & níro gésistar roth nó fonnud nó fertas d'fertsib in charpait. Cia
655] baí dia chalmacht & dia churatacht dosfarlaic intí dosfarlaic sís, baí dia nertmaire & dá óclachas dasfucastar in cathmílid & in chliathbern chét & in t-ord essorgni & in bráthlec bidbad & in cend costuda & in bidba sochaide & in cirriud mórslúaig & in chaindel adantai & in toísech mórchatha. Dosfuc anís do ind a óenláime co

p.19

1. 
   665] Atá sund in gabul glúair
   coa rabi Cú Chulaind chrúaid,
   'ga farcgaib ar ulc ri nech
   cethri cinnu comaithech.
2. Is derb ní theichfed úadi
   
   670] ria n-óenfer calma crúadi,
   giaras fácaib Cú gan chess,
   arthá crú 'ma chaladchness.
3. Mairg ragas in slúagad sair
   ar cend Duind Chúailgne chrúadaig.
   
   675] Betit curaid arna raind
   fa neim claidib Con Culaind.
4. Níba hascid a tharb trén
   'moa mbia comrac arm ngér,
   ar tocrád chloicgne cach cind,
   
   680] gol cacha aicmi i nHérind.
5. Nuchum thá ní rádim de
   im dála meicc Deictire,
   concechlafat fir is mná
   din gabuil sea mar atá.

A.

685] Aithli na laídi sin: ‘Sáditer sosta & pupaill lind,’ ar Ailill, ‘&déntar urgnam bíd & lenna lind & cantar ceóil & airfiti lind & déntar praind & tomaltus. Dáig is comtig ara fagbaitis fir Hérend ríam nó iarum aidchi ndúnaid nó longphuirt mad mó dód nó doccair dóib andás ind aidchi se arraír.’ Ra sádit a sosta & ra suidigit a
690] pupla. Darónad urgnam {MS folio 61b} bíd & lenna leó & ra canait ceóil & airfiti leó & darónad praind & tomaltus. Ocus ra iarfacht Ailill do Fergus: ‘Is machtad & iss ingantus lim cia ticfad cucaind co hor críchi &

p.20

‘Ceist didiu, cia bad dóig diar tíachtain?’ ‘Inge ém meni thísed in gilla bec, mo dalta-sa & dalta Conchobuir, Cú Chulaind na Cerdda atberar friss.’ ‘Ia ómm ale,’ bar Ailill. ‘Atchúala lib in mac
720] mbec sain fecht n-aill i Crúachain. Ced ón cinnas a áesa-sum in meic bic sin innossa?’ ‘Ní hí a áes is dulgium dó etir,’ ar Fergus, ‘dáig ba ferda a gníma in meic sin inbaid ba só andás in inbaid inan fail.’ ‘Ced ón,’ ar Medb, ‘in fail cid d'Ultaib innossa comlonnaid a áesa is duilgium andásum?’ ‘Ní airgem and fáel bad
725] fuilchuiriu nó láth bad luinniu nó comlannaid a áesa raseised co trian nó go cethramad {MS folio 62a} comluind Con Culaind. Ní airge and,’ ar Fergus, ‘caur a chomluind nó ord essorgni nó bráth for borrbuidni nó combág urgaile basad inraicciu andá Cú Chulaind. Ní airge and conmessed a áes & a ás & a forbairt & a ánius & a urfúath & a
730] urlabra, a chrúas & a chless & a gasced, a forom & a ammus & a ammsigi, a brath & a búadri & a búadirsi, & a déini & a dechrad & a tharpige & a díanchoscur co cliss nónbair ar cach find úasu mar

p.21

Incipiunt macgnímrada Con Culaind

Dáig alta in mac sin i tig a athar & a máthar icon Airgdig i
740] mMaig Muirthemne, & adféta dó scéla na maccáem i nEmain. Dáig is amlaid domeil Conchobor in rígi óro gab rígi in rí .i. mar atraig fó chétóir cesta & cangni in chóicid d'ordugud; in lá do raind i trí asa athli: cétna trian de fó chétóir ic fégad na maccáem ic imbirt chless cluchi & immánae, in trian tánaise dond
745] ló ic imbirt brandub & fidchell, & in trian dédenach ic tochathim bíd & lenna conda geib cotlud for cách. Áes cíuil & airfitid dia thálgud fri sodain. Cia 'táim ane ar longais riam reme, dabiur bréthir, (ar Fergus), ná fuil i nHérind nó i nAlbain óclach mac samla Conchobuir.

Ocus adféta don mac sin scéla na maccáem & na maccraide i
750] nEmain, &rádis in mac bec ria máthair ar co ndigsed dá chluchi do chluchemaig na Emna. ‘Romoch duit-siu sain, a meic bic,’ ar a máthair, ‘co ndeoch ánruth do ánrothaib Ulad lett nó choímthecht écin do chaímthechtaib Conchobuir do chor th' faesma & t'imdegla forin maccraid.’ ‘Cían lim-sa di sodain, a máthair,’ ar in mac
755] bec, ‘& ni bíu-sa ocá idnaide, acht tecoisc-siu dam-sa cia airm i tá Emain.’ ‘Is cían úait,’ ar a máthair, ‘airm indas fil. Slíab Fúait etrut & Emain.’ ‘Dobér-sa ardmesfurri amne,’ ar ésium.

Luid in mac remi & gebid a adbena ániusa. Gebid a chammán créduma & a liathróit n-argdide, & gebid a chlettíni díburgthi, &
760] gebid a bunsaig mbaísi mbunloscthi, & fogab ic athgardigud a sliged díb. Dobered béim {MS folio 62b} din chammán dá liathróit co mbered band fota úad. No theilged dano a chammán arís d'athbéim cona berad níba lugu andá in cétband. No thelged a chlettín & no sneded a bunsaig & no bered rith baíse 'na ndíaid. No gebed dano
765] a chammán & no geibed a liathróit & no geibed a chlettíne & ní roiched bun a bunsaige lár tráth congebed a barr etarla etarbúas.

Luid reme co forodmag na hEmna airm i mbátar in maccrad. Trí coícait maccáem im Follomain mac Conchobuir icá clessaib for

p.22

Nad fégat uili i n-óenfecht amaide. Ba machtad & ba ingantus
775] leó. ‘Maith a maccu,’ ar Follomain mac Conchobuir, ‘nobar benaid uili fóe sút & táet a bás lim dáig is geiss dúib maccáem do thíchtain infar cluchi can chur a faísma foraib, & nobar benaid uile fóe i nn-óenfecht, ar rofetammar is do maccaib ánroth Ulad sút & ná dernat bés tuidecht infar cluchi can chur a faísma foraib nó a
780] commairge.’

Is and sin ros bensat uile fóe i n-óenfecht. Tarlaicset a trí coíctu cammán ar ammus a chendmullaig in meicc. Turcbaid-sium a óenluirg n-ániusa & díchuris na trí coícait lorg. Tarlacait dano na trí coícait liathróiti ar ammus in meic bic. Turcbaid-sium
785] a dóti & a rigthi & a dernanna & díchuris na trí coíctu líathróiti. Tarlacit dó na trí coícait bunsach baísi bunloscthi. Turcbais in mac a scéthíni slissen & díchuris na trí coícait bunsach. Is and sain imsaí-sium fóthib-sium. Scarais coíca rígmac im thalmain díb fóe. Luid cóiciur díb, (ar Fergus) etrum-sa is Chonchobor 'sin
790] magin i mbámmar ic imbirt fidchilli .i. na Cendcháeme, for forodmaig na hEmna. Luid in mac bec 'na ndíaid dia nn-imdibe. Gebid Conchobor a rígláma in meic bic. ‘Ale atchíu ní fóil amberai-siu, a meic bic, in maccrad.’ ‘Fail a mórdamnae dam-sa,’ ar in mac bec. ‘Ní fúarusa fíad n-oíged ga thánac a tírib imciana ican
795] maccraid iar torachtain.’ ‘Ced són, cia tussu?’ for Conchobor. ‘Sétanta bec missi mac Sualtaim, mac-sa Dechtiri do derbsethar-su, & ní lat-su fo dóig lim-sa mo chrád d'fagbáil samlaid.’ ‘Ced ón, a meic bic,’ for Conchobor, ‘nád fetar armirt fil don macraid conid geiss dóib mac dar tír cuccu can chur a faísma forro?’ ‘Ní fetar,’
800] bar in mac bec. ‘Dia fessaind, combeind 'na fatchius.’ ‘Maith a maccu,’ bar Conchobor, ‘geibid foraib faísam in meic bic.’ ‘Ataimem omm,’ bar siat.

Luid in mac bec {MS folio 63a} for faísam na maccraidi. 'S and sain scaílset láma de-sium, & amsoí fóthu arís. Scarais coíca rígmac i talmain
805] díb fóe. Fa dóig la n-athrechaib is bás dobretha dóib. Níba sed ón acht uathbás bretha impaib do thulbémmennaib & múadbémmennaib & fotalbémmennaib móra. ‘Aile,’ for Conchobor, ‘cid ataí dóibsin béus?’ ‘Dothongu-sa mo dee dia n-adraim co ndigset-som uili ar m'fóesam-sa & ar m'imdegail feib dochúadusa ara fáesam-sun & ara

p.23

Mac bec doringni in gním sain, (ar Fergus) i cind chóic mblíadan
815] iarna brith coro scart maccu na curad & na cathmíled ar dorus a llis & a ndúnaid fadessin, nocorb éicen machta nó ingantus de ciano thísed co hor cocríchi, gana thescad gabail cethri mbend, gana marbad fer nó dís nó triur nó cethrur in am indat slána .xvii. mbliadna de for Táin Bó Cúalnge.

820] Is and sin atubairt Cormac Cond Longas mac Conchobuir: ‘Doringni in mac bec sin gním tánaise sín bliadain ar cind doridisi.’ ‘Ciaso gním?’ bar Ailill. ‘Culand cerd buí i crích Ulad. Ro urg-nastar fleid do Chonchobur & dochúaid dá thochuriud co Emain. Rádis friss ara tísed úathad leis meni thucad fíraígid leiss ár nach
825] crích nó ferand baí aice acht a uird & a indeóna & a duirn & a thendchore. Atbert Conchobor co ticfad úathad a dóchum.’

Tánic Culand connice a dún reme do frestul & frithálim lenna & bíd. Dessid Conchobor i nEmain corbo amm scaílti co tánic deired dond ló. Gebid in rí a fiallgud n-imétrom n-imthechta
830] immi & luid do chelebrad don maccraid. Luid Conchobor arin faidchi co n-acca ní ba ingnad leiss: trí coícait mac 'sindara chind dind faithchi & óenmac barin chind aile di. Dobered in t-óenmac búaid mbáire & immána óna trí coíctaib maccáem. Tráth ba cluchi puill dóib — cluichi puill fogníthi for faithchi na Emna —
835] ocus tráth ba leó-som díburgun & ba lesium imdegail, congeibed na trí coícait liathróit fri poll immuich & ní roiched ní secha 'sin poll. Tráth ba leó-som imdegail & ba leisium díburgun, no chuired na trí coícait liathróit 'sin poll can imroll. Tráth fo imtharrung n-étaig dóib, no benad-som a trí choícait ndecheit díb & ní chumgaitis uili a
840] delg do béim assa brut-som nammá. Tráth ba imtrascrad dóib, concured-som na trí coícait cétna i talmain foí & ní roichtis-sium uili immi-sium lín a urgabála. Arrópart Conchobor ic forcsin in meic bic. ‘Amae a ócu,’ bar{MS folio 63b} Conchobor, ‘mo chin tír asa tánic in mac bec atchíd dá mbetis na gníma óclachais aice feib atát na
845] macgníma.’ ‘Ní comdas a rád,’ ar Fergus. ‘Feib atré in mac bec atrésat a gníma óclachais leis.’ ‘Congarar in mac bec dún co ndig lind do ól na fledi dia tíagam.’ Conágart in mac bec do

p.24

Ocus tánic Conchobor iar sin co tech Culaind cerdda. Ro fritháiled in rí, & ro fíadaiged ar grádaib & dánaib & dligedaib & úaslecht & caínbésaib. Ro hecrait aíne & úrlúachair fóthu. Gabsat for ól & for aíbnius. Ro iarfacht Culand do Chonchobur: ‘Maith
860] a rí, inra dális nech innocht it díaid don dún sa?’ ‘Níra dálius omm,’ bar Conchobor, dáig níba cuman dó in mac bec dálastar 'na díaid. ‘Cid són?’ bar Conchobor. ‘Árchú maith fil ocum. Á fúaslaicthir a chonarach dé, ní laimthanoch tasciud do óentríchait chét fris do fir chúardda nó imthechta, & ní aichne
865] nech acht missi fodessin. Feidm cét and do nirt.’ And sin atbert Conchobor: ‘Oslaicther dún dond árchoin coro imdegla in tríchait cét.’ Ra fúaslaiced dind árchoin a chonarach & fochuir lúathchúaird in tríchait cét, & tánic connice in forud i mbíd ic comét na cathrach & baí and sain & a chend ara mácaib. Ocus ba borb
870] barbarda bruthmar bachlachda múcna matnamail cách baí and sain.

Imthúsa na maccraide bátar i nEmain corbo amm scaílti dóib. Luid cách díb da thig a athar & a máthar, a mumme & a aite. Luid dano in mac bec i slichtlurg na slúag co ránic tech Culaind cerda.
875] Gabais icc athgarddigud na sliged reme dá adbenaib ániusa. Ó ránic cofaidche in dúnaid i mbaí Culand & Conchobor, focheird a adbena uile riam acht a liathróit nammá. Rathaigid in t-árchú in mac mbec ocus glomais fair co clos fosnaib túathaib uili gloimm inn árchon. Ocus ní raind fri fes ba háil dó acht a slucud i n-óenfecht
880] dar compur{MS folio 64a} a chléib & dar farsiung a brágat & dar loing a ochta. Ocus ní baí lasin mac cóir n-imdegla reme acht focheird róut n-urchair din liathróit conas tarla dar gincráes a brágat dond árchoin co ruc a mboí di fobaig inathair and dar' iarcomlai, & gebis i ndíb cossaib é & tuc béim de immun corthe co tarla 'na gabtib
885] rointi im thalmain. Atchúala Conchobor gloimm inn árchon. ‘Amae a ócu,’ bar Conchobor, ‘ní ma táncamar d'ól na fledi se.’ ‘Cid són?’ bar cách. ‘In gilla bec ra dál im díaid, mac mo sethar,

p.25

915] Mac bec doringni in gním sin, {MS folio 64b} (ar Cormac Cond Longas mac Conchobuir), i cind sé mbliadan arna brith, ro marb in n-árchoin ná laimtís slúaig nó sochaide tascud i n-óentríchait cét fris, nírb écen machtad nó ingantus de gana thísed co hor cocríchi, giano thescad gabail cethri mbend, gana marbad fer nó dís nó triur nó chethrur
920] in am inat slána .xvii. mbliadna de for Táin Bó Cúalnge.

‘Doringni in mac bec in tres gním isin bliadain ar cind dorís,’ ar Fiachu mac Fir Aba. ‘Gá gním doringni?’ bar Ailill.

Cathbad druí buí oc tabairt tecaisc? dá daltaib fri hEmain anairtúaith & ocht ndalta do áes in dána druídechta 'na farrad. Iarfacht fer
925] díb dia aiti ciaso sén & solud buí forin ló i mbátar, in ba maith

p.26

‘Ní maith ám and na airm se, a mo phopa Conchobuir,’ ar in
945] mac bec. ‘Ní thic mo dingbáil-se di sodain.’ Tuc Conchobor a dá sleig fodessin & a sciath & a chlaideb dó. Bocgais & bertnaigis, crothais & certaigis conarnic a fográin aice fria n-irlaind, & níras robris na harmu & ros fulgetar dó. ‘Maithi na hairm se omm,’ bar in mac bec. ‘Is é so mo chomadas. Mo chin in rí asa gasced &
950] trelam so. Mo chin tír asa tánic.’ 'S and sin tánic Cathbad druí 'sin pupull & atbert: ‘Airm conagab sút?’ ar Cathbad. ‘'S ed écin omm,’ bar Conchobor. ‘Ní do mac do máthar bad áil dam a ngabáil 'sind ló sa,’ ar Cathbad. ‘Cid són? Nach tussu darrecoisc?’ ar Conchobor. ‘Nád mé omm,’ bar Cathbad. ‘Cid lat, a siriti
955] síabairthi,’ ar Conchobor, ‘in bréc dobertais immund?’{MS folio 65a} ‘Ná badat lond-su immorro, a mmo phopa Conchobuir,’ ar in mac bec, ‘dáig ar bíth is ésium domrecuisc-se araí ár iarfoacht a dalta dó ciaso sén baí forin ló & atbert-som mac bec no gébad gasced and, bad án & bad urdairc, bad duthain dimbúan immorro.’ ‘Fír
960] dam-sa ón,’ bar Cathbad. ‘Bat án-su & bat urdairc, bat duthain & dimbúan.’ ‘Amra bríg canco rabur acht óenlá & óenadaig ar bith acht co marat m'airscéla & m'imthechta dimm ési.’ ‘Maith a meic bic, airg i carpat ar iss ed na cétna dait.’

p.27

Dotháet i carpat, & in cétna carpat i tánic béus dano bocgais &
965] bertnaigis imme co nderna minbruan & minscomairt de. Luid issin carpat tánaise co nderna minbruan & minscomairt de fón cumma cétna. Doringni minbruar don tres carput béus. Airm i mbátar na seeht carpait déc bátar oc frithálim na maccraide & na maccáem ic Conchobur i nEmain, doringni in mac bec minbruan & minscomairt
970] díb uile & níro fulngetar dó. ‘Nít maithe and na carpait so, a phopa Chonchobuir,’ ar in mac bec. ‘Ní tháet mo dingbáil-se díb-so.’ ‘Cia airm i tá Ibar mac Riangabra?’ ar Conchobor. ‘Sund ém,’ ar Ibar. ‘Geib lat mo dá ech féin dó sút & inill mo charpat.’ Gebid iarum in t-ara in n-echraid & indliss in carpat.
975] Luid in mac bec 'sin carpat iarum. Bocais in carpat imme & ro fulngestar dó & níro briss. ‘Maith in carpat sa omm,’ ar in mac bec, ‘& iss ed and so mo charpat comadas.’

‘Maith a meic bic,’ bar Ibar, ‘léic na eocho ara férgeilt ifechtsa.’ ‘Romoch sin béus, a Ibair,’ ar in mac bec. ‘Tair round timchull
980] na Emna indiu. Indiu mo chétlá-sa do gabáil arm, corob búaid engnama dam.’ Táncatar fo thrí timchull na Emna. ‘Léic na eocho ar férgeilt ifechtsa, a meic bic,’ ar Ibar. ‘Romoch sin béus, a Ibair,’ ar in mac bec. ‘Tair round ar co mbennachat in maccrad dam-sa, indiu mo chétlá do gabáil arm.’ Lotar rempu
985] don magin i mbátar in maccrad. ‘Airm congab sút?’ ar cách. ‘'S ed écin són.’ ‘Rob do búaid & cétguine & choscur sin, acht ba romoch lind congabais armu fo bíth do deligthi ruind ocna clessaib cluchi.’ ‘Ní scér-sa frib-si etir, acht do seón congabsa armu indiu.’ ‘Léic, a meic bic, na eocho ar férgeilt ifechtsa,’ ar Ibar. ‘Romoch
990] sin béus, a Ibair,’ bar in mac bec. ‘Ocus in tsligi mór sa imthéit sechond, gia leth imthéit?’ ar in mac bec. ‘Cid taí-siu di?’ ar Ibar. ‘Aile it fer saignéch-su atchíu, a meic bic,’ bar Ibar. ‘Maith lim, a maccáin, prímsligeda in chóicid d'iarfaigid. Cia airet imthéit?’ ‘Téit co Áth na Foraire i Sléib Fúait,’ ar Ibar. ‘Cid
995] 'ma n-apar Áth na Foraire fris in fetar-su?’ ‘Rafetar-sa omm,’ bar Ibar. ‘Dagláech de Ultaib bís ic foraire & ic forcomét and arná tíset óic nó echtranna i nUltu do fúacra comraic forru, corop é in láech sin conairr comrac dar cend in chóicid uli. Dá ndig dano áes dána fo dímaig a Ultaib{MS folio 65b} & assin chóiciud, corop é conairr
1000] séta & maíne dar cend aenig in chóicid dóib. Dá tí dano áes dána 'sin crích, corop é in fer sin bas chommairge dóib co rrosset colbo Conchobuir, corop siat a dúana-sain & a dréchta gabtair ar tús i nEmain ar ríchtain.’ ‘In fetar-su cia fil icond áth sain indiu?’ ‘Rofetar omm,’ bar Ibar. ‘Conall Cernach curata

p.28

Gabtair a eich do Chonall & ro indled a charpat & dochúaid d'imdegail in meic bic. Ó rasiacht Conall ard fri aird fris, demin
1025] leis giano thachrad écht dó, ná lécfad Conall dó a dénam. Gebid lámchloich do lár thalman dárbo lán a glacc. Focheird róut n-urchoir úad ar ammus cungi carpait Conaill coro bris cuing in charpait ar dó co torchair Conall tríit go talmain co ndechaid a máel asa gúalaind. ‘Cid and so, a meic?’ ar Conall. ‘Messi
1030] tarlaic dia fis dús in díriuch m'urchor nó cinnas díbargim etir nó amm adbar gascedaig atamchomnaic.’ ‘Neim ar th'urchur & neim fort féin. Cid do chend fácba lat námtiu ifesta, nicon tías dot imdegail níba siriu.’ ‘'S ed sin conattecht-sa foraib,’ ar ésium, ‘dáig is geis dúib infar nUltaib techt dar éclind infar
1035] carptib.’ Tánic Conall fothúaid arís co Áth na Foraire ar cúlu.

Imthúsa in meic bic dochúaid-se fodes co Fertais Locha Echtrand. Baí and co tánic deired dond ló. ‘Dá lammais a rád frit, a meic bic.’ ar Ibar, ‘ropa mithig lind techt co hEmain{MS folio 66a} ifechtsa, dáig ro gabad dáil & raind & fodail i nEmain á chíanaib & fail inad urdalta
1040] lat-su and di cach lóu rodicfa bith eter dá choiss Conchobuir, & ní fail lim-sa acht bith eter echlachu & oblóire tigi Conchobuir. Mithig lim-sa techt do imscrípgail friu.’ ‘Geib lat dún ind echrad didiu.’ Gebid in t-ara in n-echraid & luid in mac issin carpat. ‘Aile a Ibair, gá tulach and in tulach sa thúas innossa?’ ar in mac bec. ‘Sliab

p.29

Lotar rempo connice in dún & tarmlaing in mac assin charput forind faithche. Amlaid boí faithchi in dúnaid & corthi furri & id
1070] iarnaidi 'na thimchiull & id niachais éside & ainm n-oguim 'na menoc. Ocus is é ainm boí and: Gipé tísed in faidche, diamba gascedach, geis fair ar thecht dind faidchi cen chomrac n-óenfir do fúacra. Airlégais in mac bec in n-ainm & tuc a dá rigid 'mun coirthi, mar boí in coirthi cona id. Tarlaic sin linnid co toracht tond taris.
1075] ‘Andar lind,’ ar Ibar, ‘ní ferr sin ná a bith i fail i rraba, & rofetamar fogéba forin faidchi se aní 'coa taí iarair don chur sa .i. airdena báis & éca & aideda.’ ‘Maith a Ibair, córaig fortcha in charpait & a fortgemni dam{MS folio 66b} coro thurthaind cotlud bicán.’ ‘Mairg atbeir ón ám,’ ar in gilla, ‘dáig is crích bidbad so & ní faidchi airurais.’
1080] Córaigis in gilla fortcha in charpait & a fortgemne. Taurthais in gilla bec cotlud forind faidche.

And sain tánic mac do maccaib Nechtain forin faidchi .i. Fóill mac Nechtain, ‘Ná scuir na eochu itir, a gillai,’ ar Fóill. ‘Ní

p.30

Tánic in mac tánaise immach arin faidchi, Túachall mac Nechtain. ‘Aile atchíu commaídfide lat sain,’ ar Túachall. ‘Ní maídim limm chétus óenláech do marbad.’ ‘Ní maídfe-su ón afechtsa dáig
1115] dofaíthaisiu limm-sa.’ ‘Tó duit-siu ar cend t'arm dáig is midlachda tánac.’ Bidgais in fer sain ar cend a arm. ‘Cóir duit arechus dúin risiút, a meic bic,’ bar Ibar. ‘Cid són?’ ar in mec bec. ‘Túachail mac Nechtain in fer atchí. Meni arrais din chétbulli nó din chéturchur nó din chéttadall ní arrais etir chaidche a
1120] amansi & a airgigi non imrend im rennaib na n-arm.’ ‘Ní rim-sa is rátti sin, a Ibair,’ ar in mac bec. ‘Dobér-sa mo láim fón manaís murnig Conchobuir, fón cruísig neme. Tecéma 'sin sciath

p.31

1130] And sin tánic immach sósar na clainde forsin faidche .i. Faindle mac Nechtain. ‘Is báeth in lucht condránic frit and sin,’ ar Fandle. ‘Cid ón?’ ar in mac bec. ‘Tair sechut sís arin lind bail ná ró do choss lár.’ Bidgais Fandle reme forin lind. ‘Cóir duit arechus dúin risiút, a meic bic,’ bar Ibar. ‘Cid ón écin?’ ar in mac bec. ‘Fandle
1135] mac Nechtain in fer atchí. Is de dia tá in t-ainm fair, mar fandaill nó mar íaraind imthéit muir. Ní chumgat snámaigi in talman ní dó.’ ‘Ní rim-sa is chóir sin do rád, a Ibair,’ ar in mac bec. ‘'S aichnid duit-siu ind aband fil ocuind i nEmain, Kalland. Tráth nos immet in maccrad do chlessaib cluchi furri úair nach foísam
1140] in lind, berim-se maccáem cechtar mo dá dernand tarsi and sin & maccáem cechtar mo dá gúaland, & ní fliuchaim fadesin gid mo adbrunnu fóthu.’ Condránic dóib forind lind & furmid in mac bec a rigthi tharis co tarla in muir aird fri aird fris & dobretha tathulbéim do chlaidiub Conchobuir dó & tópacht a chend dá médiu. Ocus
1145] léicis in colaind lasin sruth & dobretha a cend leis.

Lotar isin dún iar tain & ra airgset in cathraig & ra loiscset connárbdar airdiu a déntai andát a immélaig. Ocus imsóiset rempu i Slíab Fúait & dobrethsat trí cind mac Nechtain leó.

Confaccatar in n-alma do aigib alta rempu. ‘Cóchit na innili
1150] imda imdíscire, a Ibair’, ar in mac bec. ‘Pettai sút nó inn aigi chena?’ ‘Aige chena omm,’ bar Ibar. ‘Almai d'aigib alta sain bít i ndiamraib Sléibi Fúait.’ ‘Saig brot dún forsin n-echraid dús ar co nn-ársimmís ní díb.’ Saigis in t-ara brot forin n-echraid. Ní chaemnactar eich roremra ind ríg in damrad do chomaitecht.
1155] Luid in mac bec assin charput & gebis dá n-ag lúatha látiri díb. Cenglais d'fertsib & dfithisib & d'iallaib in charpait.

Lotar rempu co forodmag na hEmna co 'mafaccatar in n-elta do gésib gela seccu. ‘Cóichi and na eóin sin, a Ibair?’ ar in mac bec.

p.32

Lotar rempo co ráncatar Emain. Is and sin rathaigis in Leborcham íat. Ingen-saide Aí & Adairce. ‘Óencharptech sund,’ for Leborcham, ‘& is úathmar thic. Cind a bidbad fordergga 'sin
1180] charput aice. Eoin áille óengela ic imuarad aice 'sin charput. Aige altamla anríata i cengul & chrapull & chuibrech & charcair aice. Ocus meni frithálter innocht é, dosfaíthsat óic Ulad leis.’ ‘Roda-fetammar in carptech sin,’ ar Conchobor, ‘in gilla bec, mac mo sethar, dochóid co hor cocríche, ro derg a láma, & ní doíthanach
1185] comraic, & meni frithálter dano, dofaíthsat óic Emna uili leis.’ Ocus ba sed in chomairle ra cruthaiged leó in bantrocht da lécud immach do saigid in meic .i. trí coícait ban .i. deich mnáa & secht fichit díscir derglomnocht i n-óenfecht uili & a mbantóesech rempo, Scandlach, do thócbáil a nnochta & a nnáre dó. Táncatar immach
1190] in banmaccrad uile & túargbatar a nnochta & a nnáre uile dó. Foilgid in mac a gnúis forru & dobretha a dreich frisin carpat arná acced nochta nó náre na mban. And sain ro irgabad in mac bec isin charput. Tucad i trí dabchaib úaruscib é do díbdud a ferge. Ocus in chétna dabach i tucad in mac bec, ro díscaíl dá cláraib &
1195] dá circlaib amal chnómaidm imbi. In dabach tánaise configfed durnu di. In tres dabach fer fos foilnged & fer ní foilnged etir.

p.33

And sain tíagait fergga in meic for cúlu & conácbad a thimthach immi. Táncatar a delba dó{MS folio 68a} & doringni rothmól corcra de ó mulluch co talmain. Secht meóir cechtar a dá choss & secht meóir
1200] cechtar a dá lám, & secht meic imlessan cechtar a dá rígrosc iarum & secht ngemma de ruthin ruisc fo leith cech mac imlesan díb. Cethri tibri cechtar a dá grúad: tibri gorm, tibri corcra, tibri úane, tibri buide. Coíca urla fégbuide ón chlúais go 'cheile dó amal chír mbethi nó amal bretnasa bánóir fri taul ngréne. Máel glé find fair
1205] mar bó ataslilad. Brat úanide imme, delg n-argait indi. Léni órsnáith immi. Ocus ra sudiged in mac eter dá choiss Conchobuir & ro gab in rí ic slíachtad a maíle.

Mac bec doringni na gníma sin i cind a secht mbliadan arna breith, barroscart na curaid & na cathmílid ris torcratar dá trian
1210] fer nUlad & ná fúaratar a dígail forro ná co n-érracht in gein sin chucu, nocorb éicen machtad nó ingantus de giano thísed co hor críche, gana marbad fer nó dís nó triur nó chethrur in aim inat slána secht mbliadna déc de for Táin Bó Cúalnge.

Conid innisin do macgnímaib Con Culaind sin for Táin Bó Cúalnge,
1215] ocus remthús in sceóil & na sliged & imthechta in tslúaig a Crúachain connici sin.

Táncatar cethri ollchóicid Hérend arnabárach dar Cruind .i. Sliab sair. Luid Cú Chulaind ríam remáin rempu conarnaic fri
1220] araid Órláim meic Ailella & Medba ro baí oc Tamlachtain Órláib fri Dísert Lochad atúaid. Buí ic buing na fertas carpait culind issin fid. ‘Amae, a Láeig,’ ar Cú Chulaind, ‘is tarpech in mod do Ultaib más iat benas in fid fón samlaid se ar cind fer nHérend, & airis-siu sund bic co fessur-sa cia benas in fid fón samlaid se.’
1225] Luid Cú Chulaind iarum conarnaic frisin n-araid. ‘Cid dogní-siu sund, a gillai?’ ar Cú Chulaind. ‘Itú-sa ém,’ ar in gilla, ‘oc boing na fertas carpait culind sund dáig ar bíth ro mebtatar ar carpait inné ic taffund na hailiti urdairce út .i. Con Culaind, & ar bíth t'óclachais-siu, a óclaích, congain lim-sa nacham thair in Cú
1230] Chulaind urdairc sin.’ ‘Roga duit, a gillai,’ ar Cú Chulaind, ‘a n-imtheclamad nó a n-imscothad nechtar de.’ ‘Dogén a n-imtheclamad dáig is assu.’ Forrópart Cú Chulaind fora n-imscothad,& nos tairnged tria ladraib a choss & a lám i n-agid a fíar & a fadb co

p.34

'S and sin táncatar trí meic Árach barsin n-áth ic Ard Chiannacht i n-herus Con Culaind, Lon & Úalu & Díliu. MasLir & MasLaig & MasLethair anmand a n-arad. Is aire condeochatar sin i comdáil
1250] Con Culaind dáig ba immarcraid gním leó doringni in lathe reme forro .i. dá mac Nera meic Nuatair meic Thacáin do marbad ic Áth Gabla, Órláb mac Ailella & Medba do guin dano & a chend do thaisselbad d'feraib Hérend. Coro gontais-sium Coin Culaind fón samlaid sin & go ructaís a chend leó i taisselbad. Lotar fón fid &
1255] ro bensat trí fidslatta findchuill i llámaib a n-arad condrístais a sessiur i n-óenfecht gliaid fri Coin Culaind. Impádar Cú Chulaind friu & benais a sé cinnu díb. Torchratar meic Árach samlaid la Coin Culaind.

Tánic dano Lethan fora áth for Níth i crích Conailli Murthemne do chomruc fri Coin Culaind. Barrópart forsin n-áth. Áth Carpait
1260] a chomainm inn átha áit mal connairnechtatar dáig conmebdatar a carpait ic imthrutt isinn áth. Is and sin focera Mulchi forsin taulaig eter na dá n-áth. Conid de dá tá Gúalu Mulchi dano béus. Is and sin dano condránic Cú Chulaind & Lethan & dofuit Lethan fri Coin Culaind & tópacht a chend dia méde forsin áth & nad
1265] n-ácaib leis .i. fácbais a chend la cholaind. Conid de atá in t-ainm forsinn áth ó sain .i. Áth Lethan i crích Conailli Murthemne.

And sain táncatar crutti Caínbili ó Ess Rúaid dá n-airfitiud. Indar leó-som rapo da thascélad forro ó Ultaib & rucsat in tslúaig tafond dírecra i fat forro co ndechatar i ndelbaib oss n-alta
1270] úadib icna corthib ic Lííc Móir, ar giarsa Chruitti Caínbili atberthea friu, batir fir co mórfiss & go mórfástine & druídecht iat.

p.35

And sain bágais Cú Chulaind port i faicfed Meidb dobérad chloich furri & níbad chían ó lethchind. Fír dó-som. Port indas facca Meidb, focheird chloich assa thabaill furri coros ort in petta
1275] n-eóin buí fora gúalaind fri áth aniar. Luid Medb dar áth sair & dobretha cloich assa thabaill furri béus goro ort in petta togmalláin baí fora gúalaind fri áth anair. Conid Méide in Togmaill & Méde ind Eóin a n-anmand na n-inad sin béus, conid Áth Srethe comainm ind átha dara sredestar Cú Chulaind in cloich assa thabaill.

1280] Táncatar cethri ollchóiceda Hérend arnabárach. Gabsat ar argain Maigi Breg & Maigi Murthemne. Ocus tánic gérmenma géribrach{MS folio 69a} Con Culaind dá aiti, do Fergus. Ocus atrubairt fri firu Hérend faitchius in n-aidchi sin dáig ar bíth dosficfad Cú Chulaind, & a formolad i fus doridisi amal ra scríbsam remaind, & dorigni laíd:

1. 
   1285] Damb ró Cú Chulaind Cúalnge
   ria curadaib Cráebrúade.
   Beti fir i fuilib de
   d'argain Maige Murthemne.
2. Dochúaid-sium turus ba sía
   
   1290] go ránic slébi Armenia.
   Ralá ág dara aiste,
   ra chuir ár na Cíchloiste.
3. Ba handsu dó meic Nechtain
   do chur assa prímlepthaib,
   
   1295] cú na cerda —ba mod n-áig —
   do marbad cona óenláim
4. Nochom thá ní rádim de
   im dála meic Deichtere,
   is sí mo chobais, ní gó,
   
   1300] co corrossid dob anró.

p.36

‘Nach fitir dub dusáim. dal na inderb. esnad fiacht. fiacht. fiacht nad cheil. cuardait námait do thuaithbregaib binde ar tánaib tathaib rún. rafiastar dúib danis murthonna fer forglas forláib lilasta áeb agesta in mag meldait. slúaig scothníam buidb
1315] bógeimnech febdair fiach fir nairm rád n-inguir crúas Cúalnge có icat do bás mórmaicne féc muintir ar n-éc muntire do námait écaib.’

Tánic iarum Dond Cúalnge. Urtha reme go Glend na Samaisce i Sléib Chulind & coíca samaisce leis dia samascib.

1320] Aill do búadaib Duind Chúalnge and so .i. coíca samaisce no daired cach laí. Bertís láegu riasin tráth arnabárach & do neoch ná bered lóegu díb, no scaíltis imma lóegu, dáig ní fulngitis compert Duind Chúalnge accu. Ba do búadaib Duind Chúalnge coíca do maccáemaib no bítis ic clessaib cluchi cacha nóna ara cháemdruim
1325] Ba do búadaib Duind Chúalnge cét láech no dítned ar thess & ar uacht ba foscud & ba imdegail. Ba do búadaib Duind Chúalnge ná laimed bánanach nó bocánach nó genit glinni tascud d'óentríchait chét friss. Ba do búadaib Duind Chúalnge crandord dogníd cacha nóni ic tiachtain ar ammus a liss & a léis & a machaid, ba leór ceóil &
1330] airfiti dond fir i túasciurd & i ndesciurd & in n-etermedón tríchait: chét Cúalnge uili in crandord dogníd cacha nóna ic tiachtain dó ar ammus a liss & a léis & a machaid.

Conid ní de búadaib Duind Chúalnge in sin.

Dollotar na slúaig iarum im ailib & im airtraigib críchi Conaille
1335] Murthemne arnabárach, & rádis Medb ara tarta amdabach do scíathaib ósa cind nachas díburged Cú Chulaind de chnoccaib nó chétib nó thulcaib. Ocus trá ní roacht Cú Chulaind guin nó ath-forgab for feraib Hérend im chríchaib im ailib im artraigib Conaille Murthemne in lá sain.

p.37

1340] Co foítar cethri ollchóiceda Hérend i rRéde Loche i Cúalnge & co ragbatar dúnad & longphort and in n-aidchi sin. Rádis Medb fria cáeminailt comaitechta dá muntir techt ar cend usci oóil & innalta dochum na haba di. Loche comainm na hingene, & dotháet iarum Loche & coíca ban impi & mind n-óir na rígna ósa cind. Ocus foceird Cú
1345] Chulaind{MS folio 69b} cloich assa thabaill furri co rróebriss in mind n-óir í trí & coro marb in n-ingin inna réid. Conid de atá Réde Loche i Cúalngiu. Ba dóig trá la Coin Culaind i n-écmais a fessa & a eólusa ba hí Medb boí and.

Lotar na slúaig arnabárach go ráncatar Glaiss Cruind & barrróbratar
1350] in nGlassi & forfémdetar a techt. Ocus Clúain Carpat comainm in chétinaid áit mal connarnectar. Is de dia tá Clúain Carpat forsin dú sin ar bíth cét carpat ruc in Glassi díb co muir. Rádis Medb fria muntir ar co ndigsed láech díb do fromad na haba. Ocus atraacht óenláech prósta mór di muntir Medba, hÚalu a chomainm,
1355] & gebis nertlía cloche fria ais & dotháet-aide dia fromad na Glassi & focheird in Glaiss for cúlu é, marb cen anmain, a lía fora druim. Rádis Medb ar co tucthá anís & ara claitte a fert & ara túargabtha a lía. Conid de atá Lía Úaland i crích Cúalnge.

Lilis Cú Chulaind co mór dena slúagaib in lá sain ic iarair comraic
1360] & comluind forru & marbais cét láech díb im Róen & im Roí, im dá senchaid na Tána.

Rádis Medb fria muntir ara tíastais i comruc & i comlund fri Coin Culaind. ‘Níba messi,’ & ‘níba mé,’ ar cách assa magin. ‘Ní dlegar cimmid dom muntir. Giano dlestea, ní mé no ragad i n-agid Con
1365] Culaind dáig ní réid comrac ris.’

Táncatar na slúaig fri táeb na Glassi dáig fosrémdetar a techt go ráncatar airm i táet in Glassi assin tslíab, & dámbad áil dóib, bacóistís eter in Glassi & in slíab acht ní arlacair Medb, acht in slíab do chlaidi & do letrad rempi combad ail & combad athis for
1370] Ultaib, & conid Bernais Tána Bó Cúalnge ainm in inaid ó sain dáig taris rucad in táin iar tain.

Gabsat cethri ollchóiceda Hérend dúnad & longphort in n-aidchi sin ic Bélut Aileáin. Bélat Aileáin a ainm connici sain, Glend TáiI immorro a ainm ó sain ara mét ra thálsat na halma & na immirgi
1375] a loim & a lacht and do feraib Hérend. Ocus Líasa Líac ainm aile dó, ar is de atá in t-ainm fair ar is and ro sáidset fir Hérend léss & machad dia n-almaib & dia n-immirgib.

Táncatar cethri ollchóiceda Hérend co ráncatar inní co Sechair. Sechair a ainm na aband co sin. Glass Gatlaig a ainm ó sain. Is

p.38

Táncatar cethri ollchóiceda Hérend co ragbatar dúnad & longphort i nDruim Én i crích Conaille Murthemne in n-aidchi sin & gabais
1385] Cú Chulaind acond Ferta i lLergga 'na fírfocus in n-aidchi sin. Ocus cutlaigis & bertaigis & crothais Cú Chulaind a armu in n-aidchi sin co n-ebailt cét láech din tslúag ar gráin & ar ecla & ar úamun Con Culaind. Rádis Medb fri Fiachu mac Fir Aba di Ultaib ar co ndigsed d'acallaim Con Culaind do brith choma dó. ‘Ciarso choma
1390] no bértha dó?’ for Fiachu mac Fir Aba. ‘Ní handsa.’ ar Medb. ‘Imdéntar leis do neoch ro milled d'Ultaib coro ícthar friss feib as dech atbérat fir Hérend. Feiss i Crúachain do grés dó, fín, & mid do dáil{MS folio 70a} fair & tíchtain im géilsine-se & i ngélsine Ailella dáig is sochru dó andás beith i ngélsine ind ócthigerna icá tá.’—Conid sí
1395] bríathar is mó gén & tarcassul ro ráided for Táin Bó Cúalnge .i. ócthigern do dénam din chúicedach is dech buí i nHérind .i. di Chonchobur.

Tánic iarum Fiachu mac Fir Aba do acallaim Con Culaind. Ferais Cú Chulaind fáilti fris. ‘Tarissi limm.’ ‘Tairisi duit-siu
1400] ón.’ ‘Dot acallaim tánac ó Meidb.’ ‘Cid dobertais latt?’ ‘Imdéntar latt anro milled d'Ultaib coro ícthar frit feib as dech atbérat fir Hérend. Feiss i Crúachain dait, fín & mid do dáil fort, & tíchtain i ngélsine Ailella & Medba dáig is sochru dait andás bith i ngélsine ind ócthigerna icá taí.’ ‘Nithó omm,’ ar Cú Chulaind. ‘
1405] Ní recfaind-se bráthair mo máthar bar ríg n-aile.’ ‘Ocus ar co tís co moch imbárach i n-erus Medba & Fergusa co Glend Fochaíne.’

Luid iarum Cú Chulaind co moch arnabárach co Glend Fochaíne. Dotháet dano Medb & Fergus 'na chomdáil. Ocus tincais Medb ar Coin Culaind & cessis a menma fair in lá sain dáig ar bíth ní mó ná
1410] mod maccaím lée atacaemnaic. ‘Inn é sút in Cú Chulaind airdairc atberi-siu, a Ferguis?’ ar Medb. Ocus ra gab Medb ar acallaim Fergusa & dorigni laíd:

1. Más é ucain in Cú cain
   itirid-si infar nUltaib,
   
   1415] ní thabair a thraig fri tend
   ná dingaib d'feraib Hérend.

---

p.39

2. Cid óc in Cú sin atchí
   imriada Mag Murthemni,
   ní tabhair fri talmain traig
   
   1420] ná dingba ar galaib óenfir.
3. Berar coma úan don láech,
   mad dia tí taris is báeth,
   leth a bó dó is leth a ban
   & clóechládh sé a gasced.
4. 
   1425] Fó lim gana chlóthar úaib
   in Cú din Murthemni múaid,
   ní hecal ria ngním ngarb nglé
   rafetar más éside.

M.

‘Acaltar úait Cú Chulaind, a Ferguis,’ ar Medb. ‘Nithó,’ ar
1430] Fergus, ‘acht acall-su fessin é,’ for Fergus, ‘dáig ní cían etruib immun glend sund, im Glend Fochaíne.’ Ocus forfópart Medb for acallaim Con Culaind & dorigni laíd:

1. A Chú Chulaind cardda raind,
   dingaib dín do chrantabaill,
   
   1435] ron báid-ne do gleó garb glé
   ror briss is ror búaidre.
2. A Medb do Múr mac Mágach,
   nídam drochláech dimbágach,
   noco tréciub duit frim ré
   
   1440] immáin Tána Bó Cúalnge.
3. Mad dia ngabtha-su úanni,
   a Chú chomramach Cúalngi,
   leth do bó & leth do ban
   rot biad dáig is ecengal.
4. 
   1445] Dáig is mi re recht rubad
   ársid imdegla Ulad,
   noco géb co tartar dam
   cach bó blicht, cach ben Gáedel.

---

p.40

5. Is romór a nad-maíde
   
   1450] ar cur áir ar ndegdaíne,
   formna ar n-ech is formna ar sét
   araí óenfir d'imchomét.
6. A ingen Echach Find Fáil,
   nídam maith-se oc immarbáig,
   
   1455] acht cidam láech-sa-líth nglé-
   att úaitte mo chomairle.
7. Ní athis duit na 'tbere,
   a meic drongaig Dechtere,
   is robladach duit-siu in raind,
   
   1460] a Chú chomramach Culaind.

A.

Aithle na laíde sin: Níra gab Cú Chulaind nach comai conaittecht fair. Ra díscaílset immon nglend fón samlaid sin & balotar ass tria chomfeirg di leith for leth.

Gabsat cethri ollchóiceda Hérend dúnad & longphort trí lá & trí
1465] aidche ic Druim Én i Conaille Murthemne. Acht níro sádit sosta nó pupla & ní dernad praind nó tomaltus leó & níra canait ceóil ná arfiti leó na trí aidchi sin, & no marbad Cú Chulaind cét láech cach n-aidchi díb co solustráth n-érgi arnabárach. {MS folio 70b}‘Níbat búana ar slúaig fón samlaid seo,’ ar Medb, ‘dia mmarbad Cú Chulaind cét
1470] láech cach n-aidche úan. Cid ná berar coma do & nach acaltar úaind é?’ ‘Ciarso choma sain?’ ar Ailill. ‘Berar 'n-as blicht dond alaid dó & 'n-as dáer na braiti & cosced a chranntabaill d'feraib Hérend & léiced écin cotlud dona slúagaib.’ ‘Cia ragas frisin coma sin?’ ar Ailill. ‘Cia,’ bar Medb, ‘acht Mac Roth ind echlach.’ ‘Ní
1475] rag omm,’ bar Mac Roth, ‘dáig nírsa eólach etir & ní fetar gia airm inda fil Cú Chulaind.’ ‘Iarfaig do Fergus,’ ar Medb, ‘is dóig a fiss lais.’ ‘Ní fetar-sa ém,’ ar Fergus, ‘acht óen ba dóig lem a bith eter Fochaín & muir ic lécud gaíthe & gréne fóe ar nemchotlud na aidchi arráir ic slaide & ic áirdbe in tslúaig a óenur.’ Fír dó-som sain.

1480] Ferais tromsnechta in n-aidchi sin corbo chlárfind nó corbo clárenech uili cóiceda Hérend don tsnechtu. Ocus focheird Cú Chulaind de na secht cneslénti fichet cíardai clárda bítis fo thétaib & rifetaib fria chnes arnacha ndechrad a chond céille tráth doficfad a lúth láthair. Ocus legais in snechta trícha traiged ar cach leth
1485] úad ra méit brotha in míled & ra tessaidecht cuirp Con Culaind, &

p.41

‘Óenláech cucaind, a Chúcúcáin,’ for Láeg ‘Cinnas láech?’ ar Cú Chulaind. ‘Gilla dond drechlethan álaind. Bratt dond
1490] derscaigthech immi, bruthgae umaidi 'na brut. Tarbléni trebraid fria chness. Dá bernbróic etera dá choiss is talmain. Mátadlorg findchuill issindara láim. Claideb lethfáebair co n-eltaib dét 'sind láim anaill dó.’ ‘Aile a gillai,’ ar Cú Chulaind, ‘comartha n-echlaige sin. Cia d'echlachaib Hérend sin do imlúad athisc & irlabra frim-sa.’

1495] Doroacht Mac Roth iarum co ránic airm i mbáe Láeg. ‘Ciarsat comainm céli-siu, a gillai?’ ar Mac Roth. ‘Am chéli-se ind óclaíg út túas,’ ar in gilla. Tánic Mac Roth cosin magin i mbaí Cú Chulaind. ‘Ciarso comainm céli-siu, a óclaíg?’ ar Mac Roth. ‘Am céle-se Conchobuir meic Fachtnai Fáthaig.’ ‘In fail ní as derbiu latt ná
1500] sain?’ ‘Lór sain itráthsa,’ ar Cú Chulaind. ‘Ar co festa-su dam-sa cia airm i faigbind in Coin Culaind airdirc seo immna n-egat fir Hérend in cur sa barin tslúagud sa.’ ‘Cid atbértha-su friss nad ebertha frim-sa?’ ar Cú Chulaind. ‘Dá acallaim tánac ó Ailill & ó Meidb ra coma & ra caínchomrac dó.’ ‘Cid dobertaisiu latt dó?’ ‘
1505] A n-as blicht dond alaid dó & a n-as dáer don brait, & coisced a chranntabaill dona slúagaib, dáig ní súairc in torandchless dogní-sium forro cacha nóna.’ ‘Cid airchind beth intí connaigi-siu i comfocus, ní gébad na comai conattgisiu, dáig mairfit Ulaid a mblechtach do gressaib & glámmaib & gríssaib dar cend a n-aenig mani bé sescach
1510] occu, & dano dobérat a mná dáera bar lepthaib dóib & ásfaid dáermaicne i crích Ulad a lleth ó máthrechaib samlaid.’ Luid Mac Roth ar cúl. ‘Nád fúarais aile?’ ar Medb. ‘Fuar-sa ém gilla grúamda ferggach n-úathmar n-anniaraid eter Fochaín & muir. Ní fetar ém inn é in Cú Chulaind.’ ‘Inra gaib na comai sin?’ ‘Nád
1515] ragaib écin.’ Ocus innisis Mac Roth inní donára gaib. ‘Is ésium ra acallais,’ ar Fergus.

‘Berar coma aile dó,’ ar Medb. ‘Ciarso choma?’ bar Ailill. ‘Berar 'n-as seisc ind alaid dó & 'n-as sáer na braiti, & coisced a chranntabaill dona slúagaib dáig ní súairc in torandchless dogní
1520] forro cacha nóna.’ ‘Cia ragas frisin coma sin?’ ‘Cia acht Mac Roth.’ ‘Ragad omm,’ ar Mac Roth, ‘dáig amm eólach don chur sa.’ Tánic Mac Roth d'acallaim Con Culaind. ‘Dot acallaim tánac don chur sa dáig rafetar is tú in Cú Chulaind airdairc.’ ‘Cid dobertais latt samlaid?’ ‘N-as seisc ind alaid & 'n-as sáer na braiti, & coisc

p.42

Is and sin tincais Medb for Fergus. ‘Ciarso choma connaig sút, a Ferguis;’ ar Medb. ‘Ní accim maith dúib itir din chomai connaig,’
1550] ar Fergus. ‘Ciarso choma sin?’ ar Medb. ‘Óenfer do feraib Hérend do chomruc fris cach dia. In fat bethir icá marbad ind fir sin. imthecht do lécud don tslúag frissin. Mar thairc dano in fer sin do marbad, láech aile for áth dó-som nó nechtar de longphort & dúnad do gabáil d'feraib Hérend and sin co solustráth érge arnabárach,
1555] & a biathad & a étiud Con Culaind forin tánaid se béus úaib-si.’

‘Is í ar cubus,’ ar Ailill, ‘is coma dímaig.’ ‘Is maith an condnaig,’ ar Medb, ‘& atetha-som na comai sin, dáig ar bíth iss assu lind óenláech úaind cach laí dó-som oldás cét láech cach n-aidchi.’ ‘
1560] Cia ragas frisnaib comai sin dia innisin do Choin Chulaind?’ ‘Cia dano acht Fergus,’ ar Medb. ‘Nithó,’ for Fergus. ‘Cid són?’ for Ailill. ‘Co tartar cuir & glinni, rátha & trebairi imm airisium arna comai sin & 'ma tabairt di Choin Chulaind.’ ‘Ataimim-si ém,’ ar Medb, & aurnaidmis Fergus fón samlaid cétna foraib.

p.43

1565] Ro gabad echrad Fergusa & ra indled a charpat. Ocus ro gabait a dá ech do Etarcumul mac Feda & Lethrinni, máethmaccáem di muntir Medba & Ailella. ‘Cid imluid-siu?’ ar Fergus. ‘Lodma lat-su,’ ar Etarcumul, ‘d'fégad chrotha & delba Con Culaind & do thaidbriud fair.’ ‘Día ndernta-su form-sa,’ ar Fergus, ‘ní targtha
1570] 'manetir.’ ‘Cid són amai?’ ‘Do sobcha & do saisillecht, a lunni immorro & a ágmairi & a ainserci in meic dá tégi innaigid, & is dóig lim-sa debaid dúib ria n-imscar.’ ‘Nach fétfa-su ar n-etráin?’ ar Etarcumul. ‘Rafétad,’ for Fergus, ‘acht nád chunnis fodessin.’ ‘Nad chunnius ón co brunni mbrátha.’

1575] Lotar iarum rempu iar tain do saigid Con Culaind. A mboí Cú Chulaind eter Fochaín & muir oc imbirt búanbaig fria araid, & ní théiged isin mag can arigud do Láeg & no bered cach ra cluchi for Coin Culaind asin búanbaig béus arapa. ‘Óenláech cucund, a Chúcúc,’ ar Láeg. ‘Cinnus láeich?’ ar Cú Chulaind. ‘Métithir lim
1580] óen na prímslíab is mó bís for mórmachairi{MS folio 71b} in carpat fil fónd óclaig. Métithir lim óen na prímbili bís for faidchi prímdúni in folt craíbach dúalach findbudi forórda forscaílti fail immo chend. Fúan corcra corrtharach inaithi immi. Delg n-órda n-ecortha 'sin brut. Manaís lethanglas ar derglassad 'na láim. Scíath cobradach
1585] condúalach co cobraid óir deirg úasu. Claideb fata sithlaí co n-ecrasaib serrda for díb sliastaib sudigthi dond óclaíg móir borrfaid fail isin charput ar medón.’ ‘Ale mo chen a thíchtu inar ndochum-ni ind oíged sin,’ ar Cú Chulaind. ‘Rafetamar-ni in fer sin. Mo phopa-sa Fergus dotháet and sin.’ ‘Atchíu-sa óencharpdech
1590] aile 'nar ndochum-ne béus. Is lór n-árgigi & n-óebinniusa & n-ániusa amthiagat a eich.’ ‘Cia do maccáemaib fer nHérend sin, a mo phopa Laíg,’ ar Cú Chulaind. ‘D'fégad mo chrotha-sa & mo delba dotháet in fer sain dáig am urdairc-sea leó-som 'na ndún ar medón.’ Doriacht Fergus & tarblaing assin charpat, & ferais Cú Chulaind
1595] fáilti fris. ‘Tarisi lim,’ ar Fergus. ‘Tarisi duit-siu ón om,’ ar Cú Chulaind, ‘dáig dia tóichle inn iall én 'sin mag, rot bia cadan co lleth araile. Dia tuinne iasc i n-inberaib, rot bia éicni co leith anaill. Rot bia dorn bilair & dorn femmaig & dorn fothlochta. Dámsat éicen comrac nó chomlond, missi ragas dit ráith for áth &
1600] rot bia foraire & forcomét co táthais do suan & do chotlud.’ ‘Maith

p.44

Dessid Etarcumul dia éis ic fégad Con Culaind fri ed cían. ‘Cid fégai-siu, a gillai?’ for Cú Chulaind. ‘Fégaim-se tussu,’ for
1610] Etarcumul. ‘Ní fota in rodarc ém duit-siu ón,’ ar Cú Chulaind, ‘immonderca súil i sodain duit. Acht dia festa-su, is andíaraid in míl bec fégai-siu .i. missi. Ocus cinnas atú-sa acut frim fégad didiu?’ ‘Is maith lim ataí immorro. Maccáem tucta amra álaind tú co clessaib ána imfacsi ilarda. Mad t'árim immorro bail i mbiat
1615] daglaích nó dagoíc nó láith gaile nó ord essoirgne, nít áirmem itir & nít imrádem.’ ‘Rofetar-sa is commairgi dait immar thánac assin longphort ar einech mo phopa Fergusa. Tong-sa mo dee dá n-adraim chena, menbad ar bíth einig Fergusa, ní ricfad acht do chnámi mintai & t'áigi fodailti arís dochum longphuirt.’ ‘Aile
1620] nacham thoma-sa itir ní bas íriu de sodain dáig in cor sa ra chungis for firu Hérend, comlund óenfir, ní fil d'feraib Hérend tí imbárach dit fópairt acht missi.’ ‘Tair-siu ass ón, & gid moch thís, fogéba-su missi sund. Ní thechiub-sa riam remut.’ Luid Etarcumul ar cúlu & ro gab ar chomrád fria araid. ‘Isam écen-sa trá imbárach comrac
1625] fri Coin Culaind, a gillai,’ bar Etarcumul. ‘Ra gellais trá,’ar in t-ara.{MS folio 72a} ‘Ní fetar-sa chena in comella.’ ‘Ocus cia ferr a dénam imbárach nó innocht fo chétóir?’ ‘Is í ar cubus,’ ar in gilla, ‘acht ní búaid a dénam imbárach, is mó is dimbúaid a dénam innocht dáig is nessu do urgail.’ ‘Impá dún in carpat, a gillai, arís for
1630] cúlu dáig ar bíth tongu-sa na dé dá n-adraim, ní rag-sa ar cúl co brunni mbrátha co rucur cend na herre út lim itasselbad, cend Con Culaind.’

Imsoí in t-ara in carpat arís dochum inn átha. Tucsat a clár clé fri airecht ar amus ind átha. Rathaigis Láeg. ‘In carpdech
1635] dédenach baí sund ó chíanaib, a Chúcúc,’ ar Láeg. ‘Cid de-side?’ ar Cú Chulaind. ‘Dobretha a chlár clé riund ar ammus ind átha.’ ‘Etarcumul sain, a gillai, condaig comrac cucum-sa, & ní ramaith lim-sa dó ar bíth ainig m'aiti ara tánic assind longphurt & ní ar bíth a imdegla-som atú-sa itir. Tuc-su latt, a gillai, m'arm

p.45

Ocus ní fitir Fergus in comrac do dénam, dáig ba deithbir són ar níro fég Fergus dara ais ríam ic suidi nó ic érgi nó ic astar nó ic imthecht & chléith & chath nó chomlund ar nád ráided nech ba
1665] fatchius dó fégad dara éiss, acht na mbíd ríam remi & aird fri haird friss. Rasiacht gilla Etarcomla aird i n-aird fri Fergus. ‘Cá airm inda fil do thigerna-su immanitir, a gillai?’ ar Fergus. ‘Dorochair ó chíanaib forsinn áth la Coin Culaind,’ ar in gilla. ‘Nírbu chóir ém,’ ar Fergus, ‘don serriti síabarda mo sárgud immontí thánic
1670] for m'foísam. Impá dún in carpat, a gillai,’ ar Fergus, ‘ar condrísam immacallaim fri Coin Culaind.’

Imsoí iarum in t-ara in carpat. Lotar dó rempo a dochum ind átha. ‘Cid latt mo sárgud, a serriti síabarda,’ ar Fergus, ‘immontí tánic for m'foísam & for mo chommairgi?’{MS folio 72b} ‘Dond altram & dond
1675] iarfaigid dobertaisiu form-sa, ráid dam cia de bad ferr lat-su, mo choscur-sa & mo chommaídim-se dó-som oldás a choscur-som & a chommaídim-sium dam-sa. Ocus anaill béus, iarfaig-siu a gilla-som cia bad chintach úan fri araili.’ ‘Ferr lemm na ndernais. Bendacht forin láim dofárraill.’

p.46

1680] And sin trá ra cenglait dá n-id im chaílaib choss Etarcomla & ra srengad i ndegaid a ech & a charpait. Cach all ba amréid dó no fácbaitis a scaim & a thrommai im ailib & im airtdrochib. Cach bali ba réid dó na chomraictis a gabti rainti 'mon echraid. Ra srengad samlaid dar fiartharsna longphuirt co dorus pupla Ailella
1685] & Medba. ‘Fail and sain trá,’ bar Fergus, ‘far maccaím dúib, ar cach assec cona thassec is téchta.’ Dotháet Medb immach co dorus a pupla & dobreth a hardguth for aird. ‘Dar lind ém,’ bar Medb, ‘ba mór bruth & barand in chuliúin-se tús laí dia ndechaid assin longphurt. Andar lind ní ainech athfir in t-ainech forsa ndechaid,
1690] ainech Fergusa.’ ‘Cid ra mer in cali & in banaccaid?’ bar Fergus. ‘Cid ón, ciarso dúal don athiuchmatud saigid forsin n-árchoin ná lamat cethri ollchóiceda Hérend tascud nó tairisin dó? Cid mi fadéin, ba maith limm tíchtain imslán úad.’ Torchair trá Etarcumul fón samlaid sin.

Conid Comrac Etarcomla fri Coin Culaind sin.

And sin atraacht láech prósta mór do muntir Medba, Nath Crantail a chomainm, & tánic do fúapairt Chon Culaind. Nír fiú leis airm do thabairt leis itir acht trí noí mbera culind at é fúachda follscaide forloiscthi. Ocus is and boí Cú Chulaind
1700] forsin lind fora chind.-Ocus níba fáesam cid sí & bátar noí mbera trethi. Ní bíd esbaid Con Culaind for nach óenbir díb. -And sain focheird-sium bir for Coin Culaind. Cingis Cú Chulaind co mbaí for ind úachtarach in bera contarlaic, & tarlaic Nath Crantail béus in bir tánaise. Tarlaic Nath Crantail in tres mbir & cingis
1705] Cú Chulaind do ind in bera tánaise co mbaí for ind in bera dédenaig. Is and sin techis inn íall én 'sin mag. Luid Cú Chulaind 'na ndíaid mar cach n-én conná ragtaís úad co fargdais cuit na aidchi dádaig. Dáig iss ed arfurad & arfognad Coin Culaind iascach & énach & osfeóil for Táin Bó Cúalnge. Acht atá ní, fo glé ra Nath
1710] Crantail iss i roí madma & techid dochúaid Cú Chulaind úad, & luid reme co dorus pupla Ailella & Medba & dobretha a ardguth ar aird. ‘In Cú Chulaind airdairc-se atberthai-si,’ ar Nath Crantail, ‘dochúaid i rroí madma & techid riam reme ambuarach.’ ‘Rafetammar,’ ar Medb, ‘rapad fír, acht condarístaís daglaích & dagóic,
1715] ní gébad fri féta in serriti óc amulchach sain, ár in am dosfarraid dagláech, ní riss ra gabastar acht is riam reme ro madmastar.’ Ocus rachúala Fergus anísin & ba níth mór la Fergus óen do maídim

p.47

Tánic iarum Nath Crantail & focheird rót n-urchair dia chlaidiub úad for Coin Culaind conda tarla immun corthi boí eter Coin
1745] Culaind & a bratt co róebriss in claideb immon corthi. Cingid Cú Chulaind do lár thalman co mbaí for úachtar cobraidi scéith Nath Crantail & dobretha táthbéim dó sech barrúachtur in scéith co tópacht a chend dia médi. Túargab a lám co immathlam darís & dothuc bulli n-aill i mmulluch in méthi co ndergeni dá gabait
1750] rainti co talmain. Torchair Nath Crantail fón samlaid sin la Coin Culaind. Atbert Cú Chulaind assa aithle:

1. Má dorochair Nath Crantail,
   bid formach dond imargail.
   Apraind can chath isind úair
   
   1755] do Meidb co tríun in tslúaig.

p.48

Dolluid iarum Medb co tríun in tslúaig fer nHérend impi co ránic inní co Dún Sobairchi fathúaid. Ocus lilis Cú Chulaind co mór do Meidb in lá sain co luid Medb i nGuiph ria Coin Culaind comdar techt fathúaith marbais Cú Chulaind Fer Taidle
1760] dia tát Taidle, & marbais Maccu Buachalla dia tá Carn Mac mBuachalla, & marbais Lúasce i lLettri dia tát Lettre Lúasce, & marbais Bó Bulge ina grellaig dia tá Grellach Bó Bulge, & Murthemne fora dind dia tá Delga Murthemne.

Conid iar sain da tarraid Cú Chulaind atúaid dorísi do imdegail
1765] & do imdítin a chrích & a fheraind fodessin, dáig ba handsa lais andá crích & ferand neich n-aile.

Is and sin trá forecmangaid Firu Crandce .i. dá Artinne & dá mac Licce, dá mac Durcridi, dá mac Gabla & Drúcht & Delt & Dathen, Te & Tualang & Turscur & Torc Glaisse & Glass &
1770] Glassne, inund sain & fiche Fer Fochard. Basnetarraid Cú Chulaind ic gabáil{MS folio 73b} longphuirt ria cách co torchratar lais.

Is and sin dorecmaing do Choin Chulaind Buide mac Báin Blai de chrích Ailella & Medba & do sainmuntir Medba. Cethror ar fichet láech. Bratt i filliud im cach fer. Dond Cúalnge i rrithur & i
1775] fúatuch rempu iarna thabairt a Glind na Samaisci i Sléib Chulind, & coíca samaisci dia samascib imme. ‘Can doberid in n-alaid?’ for Cú Chulaind. ‘Asin tsléib út amne,’ ar Buide. ‘Cá do chomainmsiu badessin?’ bar Cú Chulaind. ‘Nít charadar, nítt ágedar,’ ar Buide, ‘'Buide mac Báin Blai missi do chrích Ailella & Medba.’ ‘
1780] Asso fort in certgae so didiu,’ bar Cú Chulaind, & focheird in sleig fair. Forecmaing 'sin scíath ósa broind coro brúi trí asna 'sin táeb ba siriu úad iar tregtad a chridi 'na chlíab. Ocus dorochair Buidi mac Báin Blai. Conid de atá Áth mBuide i crích Ross ó sain.

Cian gar ro bátar forinn uropair sin ic clóechlód na dá chertgae,
1785] dáig ní fo chétóir conarnic úadib, rucad in Dond Cúalnge irrithur & i fúatach úadib dochum longphuirt uadib amal as dech berair mart longphuirt. Conid ésin méla & mertain & meraigecht is mó tucad for Coin Culaind forsin tslúagud sa.

Imthúsa Medbi cach áth forsa mbaí, Áth Medbi a chomainm.
1790] Cach bail ro sáid a pupaill, is Pupall Medba a ainm. Cach bail ro sáid a echlaisc, is Bili Medba a chomainm.

Ra chuir trá Medb din chúaird sin cath fri Findmóir mnaí Celtchair for dorus Dúni Sobairchi & ro marb Findmóir & ra airg Dún Sobairchi.

p.49

1795] Táncatar trá cethri ollchóiceda Hérend i cind chían chóicthigis dochum dúnaid & longphuirt eter Meidb & Ailill & fiallach tabartha in tairb, & ní arlaic a búachaill dóibide Dond Cúalnge, co ndasrimmartatar co cruind for scíath fair conda mbertatar i mbernaid cumaing, co ndaralastar na halma i talmain a chorp
1800] tríchait traiged co ndernsat minscomartaig & minbruan dia churp. Forgemen a chomainm.

Conid Bás Forgaimin in sin for Táin Bó Cúalnge.

Odariachtatar fir Hérend go óenbaile, eter Meidb & Ailill & fiallach tabartha in tairb, dochum in dúnaid & longphuirt,
1805] atbertatar uili nábud chalmu chách Cú Chulaind menibeth in clessín ingantach baí aice, clettín Con Culaind. Conid and sin foídset fir Hérend úadib Redg cánti Medbi do chungid in chlettín. Conattecht Redg in clettín & nád tard daith Cú Chulaind in clettín dó. Ní sain & nád éscaid laiss a thabairt. Rádis Redg no bérad
1810] ainech Con Culaind. And sin tarlaic Cú Chulaind in clettín dó 'na díaid conid tharlathar i classaib a dá chúlad co ndechaid dara bél a dochum talman. Ocus ní tharnaic úad acht a rád: ‘Is sólom dún in sét sa,’ tráth conroscar a anim fria chorp forsin áth. Conid de asberar in t-áth sin ó sin Áth Sólomsét. Ocus fochuridar a uma
1815] don chlettín forsin sruth, conid de atá Umansruth ó sin.

Atrubratur fir Hérend cia bad chóir d'fúapairt Con Cúlaind{MS folio 74a} accu, & atbertatar uile combad é Cúr mac Dá Lóth bad chóir dá fúapairt, dáig amlaid buí Cúr níba súairc comlepaid nó comáentu friss. Ocus atbertatar cid sé Cúr táetsad, ba dingbáil
1820] trommad dona slúagaib; diambad é Cú Chulaind, bá ferr són. Conácart Cúr i pupaill Medba. ‘Cid táthar dam-sa?’ ar Cúr. ‘Do fúapairt Con Culaind,’ ar Medb. ‘Is cert ár mbúaid lib, is amra lib tráth is ro máethmaccáem a samla sain nom samlaid. Dia fessaind-se fessin, ní thicfaind la sodain. Bad leór lim gilla a
1825] chomaís dim muntir do thecht 'na agid for áth.’ ‘Ale is acca a rád samlaid sin,’ ar Cormac Cond Longas mac Conchobuir. ‘Rabad amra bríg duit fadessin mad dia tóetsad latt Cú Chulaind.’ ‘Dénaidsi arrgraige n-imthechta frí úare na matne i mmucha imbárach, dáig suba sliged dogníu-sa de. Ní hed nobar furgfe sib guin na
1830] hailiti út, Con Culaind.’ And sin atraacht co moch arnabárach

p.50

‘
1850] Dán fargabat far cuir & far rátha ifechtsa’ bar Fergus, ‘láech aile for áth dó sút, nó gabaid dúnad & longphort sund co solustráth n-éirge imbárach, dáig darochair Cúr mac Da Lóth.’ ‘Arapa a fáth táncammar,’ ar Medb, ‘is cubés dún cid isna puplaib cétnaib bemmit.’ Dessid dóib issin longphort sain co torchair Cúr mac Da
1855] Lóth & Lath mac Da Bró & Srub Dare mac Fedaig .i. mac teóra Maignech. Torchratar sain trá ra Coin Culaind ar galaib óenfir. Acht is emilt engnam cach fir fo leith díb d'innisin.

Is and sin rádis Cú Chulaind fria araid fri Láeg: ‘Dó duit, a phopa Laig,’ ar Cú Chulaind, ‘i llongphort fer nÉrend & beir a
1860] n-imchomarc{MS folio 74b} úaim-se dom áes chomtha & dom chomaltaib & dom chomdínib. Beir a imchomarc do Fir Diad mac Damáin & do Fir Dét mac Damáin & do Bress mac Firb, do Lugaid mac Nóis & do Lugaid mac Solamaig, do Fir Báeth mac Baetáin & do Fir Báeth mac Fir Bend, & a imchomarc féin béus dom derbchomalta,
1865] do Lugaid mac Nóis, dáig is é óenfer congeib commond & caratrad frim-sa don chur sa forin tslúagud, & beir bennachtain ar co n-eperta-som frit-su cia dotháet dom fúapairt-se imbárach.’

p.51

Luid iarum Láeg reme i llongphort fer nHérend & ruc a n-imchomarc dáes chumtha & do chomaltaib Con Culaind & dano dochúaid
1870] i pupaill Lugdach meic Nóis. Ferais Lugaid fálte fris. ‘Tarissi lim,’ ar Lóeg. ‘Tarissi duit-siu ón,’ bar Lugaid. ‘Dot acallaim tánac ó Choin Chulaind,’ ar Láeg, ‘& tucad t'imchomarc do glaine & do léire úad duit, & ar co n-epertha-su frim-sa cia dotháet dá fúapairt Con Culaind indiu.’ ‘Mallacht a chommaind & a chomaltais &
1875] a charatraid & a chardessa fair, a derbchomalta díless dúthaig fadessin .i. Fer Báeth mac Fir Bend. Rucad i pupaill Medba ó chíanaib. Tucad ind ingen Findabair ara lethláim. Is í dortes curnu fair. Is í dobeir phóic la cech n-óendig dó. Is í gaibes láim fora chuit. Ní do chách la Meidb in lind dálter for Fer mBáeth. Ní
1880] thucad acht aire coícat féin de dochum longphuirt.’

Luid iarum Láeg ar cúl do saigid Con Culaind co cendtromm n-imthursech n-anfálid n-osnadach. ‘Is cendtromm n-imthursech n-anfálid n-osnadach dotháet mo phopa Láeg dom indsaigid-se,’ bar Cú Chulaind. ‘Is nech trá écin dom chomaltaib dotháet dom
1885] fúapairt.—’ Ar ba messu lais-sium fer a chomgascid andá láech anaill.— ‘Maith and, a mo phopa Laíg.’ ar Cú Chulaind, ‘cia dotháet dom fúapairt-se indiu?’ ‘Mallacht a chommaind & a chomaltais & a charatraid & a chardessa fair, do chomalta díles dúthaig fadessin .i. Fer Báeth mac Fir Bend. Rucad i pupaill Medba ó chíanaib.
1890] Tucad ind ingen fora lethláim. Is sí dortes curnu fair. 'S í dobeir phóic la cech n-óendig dó. Is í geibes láim fora chuit. Ní do chách la Meidb in lind dáilter for Fer mBáeth. Ní tucad acht aire coícat fén de dochum longphuirt.’

Ní tharrasair Fer Báeth co mmatin itir acht luid fo chétóir
1895] d'athchur a charatraid for Coin Culaind. Ocus conattecht Cú Chulaind in caratrad & in commund & in comaltus friss, & nír fáemastar Fer Báeth cen in comrac do dénam. Luid Cú Chulaind tria feirg úad & fosnessa sleig culind ina bond traiged coras fothraic eter feóil & chnám & chroicend. Tarngid Cú Chulaind in sleig arís ar
1900] cúlu assa frémaib & dosfarlaic dara gúalaind i ndegaid Fir Baíth, & fó leis gid no ríssed & ba fó leis ginco ríssed. Dotarlaic in sleg i classaib a chúlaid co ndechaid trina bél dochum talman co torchair Fer Báeth amlaid. ‘Maith trá in fhocherd, a Chúcúc,’ bar Fiacha mac Fir Aba, ar ba focherd lais in cathmílid do marbad den bir
1905] culind.

Conid de atá Focherd Murthemne béus arin inad i mbátar.

p.52

Airg-siu dam-sa, a mo phopa Láeig, da acallaim Lugdach i llongphort fer nHérend & finta latt in ránic ní Fer Báeth fo ná ránic[gap: extent: one page]& fiarfaid de cia tig im aghaidh-si amárach. Tét Láog roime go pupaill Lugdach. Ferais Lugaidh fáilte fris. ‘Tairisi liom in
1910] fáilte sin,’ ar Láog. ‘Tairisi duit ón,’ ar Lugaidh. ‘Dot hagallaim táncus-sa ót chomalta co nn-innisi dam in ráinic Fer Báoth (an longphort).’ ‘Ráinic ón,’ ar Lughaidh, ‘& bendacht arin láim dusfaraill úair torchair marb isin gleand ó chianaibh.’ ‘Indis dam-sa cia tic imárach i n-aghaidh Con Culainn do chomrac (fris).’ ‘
1915] Atáthar agá rádha fri bráthair fil agam-sa toidhecht ina aghaidh, drúthóglach sotal soisil & bailcbémnech buanaisech, & is uime curthar do chomrac fris é da thuitim les (&) co ndechaind-si dá dhíogail fair-siomh, & ní rach-sa ann go bruinne mbrátha. Láiríne mac Í Blaitmic in bráthair sin. Rachat-sa d'agallaimh Con
1920] Culainn uime sin,’ ar Lugaidh. Ro gapadh a dhá ech do Lugaidh & ro hindledh a charpat forra. Táinic i ccomdáil Con Culainn co ráinic imagallamh eatorra. Is ann sin itbert Lughaidh: ‘Atáthaar agá rádha re bráthair fil agam-sa techt do chomrac frit-sa .i. drúthóclach borb barbarda bailc búadnasach é & as uime curthar
1925] do chomrac frit-sa é dá thuitiom-siom leat & dá fhéchain an rachainn-si dá díogail fort, & ní rach-sa ann sin go bruinne mbrátha. Ocus arin ccompántas fil edrainn aróen, ná marb-sa mo bráthair-si. Dar ar ccubus ámh,’ ar sé, ‘cid tánaisde báis dusbéra dó, as ced liom, úair dar mo shárugadh téid it haghaidh-si.’ Luid
1930] iaram Cú Chulainn ar cúl & tét Lughaidh don longphort.

Is ann sin do goiredh Láiríne mac Nóis i pupaill Oilella & Medba, & tucadh Fionnabair fora láim. As í no dáiledh corna fair & doberedh póic la gach n-áondig dhó & do gabhadh lám fora chuid. ‘Ní do chách berar la Meidb an lionn dáilter for Láiríne,’ ar Fionnabair. ‘
1935] Ní tucc acht eri cáogat fén de dochum an loncphuirt.’ ‘Cia ráidhi?’ ar Oilill. ‘An fer út thall’ ar sí. ‘Cidh ésidhe?’ ar Oilill. ‘Minic lat h'aire do thabairt do ní nábadh coimdigh. Ba córa duit h'aire do thabairt don láneamain as mó maith, mied & maisi dá bfuil ar énslige i nÉrinn .i. Fionnabair & Láiríne mac
1940] Nóis.’ ‘Docím-si iat mar sin,’ ar Oilill. Is ann sin tuc Láiríne bogadh & bertnugadh fair gur maídedar úamanna na ccoilcech bátar faoí curbo brec faithchi an longphuirt dia cclúmaibh.

Fada les gurbo lá cona lánsoillsi ann dochum Con Culainn

p.53

Conad comrac Láiríne ann sin for Táin Bó Cúailnge.

Is ann sin do goiredh Lóch Mór mac Mo Febhis i bpubaill Oilella & Medpa. ‘Cid fa bfuilter dam-sa lib?’ ar Lóch. ‘Do chomrac duit fri Coin Culainn,’ ar Medhb. ‘Ní rach-sa don turas sin
1965] úair ní miedh nó maisi liom móethmaccóemh óg gan ulchain gan fhésóig d'ionnsaige & ní do bém aisge fair, acht atá agam fer a ionnsaighthe .i. Long mac Emónis, & gébaidh coma uaib-si.’ Do gairedh Loncc i bpubaill Oilella & Medba, & geallais Medb mórchomadha dhó .i. timtacht dá fher déc d'éudgadh gacha datha &
1970] carpat ceithri sheacht cumal & Finnabair d'óenmnaoi, & fes i cCrúachain do grés & fíon do dháil fair. Táinic ieram Long d'ionnsaige Con Culainn & marbais Cú Chulainn é.

Ráidis Medb fria banchuire teacht do agallaim Con Culainn da rádha fris ulcha smérthain do dénam fair. Tángatar in bantracht
1975] rempa ar amus Con Culainn co n-ebertitar fris ulcha smérthain do gabáil fair: ‘Úair ní fiú la dagláoch isin loncphort techt do chomrac frit & tú gan ulchain.’ Do chuir ieramh Cú Chulainn ulcha smérthain fair & táinic arin tulaigh ós cionn bfer nÉrenn & taisbénais in ulcha sin dóib uile i ccoitchinne.

1980] Atchonnairc Lóch mac Mo Febhis sin & is edh adubairt: ‘Ulcha sút ar Coin Culainn.’ ‘As edh ón atchíu,’ ar Medp. Geallais Medb na mórchomadha cétna do Lóch ar coscc Con Culainn. ‘Rachat-sa dá ionnsaige,’ ar Lóch.

p.54

Is ann sin táinic in Morrígan ingen Ernmais a síodaibh do
1990] admilledh Con Culainn, ar ro gellastair for Táin Bó Regamna go dtiocfad do aidhmilledh Con Culainn in tráth do beith ig comrac fri degláoch for Táin Bó Cúailnge.Tainic ieramh in Morrígan ann sin i rriocht samaisci finne óderge co coícait samasc uimpi & ronn fiondruine itir gach dá samaisc díoph. Dobertsat in banntracht gesa &
1995] airmberta for Coin cCulainn dá ttísadh úadh gan fhosdadh gan aidmilledh fuirre. Dobert Cú Chulainn rót n-urchuir di gur bris lethrosc na Morrígna. Táinic dano in Morríghan ann sin i rriocht escuinge slemne duibi lasan sruth. Tét ieramh forsan lind gurrus iomnaisg fo chosaibh Con Culainn. An fad boí Cú Chulainn agá
2000] díchur de, ro ghon Lóch urtharsna é tre chompar a chléb. Táinic ieramh in Morrígan i riocht saidhi gairbi glasrúaidhi. Cien goirit boí Cú Chulainn igá díchur dhe, ro ghon Lóch é. Iar sin ro érigh fercc Con Culainn ris (&){MS folio 75a} gonais Cú Chulaind Lóch din gai bulga coro thregda a chridi 'na chlíab. ‘Ascid dam ifechtsa, a
2005] Chú Chulaind,’ bar Lóch. ‘Gia ascid connaige?’ ‘Ní ascid anacail nó midlachais iarraim-se fort,’ bar Lóch. ‘Teilg traigid dam corop ar m'agid sair tóethus & nárap dar m'aiss síar co firu Hérend, arná rádea nech díb is roí madma nó techid dam remut-sa, dáig torchar din gae bulga.’ ‘Teilcfet,’ bar Cú Chulaind, ‘dáig is láechda ind ascid
2010] connaigi.’ Ocus teilgis Cú Chulaind traigid ar cúl dó. Conid de fil in t-ainm forsind áth ó sin .i. Áth Traiged i cind Tíri Móir.

Ocus gebis athrechus mór Coin Culaind in lá sin .i. bith forin Táin itir a óenur, & rádis Cú Chulaind fria araid fri Láeg techt do innaigid Ulad ar con tístaís do chosnam a tána. Ocus ro
2015] gab-sum merten & athscís forru & doringni rand:

1. Airg úaim, a Laíg, laíder slúaig.
   Cain dam i nEmain adrúaid
   am tursech cach dia 'sin chath
   condam créchtach crólinnech.

---

p.55

2. 
   2020] Mo tháeb dess is mo tháeb clé
   andsa mess for cechtar de.
   Ní lám Fíngin roda slaid,
   dirgid fola fidfaebraib.
3. Apair fri Conchobor cáem
   
   2025] atú tursech tiachairtháeb.
   Trén ra chlóechla chruth amne
   mac dil drongach Dechtire.
4. M'óenurán dam ar éitib
   acht nís léicim, nís étaim.
   
   2030] Atú im ulc, ním fuil im maith,
   m'óenur dam ar iláthaib.
5. Feraid bróen fola for m'arm
   go ndamrala créchtach ngarb.
   Ním thic cara ar báig nó ar blait
   
   2035] acht mad ara óencharpait.
6. Mad úathad dochanat form,
   ní airfitiud nach n-óenchorn.
   Mad ilar ceól a cornaib,
   iss ed is binniu din choblaig.
7. 
   2040] Senfocal so, srethaib cland,
   ní lassamain cech n-óenchrand
   Dá mbetis a dó nó a trí,
   lasfaitis a n-athinni.
8. In t-óenchrand ni hassu a chlód
   
   2045] meni fagba a frithadód;
   ar úathad imrither gó
   noco modmar cach n-óenbró.
9. Nach cúala tú in cach than
   clóentar gó ar úathad, fír dam.
   
   2050] Iss ed ná fulangar de
   turscolbad na sochaide.

---

p.56

10. Gidúathad lín in chaire
    dochaitter menma aire.
    Cuit in tslóig, isé a samail,
    
    2055] ní berbther é ar óengabail.
11. M'óenur dam i cind in tslóig
    'gund áth i cind Tíri Móir.
    Ba lía Lóch co lleith Bodba
    go remfoclaib Regomna.
12. 
    2060] Ra lettair Lóch mo dá lón,
    rom tesc in tsód garb glasród;
    ro geguin Lóch mo thromma,
    rom tresgair in esconga.
13. Is rem chlettín-se a cosc,
    
    2065] an tsód ó ro mill a rosc,
    ro brisses a gerr gara
    do thosuch na hégrada.
14. Ó indill Láeg in gae Aífe
    risin sruth, ba seól faethe.
    
    2070] Ro theilgesa in ngae ngér guis
    dar thóeth Lóch mac Emonis.
15. Cid d'Ultaib nach fegat cath
    d'Ailill is d'ingin Echach?
    Tráth atú-sa sund i n-ach
    
    2075] is mé créchtach crólinnech.
{MS folio 75b}
16. Apair ri Ultu ána
    tecat i ndiaid a tána.
    Rucsat meic Mágach a mbu
    & ros raindset eturru.
17. 
    2080] Bágim-se báig airdgella
    & ra comall chena,
    bágim-se a heniuch caem chon
    nacham tair-se óen m'óenor.

    ---

    p.57

18. Acht is fálid brain berna.
    
    2085] i llongphurt Ailella & Medba.
    Tursig núallana reme
    rena ngáir i mMaig Murthemne.
19. Conchobor ní thic immach
    náco raib a lín 'sin chath.
    
    2090] tráth nach fálid é amne
    ansu árim a fergge.

Airg.

Conid Comrac Lóich Móir meic Ma Femis fri Coin Cúlaind sin for Táin Bó Cúalnge.

2095] And sain faítti Medb in sessiur úadi i n-óenfecht do fúapairt Con Culaind .i. Traig & Dorn & Dernu, Col & Accuis & Eraísi. Tri ferdruíd & trí bandruíd. Basrópart Cú Chulaind síat co torchratar lais. Ára brissed fír breth for Coin Culaind & comlund óenfir, gebis Cú Chulaind a chrantabaill & basrópart in slúag do
2100] díburgun a Delggain andess in lá sain. Giambtar liri fir Hérend in lá sin, barémid nech díb a aged do soud fodess in lá sin do choin nó ech nó duine.

And sin tánic in Mórrígu ingen Ernmais a sídib i rricht sentainne co rrabi ic blegun bó trí sine na fiadnaisse. Is immi tánic-si
2105] mar sin ar bíth a fórithen do Choin Chulaind. Dáig ní gonad Cú Chulaind nech ara térnád co mbeith cuit dó féin 'na legius. Conattech Cú Chulaind blegon furri iarna dechrad d'ittaid. Dobretha-si blegon sini dó. ‘Rop slán a n-éim dam-sa so.’ Ba slán a lethrosc na rígna. Conattech-som blegon sini furri. Dobretha-si dó. ‘
2110] I n-éim rop slán intí doridnacht.’ Conaittecht-som in tres ndig & dobretha-si blegon sine dó. ‘Bendacht dee & andee fort, a ingen.’ — Batar é a ndee in t-áes cumachta. & andee in t-áes trebaire. -Ocus ba slán ind rígan.

And sain faítte Medb in cét láech i n-óenfecht do fúapairt Con
2115] Culaind. Basrópart Cú Chulaind siat uili co torchratar leiss. ‘Is cuillend dúin guin ar muntiri samlaid,’ ar Medb. ‘Níp sé sút a chétchuillend dúin ind fir chétna,’ bar Ailill. Conid Cuillend Cind Dúni comainm béus ind inaid i mbátar ó sin & conid Áth Cró ainm

p.58

Breslech Maige Murthemne so sís

RO gabsat cethri chóicid Hérend dúnad & longphort isin Breslig Móir hi Maig Murthemne. Ro láiset a n-ernail búair & braite secco fodes i Clithar Bó Ulad. {folio 76a} Gabais Cú Chulaind icon
2125] Fert i lLerggaib i comfocus & i comfochraib dóib & atáis a ara tenid dó tráth nóna na haidchi sin .i. Lóeg mac Riangabra. Atchonnairc-seom úad grístaitnem na n-arm nglanórda úas chind chethri n-ollchóiced nÉrend re fuiniud néll na nóna. Dofánic ferg & luinni mór icá n-aiscin re ilar a bidbad, re immad a námat. Ro
2130] gab a dá sleig & a scíath & a chlaideb. Crothais a scíath & cressaigis a slega & bertnaigis a chlaidem, & dobert rém curad asa brágit coro frecratar bánanaig & boccánaig & geniti glinni & demna aeóir re úathgráin na gáre dosbertatar ar aird, coro mesc ind Neamain forsin tslóg. Dollotar i n-armgrith cethri chóicid Hérend im
2135] rennaib a sleg & a n-arm fadessin co n-erbaltatar cét láech díb di úathbás & chridemnas ar lár in dúnaid & in longphairt in n-aidchi sin.

Dia mbaí Lóeg and co n-acca ní, in n-óenfer dar fiartharsna in dúnaid cethri n-ollchóiced nHérend anairtúaith cach ndíriuch ina dochum. ‘Óenfer sund chucund innossa, a Chúcúcán,’ ar Lóeg. ‘
2140] Cinnas fir and sin ale?’ or Cú Chulaind. ‘Ní handsa. Fer caín mór dano. Berrad lethan lais. Folt casbuide fair. Bratt úanide i forcipul imme. Cassán gelargit isin brutt úasa bruinne. Léne de sról ríg fo derggindliud do derggór i custul fri gelchness co glúnib dó. Dubscíath co calathbúali finndruini fair. Sleg cóicrind
2145] ina láim. Foga fogablaigi ina farrad. Ingnad ém reb & ábairt & adabair dogní. Acht ní saig nech fair & ní saig-som dano for nech feib nacha n-aicced nech issin dúnud chethri n-ollchóiced nHérend.’ ‘Is fír anísin, a daltán,’ for sé, ‘cia dom chardib sídchaire-sa sein dom airchisecht-sa dáig ar bíth foretatar-som in t-imned mór
2150] anam fuil-sea m'óenurán i n-agid chethri n-ollchóiced nHérend ar Táin Bó Cúalngi don chur sa.’ Ba fír ém do Choin Culaind anísin. A nad-ránic in t-óclách airm i mboí Cú Chulaind, argladais & airchisis de. ‘Cotail-siu ém bic, a Chú Chulaind,’ or in t-ócláech,

p.59

Is and sin cotlais Cú Chulaind a thromthairthim cotulta icond Ferta i lLergaib co cend teóra láa & teóra n- aidche. Bá deithbir són céro boí do mét in chotulta boí do mét na athscísi. Ón lúan re samain sainriuth cossin cétaín iar n-imbulc níra chotail Cú
2160] Chulaind risin ré sin acht mani chotlad fithisin mbic fria gaí iar medón midlaí & a chend ara dorn & a dorn imma gaí & a gaí ara glún {folio 76b} acht ic slaidi & ic slechtad, ic airlech & ic essorgain chethri n-ollchóiced nHérend frisin re sin. Is and sin focheird in láech lossa síde & lubi ícci & slánsén i cnedaib & i créchtaib, i n-áladaib
2165] & i n-ilgonaib Chon Culaind co térno Cú Chulaind ina chotlud cen rathugud dó etir.

Is hí sin amser dollotar in maccrad atúaid ó hEmain Macha, tri choícait mac do maccaib ríg Ulad im Follomain mac Conchobuir, & dosbertsat teóra catha dona slúagaib co torchratar a trí comlín
2170] leó & torchratar in macrad dano acht Follomain mac Conchobuir. Bágais Follomain ná ragad ar cúlu co hEmain co brunni mbrátha & betha co mberad cend Ailella leis cosin mind óir boí úaso. Nírbo réid dó-som anísin úair dofárthetar dá mac Beithe meic Báin, dá mac mumme & aite do Ailill, & rod gonat co torchair leo. Conid
2175] Aided na Maccraide Ulad in sin & Follomna meic Conchobuir.

Cú Chulaind immorro buí ina súanthairthim cotulta co cend teóra láa & teóra n-aidche icon Ferta i lLerggaib. Itraacht Cú Chulaind iar sin assa chotlud & dobert lám dara agid, & doringni rothnúall corcra de ó mulluch co talmain, & ba nert leis a menma
2180] & tíasad i n-óenach nó i toichim nó i mbandáil nó i coirmthech nó i prímóenach do prímóenaigib Hérend. ‘Cia fot itú-sa isin chotlud sa innossi, a ócláich?’ ar Cú Chulaind. ‘Trí láa & trí aidche,’ for in t-óclách. ‘Ron marg-sa de-side,’ or Cú Chulaind. ‘Cide ón?’ or in t-ócláech. ‘Na slóig cen fópairt frisin ré sin,’ ar Cú
2185] Chulaind. ‘Ní filet-som ón etir,’ or in t-óclách. ‘Ceist cia rodas fópair?’ ar Cú Chulaind. ‘Lotar in macrad atúaid ó Emain Macha trí choícait mac im Follomain mac Conchobuir do macaib ríg Ulad & dobertsat teóra catha dona slúagaib ri hed na trí láa & na trí n-aidche i taí-siu it chotlud innossa, & torchratar a trí comlín leó &
2190] torchratar in macrad acht Follomain mac Conchobuir. Bágais Follomain &rl.’ ‘Apraind ná bá-sa for mo nirt de-side úair dia mbendsea for mo nirt, ní thóethsaitis in macrad feib dorochratar & ní thóethsad Fallomain.’

p.60

‘Cosain archena, a Chúcán, ní haisc dot inchaib & ní táir dot
2195] gaisciud.’ ‘Airis-siu sund inocht dún, a ócláig,’ ar Cú Chulaind, ‘ar co ndíglom 'malle in maccraid forsna slúagaib.’ ‘Nád anaeb ém ale,’ ol in t-óclách, ‘úair cid mór do chomramaib gaile & gaiscid dogné nech it arrad-su, ní fair bias a nós nach a allud nach a airdercus acht is fort-so. Is aire-sin nád anub-sa, acht imbir féin
2200] do gním gaiscid th'óenur forsna slúagaib úair ní leó atá commus t'anma don chur so.’

‘Ocus in carpat serda, a mo phopa Lóeg,’ ar Cú Chulaind, ‘in coemnacar a innell? Má cotnici a innell & má dotá a threlom, non inill, & mani fil a threlom, nacha inill.’

2205] IS and sin atracht in t-ara & ro gab a fíaneirred araidechta immi. Ba dond {folio 77a}fíaneirriud aradachta sin ro gabastar-som imbi a inar bláith bíannaide, is é étrom aérda, is é súata srebnaide, is é úaigthe osslethair, conná gebeth ar lúamairecht lám dó anechtair. Ro gabastar-som forbratt faing taris-sein anechtair doringni Simón
2210] Druí do ríg Rómán conda tarad Dair do Chonchobur conda tarat Conchobor do Choin Culaind co tarat Cú Chulaind dá araid. Ro gabastar in t-ara cétna a chathbarr círach clárach cetharchoir co n-ilur cech datha & cacha delba dara midgúallib sechtair. Ba somaissi dó-som sin & nírbo thortrommad. Tarraill a lám leis in
2215] gipni ndergbuide marbad land dergóir do bronnór bruthi dar or n-indeóna re étan do indchomartha araidechta secha thigerna. Ro gab idata aurslaicthi a ech & a del intlaissi ina desra. Ro gabastar a éssi astuda ech ina thúasri .i. aradna a ech ina láim chlí, re imchommus a araidechta.

2220] Is and sin focheird a lúrecha iarnaidi intlaissi immo echraid congebethar dóib ó thaul co aurdorn do gaínib & birínib & slegínib & birchrúadib corbo birfocus cach fonnud issin charput sin corbo chonair letartha cach n-uille & cach n-ind & cach n-aird & cach n-airchind don charput sin. Is and sin focheird bricht comga
2225] tara echraid & tara chomalta connárbo léir do neoch issin dúnud íat & corbo léir dóib-sium cách issin dúnud sin. Ba deithbir ém cé focheirded-som innísin dáig ar bíth bátar teóra búada araidechta

p.61

2230] Is and sin ro gab in caur & in cathmílid & in t-innellchró Bodba fer talman, Cú Chulaind mac Sualtaim, ro gab a chatheirred catha & comraic & comlaind imbi. Ba don chatheirred catha sin & comraic & comlaind ro gab-som imbi secht cneslénti fichet cíartha clárda comdlúta bítís ba thétaib & rothaib & refedaib i custul ri gelchnes dó arnacha
2235] ndechrad a chond nach a chiall ó doficed a lúth láthair. Ro gabastar a chathchriss curad taris anechtair do chotutlethar crúaid coirtchide do formna secht ndamseiched ndartada congabad dó ó thana a thaíb co tiug a oxaille. Ro bíth imbi ic díchur gaí & rend & iaernn & sleg & saiget, dáig is cumma focherdditis de &
2240] marbad de chloich nó charraic nó chongna ro chiulaitis. Is and sin ro gabastar a fúathbróic srebnaide sróil cona cimais de bánór bricc friá fri móethíchtur a medóin. Ro gabastar a dondfúathbróic ndondlethair ndegsúata do formna cethri ndamseiched ndartada cona chathchris do cholomnaib ferb fua dara fúathróic
2245] srebnaide sróil sechtair. Iss and sin ro gabastar in rígníath {folio 77b} a chatharm catha & comraic & comlaind. Ba don chatharm chatha sin ro gabastar a ocht claidbíni ima cholg ndét ndrechsolus. Ro gabastar a ocht sleigíni imma sleig cóicrind. Ro gabastar a ocht ngothnata 'ma gothnait ndét. Ro gabastar a ocht
2250] clettíni 'ma deil chliss. Ro gabastar a ocht scíathu cliss imma chrommscíath ndubderg ina téiged torc taisselbtha ina thaul tárla cona bil aithgéir ailtnidi imgéir ina urthimchiull contescfad finna i n-agid srotha ar áithi & ailtnidecht & imgéiri. Inbaid fogníth in t-óclách fáeborchless di, is cumma imthescad dia scíath & dia sleig
2255] & dá chlaideb. Is and sin ro gab a chírchathbarr catha & comlaind & comraic imma chend asa ngáired gáir cét n-óclách do síréigim cecha cúli & cecha cerna de, dáig is cumma congáiritis de bánanaig & bocánaig & geiniti glinne & demna aeóir ríam & úasu & ina thimchuill cach ed immatéiged re tesitin fola na míled na n-anglond sechtair. Ro
2260] chres a cheltar chomga tharis don tlachtdíllat Tíre Tairngire dobretha dó ó Manannán mac Lír ó ríg Thíre na Sorcha.

Is and sin cétríastarda im Choin Culaind co nderna úathbásach n-ilrechtach n-ingantach n-anachnid de. Crithnaigset a chairíni imbi immar chrand re sruth nó immar bocsimind ri sruth cach ball
2265] & cach n-alt & cach n-inn & cach n-áge de ó mulluch co talmain. Ro lá sáebchless díbirge dia churp i mmedón a chracaind. Táncatar a thraigthe & a luirgne & a glúne co mbátar dá éis. Táncatar a sala &

p.62

And sin doringni cúach cera dia gnúis & dá agaid fair. Imsloic indara súil dó ina chend; iss ed mod dánas tarsed fíadchorr tagraim
2275] do lár a grúade a iarthor a chlocaind. Sesceing a séitig co mboí fora grúad sechtair. Ríastarda a bél co urthrachda. Srengais in n-ól don fidba chnáma comtar inécnaig a inchróes. Táncatar a scoim & a thromma co mbátar ar eittelaig ina bél & ina brágit. Benais béim n-ulgaib leómain don charput úachtarach fora forcli
2280] comba métithir moltcracand teóra mblíadan cech slamsrúam teined doniged ina bél asa brágit. Roclos bloscbéimnech a chride re chlíab immar glimnaig árchon i fotha nó mar leóman ic techta fo mathgamnaib.{folio 78a} Atchessa na coinnle Bodba & na cidnélla nime & na haíble teined trichemrúaid i nnéllaib & i n-áeraib úasa
2285] chind re fiuchud na fergge fírgairbe itrácht úaso. Ra chasnig a folt imma chend imar craíbred ndercscíath i mbernaid athálta. Céro craiteá rígaball fo rígthorud immi, is ed mod dá rísad ubull díb dochum talman taris acht ro sesed ubull for cach n-óenfinna and re frithchassad na ferge atracht da folt úaso. Atracht in lónd
2290] láith asa étun comba sithethir remithir áirnem n-ócláig. Airddithir remithir tailcithir tressithir sithithir seólchrand prímlungi móre in bunne díriuch dondfola atracht a fírchléithe a chendmullaig i certairddi co nderna dubchíaich ndruídechta de amal chíaich de rígbruidin in tan tic rí dia tenecur hi fescur lathi gemreta.

2295] Iarsin ríastrad sin ríastarda im Choin Culaind iss and sin dorroeblaing ind err gaiscid ina chathcharpat serda cona erraib iarnaidib, cona fáebraib tanaidib, cona baccánaib & cona birchrúadib, cona thairbirib níath, cona glés aursloicthi, cona tharngib gaíthe bítis ar fertsib & iallaib & fithisib & folomnaib dun charput sin.

2300] Is and sin focheirt torandchless cét & torandchles dá cét & torandchless trí cét & torandchless cethri cét, & tarassair aice for torandchless cóic cét úair nírbo furáil leis in comlín sin do thuitim leis ina chétchumscli & ina chétchomling catha for cethri chóicedaib Hérend. Ocus dotháet ass fón cumma sin do innsaigid a námat & dobreth a

p.63

Nicon fess a árim & ní chumangar a rím cia lín dorochair and do
2325] dáescarslóg acht ro rímthé a tigerna nammá. It é in so sís a n-anmand-side .i. Dá Chrúaid, dá Chalad, dá Chir, dá Chíar, dá Éicell, trí Cruimm, trí Curaid, tri Combirgi, cethri Feochair, cethri Furachair, cethri Caiss, cethri Fotai, cóic Caurith, cóic Cermain, cóic Cobthaig, sé Saxain, sé Dauich, sé Dáiri, secht Rochaid, secht
2330] Rónáin, secht Raurthig, ocht Rochlaid, ocht Rochthauid, ocht Rinnaich, ocht Mulaig, noí nDaigith, noí nDáiri, noí nDamaich, deich Féic, deich Fiachaig, deich Feidlimid. Deich ríg ar sé fichtib ríg ro bí Cú Chulaind issin Bresslig Móir Maige Murthemne. Díríme imorro archena di chonaib & echaib & mnáib & maccaib &
2335] mindóenib & drabarslóg, ar nír érna in tres fer do feraib Hérend cen chnáim leissi nó lethchind nó lethsúil do brissiud nó cen bithanim tria bithu betha.

DOtháet Cú Chulaind arnabárach do thaidbriud in tslóig & do thasbénad a chrotha álgin álaind do mnáib & bantrochtaib &
2340] andrib & ingenaib & filedaib & áes dána, uair nír miad ná mais leis in dúaburdelb druídechta tárfás dóib fair in adaig sin riam reme. Is aire sin dano tánic do thasselbad a chrotha álgin álaind in lá sin.

p.64

Álaind ém in mac tánic and sin do thaisselbad a chrotha dona
2345] slúagaib .i. Cú Chulaind mac Sualtaim. Trí fuilt bátar fair: dond fri toinn, cróderg ar medón, mind órbuide ardatuigethar. Caín cocáirisi ind fuilt sin concuirend teóra imsrotha im chlaiss a chúlaid combo samalta & snáth órsnáith cachi finna faithmainech forscaílte forórda dígrais dúalfota derscaigthech dathálaind dara formna
2350] síar sell sechtair. Cét cairches corcorglan do derggór órlasrach imma bráigit. Cét snáthéicne do charrmocul chummascda i timthacht fria chend. Cethri tibri cechtar a dá grúad .i. tibre buide & tibre úane & tibre gorm & tibre corcra. Secht ngemma de ruithin ruisc cechtar a dá rígrosc. Secht meóir cechtar a dá
2355] choss. Secht meóir cechtar a dá lám co ngabáil ingni sebaicc, co forgabáil ingne griúin ar cach n-aí fo leith díb.

Gabaid-som dano a díllut óenaig immi in láa sin. Baí dá étgud immi .i. fúan caín cóir corcra cortharach cóicdíabuil. Delgg find findarggait arna ecor d'ór intlaisse úasa bánbruinni gel immar
2360] bad lócharnn lánsolusta nád chumgaitis {folio 79a} súli dóeni déscin ar gleórdacht & ar glainidecht. Cliabinar siric fria chness arna imthacmang massi de chimsaib & chressaib & chorrtharaib óir & argit & findruni, condriced go barrúachtur a dondfúathbróci donderggi míleta imme de sról ríg. Scíath dígrais dondchorcra
2365] fair co mbil argit óengil ina imthimchiull. Claideb órduirn intlassi bara chlíu. Gae fata fáeburglass re faga féig fóbarta co súanemnaib loga, 'co semmannaib findruine issin charput ina farrad. Noí cind isindara láim dó & deich cind isin láim anaill, & ros croth úad risna slúagaib do chomartha a gascid & a engnama. Laigis Medb a heinech
2370] fa damdabaich scíath arnáras díbairged Cú Chulaind in lá sin.

Is and sin ra attchetar in ingenrad firu Hérend 'ma tócbáil bar lébennaib scíath ás gúallib feróclách do thaidbriud chrotha Con Culaind. Ár rap ingnad leó-som in delb álaind álgen atchondcatar in lá sin fair ic athféscain na duabordelbi dóescairi druídechta ra
2375] condcas fair inn adaig ríam reme.

Is and sin ra gab ét & elcmaire & immfarmat Dubthach Dáel Ulad imma mnaí & dabert comairle braith & trécthi Con Culaind dona slúagaib .i. cathetarnaid imme far cach leth ar co táetsad leó. Ocus rabert na briathra sa:

p.65

1. 
   2380] Másu é in riastarde,
   betit colla dóene de,
   betit éigme de im lissu,
   betit buind ri harissu,
   betit brain ri brainessu.
2. 
   2385] Betit corrthe de im lechta,
   bud fórmach do rigmartra.
   Ní maith fararlith in cath
   ar leirg risin fóendelach.
3. Atchíu chruth inn fóendelaich,
   
   2390] nóe cind leis i foendelaib,
   atchíu fadb leis 'na brétaig,
   deich cind ina rosétaib.
4. Atchíu forthócbat far mná
   a n-aidche ósna urgalá,
   
   2395] atchíu-sa far rígain máir
   ná hérig dond imforráin.
5. Dámbad mé bad chomarlid
   da betís óic di cach leith,
   coro gartigtis a ré,
   
   2400] mása é in riastarde.

M.

Atchúala Fergus mac Róig aní sein & ba dimbág leis comairle braith Con Culaind do thabairt do Dubthach dona slúagaib, & rabretha trénlúa tarpech dá choiss úad riss co tarla darráib ra budin anechtair. Ocus ra faismis fair na huli ulcu & écóra & fell & mebol
2405] doringni ríam & íarum ra Ultaib & rabert na briathra and:

1. Más é Dubthach Dóeltenga
   ar cúl na slúag bosrenga,
   nocho dergena nach maith
   ó geguin in n-ingenraid.

---

p.66

2. 
   2410] Ferais écht ndochla ndogair,
   guin Fiachach meic Conchobuir,
   nocho cáeme rachlas dó,
   guin Charpri meic Fedilmtheo.
3. Ní flaith Ulad nod chosna
   
   2415] mac Lugdach meic Casruba,
   iss ed ragní ra dóenib,
   cách nas ruba ris faidib
4. Ní maith ra longis Ulad
   guin a meic nach allulach,
   
   2420] costud Ulad danfor tí,
   consaífet far n-immirgi.
5. Scérdait far n-óendili i fat
   re nUltaib acht co n-éirset,
   betit échta sceoil mára,
   
   2425] betit rígna dérmára.
6. Biait collai fó chossaib,
   Betit buind fri brannusa,
   Betit fáenscéith fri lerga,
   Bid tórmach na ndíberga.
7. 
   2430] Atchíu ras furcbat far mná
   a ngnúis ásna hirgala,
   Atchíu bar rígain in máir,
   ní érig don immforráin
{folio 79b}
8. Ní dergían gaisced nó gart
   
   2435] a meic Lugdach gan nach láechdacht,
   ría ríg ní rúamnat renna
   más é Dubthach Dóeltenga.'

Carpat Serda connice sin.

p.67

Is and sin ras fárraid óclách rodána do Ultu na slúagu dárbo
2440] chomainm Óengus mac Óenláime Gábe, & imsóe reme na slúagu a Modaib Loga risi ráter Lugmud in tan sa co Áth Da Fert i Sléib Fúait. Iss ed marímat eólaig dámmad ar galaib óenfir dosfístá Óengus mac Óenláime Gaibe ar co táetsaitis leis riam remáin reme ar galaib óenfir. Ní hed ón dogníset-som itir acht dogníth
2445] cathetarnaid imme bar cach leth go torchair accu ac Áth Da Fert i Sléib Fúait.

Imroll Belaig Eóin and so innossa

IS and sin radechaid chucu-som Fiacha Fíaldána do Ultaib d'acallaim meic sethar a máthar, Mane Andóe de Chonnachtaib.
2450] Ocus is amlaid tánic-som & Dubthach Dóel Ulad maróen riss. Is amlaid tánic in Mane Andóe 'no & Dóche mac Mágach aróen riss. Á danaccaig in Dóche mac Mágach in Fiacha Fíaldána, tarlaic sleig fair fá chétóir co mboí tríana charait fadessin, tri Dubthach Dáel Ulad. Tarlaic in Fiacha Fíaldána sleig for Dóche mac Mágach
2455] co mbaí tríana charait badessin, tri Mane Andóe de Chonnachtaib. And sin atrubratar fir Hérend: ‘Is imroll díbairgthi,’ bar íat-som, ‘a tarla dona feraib, cách díb do guin a charat & a choibnesaim badessin.’

Conid Imroll Belaig Eóin and sin. Ocus Imroll aile Belaig Eóin ainm aile dó 'no.

Tuige im Thamon and so innossa

ANd sin ra ráidsetar fir Hérend ri Tamun drúth étgud Ailill & a imscimm n-órda do gabáil immi & techt farin n-áth bad fiadnaissi dóib. Ra gabastar-som 'no étgud nAilella & a immscimm órda immi & tánic barin n-áth bad fiadnaisi dóib. Ra
2465] gabsat fir Hérend ac cluchi & ac gredan is ac fochuitbiud imme. ‘Is tuige im thamon duit-siu ám, a Thamuin drúith,’ bar íat-som, ‘étgud nAilella & a imscim n-órda immut.’ Corop Tuigi im Thamon and sain. Dachonnaic Cú Chulaind é & indar leis i n-écmais a fessa & a eólais ba sé Ailill baí and fadessin, &bosreóthi cloich assa
2470] chrantabaill úad fair co n-art Tamun drúth can anmain barsinn áth i rrabi.

Corop Áth Tamuin and sin & Tugi im Thamon.

p.68

RA gabsat cethri ollchóicid Hérend dúnad & longphort acon chorthe i Crích Ross in n-aidchi sin. And sin conattecht
2475] Medb firu Hérend im nech díb do chomlond & do chomrac ra Coin Culaind arnabárach. Iss ed atdeired cach fer: ‘Níba missi,’ & ‘Níba mé as mo magin. Ní dlegar cimbid dom chenéol.’

And sin conattecht Medb Fergus do chomlund & do chomrac ra Coin Culaind ar ros fémmid firu Hérend. ‘Nírbo chomadas dam-sa
2480] sain,’ bar Fergus, ‘comrac ra gilla n-óc n-amulchach gan ulcha itir & ram dalta badessin,’ Cid trá acht a facessa Medb Fergus co tromm, da fémmid gana comrac & gana comlund do gabáil do láim. Dessetar in n-aidchi sin and. Atraacht Fergus co moch arnabárach & tánic reme co áth in chomraic co airm i mbáe Cú Chulaind.
2485] Atchonnairc Cú Chulaind dá saigid é. ‘Is fóenglinne {folio 80a} dotháet mo phopa Fergus dom saigid-se. Ní fuil claideb i n-intiuch na lúe móre leis. ’- Fír dó-som. Bliadain riasin sceol sa tarraid Ailill Fergus ic techt i n-óentaid Medba arsind lettir i Crúachain & a chlaideb arsind lettir 'na farrad, & tópacht Ailill in claideb assa
2490] intig & dobretha claideb craind dia inud, & dobert a bréthir ná tibred dó co tucad lá in chatha móir. -‘Cumma limm itir, a daltáin,’ bar Fergus, ‘dáig giana beth claideb and so, nít ricfad-su & ní himmértha fort. Acht arinn airer & arinn altrom rabertus-sa fort & rabertatar Ulaid & Conchobor, teich romum-sa indiu i fiadnaisi
2495] fer nHérend.’ ‘Is lesc lim-sa innísin ám,’ bar Cú Chulaind, ‘teiched ria n-óenfer for Táin Bó Cúalnge.’ ‘Ní lesc ám duit-siu ón,’ bar Fergus, ‘dáig techfet-sa remut-sa inbaid bus chréchtach crólinnech tretholl tú bar cath na Tána, & á theichfet-sa m'óenur, teichfit fir Hérend uile.’ Da baí dá mét rap áil do Choin Chulaind less
2500] Ulad do dénam co tucad a charpat d'indsaigid Con Culaind & co lluid na charat & tánic i mmadmaim & i teiched ó feraib Hérend. Atchondcatar fir Hérend anísin. ‘Ra theich romut! Ra theich remut, a Ferguis!’ bar cách. ‘A lenmain! A lenmain, a Ferguis!’ bar Medb. ‘Ná táet dít!’ ‘Aicce ón omm.’ bar Fergus, ‘nachas
2505] linub-sa secha so, dáig cid bec lib-si in cutrumma techid út rabertus-sa fair, ní thuc óenfer do feraib Hérend in neoch conarnecar ris ar Táin Bó Cúalnge. Is aire-sin ná co rísat fir Hérend timchell ar galaib óenfir, ní ricub-sa arís in fer cétna.’

Conid Comrac Fergusa and sin.

p.69

Cinnit Ferchon and so innossa

FErchú Longsech ésen do Chonnachtaib, baí-side bar gail & bar fogail Ailella & Medba. Án ló ra gabsatar ríge ní thánic fecht 'na ndúnud ná slúagad ná hairc ná écen ná écendál acht ac argain & ac indred a críchi & a feraind dia n-éis. Is and barrecaibsium
2515] i n-airthiur Aí in tan sain. Dá fer déc bá ssed a lín. Racúas dó-som óenfer ac fostúd & ac immfuirech cethri n-ollchóiced Hérend ó lúan taite samna co taite n-imbuilc ac marbad fir ar áth cach laí díb & cét láech cach n-aidchi. Da mídair-sium a chomairle aice ra muntir. ‘Cid bad ferr dún in chomairle dagénmais,’ bar ésium, ‘
2520] ná dul d'fópairt ind fir út fail ic fostúd & ac imfuirech cethri n-ollchóiced Hérend & a chend & a choscor do breith lind d'indsaigid Ailella & Medba. Cid mór d'olcaib & d'écóraib daringsem ri hAilill & ra Meidb, dagébam ar síd fair acht co táeth in fer sain lind.’ Is hí-sein comairle ba nirt leó-som, & táncatar rempo go airm i mbaí
2525] Cú Chulaind, & and úair tháncatar, ní fír fer ná comlond óenfir ra damsatar dó acht imsáiset na dá feraib déc fóe fa chétóir. Imsóe Cú Chulaind friu-som 'no & eiscis a dá cend déc díb fá chétóir & sádis dá lia déc leó i talmain. Acus atbert cend cach fir díb bara lííc & atbert cend Ferchon Longsig 'no bara lííc.

Conid Cinnit
2530] Ferchon Longsig áit i fargab Ferchú Longsech a chend .i. Cennáit Ferchon.

IS and sin ra himráided ac feraib Hérend cia bad chóir do chomruc & do chomlund ra Coin Culaind ra húair na maitne muche arnabárach. Iss ed ra ráidsetar uile combad é Calatín Dána
2535] cona secht maccaib fichet & a úa Glass mac Delga. Is amlaid ra bátar-saide neim ar cach fir díb & neim ar cach arm dá n-armaib, & ní theilged nech díb urchor n-imraill, & ní fuil bara fuliged nech díb, manbad marb a chétóir, rabad marb ria cind nómaide. Doragelta comada móra dóib arin comlund & arin comruc {folio 80b} do
2540] dénam, & ra gabsat do láim a dénam & bad fiadnaisi d'Fergus ra naidmthea sain, & ra fémmid tiachtain taris. Dáig iss ed ra ráidsetar corbo chomlund óenfir leó Calatín Dána cona secht maccaib fichet & a úa Glass mac Delga, dáig iss ed ra ráidset corbo ball dá ballaib a mac & corbo irrand dá irrandaib & combad ra Calatín
2545] Dána sochraiti a chuirp fadessin.

p.70

Tánic Fergus reme dochum a phupla & a muntiri & rabert a osnad scísi bar aird. ‘Is trúag lind in gním doníther imbárach and,’ bar Fergus. ‘Garsa gním sain?’ bar a munter. ‘Cú Chulaind do marbad,’ bar ésium. ‘Uch!’ bar íat-som, ‘cia marbas?’ ‘Calatín Dána,’ bar
2550] ésium, ‘cona secht maccaib fichet & a úa Glass mac Delga. Is amlaid atát neim ar cach fir díb & neim ar cach arm dá n-armaib, & ní fuil bara fuliged nech díb, munub marb a chétóir, nába marb ria cind nómaide, & ní fuil digsed dá fiss dam-sa bad fiadnaisi don chomlund & don chomroc & da berad a fiss dam mar da mairbfithea Cú Chulaind,
2555] ná tibrind mo bennachtain & m'eirred.’ ‘Rachat-sa and,’ bar Fiachu mac Fir Aba. Dessetar and in n-aidchi sin. Atraacht Calatín Dána co moch arnabárach cona secht maccaib fichet & a úa Glass mac Delga, & táncatar rempo co hairm i mbáe Cú Chulaind, & tánic 'no Fiacho mac Fir Aba. Ocus án úair ránic Calatín co
2560] airm i mbáe Cú Chulaind, tarlaicset a nnóe ngae fichet fair a chétóir & ní dechaid urchur n-imruill díb secha. Doringni Cú Chulaind fáebarchless don scíath comdas ralatar uile coa mbolgánaib 'sin scíath. Acht nírb urchur n-imruill dóib-sium sain, nír fulig & nír forderg gae díb fair-sium. Is and sin barróisc Cú Chulaind in
2565] claidiub assa intiuch Bodba d'imscothad na n-arm & d'immétrommugud in scéith fair. I céin ra buí-seom aice-sain, ra ethsat-som chuce & ra sáidsetar na nóe ndesndurnu fichet i nn-óenfecht ina chend. Da chúrsatar-sun & ra chrommsatar leó é co tarla a gnúis & a aged & a einech ra grian & ra ganem inn átha. Rabert-sun a
2570] rucht míled bar aird & a iachtad n-écomlaind connach baí d'Ultaib i mbethaid do neoch donárbo chotlud ná cúala. And-saic dariacht Fiacha mac Fir Aba dá saigid & atconnairc aní sin, & tánic a ell chondailbi fair, & barróisc in claideb asa intiuch Bodba & rabert béim dóib coro scoth a nóe ndesndurnu fichet d'óenbulli díb co
2575] torchratar uile dara n-aiss ra dichracht ind fedma & in gremma i rrabatar.

Túargaib Cú Chulaind a chend & ra theilg a anáil & rabert a osnaid scísi fair anechtair & rachonnaic intí ra fóir é. ‘Is teóir i n-éim, a derbchomalta,’ bar Cú Chulaind. ‘Cid teóir i n-éim duit-siu é,
2580] níba teóir a n-éim dúnni, dóig ra fuilemm trichait chét i n-as dech clainne Rudraige i ndúnud & i llongphurt fer nHérend & rarbérthar uile fa gin gae & chlaidib, cid bec lat-su in béim ra benas-sa, mad dia festar forund é.’ ‘Tiur-sa bréthir,’ bar Cú Chulaind, ‘ó thúargabusa mo chend & ára thelggius m'anál, acht mana derna badessin
2585] scél fort, nach nech díb-siút dagéna fadesta.’ Is and sin imsóe Cú Chulaind friu & ra gab bara slaide & bara slechtad coros cuir {folio 81a}

p.71

‘Is troit ra báss risin fer út,’ bar Medb. ‘Gá fíach sút ra imráid, a Ferguis?’ ‘Nád fetar,’ bar Fergus, ‘acht meni dlessad fíachu do
2595] neoch 'sin dúnud & 'sin longphurt. Is íat ra boí ara ari. Acht atá ní chena,’ bar Fergus, ‘is fíach fola & feóla dó-som é. Atiur-sa bréthir chena,’ bar Fergus, ‘is innossa ra íctha a féich uile i n-óenfecht riss.’

Darochair Calatín Dána bán cóir sin ra Coin Culaind cona secht
2600] maccaib fichet & a úa Glass mac Delga. Conid marthanach ar lár inn átha fóss in chloch 'ma ndernsat a sróengal & a n-imresón. Inad elta a claideb inti & a nglúni & a n-ullend & erlanna a sleg. Conid Fuil Iairn ra Áth Fir Diad aníar ainm inn átha. Is aire atberar Fuil Iairn ris dáig báe fuil dar fáebor and.

Conid Comrac Clainne Calatín connice sin.

Comrac Fir Dead in so

IS and sin ra imráided oc feraib Hérend cia bad chóir do chomlond & do chomrac ra Coin Culaind ra húair na maitni muchi arnabárach. Iss ed ra ráidsetar uile combad é Fer Diad mac Damáin
2610] meic Dáre, in mílid mórchalma d'feraib Domnand. Dáig ba cosmail & ba comadas a comlond & a comrac. Ac óenmummib darónsat gnímrada gaile & gascid do foglaim, ac Scáthaig & ac Úathaig & ac Aífe. Ocus ní baí immarcraid neich díb ac araile acht cless in gae bulga ac Coin Culaind. Cid ed ón ba conganchnessach
2615] Fer Diad ac comlund & ac comrac ra láech ar áth 'na agid-side.

Is and sin ra faíttea fessa & techtaireda ar cend Fir Diad. Ra érastar & ra éittchestar & ra repestar Fer Diad na techta sin & ní thánic leó dáig rafitir aní 'ma rabatar dó, do chomlond & do

p.72

Is amlaid ra baí Medb 'gá ráda & rabert na briathra and & ra frecair Fer Diad:

1. [M.:]Rat fia lúach mór mbuinne,
   rat chuit maige is chaille,
   
   2640] ra saíre do chlainne
   á 'ndiu co tí bráth.
   A Fir Diad meic Damáin,
   eirggi guin is gabail,
   'tetha ás cech anáil,
   
   2645] cid duit gana gabáil
   aní gabas cách?
2. [F.D.:]Ní géb-sa gan árach
   dáig ním láech gan lámach,
   bud tromm form imbárach,
   
   2650] bud fortrén in feidm.
   Cú dán comainm Culand,
   is amnas in urrand,
   ní furusa a fulang,
   bud tairpech in teidm.

---

p.73

3. 
   2655] [M.:]Rat fíat laích rat láma.
   noco raga ar dála,
   sréin & eich ána
   dabertatar rit láim.
   A Fir Diad inn ága,
   
   2660] dáig isat duni dána,
   dam-sa bat fer gráda
   sech cách gan nach cáin.
4. [F.Dead:]Ní rag-sa gan rátha
   do chluchi na n-átha,
   
   2665] méraid co llá mbrátha
   go mbruth is co mbríg.
   Noco géb ge ésti,
   gera beth dom résci,
   gan gréin & ésci
   l
   2670] a muir & tír.
5. [M.:]Gá chan duit a fuirech,
   naisc-siu gorbat buidech
   for deiss ríg is ruirech,
   doragat rat láim.
   
   2675] Fuil sund nachat tuilfea,
   rat fia cach ní chungfea.
   dáig rafess co mairbfea
   in fer thic it dáil.
6. [F.D.:]Ní géb gan sé curu,
   
   2680] níba ní bas lugu,
   sul donéor mo mudu
   i mbail i mbíat slúaig.
   Dánam thorrsed m'ardarc.
   cinnfet cuncup comnart,
   
   2685] co ndernur in comrac
   ra Coin Culaind crúaid.

---

p.74

7. [M.:]Cid Domnall ná Charpre
   ná Níamán án airgne,
   gid íat lucht na bairddne,
   
   2690] rot fíat-su gid acht.
   Fonasc latt ar Morand,
   mad áill latt a chomall,
   naisc Carpre mín Manand,
   is naisc ar dá macc.
8. 
   2695] [F.D.:]A Medb co mét mbúafaid,
   nít chredb caíne núachair,
   is derb is tú is búachail
   ar Crúachain na clad.
   Ard glór is art gargnert,
   
   2700] domroiched sról santbrecc,
   tuc dam th'ór is t'arget
   dáig ro fairgged dam.
9. [M.:]Nach tussu in caur codnach
   dá tiber delgg ndrolmach?
   
   2705] Ó'ndiu co tí domnach
   níba dál bas sía.
   A laích blatnig bladmair,
   cach sét cáem ar talmain
   dabérthar duit amlaid,
   
   2710] is uili rot fía.

   R.

10. Finnabair na fergga,
    rígan íarthair Elgga,
    ar ndíth Chon na Cerdda,
    a Fir Diad, rot fía.

R.

2715] Is and sain rasiacht Medb máeth n-áraig bar Fer nDiad im chomlond & im chomrac ra sessiur curad arnabárach ná im chomlond & im chomrac ra Coin Culaind a óenur dámbad assu leiss. Rasiacht Fer Diad máeth n-áraig furri-si, nó andar leis, im chur in tsessir chétna imna comadaib ra gellad dó do chomallud riss mad dá
2720] tóetsad Cú Chulaind leiss.

And sain ra gabait a eich d'Fergus & ra hindled a charpat, & tánic reme co airm i mbaí Cú Chulaind dá innisin dó sain. Firiss

p.75

1. [F.:]A Chú Chulaind, comal nglé,
   
   2740] atchíu is mithig duit éirge,
   atá sund chucut ra feirg
   Fer Diad mac Damáin drechdeirg.
2. [C.C.:]Atú-sa sund, ní seól seng,
   ac trénastud fer nHérend.
   
   2745] Ní rucus for teched traig
   ar apa chomlund óenfir.
3. [F.:]Amnas in fer dalae feirg
   as luss a chlaidib cródeirg,
   cnes congna im Fer nDiad na ndrong,
   
   2750] ris ní geib cath ná comlond.
4. [C.C.:]Bí tost, ná tacair do scél,
   a Ferguis na n-arm n-imthrén,
   dar cach ferand, dar cach fond
   dam-sa nochon écomlond.
5. [F.:]A
   2755] mnas in fer, fichtib gal,
   nochon furusa a thróethad,
   nert cét 'na churp, calma in mod,
   nín geib rind, nín tesc fáebor.

---

p.76

6. [C.C.:]Mad dia comairsem bar áth,
   
   2760] missi is Fer Diad gascidgnáth.
   níba é in scarad gan sceó,
   bud ferggach ar fáebargleó.
7. [F.:]Rapad ferr lem andá lúag,
   a Chú Chulaind chlaidebrúad.
   
   2765] combad tú raberad sair
   coscur Fir Diad díummasaig.
8. [C.C.:]Atiur-sa bréthir co mbáig
   gen com maith-se oc immarbáig.
   is missi búadaigfes de
   
   2770] bar mac nDamáin meic Dáre.
9. [F.:]Is mé targlaim na slúagu sair,
   lúag mo sáraigthe d'Ultaib,
   lim tháncatar á tírib
   a curaid, a cathmílid.
10. 
    2775] [C.C.:]Munbud Chonchobor 'na chess,
    rápad chrúaid in comadchess,
    ní thánic Medb Maige in Scáil
    turus ríam bad mó congáir.
11. [F.:]Ra fail gním is mó bard láim,
    
    2780] gleó ra Fer nDiad mac nDamáin.
    Arm cruaid catut cardda raind
    bíd acut, a Chú Chulaind.

A.

Tánic Fergus reme dochum ndúnaid & longphuirt. Luid Fer Diad dochum a pupla & a muntiri & rachúaid dóib máeth n-áraig
2785] do tharrachtain do Meidb fair im chomlond & im chomrac ra sessiur curad arnabárach ná im chomlund & im chomrac ra Coin Culaind a óenur diambad assu leiss. Dachúaid dóib 'no máeth n-áraig do tharrachtain dó-som for Meidb im chuir in tsessir churad

p.77

Nírdar subaig sámaig sobbrónaig somenmnaig lucht puible Fir Diad in n-aidhchi sin {folio 82b} acht rapsat dubaig dobbrónaig domenmnaig, dóig rafetatar airm condricfaitis na dá curaid & na dá chliathbernaid chét co táetsad cechtar díb and nó co táetsaitís a
2795] ndís, & dám nechtar díb, dóig leó-som gombad é a tigerna féin. Dáig níba réid comlond nó comrac ra Coin Culaind for Táin Bó Cúalnge.

Ra chotail Fer Diad tossach na haidchi co rothromm, & á thánic deired na haidchi rachúaid a chotlud úad & raluid a mesci de.
2800] Ocus da baí ceist in chomlaind & in chomraic fair, & ra gab láim ara araid ara ngabad a eocho & ara n-indled a charpat. Ra gab in t-ara 'gá imthairmesc imme.‘Rapad ferr dúib anad iná dul and sin,’ ar se in gilla. ‘Bí tost dín, a gillai,’ ar Fer Diad. Ocus is samlaid ra boí 'gá rád & rabert na bríathra and & ra frecair in gilla:

1. 
   2805] Tiagam issin dáil-sea
   do chosnam ind fir-sea
   go rrísem in n-áth-sa,
   áth fors ngéra in Badb.
   I comdáil Con Culaind,
   
   2810] dá guin tre chreitt cumaing
   go rruca thrít urraind
   corop de bus marb.
2. Rapad ferr dúib anad,
   níba mín far magar,
   
   2815] biaid nech diamba galar,
   bar scarad bud snéid.
   Techt i ndáil ailt Ulad,
   is dál dia mbia pudar,
   is fata bas chuman,
   
   2820] mairg ragas in réim.

---

p.78

3. Ní cóir ana rádi,
   ní hopair niad náre,
   ní dlegar dín ále,
   ní anfam fad dáig.
   
   2825] Bí tost dín, a gillai.
   Bid calma ár síst sinni,
   ferr teinni ná timmi,
   tiagam isin dáil.

Ra gabait a eich Fir Diad & ra indled a charpat & tánic reme co
2830] áth in chomraic, & ní thánic lá cona lánsoilsi dó and itir. ‘Maith a gillai,’ bar Fer Diad, ‘scar dam fortcha & forgemen mo charpait fóm and so coro tholiur mo thromthairthim súain & chotulta and so, dáig níra chotlus deired na haidchi ra ceist in chomlaind & in chomraic.’ Ra scoir in gilla na eich. Ra díscuir in carpat fóe.
2835] Toilis a thromthairthim cotulta fair.

Imthúsa Con Culaind sunda innossa: ní erracht-side itir co tánic láa cona lánsoilse dó dáig ná hapraitis fir Hérend is ecla nó is úamun dobérad fair mad dá n-éirged. Ocus ó thánic láa cona lánsolsi, ra gab láim ara araid ara ngabad a eocho & ara n-indled a charpat. ‘
2840] Maith a gillai,’ bar Cú Chulaind, ‘geib ar n-eich dún & innill ar carpat dáig is mochérgech in láech ra dáil 'nar ndáil, Fer Diad mac Damáin meic Dáre.’ ‘Is gabtha na eich, iss innilti in carpat. Cind-siu and & ní tár dot gasciud.’

Is and sin cininis in cur cetach clessamnach cathbúadach claidebderg,
2845] Cú Chulaind mac Sualtaim, ina charpat. Gura gáirsetar imme boccánaig & bánanaig & geniti glinne & demna aeóir, dáig dabertis Túatha Dé Danand a ngáriud immi-sium combad móti a gráin & a ecla & a urúad & a urúamain in cach cath & in cach cathroí, in cach comlund & in cach comruc i téiged.

2850] Nírbo chian d'araid Fir Diad co cúala inní in fúaim & an fothram & in fidrén & in toirm & in torann & {folio 83a} in sestanib & in sésilbi .i. sceldgur na scíath cliss & slicrech na sleg & glondbéimnech na claideb & bressimnech in chathbarr & drongar na lúrigi & imchommilt na n-arm, dechraidecht na cless, téteinmnech na tét & núallgrith
2855] na roth & culgaire in charpait & basschaire na n-ech & trommchoblach in churad & in chathmíled dochum inn átha dá saigid.

Tánic in gilla & forromair a láim fora thigerna. ‘Maith a Fir

p.79

1. 
   2860] Atchlunim cul carpait
   ra cuing n-álaind n-argait,
   is fúath fir co forbairt
   ás droich carpait chrúaid.
   Dar Bregross, dar Braine,
   
   2865] fochengat in slige,
   sech bun Baile in Bile
   is búadach a mbúaid.
2. Is cú airgdech aiges,
   is carptech glan geibes,
   
   2870] is seboc sáer slaidess
   a eocho fadess.
   Is cródatta in cua,
   is demin donrua,
   rafess, níba tua,
   
   2875] dobeir dún in tress.
3. Mairg bías isin tulaig
   ar cind in chon cubaid,
   barrarngert-sa ánuraid
   ticfad giped chuin.
   
   2880] Cú na hEmna Macha,
   cú co ndeilb cach datha,
   cú crichi, cú catha,
   dochlunim, rar cluin.

At.

‘Maith a gillai,’ bar Fer Diad, ‘gá fáth ma ra molais in fer sain
2885] ó thánac ót tig? Ocus is súail nach fatha conais dait a romét ros molais, & barairngert Ailill & Medb dam-sa go táetsad in fer sain lemm, & dáig is dar cend lúage lochérthair lem-sa co llúath é & is mithig in chobair.’ Ocus rabert na briathra and & ra frecair in gilla:

p.80

1. 
   2890] Is mithig in chabair,
   bí tost dín, nach mbladaig,
   nárbu gním ar codail
   dáig ní bráth dar brúach.
   Má 'tchí churaid Cúalnge
   
   2895] co n-adabraib úalle,
   dáig is dar cend lúage
   lochérthair co llúath.
2. Má 'tchím curaid Cúalnge
   co n-adabraib úalle,
   
   2900] ní 'r teiched téit úanne
   acht is cucaind tic.
   Reithid is ní romall,
   gid rogáeth ní rogand,
   mar usci d'forall
   
   2905] ná mar thoraind tricc.
3. Súail nach fotha conais
   a romét ras molaiss,
   gá fáth 'ma ra thogais
   ó thánac ót tig?
   
   2910] Iss innossa thócbait,
   atát acá fúacairt,
   ní thecat dá fúapairt
   acht mad athig mith.

M.

Nírbo chían d'araid Fir Diad dia mboí and co facca ní, in carpat
2915] caín cúicrind cethirrind go llúth go llúais go lángliccus, go pupaill úanide, go creit chráestana chráestírim chlessaird cholgfata churata, ar dá n-echaib lúatha lémnecha ómair bulid bedgaig bolgsróin uchtlethna beochridi blénarda basslethna cosscháela forttréna forráncha fúa. Ech líath leslethan lugléimnech lebormongach
2920] fándara chuing don charput. Ech dub dúalach dulbrass druimlethan fán chuing anaill. Ba samalta ra sebacc dá chlaiss i lló chrúadgaíthi ná ra sidi répgaíthi erraig i lló mártai dar muni machairi ná ra tétag n-allaid arna chétglúasacht {folio 83b} do chonaib do chétroí dá ech Con Culaind immon carpat, marbad ar licc áin
2925] tentidi co crothsat & co mbertsat in talmain ra tricci na dírma.

p.81

Acus daríacht Cú Chulaind dochum inn átha. Tarassair Fer Diad barsan leith descertach ind átha. Dessid Cú Chulaind barsan leith túascertach. Firis Fer Diad fáilte fri Coin Culaind. ‘Mo chen do thíchtu, a Chú Chulaind,’ bar Fer Diad. ‘Tarissi lim
2930] ní ind fálti mad costráthsa,’ bar Cú Chulaind, ‘& indiu ní dénaim tarissi de chena. Acus a Fir Diad.’ bar Cú Chulaind, ‘rapo chóru dam-sa fálti d'ferthain frit-su ná dait-siu a ferthain rum-sa, dáig is tú daríacht in crích & in cóiced i tú-sa, & níra chóir duit-siu tíchtain do chomlund & do chomrac rim-sa & rapa chóru dam-sa
2935] dol do chomlond & do chomrac rut-sa, dáig is romut-sa atát mo mná-sa & mo meic & mo maccáemi, m'eich & m'echrada, m'albi & m'éiti & m'indili.’ ‘Maith a Chú Chulaind,’ bar Fer Diad, ‘cid rot tuc-su do chomlund & do chomrac rim-sa itir? Dáig dá mbámmar ac Scáthaig & ac Úathaig & ac Aífi, is tussu ba forbfer frithálma
2940] dam-sa .i. ra armad mo slega & ra déirged mo lepaid.’ ‘Is fír ám sain ale,’ bar Cú Chulaind. ‘Ar óice & ar oítidchi donín-sea duit-siu, & ní hí sin tuarascbáil bá tú-sa indiu itir, acht ní fil barsin bith láech nach dingéb-sa indiu.’

Acus iss and sin ferais cechtar n-aí díb athchossán n-athgér
2945] n-athcharatraid ráraile. Acus rabert Fer Diad na briathra and & ra frecair Cú Chulaind:

1. Cid rat tuc, a Chúa,
   do throit ra níaid núa?
   Bud cróderg da chrúa
   
   2950] ás análaib th'ech.
   Mairg tánic do thurus,
   bud atód ra haires,
   ricfa a less do legess,
   mad dá rís do thech.
2. 
   2955] Dodechad ré n-ócaib
   im torc trethan trétaig,
   re cathaib, re cétaib,
   dot chur-su fán lind,
   d'feirg rut is dot fromad
   
   2960] bar comrac cét conar
   corop dait bas fogal
   do chosnom do chind.

---

p.82

3. Fail sund nech rat méla,
   is missi rat géna
   
   2965] dáig is dím facríth.
   Cronugud a curad
   i fiadnassi Ulad,
   gorop cian bas chuman,
   gorop dóib bus díth.
4. 
   2970] Car cinnas condricfam?
   In ar collaib cneittfem?
   Gid leind rarrficfam
   do chomrac ar áth?
   Inn ar claidbib crúadaib,
   
   2975] ná 'n ar rennaib rúadaib,
   dot slaidi rit slúagaib
   má thánic a thráth?
5. Re funiud re n-aidche
   mádit éicen airrthe,
   
   2980] comrac dait re Bairche
   níba bán in gleó.
   Ulaid acot gairm-siu,
   ra ngabastar aillsiu,
   bud olc dóib in taidbsiu,
   
   2985] rachthair thairsiu is treó.
6. Datrála i mbeirn mbáegail,
   tánic cend do sáegail,
   imbérthair fort fáebair,
   níba fóill in fáth.
   
   2990] Bud mórglonnach bías,
   condricfa cach días,
   níba tóesech trías
   tú á' ndiu go tí bráth.

---

p.83

7. Beir ass dín do robud,
   
   2995] is tú is brassi for domon,
   nít fía lúag ná logud,
   nídat doss ós duss.
   Is missi ratfitir,
   a chride ind eóin ittig,
   
   3000] at gilla co ngicgil,
   gan gasced, gan gus.
8. Dá, mbámmar ac Scáthaig
   a llus gascid gnáthaig,
   is aróen imréidmís,
   
   3005] imthéigmís cach fích.
   Tú mo chocne cride,
   tú m'aiccme, tú m'fine,
   ní fúar riam bad dile,
   ba dursan do díth.
{folio 84a}
9. 
   3010] Romór fácbai th'einech
   conná dernam deibech,
   siul gairmes in cailech
   biaid do chend ar bir.
   A Chú Chulaind Cúalnge,
   
   3015] rot gab baile is búadre,
   rot fía cach olc úanne,
   dáig is dait a chin.

C.

‘Maith a Fir Diad,’ bar Cú Chulaind, ‘nír chóir duit-siu tíachtain do chomlund & do chomrac rum-sa trí indlach & etarchossaít Ailella
3020] & Medba, & cach óen tánic, ní ruc búaid ná bissech dóib & darochratar limm-sa. Acus ní mó béras búaid ná, bissech duit-siu & rafáethaisiu limm.’

Is amlaid ra baí 'gá rád & rabert na briathra & ra gab Fer Diad clostecht fris:

1. 
   3025] Ná, tair chucum a laích láin,
   a Fir Diad, a meic Damáin,
   is messu duit na mbía de
   contirfe brón sochaide.

---

p.84

2. Ná tair chucum dar fír cert,
   
   3030] is lim-sa atá do thiglecht,
   cid ná breth and dait nammá
   mo gleó-sa ra míleda?
3. Nachat mucled ilar cless
   girsat corcra conganchness,
   
   3035] inn ingen asa taí oc báig,
   níba lett, a meic Damáin.
4. Findabair ingea Medba,
   gé beith d'febas a delba,
   in ingen gid cáem a cruth
   
   3040] nochos tibrea re cétluth.
5. Findabair ingen in ríg,
   in dráth atberar a fír,
   sochaide 'ma tart bréic
   & do loitt do lethéit.
6. 
   3045] Ná briss form lugi gan fess,
   ná bris chíg, ná briss cairdess,
   ná briss bréthir báig,
   ná tair chucum, a laích láin. N.
7. Ra dáled do choícait láech
   
   3050] in ingen, ní dál dimbáeth;
   is limm-sa ra faíd a llecht,
   ní rucsat úaim acht crandchert.
8. Giara maess menmnach Fer Báeth
   acá mbaí teglach dagláech,
   
   3055] gar úar gur furmius a bruth,
   ra marbus din óenurchur.
9. Srubdaire serb seirge a gal,
   ba rúnbale na cét mban,
   mór a bladalt ra baí than,
   
   3060] nír anacht ór ná étgad.

---

p.85

10. Dámbad dam ra naidmthea in bein
    rís tib cend na cóiced cain,
    nocho dergfaind-se do chlíab
    tess ná túaid ná thíar ná tair.

N.

‘
3065] Maith a Fir Diad,’ bar Cú Chulaind, ‘is aire sin nára chóir duit-siu tíachtain do chomlund & do chomruc rim-sa dáig dá mbámmar ac Scáthaig & ac Úathaig & ac Aífe, is aróen imthéigmís cach cath & cach cathroí, cach comlund & cach comrac, cach fid & cach fásach, cach dorcha & cach díamair.’ Acus is amlaid ra baí 'gá ráda &
3070] rabert na briathra and:

1. r. Ropar cocle cridi,
   ropar cáemthe caille,
   ropar fir chomdéirgide,
   contulmis tromchotlud
   
   3075] ar trommníthaib
   i críchaib ilib echtrannaib;
   aróen imréidmís,
   imthéigmís cach fid,
   forcetul fri Scáthaig.

‘Rofata atám amlaid seo badesta,’ bar Fer Diad, ‘& gá gasced ara ragam indiu, a Chú Chulaind?’ ‘Lat-su do roga gascid chaidchi indiu,’ bar Cú Chulaind, ‘dáig is tú daríacht in n-áth ar tús.’ ‘Indat
3090] mebair-siu itir,’ bar Fer Diad, ‘isna airigthib gascid danímmís ac Scáthaig & ac Úathaig & ac Aífe?’ ‘Isamm mebair ám écin,’ bar Cú Chulaind. ‘Masa mebair, tecam.’

Dachúatar bara n-airigthib gascid. Ra gabsatar dá scíath chliss chomardathacha forro & a n-ocht ocharchliss & a n-ocht clettíni &
3095] a n-ocht cuilg ndét & a n-ocht ngothnatta néit. Imréitis úathu &

p.86

‘
3105] Gá gasced i rragam ifesta, a Chú Chulaind?’ bar Fer Diad. ‘Let-su do roga gascid chaidche,’ bar Cú Chulaind, ‘dáig is tú doríacht in n-áth ar tús.’ ‘Tiagam iarum,’ bar Fer Diad, ‘barar slegaib sneitti snasta slemunchrúadi go súanemnaib lín lánchatut indi.’ ‘Tecam ám écin,’ bar Cú Chulaind. Is and sin ra gabsatar
3110] dá chotutscíath chomdaingni forro. Dachúatar bara slegaib snaitti snasta slemunchrúadi go súanemnaib lín lanchotut indi. Ra gab cách díb ac díburgun araile dina slegaib á mide medóin laí go tráth funid nóna. Giara baí d'febas na himdegla ra buí d'febas ind imdíbairgthi goro fuilig & goro forderg & goro chréchtnaig cách
3115] díb bar araile risin ré sin. ‘Scurem de sodain badesta, a Chú Chulaind,’ bar Fer Diad. ‘Scurem ám écin má thánic a thráth,’ bar Cú Chulaind. Ra scoirsetar. Bacheirdset a n-airm úathu i llámaib a n-arad.

Tánic cách díb d'indsaigid araile assa aithle & rabert cách díb
3120] lám dar brágit araile & ra thairbir teóra póc. Ra bátar a n-eich i n-óenscur in n-aidchi sin & a n-araid ic óentenid, & bognísetar a n-araid cossairleptha úrlúachra dóib go frithadartaib fer ngona friu. Táncatar fiallach ícci & legis dá n-ícc & dá leiges, & focherdetar lubi & lossa ícci & slánsén ra cnedaib & ra créchtaib, rá n-áltaib
3125] & ra n-ilgonaib. Cach luib & cach lossa ícci & slánsén raberthea ra cnedaib & créchtaib, áltaib & ilgonaib Con Culaind, ra idnaicthea comraind úad díb dar áth siar d'Fir Diad, nár abbraitis fir Hérend, dá tuitted Fer Diad leisium, ba himmarcraid legis dabérad fair. Cach bíad & cach lind soóla socharchaín somesc daberthea ó feraib
3130] Hérend d'Fir Diad, da idnaicthea comraind úad díb dar áth fathúaith do Choin Chulaind, dáig raptar lia bíattaig Fir Diad andá bíattaig Con Culaind. Raptar bíattaig fir Hérend uli d'Fir Diad ar Choin Culaind do dingbáil díb. Raptar bíattaig Brega dano do Choin Culaind. Tictis dá acaldaim fri dé .i. cach n-aidche.

p.87

3135] Dessetar and in n-aidchi sin. Atráchtatar go moch arnabárach & táncatar rompu co áth in chomraic. ‘Gá gasced ara ragam indiu, a Fir Diad?’ bar Cú Chulaind.{folio 85a} ‘Lett-su do roga ngascid chaidchi,’ bar Fer Diad, ‘dáig is missi barróega mo roga ngascid isind lathi luid.’ ‘Tiagam iarum,’ bar Cú Chulaind, ‘barar manaísib móra murniucha
3140] indiu, dáig is foicsiu lind don ág in t-imrubad indiu andá dond imdíburgun inné. Gabtar ar n-eich dún & indliter ar carpait co ndernam cathugud dar n-echaib & dar carptib indiu.’ ‘Tecam ám écin,’ bar Fer Diad. Is and sin ra gabsatar dá lethanscíath lándangni forro in lá sin. Dachúatar bara manaísib móra murnecha
3145] in lá sin. Ra gab cách díb bar tollad & bar tregdad, bar ruth & bar regtad araile á dorblas na matne muchi go tráth funid nóna. Dámbad bés eóin ar lúamain do thecht tri chorpaib dóene, doragtaís trina corpaib in lá sin, go mbértais na tóchta fola & feóla trina cnedaib & trina créchtaib i nnélaib & i n-áeraib sechtair. Acus á
3150] thánic tráth funid nóna, raptar scítha a n-eich & raptar mertnig a n-araid & raptar scítha-som fadessin na curaid & na láith gaile. ‘Scurem de sodain badesta, a Fir Diad,’ bar Cú Chulaind, ‘dáig isat scítha ar n-eich & it mertnig ar n-araid, & in tráth ata scítha íat, cid dúnni nábad scítha sind dano.’ Acus is amlaid ra buí 'gá rád
3155] & rabert na briathra and:

1. Ní dlegar dín cuclaigi,(—bar ésiun—)
   ra fomórchaib feidm;
   curther fóthu a n-urchomail
   áro scáich a ndeilm.

‘
3160] Scoirem ám écin má thánic a thráth,’ bar Fer Diad. Ra scorsetar. Facheirdset a n-airm úathu i llámaib a n-arad. Tánic cách díb d'innaigid a chéile. Rabert cách lám dar brágit araile & ra thairbir teora póc. Ra bátar a n-eich i n-óenscur in aidchi sin & a n-araid oc óentenid. Bógníset a n-araid cossairleptha úrlúachra dóib go
3165] frithadartaib fer ngona friu. Táncatar fiallach ícci & leigis dá fethium & dá fégad & dá forcomét in n-aidchi sin, dáig ní ní aile ra chumgetar dóib ra hacbéile a cned & a créchta, a n-álta & a n-ilgona acht iptha & éle & arthana do chur riu do thairmesc a fola & a fulliugu & a ngae cró. Cach iptha & gach éle & gach orthana doberthea ra
3170] cnedaib & ra créchtaib Con Culaind, ra idnaicthea comraind úad díb dar áth síar d'Fir Diad. Cach bíad & cach lind soóla socharchaín

p.88

Dessetar in n-aidchi sin and. Atraachtatar co moch arnabárach, & táncatar rempo co áth in chomraic. Rachondaic Cú Chulaind
3180] mídelb & míthemel mór in lá sin bar Fer Diad. ‘Is olc ataí-siu indiu, a F[dot ]ir Diad’ bar Cú Chulaind. ‘Ra dorchaig th'folt indiu & ra suamnig do rosc & dachúaid do chruth {folio 85b} & do delb & do dénam dít.’ ‘Ní 'r th'ecla-su ná ar th'úamain form-sa sain indiu ám,’ bar Fer Diad, ‘dáig ní fuil i nHérind indiu láech ná dingéb-sa.’ Acus
3185] ra buí Cú Chulaind ac écaíni & ac airchisecht Fir Diad & rabert na briathra and & ra frecair Fer Diad:

1. A Fir Dďad, mása thú,
   demin limm isat lomthrú,
   tidacht ar comairli mná
   
   3190] do chomlund rit chomalta.
2. A Chú Chulaind, comall ngaíth,
   a fíránraith, a fírlaích,
   is éicen do neoch a thecht
   cosin fót forsa mbí a thiglecht.
3. 
   3195] Findabair ingea Medba,
   gia beith d'febas a delba,
   a tabairt dait ní ar do seirc
   acht do fromad do rígneirt.
4. Fromtha mo nert á chíanaib,
   
   3200] a Chú cosin cáemríagail,
   nech bad chalmu noco closs,
   cosindiu nocon fuaross.
5. Tú fodera a fail de,
   a meic Damain meic Dáre,
   
   3205] tiachtain ar comairle mná
   d'imchlaidbed rit chomalta.

---

p.89

6. Dá scaraind gan troit is tú,
   gidar comaltai, a cháemChú,
   bud olc mo briathar is mo blad
   
   3210] ic Ailill is ac Meidb Chrúachan.
7. Noco tard bíad dá bélaib
   & noco móo ro génair
   do ríg ná rígain can chess
   bara ndernaind-sea th'amles.
8. 
   3215] A Chú Chulaind, tólaib gal,
   ní tú acht Medb rar marnestar,
   béra-su búaid & blaid,
   ní fort atát ar cinaid.
9. Is cáep cró mo chride cain,
   
   3220] bec nach rascloss ram anmain,
   ní comnairt limm, línib gal,
   comrac rit, a Fir Dďad.

A.

‘Méid ataí-siu ac cessacht form-sa indiu,’ bar Fer Diad, ‘gá gasced fora ragam indiu?’ ‘Lett-su do roga gascid chaidchi indiu,’
3225] bar Cú Chulaind, ‘dáig is missi barróega in lathe luid.’ ‘Tiagam iaram,’ bar Fer Diad, ‘barar claidbib tromma tortbullecha indiu dáig is facsiu lind dond ág inn imslaidi indiu andá dond imrubad indé.’ ‘Tecam ám écin,’ bar Cú Chulaind. Is and sain ra gabsatar dá leborscíath lánmóra forro in lá sain. Dochúatar bara claidbib
3230] tromma tortbullecha. Ra gab cách díb bar slaide & bar slechtad, bar airlech & bar slechtad, bar airlech & bar essorgain araile gomba métithir ri cend meic mís cach thothocht & gach thinmi dobeired cách díb de gúallib & de slíastaib &de slinneócaib araile. Ra gab cách díb ac slaide araile mán cóir sin á dorblass na matni muchi
3235] co tráth funid nóna. ‘Scurem do sodain badesta, a Chú Chulaind,’ bar Fer Diad. ‘Scorem ám écin má thánic a thráth,’ bar CúCúulaind. Ra scorsetar. Facheirdsetar a n-airm úadaib i llámaib a n-arad. Girbo chomraicthi dá subach sámach sobbrónach somenmmach, rapa scarthain dá ndubach ndobbrónach ndomenmnach a scarthain
3240] in n-adichi sin. Ní rabatar a n-eich i n-óenscur in n-aidchi sin. Ní rabatar a n-araid oc óentenid.

p.90

Dessetar in n-aidchi sin and. Is and sin atraacht Fer Diad go moch arnabárach & tánic reme a óenur co áth in chomraic, dáig rafitir rap ésin lá etergleóid in chomlaind & in chomraic, & rafitir
3245] co táetsad nechtar de díb in lá sain and nó co táetsaitis a ndís. Is and sin ra gabastar-som a chatherriud catha & comlaind & comraic immi {folio 86a} re tíachtain do Choin Chulaind dá saigid. Acus ba don chatherriud chatha & chomlaind & comraic ra gabastar a fúathbróic srebnaide sróil cona cimais d' ór bricc fria gelchness. Ra gabastar a
3250] fúathbróic ndondlethair ndegsúata tairrside immaich anechtair. Ra gabastar múadchloich móir méti clochi mulind tarrsi-side immuich anechtair. Ra gabastar a fúathbróic n-imdangin n-imdomain n-iarnaide do iurn athlegtha darin múadchloich móir méti clochi mulind ar ecla & ar úamun in gae bulga in lá sin. Ragabastar a chírchathbarr
3255] catha & comlaind & comraic imma chend barsa mbátar cethracha gemm carrmocail acá cháenchumtuch, arna ecur de chrúan & christaill & carrmocul & de lubib soillsi airthir bethad. Ra gabastar a sleig mbarnig mbairendbailc ina desláim. Ra gabastar a chlaideb camthúagach catha bara chlíu cona imdorn óir & cona muleltaib de
3260] dergór. Ra gabastar a scíath mór mbúabalchaín bara túagleirg a dromma barsa mbátar coíca cobrad bara taillfed torc taisselbtha bar cach comraid díb cenmothá in comraid móir medónaig do dergór. Bacheird Fer Diad clesrada ána ilerda ingantacha imda bar aird in lá sain nád róeglaind ac nech aile ríam, ac mumme ná
3265] ac aite ná ac Scáthaig nach ac Úathaig ná ac Aífe, acht a ndénum úad féin in lá sain i n-agid Con Culaind.

Daríacht Cú Chulaind dochum inn átha 'no & rachonnaic na clesrada ána ilerda ingantacha imda bacheird Fer Diad bar aird. ‘Atchí-siu sút, a mo phopa Laíg, na clesrada ána ilerda ingantacha
3270] imda focheird Fer Diad bar aird, & bocotáidfer dam-sa ar n-úair innossa na clesrada út, & is aire sin mad forum-sa bus róen indiu, ara nderna-su mo grísad & mo glámad & olc do ráda rim gorop móite éir m'fír & m'fergg foromm. Mad romum bus róen 'no, ara nderna-su mo múnod & mo molod maithius do rád frim gorop móti lim mo
3275] menma.’ ‘Dagéntar ám écin, a Chúcúc,’ bar Láeg.

Is and sin ra gabastar Cú Chulaind dno a chatherriud chatha & chomlaind & comraic imbi & focheird clesrada ána ilerda ingantacha imda bar aird in lá sain nád róeglaind ac neoch aile ríam, ac Scáthaig ná ac Úathaig ná ac Aífe.

p.91

3280] Atchondairc Fer Diad na clesrada sain & rafitir go fuigbithea dó ar n-úair iat. ‘Gá gasced ara ragam, a Fir Diad?’ bar Cú Chulaind. ‘Lett-su do roga gascid chaidchi,’ bar Fer Diad. ‘Tiagam far cluchi inn átha iarum,’ bar Cú Chulaind. ‘Tecam ám,’ bar Fer Diad. Gi 'tubairt Fer Diad inní sein, is air is doilgiu leis daragad, dáig
3285] rafitir iss ass ra forrged Cú Chulaind cach caur & cach cathmílid condriced friss bar cluchi inn átha. Ba mór in gním ám daringned barsind áth in lá sain, na dá niad, na dá ánruith, dá eirrgi íarthair Eórpa, dá ánchaindil gascid Gáedel, dá láim thidnaicthi ratha & tairberta & túarastail íarthairthúascirt in domain, {folio 86b} dá ánchaindil
3290] gascid Gáedel & dá eochair gascid Gáedel, a comraicthi do chéin máir tri indlach & etarchossaít Ailella & Medba. Da gab cách díb ac díburgun araile dona clesraidib sin á dorbblass na matni muchi go midi medóin laí and. Ó thánic medón laí, ra feochraigsetar fergga na fer & ra chomfaicsigestar cách díb d'araile.

3295] Is and sin cindis Cú Chulaind fecht n-óen and do ur inn átha go mbaí far cobraid scéith Fir Diad meic Damáin do thetractain a chind do búalad dar bil in scéith ar n-úachtur. Is and sin rabert Fer Diad béim dá ullind clé 'sin scíath comdas rala Coin Culaind úad mar én bar ur inn átha. Cindis Cú Chulaind d'ur inn átha
3300] arís co mbaí far cobraid scéith Fir Diad meic Damáin do thetarrachtain a chind do búalad dar bil in scéith ar n-úachtur. Rabert Fer Diad béim dá glún chlé 'sin scíath gomdas rala Coin, Culaind úad mar mac mbecc bar ur inn átha. Arigis Láeg inní sein. ‘Amae ale,’ bar Láeg, ‘rat chúr in cathmílid fail itt agid mar chúras
3305] ben baíd a mac. Rot snigestar mar snegair cuip a lundu. Rat melestar mar miles mulend múadbraich. Rat tregdastar mar thregdas fodb omnaid. Rat nascestar mar nasces féith fidu. Ras léic fort feib ras léic séig for mintu, connach fail do dluig ná do dúal ná do díl ri gail ná ra gaisced go brunni mbrátha & betha badesta,
3310] a siriti síabarthi bic,’ bar Lóeg.

Is and sain atraacht Cú Chulaind i llúas na gaíthi & i n-athlaimi na fandli & i ndremni in drecain & i nnirt inn aeóir in tres fecht go mbaí far comraid scéith Fir Diad meic Damáin do thetarrachtain a chind da búalad dar bil a scéith ar n-úachtur. Is and sin rabert
3315] in cathmílid crothad barsin scíath comdas rala Coin Culaind úad bar lár inn átha marbad é nach arlebad ríam itir.

p.92

Is and sin ra chétríastrad im Choin Culaind goros lín att & infithsi mar anáil i llés co nderna thúaig n-úathmair n-acbéil n-ildathaig n-ingantaig de, gomba métithir ra fomóir ná ra fer mara in mílid
3320] mórchalma ós chind Fir Diad i certarddi.

Ba sé dlús n-imairic darónsatar gora chomraicsetar a cind ar n-úachtur & a cossa ar n-íchtur & a lláma ar n-irmedón dar bilib & chobradaib na scíath. Ba sé dlús n-imaric darónsatar goro dluigset & goro dloingset a scéith á mbilib goa mbróntib. Ba sé dlús
3325] n-immaric darónsatar goro fillsetar & goro lúpsatar & goro gúasaigsetar a slega óa rennaib goa semannaib. Ba sé dlús n-imaric darónsatar gora gársetar boccánaig & bánanaig & geniti glinni & demna aeóir do bilib a scíath & d'imdornaib a claideb & d'erlonnaib a sleg. Ba sé dlús n-imaric darónsatar gora lásetar in n-abaind assa curp &
3330] assa cumachta gomba imda dérgthi {folio 87a} do ríg nó rígain ar lár inn átha connach baí banna d'usci and acht muni siled ind risin súathfadaig & risin slóetradaig daringsetar na dá curaid & na dá cathmílid bar lár inn átha. Ba sé dlús n-imaric darónsatar goro memaid do graigib Gáedel for sceóin & sceinmnig, diallaib
3335] & dásacht, goro maidset a n-idi & a n-erchomail, a llomna & a llethrenna, goro memaid de mnáib & maccáemaib & mindóenib, midlaigib & meraigib fer nHérend trisin dúnud síardess.

Bátar-sun ar fáebarchless claideb risin ré sin. Is and sin rasíacht Fer Diad úair báeguil and fecht far Coin Culaind, & rabert béim
3340] din chulg dét dó gora folaig 'na chlíab go torchair a chrú 'na chriss corb forrúammanda in t-áth do chrú a chuirp in chathmíled. Ní faerlangair Cú Chulaind aní sein ára gab Fer Diad bara bráthbalcbémmnennaib & fótalbémmennaib & múadalbémmennaib móra fair, & conattacht in ngae mbulga bar Láeg mac Riangabra. —Is amlaid
3345] ra baí-side ra sruth ra indiltea & i lladair ra teilgthea. Álad óengae leis ac techt i nduni & tríchu farrindi ri taithmech, & ní gatta a curp duni go coscairthea immi.

Acus á'tchúala Fer Diad in ngae mbolga d'imrád, rabert béim din scíath sís d'anacul íchtair a chuirp. Boruaraid Cú Chulaind
3350] in certgae delgthi do lár a demainni dar bil in scéith & dar brollach in chonganchnis gorbo róen in leth n-alltarach de ar tregtad a chride 'na chlíab. Rabert Fer Diad béim din scíath súas d'anacul úachtair a chuirp giarb í in chobair iar n-assu. Da indill in gilla in ngae mbolga risin sruth & ra fritháil Cú Chulaind i lladair a chossi,

p.93

1. A Chú na cless cain,
   nír dess dait mo guin.
   
   3365] Lett in locht rom len,
   is fort ra fer m'fuil.
2. Ní lossat na troich,
   recait bernaid mbraith.
   Is galar mo guth,
   
   3370] uch! doscarad scaith.
3. Mebait m'asnae fuidb,
   mo chride-se is crú.
   Ní mad d'ferus báig,
   darochar, a Chú.

A.

3375] Rabert Cú Chulaind sidi dá saigid assa aithle & ra iad a dá láim tharis, & túargaib leiss cona arm & cona erriud & cona étgud dar áth fathúaid é gombad ra áth atúaid ra beth in coscur & nábad ra áth aníar ac feraib Hérend. {folio 87b} Da léic Cú Chulaind ar lár Fer nDiad and & darochair nél & tám & tassi bar Coin Culaind ás chind Fir Diad and.
3380] Atchonnaic Láeg anísin & atráigestar fir Hérend uile do thíchtain dá saigid. ‘Maith a Chúcúc,’ bar Láeg, ‘comérig badesta & daroisset fir Hérend dar saigid & níba cumland óenfir démait dúinn á darochair Fer Diad mac Damáin meic Dáre lat-su.’ ‘Can dam-sa éirgi, a gillai,’ bar ésium, ‘& intí darochair limm.’ Is amlaid ra baí in gilla
3385] 'gá rád & rabert na briathra and & ra frecair Cú Chulaind:

1. Érig, a árchu Emna,
   córu a chách duit mórmenma.
   Ra láis dít Fer nDiad na ndrong,
   debrad! is crúaid do chomlond.

---

p.94

2. 
   3390] Gá chana dam menma mór?
   Ram immart báeis & brón
   aithle inn échta doringnius
   iss in chuirp ra chrúadchlaidbius.
3. Níra chóir dait a chaíniud,
   
   3395] córu dait a chommaídium.
   Rat rácaib in rúad rinnech
   caíntech créchtach crólindech.
4. Dá mbenad mo lethchoiss sláin
   dím is cor benad mo lethláim,
   
   3400] trúag nach Fer Diad boí ar echaib
   tri bithu 'na bithbethaid.
5. Ferr leó-som na ndernad de
   ra ingenaib Cráebrúade,
   sessium d'éc, tussu d'anad,
   
   3405] leó ní bec bar mbithscarad.
6. Án ló thánac a Cúalnge
   i ndiaid Medba mórglúare.
   is ár daíni lé co mblaid
   ra marbais dá míledaib.
7. 
   3410] Níra chotlais i ssáma
   i ndegaid da mórthána;
   giarb úathed do dám malle
   mór maitne ba moch th'éirge.

E.

Ra gab Cú Chulaind ac écaíne & ac airchisecht Fir Diad and &
3415] rabert na briathra:

Maith a Fir Diad, bá dursan dait nach nech dind fiallaig rafitir mo chertgnímrada-sa gaile & gascid ra acallais re coimríachtain dúin comrac n-immairic.
Ba dirsan dait nach Láeg mac Riangabra rúamnastar comairle
3420] ar comaltais.
Ba dirsan duit nách athesc fírglan Ferugsa forémais.
Ba dirsan duit nach Conall cáem coscarach commaídmech cathbúadach cobrastar comairle ar comaltais.

p.95

Dáig ní adiartaís ind fir sein de fessaib ná dúlib ná dálib ná
3425] briathraib brécingill ban cendfind Connacht. Dáig rafetatar ind fir sin ná gigne géin gabas gnímrada cutrumma commóra Connachtaig rut-su go brunni mbrátha & betha, eter imbeirt scell & scíath, eter imbeirt gae & chlaideb, eter imbeirt mbrandub & fidchell, eter imbeirt ech & charpat.

‘
3430] Níba lám laích lethas cárna caurad mar Fer nDiad nelinn ndatha. Níba búriud berna Baidbi béldergi do scoraib sciathcha scáthbricci. Níba Crúachain cossénas nó gébas curu cutrumma rut-sa go brunni mbrátha & betha badesta, a meic drechdeirg Damáin,’ bar Cú Chulaind.

3435] Is and sin ra érig Cú Chulaind ás chind Fir Diad. ‘Maith a Fir Diad,’ bar Cú Chulaind, ‘is mór in brath & in trécun dabertatar fir Hérend fort do thabairt do chomlund & do chomruc {folio 88a} rum-sa dáig ní réid comlund ná comrac rum-sa bar Táin Bó Cúalnge.’

Is amlaid ra baí 'gá rád & rabert na briathra:

1. 
   3440] A Fir Diad, ardotchlóe brath,
   dursan do dál dédenach,
   tussu d'éc, missi d'anad,
   sírdursan ar sírscarad.
2. Mad dá mmámar alla anall
   
   3445] ac Scáthaig búadaig búanand,
   indar lind go bruthe bras
   nocho bíad ar n-athchardes.
3. Inmain lemm do ruidiud rán,
   inmain do chruth cáem comlán,
   
   3450] inmain do rosc glass glanba,
   inmain t'álaig is t'irlabra.
4. Nír ching din tress tinbi chness,
   nír gab feirg ra ferachas,
   níra chongaib scíath ás leirg láin
   
   3455] th'aidgin-siu, a meic deirg Damáin.

---

p.96

5. Ní tharla rumm sund co se
   á bacear Óenfer Aífe,
   da mac samla - galaib gliad -
   ní fuaras sund, a Fir Diad. A.
6. 
   3460] Findabair ingea Medba,
   gé beith d'febas a delba,
   is gat im ganem ná im grían
   a taidbsiu duit-siu, a Fir Diad.

A.

Ra gab Cú Chulaind ac fégad Fir Diad and. ‘Maith a mo phopa
3465] Laíg,’ bar Cú Chulaind, ‘fadbaig Fer nDiad badesta & ben a erriud & a étgud de go faccur-sa in delg ara nderna in comlund & in comrac.’ Táinic Láeg & ra fadbaig Fer nDiad. Ra ben a erriud & a étgud de, & rachonnaic Cú Chulaind in delg. Acus ra gab 'gá écaíne & 'gá airchisecht & rabert na briathra:

1. 
   3470] Dursan a eó óir,
   a Fir Diad na ndám,
   a balcbémnig búain,
   ba búadach do lám.
2. Do barr bude brass
   
   3475] ba cass, ba caín sét,
   do chriss duillech máeth
   immut táeb gut éc.
3. Ar comaltus caín
   radarc súla saír,
   
   3480] do scíath go mbil óir,
   th' fidchell ba fíu maín.
4. Do thuittim dom láim
   tucim nárb é chóir,
   nírba chomsund chaín,
   
   3485] dursan a eó óir.

D.

‘Maith a mo phopa Laíg,’ bar Cú Chulaind, ‘coscair Fer nDiad fadesta & ben in ngae mbolga ass, dáig ní fétaim-se beith i n-écmais

p.97

1. A Fir Diad, is trúag in dál
   t'acsin dam go rúad robán,
   missi gan m'arm do nigi,
   tussu it chossair chróligi.
2. 
   3495] Mád dá mmámar allá anair
   ac Scáthaig is ac Úathaig,
   nocho betis beóil bána
   etraind is airm ilága.
3. Atubairt Scáthach go scenb
   
   3500] a athesc rúanaid roderb:
   Érgid uli don chath chass,
   barficfa Germán Garbglass.
4. Atubart-sa ra Fer nDiad
   & ra Lugaid lánfíal
   
   3505] & ra mac mBaetáin mbáin
   techt dún i n-agid Germáin.
5. Lodmar go haille in chomraic
   ás leirg Locha Lindformait,
   tucsam chethri chét immach
   
   3510] a indsib na n-áthissech.
6. Dá mbá-sa is Fer Diad inn áig
   i ndorus dúne Germáin, {folio 88b}
   ro marbusa Rind mac Níuil,
   ro marb-som Rúad mac Forníuil.
7. 
   3515] Ra marb Fer Báeth arin leirg
   Bláth mac Colbai chlaidebdeirg,
   ro marb Lugaid, fer duairc dían,
   Mugairne Mara Torrían.
8. Ro marbusa ar ndula innund
   
   3520] cethri choícait férn ferglond,
   ro marb Fer Diad, duairc in drem,
   Dam nDreimed is Dam nDílend.

---

p.98

9. Ra airgsem dún nGermáin nglicc
   ás fargi lethain lindbricc,
   
   3525] tucsam Germán i mbethaid
   lind go Scáthaig scíathlethain.
10. Da naisc ár mummi go mblad
    ar cró cotaig is óentad,
    conná betis ar ferga
    
    3530] eter fini findElga.
11. Trúag in maten maten máirt
    ros bí mac Damáin díthráicht,
    uchán! do chara in cara
    dara dálius dig ndergfala.
12. 
    3535] Dámbad and atcheind-sea th'éc
    eter míledaib mórGréc,
    ní beind-se i mbethaid dar th'éis,
    gombad aróen atbailméis.
13. Is trúag aní nar tá de,
    
    3540] 'nar ndot;daltánaib Scáthaiche,
    missi créchtach ba chrú rúad,
    tussu gan charptiu d'imlúad.
14. Is trúag aní nar tá de,
    'nar ndaltánaib Scáthaiche,
    
    3545] missi créchtach ba chrú garb,
    & tussu ulimarb.
15. Is trúag aní nar tá de,
    'nar ndaltánaib Scáthaige,
    tussu d'éc, missi beó brass,
    
    3550] is gleó ferge in ferachas.

A.

‘Maith a Chúcúc,’ bar Láeg, ‘fácbam in n-áth sa fadesta. Is rofata atám and.’ ‘Fáicfimmít ám écin, a mo phopa Laíg,’ bar Cú Chulaind. ‘Acht is cluchi & is gaíni lem-sa cach comlond & cach comrac darónus i farrad chomlaind & comraic Fir Diad.’ Acus is amlaid ra baí
3555] 'gá rád & rabert na briathra:

p.99

1. Cluchi cách, gaíne cách
   co roich Fer nDiad issin n-áth.
   Inund foglaim fríth dúinn,
   innund rograim ráth,
   
   3560] inund mummi máeth
   ras slainni sech cách.
2. Cluchi cách, gaíne cách
   go roich Fer Diad issin n-áth.
   Inund aisti arúath dúinn,
   
   3565] inund gasced gnáth.
   Scáthach tuc dá scíath
   dam-sa is Fer Diad tráth.
3. Cluchi cách, gaíne cách
   go roich Fer Diad issin n-áth.
   
   3570] Inmain úatni óir
   ra furmius ar áth.
   A tarbga na túath,
   ba calma ná cách.
4. Cluchi cách, gaíne cách
   
   3575] go roich Fer Diad issin n-áth.
   In leóman lassamain lond,
   in tond báeth borr immar bráth.
5. Cluchi cách, gaíne cách
   go roich Fer Diad issin n-áth.
   
   3580] Indar lim-sa Fer dil Diad
   is am díaid ra bíad go bráth.
   Indé ba métithir slíab,
   indiu ní fuil de acht a scáth.
6. Trí díríme na Tána
   
   3585] darochratar dom láma,
   formna bó fer & ech
   roda slaidius ar cech leth.
7. Girbat línmara na slúaig
   táncatar ón Chrúachain chrúaid,
   
   3590] mó trín is lugu lethi
   ro marbus dom garbchluchi.

---

p.100

8. Nocho tarla co cath cró
   níra alt Banba dá brú,
   níra chind de muir ná thír
   
   3595] de maccaib ríg bud ferr clú.

C.

Aided Fir Diad gonnici sin.

{folio 89a}ANd sain daríachtatar óendóene d'Ultaib and so innossa d'fortacht & d'fórithin Con Culaind .i. Senall Uathach & dá mac Gégge .i. Muridach & Cotreb, & rucsatar leó é go glassib &
3600] go aibnib críchi Conaille Murthemne do thúargain & do nige a chneda & a chréchta, a álaid & a ilgona i n-agthib na srotha sain & na n-aband. Dáig dabertis Túatha Dé Danand lubi & lossa ícce & slánsén for glassib & aibnib críchi Conailli Murthemne do fortacht & do fórithin Con Culaind comtís brecca barrúani na srotha díb.

Conid ed and so anmanda na n-aband legis sain Con Culaind: Sáis, Búain, Bithláin, Findglais, Gleóir, Glenamain, Bedg, Tadg, Telaméit, Rind, Bir, Brenide, Dichaem, Muach, Miliuc, Cumung, Cuilend, Gáinemain, Drong, Delt, Dubglass.

IS and sain ra ráidset fir Hérend ri Mac Roth risin prímechlaig
3610] techta d'foraire & do freccomét dóib go Slíab Fúait arná tíastais Ulaid gen robud gen rathugud dá saigid. Tánaic Mac Roth reme 'no go Slíab Fúait. Nírbo chían do Mac Roth dia mbaí and co n-facca ní in óencharptech i Slíab Fúait atúaid cach ndíriuch dá saigid. Fer díscir derglomnocht isin charput dá saigid gan nach
3615] n-arm gan nach n-étgud itir acht bir iairn ina láim. Is cumma congonad a araid & a eocho. Acus indar leis ní hé rafársed na slúago 'na mbethaid itir. Acus tánic Mac Roth co n-innisin in sceóil sin go airm i mbáe Ailill & Medb & Fergus & mathe fer nHérend. Atfócht Ailill scéla de ar rochtain. ‘Maith a Meic Roth,’ bar Ailill, ‘in
3620] faccasa nech d'Ultaib ar slicht in tslúaig seo indiu?’ ‘Nád fetar-sa ém,’ ar Mac Roth, ‘acht atchonnac ní óencharptech dar slíab Fúait cach ndíriuch. Fer díscir derglomnocht isin charput gan nach n-arm gan nach n-étgud itir acht bir iairn ina láim. Is cumma congonand a araid & a eocho. Dar leis ní hé dafársed in slúag sa
3625] 'na mbethaid itir.’

p.101

‘Cia bad dóig lat-su and sút, a Ferguis?’ bar Ailill. ‘Is dóig lim-sa ém,’ bar Fergus, ‘combad é Cethern mac Fintain darossed and.’ Bá fír ám d'Fergus aní sin gombad é Cethern mac Fintain darossed and. Acus doríacht Cethern mac Fintain dá saigid 'no.
3630] Acus focress in dúnad & in longphort foraib & no ngonand cách imme do cach aird & do cach airchind. Ra ngontar-som dano do cech aird & do cech airchind. Ocus tánic úadib assa aithle, a fobach & a inathar fair anechtair, go hairm i mbaí Cú Chulaind dá ícc & dá leges, & conattacht liaig bar Coin Culaind, dá ícc & dá leges. ‘
3635] Maith a phopa Laíg’, bar Cú Chulaind, ‘dó dait-siu i ndúnad & longphort fer nHérend & ráid {folio 89b} ri legib techt ass do legess Chethirn meic Fintain. Natiur-sa bréthir manu thísat gid fó thalmain beit nó i tig fo íadad, is missi conáirgeba bás & éc & aided forro sul bus trásta imbárach manu thísat.’ Tánic Lág reme i ndúnad
3640] & i longphort fer nHérend & ra ráid ri legib fer nHérend tíachtain ass do legess Chethirn meic Fintain. Nírbo réid ám la legib fer nHérend aní sin, techta do leges a mbidbad & a námat & a n-echtrand. Acht atráigsetar Coin Culaind d'imbirt báis & éca & aideda forro monu thíastaís. Dotháegat-som dano.
3645] Cach fer díb mar dosroched barasfénad Cethern mac Fintain a chneda & a chréchta, a álta & a fuli dó Cach fer díb atdered: ‘Níba beo. Níba hindlega,’ da benad Cethern mac Fintain béim dá durn dess i tulchlár a étain dó go tabrad a inchind dar senistrib a chlúas & dar comfúammannaib a chind dó Cid trá acht
3650] marbais Cethern mac Fintain go ráncatar cóic lega déc leis do legib fer nHérend, & gid in cóiced líaig déc iss ind mbémmi ris ránic, acht dorala-sain marb di múaid móir eter collaib na lega aile ri ré cían & ri remes fata. Íthall líaig Ailella & Medba ba sed a chomainm.

3655] And sain conattacht Cethern mac Fintain liaig aile bar Coin Culaind dá ícc & dá leges. ‘Maith a phopa Laíg,’ bar Cú Chulaind, ‘dó dam-sa go Fíngin fáthlíaig, go Ferta Fíngin go Leccain Slébe Fúait, co líaig Conchobuir. Ticed ass do leiges Chethirn meic Fintain.’ Tánic Láeg reme go Fíngin fáthlíaig go Ferta Fíngin
3660] go Lecain Sléibi Fúait go líaig Conchobuir. Acus ra ráid ris taidecht do leiges Chethirn meic Fintain. Tánic dano Fíngin fáthlíaig. Acus and úair doríacht, barasfén Cethern mac Fintain a chneda & a chréchta, a álta & a fule dó.

‘Féga latt dam in fuil se, a mmo phopa Fíngin.’ Fégais

p.102

‘
3675] Féga latt dam in fuil seo dano, a mmo phopa Fíngin,’ bar Cethern. Féchais Fíngin in fuil sin. ‘Bangala banúallach and so ale,’ bar in líaig. ‘Is fír ám ale,’ bar Cethern. ‘Domríacht-sa óenben and. Ben chaín bánainech leccanfata mór. Mong órbuide furri. Bratt corcra gen daithi impi. {folio 90a} Eó óir isin brutt ósa brunni. Sleg díriuch
3680] drumnech ar derglassad 'na láim. Rabert in fuil sin form-sa. Ruc-si fuil mbic úaim-se 'nó’ ‘Ratafetammar in mnaí sin ale,’ bar Cú Chulaind. ‘Medb ingen Echach Feidlig, ingen ardríg Hérend, as í danríacht fán congraimmim sin. Bá búaid & choscor & commaídium lé gia dofaítheste-su dá lámaib.’

‘
3685] Fécha latt dam in fuil se 'no, a mo phopa Fíngen,’ bar Cethern. Féchais Fíngin in fuil sein. ‘Galach dá fénned and so ale,’ bar in líaig. ‘Is fír ám,’ bar Cethern. ‘Damríachtatar-sa días and. Dá thodmaíle foraib. Dá bratt gorma i filliud impu. Delgi argait isna brattaib ósa mbrunnib. Munchobrach argit óengil im brágit
3690] chechtar n-aí díb.’ ‘Rodafetammar in dís sein ale,’ bar Cú Chulaind. ‘Oll & Othine sain do sainmuntir Ailella & Medba. Ní thecat-sain i nnóenden acht ra hirdalta gona duine do grés. Ba búaid & coscur & commaídium leó géa dofáethaisté-su dá lámaib.’

‘Fécha latt dam in fuil seo 'no, a mo phopa Fíngin,’ for Cethern.
3695] Féchais Fíngin in fuil sain. ‘Domríachtatar-sa días óac féinne and. Congraim n-án ferdaide forro. Cumaing bir innium-sa cechtar n-aí díb. Cumang-sa in mbir sa trisin dara n-aí díb-sium.’ Féchais Fíngin in fuil sin. ‘Dub ule in fuil seo ale,’ ar in líaig. ‘Trít chride dochúatar dait co nderna chrois díb trít chride, & ní
3700] furchanaim-sea ícc and so. Acht dogébaind-se dait-seo do lossaib ícci & slánsén ní nachat bertais i mmucha.’ ‘Ratafetammar in dís sain ale,’ bar Cú Chulaind. ‘Bun & Mecconn sain do sainmuntir Ailella & Medba. Ba dúthracht leó géa dofáethaiste-su dá lámaib.’

p.103

‘Fécha lat dam in fuil sea 'no, a mo phopa Fíngin,’ ar Cethern.
3705] Féchais Fíngin in fuil sain. ‘Dergrúathur dá mac ríg Caille and so ale,’ ar in líaig. ‘Is fír ám,’ bar Cethern. ‘Domríachtatar-sa dá óclách aigfinna abratgorma móra and go mindaib óir úasu. Dá bratt úane i forcipul impu. Dá chassán gelargit isna brattaib ása mbrunnib. Dá sleig cúicrinni inna lámaib.’ ‘It immaicsi na fuli
3710] dobertatar fort ale,’ bar in líaig. ‘It chráes dachúatar dait co comarnecgatar renna na ngae inniut, & ní hassu a ícc and so.’ ‘Ratafetammar in dís sain,’ bar Cú Chulaind. ‘Bróen & Brudni sain, meic theóra soillsi, dá mac ríg Caille. Bá búaid & choscur & chommaídib leó gia dofáethaiste-su leó’

‘
3715] Fécha latt dam in fuil sea 'no, a mo phopa Fíngin,’ ar Cethern. Féchais Fíngin in fuil sain. ‘Congas dá mbráthar and so ale,’ ar in líaig. ‘Is fír ám,’ bar Cethern. ‘Domriachtatar-sa días cétríglach and. Fuilt buide forro. Bruitt dubglassa fá loss i forcipul impu. Delgi duillecha do findruinu isna brattaib ósa mbrunnib. Manaísi
3720] lethanglassa 'na lámaib.’ ‘Ratafetammar in dís sain ale,’ bar Cú Chulaind. ‘Cormac Coloma ríg sain & Cormac mac Maele Foga do sainmuntir Ailella & Medba. Ba dúthracht leó géa dofáethaiste-su dá lámaib.’

‘Fécha latt dam in fuil seo 'no, a mo phopa Fíngin,’ ar Cethern. {foilio 90b}
3725] Féchais Fíngin in fuil sain. ‘Attach dá nderbráthar and so ale,’ ar ín liaig. ‘Is fír ám ale,’ ar Cethern. ‘Domríachtatar-sa días máethóclách and it íat comchosmaile díb línaib. Folt cassdond bar indara n-aí díb. Folt cassbuide bar aile. Dá bratt úanide i forcipul impu. Dá chassán gelargit isna brattaib ása mbrunnib.
3730] Dá léni di slemainsíta buide fria cnessaib. Claidbi gelduirn ara cressaib. Dá gelscíath co túagmílaib argit findi foraib. Dá sleig cúicrind go féthanaib argit óengil ina lámaib.’ ‘Ratafetammar in dís sain ale,’ bar Cú Chulaind. ‘Mane Máthremail sain & Mane Athremail, dá mac Ailella is Medba, & ba búaid & coscur & commaídium
3735] leó gá rofáethaiste-su dá lámaib.’

‘Fécha lat dam in fuil sea, a mo phopa Fíngin,’ bar Cethern. ‘Domriachtatar días óac féinne and. Congraim n-écside forro, it é erarda ferdaide. Étaige allmarda ingantacha impo. Cumaing bir innium-sa cechtar n-aí díb. Cumang-sa trí chechtar n-aí
3740] díb-sium.’ Féchais Fíngin in fuil sain. ‘At amainsi na fuili rabertatar fort ale,’ ar in líaig, ‘go ndarubdatar féithe do chride inniut conda n-imbir do chride it chlíab immar ubull i fabull ná

p.104

‘Fécha latt dam in fuil se 'no, a mo phopa Fíngin,’ bar Cethern. ‘
3750] Féchais Fíngin in fuil sain 'no.’ ‘Imrubad meic & athar and so ale,’ ar in líaig. ‘Is fír ám,’ bar Cethern. ‘Domríachtatar-sa dá fer móra gaindelderca and go mindaib óir órlasraig úasu. Erriud rígdaidi impu. Claidbi órduirn intlassi bara cressaib go ferbolgaib argit óengil go frithathartaib óir bricc friu anechtair.’ ‘Ratafetamar
3755] in dís sain ale,’ bar Cú Chulaind. ‘Ailill & a mac sain, Mane Condasgeib Ule. Ba búaid & coscur & commaídium leó géa rofáethaiste-su dia lámaib.’

Fuli Tána connici sein.

‘MAith a Fíngin, a fáthlíaig,’ bar Cethern mac Fintain, ‘gá
3760] cumcaisi & gá comairle doberi form-sa fadesta?’ ‘Iss ed atderim-sea rit ám,’ bar Fíngin fáthlíaig, ‘nír ármea do bú móra bar dartib issin bliadain se dáig gia dosrine ní tú ros méla & ní tharmnaigfet dait.’ ‘Is í sein cumcaisin & comairli dobertatar na lega aile form-sa acus is airchind ní ruc búaid ná
3765] bissech dóib & darochratar lim-sa, & ní mó béras búaid ná bissech dait-siu & dofaíthaisiu limm.’ Acus dabretha trénlúa tarpech dá choiss úad riss go tarla eter díb rothaib in charpait. ‘Is dúaig in lúa sengrintid sin ale,’ bar Cú Chulaind. Gorop de atá Úachtur Lúa i Crích Roiss ó sein anall gosindiu.

3770] Araí sein {folio 91a} barróega Fíngin fáthlíaig a roga do Chetharn mac Fintain: serglegi fada fair & fortacht & fórithin d'fagbáil assa athli ná dergleges teóra lá & teóra n-aidchi go n-imre féin a nert fora námtib. Is ed ón barróega Cethern mac Fintain dergleges teóra lá & teóra n-aidchi go n-imred féin a nert fora námtib, dáig iss ed
3775] ra ráidestar-som ná faigbed dá éis nech bud ferr leis dá athe nó dá dígail andás badessin. Is and sin conattacht Fíngin fáthlíaig smirammair for Coin Culaind do ícc & do leigess Chethirn meic Fintain. Tánic Cú Chulaind reme i ndúnud & i llongphort fer nHérend & na fúair d'almaib & d'étib & d'indilib and tuc leis ass

p.105

Is í sain amser luid a banchéile atúaid á Dún Da Bend & a chlaideb lée dó .i. Finda ingen Echach. Tánic Cethern mac Fintain d'indsaigid fer nHérend. Acht atá ní chena, bertis robod reme-seom
3790] d'Ítholl líaig Ailella & Medba. Dorala-saide marb de múaid móir eter chollaib na llega aile ra ré cían & ra remis fata. ‘Maith a firu Hérend,’ bar in líaig, ‘daria Cethern mac Fintain dabar saigid arna ícc & arna leges do Fíngin fáthlíaig, acus frithálter acaib é.’ Is and sain faítsetar fir Hérend étgud Ailella & a imscing n-órda
3795] immon corthe i Crích Ross combad fair no imbred Cethern mac Fintain a feirg ar tús ar torachtain. Atchondairc Cethern mac Fintain aní sin, étgud Ailella & a imscing n-órda immun corthe i Crích Ross, & andar leiss i n-écmaiss a fessa & a eólais bá sé Ailill bóe and fodessin. Acus rabert side dá saigid & ra sáid in claideb
3800] tresin corthe co ránic gonnice a irdorn. ‘Bréc and so,’ bar Cethern mac Fintain, ‘& immum-sa rabertad in bréc sa. Acus atiur-sa bréthir ná co fagaither acaib-si nech gabas in n-erriud rígdaide út imme &in n-imscing n-órda, ná scér-sa láma riu 'cá slaide & icá n-essargain.’ Rachúala sain Mane Andóe mac Ailella & Medba.
3805] Acus ra gab in n-erriud rígdaide imme & in n-imscing n-órda & tánic reme tri lár fer nHérend. Lilis Cethern mac Fintain co mór de. Acus tarlaic rót n-urchair dá scíath fair coro raind bil chondúail in scéith i trí co talmain hé eter charpat & araid & eocho. And sain ra théigsetar na slúaig imme da díb lethib co torchair accu issin
3810] chalad i rrabe.

Conid Caladgleó Cethirn and sin & Fule Cethirn.

Fiacalgleó Fintain and so innossa

FIntan ésede mac Néill Niamglonnaig á Dún Da Bend, athairside Cethirn meic Fintain. Acus radeochaid-side do tharrachtain
3815] ainig Ulad & do dígail a meic barna slúagaib. Trí choícait bá sed a llín. Acus is samlaid táncatar-saide & dá gae for cach n-óencrand leó gae for renn & gae for erlond, gombad chumma ra gontais do rennaib & d'erlonnaib na slúagu. Dobertatar teóra

p.106

Conid Fiacalgleó Fintain and sain.

Ruadrucce Mind and so innossa

MEnd mac Sálcholgán éside ó Rénaib na Bóinne. Dá fer déc ba sed a lín-saide. Is amlaid táncatar-saide & dá gae for cach óencrand leó, gae for rend & gae for erlond combad chumma
3840] da gontais do rennaib & do erlonnaib na slúagu. Rabertsatar teóra fúaparta dona slúagaib. Torchratar a trí comlín leó & torchratar dá fer déc muntiri Mind. Acht ra gáet Mend féin calad gor rusti rúadderg fair. And sain ra ráidsetar fir Hérend: ‘Is rúad in rucce se,’ bar íat-sum, ‘do Mend mac Sálcholgán, a munter
3845] do marbad & do mudugud & a guin féin corop rusti rúadderg fair.’ Corop Ruadrucce Mind and so.

Is and sain ra ráidsetar fir Hérend nárbad athis do Mend mac Sálcholgán dúnad & longphort d'falmugud dó & na slúaig do thecht uide lá for cúlu fathúaid daridisi & a guin gascid do scor dona
3850] slúagaib go n-éirsed Conchobor assa chess nóenden co tucad cath dóib for Gárig & Ilgárig feib ra tharngirsetar druídi & fádi & fissidi fer nHérend.

Fáemais Mend mac Sálcholgán aní sein, dúnad & longphort d'falmugud dó & lotar na slúaig uide lá for cúlu doridisi dá
3855] fostud & dá immf[dot ]uirech.

p.107

Airecur nArad and innossa

IS and sain daríachtatar chucu-som araid Ulad. Trí choícait bá sed a llín. Rabertsatar teóra catha dona slúagaib. Darochratar a trí comlín leó & torchratar na haraid barsin
3860] róe i rrabatar.

Corop Airecor nArad and sain.

Bángleó Rochada and so innossa

REochaid mac Fathemain éside d'Ultaib. Trí choícait láech ba sed a lín. Acus ra gab tilaig agid i n-agid dona slúagaib.
3865] Atchondaic Findabair ingen Ailella & Medba anísein. Acus ra baí-si 'gá rád ria máthair ri Meidb: ‘Ra charusa in láech út úair chéin ám,’ bar sí, ‘& iss é mo lennán é & mo roga tochmairc.’ ‘Má ra charais, a ingen, fáe leis dádaig & guid fossad dún fair dona slúagaib go tí chucaind do ló in mórchatha airm condricfat cethri
3870] ollchóicid Hérend for Gárig & Ilgárig i cath Tána Bó Cúalnge.’ Fáemais Reochaid mac Fathemain anísein & fáeiss ind ingen dádaig leis.

Rachúala sein airrí de Mumnechaib ra boí 'sin longphurt. Báesium 'gá rád ria muntir: ‘Banassa dam-sa ind ingen út uair chéin
3875] ám,’ bar ésium, ‘& is aire thánac-sa in slúaged sa don chur sá’ Cid trá acht airm i mbátar na secht n-airríg de Mumnechaib, iss ed ra ráidsetar uile conid aire-sin táncatar. ‘Cid dúnni 'no,’ bar íat-som, ‘ná ragmais-ni do dígail ar mná & ar n-ainig arna Manib fuil ac foraire dar éis in tslúaig ic Imlig in Glendamrach,’

3880] Is hí sin comairle ba nirt leó-som & atraachtatar-som cona secht tríchtaib cét. Atracht Ailill dóib cona tríchait chét. Atraacht Medb cona tríchait chét. Atraachtatar meic Mágach cona tríchtaib chét. Atraacht in Galéoin & in Mumnig & popul na Temrach. Acus fogníthea etargaire eturru co ndessid cách díb i fail araile & i fail
3885] a arm. Cid trá acht sul tarraid a n-etráin, torchratar ocht cét láech lánchalma díb. Atchúala sain Findabair ingen Ailella & Medba in comlín sain d'feraib Hérend do thuttim trena ág & trena accais, & ro maid cnómaidm dá cride 'na clíab ar féile & náre. Conid Findabair Slébe comainm ind inaid i torchair. Is and sain
3890] ra ráidsetar fir Hérend: ‘Is bán in gleó sa,’ bar íat-som, ‘do Reochaid mac Fathemain, ocht cét láech lánchalma do thuttim trina ág & trina accais & a dul féin cen fuligud gen fordergad fair.’

Conid Bángleó Rochada and sain.

p.108

Mellgleó nÍliach and so innossa

3895] ILiach éside mac Caiss meic Baicc meic Rosa Rúaid meic Rudraige. Racúas dó-saide cethri ollchóiceda Hérend oc argain & oc indred Ulad & Chruthni ó lúan taite samna co taite n-imbuilc, & ra mídair-sium a chomairle aice rea muntir. ‘Cid bad ferr dam-sa in chomairle dogénaind ná techta d'fúapairt fer nHérend & mo
3900] choscur do chur díb remum & ainech Ulad do tharrachtain, & is cumma géa rafóethus féin assa aithle.’ {folio 92b} Acus is sí sin comairle ba nirt leiseom. Acus ra gabait dó-som a dá sengabair chrína chremmanncha bátar for tráig do tháeib in dúnaid. Acus ra indled a sencharpat forro cen fortga cen forgemne itir. Ra gabastar-som
3905] a garbscíath odor iarnaide fair co mbil chaladairgit ina imthimchiull. Ra gabastar a chlaideb ngarb nglasseltach nglondbémnech bara chlíu. Ra gabastar a dá sleig chendchritháncha bernacha isin charpat ina farrad. Ra ecratar a munter in carpat imme do chlochaib & chorthib & táthleccaib móra. Tánic reime fán cóir sin
3910] d'indsaigid fer nHérend & is amlaid tánic & lebarthrintall a chlaip triana charpat sís dó. ‘Rapad maith lind ám,’ ar fir Hérend, ‘combad hí sein túarascbáil fá tístais Ulaid uile dar saigid.’

Barrecgaib Dóche mac Mágach dó-som & firis fáilte friseom. ‘Mo chen do thíchtu, a Ílíaich,’ bar Dóche mac Mágach. ‘Tarissi
3915] limm inní inn fálte,’ bar Íliach, ‘acht tair chucum mán úair innossa in tráth scáigfit mo gala & sergfait mo gala, corop tú benas mo chend dím & nárop nech aile d'feraib Hérend. Acht maired mo chlaideb acut chena do Laígaire.’

Ra gab-som dá armaib for feraib Hérend coro scáigsetar dó.
3920] Acus áro scáigsed a airm dó ra gabastar de chlochaib & chorthib & táthleccaib móra bar feraib Hérend coro scáigsetar dó & áro scáigsetar dó airm i mbered farin fer d'feraib Hérend, dabered díanchommilt fair etera rigthib & a dernannaib co ndénad smirammair de eter feóil & chnámib & féthib & lethar. Corod marthanach
3925] táeb ri táeb fós in dá smirammair, smirammair fogní Cú Chulaind do chnámib chethra Ulad do leges Chethirn meic Fintain & smirammair bogní Íliach do chnámib fer nHérend. Gorop hí tres dírím na Tána na torchair leis díb, gorop Mellgleó nÍlíach and sain.

Is aire atberar Mellgleó nÍliach ris dáig de chlochaib & chorthib &
3930] táthleccaib móra fogní-seom a gleó.

p.109

Barrecaib Dóche mac Mágach dó-som. ‘Nach é Iliach?’ bar Dóche mac Mágach. ‘Is mé ám écin,’ bar Íliach. ‘Acht tair chucum fodechtsa & ben mo chend dím & maired mo chlaideb acut chena dot charait do Lóegaire.’ Tánic Dóche dá saigid & tuc béim
3935] claidib dó co tópacht a chend de.

Conid Mellgleó Íliach gonici sein.

Oisligi Amargin i Taltin and so annossa

AMairgin éside mae Caiss meic Baicc meic Rosa Rúaid meic Rudraigi. Ruc-saide barna slúagaib ac techt dar Taltin síar &
3940] imsóe reme dar Taltin sathúaid íat, & tuc a ulli chlé fáe i Taltin, & ra ecratar a munter é de chlochaib & chorthib & táthleccaib móra. Acus ra gab ac díburgun fer nHérend co cend teóra lá & teóra n-aidche.

Imthúsa Chon Ruí meic Dáire sund innossa

3945] RAcúas dó-saide óenfer ac fostod & ac immfuirech chethri n-ollchúiced Hérend ó lúan taite samna co taite n-imboilg. Acus ba dimbág laisium anísein & ba rochían leis bátar a munter 'na écmais, & tánic reme do chomlund & do chomruc ra Coin Culaind. Acus and úair ránic-sium go airm i mbaí Cú Chulaind,
3950] rachonnaic-sium Coin Culaind and caíntech créchtach tretholl, & níro miad & níro maiss leisium comlund ná chomrac do dénam riss aithle chomraic Fir Diad ar bíth arnábad mó bud marb Cú Chulaind dina cnedaib {folio 93a} & dina créchtaib dorat Fer Diad fair inn úair reime. Acus gid ed tarcid Cú Chulaind dó-som comrac & comlund do
3955] dénam ris-seom.

Tánic Cú Ruí reime assa aithle d'indsaigid fer nHérend. Acus and úair ránic-sium, atchondairc-sium Amairgin and & a uille chlé fáe ri Taltin aníar. Tánic Cú Ruí ri feraib Hérend atúaid. Ra ecratar a munter é de chlochaib & chorthib & táthleccaib móra &
3960] ra gab ac díburgun i n-agid i n-agid .i. i n-agid Amargin co'mbofrecraitis na bairendlecca bodba i nnélaib & i n-aéraib úasu co ndénad chét cloch di cach óenchloich díb. ‘Ar fír do gascid fritt, a Chú

p.110

Ráncatar dar Taltin síar risin ré sin. ‘Ní hed ra nasced,’ bar
3970] Amargin, ‘itir gan na slúaig do díburgun arís.’ Acus tánic riu aníar & imsóe reme dar Taltin sairtúaid íat, & ra gab 'gá ndíburgun ra ré cían & ra reimes fata.

Is and sain dano ra ráidsetar fir Hérend nábad athis d'Amargin dúnad & longphort d'falmugud dó & na slúaig do thecht uide lá
3975] for cúlu fathúaid doridisi dá fostud & dá n-imfuirech & a gním gascid do scur dona slúagaib ar co tíssed chuccu do ló in mórchatha airm condricfaitis cethri ollchóicid Hérend for Gárig & Ilgárig i cath Tánad Bó Cúalnge. Fáemais Amargin anísin acus lotar na slúaig uide lá for cúlu fathúaid doridisi.

Conid Ossligi Amargin i Taltin and sain.

Sírrobud Sualtaim and so innossa

SUaltaim éside mac Becaltaig meic Móraltaig, athair-side Con Culaind meic Sualtaim. Rachúas dó-saide búadrugud a meic ac comrac ra écomlund for Táin Bó Cúalnge .i. ri Calatín
3985] nDána cona secht maccaib fichet & rá húa ra Glass mac nDelga. ‘Is do chéin gid so,’ bar Sualtaim. ‘In nem maides ná in muir thráges ná in talam condascara ná inn é búadrugud mo meic-sea so ac comrac ra écomlund for Táin Bó Cúalnge?’ Bá fír ám do Sualtaim anísein & raluid dá fis ár tain cenco dechaid a chétóir.
3990] Acus and úair ránic Sualtaim go airm i mbáe Cú Chulaind, ra gab Sualtaim ac écgaíne & ac airchisecht de. Nírbo míad & nírbo maiss ám ra Coin Culaind anísin, Sualtaim do écgaíne nó d'airchisecht de, dáig rafitir Cú Chulaind, géara gonta & géara créchtnaigthe é, náabad gress dá dígail Sualtaim. Ór is amlaid ra boí Sualtaim
3995] acht nírbo drochláech é & nírbo degláech acht múadóclách maith ritacaemnacair. ‘Maith a mo phopa Sualtaim,’ bar Cú Chulaind, ‘'dó duit-siu go hEmain go Ultu, & ráid ríu techt i ndíaid a tána fadechtsa, dáig nídam tualaing-sea a n-imdecgail ní as mó for

p.111

Tánic Sualtaim reime forin Líath Macha d'óeneoch go robtaib
4010] leis do Ultaib. Acus and úair ránic do tháeib na hEmna, rabert na briathra sa and: ‘Fir gontair, mná berdair, báe aegdair, a Ultu,’ bar Sualtaim.

Ní fúair in frecra ba leór leis ó Ultaib & dáig ná fúair, tánic reme fa fordreich na hEmna. Acus rabert na briathra cétna and: ‘
4015] Fir gontair, mná bertair, báe aegtair, a Ultu,’ bar Sualtaim. Ní fuair in frecra rabu leór leis ó Ultaib. -Is amlaid ra bátar Ulaid, geiss d'Ultaib labrad rena ríg, geis don ríg labrad rena druídib. -Tánic reme assa aithle for licc na ngíall i nEmain Macha. Rabert na briathra cétna and: ‘Fir gondair, mná berdair, báe aegtair.’ ‘
4020] Cia rodas gon & cia rotas brat & cia rodas beir ale?’ for Cathbath druí. ‘Rabar n-airg Ailill & Medb,’ bar Sualtaim. ‘Tuctha far mná & far meic & far maccáemi, far n-eich & far n-echrada, far n-albi & far n-éiti & far n-innili. Atá Cú Chulaind a óenur ac fostud & ac im[dot ]fuirech cethri n-ollchóiced nHérend for bernaib & belgib críche
4025] Conaille Murthemne. Ní damar fír fer dó ná chomlund óenfir. Ní thic nech dá fortacht ná dá fórithin. Ra gáet in mac. Raluid a háltaib dó. Is stúaga úrchuill congabat a bratt taris. Ní fuil finna ara tairissed rind snáthaite ódá berrad coa bonnaib cana driúcht fola forrderge co barrúachtur cach óenfindae dó acht
4030] in lám chlé fail ac congbáil a scéith fair, & gid híside fuilet teóra coíca fuili fuirri. Acus manu dígailti-si a chétóir sein, ní dígéltai go brunni mbrátha & betha.’ {foilio 94a} ‘Is uissiu a bás & a éc & a aided ind fir congreiss in ríg samlaid,’ for Cathbath druí. ‘Is fír ám,’ uile annaide. Tánic Sualtaim reme tria lunne & anseirc dáig ná
4035] fúair in frecra ba leór leis ó Ultaib. And sein driuchtrais in Líath Macha ba Sualtaim & tánic reme fa urdreich na hEmna.

p.112

‘ARdotraí, a Findchaid, ardotfáedim. Ní hadlicgi álsidi a fasnís do ócaib Ulad. Ercc uaim co Derg co Dedaid gó inber; co
4055] Lemain; co Follach; co hIllaind go Gabair; co Dornaill Féic co Imchlár; co Derg Indirg; co Feidlimid Chilair Chétaig go hEllond; co Rígdond co Reochaid; co Lugaid co Lugdaig; co Cathbath coa inber; co Carpre co hEllne; co Láeg coa thóchur; co Geimen coa glend; co Senall Úathach co Diabul n-Arda; {folio 94b} co Cethern
4060] mac Fintain go Carrlóig; co Tarothor; co Mulaig coa dún; cosin rígfilid co Amargin; cosin nÚathaig mBodba; cosin Morrígain co Dún Sobairche; co hEit; co Roth; co Fiachna có fert; co Dam nDrend; co Andiaraid; co Mane Macbriathrach; co Dam nDerg; co Mod; co Mothus; co Iarmothus; co Corp Cliath; co Gabarlaig
4065] i lLíne; co Eocho Semnech i Semne; co Celtchair mac Cuthechair i lLethglais ; co hErrgi Echbél co Brí Errgi; co hUma mac Remarfessaig co Fedain Cúalnge; co Munremur mac Gerrcind co Moduirn; co Senlabair co Canaind nGall; co Follomain; co Lugdaig; co ríg mBuilg co Lugdaig Líne; co Búadgalach; co hAbach; co hÁne;
4070] co hÁniach; co Lóegaire Milbél coa breó; co trí maccaib Trosgail co Bacc nDraigin; co Drend; co Drenda; co Drendus; co Cimm; co Cimbil; co Cimmin co Fán na Coba; co Fachtna mac Sencha coa ráith; co Sencha; co Sencháinte; co Briccni; co Briccirni; co

p.113

Níra dulig ám do Findchad in tinól & in tóchostul sain rabert Conchobor riss do dénam. Dáig in neoch ra boí ó Emain sair & ó Emain síar & ó Emain sathúaid rathóegat-saide ass a chétóir co faítar i nEmain ra costud a ríg & ra bréthir a flatha & ra frithálim
4105] comérgi Conchobuir. In neoch ra boí ó Emain sadess 'no ratháegatsaide ass a chétóir ar slicht in tslúaig & i n-ingenbóthur na tánad.

In cétna uide bachomluisetar Ulaid im Chonchobor co faítar i nIraird Chullend in n-aidchi sin. ‘Cid risa n-idnaidem-ni so itir, a firo?’ bar Conchobor. ‘Anmmaít-ni rit maccaib-siu,’ bar
4110] íat-som, ‘ri Fiachaig & ra Fiachna. Lotar úain ar cend Eirc

p.114

And sain raluid Conchobor & Celtchair tríchu cét carpdech n-imrindi co hÁth nIrmidi, & baralsat dóib and ocht fichti fer mór do sainmuntir Ailella & Medba, & ocht fichti ban braiti accu. Bá
4120] sed a n-ernail do brait Ulad ben braiti i lláim cach fir díb. Éscis Conchobor & Celtchair a n-ocht fichti cend díb &a n-ocht fichti ban mbraiti. Áth nÍrmidi a ainm mad co sin. Áth Féinne a ainm ó sain ille. Is aire atberar Áth Féinne riss dáig concomairnectar inn óic féinne anair & inn óic féinne aníar cathugud & imbúalad im
4125] urbrunni inn átha.

Tánic Conchobor & Celtchair for cúlu co faítar i nIrard Chullend in n-aidchi sin i farrad Ulad. Búadris Celtchair and so innossa.

Is and sain rabert Celtchair na briathra sa innossa ac Ultaib i nIraird Chullend in n-aidchi sin:

.R.

4130] Taible lethderg for ríg n-ágather. Án samlaide co fodma féit. Deisme néomain im chét cráeb. Tri &cha chét n-arad. Cét crúaid n-echdámach. Cét im chét drúad. Dar tús imdesfíaid. Fer feraind im drumnib Conchobor. Faichlethar cath claidid a féinne. Gongáinethar cath for Gárich & Ilgárich
4135] issin matin sea monairther.

Is í inn adaig cétna rabert Cormac Cond Longas mac Conchobuir na briathra sa ac feraib Hérend ac Slemain Mide in n-aidchi sin:

Amra maitne amra mithisi. Mescfaiter slúaig. Sáifiter slúaig con máe re secht cléithe slúaig Ulad im Chonchobor. Cossénait
4140] a mná. Raseiset a n-éite for Gárig & Ilgárig isin matin sea monairther.

Is hí inn adaig cétna rabert Dubthach Dáel Ulad na briathra sa oc feraib Hérend i Slemain Mide in n-aidchi sin:

Móra maitne maitne Mide. Móra ossud ossud Cullend. Móra cundscliu cundscliu Chláthra. Móra echrad echrad Assail.
4145] Móra tedmand tedmand Tuath Bressi. Móra in chlóe clóe Ulad im Chonchobor. Cossénait a mná. Raseisset a n-éiti for Gárig & Ilgárig isin matin se monairther.

p.115

And sain confuchtraither Dubthach trina chotlud coro mesc ind Neamain barsin slóg co llotar i n-armgrith ba rennaib a sleg
4150] & a fáebor co n-ébailt {folio 95b}cét laéch díb ar lár a ndúnaid & a llongphuirt re úathgráin na gáre rabertatar ar aird. Cid trá acht ní hí sin aidche ba sáime d'feraib Hérend fúaratar ríam ná híaram risin tairchetul & risin tarngiri, risna fúathaib & risna haslingib facessa dóib.

4155] And sain atbert Ailill: ‘Rasetarrad-sa ám,’ bar Ailill, ‘arggain Ulad & Cruthni ó lúan tati samna co tate n-imbuilg. Tucsam a mnáa & a meic & a maccáemi, a n-eich & a n-echrada, a n-albi & a n-éiti & a n-indili. Barrallsam a tilcha dá n-éis co failet ina fántaib comtís comarda síat. Is aire nachass idnaidib-sa and so ní bas
4160] mó, acht tabrat chath dam-sa ar Maig Áe madi tecra leó. Acht ci atberam-ni and so 'no, táeit nech d'farcsin maigi mórfarsing Mide dá fiss in tecat Ulaid ind. Ocus má thecait Ulaid ind, ní thechiub-sa da ráith itir, dáig ní robés ríg rotheched do grés itir.’ ‘Cia bad chóir do thecht and?’ bar cách. ‘Cia acht Mac Roth
4165] in rímechlach and sút.’

Tánic Mac Roth reime d'farcsi maigi mórfarsing Mide. Nírbo chían do Mac Roth dá mbáe and co cúala inní, in fúaim & in fothrom, in sestán & in sésilbi. Nír súail ní risbud samalta leiss acht marbad hí in firmimint dothuitted bar dunegnúis in talman, ná marbad
4170] hí ind fairrge eithrech ochargorm tísad for tulmoing in bethad, ná marbad é in talam barrálad assa thalamchumscugud, ná marbad hí ind fidbad ra thuitted cách díb i nglaccaib & gablaib & géscaib araile. Cid trá acht barrafnit na fíadmíla barsin mag connárbo réil tulmonga maige Mide fóthib.

4175] Tánic Mac Roth co n-innisin in sceóil sein co airm i mbáe Ailill & Medb & Fergus & mathi fer nHérend. Dochúaid Mac Roth dóib anísin. ‘Cid and sút, a Ferguis?’ bar Ailill. ‘Ní handsa,’ bar Fergus. ‘Is é fúaim & fothromm & fidréan atchúala-som,’ bar Fergus, ‘toirm & torand, sestainib & sésilbi, at Ulaid barfópartatar
4180] in fid, imdrong na curad & na cathmíled ac slaide ind feda cona claidbib rena carpdib. Iss ed ón barraffind na fíadmíla barsin mag connach réil tulmonga maige Mide fóthib.’

Fecht n-aill forréccaig Mac Roth in mag. Confacca ní, in nglascheó mór ra ercc in comás eter nem & talmain. Andar leiss
4185] batar indsi ás lochaib atchondaic ás fánglentaib na cíach. Andar leis batar úama ursloicthi atchonnaic and i rremthús na cíach

p.116

‘
4195] Cid and sút ale, a Ferguis?’ bar Ailill. ‘Ní handsa,’ bar Fergus. ‘Is é glascheó mór atchondaic-sium ra erc in comás eter nem & talmain imthinnsaitin anála na n-ech & na curad, smútgur in láir & lúathred na conar conas ecgaib ri seól ngaíthe úasu co nderna tromchiaich treglaiss de i nnélaib & i n-áeraib.’

‘
4200] Batar íat indsi ás lochaib atchonnaic-sium and, cind na cnocc & na tilach ás fánglentaib na cíach, cind na curad & na cathmíled ósna carptib & na carpait archena. Batar íat úama urslocthi atchondaic-sium and i rremthús na cíach cétna, beóil & sróna na n-ech & na curad ac súgud gréne & gaíthe úathu & chuccu ra tricci
4205] na dírma.’

‘Batar íat línanarta lín lángela atchondairc-sium and ná snechta síthalta ac snigi, in t-úanbach & in chubrach curit glomraigi na srían a bélbaigib na n-ech rúanaid rothend ri dremna ndírma. Ba hí éochain de ilénaib ilerda ingantacha imda atchondaic-sium and, gand in láir &
4210] adúchtur in talman curit na eich assa cossaib & assa crúib conas ecgaib ra seól ngaíthi úasa.’

‘Is é in fúaim & fothromm & fidréan, toirm & torand, sestainib & sésilbi atchúala-som and, scellgur na scíath & slicgrech na sleg & glondbéimnech na claideb & bressimnech na cathbarr, drongáir na
4215] lúrech & immchommilt na n-arm & dechairdecht na cless, tétimnech na tét & núallgrith na roth & baschaire na n-ech & culgaire na carpat & tromchoblach na curad & na cathmíled sund chucaind.’

‘Ba hé ilbrechtnugud rétland roglan i n-aidche rosolais rotafárfáid-sium and ná haíble tened trichemrúaid, súli cichurda adúathmara
4220] na curad & na cathmíled ásna cathbarraib caíni cummaidi cumtachglana, lán din feirg & din baraind rabertatar leó risná ragbad ríam ná híaram fír catha ná fornert comlaind & risná gébthar co brunni brátha & betha.’

‘Ní dénam robríg de,’ bar Medb. ‘Atethatar daglaích & degóic
4225] acainni dá n-acallaim.’ ‘Ní ármim-sea ón om, a Medb,’ bar Fergus,

p.117

Is and sain ra gabsatar cethri ollchóiceda Hérend dúnad & longphort ac Cláthra in n-aidchi sin. Ra fácsatar fiallach foraire & freccométa
4230] úathu ra hagid Ulad ná tístais Ulaid gan robud gan rathugud dá saigid.

Is and sin raluid Conchobor & Celtchair trícha chét carptech n-imrindi co ndessetar i Slemain Mide {folio 96b} dar éis na slúag. Acht ci atberam-ni and so, ní dessetar da ráith iter, acht ratháegat ass
4235] d'etarphurt do dúnud Ailella & Medba do thetarrachtain a lláma d'furdergad re cách.

Nírbo chían do Mac Roth dá mbáe and co faccae ní, in n-echrad ndírecra ndermór i Slemain Mide anairtúaid cach ndíriuch. Tánic reme go airm i mbáe Ailill & Medb & Fergus & mathi fer nHérend.
4240] Atfócht Ailill scéla de ar rochtain. ‘Maith a Meic Roth,’ bar Ailill, ‘in faccasu nech d'Ultaib bar slicht in tslúaig seo indiu?’ ‘Nád fetar-sa ém,’ ar Mac Roth, ‘acht adchonnac-sa echraid ndírecra ndermóir i Slemain Mide anairtúaid cach ndíriuch.’ ‘Garsa lín na echraidi ale?’ bar Ailill. ‘Nád úatti lim trícho chét
4245] carpdech n-imrindi indi .i. deich cét ar fichit chét carpdech n-imrindi,’ ar Mac Roth. ‘Maith a Ferguis,’ bar Ailill, ‘cid latt-su ar mbúbthad-ni de smútgur ná do dendgur ná d'análfadaig mórslúaig mad gustráthsa acus ná fail latt lín catha dúnni acht sút?’

‘Rolúath bic n-archessi forro,’ bar Fergus ‘dáig ro bífad co
4250] mbetis na slúaig níbad liriu ná mar rádit-sium.’ ‘Déntar comairle forbthe athgarit acainni de-side,’ for Medb, ‘dáig rofess rar fúabérad-ni in fer romór rogarg robruthmar út, Conchobor mac Fachtna Fáthaig meic Rossa Rúaid meic Rudraigi, ardrí Ulad & mac ardríg Hérend. Déntar dunibúali urslocthi do feraib Hérend
4255] ar cind Conchobuir & buiden trícho chét acá hiadad dá éis, & gabtar na fir & ná gondar itir, dáig ní mmó ná dán cimbeda rothóegat.’- Conid hí sin in tress bríathar is génnu ra ráded bar Táin Bó Cúalnge: Conchobor gana guin do gabáil & dán cimbeda do dénam dona deich cét ar fichit cét bátar 'na farrad de rígraid Ulad. Acus
4260] atchúala Cormac Cond Longas mac Conchobuir anísin & rafitir mani díglad a chétóir a mórbréthir bar Meidb ná dígélad go brunni mbrátha & betha.

p.118

Acus is and sin atraacht Cormac Cond Longas mac Conchobuir cona budin tríchat cét d'forddiglammad áig & urgaili for Ailill &
4265] for Meidb. Atraacht Ailill cona tríchait chét dó-som. Atraacht Medb cona tríchait cét. Atraachtatar na Mani cona tríchtaib cét. Atraachtatar Meic Mágach cona tríchtaib cét. Atraacht in Galeoin & in Mumnig & popul na Temrach, & fogníthea etargaire eturru co ndessid cách díb i rail araile & i fail a arm. Araí sein ragníad ra
4270] Meidb dunibúali ursloicthi ar cind Chonchobuir & buden trícho chét acá íadad dia éis. Daríacht Conchobor d'indsaigid na dunibúaled aursloicthi & ní rabi ic íarraid a dorais don tsainruth itir, acht ra minaig beirn inaid míled ar urchomair a gnúsi & a agthi isin chath & bern chét dá leith deiss & bern cét dá leith chlí, & imsoí
4275] chuccu innond & ras mesc thall fora lár & torchratar ocht cét láech lánchalma lais díb. Acus tánic úadíb assa athli gan fuligud gan fordergad fair co ndessid i Slemain Mide bar cind nUlad.

‘Maith a firu Hérend,’ bar Aillil, ‘táet nech úan d'farcsi maige mórfarsing Mide dá fis cindas na hacgmi bá tecat Ulaid isin tulaig i
4280] Slemuin Mide, dá innisin dún túarascbáil a n-arm & a n-erriuda, a curad & a cathmíled & a clíathbernadach cét & a fíallach feraind. Gardditi lind éistecht riss mad colléic.’ {folio 97a} ‘Cia doragad and?’ bar cách. ‘Cia acht Mao Roth in rímechlach,’ bar Ailill.

Tánic Mac Roth reme co ndessid i Slemain Mide bar cind Ulad.
4285] Ra gabsat Ulaid ac tachim isin tulaig sin á dorbblais na matni muchi co tráth funid na nóna. Iss ed mod nárbo thornocht in talam fótho risin ré sin, cach drong díb imma ríg & cach buiden imma tóesech, cach rí & cach toísech & cach tigerna go lín a slúag & a sochraite, a thinóil & a thóchostail fo leith. Cid trá acht doríachtatar
4290] Ulaid uile re tráth funid nóna isin tulaig sin i Slemuin Mide.

Tánic Mac Roth reme go túarascbáil in chétna braini díb leis go airm i mboí Ailill & Medb & Fergus & mathi fer nHérend. Atfócht Ailill & Medb scéla de ar rochtain. ‘Maith a Meic Roth,’ bar Ailill, ‘cindas na hecgmi nó na taicgme bá tecat Ulaid isin
4295] tulaig i Slemain Mide?’

‘Nád fetar-sa ám,’ bar Mac Roth, ‘acht tánic buden bruthmar brígach mórchaín isin tulaig sin i Slemuin Mide,’ bar Mac Roth. ‘Dóig ri farcsin & ri fégad trí tríchu cét indi. Barallsat a n-étaigi díb uile, concechlatar firt fótbaig ba suide a toísig. Óclach seta

p.119

‘Tánic buiden aile and dano isin tulaig cétna i Slemuin Mide,’far Mac Roth.‘Tánaise dá tríchtaib cét atacaemnacair Fer caín and dano i n-airinuch na budni sin caedessin. Folt findbuide fair. Ulcha éicsi imchass imma smech. Bratt úanide i forcipul
4315] imme. Cassán gelargit isin brut ósa brunni. Léni donderg míleta ba dergindliud do dergór fría gelchnes i caustul go glúnib dó Caindell rígthaige 'na láim go féthanaib argait & co fonascaib óir. Is ingnad reba & ábarta dogní in tsleg fil 'na láim na óclaige. Immireithet impe na féthana argit sechna fonascaib óir cachla céin
4320] ó erlond gó indsma. In céind aill dano it íat na fonasca óir immireithet sechna féthanaib argit ó indsma gó hirill. Scíath bémmendach go fáebor chondúala fair. Claideb co n-eltaib dét & co n-imdénam snáith óir bara chlíu. Dessid in láech sain for láim in chlí ind óclaig thóesig tánic issin tulaig, & dessetar a buiden
4325] imbe. Acht ci atberam-ni and so, ní destetar de ráith itir acht a nglúini fri lár dóib & imbel a scíath aca smechaib dóib a fat leó go léctar chucaind. Acht atá ní chena domfarfáit {folio 97b}formindi mór issin óclach mór borrfadach is tóesech don budin sin.’

‘Tánic buden aile and dano isin tulaig cétna i Slemuin Mide,’
4330] for Mac Roth. ‘Tánaise dá séitche eter lín & chostud & timthaige, Láech cáem cendlethan i n-airinuch na buidni sin. Folt dúalach dondbuide fair. Rosc duillech dubgorm for folúamain ina chind. Ulcha éicsi imchass is sí degablach imcháel imma smech. Bratt dubglass ba loss i forcipul imme. Delg duillech de findruine
4335] 'sin brutt ósa bruinne. Léne gelchulpatach frí chness. Gelscíath co túagmílaib argait inti fair. Máeldorn findargait i n-intiuch

p.120

‘Cia sút ale?’ bar Ailill ri Fergus. ‘Ratafetammar ám ale.’ bar Fergus. Is hé cétna láech cétrachlass in fert fótbaig i n-urard
4345] na tulcha go toracht cách cuce Conchobor mac Fachtna Fáthaig meic Rosa Rúaid meic Rudraigi, ardrí Ulad & mac ardríg Hérend. Is é láech formend mór dessid fora láim chlí Conchobuir Causcraid Mend Macha mac Conchobuir co maccaib ríg Ulad imme & co maccaib ríg Hérend rafailet ina farrad. Is hí in tsleg atchondaic
4350] ina láim in Chaindel Chuscraid sein co féthanaib argit & go fonascaib óir. Is bés don tsleig sin nachis imrethet impe ríam ná híaram na féthana argait sechna fonasca óir acht gar ré coscur écin, & is dóig gombad gar ré coscur ros imreittís impe and so inossa.

‘Is hé láech cáem cendlethan dessid issind firt bad fiadnaissi
4355] don óclách thóesech thánic issin tulaig Sencha mac Ailella meic Máilchló so-irlabraid Ulad & fer sídaigthe slóig fer nHérend. Acht atiur-sa bréthir chena ní comairle mettachta ná midlaigechta rabeir dá thigerna issin ló bága sa indiu, acht is comairle gaile & gascid & engnama & mathiusa do dénam. Acht atiur-sa bréthir chena,’
4360] bar Fergus, ‘is togaes dénma opre atraachtatar im Chonchobor i mmucha lá indiu and sain.’ ‘Ní dénam robríg díb,’ bar Medb. ‘Attethatar deglaích & dagóic acainni dá n-acallaim.’ ‘Ní ármimsea ón omm,’ bar Fergus, ‘acht atiur-sa bréthir nach raichnea i nHérind nach i nAlpain slúag acallma Ulad á rasfecat a fergga do
4365] grés.’

‘Tánic buden aile dano isin tulaig cétna i Slemuin Mide,’ bar Mac Roth. ‘Fer find fata mór {folio 98a} i n-airinuch na budni sin is é grísta gormainech. Folt dond temin fair is é slimthanaide bara étun. Bratt forglass i filliud imme. Delg argit isin brutt ósa
4370] brunni. Léni gel manaísech fri chness. Cromscíath comfaebur chondúalach fair. Sleg cúicrinni 'na láim. Colg dét iarna innud.’ ‘Cia sút ale?’ bar Ailill ri Fergus. ‘Ratafetamar ám,’ bar Fergus. ‘Is cur lám for debaid sin. Is cathmílid bar níth.

p.121

‘Tánic buden aile and isin tulaig cétna i Slemuin Mide,’ for Mac Roth. ‘Ní gó ám is borrfadach forfópartatar in tulaig sin. Is tromm in gráin, is mór in t-urud rabertatar leó A n-étaige uile dara n-aiss. Láech cendmár curata i n-airinuch na budni sin is
4380] é cicharda úathmar. Folt n-étrom ngrelliath fair. Súle bude móra 'na chind. Bratt buide cáiclámach imme. Delg óir buide 'sin brutt ósa bruinne. Léne bude chorrtharach frí chness. Gae semnech slindlethan slegfota co mbráen fola dara fáebor ina láim.’ ‘Cia sút ale?’ bar Ailill ri Fergus. ‘Ratafetamar ám ale
4385] in láech sain,’ bar Fergus. ‘Ní imgab cath ná cathróe ná comlund ná comrac cách thánic and. Lóegaire Búadach macConnaid Buide meic Íliach ó Immail atúaid and sain.’

‘Tánic buden aile and dano isin tulaig cétna i Slemuin Mide,’ for Mac Roth. ‘Láech munremur collach i n-airinuch na buidni
4390] sin. Folt dub tóbach fair. Gnúis chnedach chorcarda fúa. Rosc roglass lainnerda 'na chind. Gae súlech go foscadaib úasu. Dubscíath co caladbúalid findruini fair. Brat odorda bachuaslae imme. Bretnas bánóir isin brut ósa bruinne. Léine threbraid síte fria chnes. Claideb co n-eltaib dét & co n-imdénam órsnáith
4395] ara étaig immaig anechtair.’ ‘Cia sút ale?’ bar Ailill ri Fergus. ‘Ratafetammar ám ale,’ bar Fergus. ‘Is cur lám for ugra sain. Is tond romra bádes. Is fer trí ngreth. Is muir dar múru cách thánic and. Munremur mac Gerrcind a Moduirn atúaid and sain.’

‘Tánic buden aile and dano isin tulaig cétna i Slemuin Mide,’
4400] for Mac Roth. ‘Láech cetherlethan comremar i n-airinuch na buidni sin is é anisc odorda, is é derisc tarbda. Crundrosc n-odorda n-adardd ina chind. Folt bude rochass fair. Crundscíath derg co mbil chaladargait ina imthimchiull úasu. Gae slindlethan slegfota 'na láim. Bratt ríabach imme. Eó uma isin brutt ása
4405] brunni. Léni chulpatach i caustul gá forcnib dó. Colg dét iarna chossliasait chlí.’ ‘Cia sút ale?’ {folio 98b} ar Ailill ri Fergus. ‘Ratafetammar ám ale,’ bar Fergus. ‘Is sond catha sain. Is búaid cacha irgaile. Is fodb trescada cách thánic and. Connud mac Morna ó Challaind atúaid and sain.’

p.122

‘
4410] Tánic buden aile and dano isin tulaig cétna i Slemuin Mide,’ for Mac Roth. ‘Ní gó ám is tailc & is tarbech forrópartatar in tulaig sin comro chrothsatar na slúaig conarnecar indi fora cind. Fer cáem gráta i n-airinuch na budni sin. Áldem de daínib in domuin eter chruth & deilb & dénam, eter arm & erriud, eter mét &
4415] míad & masse, eter chreitt & gasced & chóra.’ ‘Ní gó ám ale,’ bar Fergus, ‘is hí a epert chomadas-som sain. Ní duí for lomma cách thánic and. Is bidba cáich. Is gus nád fulangar. Is tond anbthena bádes. Is luchair n-aga in fer álaind. Feidilmid Chilair Chetail ó Elland atúaid and sain.’

‘
4420] Tánic buden aile and dano 'sin tulaig cétna i Slemuin Mide,’ for Mac Roth. ‘Ní comtig láech is cháemiu ná in láech fail i n-airinuch na buidni sin. Folt tóbach dergbuide fair. Aiged fochaín forlethan laiss. Rosc roglass gossarda is é caindelda gárechtach 'na chind. Fer cóir cutrumma is é fata focháel
4425] folethan. Beóil deirg thanaide leiss. Deóit niamda némanda. Corp gel cnesta. Cassán gelderg i fadi úasu. Eó óir isin brutt ósa brunni. Léne de sról ríg ina dergfilliud de dergór fri gelchness. Gelscíath co túagmílaib dergóir fair. Claideb órduirn intlassi fora chlíu. Gae fata fáeborglass re faga féig fóbarta co súanemnaib
4430] loga co semmannaib findruine ina láim.’ ‘Cia sút ale?’ bar Ailill ri Fergus. ‘Ratafetammar ám ale,’ bar Fergus. ‘Is leth nglíad sain. Is galiud comlaind. Is londbruth n-archon cách tánic and. Reochaid mac Fathemain ó Rígdond atúaid and sain.’

‘Tánic buden aile and dano isin tulaig cétna i Slemuin Mide,’
4435] for Mac Roth. ‘Láech órainech remurslíastach i n-airinuch na budni sin. Bec nach remithir fer cach n-óenball de. Ní gó ám is fer co talmain,’ all sé. ‘Folt dond tóbach fair. Gnúis chorcra chrundainech fúa. Rosc mbrecht n-urard ina chind. Fer án athlam and samlaid co n-ócaib dubartacha dubsúlib co n-idna rúad
4440] lassamain co n-ábairt imtholta co saigit sech comlond do brissiud ar forlond, co tuidmech fóbarta fair, can chommairge Conchobuir aca itir.’ ‘Cia sút ale?’ bar Ailill ri Fergus. ‘Ratafetammar ám ale,’ ar Fergus. ‘Bá hitte di gail & di gasciud cách thánic and.

p.123

‘Tánic buden aile and dano isin tulaig cétna i Slemuin Mide,’ for Mac Roth, ‘is hí fossaid écsamail. Láech álaind éscaid i n-airinuch na budni sin. Gormanart cáel corrtharach go stúagaib fíthi figthi féta
4450] findruini, go cnappib dílsi deligthi derggóir for bernadaib & brollaigib dó fri chness. Bratt bommannach co mbúaid cach datha thariss. Caechruth óir {folio 99a} fair .i. a scíath fair. Claideb crúaid catut colgdíriuch i n-ardgabáil churad bara chlíu. Sleg díriuch drumnech ar derglassad 'na láim.’ ‘Cia sút ale?’ bar
4455] Ailill ri Fergus. ‘Ratafetammar ám ale,’ bar Fergus. ‘Is roga rígfiled sain. Is rúathar rátha. Is rót do báre. Is tarbbech a gal cách thánic and. Amargin mac Ecelsalaig Goband, in file maith ó Búais atúaid.’

‘Tánic buden aile and dano 'sin tulaig cétna i Slemuin Mide,’
4460] for Mac Roth. ‘Láech find buide i n-airinuch na budni sin. Find uile in fer sain eter folt & rosc & ulcha & abratchur & dechelt. Scíath búaledach fair. Claideb órduirn intlassi bara chlíu. Sleg cúicrind confaittnedar darin slúag uile ina láim.’ ‘Cia sút ale?’ bar Ailill ri Fergus. ‘Ratafetammar ám ale,’ bar Fergus. ‘Inmain ám láech
4465] side far túaith rarfánic and. Inmain bethir balcbéimnech. Inmain mathgamain mórglonnach fri hécratu cuncan ferglond fóparta. Feradach Find Fechtnach á Nemud Slébe Fúait atúaid and sain.’

‘Tánic buden aile and dano isin tulaig cétna i Slemuin Mide,’ for Mac Roth. ‘Días máethóclách i n-airinuch na budni sin. Dá
4470] bratt úanide i forcipul impu. Dá chassán gelargait isna brattaib ása mbrunnib. Dá léne di slemunsítu buide fria cnessaib. Claidbi gelduirn fora cressaib. Dá sleig cúicrind co féthanaib argait óengil ina lámaib. Immáes bec eturru de sodain.’ ‘Cía sút ale?’ bar Ailill ri Fergus. ‘Ratafetammar ám ale,’ bar Fergus. ‘Dá
4475] ánrath sain, dá óenmuntind, dá óenlosnaid, dá óenchaindill, dá ching, dá churaid, dá chléthbriugaid, dá dreicg, dá thenid, dá thuidmechtaid, dá deil, dá dána, dá dásachtach, dá threittell Ulad imma ríg. Fiachaig & Fiachna and sain, dá mac Conchobuir meic Fachtna meic Rossa Rúaid meic Rudraigi and sain.’

p.124

‘
4480] Tánic buden aile and dano 'sin tulaig cétna,’ for Mac Roth. ‘Is bádud ar méit. Is tene ar rúadlossi. Is cath ar lín. Is ald ar nirt. Is bráth ar bláriud. Is torand ar tharpigi. Fer ferggach úathmar irggráin i n-airinuch na buidni sin, is é srónmar ómar ubullruisc. Folt ngarb ngrelíath. Bratt ríbáin imme.
4485] Cúalli iairn isin brutt ósa brunni congeib ón gúalaind go araile dó. Léne garb threbraid fri chness. Claideb secht mbrattomon do iurn athlegtha iarna tháebdruimm. Tilach dond fair .i. a scíath. Líathga mór co tríchait semmand trina cró 'na láim. Cid trá acht ro lá dírna dina cathaib & dina slúagaib ac déscin in laích sin
4490] & a buden immi oc tíachtain 'sin tulaig i Slemuin Mide.’ ‘Cia sút ale?’ bar Ailill ri Fergus. ‘Ratafetammar ám ale.’ bar Fergus. ‘Is leth catha sain. Is cend n-imresna. Is cend ar gail. Is muir dar críchu cách thánic and. Celtchair Mór mac Uthechair á Lethglaiss atúaid and sain.’

‘
4495] Tánic buden aile and dano isin tulaig cétna i Slemuin Mide,’ for Mac Roth, ‘is hí bailc bruthmar, is í éitig úathmar. Láech brúasach bélmar i n-airinuch na budni sin, is hé lethgleóir leithinchind lámfota. Folt dond rochass fair. Bratt dublúascach imme. Roth créda 'sin brutt ása brunni. Léni derscaigthi fri chness.
4500] Claideb urfota fá choim. Manaís murnech ina deiss. {folio 99b} Líathboccóit fair .i. a scíath.’ ‘Cía sút ale?’ bar Ailill ri Fergus. ‘Ratafetamar ám,’ bar Fergus. ‘Is hé in leó lond lámderg sain. Is é in t-art amnas ágsidi forrges gail. Eirrge Echbél ó Brí Errgi atúaid and sain.’

‘
4505] Tánic buden aile and dano 'sin tulaig cétna i Slemuin Mide,’ for Mac Roth. ‘Fer mór bresta i n-airinuch na budni sin. Folt rúadderg fair. Súle rúadderga móra 'na chind. Sithithir ri cruimmthir meóir míled cechtar n-aí na dá rígrosc rúad romóra failet laiss. Bratt brecc imme. Scíath glass fair. Gae gorm
4510] tanaide úasa. Buiden fuilech fordergg imme 's éssium féin créchtach fuilech eturru ar medón fadessin.’ ‘Cía sút ale?’ bar Ailill ri Fergus. ‘Ratafetammar ám ale,’ bar Fergus. ‘Is é in dána díchondircil. Is é inn accil ómnach. Is é in lumne léitmenach.

p.125

‘Tánic buden aile and dano 'sin tulaig cétna i Slemuin Mide,’ for Mac Roth. ‘Laéch lecconfota odorda i n-airinuch na budni sin. Folt dub fair. Sithballrad .i. cossa. Bratt derg fa chaslaí
4520] imme. Brettnas bánargait isin brutt ósa brunni. Léni línidi frí chness. Scíath chróderg co comraid óir fair. Claideb co n-irdurn argait bara chlíu. Sleg uillech órchruí úasu.’ ‘Cía sút ale?’ bar Ailill ri Fergus. ‘Ratafetamar ám ale,’ bar Fergus. ‘Fer trí ruitte sin, fer trí raitti, fer trí rámata, fer trí mbristi, fer trí mbúada, fer trí
4525] mbága. Fergna mac Findchonna rí Búraig Ulad atúaid and sain.’

‘Tánic buden aile and dano 'sin tulaig cétna i Slemuin Mide,’ for Mac Roth. ‘Fer caín mór i n-airinuch na budni sin. Cosmail ra Ailill n-ucut n-adrind n-inchoisc eter chruth & ergnus & gili, eter arm & erriud & gail & gasciud & gart & gnímrada. Scíath gorm co
4530] cobraid óir. Claideb órduirnd bara chlíu. Sleg cóicrind co n-ór ina láim. Mind óir úasu.’ ‘Cía sút ale?’ bar Ailill ri Fergus. ‘Ratafetammar ám ale,’ bar Fergas. ‘Is forus ferdaide sain. Fúaparta forlaind. Forbrisiud fer cách thánic and. Furbaidi Fer Bend mac Conchobuir á Síl i mMaig Inis atúaid and sain.’

‘
4535] Tánic buden aile and dano 'sin tilaig cétna i Slemuin Mide,’ for Mac Roth, ‘is hí fossud écsamail risna budnib aile. Aill bruitt deirg. Aill bruitt {folio 100a} glaiss. Aill bruitt guirm. Aill bruitt úane. Bláe bána buide it íat álle étrochta úasu. Undseo mac mbec mbrecderg co mbrutt chorcra eturru bar medón badessin. Eó óir
4540] isin brutt ósa brunni. Léne de sról ríg ba derggintliud de dergór fri gelchness. Gelscíath go túagmílaib dergóir fair. Taul óir barsin scíath, bil óir ina imthimchiull. Claideb órduirn bec bá choimm aice. Gae áith étromm co foscathaib úasu.’ ‘Cía sút ale?’ bar Ailill ri Fergus. ‘Nád fetar-sa ám ale,’ bar Fergus, ‘innass na budni sin ná in mac
4545] bec fil inti d'fácáil ri Ultaib dar m'éis, acht óen bad dóig lim-sa and comtis iat fir Themra im Ercc mac Fedilmi Nóchruthaigi, mac-side Carpri Nia Fer, & más íat, nímo carat anairich and so,

p.126

‘
4560] Tánic buden aile and dano 'sin tulaig cétna i Slemuin Mide,’ for Mac Roth, ‘nád úatti trícho chét indi. Fianna feochra forderga. Fir gil glain guirm chorcarda. Monga fata findbuidi. Gnúsi álle étrochtai. Ruisc réilli rígdaidi. Étaige lígda lendmassa. Deilge órda airegda iar ndótib dendglana. Lénti síti srebnaide. Slega
4565] gorma glainidi. Scéith buide bémnecha. Claidbi órduirn intlassi iarna sliastaib sudigthir. Rotas triall brón búridach. Brónaig uile eochraidi. Torrsig rurig rígdaide. Díllechta in slóg sorchaide gana comsid costadaig imdíched a n-irúatha.’ ‘Cía sút ale?’ bar Ailill ri Fergus. ‘Ratafetammar ám ale,’ bar Fergus. ‘At
4570] leómain londa sain. At glonna catha. Trícha cét Maige Murthemne {folio 100b} and sain. Is ed dosgní cendchrom torsech n-anfálid cana ríg n-aurraindi eturru badessin, can Choin Culaind costadaig coscaraig claidebdeirg cathbúadaig.’ ‘Fail a mórabba ám dóib-sium sain,’ ar Medb, ‘ciarsat cendchroimm torsig n-anfálid. Ní fuil olc nár
4575] dernsamar riu. Ratas airgsemar & ratas indrisem ó lúan tate samna co taite n-imboilg. Tucsam a mná &a meicc & a maccáemi, a n-eich & a n-echrada, a n-ailbi & a n-éiti & a n-indili. Barraeilseam a tailcha dá n-éis go failet ina fántaib comtís comartai síat.’ ‘Ní thá ní nod maítte forro, a Medb,’ bar Fergus, ‘dáig ní dernais d'olcaib
4580] ná d'écóraib friu ní nár urfuaith tóesech na degbuidne út fort, dáig atbíth cach fert & cach lecht, cach lia & cach ligi fuil adíu go airther nHérend, is fert & is lecht, is lia & is ligi do degláech & do degóc arna tuttim ra degthóesech na buidne út. Bochinmáir

p.127

‘Atchúala-sa núall mór and,’ for Mac Roth, ‘risin cath aníar nó risin cath anair.’ ‘Garsa núall sút ale?’ bar Ailill ri Fergus. ‘Ratafetammar ám ale,’ bar Fergus. ‘Cú Chulaind sain ac tríall
4590] tíachtain docairt dochum in chatha 'gá furmiáil ri fót fóenlaige i fFirt Sciach fa thúagaib & baccaib & refedaib, & ní lécgat Ulaid ind é ar bíth a chned & a chréchta dáig ní hinchomlaind & ní hinchomraic aithle chomraic Fir Diad.’

Ba fír ám do Fergus anísin. Ba sé Cú Chulaind sain 'gá furmiáil
4595] ri fáet fóenlige i Firt Sciath ba thúagaib & baccaib & refedaib.

And sain radechatar na dá banchánti a dúnud & longphurt fer nHérend .i. Fethan & Collach, co mbátar oc fáschuí & oc fásguba ás chind Con Culaind icá innisin dó madma bar Ultaib & marbtha Conchobuir & tuittmi Fergusa i frithguin.

4600] IS hí inn aidchi sin radechaid in Morrígu ingen Ernmaiss go mbaí oc indloch & oc etarchossaít eterna dá dúnad chechtarda. Acus rabert-si na bríathra sa:

Crennait brain braigte fer brunnid fer fuil. Mescthair tuind. Fadbaib luind. Níthgalaib iar luibnig. Lúth fiansa.
4605] Fethal ferda. Fir Chrúachna. Scritha minardini. Cuirther cath ba chossaib araile. Eblait a rréim. Bo chin Ultu. Bó mair Érno. Bo chin Ulto.

Iss ed dobert i clúais nÉrand, ní firfet a nglé fail fora cind.

Is and sain rabert Cú Chulaind ra Láeg mac Riangabra: ‘Ba
4610] líag ám dait-siu, a mmo phopa Laíg,’ bar Cú Chulaind, ‘na derntá eterna dá chath cechtarda indiu ní ná beth a fis acut dam-sa.’ ‘Cacha finnub-sa de ám, a Chúcúc,’ bar Láeg, ‘innisfithir duit-siu. Acht undsea albín assin dúnud & assin longphurt aníar innossa barsin mag. {folio 101a} Undsea chethirn ngilla 'na ndiaid dá fostud & dá
4615] n-imfuirech. Undsea chethirn ngilla 'no assin dúnud & assin longphurt anair dá tetarrachtain.’ ‘Is fír ám sain ale,’ bar Cú Chulaind. ‘Is mana mórglíad sain & is adbar ndegdebtha. Ragaid in t-albín borsin mag & condricfat in gillanraid. A condricfat ind

p.128

Tánic Láeg & todíuscis de Ultaib dochum in chatha, & rabert na bríathra and:

R.

Coméirget ríg Macha mórglonnaig. Míannaigther Badb
4635] bó Immail, bar nertaib gal, bar cridib crú, bar tilaib téici. Turcbaid in sním nítha, dáig ní fríth ra Coin Culaind comchosmail. Cú gonben mían Macha mochtraide más ar búaib Cúalnge coméirget.

IS and sain atraachtatar Ulaid uile i n-óenfecht ra costud a rríg
4640] & ra bréthir a flatha & ra frithálim coméirgi bréithri Laíg meic Riangabra. Acus is amlaid atrachtatar lomthornocht uile acht a n-airm 'na llámaib. Cach óen dá mbíd dorus a phupla sair díb, is triana phupaill síar théiged ara fat leis tíachtain timchell.

‘Cinnas concoméirget Ulaid dochum in chatha innossa, a
4645] mo phopa Láeig?’ bar Cú Chulaind. ‘Is ferda concoméirget,’ bar Láeg. ‘Lomthornocht uile,’ bar Láeg. ‘Cach óen dá tá dorus a phupla sair díb, is triana phupaill síar téiged ara fat leis tíchtain timchell.’ ‘Atiur-sa bréthir,’ bar Cú Chulaind, ‘is degóir éigmi atrachtatar im Chonchobor i mmucha láe itráthsa and sain.’

4650] And sain atbert Conchobor ra Sencha mac Ailella: ‘Maith a mo phopa Sencha,’ bar Conchobor, ‘fostá Ulaid & ná léic dochum

p.129

‘Maith a mo phopa Sencha,’ bar Conchobor, ‘todíusig de Ultaib dochum in chatha dáig is mithig dóib a thechta.’ Todíuscais Sencha d'Ultaib dochum in chatha. Rabert na bríathra and:

‘Coméirget ríg Macha. Munter fial. Melat fáebair. Fégat cath.
4660] Claidet búrach. Benat scíathu. Scítha labrai. Labra éiti. Éicni fastuda. Feochra costoda. Curther cath ba chossaib araile. Eblait {folio 101b} a réim. Bardanessat & bardalessat indiu. Ibait deoga duirbbi fola. Línfaid cuma cridi rígan más ar búaib Cúalngi coméirgit.’

4665] Nírbo chían do Láeg dá mbáe and go facca inní, fir Hérend uile ac coméirge i n-óenfecht ac gabáil a scíath & a ngae & a claideb & a cathbarr & ac tulargain na mbuden rompu dochum in chatha. Da gabsat fir Hérend cách díb bar slaide & bar slechtad, for tóchtad & bar tinmi, for airlech & for essargain araile ri ré cían & ra reimes
4670] fata. Is and sain ra iarfaig Cú Chulaind dá araid, do Láeg mac Riangabra, in tan ón baí nél solus barsin gréin: ‘Cinnas confegar in cath innossa, a mo phopa Láeig?’ ‘Is ferda confegar,’ bar Láeg. ‘Cid condrualaind-sea mo charpat & Én ara Conaill a charpat & giara thíasmaís i ndíb carptib ánd itte co araile iar
4675] n-idnaib na n-arm, ní rossed crú ná roth ná fonnud ná fertas díb ara dlús & ara déinme & ara daingne congbaither a n-airm i llámaib na mmíled itráthsa.’ ‘Appraind nacham fuil-sea do nirt beith eturru de-side,’ bar Cú Chulaind, ‘dáig dá mbeind-se de nirt, rapad réill mo thoilg-sea and sain indiu i cumma cháich,’ bar
4680] Cú Chulaind. ‘Cossan ar chena, a Chúcúc,’ bar Láeg. ‘Ní tár dot gasciud. Ní haisc dot inchaib. Doringnis maith reme sút. Dagéna 'na díaid.’

And sain ra gabsat fir Hérend fós bar slaide & bar slechtad, for tochtad & for tinme, far airlech & for essargain araile fri ré cían
4685] & fri reimes fata. And sain daríachtatar cuccu-som na nóecharptig de fénnedaib na hIrúade & in triar de choiss maróen riu, & níra lúathiu na nóecharptig andá in triar de choiss.

p.130

And sain daríachtatar chucu-som 'no ferchutredaig fer nHérend, & ba hed a ngním-sin uile 'sin chath ar bíth gona Conchobuir
4690] diambad fair bad róen & ar bíth ancthe Ailella & Medba dámbad forro conmebsad. Acus ba sed and so anmand na ferchutredach: Trí Conaire Slébe Miss, trí Lussin Lúachra, trí Niad Choirbb Tilcha Loiscthe, trí Dóelfir Deille, trí Dámaltaig Dercderce, trí Buidir Búase; trí Báeith Búagnige, trí Búageltaig Breg, trí Suibne Siúre,
4695] trí Échdaig Áne, trí Malléith Locha Érne, trí Abratrúaid Locha Rí, trí Meic Amra Essa Rúaid, trí Fiachaig Feda Némain, trí Mane Murisce, trí Muridaig Mairge, trí Lóegaire Licci Derge, trí Broduind Berba, trí Brúchnig Cind Abrat, trí Descertaig Dromma Fornochta, trí Find Findabrach; trí Conaill Collomrach, trí
4700] Carpri Cliach, trí Mane Mossud, trí Scáthglain Scáire, trí Échtaig hErcce, trí Trenfir Taíte, trí Fintain Femin, {folio 102a} trí Rótanaig Raigne, trí Sárchoraig Suide Lagen, trí Etarsceóil Etarbáne, trí hAeda Aidne, trí Guare Gabla.

Is and sain atbert Medb ri Fergus: ‘Ba bág ám dait-siu ga
4705] dobertha do greimm catha gan díchill lind indiu dáig r'indarbbad as da chrích & as t'orbba. Is acainne fúarais crích & ferand & forbba & mórmathius mór do dénam fort.’ ‘Dánam beth-sa mo chlaideb indiu ám,’ bar Fergus, ‘ra tescfaitis lim-sa bráigte fer for bráigte fer & dóte fer for dóte fer & forcléithe fer for forcléithe fer & cindu
4710] fer for óeib scíath combús lir bommanna ega eter dá ráeib tírib imríadat echraide ríg cach mball sair & síar acum-sa de Ultaib indiu dánam beth-sa mo chlaideb.’ Is and atbert Ailill rá araid badessin .i. ra Fer Loga: ‘Domraiched craum claideb choilles toind, a gillai,’ bar Ailill. ‘Nátiur-sa bréthir mad messu a bláth ná
4715] 'lessugud lett indiu é andá in lá tucus barin lettir i Crúachnaib Aí, dá mbet fir Hérend & Alban acott anacul forom indiu, nít ainset uile.’ Tánic Fer Loga reime & tuc in claideb laiss ba búaid caíntaisceda & fo chaindil chaín lassamain & tucad in claideb i lláim Ailella & tuc Ailill i lláim Fergusa. Acus firis Fergus fálte
4720] risin claideb. ‘Mo chen Caladbolg, claideb Leite,’ bar ésium. ‘Scíth á aí óenfir Bodba. Cía farsa n-immér-sa so?’ bar Fergus. ‘Arna slúagaib immut immácúaird,’ bar Medb. ‘Ná bered nech mathim ná hanacul inniu úait mani bera fírchara.’ And sain gebis Fergus a gasced & tánic reime don chath. Gebis Ailill a
4725] gasced. Gebis Medb a gaisced & tánic don chath. Coro maid in cath fo thrí ríam rompo fathúaid condanimmart cúal gae & claideb

p.131

Tánic Conchobor reme go airm i cúala in cath do maidm ba
4740] thrí {folio 102b} ris atúaid, & gebid scíath ra scíath and .i. ra Fergus mac Róig, .i. in nÓchaín Conchobuir cona cethri óeib óir & cona cethri sethrachaib derggóir. And sain rabert Fergus trí balcbémmenda Bodba issin nÓchaín Conchobuir goro géis a scíath for Conchobor.-Ára géised scíath Conchobuir, ra géistis scéith Ulad uile. -Giaro
4745] boí dá threisi & dá tharpigi ra búail Fergus a scíath bar Conchobor, ra boí dá chalmacht & dá churatacht ra chongaib Conchobor in scíath connára chomraic ó in scéith ra hó Conchobuir cid itir.

‘Amae, a firu!’ bar Fergus. ‘Cía concongbathar scíath rum-sa indiu 'si lló bága sa airm condrecgat cethri ollchóiceda Hérend bar
4750] Gárig & Ilgárig i cath Tána Bó Cúalnge?’ ‘Gilla iss ó & iss imláne and so andáe ale, & rap ferr máthair & athair, fer rat indarb át chrích & át ferand & át forbba, fer rat chuir i n-adba oss & fíadmíl & sinnach, fer nára léic leithet da gabail badéin dit chrích ná dit ferand dait, fer rat chuir ar bantidnacul mná, fer rat sáraig im tríb maccaib Usnig do
4755] marbad far th'einech fecht n-aill, fer rat dingéba indiu i fiadnaisi fer nHérend, Conchobor mac Fachtna Fáthaig meic Rossa Rúaid meic Rudraigi, ardrí Ulad & mac ardríg Hérend.’

‘Immánic-sea ón omm,’ bar Fergus. Acus tuc Fergus a dá láim arin Caladbolg & rabert béim de dar aiss síar goro chomraic
4760] a fográin ri talmain, & da mídair a thrí bráthbémmenda Bodba da béim bar Ultaib comtís lir a mmairb andá a mbí. Dachonnaic Cormac Cond Longas mac Conchobuir éside & rabert side d'indsaigid Fergusa & ra iad a dá láim thariss. ‘Aicclech nád aicclech sain, a mo phopa Ferguis. Náimdemail nád charddemail sain, a mo

p.132

‘Taí do lám go fáen ale,’ bar Cormac Cond Longas, ‘& tesc na tilcha dar cendaib na slúag, & bud dídnad dit feirg.’ ‘Ráid ra Conchobor táet 'na inad catha didu.’ Tánic Conchobor 'na inad catha.

4775] Is amlaid ra boí in claideb sain, claideb Fergusa, claideb Leiti a sídib é Inn úair ba háill búalad de 'no, ba métithir ra stúaig nimi i n-aeór é Is and sain táeiss Fergus a láim go fáen dar cendaib na slúag goro thesc a trí cindu dina trí tulchaib, go failet 'sin ríasc bad fiadnaisi. Gorop íat na trí Máela Mide and sain.

4780] Imthúsa Con Culaind and so innossa: rachúala-saide in nÓchaín Conchobuir 'gá búalad d'Fergus mac Róig. ‘Maith a mo phopa Laíg,’ bar Cú Chulaind, ‘cía conlinfadar in nÓchaín mo phopa Chonchobuir do thúarggain amlaid seo & messi im bethaid?’ ‘Telggai boga fuile, formach n-áir ale,’ bar Láeg. ‘An fer Fergus
4785] mac Róig. Bacleth claideb carpait a ssídib. Rasíacht eochraide mo phopa Conchobuir cath.’

‘Oslaic go troit túaga, a gillai,’ bar Cú Chulaind. {folio 103a} And sain focheird Cú Chulaind móroscur de co llotar a thúaga de go Mag Túaga i Connachtaib. Lotar a bacca de go Bacca i Corco M'rúad.
4790] Lotar na suipp sesca bátar 'na áltaib i cléthib aeóir & firmiminti feib is sía thiagait uiss i lló áille nád bí gáeth. Ra gabsat a fuli ilgremma de gorbo lána tairchlassa & eittrigi in talman dá fulib & dá gáeib cró Is é céternmas ngascid daringni-sium ár n-érgi na dá banchánti bátar ac fáschuí & ac fásguba .i. Fethan & Cholla,
4795] barressairg cách díb da chind araile gorbo derg dá fuil & gorbo liath dá n-inchind. Ní fargbad a arm 'na farrad-som itir acht a charpat ammáin. Acus ra gab-som a charpat re aiss & tánic reme d'indsaigid fer nHérend & ra gab dá charpat forro go rránic go airm i mbaí Fergus mac Róig. ‘Táe ille, a mo phopa Ferguis,’ bar ésium. Níra

p.133

Atchúala Fergus sain & ra impá & tucastar a thrí coscémmenda láechda lánmóra, & óra impá-som, ra impátar fir Hérend uile. Da maid d'feraib Hérend dar tilaig síar. Tarrassaid inn irgal im
4815] chend Connacht. I mmedón laí tánic Cú Chulaind dochum in chatha. Tráth funid nóna da maid din budin dédenaig de Chonnachtaib dar tilaig síar. Nír diruais don charpat i lláim Con Culaind risin ráe sin acht dorn dina bassaib immon roth & bass dina fertsib immon creitt, acht ic airlech & ic essargain cethri
4820] n-ollchóiced nHérend risin ré sin.

And sain geibis Medb scíath díten dar éis fer nHérend. And sain faítte Medb in Dond Cúalnge co coíca dá samascib imbe & ochtor dá hechlachaib leiss timchell co Crúachain. Gipé rasossed, gipé ná rossed, go rossed in Dond Cúalnge feib ra gell-si. Is and
4825] drecgais a fúal fola for Meidb & itbert: ‘Geib, a Ferguis,’ bar Medb, ‘scíath díten dar éis fer nHérend goro síblur-sa m'fúal úaim.’ ‘Dar ar cubus,’ ar Fergus, ‘is olc in tráth & ní cóir a dénam.’ ‘Gid ed ní étaim-sea chena,’ bar Medb, ‘dáig nída beó-sa meni síblur-sa m'fúal úaim.’ Tánic Fergus & gebid scíath díten dar éis fer
4830] nHérend. Siblais Medb a fúal úathi co nderna trí tulchlassa móra de co taille munter in cach thurchlaiss. Conid Fúal Medba atberar friss.

Ruc Cú Chulaind furri ac dénam na huropra sain & níra gonastarsum; ní athgonad-sum 'na díaid hí. ‘Ascaid dam-sa úait indiu,
4835] a Chú Chulaind,’ bar Medb. ‘Gia ascaid connaige?’ bar Cú

p.134

Tánic Cú Chulaind i timchell fer nHérend & gebis scíath díten din dara leith díb d'imdegail fer nHérend. Táncatar ferchutredaig fer
4840] nHérend din leith aile. Tánic Medb 'na hinad féin & gebis scíath díten dar éis fer nHérend & rucsat leó bán cóir sin fir Hérend dar Áth Mór síar.

And sain daríacht a chlaideb d'indsaigid Con Culaind & rabert béim dona tríb Máelánaib Átha Lúain i n-agid na trí Máela Mide
4845] goro ben a trí cindu díb.

And sain ra gab Fergus ac tachim in tslúaig ac dula a Áth Mór síar. ‘Rapa chomadas in lá sa indiu ám i ndíaid mná,’ ar Fergus ‘Condrecat lochta ra fulachta and so indiu’ bar Medb ra Fergus. ‘Ra gattá & ra brattá in slúag sa indiu. Feib
4850] théit echrad láir rena serrgraig i crích n-aneóil gan chend cundraid ná comairle rempo, is amlaid testa in slúag sa indiu.’

Imthúsa Medba sunna innossa, ra timsaigit & ra timmairgit fir Hérend lé-si go Crúachain go factis gleicc na tarb.

IMthúsa in Duind Chúalnge sunda innossa, á 'tchonnaic-sén in
4855] tír n-álaind n-aneóil, rabert a thrí resse gémmend bar aird. Atchúala in Findbennach Aí éside. Ní lamad míl firend géisecht bud airdde ná gúasacht aci-side eter cethraib átha Aí uile, Áth Moga & Áth Coltna, Áth Slissen & Áth mBercha, & túargab a chend go díing tánic reme go Crúachain d'indsaigid in Duind Chúalnge.

4860] Is and sain ra ráidsetar fir Hérend cía bud fiadnaisi dona tarbaib. Iss ed ra ráidset uile gombad é Bricriu mac Garbada. - Dáig blíadain résin scél sa Tánad Bó Cúalnge tánic Bricri d'faigde Fergusa assin chóciud i n-araile, & ra fost Fergus ace é ic irnaide ra sétaib & ra maínib. Acus darala eturru ic imbirt fidchilli &
4865] Fergus & atrubairt-sium aithis móir ra Fergus. Dabert Fergus béim dá durn dó-som & dind fir baí 'na láim goro thoilg in fer 'na chind go róebriss cnáim ina chind. In fat ra bátar fir Hérend i slúagiud na Tána, ésium 'gá leiges i Crúachain risin ré sin. Acus

p.135

Atchonnaic cách a chéile dina tarbaib & foclassa búrach dóib and & fócerddetar in n-úir thairsiu. Ra chlaitar in talmain dara formnaib & dara slinneócaib, & ra rúamnaigsetar a rruisc {folio 104a} ina
4875] cendaib dóib immar cháera tenda tentide. Ra bulgsetar a n-óli & a sróna mar bulgu goband i certchai, & rabert cách díb blascbéim brátha d'indsaigid a chéile. Ra gab cách díb bar tollad & bar tregdad & bar airlech & bar essorgain araile. And sain ra immir in Findbennach meirbflech a astair & a imthechta & na sliged barin
4880] Dond Cúalnge, & ra sáid adairc ina tháeb & brissis búrach fair. Iss ed rucsat a rrúathur go hairm i mbáe Bricni goro bertsatar ingni na tarb ferchubat fir i talmain é arna bás. Conid Aided Bricni and sain.

Atchonnaic Cormac Cond Longas mac Conchobuir anísin & ro
4885] gabastar fogeist dárbo lán a glacc & rabert trí béimmenna don Dond Chúalnge ó ó go erboll. ‘Nírap sét suthain suachnid dún in sét sa,’ bar Cormac, ‘dáig ná tic de láeg a chomaísi badéin do dingbáil.’ Atchúala Dond Cúalnge annísein & báe ciall dunetta aice & ra impá risin Findbennach & go 'mmarálaid dóib assa aithle
4890] d'imbúalad ri ré cían & ri remis fota goro laig inn adaig bar feraib Hérend. Acus ára laig inn adaig, ní rabi ac feraib Hérend acht éstecht re fúaim & re fothrom. Ra sirset na daim Hérind uili in n-aidchi sin.

Nírbo chían d'feraib Hérend dá mbátar and mochrád arnabárach
4895] go faccatar in Dond Cúalnge dar Crúachain aníar in Findbennach Aí ina ascarnaig ara bennaib & ara adarcaib. Ra éirgetar fir Hérend & ní fetatar cía dina tarbaib ra báe and. ‘Maith a firu,’ bar Fergus, ‘léicid a óenur más é in Findbennach Aí fail and, & más é in Dond Cúalnge, léicid a choscor leis. Natiur-sa bréthir is bec i ndernad
4900] imna tarbaib i farrad na ndingéntar innossa.’

Tánic in Dond Cúalnge. Tuc a dess ri Crúachain & ra fácaib crúach dá óeib and, gorop de atá Crúachna Áe.

Tánic reme go himmargain Átha Móir & ra fácaib a lón in Fndbennaig and, gorop de dá tá Áth Lúain.

4905] Tánic sair reme i crích Mide co Áth Troim goro fácaib a thromm ind Findbennaig and.

p.136

Túargaib a chend go díing & ra chroth in Findbennach de fo Hérind. Ra chuir a láraic de co Port Large. Ra chuir a chlíathaig úad go Dublind rissa rátter Áth Cliath. Tuc a aged fathúaid assa
4910] aithle & tuc aichni far tír Cúalnge & tánic dá hindsaigid. Is and ra bátar mnáa & meicc & mindóene ac coíniud in Duind Chúalnge. Atchondcatar-som a thaul in Duind Chúalnge dá saigid. ‘Taul tairb chucaind!’ bar íat-som. Conid de atá Taul Tairb ó sein anall.

4915] And sain imsóe in Dond Cúalnge fa mnáib & maccaib & mindóenib tíri Cúalnge & curis ár mór forro. Tuc a druim risin tilaig assa aithle & ro maid cnómaidm dá chride 'na chlíab.

Gorop a hús & a imthúsa & a deired na Tánad gonici sein.

BEndacht ar cech óen mebraigfes go hindraic Táin amlaid seo
4920] & ná tuillfe cruth aile furri.

SEd ego qui scripsi hanc historiam aut uerius fabulam quibusdam fidem in hac historia aut fabula non accommodo. Quaedam enim ibi sunt praestrigia demonum, quaedam autem figmenta poetica, quaedam similia uero, quaedam non, quaedam ad delectationem stultorum.