Corpus of Electronic Texts Edition
Tochmarc Étaíne (Author: [unknown])

p.142

{YBL column 985}

version 1

Incipit do Thochmarc Edaine

¶1] Bai ri amra for Eirinn do Thuathaib De a chenel, Eochaid Ollathar a ainm. Ainm n-aill do dano an Dagda, ar ba hé dognith na firta & conmidhedh na sina & na toirthe doib. Ba head asbeirdis combo dé asberthe Dagda fris. Bai ben la hEalcmar an Broga .i. Eithni a hainm. Ainm n-aill di Boand. Atacobair an Dagda dó a cairdeas collaidi. Aroét an ben on Dagda acht nibad oman Ealcmaire, ar med a chumachtai. Faidis an Dagda iarum Ealcmar n-uad for turus co Bres mac nEalathan co Mag nInis,12 & dogeine an Dagda tincheadla mora for Ealcmar oc dul nuad, cona tisad i fairthi .i. a muichi, & diuchtrais dorcha n-aidchi aire, & argart gortai & itaid de. Dobert imorchora13 mora fair, co torchaidh .ix. mísa fri haenla. Fo bhith, asbertsom conicfad ider lá & aidchi dia thig afrithisi. Luid an Dagda co mnai nEalcmair coléig co mbert mac dó .i. Aengus a ainm, & ba slan an bean dia galar ar cind Ealcmair, & nir airigistair & fuirri a bine .i. teacht a coibligi an Dagdai.

¶2] Birt an Dagda a mac coleigh for altrom do tig Midir i mBrig Leith i Teathbai. Alta Aengus i ssuidiu14 co cend .ix. mbliadna. Cluichemag már la Midir i mBrig Leith. Tri .l.a mac ann do maccaemaib thiri Erenn, & tri .l.a ingin d'inginaib thiri Erenn. Aengus bá toiseach doib uili ar med a grada la Midir, ar caime a delba & ar suíri a ceneoil. Ainm do dano an Mac Ócc, a n-asbert a mathair: ‘Is óc an mac doronad i tosach lai & ro geinir etir & fescur.’

¶3] Fearais Aengus deabaid fri Triath mac Feabail vel Gobair, do Feraib Bolc, ba leaththuiseach don cluichi & ba dalta do Midir. Nibo menma la15 Aengus a acallaim do Thriath, co n-epert: ‘As imnead dam mac an mogad dom16 acallaim'—ar doruimin {YBL column 986} Aengus co sin robo Midir a athair, & ba


p.144

toich do rigi Breag Leith fadeisin, & ni fhidir a chairdeas frisin Dagda an tan sin.’

¶4] Friscart Triath co n-epert: ‘Ni ferr liumsa,’ or se, ‘in t-amus dona fes mathair vel athair dom acallaim.’ Luid Aengus iarum for cai & dubai docum Midir iarna athaisiugud do Triath. ‘Cid sin?’ ol Midir. ‘Triath rom chain, & dorrubai frim eneach nad fil mathair na hathair lium.’ ‘Is gó,’ ol Midir. ‘Ceist,’ ol Aengus, ‘cia mo mathair, can dom athair?’ ‘Ni hannsa. Eochaid Ollathar do athair,’ ol Midir, ‘& Eithni ben Ealcmair an Broga do mathair. Misi dot17 alt fó clith ar Ealcmar, arnabad18 tocrad do denam dia chind.’ ‘Tairsu liumsa,’ ol Aengus, ‘conomm ardama m'athair, arnach rabasa fo clith ba sire fo aithisib Fer mBolg.’

¶5] Docomlai Midir iarum & a dalta leis do agallaim Eachach, co mbadur i nUisneach Midi a medon Erenn, ar ba hann bai teach nEachach, daig ba comfadai uad for cach leth ind Eiriu fodeas & fotuaid, sair & siar. Co fairrnechtar Eochaid ara cind a ndail. Congair Midir in ríg leis for leith do agallaim in meic. ‘Cid is ail don oglaech-sa19 nach tainig riam?’ ‘Is ail do a aidide, dia athair & ferand do tabairt do,’ ol Midir, ‘ar ni comadais do macsu can ferann & tusa a righi nErenn.’ ‘Is fo chean dó,’ ol Eochaid20, is mac dam. An ferand dutracarsa dó ni folam fos.' ‘Cia ferand sin?’ ol Midir. ‘An Brud fri Boind atuaid,’ ol Eochaid. ‘Cia fil i suidugud?’ ol Midir. ‘Ealcmar,’ ol Eochaid, ‘in fer fil and. Ni hail dam a crad ni bus mo.’

¶6] ‘Ceist, cisi comairli doberi & don mac sa?’ ol Midir. ‘Tatham do,’ ol Eochaid. 'Tiad dia21 Samna isin mBruig, & tuicead gaisgead fair. La side & caincomraic sin la firu Erenn, & ni bi neach a fhuath22 a cheili and, & bied Ealcmar a Cnuc Shide an Broga cen gaisced fair acht gablan findchuill ina laim, & a brat diabal imi, & dealg n-oir ina brutt, & tri .l. isin cluichimuigh ara belaib oca cluichi, & teis Aengus chuici,


p.146

& domaithi do dia marbad, & is tacar do nin rubai .i. nir gona23 acht coro ingealla a réir dó, & bad sí riar Aengusa rigi laí co n-aidchi isin Bruigh, & ní leicisiu a ferand do Ealcmar co targha mo reirsea, & bad ed tacra Aengusa iar tiachtain is i mbithdisli dorochair do a ferand ar anacal Ealcmair arnach ro marbad; & is rigi laí co n-aidchi conatechoir, & asbeirsom ‘is laib & aidchib dochaiter an doman.’

¶7] Dochomlai Midir iarsin dia crich & a dalta lais, & gabais Aengus gaisced immon Samain sin ar cind, & doluid isin mBruig, & foceird Aengus eisce im Ealcmar co n-ingeall 24 do dia anmain rigi lai co n-aidchi ina ferand. Anais in Mac Óc ann a lla n-isin fo cetoir & in n-aidchi d'adhaig a rigi an tiri & muindter Ealcmair dia reir. Doluid Ealcmar arabarach do faedredh a feraind don Mac Óc, & bages bada25 mora occa. Asbert in Mac26 Ócc ní leicfed a ferann uad conid reilgedh a reir an Dagda ara mbelaib fer nErenn.

¶8] Fogellat iarum an Dagda. Concertasidhe cor27 & caich amal a indell. ‘Is lasin n-oclaech sa a feacht sa a ferand as da reir seo’, ol Ealcmar. ‘Is deithbir ón,’ ol an Dagda; ‘ro slecht do28 baegholsa29 llo sidhe & caíncomraic. Tartais do ferann ar th'anacal, ar ba caime lat do ainim oldas do thír, & rot biasu tír limsa chena, nábó hingoiri duit oldas an Brug.’ ‘Cia hairm son?’ ol Ealcmar. ‘Cleiteach,’ ol an Dagda, ‘cusna tri tirib fil ime, {YBL column 987} do macraid gach día isin Bruig ar do belaib oca cluichi, la hurthorad Boindi do thomailt duit asin ferann sa.’ ‘Is maith,’ ol Ealcmar, ‘dogentar samlaid,’ & beirthi i n-imirghi a Cleitech. lar sin dognith dún and lais, & anais an Mac Óc isin Bruig ina ferand.

¶9] Iar sin doluid Midir dia bliadna do aithreos a daltai don Bruig, co fairnic an Mac Óc for30 duma Sidhe an Brogha a llau na Samna, & na dí macraid ara belaib oca cluichi isin Bruig, & Ealcmar fora duma Cleitich alla andes oca ndeicsin. Astui debaid itir na macu issin Bruig. ‘Nirod gluaisea,’ ol Midir


p.148

frisin Mac Óc, ‘fo dháig Ealcmair, arnara torbara a mmagh. Ragadsa do edargairi etam.’ Luid iarum Midir, & níbó reidh dó a n-edarscarad. Doleicidh31 bir cuilind do Midir, co tobert a lethshuil asa chind ocon edargairi. Doluid Midir & a lethshuil ina durn docom an Meic Óic, & asbert fris: ‘Ní má tudchadhsa do fhis scel uait, conam fil fo athais, sech ní rochim fon ainim a tir doroacht do imchaisin, & a tir oa tudchadh ní róás in fecht sa.’

¶10] ‘Bidh gó son,’ ol an Mac Óc. ‘Raghasa có Dían Cecht co tudchaid dot íc, & bid lat do ferand fodein & bid lat an ferand sa, & bid slan do shuil cen athais cen ainim airi.’ Luid an Mac Óc co Dian Cecht ‘co ndeachaidis32 liumsa,’ ar se, ‘do tesarcain mo aidi ro cailled dia Samna isin Bruig.’ Doluid Dían Cecht & icais Midir corbó slán. ‘Is maith mó turas ifeachtsa,’ ol Midir, ‘o rom icad.’, ‘Bid fir ón,’ ol in Mac Ócc. ‘Ansu sund co ceand mbliadna co n-aicter33 mo fiallachsa & mo muindtersa & mo theglach & mo ferand.’

¶11] ‘Nocho n-anab34,’ ol Midir, ‘acht minam bé a lógh airi.’ ‘Cid logh ón?’ ol an Mac Óc. ‘Ni hannsa. Carpad bus fiú .uii. cumala,’ ol Midir, ‘& deichealt mo dingmala, & ingen bus ailldem a nEirind.’ ‘Ata liumsa on,’ ol an Mac Óc, ‘an carpat & in deichealt bus dingmala duit.’ ‘Atá dono,’ ol Midir, ‘inn ingen doroscai di ingenaib Ereenn ar chruth.’ ‘Cissi airm i tá?’ ol an Mac Óc. ‘Atá la hUltaib,’ ol Midir, ‘ingen Ailella, Edain Echraidi ingen ríg na raindi airtherthuaiscertaighi na hErenn, is i as cainem & is minem & is morailldem a nErinn.’

¶12] Luid in Mac Óg dia cuinchidh co mbaí a Muigh Inis og tigh Ailella. Ferthai failti friss, & anais teora haidchi and. Raidhis a aitheasc & sluindti ar cenel . Asbert ba do chuindchid Edaine doluid. ‘Nis tiber deit,’ ol Ailill, ‘dágh ní rochaim bá fort ar suiri do cheniul, ar med do cumachtai & cumachta


p.150

th'athar. Cach a dénai frim ingin do meboil ni rochar fort itir.’ ‘Níba hedh ón,’ ol an Mac Og, ‘nois ciursa35 díttso fó chetoir.’ ‘Rod bia son,’ ol Ailill. ‘Findamni uaitsiu,’ ol an Mac Og. ‘Ni hannsa,’ ol Ailill. ‘Dá magh dég do shlaidhi uaidsiu damsa im ferandsa do neoch fil fo dithraib, & fedaib, co rabad do grés fri geilt do ceithrib & fri trebad do dainib, fri cluichi & ceiti, fri dab & dunadha indtib.’

¶13] ‘Dogentar,’ ol in36 Mac Óg. Dothaet dia thig, & caínis a imnead frisin Dagda. Dognither la suide .xii. mag do shlaidhi a n-aenaidchi a ferand Ailella. It e anmanda na muigi ann so .i. Mag Macha, Mag Leamna, Mag nItha, Mag Tochair, Mag nDula, Mag Techt, Mag Li, Mag Liné, Mag Murthemné. O doronadh tra ind opair sin lasin Mac Óg, {YBL column 988} luid dochum Ailella do chuindchid Édaine. ‘Níis bera,’ ol Ailill, ‘co ruga da primusce déc asin ferand sa docum mara do neoch fil a tibradaib & mointib & seiscnib, do thabairt thoraid o muirib do thuathaib & cenelaib, do thirmugudh thiri & talman.’

¶14] Doluidside dono dochum an Dagda do chaíniud a imnid fris. Dognith la suidhi da primusce déc do dirghiudh dochum mara a n-aenaidchi iar sin. Ni haicesa and riam co tici sin. It e anmanda 'na n-usce .i. Find & Modornn & Slena & Nas & Amnas & Oichén & Or & Banda & Samair & Lóche. Ó ro scachadar tra na hopra sa, doluid an Mac Og do acallaim Ailella do chuindchid Etaine chuici. ‘Niss bera conda dergle, ol niam biasa ní di maith na hingine iarna breith daitsiu acht a rrus fo cedoir.’ ‘Cid condaighi chucum a fecht sa?’ ol an Mac Óg. ‘Condaigim’, ol Ailill, ‘comthrom na hingine damsa deór & argad, ar is i sin mo chuid dia lóg; an ndorignisiu co sé, dia claind & dia chenéol a torbai.’ ‘Dogentar,’ ol in Mac Óg. Fochres for lar thigi Ailella, & dobreth a cutromu airi37 dé ór & argad. Forfhacbad and índmasin la hAilill, & birt Mac Óg Edain lais dochum a thighi.


p.152

¶15] Ferais Midir failti frissin daim sin. Foidh Etaín la Midir in oidchi sin, & dobreath dechelt a dingmala & a carpad do arabarach & ba buidech dia dalta. Anais iarum bliadain lain isin Bruig a fail Aengusa. Dochoid Midir dia chrich dia bliadna do Brigh Leith, & birt Edaín leis. Asbert an Mac Óg fri Midir in la luidhi uadh: ‘Faitchius38 duit frisin mnai na mbere lat fo diach na mná uathmairi amaindsi fil ar do chind co meid fis & éolus & cumachtai feib ro ngab a cenel,’ ol Aengus. ‘Sech ata mo briatharsa & mo comairghi fria ar Tuatha Dé Danann’ .i. Fuamnach bean Midir di claind Beothaig meic Iardanel. Ba gaeth & ba trebar & ba heolach hi fis & cumachtai Tuath De Danann, ar bá Bresal drui roda alt co n-arnas do Midir.

¶16] Feraisi failti fria a fer .i. fri Midir, & raidis an ben már di brian friú. ‘Tairsiu, a Midir,’ ol Fuamnach, ‘coro thaispenar39 duit do tech & do thechta feraind cona dá cathair ingen in40 rig dom aithis.’ Dorochell Midir la Fuaimnig a ferand n-uili, co tarfaid do a dliged & do Edain, & dobert Édain dorisi fri Fuaimnigh iar sin. Luidh Fuamnach reimib isa teach cotalta i codlad, & asbert fri hEdain: ‘Suide somna i tudchadh.’ Amal dofeisigh Edain isin cathair for lar an taigi nos ben Fuamnach co fleiscc caerthinn corcrai41 co nderna & lind n-usci dí for lar in tighi, & dothaed Fuamnach coa42 haite, co Bresal, & do leic Midir in tech don usciu dorigni do Édain. Baí Midir iar sin cen mnaí.

¶17] Doghni tes in tened & ind aeoir & combruith na talman imfortacht ind usci co ndernai cruim din lind ro baí for lar in tighi, & dogní iar sin cuil corcrai don chruim sin. Ba meid ceand fir as chaineam ro baí isin tír. Ba bindi cuslendaib & crotaib & cornairib fuaim a foghair & easnad a heiti. Doaitnidis a suili amal lega loghmara isnaib reib doirchib. Arghaireadh itaidh & gortaidh do neoch a boladh & a blath ima teighedh. No ícadh saetho & gallra & teadmanda fursitin na mbraen foceirded dia heitib dinni imma theighedh. Coneitged & imthiged43 la Midir sechnoin a feraind amal no téiged. Arbiathad


p.154

sluagu i ndalaib & airechta i n-44{YBL column 989} dunadaib clostecht frihae & a deicsiú. Rofidir Midir rop si Etain ro boi is in richt sin, & ni thuc mnai cen ro boi an chuil sin ina comaidecht, & arambiathadsom a deicsiu. Contuiled fria fogur, & dofusced in tan dotheighedh chuici nech nachad caradh.

¶18] Doluid Fuamnach do athreos Midir iar tanaib, & dolodar na tri dei Danand lé dia comairghi .i. Lugh & Dagda & Oghma. Ferais Midir athcosan mor fri Fuamnaig, & asbert fria na ragadh uadh mane beith nert na comairghi dodoucsat. Asbert Fuamnach nabad aithrech le in gnim doghene, ar ba ferr lé in gnim maith di fein oldás dia seitché, & cebedh si maigen a nÉre a mbeith, ni biadh acht oc aimles Édaine cen no mbeith a mbíu, ciabadh hé richt a mbeith. Dobertsi dicelta mora & tecosca45 [gap: extent: two letters]ndé o Bresal Edarlam on drai do indarba & focrai Edaine o Midir, air rofhidirsi an chuil chorcra ro baí ic airfidedh Midir rob sí Édain, fo dhaigh ná rochar Midir mnaí in tan atchidh an chuil corcrai, & níba sam ceól na hól na longadh in tan nach aicedh & nach cluinedh a ceol & a foghar. Fogluaisi Fuamnach gaeth n-ammais & druidechta co tarfaided Édain o Brig Leith, cona hédadh barr na bili na tulach na dingna forsa n-airsed i nÉre co cend .uii. mbliadna, acht for cairgib mara & for trethnaib tond & imsnam an aeoir, conda tarla dia .uii. mbliadna for imbel i n-ucht an Meic Oic for duma an Broga.

¶19] As i airm asbert in Mac Óg: .r.46

in Mac Óg

'Fo chen Edain imtechtach imnedhach adrualaidh mórgaibthiu la gaithi Fuaimnighi. ní fuair fos na subae do thaebu tairisi fri Midir muindteras me fein fomruair gnimach co sluagaib sochaidhi slige dithrebé diupa ná domna imorchraid n-indbaissa Ailella ingini is digbal dimuin conid do dibel truag domainig iar tain fo chean f.o.c.e.n.

¶20] Ferais an Mac Óg failti frisin n-ingin .i. frisin cuil corcrai & dosnimthasa i llai a broit fria bruindé. Nó beir docom47 a thaige & a grianain co seinistrib soillsib fri teacht as & ind, &


p.156

dobreth tlacht corcrai uimpi, & no himchuire in grianán sin lasin Mac Óg cach leth no theigedh, & ba hand contuiled cach n-aidchi oca comaidecht do airic menman, conda táinic a sult & a feth, & no línta an grianan sin o luibib boladhmáraib ingantaib, combo dhe do forbredsi 48 do bolad & blath na luibhi sainemla loghmairi sin.

¶21] Adcuas do Fuamnaig a ngrad & an miadh doradad di lasin Mac Óg. Asbert Fuamnach fri Midir: ‘Congarar deit do dalta co ndernta corai frib dib línaib, & co ndechas for iarair Édaine.’ Dothaed techt co Mac nÓc o Midir, & luidis 49 dia acallaim, & doluid Fuamnach timcheall colleic co mbaí isin Bruigh, & dobert an athaig cedna fo Édain condo bert asan grianan foran imluamain 50 forsa roibe ríam, co cend .uii. mbliadna fo Erinn, conda timart athach gaithi ar troige & lobrai & conda chorastar for cleithe thighe la hUlltu i mbatar ic ól, co torchair issin n-airdigh n-óir ro baí for laim mna Édair in cathmiled o Inbér Chichmaine a coiced Concobuir, condo sloicsidhe lassin dig bai isin lestur coimperta di shuide foa broind combo hingen iar tain. Dobreth ainm dí .i. Edain ingen Édair. Di bliadain déc ar mili tra o gein tuiseach Edaíne o Ailill cosin ngein51 déigenach o Edar.

¶22] Alta iarum Édain óc lnbiur Chichmuine la hEdar & .l.a ingen impe di ingenaib tuiseach, & ba heiseom nodo biathad & no eidedh ar comaidecht Édaine do grés. La n-and doib a n-ingenaib uilib isind inbiur oca {YBL column 990} fothrucadh co n-acadar in marcach isin magh chucu don usciu. Ech dond tuagmar forran52 forlethan casmongach caschaircheach foa suidé. Sidhalbrat uaine i filliud immé, & lene fo deirgindledh uime, & eó oir ina brat rosaidhed a gualaind for cach leth. Sciath airgdidhi co n-imiul oir imme fora muin. Sciathrach airgid and, & tul n-oir fair, & slegh coicrind co fethan oir impé o


p.158

irlonn co cro ina laim. Folt findbuide fair co edan. Snithi oir fria édán conna teilgeadh a fholt fo aghaidh. Assisithar sist forsin purt oc déigsin na hingine, & ro charsad na hingena uile. Conad ann53 asbertsom in laid seo:

¶23]

    1. Etain andiu sund amné.
      óc Sídh Ban Find iar nAilbe.
      eter macu beca dí.
      for bru Indbir Chichmaini.
    2. Is í ro ícc suil an rígh.
      a topor Locha Dá Licc.
      is si asibedh sin digh.
      la mnaí Edair a hairdigh .
    3. Is tria hagh dosib in ri.
      inna eonu di Theathbaei .
      & baidfidh a dha each.
      i lind Locha Da54 Airbreach.
    4. Biat imda coicthe ili.
      triat agh for Echaidh Midhi
      beidit togla for sidhib.
      & cath for ilmilib.
    5. Is i ro laigedh is tír.
      is si arcosnai in rígh.
      is i Be Fhind friss doghair.
      is i ar nEdain iar tain.
    6. E.t.ain.

Dochuaid uaidib in t-oclaech iar tain, & ni fhedadar can dodechaidh vel cid dochoidh iarum.

¶24] O rainic an Mac Óc do acallaim Midir ní fornic Fuamnach ara chind Midir,55 & asbert fris: ‘Bréc dorat an bean imond, & dia n-ecastar di Etain do bith i nEre &56 raghaidh do denum uilc fria.’ 57 ‘Ata Etain isin Bruigh ocom thighse o cíanaib isin deilb a tarfas uaitsiu & bes as chuici forobairt an bean.’


p.160

¶25] Dothaet an Mac Óc dia thigh fora chulu co fairnic a grianan glainidhi cen Édain and. Imsosoi an Mac Óc for slicht Fuamnaigi, co tarraidh for Aenach Bodbgnai og tigh Breasail Edarlaim in druadh. Fosnopair an Mac Óg & benaid a cenn dí, & dobert lais an ceand sin co raibi for brú an Brogha.

¶26] Acht cena is ed islicht58 a n-inud aili conadh la Manandán ro marbsat a ndís .i. Fuamnach & Midir, a mBrig Leith, dia nd-ebradh:

    1. Fuamnach baeth bá bean Midir.
      Sigmall is brig co mbilib .
      a mBrig Leith, ba lathar lán.
      ro loiscet la Manannán.

F.I.N.I.D.

p.162