Corpus of Electronic Texts Edition
Background details and bibliographic information
Instructio Pie Vivendi et Superna Meditandi
Author: [unknown]
File Description
John MacKechnieElectronic edition compiled by Beatrix Färber , Caoimhín Ó Dónaill
Funded by University College, Cork and
The HEA via the LDT Project
1. First draft.
Extent of text: 44240 words
Publication
CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of the Department of History, University College, Cork
College Road, Cork, Irelan—http://www.ucc.ie/celt (2015) Distributed by CELT online at University College, Cork, Ireland.
Text ID Number: G206008
Availability [RESTRICTED]
Available with prior consent of the CELT project for purposes of academic research and teaching only.
Copyright for the printed edition rests with the Irish Texts Society. The electronic edition was compiled with the kind permission of the copyright owner.
Notes
You can purchase the book containing this text via the ITS website (http://www.irishtextssociety.org/). Click on the link to the RIA shop.
Sources
Manuscript source- London, British Library MS Add. 11809, fo 40a1 to 63b1.
Edition- See below.
The edition used in the digital edition- Instructio Pie Vivendi et Superna Meditandi. John MacKechnie (ed), first edition [vii + 229 (vol.1); plus appended glossary 1-8; xii + 112 pp. (vol. 2)] London ([1927] 1946) Irish Texts Society. Irish Texts Society [Cumann na Scríbheann nGaedhilge]. , No. 29
Notes
Volume 1 was published in 1933 and contains the Latin text from Paris, Mazarin Library MS 984, on pages 1–101, which has not been captured. Volume 2 contains the English translation.
Encoding
Project Description
CELT: Corpus of Electronic Texts
Sampling Declaration
The present text represents even pages 107–229 of the volume. All editorial introduction, notes and indexes have been omitted.
Editorial Declaration
Correction
Text has been proof-read twice.
Normalization
The electronic text represents the edited text. Corrections supplied by the editor are tagged corr sic="" resp="JMK".
Quotation
There are no quotations.
Hyphenation
When a hyphenated word (hard or soft) crosses a page-break or line-break, the page-break and line-break are marked after the completion of the hyphenated word.
Segmentation
div0=the text; div1=the chapter.
Interpretation
Names are not tagged, nor are terms for cultural and social roles.
Canonical References
This text uses the DIV1 element to represent the section.
Profile Description
Created: By an unknown translator
Date range: c. 1450–1600.
Use of language
Language: [GA] Text is in Classical Modern Irish.
Language: [LA] Notes are in Latin.
Language: [EN] Editor's notes are in English.
Revision History
Corpus of Electronic Texts Edition: G206008
Instructio Pie Vivendi et Superna Meditandi: Author: [unknown]
Instructio Pie Vivendi et Superna Meditandi
p.107
{MS folio 40a1}Do sdaid agus d'eisiomlair in chuirp amuich
Dona cethri síthaibh dligheas in duine
5]
Do ghradh na námhad
Do cheithri labharthaibh Dhia
Do cheithri fechsanaibh in duine
Don t-shilleadh
Don eisteacht
10]
Don bholtanughadh
Don labhairt cono in duine
Dona tri seirbhisibh dligheas
Don bhreithemhnas nach indenta
Don tost
15]
Don chraes
Don druis
Don taghall
D'aibid in chuirp
Do choimhéad in chroidhe
20]
Don dimus
Don ghlóir dhimhain
Don tnuth
Don inmhe
Don t-shaint
25]
{MS folio 40a2}Don fheirg
Don fhuath
Don toirrsi
Don leisgi
Don mhi-dhóchas
30]
Don aithis do-bherar do Dhia: do-thuicsin reimh-fhighrach
Chrisd
p.108
Dona faidhibh agus do Chrisd
D'fhiadhnaibh Chrisd
Do bhriathraibh Chrisd
D'oibrighthibh Chrisd
5]
Do bhunait Chrisd agus dona tri baramhlaibh
Do shecht sacraimintibh na h-eaglaisi
Don phurgadóir
Don eiseirghi
Do lá na breithi
10]
Do phianaibh ifrinn
Don chonach shuthain
Do radh in chreidimh
Do thech na h-urnaighthi
Don chlaustra
15]
Don chaibidil
Don phroinntigh
Don choidilthigh
Don t-shaethar
Do dhul na sligheadh
20]
Don tighghalair
Mar dhleaghaidh na naeimh d'iarraidh
Don Oigh Bheannuighthe agus don fhaisidi
Dona h-ainglibh naemhdha agus do chesadh Chrisd
Dona h-uasal-aithribh agus dona faidhibh agus d'édaighibh
25]
na suailci
Dona h-apstolaibh agus don ghradh
Dona mairtiribh agus don fhoighide
Dona confisoribh agus do dhaenacht Chrisd
Don mheiscdi spioradalta
30]
Dona h-oghaibh agus do bhunadas Chrisd
Dona tinnluicthibh dhiadha
Do bhuidhechas agus do mhiangas in ghrasa neamhdha.
{MS folio 40a1,18}Quoniam in felici capcione Domini sum reclusus
.i. o 'taim a mbraighdinus nemhchonaich mu Thighearna, agus
nach féadmaid labhairt re chéile, do ullmhaighis duitsi slainti
shocamhail is tarbhaighi na beith ar aon lathair duinn. Uair
5]
da mbeith uair ann budh ched duinn beith fare chéile, dobudh
annumh in uair sin agus do bheith si ni budh ghirra na mar
bhudh mhian lind, corob aire sin do scriobhas in tegasc cumair
tarbhach so duit do bhreith do bheathadh co trocaireach ass
agus ag smuainedh na neithedh n-ard. Laibheorad co cumair
10]
trit in tegasc so ritt, gach uair bhus toil agus bhus mian let.
Da fechair in tegasc so co glicc, do ghebhair ann mar do bherair
do bhetha as co sidhchanta agus co h-umhal, seirbhiseach,
egnaidh agus fétfair do bhesa do chruthughadh co sgiamhach
agus do cheadfadha astigh agus amuigh do choimhéad {MS folio 40a2,22}
15]
co h-egnaidh agus in creidimh kathóilica do choimhéad co
daingin agus bidh fein glic in gach inad sa mbeir agus iarr
na naeimh agus na spiorad neamhdha gu dingmhala agus smuain
premha agus substaint na diadhachta maille re gairdiughadh
agus buidhechas gnaith do bheith agad tinnluicthibh agus
20]
an conach neamhdha do shanntachadh co lasamhain. Agus
mar shásfaidtear thu an comhradh spioradalta so, na h-iarr
misi do bheith ar lathair ni is mo, or ni fheadaimsi labhairt
ni is ferr agus ni is brioghmhaire na in comhradh so dodt
athnuidhicheadh do shir a ngradh agus a cengal t'fhir phosta
25]
ghradhaigh ro-mhilis fein. Corob aire sin guidhim co cobhsaidh
anois tu co freagair me co gniomhach is na neithibh so agus
adubhruis co minic gur mhian let mo chomhradhsa, o 'taim
ag tabhairt do mhiana duid anois.Do sdaid agus d'eisiomlair in chuirp amuich.
30] DE EXTERIORI CONVERSIONE .i. DO SDAID AGUS D'EISIOMLAIR IN CHUIRP AMUICH labhras in chaibidil so.
Audi filia et vide et inclina aurem tuam et obliviscere
p.110
populum tuum {MS folio 40b1}et domum patris tui et concupiscet rex
decorem tuum .i. eist a inghean, agus fech agus claen do chluas
agus dearmuid do phopal agus tech th'athar agus sainndeochaigh
in ri do mhaisi. Is e do fhreagrasa cor choimhlinais na briathra
5]
so. Adubhairt an inghean, do eisdeas ac tabhairt umhla do
thegasc na slainti, agus agum ullmhughadh fein do dheanamh
neith mhaith. Do chonncas damh fos gach ni talmhanda do
bheith brisc folamh diomhain agus do fhágbhas iad agus do
chuadhas a n-ord agus do chlaechluigheas mh'édach a n-aibid.
10]
Do chlaenas mu chluas chum na h-umhla, agum chur fein fana
prelaidibh. Do dhearmudas mu phobul agus tech mh'athar
agus do threigis mu thir agus mo thuistidhi agus mu ghael aga cur
a ndimbrigh ar Dhia. Cad ta agum anois acht beith am inghin
ag Dia, agus Rí na rígh do t-shanntachadh mu mhaisi? Ataimsi
15]
agad fhreagra, ar Bernard, or is iad sin comharthadha agus
taisgelta na h-eisiomlara amach, agus is beac iad no ni fhoghnaid,
muna dearnair athnuaidheachadh spioradalta ort fein astigh
do ghnimh agus do bhésaibh. Gurob amhlaidh sin shaindteochas
in Rí is glormhaire foirm naid clanna na ndaine an mhaisi
20]
luachmhor so co firindeach, ionnas gumadh h-inairmhe tusa
idir a chlaind.
Dona ceithri sithaibh dligheas in duine sunda.
DE QUADRUPLICI PACE .i. DONA CEITHRI SIDHCHANUIBH ann so.
25] Or is h-eigin duit, madh áil let inghean Dia do radh rit, ceithri
sídha do bheith agud, mar ata, sidh Dhia ar tus agus sidh do
phrelaidedh post agus sídh do chomharsan agus do shídh fein.
Is h-eigin duit do shídh re Dia o thri modhaibh .i. na peacaigh
d'fhagbhail ar tus agus oibrighthi mhaithi do dheanumh co
30]
fearamhail agus beith marthanach fuirechair inntu, amhail
adeir in salm, declina a malo et fac bonum et inhabita in seculum
seculi .i. sechain in t-olc agus dena in mhaith, iondas co
n-aitreabhtha in talamh marthanach tre t-shaeghal na
saeghal nach eidir do aitreabhadh acht tre luaidhigheacht in
35]
oibrightheth mhaith agus tre foirfeacht na subhailci. Gurob
p.111
aire sin adeir Ysayas in t-olc do sgur agus in mhaith do dheanumh
do chaithimh maitheasa in talmhan ar bord chonaigh na gloire
suthaine. Maseadh is h-eigin gach uili locht do sgris dh'athnuaidheachadh
shídha Dhia agus beith {MS folio 40b2} marthanach co crich
5]
deighinaigh do bhethadh a n-aithrighi foirfi do pheachaigh. Is do
lucht an t-shídha so tairgeas Dia a shídh ghrasamhail fein in tan
adeir, pax vobis .i. sith maille ribh, a dhaine, do fhagaibh in
peacadh a rabhabhar cosin trath so dealaighthi mar dhainibh
choinel-baiti. Pacem meam do vobis .i. tinnluicim mu shith
10]
dhileas daibh, a dhaine, do thinnscain in mhaith agus anas
innti, or is trid in sith so beithi ar bhur furtacht co milis o
inntinn shoineannda do dheanumh na neitheth is ferr. Pacem
relinquo vobis .i. fagbhuim mu shith ag na dainibh ata foirfi
is na h-oibrighthibh mhaithi, agus is trid so do ghebhad in
15]
t-shith shuthain tre n-aitreabhaid flaitheamhnas Dhia. Is
follas as na briathraibh so mar do nithear sídhchain in anma
naemhtha re Dia. Agus don neach so adeir taircthear an
comartha síthchánda so: na daine thinnsgnas in mhaith do
dheanumh, do-bherar in sith so mar fhurtacht doibh: na daine
20]
anas co marthanach anns an maith, do-bherar in síth so doibh
do ghnath. Corob aire sin adeir, madh áil let do línadh don
t-shith, seachain uili na peacaigh agus bi co marthanach co nuici
an chrich ndeighinaigh is in maith madh ail let toil do
Chruthaidheora fein do dhenumh. Agus da ndearnair so, beir
25]
maille re Dia co milis a síth chonaich agus a ciunas indtinne.
Agus bith sith mharthanach agud red phrelaidibh agus na
len a ngniomhartha, agus na h-eisd co h-urusa a mi-bhésa agus
na sgrúd a ndroch slighthe agus na tathair a n-oibrighthi. Ma
maith a mbesa, loigh co h-umhal fona smacht agus bi co
30]
duthrachtach ina n-aithintibh, agus na h-eirigh ina n-aghaidh
ar egla truaillighthi in t-shítha agus co racha a n-aghaidh Dia
mar ainegnaidhe, os ann fhreamhaigheas na h-uile chumhachta,
or ge dearndais seachran co minic, is cóir a saeradh ar an méid
p.112
bhios ar a n-aire. Da faicir mi-chraibhdheach co minic iad,
tabhair th'aire co ndubhairt Pedar nach edh amhain is cóir
umhla do thabhairt dona dainibh mhaithi agus mhodhamhla
ar son Dia, acht dona dainibh sgailteacha do cruthughadh
5]
lais. Gin co h-airdaiged siad thú féin i n-oific na a cumachtain,
na h-eirigh ina n-aghaidh acht a n-anoir d'ardughadh trit
sin mar ughdaraibh coimhéadta dot shítha, or gebe ata fai
phrelaid, ni fhéadann se gearan ar bith do dheanumh da
leictear do co ciuin sa chlaustra gan oific: or is tre beith gan
10]
oific do gheibhid lucht in chrabhaidh fhiri síth agus ciunas
inntinde, or ni bí brigh ag an craibhtheach fhiri fana chur as
{MS folio 41a1}
a oific mar chomhuigheach no mar lucht ainfhis no
dhíomhainis, or is mar so do gheibhid siad millseacht in t-shitha
agus soinenndacht in chiunais ni is inille agus ni is socamhla.
15]
Mata blas agad ar na neithibh so, no ma roinn tú dibh, sduidear
thú féin do indtsamhlughadh riu. Bith sith agad red chomharsanuibh,
agus déana mar so .i. ma do sduidearas gradh do
thabhairt agus do fhaghbhail no thú féin do bheith blaith
so-ghradhach ris gach nduine, iomchuir eslaintedha do sheathrach
20]
co foighideach agus co toileamhail, agus na damuin agus na
tarcuisnidh ben sgailteach na fheargach, na chiuin na neimhchiuin,
na chraibhdheach na neimh-chraibhdheach, or ni fhuil
a fhis agadsa ciondas bhes sí a fiadhnaisi Dhia. Bí caoinfhuarach
ris na h-uile, agus na bith blaith re h-aen duine, agus
25]
bidh beacan do dhainibh mhuindteardha agad agus bí comhthrom
do gach aen duine agus indtsamhluigh thú féin ris in lucht
chraibhdheach agus seachain lucht an mhi-chrabhaidh agus
oibrighthi na mban ele do sheachna agus t'oibrighthi féin do
tharcuisneachadh agus tabhair síth dona h-uile, amhail adeir
30]
in salm, cum hiis qui oderunt pacem eram pacifica: cum
loquebar illis impugnabant me gratis .i. na daine ar ar bec in
t-shith do bhadhas sidhchanda riu, agus in uair do labhraind
riu do chuirdis chugam gan adhbhar. Da tegmhadh co racha
ó mhuindtearas na mban dob inmhain let o chuis résunta
35]
h-éigin, na dena fearg na comhradh gruamdha riu, ar egla co
p.113
n-inseocha fích no fearg inntu do bhuaidhreadh bhur sith.
Leig so thort co h-inill mar nach beith se ar do mhenmain,
agus tarraing uatha co mín tú féin do choimhéad in t-shitha.
or ni fhéadtar Dia d'fhaghbhail acht is in t-shíth. Na doirt
5]
mian do chroidhi fein a ngradh duine ar bith, ór rachaidh bhur
síth amugha o dhighbhail an ghradha dhíomhain dhiombuain
sin. Maseadh, na tabhair gradh do nech ele acht do Dhia uilechumhachtach.
Agus mas ail leat in gradh so do bheith agad,
ni bhéra tú ar Dia, ór ni raibhi an gradh so go lor ag neach riamh,
10]
agus masa doigh let gradh Dhia do bheith agad a cenn gradha
ele, ni rugais air mar sin. Indto co trocaireach, maseadh,
chum an ti ata ina shith fhirindeach, agus fagaibh co sidhchanda
na daine ag nach fuil in t-sith. Da ndearnair so, beidhir co
sidhchanda maille re lucht an t-shidha. Bith síth agad rit
15]
fein anois, agus is amhlaidh bhias tu, do diultadh fein, {MS folio 41a2}
agus gradh do thabhairt don bhochtaine agus don tarcuisne,
agus ma do theasta ní dibh so uaid, ni bhia sith foirfi agad,
agus, dá rabhaid na neithe so agad agus gan an gradh agad
ni tharbhaighind, ór ni hi in bhochtaine na in dearoile acht
20]
a ngradh gheinis in síth agus oilis agus choimheadás i. In
uair moitheochair anfhorlann na bochtaine agus tarcuisne
na dearoile, na criothnaigheadh do chorp agus na buaidhreadh
th'aghaidh agus na gabhadh toirrsi tu, acht togbhail chugad
maille re gairdeachais mar bhan-chairdibh ughdair in t-sídha.
25]
Ór da ndearnair murmar agus toirrsi fan mbochtaine, no
doilghis agus mi-dhingmhalacht fá dtarcuisne, rachaidh sith
agus suainmhidhi do chroidhi uaid. Maseadh, bí co h-inill,
or ni fuighir síth, da mheid saethair do dheanair chuici, da
treigir in bhochtaine agus an tarcuisne. Mas i t'indtindsi da
30]
faghbhair bochtaine bhidh agus édaigh agus tarcuisne, agus
nach ardaightear a tindlaicthibh thu, cread tharbhaigheas sin
duit a n-aghaidh do thoile, getai co síthchánda aga fhulang?
p.114
Adeirimsi air sin, bisi co h-inill agus na bith naire ort, ór do
ghébhar luach glórdha marthanach da chind sin. Or in tan
do-bheri toil sidhchanda don eiginntas, gan cunntabhairt do
ni subhailci di in tan sin. Na dena moran comhraidh a fiadhnaisi
5]
preláidedh na egnaidhi, agus na h-abair neithe arda na docamhla
ina fiadhnaisi ar egla intsechinnad na neithe so-thathaire, acht
connaibh do mhodh agus do shilens do reir in t-sídha. Or
is canamhain choitcheand in tí nach abair an ni nach innraidhte
co fuil a shith ullumh re cách. Agus madh ail let do shídh
10]
do bheith foirfi, seachain na neithe amhairseacha: na neithe
atá cunntabhartach no is follas do bheith maith, na tabhairsi
in bharamhail is mesa doibh, acht saer in t-olc agus cuir is in
taebh is fearr é. Na bith toil arduighthi t-anma féin ort
choidhchi, acht toil do dhiamhraidhthi agus th'islighthi mar
15]
nach beithea ann. Is i in bhriathar so, adeir Bernard, dlighis
gach aen fear uird do bheith ina chridhi co minic agus co glórdha
agus ina bhel co cumair tarbhach. Agus bith a fhis agud nach
dubhairt se rit beith ainfhisach arna dainibh, acht toil in ainfhis
do bheith agad .i. gumadh fearr let beith folaightheach orro
20]
na th'iul do bheith aca. Or is an gradh in fholaigh so ata gach
uili shith agus inilleas agus tharbhdhact. Agus madh {MS folio 41b1}
ail let in gradh so dodh islighthi fein do bheith agad, ni dingnir
gearan ar bochtaine na ar tarcuisne da mheid i, acht gebhair
chugad h-iad co blasta suainmheach ar son corob inntu ata
25]
gradh in t-sidha agus sith in gradha. Da ndearnar so, beidhir
at inghin do Dhia, agus is oiris t'ainmniuchadh uadha, amhail
adeir in Tighearna, beati pacifici quoniam filii Dei vocabuntur
.i. is beannuighthi lucht na sidhchana, ór is iad is clann do
Dhia et rel.
p.115
DO GHRADH NA NAMHAD annso. DE DILECTIONE INIMICORUM .i. DO GHRADH NA NAMHAD
labhras in chaibidil so.
Agus madh ail let inghean Dia co dingmhala do radh rit,
5]
is h-eigin duit gradh do namhad do bheith agud o mhoran
d'adhbharaibh agus co h-airithi o chuig adhbharaibh. An
chead adhbhar dibh: fa chomhair co leicfeadh Dia do pheacaigh
let ma do leigidhsi a peacaigh le cach. Maseadh leigsi in beacan
le cách co glic fa chomhair co leicfeadh Dia in moran letsa:
10]
or adubhairt an Tighearna, gibé leigeas a pheacaigh le neach,
co leicfi in t-Athair neamhdha a pheactha leisium. Agus bith
a fhis agad corobí so in aithrighi gherr étrom shlánaigheas na
peacaich. Gibé neach nach féadann aithrighi na saethar na
ceartachadh ar neach ele, tabhradh sé in gradh so agus bearaidh
15]
a bheatha as co h-inill. Da ndearnair na neithi so gan gradh do
namhad agad, ní fhuil greim agad orro. An dara h-adhbhar:
co feta so do radh co h-inill, dimitte nobis debita nostra sicut
et nos dimittimus debitoribus nostris .i. leicsi ar fiacha linne
mar leigmidne lenar naimhdibh. Maseadh, madh áil let urnaidhi
20]
dhingmhala do dheanumh, na bith fích ar bith ad chroidhi
ar egla co cuirfedh in t-egnaidhi adt aghaidh beith ag connmhail
feirgi do neach ele agus tú ag iarraigh maithmhighi ar Dia:
or da tucair dot uigh co glic cad do rindis féin a n-aghaidh Dia,
ní cuimhneochair cad do rinde neach ele ort. Do citer duitsi
25]
na neithe so co cruaidh, gidheadh is etrom so-iomchar duit
iad ag mes a fiach agus a luaidhigheachta. An treas adhbhar:
co ngriosa tú do namha do dheanumh maitheasa .i. do thabhairt
gradha do {MS folio 41b2} chách, amhail adeir in t-apstol, si esurierit
inimicus tuus ciba illum, si sitit potum da illi: haec enim
30]
faciens carbones ignis congreges super caput eius .i. da roibh
ocarus ar do namhaid, tabhair biadh dod namhaid, agus tabhair
deoch do da raibhi íta fair, agus da ndearnair so, cuirfir smearoide
teineadh ar a cheand .i. a indtinn do lasadh chum gradha do
thabhairt dodt oibrighthibhsi, amhail adeir in t-apstol nol
p.116
vinci a malo, sed vince in bono malum .i. na claitear tú a n-olc,
acht claidhsi in t-olc anns an maith: or is i in fhoighidi cinel
claiti is uaisli ann, ar son corobe in ti fhuilngheas is fearr
chlaidheas, agus madh áil let clai do dheanumh ar neach, foghluim
5]
fulang ar tus. Gurob aire sin nach inntuctha duit freagra
cham asaentach ar fear in aindlighe, agus na tairg a cheartughadh
mar ghné smachtaighthi o bhriathraibh geara do mhilleadh in
t-anam fa ndeachaigh Mac Dhia sa chrann cesta. Na claechlo
agus na cas t'aghaidh, na th'edan, na do shron, na do shúil,
10]
na do bhél, na do thenga ina aghaidh, acht tabhair bás don
as-aenta mar tinnsgnas si. An ceathramhadh adhbhar ina
molta duit gradh do namhad do bheith agud: óir ataid siad
ag ullmhughadh slighe na beathadh dhuit a ngradh Dhe agus
ina thoil. Agus na caraid do ní maith duit ar son do ghradh,
15]
is doibh féin théid a tharbha, óir ní chosinn tarbha d'fhaghbhail
duitsi ar son duine ele do dheanumh do thoile agus a chontrardha
sin a fhoighidi aindlighe na namhad, or is ard na tindluicthi
atá agad ar a dheanumh ar gradh Dhia. Or do-bheirid siad
tindluicthi na beathadh suthaine dot anmain in tan do-bheirid
20]
siad adhbhar na foighidi duit, amhail adeir in Tighearna, in
patientia vestra possidebitis animas vestras .i. is anns an
foighidi ghabhthai selbh dhileas bhar n-anma fein, or mar ghlanas
in t-oighi in t-iarann, agus in folcadh in bhreid, agus mar
cheartaigheas in t-shlat in deisgibal, is mar sin ghlanas foighidi
25]
aindlighe a namhad gach neach. Mar phogas an deisgibal slat
a cheartaighthi, dlighisi pog sitha do namhad do ghradhughadh
ar son toraidh na paisi do-bheir do mhaighistir duit ar a son.
Corob aire sin adubhairt in Tighearna, diligite in imicos vestros
et benefacite hiis qui oderunt vos .i. tabhraidh gradh do bhar
30]
naimhdibh agus denaidh an mhaith a n-aghaidh in fhuatha,
uair masa coir {MS folio 42a1} duit gradh do thabhairt do do chairdibh
ar son bidh agus edaigh agus sochair in chuirp, is ro-mhór
dlighi gradh do thabhairt do do namhaid ar shochair agus
p.117
ar ghloir th'anma thic ot fhoighidi agus od ghradh do Dhia.
Agus bidh a fhis agud corob conaich thú ma thuigi na neithi
so, or beidhir saer neamhghortaighthi od naimhdibh. An
cuigeadh adhbhar fa ndlighi gradh do thabhairt dod namhaid:
5]
uair do-nitear cosmhail re Dia thú is in gradh so, amhail adeir
in Tighearna, si diligitis amicos vestros tantum, quid amplius
facietis .i. cread is tarbha duit gradh do charat amhain do bheith
agud, mar bhis ac an puplican agus ag an pagánach, ór ní
fhuil ann sin acht fiacha aga cuitechadh, gidheadh gibé
10]
ghradhuigheas caraid agus namhaid ar gradh Dhia atá cosmhail
re Dia féin: uair mar do-bheir Dia in ghrian dona dainibh mhaithi
agus dona fel-dainibh, is mar sin dligheas in duine namhaid agus
caraid do ghradhughadh a nDia, agus mar do-bheir sé fearthain
co coitcheand doibh, tabhraidhsi gradh do bhar cairdibh
15]
innuibh fein agus a nDia agus do bhar naimhdibh ar son Dia:
oir ni comparaid chóir don Chriostaighi lerbh ail Criosd
d'inntsamhlughadh beith cosmhail ris in paganach amhain.
Maseadh na bí cosmhail ris in pagánach amhain, acht do ghradh
do dhublughadh do chara agus do namha d'inntsamhlughadh
20]
do Thighearna féin, iondas co n-aiberthar inghean Dia co dileas
ruit, amhail adeir in Tighearna fein, grádh do thabhairt dod
namhaid madh ail let beith ad mhac don Athair ata ar nimh.
Gurob aire sin adeir in t-ochtar, ge cailgind in bhech in duine
co ngabhann aici gan dighbhadh do dheanumh di ar gradh
25]
a mela, agus mar sin in duine dhligheas gabhail aga namhaid
ar gradh na glóire do gheibh ar son a ghradha. Da reir sin
ma tai mar is mian duit, eisd co friochnumhach mar inghin
ghradhach redt Athair fein ag labhairt co h-examhail re chloinn
féin arna togha o ndroch bhésaibh.
30] DO CHEITHRI LABHARTHAIBH DHIA sunda.
DE QUADRIFARIA LOCUTIONE DEI .i. DO CHEITHRI
LABHARTHAIBH DHIA labhras in chaibidil so.
Oir labhraidh sé o cheithri modhuibh .i. tre ghortughadh
agus trid na prelaidibh agus trid na senmoraibh .i. trid in sgribtur,
p.118
agus on spiorad mholta do-bheir se is in inntinn. O ghortughadh
ar tus .i. o ghalar {MS folio 42a2} agus o dhoilghis agus o thriobloid chuiris
se chugad ina teachtaire fhirinneacha fhoillsigheas duit corob
coir tarcuisne do thabhairt ar an mbethaidh so a fuilmid, atá
5]
lan do bhochtaine agus do dhoilghis agus in bheatha shuthaine
atá lán do shaidhbhris agus do chonach do ghradhughadh.
Maseadh, fulaing in doilghis abhus co foighideach maille re
buidheachais, agus freagair do Thighearna co buidh mar do
rinnde Iob in tan adubhairt, auditu auris audivi te .i. do chuala
10]
thu, a Thighearna, o eisdeacht mu chluas, agus ataim agam
tathair fein a n-aithrighi ar mu bheith am luaithreadh dhearoil
a ngruamdhacht na triobloidi agus in ghalair: agus gabh chugad
corob í in tarcuisne is ardughadh agus is anorughadh duit a
ngradh Dhia, amhail adeir in Tighearna fein, ego quos amo
15]
arguo et castigo .i. is iad lucht mu ghradha smachtaighim agus
ceartaighim do ghreas, amhail adeir in Tighearna trid in egnaidhe,
a mhic na bi dearmadach a tegasc agus a ceartughadh do
Thighearna fein, agus na cuireadh ort acht maille re h-umhla
in tan do dhéana sé in ceartughadh so ort, ór is é in ti is annsa
20]
lais cheartaigheas sé agus in mac ghabhas chuigi is é ghortaigheas
se. Corob aire sin tuictear gach airdi ghortaigheas se thú,
corob í in méidi sin is ionmhuin lais thu. An dara modh: do
labhairt na prelaide, uair labhraidh in Tighearna rit trid in
prelaid agus trid in comharsain, agad thegcosc agus agad ghuidhi
25]
agus agad cheartachadh agus agad ghriosadh do reir eisiomlara
chum maitheasa do dheanumh. Agus denasa seirbhis do reir
umhla agus duthrachta is na neithibh so, amhail adeir in
Tighearna, qui vos audit, me audit .i. in ti eisdeas sibhsi
is misi eisdeas se, amhail adeir in salm, corripiet me iustus m
30]
misericordia et increpabit me, oleum autem peccatoris non
impinguet caput meum .i. cearteochaidh in fíren me is in trocaire
agus cainfidh se me, agus ni mhéitheocha agus ní ghairdeocha
ola in pheacaigh mo chenn, mar atá bladhmann luchta in mholta
bhreigi bhis a' cur na ndaine mborb ar seachran, or ni
35]
ghairdeochadh m'indtinn agus ni threigibh m'oibrighthí
p.119
ionmholta da mblas fhallsa. An treas mhodh a labhraind
se: trid na senmoraibh agus trid in scribtur ndiadha, agad
ghuidhi agus agad theccosc agus ag seoladh seachanta {MS folio 42b1}
na locht agus denta na n-oibrighthi ionmholta agus mar
5]
iarrtar agus meaduightear na subhailci agus mar do-bertha
gradh agus gnathughadh don urnaidhi agus dona smuaintighibh
naemhtha. Agus cuir cluasa do chroidhi co friochnumhach
chucu sin agus connmhaid co neamh-dhearmadach na neithe
sin, amhail adeir in Tighearna, qui ex Deo est, verba Dei audit
10]
.i. gibe is mac do Dhia eisdedh se a bhriathra co maith. Agus
nocha don eisdeacht ammuich amhain tuictear so, acht don
eisdeacht astigh leis a cuir a chluin se a n-oibrighthibh fhoirfi,
amhail adeir in Tighearna, beati qui audiunt verbum Dei et
custodiunt illud .i. is beannuighthi in ti eisdeas agus choimheadas
15]
briathra Dhia. An ceathramhadh modh a labhrann se ris
in anum naemhtha: a' cur a smuaintighidh thoilemhla fein
ina indtind, agus ag dortadh a ghradha féin ann agus ag
tarcaisniughadh na neitheadh talmhaidhe dho. Agus trid fein
labhras Dia is in modh so: ac tabhairt blasa a ghradha a croidhi
20]
in duine, agus aga ghriosadh chum na neitheadh naemhdha
chum a inntinde do bheith comhnuightheach a toil agus a
silleadh a Thighearna, amhail do ghell in Tighearna tre Ose
faidh in tan adubhairt, lactabo eam et ducam in solitudinem
et loquar ad cor eius .i. do-bhearad bainde dom inghin agus
25]
treorochad is in fasach hi, agus laibheorad chum a croidhi.
Tusa iomorro, a inghean bhuidh, ma do shasadh tu riamh o
bhainde mhilis a sholaissum, agus do chualais a ghuth so-mhilis,
cuir aris foi cluasa do chroidhi da eisteacht. Abair
maille ris in faidh, audiam quid loquatur in me Dominus Deus,
30]
quoniam loquetur pacem .i. eisdfid in sith laibheoras mu
Thighearna rim, or is e in sith agus in ciunas is in inntinn
p.120
lb>eisdeas he as comhartha do theacht Dhia chugaind. Agus is
ona modhaibh sin is ineisdeachta duit in Tighearna ag labhairt
riut, agus ni h-eisdeacht amhain dob ail leis uait, acht faicsin
agus eisteacht, a inghean bhuidh.
5] DO CEITHRI FECHSANUIBH IN DUINE annso sis bud desta.
DE QUADRUPLICI VISIONE .i. DONA CEITHRI FECHSANAIBH DHLIGHEAS IN DUINE.
Fech soir ar tus, agus fech siar aind sein, fech budh thuaidh
agus fech budh dhes .i. fech soir a' cuimhniughadh do
10]
gheineamhna is in domhan so lán do dhoilghis agus do ghalar
agus do dhochraidheacht {MS folio 42b2} agus d'anfhorlann agus do
dhochair no diomhaine ele. Or ca fuil aen ni sochraidh na
so-ghradhach ad chorp da mbearthar in beacan croicind ata
aga chumhdach amuich de, no da ndeluighthear uile ris e, oir
15]
bheadh se so-fhuathuighthi ro-dhochraidh? Agus fech aris
cad thicfas as do chluasaibh agus as do shuile agus as do bhél
agus as do shroin agus as t'fhinnfadh agus as do chorp uile,
agus bith a dheimhin agad nach tic aen ní acht salchar, agus
dochraidheacht agus crumha agus piasta agus breantas do-choidreabha
20]
agus mila agus snedha is fath umhla agus dearoile
do nech. Gorob aire sin adeir in faidh, humiliatio tua in medio
tui est, Israel .i. ata adhbhar th'umhla ad mheadhon fein, a
dhuine. Maseadh, a thalubh tharcuisneach agus a luaithreadh
chir-dhubh créad is adhbhar dimais duit? Ma tuicidh do chre
25]
dhochraidh fein ag inntogh chum luaithridh, agus nach rachair
tar mhes th'aibriscdheachta fein ag deanumh breigi agus dochais
agus dimais innut fein astigh, acht dochraidheacht do chuingill
dhearoil fein do thuicsin do shuile th'inntinne agus beith
marthanach a n-umhla fhirindigh do ghnath, do-ghenair or
30]
deallradhach luachmhor don ailech agus don othrach dhochraidh
ata innut astigh. Is e so in t-or sochraidh so-ghradhach
bhearthear o lamhaibh na n-aingel da choimhéad is in cisti
neamhdha. Ar tuicsin na neitheadh so, dena umhla fa laimh
chumhachtaigh Dhia iondas co n-airdeocha se thu lá na breithi,
p.121
quia omnis qui humiliatus fuerit erit in gloria .i. beth gach
uile neach umhal is in gloir mharthanaigh. Fech siar anois
ac tabhairt do chrich dot uigh co friochnumhach agus smuain
a adhfhuathmhaire: beidhir ar mbanadh agus ar ndubhghormadh
5]
agus ar n-odhradh, do shula agus do chluasa arna
fadhbhadh on eisdeacht, agus do shron ar coireadh agus do bhel
agus do thenga agus do sgornach arna tachtadh agus arna
fasgadh co neimh-fhechsanach don bhás mhi-chairdeamhail,
agus do lamha gan tadhall agus do chosa gun cheimniughadh,
10]
agus do chorp uili mar chep mbreincech do nach dentar ni,
ar mbrenadh agus ar lobhadh, agus fuicfidhthear e ar a ghrain
o gach uili charuid agus chomharsain agus cuirfidhthear fan
talmhain hé co domhain ar egla in aeir do thruailliughadh uadha,
agus dicuirthear é da ithi dona crumhaibh. Madh ail leat
15]
na neithe so do smuaineadh od chroidhi co comhnuightheach
agus odt inntinn co sir-chuimhneach, biid urusa let na peacaidhe
agus na neithe talmhaidhe agus aimseardha do tharcaisniughadh.
{MS folio 43a1}
Fech anuis don taeibh adtuaidh, agus smuain pian ifrinn,
agus in caineadh suthain, agus in dorchadas tiugh ro-mharthanach,
20]
agus in fuacht nach eidir d'fhulang na do sheachna,
agus gnuisi adhfhuathmhara na ndemhan neimhneach, agus
piasta agus naithreacha nimhe ag sír-chreimh agus ag
sír-chognamh chaich, agus na crumha nach tair, agus in teine
nach múchar, agus na dochair di-airmhe ele. Is ann sin ata
25]
in bás gan bas, agus in chrioch gan crich, agus in esbaidh gan
esbaidh, agus gach aen do-bheir dochar ann, ni chorthar agus
ni sgithighthar e, agus in ti ara corthar, ni fhéadann bas
d'fhaghbhail, oir teithigh in bás ona damunntachaibh. Is
ann sin ata in caineadh do-fhulaing, agus crioth agus cognamh
30]
do-chriochnaidhi na fiacal, agus lisdacht gruama agus tremurghnaith.
Maseadh, bidh egla do-mhesda na pian so do shir
ort, agus na tabhradh gairdeachas na subhachas da mhéid
ort mi-chuimhne an bhais bheo do bheith ort. Agus ma fhuarais
grasa h-eigin, bith a egla ort nar oibrigheas astu co neimh-dhlistinach:
35]
agus ma do benadh do ghrasa dit, bith a eagla
p.122
ort co tuitfir co luaith: ma do inntodhar do ghrasa chugad
co nua, bith egla a millti aris ort agus co ticfaidh duit ni budh
mhesa. Agus bith a fhis agad corob conaich beidhir, ma tai
arnad linadh ona tri h-egla so, oir is beannuighthe in tí bhis
5]
eglach do ghreas, or gibé aga fuil inntind chruaidh, tuitigh
se lena olc agus lena dhiomas a n-aigen ifrinn. Fech anuis
budh dhes ag smuaineadh dellrughadh fhlaithemhnais Dhé
agus a ghairdeachais. Agus smuain do shir in sith agus in
ciunas agus in conach agus in gairdeachas ata ag muinntir
10]
thoghaidhe Dhé. Da feachair so co friochnumhach o sheicreidrunda
in chroidhi, is doigh lium co rachair do reir do spioraide
ghradhmhaire fein at inntinn co h-iomlan do reir na mbriathra
so, quam dilecta tabernacula tua, Domine virtutum: concupiscit
et deficit anima mea in atria Domini
.i. a. Thighearna na subhailci,
15]
is mor is intsanntaidhi do thabernacuil, gurob aire sin do
shanntaidh m'anumsa aitreabhadh maille rit, amhail adeir
in salm, quam magna multitudo dulcedinis tue, Domine, quam
abscondisti timentibus te .i. is mor do bhinnesaibh examhla
do fholchas, a Thighearna, fa chomhair na droingi ara fuil t'egla
20]
dhileas, amhail dhearbhas in faidh in tan adeir, quando{MS folio 43a2}
veniam et apparebo ante faciem Dei .i. budh fhollas damhsa
in ghloir so in tan rachad a fiadhnaisi aighthi in Tighearna.
Bith a dheimhin agad da tinnsgnair t'inntinn co duthrachtach
is na neithibh so, na budh trom agus na budh ghruamdha let
25]
méid treighenais, na tromdhacht shilens, na fad-fhuirechrais,
na pian, na tarcuisne, na riaghla da troma da cuirfidhthear
ort, oir budh dheimhin let a fiadhnaisi na gloire ata agad, corob
a n-aisgidh uili fhuarais hi. Or leghtar ar Iacob mac Ysac
co raibhi seacht mbliadhna a' modhsaine do chinn Racel
30]
d'fhaghbhail ona tuistighibh, agus do conncas don ghradh
sin ina aimsir ro-ghirr. O do conncas don duine a fhuair sé do
thes agus d'fhuacht agus do shaethar imarcrach ina laithibh
ro-gherra ar son mna so-thruaillighthi, cidh fa cuirfidh aen
neach a suim doghraing da h-airdi ag rochtain chum na gloiri
35]
suainmhighi do-thruaillighthi? Cainidh na peacaigh anois na
p.123
laithi agus na h-aimseara ro-dhiomhaine rucubair as ac deanumh
an pheacaidh, oir gach fad bit ina mbethaidh is airditi a
ndamnadh e. Denaid na firein gairdiughadh agus subhachas ar
son na h-umhla agus in t-saethair ghradhaigh do ronsad ag
5]
denumh aithrighi, agus ag seachna in pheacaidh agus gach
documhla dar fhuilngidar, or gach meid do laithean agus do
bhliadhnaibh tucadh doibh mar so, is i in meidi sin imdhaighthear
agus méaduighthear a tinnluicthi. In tan rachair do chaithimh
na gloiri sin, aderaid maille re gairdeachais mhor mar adubhairt
10]
Daibhidh, letati sumus pro diebus quibus nos humiliasti: annis
quibus vidimus mala .i. fuarumar gairdeachas ar son na laithean
ar umhluigh tu sinn, agus ar son na mbliadhna a facamar
na h-uilc, agus rachaidh in doilghis agus in t-acaineadh uain,
agus rachmid a flaithemhnas Dhe do ghabhail gairdighthi agus
15]
gloiri do ghréas. Da tucair so dot uigh co duthrachtach, ni
thoirseochar do chraidhi ar son fad do dhocumhlachta na cruas
do t-saethair, na dearoile do bheathadh, or nir chruaidh saethar,
agus ni fada aimsear, agus ni h-aidhbhseach bliadhna da fad na
da doilghi o faghthar conach na gloiri neamhdha. Agus bith
20]
a dheimhin agad corob lan conaich beidhir ma do thogbhais
do chroch is na ceithri neithibh so {MS folio 43b1} romaind, agus beith
do-ghluaisti cengailti indti ac tabhairt na neithe so dot aire
co neamh-chodultach o shuilibh fhuireachaire do chroidhi,
iondas co coimhéadair trit na neithe so thú fein o cach uili locht.
25]
Cuir in fheachain shoir sis anois .i. do gheineamhain truaillighthi
neamh-ghlan, agadt umhlughadh fein co firindeach. Cuir in
fheachain shiar anois do dhes .i. neamh-bhrigh do chur i ngach
uili ni, ac smuaineadh do chrichi deidhinigh. Cuir in fheachain
tuaigh don leith chlí .i. ecla pian ifrinn do bheith ort gan scur.
30]
Cuir in fheachain bo dhes suas .i. sanntughadh na gloiri neamhdha
od chroidhi co h-iomlan. Agus dena comhnaidhi mharthanach
is in croich so agus cengail co daingin ria, oir cidbe taebh da
fechfair mar so, aitreabhochar a flaitheamhnas Dhe. Corob
aire sin féadaigh a radh maille re h-indtinn lasamhain mar
35]
adeir Daibhidh is in t-salm, confige timore tuo carnes meas,
p.124
a iudiciis enim tuis timui .i. ces mo cholann dot ecla fein, a.
Thighearna, agus co h-airithi ar ecla do bhreitheamhnais
ghruamdha. Da n-osluicthir suili do chroidhi ar feadh do
bheatha mar so, ni h-eadh amhain adearar rit fech, acht claen
5]
do chluas dochum na seirbhisi.
DE TRIPLICI OBEDIENTIA .i. DONA TRI SEIRBHISIBH.
Agus is orra so is claenta do chluas, dochum na seirbhisi
firindighi nach fuil mellta. Agus narab dochum a faicsina do
thoil na ndaine do dhenair hi: agus na dena breitheamhnas
10]
idir na h-aithintibh do-ghenntar dit, agus na dena deiliughadh
idir na neithe aithinter dit .i. na fiarfuigh cread fa ndinganta
in ni aithintar dit, no cread hé re denamh, agus na dena tarcuisne
na mi-dhingmhaltacht ar an ti do ni in aithne, agus na dena
co mi-thoileamhail na maille re leisci na re contrardhacht na
15]
re mi-dhingmhaltacht, or ni fhaghair acht pian t-suthain do
chind na seirbhisi a n-oibrighthi na neithe so, acht muna fhoiri
furtacht a lor-ghniomha neach. Maseadh, bisi ullumh dochum
gach aen neich da n-aitheontar dit, agus tabhair dot uigh beith
umhal dod phrelaidibh mar Dhia ar a ghradhsan agus co caoin-fhuarach
20]
agus co milis agus co sduiderach agus co forbhfaelteach
toilemhail agus co dighair agus co h-indtinneach agus co h-anorach
duthrachtach, amhail adeir se .i. adeir an Tighearna a persain
na prelaiti, cidbe eistis misi, eistidh se sibhsi, cidbe tharcuisnighis
misi tarcuisnighidh se sibhsi. Adeir se fos, >et in auditu auris
25]
obedivit mihi .i. a n-eisteacht a chluas do rindi an t-umhal
seirbhis, oir do rinde umhla damh mar do chuala a chluas
m'aithne. Is cóir don deiscibal ghradhach a sheachna ar gach
uile mhodh a racha sé dochum oifici a n-airdeochai e, no dochum
naemhthachta an adhmholta bhreige, {MS folio 43b2} no ag iarraidh
30]
gras agus a' creid no ag tabhairt tinnluicthi, agus ac tarraing
croidhi na ndaine aenda chugad o chomhradh fhallsa, agus
ac nemh-tathair na ciontach, agus ac denamh a sheirbhis co
fiadhnach do mheadughadh a onora, agus aga thaisbenadh
p.125
fein so-ghradhaigh co fallsa agus e ag dul a n-inmhe trid fein
no tre neach eli. Maseadh bid se arna choimhéigniughadh
o umhla ghloin agus o ughduras an uachtarain. Agus da faghair
inmhe narab co tighearnamhail fhollamhnuigheas hi do reir
5]
a thoili fein. Narab dochum soláis na dochum a shocamhail
fein reachas a tighearnas, acht d'fhuireachras na tarbha
choitchinn do fein agus do chach, agus do shlainti na n-anmann,
agus muna dearnair mar sin, rachaidh tarbha agus sochar na
seirbhisi uait, oir in umhla do ni dochum suaimhnis na neithe
10]
n-aimsirdha ar do tharbha fein, ni hi is umhla ann. Agus
ma do h-aithneadh dit do rogha do dha neithe no ní is mo,
na gabh sin chugad ar son co ndubhairt rit an ní as ferr leat
fein do dhenamh, acht toil agus rogha an uachtarain. Ní
dona dainibh résunnda thuicis gach ni mhinighis in prelaid
15]
teid toirrthi na h-umhla, acht dona dainibh dhalla, nach tuiginn
a tarbha agus a sochair foirfi, corab aire sin fiarfuigheas in
prelaid dibh, cad dob ail libh do dhenamh co ndearnadsa daibh
he? Maseadh abairsi mar so, Domine, quid me vis facere
.i. a Thighearna cad dob ail leat do dhenamh damh: amhail
20]
adeir in salm, paratum cor meum, paratum cor meum .i. ata
mo chroidhi ullumh do choimhlinadh gach uile neithe aithintear
dim in prelaid do reir a thoile, cidbe slighi ghebhas mu thoil
fein: oir ni fhuil ni is saebhi don lucht uird na ceimniughadh
do reir a toili fein, amhail adeir Bernard, nach fuil re loscadh
25]
a n-ifrean acht an toil dhilis bhis ac neach, nach ail leis do threigin
abhus, amhail adeir an proverb so Bernard, nichil ardebit in
inferno nisi propria voluntas: tolle propriam voluntatem et
infernus non erit .i. is i in toil dhilis is lasair a n-ifrean, agus
togaidh an toil sin agus ni bhia ifrean ann. Is i is toil dhilis
30]
ann, in toil nach fuil coitchinn ac Dia agus ag an chomharsain.
Gemadh maith do thoil fein, is ferr do reir na h-umhla a cengal
re toil an uachtarain. Maseadh bi ni is teo agus ni 's
duthrachtaidhi a' coimhlinadh an bhreitheamhnais do chuireadh
ort na mar do bhethea as t-ughdaras fein ris in saethar cheadna,
35]
oir is ferr in umhla na an idhbairt, amhail adeir in proverb
so, melior est obedientia quam victimae. Agus is ferr duit
da reir sin, cluas do chroidhi do chromadh co duthrachtach
p.126
dochum na neithe aithintear dit, na moran oibrighthi d'idhbairt
do Dhia o dhuthracht do thoili fein: oir is ferr in da thoil {MS folio 44a1}
do choimhlínadh iona in aen toil: agus a foirbhtheacht na
h-umhla tuictear so. Gé iat na prelaiti dhligheas in umhla, is
5]
iongantach an tarbha eirghes da tabairt dona h-iachtaranaigh.
Oir is mór tarbha na h-umhla do-nitear don uachtaran, agus
is mo na sin a denamh dona dainibh chomhthroma, agus is
ro-mhó a denamh dona dainibh is iachtaraighi na tú fein. Is
si in umhla so do choimhlín Criost ac eisiomlarughadh na ndaine,
10]
or do rinne umhla da Athair co bas na croichi. Agus do bhi
sé ac modhsaine do Mhuire agus do Ioseph agus do chuaidh
se leo co Nasareth agus do umhlaigh e fein d'Eoin aga bhaistedh
agus do choimhlín se gach uili fhirendacht is in umhla. Tabhairsi
umhla dott uachtaran maseadh, agus tabhair anoir dona dainibh
15]
chomhthroma, agus umhla dona dainibh is isli. Ma do chlaenais
do chluas agus do chridhi dochum na neithe so co foirbhthi,
dearmait tech t'athar agus do phopul fein, agus is amhlaidh
do dhenair so:—ma do dhearmadais do bhésa agus do
ghnathughadh agus do cheadfadha agus toilemhain dúchusa
20]
nadura co leir, agus a claechladh co so-dhelaighthi agus tu
fein do choimhéad ona lochtaibh immuigh agus t'anam do
athnuadhughadh astigh co foirbhthi. Madh áil leat do
cheadfadha do choimhéad co duthrachtach, coimhéad ar tús
do chroidhi co foirbhfi. Gurob aire sin adeir in t'ecnaidhi,
25]
omni custodia custodi cor tuum, quoniam ex ipso vita procedit
.i. coimhead ar tus do chroidhi ina cach uili fhriochnumh os
uadha fein tic in bheatha, oir is ua dha ata coimhéad gach uili
cheadfadha.
DE AUDITU .i. DON EISTEACHT.
30]
Oir is coir na cluasa do choimhead gan mbeith forbhfaeilteach
na ullamh na fuaranach na gabhaltach na cicrach dochum
gach comhradh. Agus na h-éistedh co h-indtinneach fabhaill,
p.127
na nuadheacht diomhain ele, na crossanacht, na mi-cheadfadh,
na murmar, na ithimradh, na comhrádh saebh. Oir grisaid
lucht na n-eisteacht toileamhail na neithe ndíomhaine dochum
athroithi. Gurob aire sin adeir Ieronimus, si non esset auditor,
5]
non esset detractor .i. muna beith in t-eisteacht, ni bhiodh
in t-athimradhach. Bith a fhis agad maseadh, da ndeachmais
o eisteacht an ithimraidh nach beth se ann, or dobo ecal leo
sinne agus ar mi-rún dochrach dochum in inndechtha. Oir ní
fhuil aen ní anns an indtinn neimh-chiuin etroim sho-ghluaisti
10]
is mesa na creitimh ro-urusa do cach aen ni, agus briathra
lucht an ithimraidh do lenmhain o indtinn mheardhanta, amhail
adeir Bernard, detrahere an detractorem audire, quid horum
dampnabilius sit non facile dixerim .i. ni h-urusa leam a
bhreathnughadh cia is mo dochoir, in t-athimradh do dhenamh
15]
na d'eisteacht. Na bí do chluas, maseadh, a chailleach dhubh
ata ana mnai phósta ac Criost o 'tai si arnad choisreceadh co
foirfi, ar ti a salchadh agus a truaillighthi agus a tuitme o
Dhia ar mhian na neithe ndiomhain trom peachthach so-thathaire
so, agus seachain iad mar neimh marbhthach no
20]
mar chloidhimh da fhaebhar. Gurab aire sin adeir an t-ecnaidhi,
sepi aures tuas {MS folio 44a2} spinis ne audiant linguam nequam .i.
dena daingen don spin fad chluasaibh eadrat agus aingidheacht
in chomhraidh, agus dena cearcaill d'aithrighi agus d'ecla
Dhia timchill do chroidhi eadrat' acus cloidhimh na tri faebhar
25]
fhadhbhas tú on gairdeachas t-suthain. Agus an croidhi aithnis
searbhas a anma fein, ní leigenn sé gairdiughadh comhaithach
ann, mar atá fear an aithimraidh arna fhadhbhadh on conach
flaithammtha nach leicend croidhe indraic in fhirein chuici. Na bi
mar bhoigsimha acad ghluasacht o gach uili chomhradh leis gach
30]
aen ghaith: agus na claen dochum na n-adhmholta mbreigi
agus na tabhair a chonaich fein d'aen neach da ndingna tarcuisne
na tathair ort, agus na gluaiseadh fearg na díomhainis ele thú
do bhuaidhridh do shigha. Na bogadh do chluas o bhindis
p.128
na canntaireachta ni is mó na on tex gan cheol, amhail adeir
Augustin, quotiens plus me delectat cantus quam id quod
canitur, totiens me penaliter peccasse confiteor .i. gach uair
is bindi lium in chantaireacht na an tex, admhaim co peacuighim
5]
co pianamhail. Ma tá so ina chin, is doigh linn is mor an choir
do ni an eisteacht na cruitend agus na timpán agus na n-orgán
agus na liuit agus na ngitarn agus na mbuabhall agus na
n-adharcch agus na sughradh agus na mbindis mbaeth ndíomhain
ele. Tusa iomorro, madh ail leat ceimniughadh do dhénamh
10]
d'indtinn ghloin dochum molta na naemh agus na n-aingil
ata lán do bhindis agus do ghlóir, diult gach uili dhíomhainis
an-imchubhaidh uaitt.
DE OLFACTU .i. DON BHOLTANUGHADH.
Oir is cóir in t-srón do choimhéad ar ecla co mmellfaidhthi
15]
dochum díomhainis o bhaladh na neithe ndeagh-bhaladh, amhail
atait na h-uindminti deagh-bhaladh examhla, amhail ata muscata
agus na spisraidhe aromata agus na luibhi agus na blatha agus
na croind agus in duille agus na biadha agus na deocha deagh-
bhaladh agus a cosmhaile, iondas nach mealltar an croidhi
20]
trithu so d' fhaghbhail t-síraidheachta in bhréntuis t-suthain
agus na pian n-aicinta. Oir do ghebhair brentas sír ar son
in bhalaidh dobo milis leat, amhail adeir an faidh. Da roibhi
do cheand no do chroidhi eslan, gabh boltanughadh creacht
Chriosd agus a fhola agus a choroine agus a chroidhi agus
25]
sasfaidhthear do ghalar ni is inilli agus ni sa míllsi uatha. Agus
gebe sástar aen uair amhain on boltanughadh ro-mhilis, ní
faicfaidhthi do na dimhainis ele so acht mar mhorgughadh
ndo-choidribha.
DE LOCACITATE .i. DON LABHAIRT.
30]
Oir is coir an bel agus an tengha do choimhéad co maith
o gach uili dhroch chomh{MS folio 44b1}radh, mar ata ithimradh
agus murmar agus crossanacht agus celg agus moladh bhréici
agus tarcuisne agus brég agus eithach agus aithis a nDia no
p.129
a nduine agus mi-chlu agus a cosmhaile. Bith a fhis agad, a
dhuine, os éicin résun don bhreithir dhimhain ele la na breithi,
curab cruaidh agus curab ro-chruaidh don droing so adubhramar.
Maseadh, madh áil leatsa buaidh do bhreith, na suigh a fochair
5]
na droingi so aca fuil cloidhimh gear tri faebhar dochum do
bhuailti mharbhas triur do cach buille .i. iad fein ar tús, in
tan fhoillsighit a mbeith folamh on grádh, agus lucht a
n-eisteachta ann sein mharbhas an grádh bhis aca, agus an
lucht ar a ndentar he acc marbhadh a clú. Bid drong ele ann
10]
fholchas a n-ithimradh agus is edh adeirid, ni aibermaisne ni
re dainibh eli orra so, agus in t'iúl do chualabhairsi is fír e,
agus cidh inmhain linne iad, ni fhéad a ceartughadh. Agus
adeirid drong ele aca, is deimhin curab maith in lucht chrabhaidh
iat a morán do mhodhaibh, agus atait siat an-umhal mi-dhuthrachtach
15]
do-cheartaighthi a modhaibh eile. Adeir drong
ele curab mór in dighbhail a mhéid do t-saethair agus do
shubhailcibh maithi ata indta sut agus iad aca milleadh ar
beacan. Seachainsi, a dheiscibal ghradhach, co duthrachtach
nach fadhthar tú is na lochtaibh so, amhail adeir an t-egnaidhi,
20]
quia corrumpunt mores bonos colloquia prava .i. co truaillit
na comhraiti saebha na besa mhaithi. Maseadh na tarra tar
lochtaibh na tar maindeachtnaighi duine re duine ele, acht
muna ticir ris fein aca theacasc co trocaireach, no aca
cheartughadh a fiadhnaisi morain, no ac furalamh a cheartaighthi
25]
ar in uachtarán, no ar nech eile aca fuil cumhachta a cheartaighthi.
Dena a fhurtacht ar gradh Dhia co cairdemhail mar fhear
ghuasachta móir, agus muna derntar mar so he, ata se ana
mhurmar agus ina ithimradh. Atait drong ele dibh ac dítin a
locht fein agus nach scuirend a ghearan agus a mhi-chlú a
30]
companach. Agus na indtsamhluighsi tu fein riú so, agus
narab ail leat tú fein do fhaicsin ionmholta choidhchi o thathair
duine ele. Agus na bí gairsemhail na garramhail, agus na
bí ac aithris na neithe nuadh agus ac tuirimh neithe ndiomhain
maille re bhriathraibh blaithi, acht mol neach co coigiltach,
35]
agus tathair ni is coicilltaighi da ndearnair, oir is o imarcraich
an chroidhi labhras an bél, ar son co foillsighthar ar briathraibh
p.130
in duine ammuigh ciondas bhis sé astigh. Corob aire sin tuicter
da labhra in duine co toileamhail do chailidheacht an bhidh,
a bheith craesach, agus da labhra d'fhoirm agus do chail na
mban, fer druisi sin, agus da labhra do ghael agus do chonach,
5]
in diomas sin. Da labhra d'oibhfici agus d'anóir agus do
phrelaideacht, sainnt sin[semi ] agus dona h-anndlighibh do rindeadh
do fein, feargach sin. Da labhra d'airdi caich agus da
tharcuisne fein, tnuth sin. Da labhra d'fhuath agus d'asaenta
caich, fear ficha hé. Da labhra do ghniomh no do thathair
10]
na prelaiti, murmar sin. Da labhra d'imarcraigh in
cheartuighthi, duine righin no ro-chruaidh no suarrach uime
fein sin. Da labhra d'fhanamhad no do neithibh étroma,
duine utmall folamh sin. Da labhra se brec co h-urusa, bás
anabaidh sin. Ma fear luighi do thabhairt co dian no co
15]
toileamhail he, no ma fear eithigh, na creidtear do. Ma neamh-fhoighideach
hé, fear as-urramais agus {MS folio 44b2} duine so-fhuathuighthi
sin. Ma mian lais na neithe saeghulta, duine
damunta hé. Cidbé bhes maindeachtnach no toirrseach dochum
na ndeagh oibrighthi, duine leasc sin. Cidbé bhes ullamh
20]
forbhfailteach dochum na n-oibrighthi ionmholta, duine
duthrachtach naemhdha he. Arna chloistin sin duit, teith
an raed agus caoimhain an t-anam. Ar egla co fuighthi so-thathaire
thu ona neithe so adeir, coimhéad do bhél agus do
thenga o gach ní dho-cheartuighthi dho-mhúinti. Agus is
25]
tarbhach duit thú fein do sheachna ar na comhráitibh sin.
Agus na bith do mhuindtearas re dainibh bhrasa, na re leanbhaigh,
na re dainibh an-egnaidhi, oir adeirid co neamh-fhechsinach
a mbeith ina n-oilibh. Tabhair dot uigh do chomhradh do
bheith tostanach, ciuin, silensach, beac, isil, tearc, blasta, iondas
30]
co tigmhuigheadh co tarbhach a chach, agus co mbia se arna
thomhas o mhéid na deiscribhdi co coitcheann agus gan beith
bras na díomhain na feargach na caindteach. Na bi a' gabhail
leith-sceil dot bhriathraibh fein agus ceartaigh briathra cáich,
agus na tathair cách, agus muna dearnair mar so, ni h-aimsir
35]
amháin do mhillis acht do phecaighis co trom. Tabhair dot
p.131
úigh curab a laimh na tengadh atá bás agus beatha: bás in
tan adeir si an t-olc agus dhiúltas an mhaith, beatha in tan
adeir si in mhaith agus dhiultas an t-olc. Curab aire sin is
coir urnaighi agus fuirechras do dhenamh amhail adeir in faidh
5]
.i. pone Domine, custodiam ori meo et ostium circumstantie
labiis meis .i. cuir coimhead ar mu bhél, a Thighearna, agus
duin mo dhoras do thoirmesc an aindlighe iondas co ticair iul an
neith aderaind damh, agus ciondas aderaind he, agus ca h-uair
aderaind, ar egla mo ghabhala o ghaisthighibh mo bhéil fein.
10]
Tegmhaidh fos moran do naimh agus do lucht chrabhaidh
do bheith ar lasadh do dhuthracht agus do ghradh ac tinnscaint
a comhraidi agus co n-abraid no go n-eisdid ni asa n-imthighid
folamh toirrseach leasc. Da madh neithe ghrasamhla no spioradalta
do cheimneochadais, is ar lassadh do ghradh agus do ghairdeachas
15]
do imtheoghadais. Smuain co friochnumhach, maseadh, a
fuil do ghuasacht agus d'ecla is in comhradh da gach aen le
madh mian beith co maith. Gurab aire sin comharlighimsi
duitsi t'anam fein do shlanughadh co h-inill agus seachain
na neithe so adeir in meid fetfair do choimhead do shitha.
20] DE NON IUDICANDO .i. NA DENA BREITHEAMHNAS AR NEACH.
Agus madh ail leat do bhel agus do thenga do choimhéad
co dlisdinach, seachain aithimradh do phrelaid agus do
chompanach: agus da faicir ni so-thathaire inntu, na tathair
co luath iad, acht fiarfuigh ar tus dit fein, cia thu fein, ac
25]
denamh breithemhnais ar neach ele agus cora measa tu fein?
Oir is mor cas a fuilidh fein ni is mesa{MS folio 45a1} agus ni is ain-egnaidhi
agus ni is mi-chraibhdighe na in drong ar a fuil do bhreithemhnas:
amhail adeir an soisceul, quid autem vides festucam in oculo
fratris tui, et trabem quae in oculo tuo est non consideras?
30]
Ypocrita! eiice primum trabem de oculo tuo et tunc prospicies
ut educas festucam de oculo fratris tui .i. a fhir an fhuar-chrabhaidh,
cread fa faici in brogh beac fa shuil do bhrathar,
p.132
agus nach faici in t-shail mhór atá at shúil fein? Maseadh
bean in t-sail as dot shúil fein ar tús, agus bean an brogh a
súil do bhrathar ann sein. Fiarfuighim dit anois ciondas bheanas
an breitheamhnas rit, oir ni iarrann neach in breithemhnas
5]
so ort, agus ni h-eigin duit résun do thabhairt tar do chend
so: amhail adeir an t-apstol, unusquisque onus suum portabit
.i. imchuiridh gach neach a eire fein. Bith a dheimhin agad
na daine do ni na neithe so, breithnuigh co fuil iúl aca nach
fuil agadsa, agus co fuil adhbhar h-eigin aca nach tuigi, agus
10]
tigemha comadh mesa do dhenta fein na neithe so na don
aes sin. Abair rim maseadh, cread chum a thainic tu? .i.
in do dhénamh breithemhnais ar lochtaibh cháich, no ne nach
mó thainic tú d'iarraidh t-shlainti t'anma fein, agus do dhénamh
aithrighi dúthrachtaigh ad pheacaidh agus ad dhíomhaineas?
15]
Agus cia an neach fheadas beith co maith do neach ele agus
co h-olc do fein? Agus da tuctha na tri neithe so dot úigh co
duthrachtach, ni dingenta breithemhnas urusa ar neach eile.
Smuain is in breithemhnas dhímhain so do ni tu féin a fiadhnaisi
an bhreithimh chruaidh fhirendach ata agad agus 'cud fhaicsin
20]
amhail adeir, nolite iudicare et non iudicabimini: in quo enim
iudicio iudicaveritis iudicabimini .i. na dena breithemhnas
agus ni dingintar breithemhnas ort, agus da ndearnair
breithemhnas ar aen ni, do ghentar breitheamhnas ort anns
an ni cheadna, amhail adeir in t-apstol, si nosmet ipsos
25]
diiudicaremus .i. da ndearnam breitheamhnas oruind fein,
ni dhighentar breithemhnas ele oraind, agus da ndearnam so,
ni dhingnam breitheamhnas urusa ar neach ele. Cidbe lenab
ail a bheatha fein do scrúdadh agus do reimh-fheicsain, do
ghebha se indti nach indlorgaireachta do coir duine ele, acht
30]
foillseochaidh se o indtinn umhail fhirenda na daine ele naemtha
o dhochraidheacht a bheathadh fein. Leghtar a mbethaidh
in athar naemhtha re n-abur Arsenius, co ndubhradh ris cor
p.133
bheandaighthi he co foirfi ar son corab iad a pheacaidh fein
do chain se ar an saeghal, agus is doich lim cibe do chain
a pheacaidh fein, nach derna se breithemhnas ar peacaidh
caich. An uair do gheibhidh in fear so coir no aithis a nduine
5]
eile, do bhid aca shaeradh co h-ind{MS folio 45a2}tinneach agus co
tarcaisneach umhal ann fein. Corob aire sin adeir Bernard,
omnino cave alienae conversationis esse aut curiosus explorator
aut temararius iudex .i. seachain foillsighthi phroisemhla
beathadh na ndaine ele, agus na bi ad bhreitheamh mheardhanta
10]
orra, agus ge do fhaicthea oibre saebh agad chomharsain, corab
mó shaerair he. Agus muna féadair a oibre do shaeradh,
saer nach dochum uilcc do bhí a indtinn acht ainbhfis no melladh
no cás éigin ele. Muna féadair a shaeradh a modh ele, abair
corab ro-mhór an temtasion do rindeadh air. Cread do dhenadh
15]
in temtasion sin dimsa, da mbeith co mór na cumhachta ud
aigi indum? Agus ni h-aga radh rit gan tathair do bheith
agad ar ciontaibh caich ataim aga radha so, agus ni da ligan
torat lais gan ceartughadh, acht nach áil lim tu do dhenamh
breitheamhnais dhamunta, na foillsighthi shunnradhach ar
20]
gach nduine. Madh ail leat do lochta fein do scagadh co maith,
na cuir iúl a n-adhbhar lochta na ndaine, mar ata comhrádh
saebh agus silleadh sibhlach na sul do sheachna co friochnumhach.
DE TACITURNITATE .i. DON TAST.
Maseadh tabhair grádh don leightheoireacht agus don
25]
urnaighi agus tabhair don t-silens, oir is i so buime agus eochair
agus coimhéad in chrabhuidh uile agus na subhailci co leir.
Corab aire sin adeir Augustin, curab he in tast maith funndaimint
gach uili chrabhaidh, agus gan murmar agus gan leisci ar fear
a dhéanta. Agus na bith eagla anfaindi do chuirp na do chind
30]
ort is in t-silens, oir ni dhein se urchoid do neach ar bith acht
lucht an mhurmair no na leisci, no dona dainibh ata buaidheartha
o smuaintighibh dhiomhaine, no dona dainibh bhriathracha.
Maseadh creidsi co ndein in silens furtacht do lucht na toile
p.134
maith agus co ndaingnighind na h-anfaind agus co ndein
forbhfailti dona dainibh thoirrsi agus co ndein comhfhurtacht
dona dibeartachaibh agus co sasann se na h-eslann agus togbhann
na daine thuitmheacha agus co lasann na h-urnaighthi agus
5]
co ngradhaighind na smuaintighthi agus co n-ardaighind lucht
an indtsamhluighthi, amhail adeir an faidh .i. in silentio et
spe erit fortitudo vestra .i. is a tast agus a ndochas do ghebhthai
neart, agus ni dubhairt se bhur n-anfainde, na bhur n-eslainti
ann so. Adeir Ieremias, bonum est viro cum portaverit iugum
10]
Domini ab adolescentia sua .i. is maith don fhear imchuiris
cuing in Tighearna as a oigi. Suidhfidh in duine bhes ana
aenar agus do dhena tost agus eireoch{MS folio 45b1}aidh fein os
a chinn fein agus sailteoraidh se ar na neithibh thalmhaidhi
agus chorpardha ac smuaineadh na neithe milis flaithemhtha
15]
ina shilens uaigneach thorthach fein. Tabhair dot úigh anois
an mhéid fhoghnas an silens buidh trocuireach, agus a dénann
imarcraigh an chomhráidh do dhighbhail, agus bith a dheimhin
agad cidbé smuaineas a pheacaidh fein agus pian ifrinn agus
a chrioch dhéighinnach do shír agus glóir fhlaithemhnuis
20]
Dhia o indtinn lasamhail, saindteochaidh se co h-indtinneach
o thoil in chroidhi silens milis agus uaingius inntinne. Agus
dobadh ionann le lucht an t-silens fhirindighe a cur dochum
bais no dochum dorais ifrinn bhuan re comhradh na re casaibh
saegalta. Oir tuicidh an indtinn ata arna beandachadh do
25]
Dhia nach féadann si na gairdighthi neamhdha agus na neithe
domhunda do thagmhang a n-aein fheacht. Bisi maseadh,
a bhean phosta Chriost at aenar ag tabhairt grádha don t-silens,
iondas co coimhéada tú tú féin do Dhia ina aenar, os é do
thoghais ana aenar tar chách uile. Agus bith a fhis agad co
30]
fuil fear pósta naireach agat, agus nach ail leis e fein do
thaisbenadh duit a fiadhnaisi caich. Agus créad ata duitsi, a
bhean phosta Chriost ris in cethirn agus re h-imarcraidh an
p.135
chomhraidh, acht beith ag scelaidheacht agus a' comhradh rit
cheile mhilis fein agus at smuaintiughadh agus at urnaidhi?
Oir mar nach féadann in t-aen tobur amháin sruthain iomdha
examhla do thabhairt as, ni fhéadann in t-aen bhél urnaidhthi
5]
mhilis agus diomhaineas comhraidh do thabhairt uadha.
DE GULA .i. DON CHRAES AGUS DO CHOIMHÉAD AN
BHLAISEACHTA CO MAITH
iondas nach iara se biadh na
deoch do reir datha na blasa, acht do reir eicintais. Agus na
h-iarr gloir ar son treighinais na bidh da dearoili, oir do
10]
mhill Iesau a shinnseardhacht agus a oighreacht ar bolgum
brochain, agus do chaith Elias feoil mochrach agus i n-esbartain
do thoil in Tighearna gan dighbhail da anmain. Corab aire
sin adeirimm nach hi cail in bhidh na na dighi digeltar ar neach,
acht a thoil agus modh a chaithmhi: oir ciondtaidtear neach
15]
a n-aran agus a linn agus a pis agus a ponaire agus a praisigh
agus a n-uisci agus ina leithidibh do bhiadhaibh dhearoile eili,
da caither co h-imarcrach iad no roimh in uair iomchubhaidh
no co lasamhain sduidearach no co miangasach no co craesach.
Uch! Is truagh truagh! O do nithear peacaidh iomdha
20]
urchoideach is na proindibh dochraidhi so, cad do-ghentar
ris in cocaireacht agus ris in digh agus ris in fin agus ris in feoil
agus ris in iasc shaillti agus ris na lictubhairibh millsi agus
rena cosmhailibh? Bid moran ann leis nach lor in biadh fein
gan puidair agus neithe mellta eili do chur air do ghradhughadh
25]
agus do mheadughadh in chraois agus cuirid goirtes agus blassa
examhla ele ar na biadhaibh do mheadughadh a craois, agus
caithid luibhi noid spisraidhe do ghearughadh a deochadh
agus ni chuimhnighid a ceili firi agus fer pósta na h-anma .i.
Isu Criost dar bhiadh domblas ae agus dar dheoch aiget do
30]
bhar gradhsi. Agus ma chuimhnighthaoi, ni fhoillsighthi
corab mna posta do sibh ar son cruais na riaghla bidh na dighi
do reir indtsamhluighthi, acht cocaireacht agus neithe
phroiseamhla sesgaire agaibh a n-aghaidh riaghla bhar
p.136
slanaighthi fein. Bid drong ele aca ac togbhail nathain tre
phrois dona biadhaibh .i. is olc dom cheand so agus buaidhreadh
se an inchind agus is olc dona suilibh he fos agus tromaighi
se in gaile agus ni h-iomchubhaidh dom chailidheacht {MS folio 45b2}
5]
uile he agus is adhfhuathmhar a bhlas agus athnuaidhigh se
m'eslainti agus ata naimhdinas aige rem bhallaibh co léir.
Cidbé tusa, a fhir na proisi so, fech dod chogus féin agus coigil
don fher ata friotholamh duit agus don ti atá agadt eisdeacht ar
egla do mhurmair agus 'tai at immradh do agus don tí do
10]
t-shaethraigh an phroind sin duit maille re dighbhala. Oir
foillsighidh an phrois so nach deiscibal do Bhenedict tu adubhairt
comadh lór dona braithribh da phota potaisti. Maseadh is
deiscibal do mhaighistir in chrais .i. d'Epicurus tu, amhail
adeir Solumh .i. fili non te effundas super omnem escam .i.
15]
a mhic na doirt tu fein ar na mbiadh, oir is slainti cuirp agus
anma an caithimh measardha, amhail adeir an t-apstol, .i.
esca ventri et venter escis, Deus autem et hunc et has destruet
.i. scriosfaidh Dia in biadh bronnmhar agus na bronna
biadhmhara. Agus tabhair so dot uigh co h-indtinneach agus
20]
corab mo t-shasfas tu t'eigentas na do thoil.
DE LUXURIA .i. DON DRUIS.
Oir tic si on chraos immarcrach bidh agus dighi agus as cóir
a seachna o resunaibh iomdha. An chead reasun: or salchaidh
si in corp, oir adeir an t-apstol corab leath amuigh don chorp
25]
atá gach uili pheacadh agus corab ann astigh pheacuigheas
is in druis. An dara reasun: co fuil an peacadh so bren a
fiadhnaisi Dhia agus na n-aingil: corab aire sin adeir Genesis
co tuc Dia indeachadh an pheacaidh so o sreibh teinedh bhreine
dhioghaltach do lucht na druisi. An treas reasun: arna
30]
faghbhail ni shataighind si neach, agus crochaidh si an inntinn
arna criochnughadh. An ceathramhadh reasun: mar
choimhlionas neach an peacadh so, fuathighidh se na mna
p.137
dob annsa leis ar domhan, amhail dhearbhthar a Tamar. An
cuigeadh reasun: do ni an peacadh so teghdhais dhilis don
Diabhul do mhnai phósta ro-ghradhach Chriost. An seiseadh
reasun: an t-anam do bheith arna shásadh ar tus o smuaintighibh
5]
mhillsi chobhsaidh in gairdighthi neamhtha saluighthear co
dochrach is in peacaidh so he ona smuaintighibh neamh-ghlan
agus o chriochnughadh na coiri. An seachtmhadh reasun:
cach ni maith da ndentar a n-h-eagmais na genmnaidheachta
nach tairbhaighind se. An t-ochtmhadh reasun: fadhbhaidhthear
10]
e o naire na h-oghachta, iondas nach feadtar a lesughadh
o sin suas, amhail adeir Ieronimus .i. cum omnia possit Deus,
virginem non potest suscitare post ruinam .i. cid feadann
Dia gach en ni do dhenumh, ni fheadann se an ogh do
truailleadh do aithbheochadh aris, gidh eadh feadaidh se a
15]
saeradh o phein agus ni h-ail leis coroin na h-oghdhachta do
thabhairt di. An naomhadh reasun fana coir gradh mor do
thabhairt don oghdhacht: a beith gaelmhar ris na h-ainglibh.
Corab aire sin adeir Ieronimus .i. profecto in carne praeter
carnem vivere non terrena vita est sed celestis .i. is ionann
20]
beith is in colann a n-eagmais na colla agus in bheatha neamhdha
iar tarcuisni na beatha talmhaidhe. Corab aire sin adeirimm
corab airdi do luaidhigheacht an bheatha ainglighi do gheibh
nech o thinnlaicthibh na ndeagh-bhes na a beith aigi do reir
na naduiri: oir an duine bhis ana aingil conách sin, agus an
25]
tan bhis ina oigh subhailci sin. Tuic maseadh corab do reir
na subhailci do gheibh an duine an conach ata ag an aingil
do reir naduiri, agus corab iad oifigi tinnlaicthi Dhia iad araen.
Da tugair dot uigh co friochnumhach {MS folio 46a1} na neithe so, ni
ghraidheochair salchar na colla da n-éis.
30] DE TACTU .i. DON TAGHALL.
Agus seachain ar tus do lamha o gach uili ni neamh-cheaduightheach.
Maseadh na tabhair agus na gabh aen raed gan chead
dot uachtarán, agus na h-oibrigh aen raed gan chead do. Agus
p.138
na taghaill ben, gemadh gael no gemadh arrsaidh no cemadh
craibhdheach hi, agus na glac a muinel na meadhon. Agus
na faisc a lamh, agus na sil ina h-aghaidh hi. Gach ni narbh
ail leat do dhenamh do dhuine duit, na dena fein ar neach ele
5]
é. Is i do fhreagrasa iar so .i. ni h-ail lim in bharamhail sin
do thabhairt damh, oir ata mo chogus daingin. Is é mo fhreagra
ortsa ann sin .i. gin co dein se dighbhail duitsi, co ndingna dod
chompanach no dot chomharsain. Cin co dearnadh sé dighbhail
d'aen neach, atá sé mi-ghnéitheach re dénamh, amhail adeir in
10]
t-apstol, seachain sibh fein ar gach uili ghné don olc, agus ni h-ar
in oibriughadh ndi-mholta amhain, acht ar a ghneithibh eili.
Da dhearbhadh sin, cach uair do bheirir scannail do neach
eili, is tu féin do dhamnas co sunnradhach. Corab aire sin
aithnim dit gan tu fein agus fear do bheith a n-uaingis libh
15]
fein, gemadh gael he no cemadh craibhdheach. Agus na
dena comharthadha iomdha oir foillsighidh sin na mna do
bheith folamh. Agus na h-abair briathra naid nathain iomdha
idir na comhurthadha so asa tuicfidhi dánacht na folmhachta
agus in mi-chrabhaidh ort. An tan bhus a' comhradh, na
20]
sín do mhéar, agus na dena amhailthi leat lámhaibh. Agus
na glac a sliasta, agus na glac a n-aen ionad hi, ar son co
foillsighid na comharthadha so in bhen chrabhaidh do bheith
bras no amh-naireach. Na sin do lamh dochum aen duine
choidhchi, agus na faicthear nochtuighthe hi, acht maille re
25]
h-eigintais, oir dlighi in bhen chrabhaidh beith daingin nairech
do chorp agus d'inntinn.
DE HABITU CORPORIS .i. D'AIBIT IN CHUIRP.
Agus is coir aibit in chuirp do choimhead co friochnumhach,
iondas na bu fhollas ann ni do bhearadh naire do neach ele.
30]
Is uime sin aithnim dit gan do cheimniughadh do bheith eadtrom
na bogcuisech utmall na scailteach, acht bidh se min trom
p.139
cobhsaidh agus mall mesardha naireach. Agus na bidh do
chorp neamh-chobhsaidh agus na salchadh e, agus bidh se
deisgribhdeach ceart riaghalta. Agus na bith do shlinden
direach na sesmhach, acht co mesardha isil crom, agus na bith
5]
do mhuinel co sduaghamhail, acht connaimh so-fhillti he. Na
bith do cheand ina roth, acht co cobhsaidh crom umhal
measarrdha. Agus na bith t'aghaidh luaimneach eatrom
amh-naireach, acht coimhneartuighthe, mesarrdha, aentadhach
agus co neamh-urchoideach. Na bith t'eadach co deallruightheach
10]
na co h-imarcrach, acht co lor agus co mesarrdha.
Agus na bith adhbhar h-eadaigh mor-luaigh na dearoil, acht
co coitcheand agus co meadhonach: agus na bith h-eadach
salach na ro-shochraidh na deallruightheach, oir foillsighidh
eadach dibh so mainneacht naid ilar glormhaire, agus foillsighidh
15]
aroile dearoili agus inisli, agus ata an ghloine ro-mhor no an
salchar dochraidh an-iomchubhaidh don chailligh dhuibh. Na
bith h-eadach ro-fhada, oir iss {MS folio 46a2} dochraidh scuab ar eadach
na caillighi duibhi, agus na bidh sé ro-ghearr, acht arna thomhas
co meadhonach. Agus na bidh do bhroca ro-chumhang na
20]
ro-sciamhach, acht co fairsing deagh-ordaighthi. Na bith
cengul na peintiuracht examhail ar do chris na ar t'asan na
ar iadha do mhuinchilli, acht gradhuigh an ní coitcheand orra
so uile, agus na bith examhlacht agad orra so i n-examhlacht
ionmholta. Na déna ro-shubhachas le lucht an t-subhachais,
25]
na ro-dhubhachas le lucht an dubhachais. Agus na claitear
thú on aibriseocht, agus na h-arduigh tú fein ar ciunas da fuighir.
Adeirim rit i ncach uili aimsir agus i ngach uili mhodh bí ar
nad thegasc indut fein a comhartha na subhailci a cruth na
foirbhtheachta. Na tigidh dit oilbheim na scannail do thabhairt
30]
do lucht an-cheartuighthi, acht treoruigh iad ot eisiomlair
fein dochum na neithe is ferr. Agus da coimhéadair co
friochnumhach mar so na ceadfadha amuich, is cóir co
coimhéadfair co foirfi na ceadfadha astigh, agus is trit na
coimhéadaibh so coimhéadtear in croidhi co ro-fhoirfi.
p.140
DE CUSTODIA CORDIS .i. DO CHOIMHEAD IN CHROIDH
o tic
gach uili smuaineadh o salchur in t-anam, agus is e
in brentus agus an salchar sin dhelaigheas re Dia he o
shaebhdhacht na smuaintighedh. Agus dlighi so do dhibirt
5]
uait o thri modhaibh .i. o oibriughadh agus o fhaisidi agus o
smuaintiughadh naemhtha. Maseadh na bi diomhain choidhchi,
acht saethruigh dod lámhaibh no dod leightheoireacht na
dot urnaidhi, iondas co seachnair mar so gach smuaintiughadh
urchoideach, oir is a smuaintighibh agus a mianaibh dhuine
10]
dhiomhain lesc a comhnaidhi sir. Muna feadair a ndichuir
mar sin, eirigh co h-umhal tarcuisneach dot fhaisidi, oir ni
h-ionmhain leis an Diabhal an duine nochtas a fhorbhfailti
agus a chomhairle, agus seachnaidh se iad mar dhainibh
chomhraiteacha mi-runach. Uair is trit na smuaintighibh
15]
naemhtha dicuirthar in Diabhal agus cuirthar a oibrighthi ar
neamh-nidh. Agus smuainsi sin co toileamhail do scris an
Diabhail agus a chumhachtan. Is don da mhodh so adeir
an faidh na briathra so, quoniam cogitatio hominis confitebitur
tibi et reliquie cogitationis diem festum agent tibi .i. do dhena
20]
smuaintiughadh in duine faisidi duit, a Thighearna agus do
dhena fuighill in smuaintighthi so la sollamhna duit, oir is
iad na smuaintighthi mhaithi, ar ndibirt na ndroch smuaintighthi,
faisidi an fhuighill so da ndentar sollamhain an fhirein ac breith
buidheachais ar Dia do dhichuir freamha do locht uile. Maseadh
25]
narab beg let beith a' smuaintiughadh na neithe naemhtha
co toileamhail do dhichar do locht.
DE SUPERBIA .i. DON DIMAS.
Agus da mothaighthar a ndoras t'inntinne he, na h-oslaicc
doras do chroidhi roimhe choidhchi, oir is maille h-imarcraidh
30]
lina bhis se. Tic se co minic o uaisle an chinigh no o neart
no o shochraidheacht no o eagna no o ghrasaibh eigin ele. Is
coir teacht ina aghaidh o résunaibh{MS folio 46b1} iomdha. An chead
reasun: nach fuil ni ar bith agad fein acht iasacht agus faighdhi,
agus gemadh uait fein fos do ghebhta a fuil agad, dobo iomdha
p.141
espadha ort, agus o nach fuairais aen raed uait fein, is ro-mhór
t'airlicthi .i. a thesta uait agus a fuil agad. Maseadh madh
ail leat in ghlóir do dhénamh as do ní fein, na déna as na
h-airlicthibh hi. An dara réasun: smuain do shír crioch cach
5]
neithe dibh so, amhail atá an duine uasal no sochraidh no
ecnaidhi ciondas bhias a chrioch? Agus gabh t'eisiomlair
as in géisachtaidh do ni díomas as a h-earball agus umhla as
a cossaibh. Corab aire sin dearbhthar corab ainglica in duine
nach denann umhla as a chrich na in phécocc. An treas résún:
10]
is é in neach is mó do gheibh is airdi cuntas, da dhearbadh nach
leis fein aen raed, uair ní bhí cuntas ar neach as a raed fein.
Maseadh na h-arduigh as do neithibh choidhchi, acht umhluigh
dochum an chuntais. An ceathramhadh résún: cach airdi
da mbeith na tinnlaicthi, is cóir ardughadh ar grádh in tí
15]
do-bheir duit iat. Da reir sin bi ullumh dochum buidheachais
agus dearmaid an diomas o nach ar a shon fuarais aen raed.
An cuigeadh reasun: na daine ardaigheas iat féin as na
tinnlaicthibh, isleochar on breithemhnas fhirenta iat, oir gach
aen arduigheas é fein, isleochaidh Dia é agus baidhthear a n-aicén
20]
ifrin he maille ris in Diabhail ndiomsaigh. An seiseadh resun:
cidbé chonnmhus i n-umhla na neithedh so do gheibhthear
na gairdighthi naemhdha astu, oir airdeochar an t-umhal
agus do ghebha glóir fhirindeach maille ris na naemhaibh. An
seachtmadh reasun: ma do chitear duit corab maith na neithe
25]
tuitmeacha diombuana so in t-saeghail, is cóir duit mes ro-ghear
ar na neithibh mharthanacha ghlormhaire. Tuic maseadh
os tre shaethar agus tre dheithiti ro-mhóir do gheibhtear na
neithe aimseardha diombuana, corab mór agus corab ro-mhór
in saethar is indénta dochum na neithe marthanach nglórmhar.
30]
An t-ochtmhadh reasun: nach fuil a fhis ac neach ca fhad
leicfidhthear na neithe so duit, gurab aire sin adeirmait in mhéid
gairdighthear neach is na neithibh so, is i an méide sin islighthear
e ona ndul uadha, oir gach airdi da mbiadh an ceim, is moidi
an tuitim. An naomhadh reasun: mar nar choigill Dia dona
35]
h-ainglibh agus iad ar neimh, is lugha na sin choiglis é duitsi
p.142
ad chre agus ad luaithredh agus tú ar talmhain, oir is mó is
so-fhulaing an dimus is in duine chonáich na is in duine bhocht,
cin corab mi-fhulaing a ceachtar aca e. Ma chuimhnighisi
na neithe so co toileamhail, rachaidh cach uile chumhacht an
5]
pheacaidh od chroidhi mar dheataigh.
DE VANA GLORIA .i. DON GHLÓIR DHIMHAIN.
Agus da ti si at chroidhi ata si gaethmhar so-indarbtha agus
na creid di. Agus tic an chair so co minic ona h-oibrighthibh
mhaithi an tan do nithear iad {MS folio 46b2} tre fhuar-chrabhadh do
10]
iarraidh na glóire dímhaine, no ma thinnscnais o indtinn mhaith
ar tús hé agus gurab toil leat a fhoillsiughadh fa dheireadh
atá sí dimhain, no ma mholtar thu as do dheagh-oibrighthibh
agus tú fein aga ghabháil sin chugad ana ghlóir atá sí fós dímhain.
Agus cidbe neach do bhí ag dénamh urnaithi no duthrachta
15]
agus co ndubhradar a smuaintighthi ris, da faice nech do chai
mhór agus do dhuthracht uaingeach, do chuirfidh sé do
mhaitheas agus do dheagh-oibrighthi os aird, iondas co
mmolfaidhthi o chách thú. Agus ma do chonnaimh in duine
bocht na smuaintighthi so maille re toil ata in ghlóir dhímhain
20]
co folaightheach ina chroidhi, agus muna faghbha se aithrighi ann
sin, diberthar on gloir mharthanaigh hé. Is urusa cathughadh
reis an teidhm so o mhodhaibh iomdha, da tucair dot uigh
co h-indtinneach cat is freamh no is cailidheacht don ghloir
dhímhain. An chead mhodh: oir cuiridh indtinn toileamhail
25]
na coiri so cach uili mhaith a neamh-nidh, oir do ní fear an
fhuar-chrabhaidh ainti agus urnaidhthi agus fuirechras agus
a cosmhaile mar do ní an firen, agus ní h-ionann indtinn doibh,
oir atá indtinn na glóire fire ag an firen agus indtinn na glóire
dímhaine ac fear in fhuar-chrabhaidh, oir is do reir a indtinne
30]
breathnuighthear gach aen. Masa duine ecnaidhe tú, is follus
duit corab mor an bhuirbe do neach cach uili mhaith do leicin
uadha ar son dímhainis a indtinne. An dara h-adhbhar: atá
ro-bhorb re tuicsin, do shaethar agus do mhaitheas uile do chur
a ndeithiti na tenga ag iarraidh an mholta bhreigi ma maith
35]
na h-oibrighthi, no in aithimradh ma olc: oir mar bhis in ghaeth
leat no at aghaidh, no an mallachadh no an beandachadh, no
p.143
an bigsimhain a' gluasacht le gaith no le sith, is mar sin bhis
an tenga ac oibriughadh co dimhain at aghaidh no leat. Tusa
iomorro, ma chreidi damhsa, cuir t'oibrighthi agus do
smuaintighthi co leir a llaimh t'fhir phosta .i. Isu Criosd aiseogas
5]
duit iad agus a da chead oired rena cois. An treas adhbhar:
tigeamhaidh gurab duine bocht tu nach feadann moran deachair
do dhenamh ar do shaethar, maseadh na mill in beacan ata
agad ar neimh-ni, acht coimhead co h-inill hé: oir da tuiti fear
an chonaich, beith morán aigi thocfas he, agus da tuite in bocht,
10]
ni fhuil aigi fear a thogbhala. An ceathramhadh adhbhar:
damadh laidiri tú na Samson ni fheadfa do pheacaidh fein do
scris choidhchi gemadh beg iat, acht le grasaibh an Tighearna,
agus da tucair dot úigh so co h-ecnaidhe, ni bheir dimhain at
oibrighthibh fein choidhchi. An cuigeadh adhbhar: bith ecla
15]
ghnaith ar fear an fhuar-chrabhaidh agus ni bhi ciunas co
brath aigi, ar ecla co millfedh sé in ghloir fhuair sé o shaethar
mhór, tusa iomorro, ma sduidearas co firendeach, do cheimnighis
co h-indill, agus ni fhuil ecla molta na tathaire ort. An seiseadh
adhbhar: da ngabha galar no naire fear in fhuar-chrabhaidh,
20]
tuitigh a aimsir o sin amach a searbhas{MS folio 47a1} agus a toirrsi,
agus an ghlóir dhímhain do bhí aigi ina ghairdeachas téit si
uadha co dochraidh in tan sin, tusa iomorro, ma bearar ort
a n-oibrighthibh mhaithi, ní théit aen raed uait, agus ma do
ghabh neach eile eisiomlair uait, is tarbhach duit hé. An
25]
seachtmhadh adhbhar: in ghlóir atá ac Dia fein gan roind
dob áil le lucht na glóire dímhaine a faghbhail mar ghadaighibh
no mar shladaidhaibh gan truailleadh, amhail adeir Iob, quae
est spes ypocrite si avare rapiat .i. cread in doigh ata agad,
a fhir in fhuar-chrabhaidh, do rindi in t-sladaidheacht
30]
th-sanntach, acht pian ifrin bhias agad phianadh tre bithu
sír? Tusa iomorro, tabhair glóir mharthanach do Dhia at
oibrighthibh, iondas co coimheada do thoil mhaith in sigh
indut fein, amhail adeir an Soisceal, gloria in excelsis Deo
p.144
et in terra pax hominibus bonae voluntatis .i. glóir do Dhia
is na h-ardaibh, agus sígh do lucht na cain toile a talmhain.
An t-ochtmhadh adhbhar: oir is mór in dith agus in espaidh
loighed an t-saethair agus na deithidi do nithear dochum na
5]
gloiri marthanaigh agus ro-mhéid in t-saethair agus na deithiti
do nithear dochum na gloire dimhaine. Agus co fírindeach
ní fhuil acht neimh-ni is in glóir dhímhain a fiadhnaisi na glóire
suthaine. Agus da tucair so dot úigh co tarbhach, seitfir in
ghlóir dhímhain uait mar chaith shalach eadtruim.
10] DE INV IDIA .i. DON TNUTH.
Agus déna cathughadh cruaidh ris ar ecla an croidhi do
selbhughadh do. Agus tic an chair so o chlú agus o anoir
agus o shuaimmis agus o phrelaiteacht daine ele. Agus is
cóir cathughadh ris in cair so o mhodhaibh iomdha. An chead
15]
mhodh dhibh: is dochraidh beith ac tnuth re sochraidheacht
cáich ar son nach feadann tú fein beith amhlaidh. An dara
modh: atai a' cathughadh a n-aghaidh Dia o tic gach maith
agus gach cumhachta, amhail adeir an t-apstol, qui potestati
resistit, ordinationi resistit .i. gebé chathuighis a n-aghaidh
20]
na cumhachtain, cathuighi sé a n-aghaidh in ordaighthi Dia.
An treas mhodh: mas mar duine umhal mbocht thainic thu
is in ord, is do dhénamh maitheasa thangas, agus ní do dhenamh
uilc na tnutha re suaimmis na re sochraidheacht na ndaine
ele. An ceathramhadh modh: is saebh agus is digind mi-cheille
25]
duitsi in duine ata a n-anóir agus a ndeagh-chlú ag cach,
curbh áil leatsa at aenar a mhí-chlúghughadh. An cuigeadh
modh: da feachair tú fein co maith, ni dingnair tnuth re neach
eli, oir ni fhuil a fhis agadsa ciondas atait cach a fiadhnaisi
Dhia, agus os é t'fhis fein atá agad is neamh-ghlan eaglach
30]
tuitmeach hé. An seiseadh adhbhar: i n-abartha nach molfai
na daine ut re fuil mo thnuth da n-athainti co maith iad:
ní fhuil amharas ar a mbeith maith agus atá a fhis agum chena
{MS folio 47a2}
nach molfai a firind aniúil iat. Gurab aire sin guidhimsi
tusa masa crabhadh dob áil leat do dhenamh, cuir cach uili
p.145
bharamhail don taebh is ferr, oir is é in ní is inilli is cóir do
thogha. An seachtmhadh modh: is aingidheacht duit in tí
nach dearna díbháil duit na mallachadh riamh, acht hé ina
phreláit no ina charait no ina chomharsain duit, beith ag tnúth
5]
ris gan adhbhar. An t-ochtmhadh modh: is mór in aingidheacht
agus in an-ecna duit beith ag tnúth re maitheas do chomharsan,
agus corab leat fein hí masa maith leat a beith aigisan, amhail
adeir Augustin, ama bonum proximi tui et tuum facis .i.
tabhair do ghradh do mhaitheas do chomharsan agus budh
10]
leat fein hí. An naomhadh modh: do ní an tnuthach é fein
d'inntsamhlughadh ris in Diabhal bhis ac tnúth ris in crabhadh
agus re maitheas cáich uile aca chlaechlughadh. Maseadh
gabhsa ecla chugat agus dichair gach uile thnúth as do chroidhi
co luath. Gurab aire sin adeir Bernard, ma mhothuighir an
15]
tnúth ac buain red chroidhi agus gurab olc leat sin, agus gan
t'airm cathuighthi fein do thabhairt di .i. do shúili agus do
chluasa agus do smuaintighthi, do chathuighis co maith agus
rugais buaidh.
DE AMBITIONE .i. DO MHIAN IN INDMHE.
20]
Agus ge roibhi in mhian sin a' gaire rit, na tabhair taebh
ris, oir is gear agus iomdha a cair agus a h-eiri. Bith an mhian
so choidhchi agad ghriosadh dochum na coiri, agus is coir
contrardhacht do dhenamh air o adhbharaibh iomdha. An
chead adhbhar dibh: is iomdha buaidhreadh agus deithiti
25]
ata ar na prelaitibh aga tarraing dochum caire ac tabhairt
neich agus ag iarraidh neithe agus ac tabhairt graidh agus
tribuloiti n-iomdha is na neithibh atá futha, agus is ona ndénamh
so co maith do bheith sigh ionmholta ag in popal. An dara
h-adhbhar: is iomdha adhbhar fuatha utmall ata aca, agus
30]
is iomdha labhairt agus gaire agus ithi agus ibhi agus morán
do neithibh eile a fuilit lucht na h-umhla ainmhfisach. An
treas adhbhar: dlighi beith friochnumhach do ghnath ar son
corab éicin doibh résún do thabhairt do Dhia i ngach gnimh
da ndingnaitt. Curab aire sin dhligheas lucht na h-umhla
35]
uili neamh-mhian na cairthi agus an eiri do bheith orra. An
p.146
ceathramhadh adhbhar: do chuiridar na prelaiti agus lucht
an chonaich uili iad fein fa shuilibh agus fa chluasaibh agus
fa thengthaibh cáich a scannail agus a n-ithimradh uatha agus
chuca, agus ni chuirid lucht na h-umhla agus na cobhsaidheachta
5]
na clamuir so dibh a fiachaibh. An cuigeadh adhbhar: ar
ndenamh gacha maitheasa doibh ar na dainibh bhis futha,
ni bhi gradh na ndaine so inntu tar eisi sin, acht beith aca
n-aithimradh mar naimhdibh. An seiseadh adhbhar: na daine
thic dochum na h-indmhe so, is maille re saethair agus re seirbhis
10]
agus re mholta bhreigi tegait, agus is iad na {MS folio 47b1}tribloiti
sin tarcuisnigheas in lucht-chrabhaidh. An seachtmhadh adhbhar:
is cóir crioch na muinntiri so do stuidear co friochnumhach
ar mhéid a tuitme agus a nguasacht, agus is iat na daine is
lugha ghlacas in tribulóid so is mó atá ar slighi in ghairdeachais.
15]
An t-ochtmhadh adhbhar: is deacair duit cuntas lai na breithi
do thabhairt tar do cheand fein, agus gan deithiti lucht an
t-seachrain uile ort. An naomhadh adhbhar: is cora duit, mas
ledt shaint dob áil leat dul a n-indmhi, in t-innmhi is mó agus
is buaine agus is flaitheamhdha do shantughadh ina n-anfa
20]
marthanach, na in t-indmhi bheac shalach dhimbuan fhuicfis
tu a ngill rena chair. Agus da tucair so co maith, ni shannteochair
in prelaideacht na indmhi in t-saeghail.
DE AVARITIA .i. DON T- SAINT.
Agus da mothuighthear dochum in chroidhi hi, diult co dichra
25]
uait hi, oir atá sí dochrach agus ní h-eigin duit hí. Agus is
on conach agus o neithibh dhamanta thic si, agus is cóir
cathughadh re o mhodhaibh iomdha. An chead mhodh dibh:
cuirit siat friochnumh agus ceandsil mor ar in croidhi aga
faghbhail, ac denumh saethair agus fuireachrais agus mara
30]
agus tiri agus ac fulang guasachta iomdha ele, agus ní
mhothuighinn an bocht firi gradh na neithe so arna cur a
tarcuisne ar son Dia. An dara h-adhbhar: na daine da ndailtir
in conach bith ecla gach aein duine orra, oir sailit gurab gadaighe
in duine bocht, agus corab sladaidhi in duine saidhbhir, agus
p.147
ni mar sin bhis in duine bocht, acht bí se indill do ghnath,
ar son nach fuil aigi raed mhillis he. An treas adhbhar: in
tan theid a ni on t-santach toirrsighthir e chum bais, agus
bid suaimmis spioradalta ag an bocht ar son espadha an t-saeghail.
5]
An ceathramhadh ni: an duine ghradhuigheas an saeghal bid
se ac seirbhis do mar mhodh ndochraidh agus mar
sherbhfhoghantaidhi shalach acca umhlughadh fein ann. Gurab
aire sin adeirmait nach fuil an conach ac neach da ngradhuigh
co mór he, ar son gurab modh do e agus nach tighearna, agus
10]
co ndeachaidh Dia uadha ar a shon leis, agus ata an duine
bocht ar son Dia ro-chonaich. An cuigeadh adhbhar: in
ti thinolas in conách, ni bhia sasta choidhchi, oir ni lór lais
aen ni: ata an bocht contrardha do sin, oir ni thaiscind se aen
raed do fein, agus do-bheir amach an ni fheadas. An seiseadh
15]
adhbhar: ata an conach ina ghaisti agus ina lin ac an Diabhal
a timchill luchta in chonaich fein, iondas nach leicind indtogh
doibh dochum Dia, amhail adeir an t-apstol, qui volunt divites
fieri, incidunt in temptationem et in laqueum Dyaboli .i. na
daine lenab ail beith conaich, tuitid a lin agus a ngaisti in
20]
Diabhail sin. An bocht fhacbhas gach aen raed inndsamhluighi
se Dia, oir tuicidh se nach eidir leis a leanmhain agus eiri mór
air. An seachtmhadh adhbhar: is toirrseach {MS folio 47b2} searbh
leis in duine conaich in bas, agus is forbhfailteach aibhind leis
in mbocht hé. An t-ochtmhadh adhbhar: an tan théid fear
25]
conaich dlighi co ntéid a mbí aigi uadha da aindeoin, agus in
tan théid in bocht gabhaidh sé in conách naemhdha chuigi
maille re gairdeachais mhór. Tabhair dot úigh so co
h-indtinneach agus ní ghraidheochair na neithe talmhaidhe.
Bith a fhis agad fos co fuilid ceithre gneithe dona dainibh .i.
30]
duine sanntach agus duine fial, duine silteach agus duine borb.
An duine do-bheir an raed is intuctha agus chonnmhas an raed
nach indtuctha, is e sin an duine fial. An duine nach tabhair
an raed is intabhartha agus chonnmhas in raed is inchonnmhala,
duine sanntach sin. An duine do-bheir an raed as intuctha
35]
agus nach connmhann an raed as inchonmhala, duine silteach
sin. An duine nach connmhann in raed is inchonnmhala agus
nach tabhair an raed is intuctha, duine borb an-ecnaidhe sin.
p.148
DE IRA .i. DON FHEIRG.
Agus da taighli si do chroidhi, marbh an uair sin fein hi,
oir ata si fichmhar. Agus teagmhaidh si d'shir ar son na neithe
do nitear no adeirtear no thic a n-aghaidh toili in duine. Atait
5]
ceithre gneithe uirri. An chead ghné: in drong do ni ferg da
n-aindeoin agus scuiris co luath, agus drong eile do ni da ndeoin
hi agus scuiris co luath: drong ele do ni co mall agus fagbhas
co mall: drong ele do ni co luath hi agus facbhas co mall.
An chead ghné, ní maith hí. An dara gné, as mesa hí. In
10]
treas ghné, is olc, agus an ceathramhadh gné is ro-olc hí. Agus
is coir cathughadh ina h-aghaidh so o résunnaibh iomdha.
An chead resun dano: oir is on dimas thic gach uile ghné don
fheirg, acht getá fearg an-chertaighthi a n-aghaidh an pheacaidh
co maith uaireann agus atá si uair eile do shír co h-olc, oir is
15]
e gluasacht na feirgi is comhartha don dimas. An dara reasun:
an uair do ni fearg ret chosmhaileas fein, is a n-aghaidh na
córa do ni hi, oir ni dhlighind neach fearg do dhenamh re neach
eli. An treas resun: ma do ghabhas cumhacht ar neach h-eigin
agus atai ag denamh feirgi ris ar a locht fein, na déna
20]
co h-imarcrach hi, agus da mbuailir in t-slat amuich air ar
son t'fheirgi, tabhair gradh ad chroidhi do ar son Dia. An
ceathramhadh reasun: muna bhfhuil ceandas agad ar duine,
na fearguigh ris gemadh ciontach he, oir ni bhudh ail leat fein,
da ndearnta peacaidh, duine eli do dhenamh feirgi rit ar a shon.
25]
Maseadh na dena re nech eili an ni nach áil leat do dhenamh
rit fein. An cuigeadh reasun: is mó do dhighbhail do ní duit
fein na do gach uile dhuine. Maseadh ca tarbha duit an
ceartughadh mhillis tu fein do dhenamh ar neach eili? An
seiseadh reasun: is mór an t-anfiss no an bhuirbe do neach
30]
fearg do dhenamh, oir foillsighidh si an locht {MS folio 48a1} foluightheach
ata innat. An seachtmhadh reasun: is egnaidhe do dhuine
foighide chobhsaidh do thabhairt don fheirg .i. gan a
fhoillsiughadh amach mar bheas se astigh. An t-ochtmhadh
reasun: is guasachtaighi comann luchta na feirgi: maseadh
35]
seachain iad mar is sidhchanta feadfair. An naomhadh reasun:
p.149
nach coir comhairle na secreidi do fhoillsiughadh doibh, oir
nochtaigh cach uile rún a ndanacht a feirgi. Gurab aire sin
aithnimsi duitsa, masa duine ecnuidhi thu, pairt na feirgi do
sheachna co deithideach.
5] DE ODIO .i. DON FHUATH.
Agus da tinnscna se ad chroidhi, cathuigh ris as cach uile
mhodh. Agus geintear an locht so ar tus o ghnimh no o dhroch-radh.
Agus is cóir contrarughadh do a modhaibh iomdha.
An chead mhodh: marbhaidh se a anum fein, óir is
10]
dunmharbhthach in ti lena fuath a bhrathair, amhail adeir
Eoin Bruinde. An dara modh: dallaidh se an duine, oir ata
fer in fhuatha dall anfisach ar slighi na beathadh. Corab aire
sin nach denann se breitheamhnas coir, acht he ac oibriughadh
do shír da namhaid. An treas reasun: in ti aca fuil in fuath,
15]
ac denamh dighailtuis do ni se neamh-chumhachtach da reir
sin an Tighearna aca fuil cumhachta an dighaltuis uile. An
ceathramhadh reasun: do ni se naimhdinas do fein re Dia ac
tabhairt fuatha da chreatuir. An cuigeadh reasun: ni fheadann
sé do reir dlighidh urnaighi in Tighearna do radh, agus da n-abra
20]
is i n-aghaidh a shlainti fein adeir: ar son nach áil leis na
peacaidh do rinded ina aghaidh do mhaithimh, ata se a' guidhi
ana aghaidh fein an tan sin, agus ag iarruidh gan a pheacaidh
do leicin leis. An seiseadh reasun: millidh se a oibre fein co
leir, oir ni he a ngradh oibrigheas se acht a nfuath. An
25]
seachtmhadh adhbhar: as mesa he iona in t-ainmhidhi lena
h-ionmhuin a chosmhailis, oir is ra bheac ar an duine a
chosmaileas fein do rindeadh a cosmhaileas De. An t-ochtmhadh
reasun: cidbe aca fuil fuath, atá se ainfissach, oir ni h-áil leis
an beacan do mhaithimh, do chind Dia do mhaithimh moráin
30]
do. An naomhadh reasun: mar do ni mac Dhia do fhear an
ghradha, do ni mac an Diabhail d'fhear an fhuatha. Seachainsi
maseadh in locht so co sithchanda madh áil leat buaidh do
bhreith od naimhdibh.
p.150
DE TRISTITIA .i. DON TOIRRSI.
Dichuir hi co h-aibeil da mothuighinn dochum an chroidhi
hi, oir ata si searbh di-mholta, agus geintear hi o dhith in ghaeil,
no na neithedh talmhaidhe, no o thribloid, no a eslainti, no o
5]
neach eile do thabhairt tarcaisne ort, no o arduchadh duine
ele thort. Agus cathuigh co luath ina aghaidh so a modhaibh
iomdha. An chead mhodh: os ar son in t-saeghail do nithear
hi, atait oibrighthi bais indti. An toirrsi ata ort ar son do
pheacaidh ar gradh Dia, as maith sin, agus do gheibhthir an
10]
beatha shuthain uaithi, muna biadh si ro-mhór. An dara
h-adhbhar: {MS folio 48a2}an gael agus na neithe aimseardha agus
na neithe co leir tinnluici Dia sin, agus ni dhein sé andligheadh
do neach ar son a thinnlaicthi fein do bhuain de aris. An treas
resun: cebé do ní an toirsi so, is i n-aghaidh Dia do ni se hi,
15]
a' coimhlinadh a thoile fein agus ac diultadh toili Dhia. An
ceathramhadh reasun: in ti da mbentar a neithe, no do gheibh
aibheirseoracht, ata a thoirrsi ac tabhairt thathaire ar
breitheamhnas Dhia. An cuigeadh adhbhar: bith an indtinn
toirrseach leasc an-umhal chum gach uile neithe mhaith. An
20]
seiseadh adhbhar: an indtinn toirrsighthear a n-ircradh na
raed saeghalta, is mó na sin budh chóir a toirrsiughadh ar ecla
phian t-shuthain ifrin. An seachtmhadh adhbhar: ma ata
pian ort um na neithibh aimseardha diombuana do dhul uait,
is cora agus ro-chora duit doilghis do bheith agad um na neithibh
25]
ghlórdha do dhul uait. Maseadh sgriossa in toirrsi so od chroidhi
madh áil leat buaidh na namhad do bhreith.
DE ACIDIA .i. DON LEISCI.
Agus is inann hi ac glacadh an chroidhi agus bás na h-anma.
Maseadh, dichuir co h-aibeil uadha hi. Tic si co minic o
30]
dhearmad ort fein agus ar Dia agus ar phein ifrin. Agus
contraraidh di so a modhaibh iomdha. An chead mhodh dibh:
nach he an t-anam amhain mhillis si, acht an corp agus an
t-anam le cheile, ionnas corab athmhulta leis beith beo agus
nach áil leis bas do fhaghbhail. An dara h-adhbhar: ata sé
35]
so-thuitme urusa chum cach uilc, mar dhuine can egla aen
neith air agus can chomas a dhlighidh na cheirt fein aici. An
p.151
treas mhodh: ata se lesc toirrseach chum cach uile mhaitheasa
agus do-bheir sé dimbrigh agus an-umhla i ncach uile aithimradh
agus tarcaisne do-bheirar air. An ceathramhadh modh: ata
se mar dhuine chuthaigh ac denamh forbhfailti don olc agus
5]
nach toirrsighinn agus nach caoininn an mhaith do leic thairis
tre mhaidneachtnaidhe. An cuigeadh modh: ni fhuil se acht
mar iomhaighi a mballa nach féadann maith ar domhan do
dhenamh lena ceadfadhaibh, oir ni chuirind se a shuile co brath
do chaoineadh a pheacaidh, naid a chluasa do eisdeacht a lesa,
10]
na a bhel na thenga do labhairt an raeda mhaith, agus ní
chuirind a lámha naid a chosa dochum a riachtanais a lesa,
na a chroidhi dochum smuaintighthi ionmholta, agus ni
ullmhaighinn a chorp dochum foghanta. An seiseadh modh:
ata se boghar dall dochum cacha maithisa, iondas nach faghann
15]
se solas maith a ni da faicind na da n-eisdeadh. An seachtmhadh
modh: {MS folio 48b1}nach faghann sé blas ar gairdiughadh shaeghalta
na spioradalta. An t-ochtmhadh modh: nach mó ata sé ina
eire air fein na ar a chomarsannaibh agus ar lucht a thuicseana
co léir. An naomhadh modh: atá sé tarnocht ro-dhaidhbhir
20]
afhus agus arna fhaghbhadh ona neithe glordha. An
deichmheadh modh: ni mó atá toirrsi na beatha neamhdha
do leic se thairis tre mhaidneachtnaighi air, agus ní fhuil egla
pheine ifrinn atá aga h-ullmughadh do air. Seachainsi maseadh
o cach modh in leisci do-bheiradh ort anns an bethaidh abhus
25]
cach uile bhlas atá is in bethaidh neamhdha do leigin thort.
DE DESPERACIONE .i. DON MHÍ-DHOCHAS.
Agus da ti si dochum an chroidhi atá sé diabhulta can cunntabhairt.
Agus cathuigh co ferrda fris agus co neimh-dhearmadach
a modhaibh iomdha. An chead mhodh: atá Dia
30]
uili-chumhachtach choimh neartmhar ar lucht an pheacaidh
do dhamnadh agus ar lucht na h-aithrighi do shlanughadh. An
dara modh: ata sé trocaireach an mhéide sin nach dlighinn
neach mí-dhochas do dhenamh as, oir is mó a throcaire na
mar fhéadaid ar peacaidhne beith. An treas mhodh: ata
35]
se firindeach agus gibé uair do dhena an peacthach cned, do
p.152
ghell se a pheacaigh do dhearmad, agus adubhairt sé, a anam
pheacthach ce minic do ni druis re leandanaibh iomdha, innto
chugamsa agus gebhad tú. An ceathramhadh modh: atá
sé caoin-fhuarach agus ní do ghairm na firen amháin thainic
5]
se, acht do ghairm na peacthaich leis. Atá sé buidh agus
ni fhuil fás da ndenaid na peacaigh nach fásaid a ghrasasan
tarrsa, mar dhearbhthar a Petar agus a Pol agus a nDaibhidh
agus a mmorán ele. Agus ma do rindisi peacadh, fech an mó hé
na peacadh Phoil no Dhaibhidh, oir do bhi fear dibh ina
10]
aithiseoir mhí-chreidmheach ar Dia, agus fear eile ana
dhúnmarbhthach maille re h-adhaltrannais. Do bhí an
dúnmarbhthach so do reir croidhi Dhe fa dheireadh, agus do
bhí an fear ele ina dhochtuir dona cineadhachaibh. Masa
duine riaghalta thú, ní mó do pheacuigh thu na do pheacuigh
15]
Petar do shén a Thighearna fa thri, agus ní ferr an prelaid far
pheacaighis na in prelaid far pheacuigh Petar. Agus an fear
so thuc an teitheadh agus in diúltadh, tucadh eochracha
flaitheamhnais Dhe do fa dheireadh. Maseadh na bidh mi-dhochas
agadsa as do pheacaidh fein, acht griosadh an
20]
eisiomplair so thú dochum aithrighi. An seiseadh modh:
is mó gairdigheas maith neimhe roimh innto aen pheacach
na{MS folio 48b2} roimh fear do theasta do chead d'fhirenachaibh.
An seachtmhadh modh: do bhi an mheide sin do ghrasaibh
ac Dia ar aithrighi in pheacaigh, co nderna Ri na n-aingil duine
25]
de fein da ghradh. An t-ochtmhadh modh: o fhuair Criosd
bas ar son na peacthach an tan do bhadar ina nnaimhdibh
do, fech cad do-bheara se doibh anois o 'tait siad ina ncairdibh
do anns an aithrighi. An naomhadh modh: ní dhlighind neach
mí-dhochas do dhenamh as a fhad co n-indtaighinn se, amhail
30]
dearbhthar a n-aithrighi ghirr an ghadaidhi is in croich. An
deachmhadh modh: muna budh ionmhain le Dia aithrighi
an pheacaighe, ní chendeochadh se da fhuil agus da fheoil
luachmhoir fein. Agus da creidir so co fírindeach, ni dhingnair
mí-dhochas as do pheacaidh fein.
p.153
DE BLASFEMIA ET DE PREFIGURANTIBUS CHRISTUM
.i. D'AITHISIBH IN TIGHEARNA AGUS DO REIMH-
FHIGHRACHAIBH AN TIGHEARNA.
Da tegmhadh sin chum do chroidhi cathuigh ré agus dibir
5]
co laidir hí. Agus geintear an chair so co minic a timchill
diadhachta agus daennachta Chriosd, no a phreamhaighthi
fein, no na sacraimintibh mora eile, agus cathuigh ina n-aghaidh
so co laidir ó resunaibh iomdha ionmholta. Agus is coir creidimh
a ndiadhacht agus a ndaendacht Criosd o adhbharaibh iomdha
10]
agus ó résúnaibh daingne. An chead resún dibh: dearbhthar
hé o fhurtacht na naemh agus o aithbheoughadh na marbh
nar fhéadad a chreidimh agus o bhriathraibh agus o oibrighthibh
na naemh. Agus ata an dearbhadh ceadna arna reimh-fhighrachadh
on Lex agus ona h-uasal-aithribh, arna reimh-fhoillseochadh
15]
ona faidhibh agus arna thaisbenadh on aingil
agus ona Soiscélaibh, agus arna shenmoir ona h-apstolaibh.
Créad tuictear trid an muine do-chonnairc Maysi ar lasadh
can dighbhail da duille, acht Muire do ghabhail Mac Dhe can
dith n-oighi agus gurbh é fein an lasair ghradhach mharthanach
20]
bhis ac sir chnamh gan dighbhail don tí ar a n-oibrighind?
Cread tuictear a nlomradh olla do bhí ac Gedian trer fhear
an braen neamhdha gan dighbhail don olaind, acht Criosd
arna fhearthain on Spiorad Naemh a mbroind Muire cin dith
n-oighi? Cread tuictear tre Adhamh arna chruthughadh don
25]
talmhain neamh-thruaillighthi agus d'Ebha arna cruthughadh
da esna, acht Muire ar ngabhail Mac Dhé co neamh-thruaillighthi
cin dith n-óighi? Cread tuictear a slait Aron thuc blath agus
cno co h-obann, acht Mac Dhe arna gheinemhain on t-slait igha in
.i. o Mhuire oigh cin dith n-oighi? Cread tuictear trisin t-slait
30]
do thairngirsit na faidhi do theacht do phreimh Iese{MS folio 49a1}
co mblath neamh-thruaillighthi, acht Muire Mathair do bhi
ar slicht Iese, agus thuc an blath do-thruaillighthi do chabhair
cach .i. Criosd? Cread tuictear trit in da fhichid la agus in
da fhichid oidhchi do throisc Maisi agus Elias, acht Criosd do
35]
throisc fad na h-aimsire ceadna do shaeradh an duine? Cread
tuictear tre Ioseph do reic da bhraithreachaibh, acht Criosd
p.154
do reic da dheisceabluibh fein ar deich n-airgidaibh fichit?
Créad tuictear tre Iacob do chathuigh ris in aingil agus nar
leic uadha hé no co fuair sé in bheannacht mharthanach, acht
gradh Chriosd don daennacht do bhí ac cathughadh ris do
5]
ghnath, iondas co tuc se air allus fola do chur de fa dheireadh
ac tabhach na beannachtan marthanaighi acc ar slanughadhne,
amhail is follas a n-oslugadh na lamh anns an gcroich ac
tinnlachadh na beannachtan duinne? Créad tuictear tre
fhuil neamh-urchoidigh Aibeil do bhí a' gairm comairc chum
10]
Dia arna mharbhadh da bhrathair ar an machaire, acht fuil
Chriosd do dhoirteadh tar ceand pheacaigh agus a' gairm
comairc ar Dia tar a cheand? Créad tuictear on airc do shaer
na h-ocht n-anaim ar tonnghail an mhara, acht croich Chriosd
tre mbearar lucht a chennaigh o thonnaibh a peacaigh anfadhaigh
15]
co cuan dorais tighi Dhia? Créad tuictear tré Isac do iomchair
an cual chonnaigh do choimhlínadh thoile an athar da loscad
fein mar idhbuirt do Dhia, acht Criosd do iomchar croichi a
pheine lasamhna fein do chendach peacaidh na cineadhaigh?
Créad tuictear tre chrois tau, agus trit an uan cascdha do
20]
idhbradar mic Israel ac fagbhail na h-Eigipti acht croch Chriosd
ina roibhe in t-uan neamh-urchoideach do thogaibh peacaidh
an domhain a toil an Athar, thuc hé fein mar idhbairt do
scaileadh peacaidh an domhain a toil an Athar? Créad tuictear
trid an nathar neimhe do chuir Maisi a n-airde do mhacaibh
25]
Israeil do fhóireamh cach aen do shilleadh uirre ó lot na nathrach
eile, acht Criosd do bheith is in croichi ac slanughadh cach
aein shillis ann ona lotaibh do-chriochnaighthi? Cread tuictear
tre Shamson do bhi maille forbhfailti fa sbarraibh duinte ag
Gazenses agus do eirigh uatha arna cur uile a neamh-nidh a
30]
n-aéisi oidhchi ar mbriseadh a ndoirsi, agus do chuaidh co
neamh-ghortaighthi maille rena mhaith ina fhlaitheamhnas
fein acht fighair Criosd do bhí fa iadhagh is in adhlachadh
maille re forbhfailti na n-Idhal agus do eiridh uatha is in
meadhon oidhchi agus do bhris doirrsi ifrin agus ruc a mhaith
35]
fein chum flaithimhnais? Créad tuictear trit in Samson cheadna
p.155
do bhean an criathar meala a bel in {MS folio 49a2}leomhain, acht
fighar Criosd: mar bhis an mhil is in cheir ata eisin ana Dhia
agus ana dhuine? Créad tuictear tre Ionas do sgeidh in miol
mór in treas lá, acht Criosd do eirigh an treas lá a bhás?
5]
Cread tuictear tre Enog rucadh ina chorp fein a Parthas agus
tre Elias rucadh a fiadhnaisi a dheiscipal fein a n-aer, acht
Criosd rucadh amhlaidh a fiadhnaisi a dheiscibal a flaitheamhnas
agus do shuidh iarumh ar deas laimh a Athar? Agus da
creidir na neithe so co firindeach, rachaidh spiorad na h-aithisi
10]
acus an mí-chreidimh uaid. O d'chonnacais mar do rindeadh
a reimh-fhighradh ón Lex agus ona h-uasal-aithribh, fech
anois mar do rindeadh a reimh-fhoillsichadh ona faidhibh.
DE PROFETIS DE CHRISTO .i. DONA FAIDHIBH AR CRIOSD.
Or adubhairt Iacob fáidh ar geinemhain Criosd, non auferetur
15]
sceptrum de Iuda et dux de femore eius donec veniat qui
mittendus est, et ipse erit expectatio gentium .i. ní bheidh
na treabhasa agus co h-airighthi treabha Iuda gan tighearnadha
agus gan prionnsadha no go ti Criosd tre slanaighthir na
cineadhaigh. Corab aire sin adeir Moysi, prophetam suscitabit
20]
vobis Deus de fratribus vestris tanquam me, ipsum et cach
.i. mar thuc Dia Lex daibhsi trimsa, ar Moysi, do-bheara se
trid an faidh mhór re n-abur Criosd co minic is in Soisceal,
atá ina Thighearna agus ina Dhia ac na faidhibh, grása agus
firinde daibh, agus gibé neach nach creidfe a Criosd daimeontar
25]
hé agus teilgfidhthear a choimhthinol na naemh hé. Corab
aire sin adeir Abacu faidh, qui venturus est veniet agus cach
.i. ticfaidh an Tighearna Isu gan chunntabhairt re n-abur
Slánaidhtheoir a phopail fein, do scris a bpeactha. Do theacht
Chriosd adeir Balám, orietur stella ex Iacob et consurget homo
30]
de Israel et percutiet duces Moab .i. geinfidhthear Muire Ogh
.i. rélta sleachta Iacob agus is uaithi thicfas in duine re n-abur
Criosd Mac Dhe Bhí eireochas ortsa Israel do reir colla a
mhathar, agus is é scrisfas taisi Moab .i. an Diabhail ata ana
p.156
thighearna ar cach aen ar nach oibrighind recht an Tighearna
Isu Criosd. Adeir Ysayas, ecce virgo concipiet filium et
vocabitur nomen eius Emmanuel .i. gebhaidh an ogh in mac
agus beiridh he agus goirfidhthear Emanuel de .i. Dia maille
5]
rind. Tabhair dot úigh co fírindeach co ndubhairt an fáidh
co mberadh an ogh mac, agus tuicimsi as sin o do bhí si ina
h-oigh aca bhreith, corab i Muire in ogh o thainic Dia agus
duine {MS folio 49b1} gan dith n-oighi. Corab aire sin adeir an faidh
Daibhidh, Dominus dabit benignitatem et terra nostra dabit
10]
fructum suum .i. foillseochaidh Dia co follas duinn a ghrádh
caoin-fhuarach fein in uair do-bhéra ar talamhne, Muire Ógh,
toradh a broind neamh-thruaillighthi fein .i. Iosa Criosd, amhail
adeir Malucias fáidh, vobis timentibus nomen meum orietur
sol iustitie .i. eireochaidh grian na fírendacht dona dainibh
15]
lenab egal m'ainmsi .i. Criosd, agus beith slainti ina etibh .i.
ina bhriathraibh, agus do ghebhthar slainti mharthanach ina
oibrighthibh agus toradh suthain. Gurab aire sin adeir Daibhidh,
Dominus dixit ad me filius meus es tu: ego hodie genui te
.i. is tú mo mhac do gheinis a ndiugh, ar an Tighearna a fighair
20]
Criosd. Adeir Ysayas, parvulus natus est nobis, filius datus
est nobis .i. do gheinedh leanbhan duinn agus do thinnlaiceadh
mac. Adeir fos, cuius principatus super humerum eius et
vocabitur nomen eius Admirabilis, Deus Fortis, Pater Futuri
Seculi, Princeps Pacis, de cuius pronunciacione nativitatis
25]
nil apercius potest dici .i. ata a phrionnsachtsan ar a
shlinnenaibh fein agus is é bhis ainm do, in t-Iongantach agus
Dia laidir agus Athair in t-Saeghail atá ac teacht agus Prionnsa
in t-Sígha. Is ar foillseachadh a gheineamhna sin nach féadtar
ní is follaisi do radh. De qua etiam dixit Ieremias .i. corab
30]
aire sin adeir Ieremias, Deus in terris visus est, et cum hominibus
conversatus est .i. do chonncas Dia ar in talmhain ina
p.157
chomhnaidhe a farradh na ndaine agus onar fhéadadh a shilleadh
ana naduir fein, do ghabh sé colann uime do choidreabh in
duine do ghradh agus da thegasc ina eisiomplair fein. Da
teagmhadh duine do chuirfeadh a cunntabhairt maille ris na
5]
h-Idalaibh an e sin in ti do ghealladh duinne, do dheimhnigh
Daniél faidh duinn hé an tan adubhairt, cum venerit, inquit,
sanctus sanctorum cessabit unctio Iudeorum .i. an tan thicfas
naemh na naemh sguirfeadh ongadh na n-Idal. Is ro-dheimhin
dob aithnidh doibh teacht Chriosd, oir ar teacht do do sguiredh
10]
d'ongadh na righ agus na n-esbuc. Gurab aire sin adeir Abácú
Domine, consideravi opera tua et expavi, quoniam in medio
dirorum animalium innotesceris .i. a Thighearna, thuc me dom
uigh t'oibrighthi agus do ghabh egla me, oir dob fhollas tu
ider na dainibh. Do dherbhadh so {MS folio 49b2} co firindeach
15]
sunnradhach in tan fhuaradar na buachaille idir in dá ainmhidhe
hé, do adhradh agus do creidedh hé o eisiomlairibh iomdha.
Agus do dherbhadh he mar an céadna in tan do h-aisceadhadh
co duthrachtach onorach ona righaibh he. Corab aire sin
adeir Isayas, super te Ierusalem orietur Dominus et gloria
20]
eius in te videbitur .i. is ort fein, a Ierusalem, eireochas in
Tighearna agus budh fhollas a ghlóir innut, et ambulant gentes
in lumine tuo et reges in splendore ortus tui .i. ceimneochaigh
na cineadhaigh at sholas agus na righa a ndellradh do
gheineamhna: omnes de Saba venient aurum et tus deferentes
25]
et laudem Domino annunciantes .i. tiocfaid na daine o Shaba
agus do bhéraid ór agus tus leo agus iad ac moladh an
Tighearna. Is anns an Bethil do rinneadh so, agus iad ac
moladh an Tighearna a comhursanacht Ierusalem, agus is innti
do gheinedh Criosd Cumhachtach a mbroinn na h-Oighi .i.
30]
Glóir in Athair. Agus is ona righaibh so adeir do ghuigheadh
he mar righ agus mar Dhia agus mar dhuine, agus iad fein
a' ceimniughadh da iondsaidhi le solas na nua redlainde, maille
re h-ór agus re tuis agus re mir. Gurab aire sin adeir an fáidh
.i. Daibhidh, adorate Dominum in aula sancta eius .i. guighidh
35]
in Tighearna ina halla naemhtha fein, amhail adeir Daibhidh
p.158
fos, reges Tarsis et insulae munera offerent: reges Arabum
et Saba dona adducent et adorabunt eum omnes reges, omnes
gentes servient ei .i. do-bherud righa na n-oilen re n-abur Tairsi
agus Saba agus Arbum tinnlaicthi dochum Mic Dhe agus guidhfid
5]
na h-uile righ hé agus gialfaidh in uile chineadh do. Do
cíthear na neithe so co criochnaidhthi arna ndearbhadh maille
re litre ina ndubhradh iad. Adubhairt in faidh ar furalamh
in Tighearna is in tempall, suscepimus Deus misericordiam
tuam in medio templi tui .i. Criosd anns na Scriobtuiribh
10]
Naemhtha ina roibhe trocaire Dhe co minic arna radh, amhail
dearbhthar is in ughdaras so, ostende nobis Domine,
misericordiam tuam et salutare tuum da nobis .i. a Thighearna
tabhair duinn do throcaire fein agus tinnluic duinn t'fhurtacht
agus do ghairdighthi fein, et misericordia Domini ab eterno
15]
et usque in eternum et Deus meus, misericordia mea .i. is
í sin in trocaire mharthanach nach dighbhaidhthear tre bhithu
sír, et Deus meus, misericordia mea .i. a Dhia is tu fein mo
throcaire. Adeir Malachius {MS folio 50a1} ar an céadna, ecce veniet
ad templum suum Dominator Dominus .i. Iosa Criosd, et erunt,
20]
scilicet Ioseph et Maria, offerentes eum Domino sacrificium
in iusticia .i. is follas co ticfa an Tighearna ac denamh a
thighearnais chum a thempail fein .i. Iosa Criosd, agus biaid
Ioseph agus Muire a' furail idhbarta ar an Tighearna is in
firendacht. Gurab aire sin adeir Ysayas a persain an Tighearna,
25]
spiritus Domini super me, eo quod unxerit me: ad
annunciandum mansuetis misit me, ut mederer contritis corde
et predicarem captivis indulgentiam et clausis apertionem et
annum placabilem Domino .i. tiocfaidh spiorad an Tighearna
ormsa ar son cur ong sé me agus da fhoillseachadh nis caine
30]
do chuir se me, iondas co furtachtaighind toirrsi na h-indtinne
agus co ngellind maitheamh agus fuaslachadh dona daeinibh
atá a laimh agus solas do lucht an dorchadais, agus co foillsighind
bliadhain toghaidhi in Tighearna. Corab aire sin dearbhthar
p.159
Criosd gan chunntabhairt do bheith arna ongadh on Athair
agus on Spiorad Naeimh co sunnradhach chum na teagaisc
nua iongantach so tre foillsighthear trocaire agus bochtaine
agus ceandsa agus gellta na luaidhigheachta suthaine do
5]
ghairdiughadh do bhroin na h-inntinne agus d'fhurtacht dona
braighdibh atá cengailti a ngeimhlibh in pheacaidh. Gelltar
doibh so a toirrsi firindigh an chroidhi agus a faisiti in bheil
maitheamh a npeacaigh co h-iomlan. Foillsighidh sé fuaslughadh
dona daeinibh ata cengailti a prisún in Diabhail tre righne a
10]
mí-chreidimh agus a mí-dhochais ar son a creidimh agus a
dochais agus a grádha. Do-bhearar co trocaireach da cach
aen lenab ail bliadhain buidheachais in Tighearna agus aimsear
thoghtha agus laethi na slainti chum na aithrighi, agus is leo
so do níthear toil in Tighearna co h-iomlán. Deir in fáidh
15]
céadna do mhírbhuilibh in Tighearna, ecce Dominus noster
veniet et salvabit nos .i. ticfaidh ar Tighearna co follas dar
slánughadh agus oisgeltar an tan sin súile na ndall agus cluasa
na mboghar. Tunc saliet sicut cervus claudus .i. siubhalfaidh
an bacach amhail fiadh agus scailfidhthear do thengthaibh na
20]
mbalbh. Agus d'oibrigh sé so agus morán do mhírbhuilibh
iomdha eile ar teacht do fein a colann, ionnas corab cóir a
chreidimh a furtacht na corp agus na n-anma inar thaisben
se a chumhachta astigh agus amuich, corab e Slanaightheoir
caich gan chunntabhairt he. Do cheimniughadh teinnisnach
25]
an Tighearna {MS folio 50a2} co h-Ierusalem adubhairt Zacarias, ecce
rex tuus venit tibi mansuetus, sedens super asinam et pullum
filium subiugalis .i. is follas thic do Rí ceannsa agus do
Thighearna fein chugad ana shuidhe ar muin asail agus
t-searraigh asail. Agus do choimhlín Isu in Slanaightheoir
30]
ar teacht co h-Ierusalem na fighracha so mar léghthear is in
Scrioptuir.
De tradicione autem eius dicit David, homo pacis mee in
quo speravi, et qui edebat panes meos ampliavit adversum
me supplantacionem .i. fear mo thighi agus mo chomaind asa
p.160
roibhi mo dhoich agus do chaith m'arán maille rium, do
mhéaduigh sé sbairn agus as-aenta mo namhad am thimchill.
Agus do choimhlín Iudas na neithe so a n-Iosa bhuidh mhilis.
De vendicione vero ipsius .i. don chunnradh ara rachaidh
5]
an Tighearna adeir Ieremias fáidh a persain an Tighearna,
appenderunt mercedem meam et triginta argenteis quibus
appreciatus sum ab eis .i. do mhéididar siad mu luach do dheich
talann fichid ar ar chendachidar me. Is é adhbhar da dhénamh
so .i. Iudás in braitheoir fallsa. Dixit Zacarias .i. adubhairt
10]
Zacarias do dhian-scaileadh na ndeiscibal, percutiam pastorem
et dispergentur oves .i. buailfidhthear an buachaill agus scailfidh
an trét. Agus da dhearbhadh so do theithidar na deiscibuil
ar ngabhail an Tighearna.
De passione vero ipsius et morte .i. ar pais agus ar bas an
15]
Tighearna adeir Isaias a persain in Tighearna, corpus meum
dedi percutientibus et genas meas vellentibus: faciem meam
non averti ab increpantibus et conspuentibus in me .i. thucas
mo chorp do lucht a bhuailti agus mo ghruaidhi do lucht a
lomtha agus nir inntoighis m'aghaidh o lucht m'aithisi agus
20]
m'fhochchuidmhigh: agus do chreachtaigeadh hé ar son ar
n-aingidheachta agus do shuisdeadh agus do shuathadh he ar
son ar peacaidh, agus is on dortadh allais agus fola do rinde
se do shlánaigheadh sinne. Do h-idhbradh hé mar dob áil
leis agus nir oscail sé a bhel, acht mar chairidh cheandais, agus
25]
do bhi se balbh mar uan aca lomradh. Agus do thoirbhear
se a anum fein chum bais agus do shamhlughadh re ciontach
e, {MS folio 50b1} ge do iomchuir sé cinta cáich, agus do ghuidh se nach
faghbhadais lucht a sháraighthi in bás suthain. Nir fheadaidh
co firinneach a thuarascbhail dhilis do thabhairt ar phais Criosd
30]
o fháidh na o h-indleacht na o sduidear da doimhne na o
thengaidh da géire. Adeir Daibhidh ar digh in Tighearna is
in croich, dederunt in escam meam fel et in siti mea potaverunt
me aceto .i. tucadar domblas ae mar bhiadh damh agus aigeid
mar dhigh. Adubhairt an fáidh céadna ar roind a éadaigh,
35]
diviserunt sibi vestimenta mea et super vestem meam miserunt
p.161
sortem .i. do roindidar m'éadaighi agus do chuiridar crainn
orra. Atá cach ni dibh so arna coimhlínadh mar adubhradh iad.
De resurrectione vero .i. adubhairt Daibhidh d'eiseirghi an
Tighearna ina phersain féin, exsurgam diluculo, quoniam non
5]
derelinques animam meam in inferno, nec dabis sanctum tuum
videre corruptionem .i. éireochad me is in maidin, oir ni
fhuicfir m'anum a n-ifreann agus ni fhuicfir do nech naemhtha
fein do fhaicsin in truailliughadh. Na cuir a cunntabhairt
corab don fháidh tuictear so, oir truaillighthear do chlaechladh
10]
a chuirp anns an cre, acht do Chriosd fein agus do eiseirghi
a chuirp neamh-thruailighthi fein in tres lá. Agus adubhairt
in Tighearna, tu cognovisti sessionem meam, scilicet moriendo,
et resurrectionem meam, scilicet resurgendo .i. do aithin tu
m'fhoighidi ag fághbhail báis agus m'eiseirghi ac eirghi.
15] De passione autem et resurrectione ipsius .i. do phais agus
d'eiseirghi in Tighearna adubhairt Iosue, ipse cepit et sanabit
nos: percutiet et curabit nos, vivificabit nos post duos dies,
in die tercia suscitabit nos post mortem et vivincati cum ipso
resurgemus .i. do thinnscain seisin in phais agus slaneochaidh
20]
se sinne, agus sasfaidh agus athbheothochaidh se sind agus
buailfidh agus slaneochaidh se sind tar eis in da la ar in treas
la agus mairfimit mailli ris, agus, ag eiseirghi dosan,
eireochamaidni lais ar nar n-athbheodhughadh ana bhaissom.
De ascensione etiam eius dicit David .i. do cheimniughadh
25]
an Tighearna suas chum in Athar adeir Daibhidh so .i. ascendit
Deus in iubilacione et Dominus {MS folio 50b2} in voce tube .i. do
cheimnigh Dia suas a ceol flaitheamhnais Dhe agus an Tighearna
a foghar stuic. Qui ponit in nubem ascensum suum et ambulat
super pennas ventorum .i. is e in Righ so chuiris a cheimniughadh
30]
fein is an nell agus imdhighis ar sgiathanaibh na ngaeth. Et
p.162
ascendens in altum Dominus captivam duxit captivitatem:
dedit dona hominibus, largiendo scilicet donum spiritus
sancti fidelibus suis .i. ag dul suas don Tighearna ruc se in dairsi
a laimh leis, agus thuc a thinnluicthi ag denamh einigh ar na
5]
dainibh: agus is iad sin tinnluicthi in Spioraid Naimh do
Chriostaighibh. Is ar na tinnlaicthibh sin adubhairt Iohel a
persain in Tighearna, effundam de spiritu meo super omnem
carnem et prophetabunt filii vestri et filie vestre .i. doirtfid
grasa dom spiorait fein ar gach uile cholainn agus do dhenait
10]
bhur mic agus bhur n-ingheana faidheadoireacht. Is
criochnuighthi foillsighthear na neithe so uile do bheith derbhtha
a ndomhnach cingcisi in tan do chuireadh in Spiorad Naemh
chum na n-apstol, amhail adeir in salm, emitte spiritum tuum
et creabuntur et renovabis faciem terre .i. leic uait do spiorat
15]
fein agus athchruthaigheochar na daine, agus athnuadhaigheochadh
tu aghaidh na talmhan. Et Sapiens, spiritus Domini
replevit orbem terrarum et hoc quod continet omnia scientiam
habet vocis, repletis enim apostolis sanctis scientiam novam
et voces diversas loquendi magnalia Dei contulit eis .i. do
20]
choimhlin Spiorad in Tighearna in domhun uile agus an
tí chonnmhas cach uile ni as aici ata tuicsi na breithri so, agus
ar linadh a apstol fein d'egna, tuc ecna nua doibh agus gotha
agus tengtha examhla do innsin a mhór-ghniomhurtha fein.
Cibe chreidfis a Criosd co h-iomlan do reir na faidheadoireachta
25]
so adeir, agus a teacht an Spiorait Naeimh anuas agus
criochnughadh foirfi cach neithe adubhramar o uile bhrighibh
a chuirp agus a anum, ni chlaidhfi spiorad na h-aithisi he. Do
dhligh an fhaidheadoireacht naemh so co deimhin cumadh
lor hi do cach aen nech cin gu Criostaidhi iad, do dhearbhadh
30]
agus do chreidimh geineamhna Mhic Dhe a ndaennacht agus
teachta in Spioraid Naeimh anuas, agus do dhiultadh cach
p.163
uile chunntabharta adeirim tuilleadh dearbhuighthe ar na
neithibh so.
{MS folio 50b2}DE TESTIBUS CHRISTI .i. DO FHIADHNAIBH CHRIOSD
labhras {MS folio 51a1} an chaibidil so sis.
5] {MS folio 50b2}
De incarnatione itaque et nativitate Christi .i. do
dhaenacht agus do gheinemhain Chriosd amhail adeir
Lucas {MS folio 51a1} scilicet, missus est Gabriel a Deo ad Mariam
virginem dicens, Ecce concipies et paries filium .i. do chuireadh
Gabriel aingil o Dhia co Muire Óigh agus adubhairt re, Ave
10]
gratia plena! Dominus tecum .i. De do bheatha, a Mhuire Ógh
atá lán do ghrasaibh, ata an Tighearna maille rit, oir is deimhin
co ngebhair toirrchis agus co mbearair mac. Agus mar do
chualaidh sisi na briathra so, do bhi si buaidheartha ina
chomhradh, agus itbert, ciondas do thicemhadh sin agus nach
15]
fuil iúl agamsa ar fear tre bhithu sír? Adbert an t-aingil,
ticfaidh an Spiorad Naemh d'aitreabh indut, agus do ghentar
scaile an Athar aird do thadhbhas duit, corab aire sin do
bhearthar Mac Dhé ar an neach naemhtha gheinfidhthear uaid.
An gcluine anois mar do chuireadh an t-aingil dochum na
20]
h-óighi inar fhrith an Tighearna roimh an teachtaire, amhail
dearbhtar on aingil adubhairt co roibhe an Tighearna maille
ria. Beth a dheimhin agadsa muna beith si ana h-óigh nach
bidhgfadh ris in failti nuaidhi san gelladh mac di: gurab aire
sin do chunntabhairtaighsi ar daighinn a h-oghdhachta ciondas
25]
do thegeamhadh mac di agus nach findfadh si fear tre bhithu
sir agus nach fidir riamh roimhe, oir co deimhin da mbeith
uirre a fhindachtain, ní thiubhradh an diultadh dubalta agus
ni fhiarfochadh ciondas do fheadfaidh so do dhenamh. Gurab
aire sin adubhairt an t-aingil, ticfaidh an Spiorad Naemh maille
30]
rit, agus budh he Mac Dhé gheinfidhthear uait. Do choimhead
a h-oghdachta do fhreagair sisi co h-iondraic sin, agus adubhairt,
ac so misi, inilt an Tighearna, agus dentar mar do ghellais. Bith
a fhis agad co roibhi a dheimhin aicisi nachar doghraing do
Dhia aen ni agus co roibhe cach uile ni comh urusa do. Adeir
35]
in Suibhisceal céadna gur fhoillsighidar na h-aingil forbhfailti
p.164
na geinemhna so dona buachailli, iondas comadh léir doibh co
teinnisnach a theacht. Gurab aire sin adubhairt in fear ceadna
a n-aimsir a bhaistigh na briathra so, et Iesus erat incipiens
quasi annorum triginta, ita ut putabatur filius Ioseph .i. do
5]
bhi Isu gar do naoi mbliadhna fichead iondas cor shaileadh
cur mac do Ioseph he, agus cidbé adearadh co follas gurbh e
mac Ioseph he, nirbh e idir, acht ge do shaileadh gurbh e. Is
e so an comhradh do dhiúlt o chroidhibh na Criostaighibh smal
cach uile mi-chreidmhe a timchill oghdhachta Muire. Is e
10]
so co deimhin in ni dhearbhas in t-Athair in tan {MS folio 51a2} adeir,
hic est filius meus dilectus in quo mihi complacui .i. is é so mo
mhac ina fuaras mo thoil fein co gradhach, agus ni hé mac
Ioseph he na fir ele 'sa domhan. Curab aire sin adeir an fear
ceadna .i. Lucas, co roibhe sé dá fhichid la tar éis na h-eiseirghi
15]
aca thaisbénadh da dheisciblibh fein, agus hé ac labhairt do
fhlaitheamhnas Dhé: do thogbhadh hé ann sein co fiadhnaisi
daibh i ndnellaibh as a suilibh.
De missione etiam spiritus sancti .i. do theacht in Spioraid
Naeimh anuas: oir an tan do bhadar na deiscibul arna
20]
cruinniughadh a n-aen ionad, do thaisbenadh tengtha ecsamhla
mar theinidh doibh, agus do shuidh an Spiorad Naemh os
cind cach aein aca, agus do thinnscnadar labhairt do thengthibh
examhla mar do thegasc in Spiorad Naemh doibh.
De nativitate Christi .i. adeir Matha sin mar an ceadna,
25]
co tadhbhas aingil in Tighearna d'Ioseph ina chodladh agus
adubhairt ris, na gabhadh egla thu fad mhnai phósda do ghabhail
chugat, oir in neach do gheineadh innti is on Spiorad Naeimh
tainic se, acht is e oibriughadh in Spioraid Naeimh he. Is
ann so indisis se na tri righa do theacht anoir dochum na
30]
Bethili le treorughadh na reltainde, agus co tucadar tri tinnluicthi
cumascdha dia Chriosd co duthrachtach. Gurab aire sin adeir
Marcus scilicet, Inicium Evangelii Iesu Christi Filii Dei .i.
is é so tosach d'shoisceil Isu Criosd Mac Dhé, aca dhearbhadh
nar mac fir ele he, acht fír Mac Dhé.
p.165
De cuius ascensione .i. adeir Marcus fos, postquam
locutus est discipulis suis assumptus est in celum et
sedet a dexteris Dei .i. cia in neach tar eis comhraidh
re dheiscibuil fein do gabhadh suas ar neamh agus do
5]
shuidh ar dheis a Athar, acht Mac Dhé? Gurab aire
sin adeir Eoin scilicet, in principio erat verbum et Deus erat
verbum et verbum caro factum est et habitavit in nobis .i.
do bhi an Mac ar tus, agus dob é Dia in Mac, agus do duinidh
in bhriathar a feoil .i. Mac Dhé, agus do aitigh induinni, amhail
10]
adeir Eoin co follas, in briathar do bhi a fochair in Athar dob
e Dia hi. A' gabhail daenachta on óigh duba dingmhala leis
beith ana dhuine agus comhnaidhe do dhenamh maille riun,
agus is lei sin dearbhthar co follas corab increiti Isu Criosd
do bheith ina Dhia agus ina{MS folio 51b1} dhuine gan cunntabhairt.
15]
Adeir Eoin ina Shuibhisgeil iomorro co h-acfainneach agus
co h-ionraic do mhirbhuilibh agus do phais agus d'eiseirghi
in Tighearna, amhail derbhthar ina phein. Is ris fos adubhairt
Simion aga ghabhail idir a dha laimh, nunc dimittis servum
tuum, Domine, secundum verbum tuum in pace .i. anois leigi,
20]
a Thighearna do mhodh fein do reir do bhreithre .i. do Mhac
a sith suthain na firinde, oir do chonncadar mu shuile slainti
do ghairdighthi. Adubhairt Eoin Baisti mar an ceadna aca
fhaicsin chuigi, ecce agnus Dei qui tollit peccata mundi .i.
is e sut uan Dia, agus is e sgrisas peacaidh in domhuin: agus
25]
is follas as sin eisin do bheith ina Dhia agus ina Mhac Dhe,
oir ni fhuil aen neach fhéadas in peacadh do mhaitheamh
acht Dia. Adubhairt in fear ceadna, in tí do chuir misi do
bhaisteadh adubhairt se rium, cebe ara faicfi tu an Spiorad
Naemh a' turligeadh agus ag denamh comhnaidhe, as e sin
30]
baistfaidhthear is in Spiorad Naemh. Do chonnaic misi, agus
do rindi me fiadhnaisi gurab e so Mac Dhé. Is de do labhair
Pol mar an ceadna in tan adubhairt, quod ante promiserat
p.166
per prophetas suos in scripturis sanctis de filio suo, qui factus
est ei ex semine David secundum carnem .i. an ni do gheall
Dia trena fháidhibh fein a mbriathraibh in Scribtiuir do thuarasgbail
a Mhic fein do geineadh do do reir a dhaenachta a sil
5]
Dhaibhidh, ata se arna choimhlinadh anois. Breathnuighidh
so induimh fein, a dhaine, mar do denadh sibh a Criosd, in
neach nar bhreathnuigh cur sharachadh do bheith cudtruma
re Dia, agus in tan do bhi se a foirm Dhia do isligh se e fein
a foirm duine a' gabhail deilbhe modhadh uime, agus do frith
10]
e a n-aibid in duine iarumh. Do labhair an Tighearna ar tus
i ngach uile aircheatal trid na faidhibh, agus labhraidh se anois
do shir trena mhodh do ordaigh se fein ina oighri ar na h-uile,
oir is trit do rinne se na saoghail. Is follas as sin uile Mac Dhe
do bheith ina Dhia agus ina dhuine. Dearbhthar as so co
15]
duthrachtach in tan do fhiarfaidh in Tighearna cia he fein
agus créad in bharamhail do bhi aga dheisciblibh do, agus
adubhairt Petar, is tusa co firindeach, a Thighearna, Isu Criosd,
Mac Dhe Bhí. Dearbhthar fos a centoria do bhí ina namhaid
ac Dia, co ndubhairt se ar ndearbhadh a fhirt agus a
20]
mhirbhuilibh {MS folio 51b2} agus ar cluisdin eighmhe moir d'aindeoin
an bhais, co firinneach doba Mac Dilis Dhé in duine so. Arna
aithne don ghaduigh is in croich gur Rí agus cor Dia he,
adubhairt ris, cuimhnigh ormsa, a Thighearna in tan rachair
dochum do fhlaitheamhnais fein. Do rinde Tomass apstol
25]
comhairc mhór ar faicsin creacht in Tighearna tar eis a amharais
air, agus adubhairt, is tusa mo Dhia agus mo Thighearna dil
fein. Adubhairt an Tighearna risin, do chreidissi me arnam
fhaicsin, gurab aire sin beannaighim na daine chreidis me agus
gan m'fhaicsin. Mas ail leatsa fein beith beannuighthi narab
30]
nar leat creidimh dona fiadhnaibh thairisi dhingmhala so,
ata ina Criostaighibh ro-dhaingne. Agus da ndearnair in
creidimh so, ni fheadfa spiorad na h-aithisi .i. in mi-chreidimh
neart do ghabhail ort.
p.167
DE VERBIS CHRISTI .i. DO BHRIATHRAIBH CHRIOSD.
Agus is increiti a dhiadhacht ar son a bhriathra firindigh
fein amhail dearbhthur a n-adhmholtaibh in Athar fair in tan
adubhairt, is é so mo Mhac dil fein inar tholtanuigheas cach
5]
ni, agus eisdidh ris. Maseadh is inill do chach ind tí re ndubhairt
an t-Athair eisdeacht ris: da reir sin is cóir do labhairt do
dhenamh. Do fhoscail sé a bhel iarumh agus itbert, is
beannaighthi an bocht spioradalta agus is malluighthe lucht
in chonaigh. Agus is nua do-eisdeachta in tegasc beannaidhthi
10]
so, oir is ar son a chonaigh aderthai in pobal do bheith
beannaidhthi ar tus, agus is se is pobal beandaighthi anois
ann, in pobal aga fuil a nDia fein mar Thighearna, oir is don
talmhain do labhraidis na daine do bhí don talmhain, agus
in tí thainic do nimh is do nimh do labhair se .i. dona neithibh
15]
spioradalta do chonnaic agus do eist se. Gurab aire sin do
thaisbean se he fein ina Dhia agus teacht a talmhain do do
neimh, agus do shenmoir se ar an adhbhar sin na neithe
aimseardha do chur a tarcaisne agus an bhochtaine agus an
subhailci agus na maitheasa spioradalta ele do ghradhughadh,
20]
oir ata Dia fein co spioradalta do reir a dhiadhachta. Gurab
aire sin as ionmhain leis na neithe spioradalta agus na daine
duthrachtach spioradalta aca fuil tarcuisne ar na neithibh
aimsirdha, agus taisbenaigh Dia co follas trena Mhac fein
gumadh indenta na neithe so. Cia do lucht na talmhan do
25]
dhenadh an t-senmoir so, acht an ti thainic do nimh agus do
theccoisc cach uile don tegasc neamhdha thuc se leis?
Dearbhthar fos gur Mac Dhé he an tan {MS folio 52a1} do shuidh se a
cind a dha bhliadhna dheag idir na dochtuiribh agus he aca
n-eisdeacht agus ac fiarfaighi neich dibh. Agus do bhí Muire
30]
agus Ioseph aca iarraidh agus atbertsam friu, ni thuictisi corab
eicin damhsa beith re neithibh m'Athar fein? An tan do
bhadar na sluaigh agus na ceathirna ac eisdeacht a theccoisc,
adubhairt drong aca ac tabhairt aithisi do, cionnas do thuicfidh
an fear so leitreacha agus gan fhoghlaim aigi? Agus do bhi
35]
se aca tecasc mar neach aca mbethis cumhachta agus ní a
cosmhaileas na Fairisineach do thecaisc se iad. Tuicsi maseadh,
nach féadfadh in t-ócanach so do reir a chuirp iúl in tecaisc
spioradalta so do bheith aici, agus nar fhoghlaim hé d'aeis,
p.168
muna beith sé ana Dhia aesda o laithean shuthain. Gurab
aire sin adubhairt se fein, ego principium qui et loquor vobis
.i. is misi in tosach gan tosach ata ac labhairt ribh, agus is me
in bheatha shuthain aithinter ina Dhia firindeach, agus is e
5]
in t-Athair naemhtha substainteach do chuir chugibhsi me.
Adubhairt an Tighearna fós, ego sum resurrectio et vita, qui
credit in me non morietur in eternum .i. is misi in eiseirghi
agus an bheatha, agus cibe chreidis indum ni fhuighi se bas
suthain. Adubhairt fos, pater enim non iudicat quemquam
10]
sed iudicium omne dedit filio, ut omnes honorificent filium
sicut honorificant patrem .i. tuc an t'Athair [...] ma
chreidi a nDia, maseadh o ranaig an Mac ina phersain fein,
creididh indumsa, oir is aen neach misi agus an t-Athair, agus
gibe do chi me do chife an t-Athair, oir ataimsi is in Athair
15]
agus ata an t-Athair indum. Tuic anois a fhollaisi do admhaigh
sé é fein do bheith ana Dhia agus cosmhail ris in Athair i ngach
uile mhodh, gurab aire sin do gheibh an neach nach creidind
a Criosd bás suthain. Agus da fiarfaighi neach cread thuc
ecla an bhais air ma do bhi se ina Dhia, oir adubhairt se, pater
20]
si possibile est transeat calix iste .i. ma fheadar, a Athair
cuir an coileach so an bhais thorum, agus fregraimsi sin co
cumair óir do fhoillsigh se e fein ana Dhia fhirindeach agus
ina dhuine is in breithir so: an tan adubhairt se, a Athair,
foillsighthear he ina Dhia agus ina Mhac, agus an tan do iarr
25]
se in bas do chur thairis, foillsighthear a bheith ana dhuine.
Do choimhchesadh he maille ris na ballaibh iochtarach aga
tegasc ina dhaenacht fhoirfe fein, a' gabhail eagla ina
bhallaibh ríoghdha fein ar egla co n-aibeortai re lucht egla
an bhais, na budh rann do bhallaibh an Tighearna {MS folio 52a2} agus
30]
leicidh a toil in Tighearna he, amhail adubhairt in Tighearna
fein, ni hí mo thoil fein dob ail lim do dhenamh, acht toil na
diadhachta suthaine ata edrainn. Agus do fhoillsigh se med
p.169
a chumhachtain in tan adubhairt re lucht a ghabhala, is misi
iarrthaidhi, agus mar do chualadar sin do chuadar ar cúl agus
do thuididar tar a n-ais, agus is follas as in mbreithemhnas
sin méid a chumhachtain, o nar fhéadad an guth amhain do
5]
fhulang uadha. Foillsighthear anois a bheith ana Dhia an
tan adubhairt sé, a Athair, leic so leo, oir ni fheadadar cread
do nid siad. Agus do fhaisidin Isayas co nguidhfedh sé ar
a naimhdibh iondas nach deachdais amugha. Adubhairt sé
ris in gadaidhi do iarr in trocaire, beir a ndiugh a Parrthas
10]
maille rim. Agus do fhoillsigh se is in breithir so gurab e Dia
Parrthais agus Tinnlaictheoir na gloiri neamhdha. Tuictear
as in breithir so gurbh é Mac Dilis Dhia hé, in tan adubhairt,
in manus tuas Domine .i. ad lamhaibhsi do-bheirim mo spiorad
anma. Agus ni dhigneadh se in aithne so co h-inill duthrachtach
15]
a crich a bheathadh mur budh é a Athair dil fein hé. Dearbhthar
so aris tar eis na h-eiseirghi co ndubhairt se co minic ris na
h-apstol, agus he ac labhairt do fhlaitheamhnas Dhe riu, tugadh
gach uile chumhachta ar neamh agus ar talmhain damhsa.
Do dhearbhadh co ndearna se an eiseirghi co fírindeach, adubhairt
20]
se, palpate et videte, quoniam spiritus carnem et ossa non
habet sicut me videtis habere .i. glacadh agus fechaidh misi,
oir ní fhuil cnaimh na colann ac spiorad mar do chithisi acumsa.
Do dhearbhadh anois go roibhi se uile-chumhachtach, do
sheid se an Spiorad Naemh lena anail indtu, ac radh na breithre
25]
so, accipite spiritum sanctum, quorum remiseritis peccata
remittentur eis, et quorum retinueritis retenta sunt .i. gabhaidh
an Spiorad Naemh agus gibe da maithidhsi a peacadh
maithfidhthear doibh, agus gebe ceingeoltaidhsi ana pheacaidh
ceingeoltar he. Is e in Spiorad Naemh céadna do chuir se
30]
chuca ar ndul a flaithemhnas do, amhail do gheall doibh an
tan do bhi fein ar talmhain faru, agus adubhairt riu, an tan
thicfas foirbh in t-Solas chuiris misi chugaibh, Spiorad na
Firinde, do dhenadh se maitheas daibh ann sin. Do dhena in
Spiorad Naemh ceadna do chuireadh a tengthaibh tenntighe
p.170
chugaibh do lasadh bhur gradha o theine an graidh agus
[...] ceadna. {MS folio 52b1}Gurab amhlaidh sin do
rinne dona h-iascairibh agus dona h-oinmhidibh maigistreacha
agus dochtuiri in domhain uile. Nír fhéadadar Scribhi .i.
5]
saithi, náid Pharasei náid fellsamhain ar domhan da nglicas
naid egnaidhi in talmhan contrarughadh doibh, agus is iad
in mhaith naemhtha céadna so do chuir se ar fud in domhain,
agus do aithin na neithe so dibh amhail adeir in tex so, predicate
evangelium omni creaturae, qui crediderit et baptisatus fuerit
10]
salvus erit, qui non crediderit condemnabitur .i. senmoraidh
in Soisceal dona h-uile chreatuir agus cach neach chreidfis
agus bhaistfidhthear slanaidhthear iad, agus in tí nach dingne
sin daimeontar hé. Creidsi maseadh, madh ail leat beith slan,
gurab e sin Dia Uile-chumhachtach, agus corab aige atait
15]
chumhachta agus comas do chuirp agus t-anma, agus in ti
nach dingne in creidimh sin daimeontar he a suim dhamunta
in Diabhail. Gibe lenab ail na neithe so do thabhairt da uigh
co friochnumhach, tinoileadh se co cumair na neithe so
adubhramar agus cuimhnigheadh co duthrachtach annamhacht
20]
agus spedhsialdacht an tegaisc thuc se ar teacht anuas agus
a shaere agus a chobhsaidheacht agus a neamh-choigiltaidhi
do thegasc se cach aen duine a talmhain, agus a throcair agus
a thaisi do labhair se is in croich, agus mar do chuir se in Spiorad
Naemh dochum na n-apstol do chomhall a ghellta, agus mar
25]
do chuir se na h-iascaireadha agus na h-oinmhidi a ceannas
agus a mmaigistreacht na h-eaglaisi, agus ni bhia cunntabhairt
ag fear an tinoil gurbh e ughdar na n-oibrighthi hé agus is mar
sin nach eidir do chlaoidhe choidhchi o spiorad na h-aithisi he.
DE OPERIBUS CHRISTI .i. D'OIBRIGHTHIBH CHRIOSD.
30]
Agus is coir a dhiadhacht agus a dhaenacht do chreidimh
ar son na n-oibrighthi naemhtha agus na mirbhuilibh do roine
sé a talmhain co spioradamhail agus co corpardha, curab aire
sin adubhairt se re lucht an t-seachrain, muna creidthighi a
mbriathraibhsi, creidigh a m-oibrighthibh. Foillsighthear anois
35]
a bheith ana Dhia agus ana dhuine ar son treighinais an da
fhichid la agus in da fhichid oidhchi, agus co roibhi occaras
p.171
air tar a eisi sin. O nar fhéad an Diabhal dighbhail ar domhan
do dhenamh do, do theith sé uadha agus tangadar na h-aingil
da fhriothalamh, agus is follas as sin o do bhí ocaras air
gur duine he, agus dearbhaidh frithalamh na n-aingil he do
5]
bheith ana Dhia. Agus dearbhthar fos ina Dhia e an tan do
rinne fion don uisci, agus dob e sin tosach a chomharthadha
a fiadhnaisi na ndeisceabal, as ar chreididar co dichra agus
far fhagbhadar gach uile ni ar a ghradh. Tuc se a shuile don
ti do geineadh dall agus do mhoran {MS folio 52b2} ele o thaghall agus
10]
o bhreithir uair ele, agus tuc eisteacht dona boghraibh agus
labhairt dona balbhain agus siubhal dona bacachaibh agus
slainti dona labhraigh agus do lucht na pairilisi, agus do dhibir
na diabhail as na corpaibh, agus do fhoir sé lucht na h-idroipisi
agus nir fhagaibh teidhm gan slanughadh, agus do aithbheodhuigh
15]
na mairbh, agus do aisigh anum Lasarus agus a chorp ac breanadh
ceithre la is in uaidh, agus ar sasadh cuig mhile do le cuig
aranaibh agus le da iasc agus do fhurail da chliabh dheg do
linadh da fhuighill. Ni h-eadh amhain do rindi sé fein na
neithe so agus morán ele leo, acht do thinnluic da aspalaibh
20]
agus da dheisciblibh a mhile mhile oired so. Gurab aire sin
adubhairt se riu, foiridh na lobhair, agus slanaidh na galrach,
agus aithbheodhaigh na mairbh, agus dibridh na diabhail, agus
a n-aisgidh fuarabhar fein an chumhachta so, agus tabhraidh
amach a n-aisgidh hí. Agus na gairdighidh fana droch
25]
spioradaibh do bheith fomhamaighthi daibh, acht forbh-
failtighidh ar son bhur n-anmanann do bheith scriobhtha ar
neimh. Bith a dheimhin agad gibé chreidfis indumsa co
ndingne m'oibrighthi agus oibrighthi bhus mo, iondas cuma
h-iongnadh le cách uile iad. Agus cidbé neach dob áil le Dia
30]
do thabhairt ina chumann, tuc sé chuigi iad o fhuraileamh
amhain, amhail dearbhthar a Petar agus a nn-Andrias agus a
n-Iacóp agus a n-Eoin agus a mMatha do bhí a' gabháil phuill
is in oifig mhailisigh agus moran do dhainibh ele ar a tuc se
na neithe talmhaidhe do fhagbhail. Tuic maseadh in ti lerbh
35]
éidir na maitheasa so do dhenamh ann fein agus a cach, gumadh
éidir leis e fein do bheith acfaindeach cumhachtach ard is in
p.172
t-saeghal. Agus nirbh áil lais na neithe talmhaidhi, acht beith
bocht umhal ceannsa, gur amhlaidh sin do fhoillsigh sé é fein
do bheith ina Dhia ag sanntughadh na neithe spioradamhail
agus ac tarcaisniughadh na neithe n-aimsirdha. Oir da mbeith
5]
sé ag iarraidh glóire in t-saeghail, do fhuicfidh sé na h-Ibhail
do bhi ag iarraidh a sgriosta do shir, agus do reachadh sé dochum
na cineadhaigh do ghebhad he maille re toil agus re buidheachais,
agus do bherdais anóir mhór do ar a throcaire agus ar a
mhirbhuilibh di-fhaisneisi, agus do bhetis aca shilleadh co
10]
h-anorach duthrachtach tar a ndeeibh fein nach féadfad so
do dhénamh. Tucsam deimbrigh is in anoir sin ar gradh tuitim
an duine do fhuaslughadh, agus do theith se ona h-Ibhalaibh
fein in tan dob ail leo rí do denamh de, agus tainic se chucu
co toileamhail in tan dob ail leo a mharbhadh. An fear do
15]
fhéadfadh ionad agus aim agus aimsear a cheasta d'fhoillsiughadh
agus a thinnlaictheoir do thaisbénadh, in doich {MS folio 53a1} leatsa
a mbeith neart na n-Iudhal air muna deachaidh sé co toileamhail
da chésadh, oir ni ar son gur fhéad in t-Idhal a thoibheart do
chésadh hé, acht ar son gurbh ail leis fein a thoibheart. Gurab
20]
aire sin adubhairt se, potestatem habeo ponendi animam meam
et iterum sumendi eam. Nemo tollit eam a me, sed ego pono
eam et iterum sumo eam .i. ata cumhachta gabhala agus
thoibhearta m'anma agam, oir ní neach ele bhenas m'anum
dim, acht mi fein aga thabhairt h-imach agus aga ghabhail
25]
chugam aris. Gurab aire sin do chuaidh sé a n-aimsir cindti
a throcaire luachmhoire da idhbairt fein co forbhfailteach
duinne, iondas gur chuir sé a chos co daingin cothuighthi is
in cesadh gan claenadh gan utmaille, iondas gur choimhlin
se an Lex agus reimhfhighracha na faidhe agus na salm. An
30]
tan d'iaradar na h'esbuig resun ar son a thecaisc air, agus
d'fhiafraidh Pilat nar rí he, agus an tan do bhuailidar agus
do ghoirtidar na ridireatha do sgiusaibh hé, agus do cuireadh
corcair righa mar eadach agus coroin sbine im a cheand, agus
mar do mhelladar he mar rí, agus mar do chuir Irhod éadach
35]
gel mar chomhurtha oinmhide uime, agus mar d'aithisigheadar
na Fairisinigh is in croich hé, agus mar adubhradar co creidfidis
p.173
do da tigidh aisti, agus ni thucsam a bheg do fhregra orra
no ní thuc aen raed. Do rinne se comhnuidhi is in croich ar
slainte na n-uile fa tainig se, agus is ann so do fhoillsigh se gurbh
é fein in t-uan dar labhair Isayas faidh an tan adubhairt,
5]
tanquam ovis ad occisionem ducetur, et quasi agnus coram
tondente se sine voce obmutescet: oblatus est quia ipse voluit
et peccatum multorum portavit .i. berthar hé mar chairigh
dochum a mharbhtha agus balbh ocus hé gan guth aigi mar
uan a fiadhnaisi fir a lomartha. Do idhbradh he mar dob áil
10]
leis fein agus do iomchair se peacaidh daine iomdha. Da
creididis do ar a theacht sa chroich mar adubhradar fein,
dobadh chora doibh a chreidimh ar a eirghi on bas, no ar a
eirghi beo on uaidh duinte, oir is mo do chumhachtaibh duine
marbh do eirghi o bhas na duine beo do theacht as a chroich.
15]
Agus nir fhéad na h-Iudhail a radh co roibhi ainfhis orro a
n-eiseirghi Chriosd, oir do chuiredar siad an mheid dab ail
leo fein do choimhéad an adhlaicthi, agus do bhí an mhéid
sin agus cach friochnumh da ndearnadar uile ag dearbhadh
fiadhan na h-eiseirghi. Do bhi sé fein da fhichid la {MS folio 53a2}
20]
idir a dheisceabail ag dearbhadh a eiseirghi o arrgamaintibh
iomdha agus do bhí sé ag ithi agus ag ibhi leo agus, arna teaccosc
co h-iomlan do mar sin, do chuaidh se ina fiadhnaisi uile ar
neamh. Agus arna tinol a n-aen ionad a cind deich la ina
dhiaidh sin, do chuir se an Spiorad Naemh chuca, agus is uadha
25]
do daingniughadh co cobhsaidh iad, iondas co rabhadar ullamh
dochum bais agus dochum cach dochair tar a cheandsan. Is
mor comhartha eile do rindi Criosd a fiadhnaisi a dheiscibail ann
so, agus dar limsa is lór do cach uili Chriostaighi lenabh áil
a anum fein do shlanughadh co h-umhal firenda ar scriobhadh
30]
ann so. Maseadh, aithnidhmid a chreideamh as na neithibh
so co dichra gurbh e Isu Criosd fír Mac Dhe, agus do ghebhthar
an bheatha shuthain ina h-aimsir fein as in creidimh sin. Da
reir sin aithnimsi ditsa a chreidimh co neamh-chunntabhartach
cach ni dar scriobhadh ann so ar oibrighthibh in Tighearna,
35]
madh ail leat dul a flaitheamhnas. Agus da ndearnair in creidimh
so co h -inill, seidfir uait spiorad na h-aithisi agus in mhi-dhochais.
p.174
DE ESSE DEI ET TRIBUS SECTIS .i. DO BHUNAIT DHIA AGUS
DONA TRI BARAMHLAIBH SEACHRANACHA.
Oir atait moran do dhainibh nach ar diadhacht agus ar
daenacht Dhe amhain do nit seachran, acht ar an ni as mesa
5]
.i. nach creidid he fein do bheith ann. Agus is coir a fhiarfraighi
dibh so, cia do rinde iad fein acht muna bé Dia nach
ail leo do chreidimh, do rinne iad? Is h-eigin duitsi, a fhir
an t-seachrain, an cheist so do fhregra .i. gurab tu fein no an
naduir no do thuismightheoiri. Masa tu fein do rinne thu,
10]
créad nach dearnuis ni is sochraidhi agus ni is eagnaidhi agus
ni as airde agus ni is conaigh agus ni is faidi-shaeghalach na
mar thai thu? Agus munar fhéadais tú fein do dhenamh,
tuictear neamh-chumhachta denta na neithe so don naduir
agus dona tuismightheoraibh anfann easlan. Maseadh, is h-eigin
15]
gurab e Dia do chruthaigh tusa agus iadsan. Adeir in
seachranach, ma ta Dia suthain gan riachtanas a leas, cread
thuc air gan misi do dhenamh mar sin? Freagraimsi sin co
cumair: —oir ni fheadann creatuir ar bith ar ghabh tosach
on domhan agus on truaillidheacht beith marthanach. Adhbhar
20]
ele: da mbeith sé gan esbaidh do beith adhbhar dimais aigi,
agus do fhéadfaidhi a radh nach o Dhia thainic sé acht uadha
fein. Fiafraighsi anois cread adhbhar na míl agus na snedh
agus na fined agus na ndeargnaid, os a moatait siad dochum
dighbhala na dochum tarbha? Is é a fhreagra sin, co taisbentai
25]
uile chumhacht {MS folio 53b1} Dhia triothu agus esbaidh an duine,
iondas nach ardaighinn an duine anma ona shochraidheacht
na ona neart, os eidir leo sin a dhíghbhail do dhenamh. Oir
cach creatuir cruthuighthear on Cruthuightheor mhaith bid
siad maith ar tus ina cinel fein, no go truaillighthear trithu
30]
fein iad. Aderairsi anois, as mor modh as a freagarthar Dia,
agus ní fheadarsa cia dibh budh disli damh fein. Is é a fhreagra
so co cumair, gurab dochum na Paganach agus dochum na
Criostaidhthe agus dochum na n-Idhal tinoilter agus tiomurgthar
p.175
cach uili mhodh. Tuic ar tus nach cóir comhnuighi do dhenamh
a ngnathughadh na Paganach, oir dee bhoghra bhalbha gan
silleadh, gan grasa, gan cumhachta adhruid siad ar son Dia.
Gnathughadh na n-Idhal iarumh, oir do ghabhadar Lex agus
5]
fregra o Dhia no go tainic Criosd a colainn, agus mar thainic
do chriochnaidheadh iatsan do reir na faidhe: amhail dearbhthar
a n-Iacob, is in uasal-athair, an tan do bheanduigh a chlann
fein co ndubhairt re h-Iudas, .i. re mac Iacoib, non auferetur
sceptrum de Iuda et dux de femore eius, donec veniat qui
10]
mittendus est, et ipse erit expectatio gentium .i. ni bhia sliocht
Iuda gan righ agus taisigh orra no go ti an neach do ghelladh
doibh re fuirghid na cineadhaigh .i. Criosd ina coimhlíntar an
fhaidheadoireacht uile. Ar teacht do ainn sein testadar taisigh
agus prionnsadha shleachta Iuda, do bhí a n-anoir aird roimhe.
15]
Na h-easbuig agus na fáidhi do bhí ag freacra agus a' coimhead
comhraiti agus t-shacraiminti in t-Senn Reachta, do chuadar
uile ar neamh-nidh ar teacht an Reachta Nua, acht gerbh
iad dob fhighair agus doba scaile don Tighearna, oir do
bháidheadh iad is in Tighearna fein arna fhoillsiughadh. As
20]
cóir adubhradh curab ris do bhadur na cineadhaigh ag fuireach,
oir nir h-aithnidheadh ar tus he acht i n-Iudea, agus atá sé
anois aga ghlórmharughadh ar fud an domhain ar n-aithne.
Fiafraigh anois cread fa leicter dona h-Idhaluibh beith beo
agus curab iad do chés Criosd? Is iomdha adhbhar chuigi
25]
sin, agus atait trí h-adhbhair{MS folio 53b2} spethsialta dibh. An
chead adhbhar dibh: is h-eigin duinne na leabhair ata acasan
d'fhaghbhail do dhearbhudh agus do theaccasc ar creidimh
fein, agus cach uair do fhaicfimais iad fein co cuimhnighmais
césadh Chriosd .i. ar Tighearna dil, firindeach, umhal, foighidech,
30]
buidh, trocuireach, grasamhail fein. Gurab aire sin cach uair
do chifimis iad co cuimhneochmais cesadh ar Tighearna .i.
Isu milis. An dara h-adhbhar: oir adubhradar ac faghbhail
báis do Chriosd, leig a fhuil oruinde agus ar ar clannaibh, agus
do dhamnadh a sil is in breithir so. Gurab aire sin do sgaileadh
35]
ar fud an domhain iad do thabhairt naire da tuismighthoiribh
chiontacha agus do thabhairt gloire don chreidimh chathoilica.
p.176
An treas adhbhar: oir ticfaid siad do reir na faidhe fa dheiredh
dochum an chreidimh cathoilica tre t-senmoir Ely agus Enog,
agus da madh choimh iomdha do reir nuimhrech iad re gainimh
in mara aga ndamnadh ticfaidh an fuigheall dochum na
5]
Crisdaigheachta fos. Da fechair na resuin so co friochnumhach,
fedfair gan cunntabhairt creidimh od chridhi. Tabhair, maseadh,
gradh agus toil d'uili bhrighibh do chuirp agus t-anma dot
aen Dia dhil ghradhach fein fhrecras in creidimh chathoilica,
agus cebe chreidis co creidmheach daingin na neithe so, ni
10]
h-egail leis spiorad na h-aithisi. Airdeochar he iarumh mar a
fuil i nflaitheamhnas can forcenn agus i nconach shuthain
agus i nt-slainti nach truaillighthear agus a n-oighi nach
claechluighthear agus tormach in ghradha agus a ncomann
fhirindeach agus coimhlínadh cecha esbaidh agus ceol na
15]
n-aingil agus silleadh shuthain na naemh tre bhithu sir: uair
ni tualaing filidhi ionaid fellsamhain an domhain uile na sochair
agus na subhaltaighi do-bhearthar ar son do chreidimh nemhfhallsa
duthrachtach do indisin go tu fein da derbhadh: gurab
uime sin guidhimsi tusa ar gradh Isu, scrios do dhuailce agus
20]
t'eadochas agus daingnidh do chreidimh a n-uile throcair Dhe.
{MS folio 54a1}DE SEPTEM ECCLESIAE SACRAMENTIS .i. DO SHEACHT
SACRAIMINTIBH NA H-ECLAISE.
Agus is cóir do gach uile Chriostaighi a creidimh co friochnumhach,
uair atait siat arna n-inordughadh o Chriosd agus
25]
on eclais. An chead ní: — in baisdeadh, in dara ní: — in
chonfirmail .i. daingniughadh laimhe in esbuic ar in creidimh
agus ar in baistedh, in treas ní: —in aithrighi, an ceathramhadh
ní: —in pósadh, an cuigeadh ní: — na gradha coisreactha, an
seiseadh ní: corp Chriosd, an seachtmhadh ní: — in t-ongadh
30]
deghinach. An chead ní dibh .i. in baisteadh, d'orduidh Criosd
fein in tan adubhairt, nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu
sancto non potest intrare regnum Dei .i. nach féadann neach
dul a flaitheamhnas muna bia sé arna athchruthughadh a h-uisci
p.177
agus anns an Spiorad Naemh. Atbert Gregoir an baisteadh
do ghenamh i n-ainm in Athar agus in Mhic agus in Spioraid
Naemh, agus cibe chreitfis agus baistfidhthear mar sin
sláineochar he. An ni do aithin Dia do dhenamh ni chum an
5]
glanta on uisgi do aithin he, acht chum an uisgi do choisreghadh
ana bhaisdeadhsan agus is anns an mbaisdedh so dailtear an
Spiorad Naemh agus daingnighthear an creidimh. Agus is
e so do fhoillsigh an colum ar teacht don Spiorad Naemh ina
fhighair a Criosd. An dara ni, in daingneachadh tre méaduighthear
10]
grasa ind Spioraid Naeimh is na Criostaidhibh. Agus
is anns an sacraimintsa do ghabh agus do ghoir Criosd na
leinibh a' cur a laimhe orra, agus léghthar fos na h-apstol do
thabhairt an gharma cheadna amhlaidh ar na Criostaidhibh,
agus do chuirdis a lamha orra agus do ghabhdais in Spiorad
15]
Naemh chuca mar sin. Do nid na h-espuic so is in fighair
cheadna ag daingnechadh in chreidimh agus na Criostaidheachta
a cach: aga dhearbhadh sin tuc Criost a cheand arna chlaenadh
a laimh Eoin Baiste agus is se in ceand sin is ionghuighthi
dona h-ainglibh agus is ineagluighthi dona tighearnaibh. An
20]
treas ni .i. in aithrighi: agus do thecaisc Criosd hi in tan adubhairt,
regnum celorum vim patitur et violenti rapiunt illud .i. fuilngidh
flaitheamhnas Dhe a sharachadh agus teltoighidh lucht an
t-saraighthi he ag denamh na h-aithrighi, oir is forbhfailtighe
leis na h-ainglibh aen pheacthach iar n-aithrighi na fear testa
25]
do chead ar nach fuil cunntabhairt. Agus is i in aithrighi do
th-senmoradar na h-apstol mar leghthear {MS folio 54a2}ar Petar in
uair do labhradh se ris na h-Idhalaibh ar pais Chriosd, ata fis
agam, a bhraithreacha, cur pheacthaighbhair tre nbur n-ainfhis,
agus denaidh aithrighi anois agus sgriosfaidhthear bur peacaidh.
30]
Is i in aithrighi fhir do thecoisc Criosd co deimhin trid fein
in tan do bhí se dá fhichid la agus dá fhichid oidhchi a treighinas.
Is don eisiomplair cheadna do fhulaing Elyas in treighinas
p.178
sin fos agus docamhla agus cumhgaigh iomdha ele da thoil
fein. Bith a fhis agat co fuil in aithrighi fhirindeach ina tri
codacha .i. a toirrsi in chroidhi agus a n-admhail in bheil agus
a criochnughadh in lor-ghniomha, agus is siad so na tri neithe
5]
is h-eigin do gach neach do ni aithrighi fhirindeach do
choimhlinadh le cheile mas eidir, uair is diomhain in fhaisidi
agus in lor-ghniomh gan aithrighi no ni fhoghnann. Atá in
toirrsi agus in fhaisidi contrardha do so, oir is lor iad muna
feadtar in lor-ghniomh. An toirrsi, iomorro, agus an lor-ghniomh
10]
is maith iad ge toirmiscthear in fhaisidi. Mar an gceadna
an toirsi gan lor-ghniomh agus aithrighi, muna feadtar is lor
hi. An ceathramhadh sacraimint, an posadh, do h-ordaigheadh
he o Dhia a tosach an chruthuighthi. Gurab aire sin adubhairt
Criosd ris in drong do chuir a cunntabhairt scailti in phosta,
15]
in drong do chengail Dia ni h-eidir le dainibh a scaileadh. Do
choimhlin Criosd an fhighair so ann fein in tan do chengail
se in eglais ris fein mar mhnai phosta trena fhuil luachmhoir
fein. Gurab aire sin atbert an t-apstol, propter fornicationem
autem, unus quisque vir uxorem habeat et e converso .i.
20]
bid bean phosda ag gach aen fear, agus fear posda ag gach
mhnai do sheachna druisi dimhain. An cuigeadh sacraimint
.i. na gradha coisreactha do h-ordughadh o Chriosd fein
amhail adubhairt se fein re Petar, do-bheirimsi duitsi
eochracha flaitheamhnais Dhe, agus gach ni cheanglas
25]
tu ar an talmhain, beth se cengailti a flaitheamhnas Dhe.
Adubhairt se an ni ceadna ris na h-apstol uile agus ris na
prelaideadh trithu. Adubhairt riu fos, accipite spiritum
sanctum .i. gabhaidh chugaibh an Spiorad Naemh, agus
gebe da maithfir a peacaidhe maithfidh Dia do iad, agus
30]
tuictear a chontrardha. Do rinne se so an tan do mhaith
se do Mhuire Mhagdalen a peacaidhe agus do mhoran ele
maille ria. Gurab aire sin adubhairt in t-apstol a persain
Chriosd, cibe ar ar maitheamhairsi do, maithimsi do. An
seiseadh sacraimint .i. corp Chriosd, do ordaigh se fein{MS folio 54b1}
p.179
diardaoin manndala in tan do bheannuigh se in t-aran ag breith
buidheachais ar an Athair, agus do bhris é agus tuc da dheiscibul
agus atbert riu, gabhaidh agus caithidh uile de so, oir is deimhin
curab e so mo chorpsa. Agus do ghlac in chailis iaramh agus
5]
adbert iar caithimh, gabhaidh agus ibhidh di so, oir is i so co
deimhin cailis na Tiomna Nua ina n-idhbartear m'fhuilsi tar
bur ceand. Nir fhéad aen neach da raibhi a fiadhnaisi an
caithmhe sin freagra iomchubhaidh do thabhairt ar an neach
do fhiafraigh agus do chuir a cunntabhairt, cat hé so adeir
10]
tu, oir ní fhaicim ann so acht aran agus fin, agus adeirir is
e so do chorp fein do bheith ann idir fuil agus feoil? Do
chreideadar na h-apstol co firinneach a chorp do bheith ann
mar adubhairt se fein, agus eistidh na h-anchreidmhigh maille
re náire in comhradh so, uair cunntabhartaighid siad sacraimint
15]
na h-altora ar son nach faicidh di acht foirm in arain agus in
fhina, gidh eadh do bhi fis ar n-anfainde agus ar ngraine agus
t-seachrain ar n-indtinne ag in Dia, iondas na budh eidir
lind fuil agus feoil och do chaithimh, curab aire sin do chlaechluigh
se in t-sacraimint mór-luaigh so a n-aran agus a fin do cach ar
20]
son comadh eidir leo a caithimh gan athmhultas, gan
adhfhuathmharacht. Bidh a dheimhin agat anois curab inchreiti
gan cunntabhairt corp Chriosd, etir fuil agus fheoil, do bheith
a laimh in t-sacairt mar thainic se a mbroind na h-óighi, agus
mar do bheith se is in croich cheasta ar coimhlinadh gach neith
25]
dub indenta, agus a comhlaine glóiri agus cumhachta mar do
bhi agus ata maille ris in Athar neamhdha. Do idhbair se
he fein don Athair, gan ball gan sal ar altoir na croichi aine in
cheasta, ar ndenamh sacairt agus esbog de do reir ordimala
Mhelchisedech ar scath shlanaighthi in domhain. Tuc se in
30]
t-sacraimint so da dheiscibuil fein agus do fhurail a denamh
agus a gnathughadh a comhartha cuimhnighthi a pheine agus
a phaisi fein. Agus do choimhlínadarsan hi co duthrachtach
iondraic, agus d'aithnidar da n-oighribh a denamh mar an
ceadna do choimhlinadh slainti na mbeo agus na marbh. Gurab
35]
aire sin atbert an t-apstol, ego a Domino accepi quod et tradidi
vobis .i. is on Tighearna do ghabhas in ni tucas daibhsi, uair
p.180
gach a mhince ibhthai in chailis so agus chaithfidhi in t-aran,
foillseochthaoi pais in Tighearna choimh minic sin no go ti
sé a ndeireadh an domhain: uair atathai ag taisbenadh agus
ag foillsiughadh paisi Chriosd gach uair do nithi comain na
5]
sacraiminti coisreactha so do rindeadh tar bhur ceand. Agus
dleghair is in comain so boill an chuirp uile do mharbhadh ona
lochtaibh, agus coimhchesadh maille ris agus beith marthanach
is in creidimh so co crich na beatha. Gurab aire sin adeir an
Tighearna, probet autem se ipsum homo .i. dearbhadh in duine
10]
é fein co géar re ndul is in comain, ag denamh na h-aithrighi
so co h-umhal {MS folio 54b2}agus na faisidi co firindeach, uair is
mar sin chaithear co neamh-fhallsa neamh-ghuasachtach in
t-shacraimint choisreactha trena ndearnadh an domhan: amhail
adeir an Tigearna fein, qui enim manducat et bibit indigne
15]
.i. existens in gravibus peccatis aut voluntate peccandi, iudicium
sibi manducat et bibit .i. gebé neach chaithis in t-shacraimint
so maille re peacaidh throm no re toil an pheacaidh sin, is
breitheamhnas chaithis agus ibhis maille re báis shuthain.
Maseadh, gebé neach lenab áil beatha mharthanach d'fhaghbhail
20]
as in sacraimint so, is h-éigin do a ullmhughadh co dichra
deithideach chuici. Gurab aire sin adeir in Tighearna, qui
manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, scilicet
digne et fideliter, habet vitam eternam .i. gebé chaithis m'fhuil
agus m'fheoil co diongmhala, mairfidsa ann co marthanach agus
25]
mairfidh sé indumsa a' gabhail grása agus toili agus duthrachta
agus grádha agus beathadh o n-oilfidhthear he a n-oibrighthibh
mhaithi agus a subhailci. Mairfidsa annsan aga choimhéad
ona peacaidh agus ona lochtaibh agus aca choimhéad co cobhsaidh
a n-oibrighthibh mhaithi mharthanacha. An seachtmhadh
30]
sacraimint .i. in t-ongadh deighinach as a méaduighthear grasa
in Spioraid Naeimh do gach Criosdaidhi. Is uime do-bherar
p.181
dona Criosdaidhibh a ndeireadh a mbeathadh e, do choimhlínadh
na sacraiminti so iondas gomadh luaithidi agus comadh
shuaimhidhighi do ghebhadh Dia iat. Gurab aire sin atbert
Iacob, da ngabha easlainti neach agaibh, tabhradh se sagairt
5]
na h-eclaisi chuigi, agus guidhid siat air arna ongadh o ola a
n-ainm in Tighearna, agus maithfidh a pheacaidh do. Agus
bith a dheimhin agat co luaithighind in t-sacraimint so slainti
in chuirp lais, gidh eadh ni h-indenta ar t-shlainti an chuirp
hi, acht do neartughadh d'eslainti na h-anma. Do choimhlin
10]
se fein an eisiomlar so roimh a chesadh agus is in uaidh mar
fhighair duinne do scrios ar peacaidh ina ghnathachadhsan,
ar son co tibhradh grasa di-airmhe duinne ar an eisiomlar so
do chonnmhail: amhail adeir Eoin, gratiam pro gratia et de
plenitudine eius omnes accepimus .i. ghebhmid uile grasa
15]
ar son comhlaine a ghrasasan. Tuig anois na tri h-ongtha do
rindi Criosd air fein gura do shighnughadh na n-ongtha so na
ndaine do rindi iat. An chead ongadh ar na chosaibh maille
re glanadh na ndear, as a sighnuidhthear ongadh an chead
bhaistidh ata ina chead shacraimint as a ceimnidhthear in
20]
creidimh. An dara h-ongadh ina cheand, in tan do dhoirteadh
albastrum unguenti um a cheand shuightheach, a roibhi ola
luachmhór, tre tuictear confirmacio .i. daingnechadh laimhe
in esbuic, ina coimhlíntar grasa in Spioraid Naeimh. An treas
ongadh ina chorp uile, in tan do chuireadh a chorp is in uaidh,
25]
as a tuictear an t-ongadh deighinach do nithear ar ceadfadha
chorpara fhoirimeallacha in chuirp d'fhaghbhail acfaindi grais
on Spiorad Naemh. Maseadh, madh ail leatsa buaidh do bhreith
od naimhdibh, creid an t-sacraimint so co neamh-chunntabhartach
agus ni tighearneocha spiorad na h-aithisi at inntind.
30] DE PURGATORIO .i. DON PHURGADOIR.
Oir is coir do gach uile Chriostaighi teine na purgadoiri do
chreidimh co firindeach, oir is innti glantar co foirbhfi anmanna
na firen nach glantar co h-iomlan ar an t-saeghal so. Gurab
aire sin adeir in Slanuightheoir, gibe{MS folio 55a1} pheacuigheas anns
35]
an Spiorad Naemh, nach maithear a pheacaidh abhus na thall
p.182
do. Adeir Gregoir co fuilit coiri eadtroma ann glantar is in
purgadoir roimh am in bhreitheamhnais, agus atait coiri ann
maithear abhus agus coiri eili maithear thall. Uair in ní
diultear d'aen, ní cheaduighthear é a n-airteaclaibh eli. Agus
5]
tuictear so dona min-pheacaidh, amhail ata comhradh dimhain
do ghnathughadh agus gaire ainmhesarrdha agus seachran
ainmhfhisach nach oibrigh moir-pheacaidh, tromuighi so co
mór tar eis in t-saeghal d'fhagbhail ar neach. Adeir Pol gurab
é Criosd is funndameint ann, agus adeir fos, gibe do dhena
10]
teghdhais, acht ar an funndameint so, d'or no d'airgead no do
chlochaibh luachmhora no do dheagh-oibrighthibh eile do-bhearadh
tarbha gan teine, dearbhochaidh in teine iaramh
in connaidh agus in fher agus in connlach a slainti mharthanaigh
do reir a chailidheachta a clochaibh na coirthi. Agus ge do
15]
fhedar an glainti so do thuicsin a theine triobloidi agus dochair
in t-saeghail, is cora a tuicsin don phurgadoir ata againd.
Tabhraidh da bhar n-uigh co gear nach iad na daine do rinde
iarann agus umha agus luaidhi ar in teghdhaiseachadh so .i.
na peacaidh mhora chruaidhe do-sgailti, do ghelladh do ghlanadh
20]
in is teine so, acht an connaidh agus in fher agus an connlach
re n-abur na peacaidh bheaca no ro-eadtroma bhis so-chaithti
on teine. Tuic fos nach fuighidh neach na peacaidh beaca
fein do ghlanadh thall, muna dearna deagh-oibrighthi abhus,
as a tuillfidh in teine ghlanta so d'fhaghbhail thall. Tuicmid
25]
co minic co nglanann egla in bhais min-pheacaidh na firen
gan teine. Is follas co ngabhthar anmanna na ndaine foirfi
mar scarad rena corpaibh is na sostaibh ainglicdha. Gurab
aire sin adeir an Tighearna, ubicunque fuerit corpus, illuc
congregabuntur et aquile .i. cibe ionad a mbia in corp tinolaid
30]
na h-ilair ann .i. corp ar Slanaightheora agus anmanda firen
uime. Gurab aire sin atbert Pol gurab e a mhian a chorp do
scaileadh do dhul a fochair a Thighearna. Maseadh, gibe ag
nach fuil cunntabhairt corp Chriosd do bheith ar neamh, ni
dhiultann se anam Phoil do bheith ar neamh agus is uime sin
35]
atbert Pol fein do scaileadh a chuirp fein, da sgailtear an teach
talmhaidhe ata umainn, do ghebham teach glordha marthanach
p.183
nach dearnadh o lamhaibh daenna. Gurab aire sin adeir
Augustin, an aimsir ita idir bas in duine agus in breitheamhnas
co mbeith na h-anmanna a n-aitreabhthaibh dhiamhra, agus
drong dibh a ciunas agus drong eli a pein do reir a n-oibrighthi.
5]
An tan do nithear idhbart cuirp Chriosd ar na marbhaibh no
almsa eigin eli, do nid na daine ita ro-mhaith dibh sin buidheachas
agus altughadh, agus na daine nach fuil ro-olc atá so ina
chuitiughadh doibh, agus na daine atá ro-olc cin go furtachtaighin
so doibh ata sé ina sholas dona beoghaibh. Gurab aire sin
10]
adeir Bernard, gebe do rinne maindeachtnaighi abhus co
tibartar a dha chead airead d'aimsir a phurgadoir doibh, on
cead fheoirling gus in feoirling ndeighinaigh: agus tuicim anois
gidh cruaidh leis an duine sgailteach ndo-cheartaighthi a
cheartughadh, agus leis an duine utmall beith cobhsaidh, agus
15]
leis in duine mbriathrach silens do chonnmhail, curab cruaidhe
agus gurab ro-chruaidhi daibh na piana agus na h-athmhultais
ata aca d'fhulaing. Gurab aire sin is beandaidhthi gach neach
da nglantar a pheacaidh ina aimsir ac denamh na h-aithrighi,
iondas co ceimneocha se ar eitillach dochum a Thighearna
20]
fein gan tadhall gan dochair o phianaibh.
DE RESURRECTIONE CHRISTI .i. D'EISEIRGHI CHRIOSD AGUS
NA CINEADHAIGH UILE.
Agus is coir do gach uile dhuine a chreidimh gan cunntabhairt,
agus is fris labhras in Tighearna in tan adeir, ego sum resurrectio
25]
et vita: qui credit in me, etiamsi mortuus fuerit vivet et ego
resuscitabo eum in novissimo die .i. is misi in eiseirgni {MS folio 55a2}
agus an bheatha, agus ge do fhagha in neach chreidfis indumsa
bas, beidh se ina bheathaidh, agus muisgelatsa he is in ló
deghinach. Omnes qui in monumentis sunt audient vocem
30]
filii Dei, et qui audierint vivent .i. gach aen bhes is na h-uadhaibh
do chluinfid siad guth Mhic Dhe agus beid ina mbeathaidh:
agus adeir an t-apstol, si enim credimus quod Iesu mortuus
est et resurrexit, ita et Dominus eos qui dormierint per Iesum
adducet cum eo .i. mar chreitir Iosa d'fhaghbhail bais agus
p.184
do dhenamh eiseirghi, creitidh na daine fhuair bas trid co tibhra
leis iad. Da fiafraighi neach, ciondas do ghentar in eiseirghi,
adeir in fear ceadna, quoniam ipse Dominus in iussu et in
voce archangeli et in tuba Dei descendit de caelo et mortui,
5]
qui in Christo sunt, resurgent primi, deinde nos, qui vivimus,
qui relinquimur, simul rapiemur cum illis in nubibus obviam
Christo in aera et sic semper cum Domino erimus .i. ticfaidh
in Tighearna fein a silleadh follas agus a nguth an aingil agus
a mbuabhall Dhia agus na mairbh fhuair bás a Criosd eireochaid
10]
leis ar tus, agus sinne in drong ata beo, berthar a nelaibh aeir
maille re cach sinn agus bemid beo maille renar Tighearna,
agus eireochfam uile re silleadh na sul is in moimint deighinaigh
le foghar an bhuabhaill deirennaidh: amhail adeir Isayas,
resurgent, inquit, mortui resurgent qui erant in sepulchris
15]
et letabuntur omnes qui sunt in terra: ros qui sanitas illis
est terra vero ipsorum cadet. eireochaid na mairbh as na
h-uadhaibh, gach uile dhuine ar talmhain an tan sin, agus is
e braen shilis uaitsi as slainti doibh uile, agus tuitfidh a talmhain.
Is é in braen sin braen do bhlas na gloiri suthaine mhairis mar
20]
shlainti ag lucht na togha. Talamh na peacaidh iomorro, cuirp
na ndaine ndamunta thuitis a n-aigen pene ifrinn. Agus adeir
Daniel faidh, qui dormiunt in terrae pulvere evigilabunt, alii
in vitam eternam, alii in opprobrium sempiternum .i. na daine
ata ana codladh a luaithridh na talmhan do dhenaid fuirechras
25]
in tan sin, agus rachaidh drong aca anns an beathaidh shuthain,
agus drong eile chum na pene suthaine. Narab iongnadh le
neach na daine mharbha do eirghi as an luaithridh, oir ni dochra
in raed ata ann d'athchruthughadh naid na h-uile do cheadchruthughadh
gan adhbhar. Gurab aire sin adeir Augustin,
30]
nar leig Dia nach feadfaidh uile chumhachta in Chruthuightheora
athnuaidhechadh do thabhairt do chorpaibh caich, gebe ar bith
bas fuaradar do mhuir no do thir no do loscadh no do shlugadh
piast no en no ethaidaigh: eireochaid is na corpaibh cheadna
ar na n-edughadh co neamh-thruaillighthi do-mharbhtha,
p.185
amhail adeir Iob, scio quod redemptor meus vivit etc .i. creidim
an Slanaightheoir do bheith beo, agus co n-eireocham maille
ris is in eiseirghi dheighinaigh, agus do chibh mo Shlanaightheoir
maille rium agus me am cholainn fein, agus is aire sin atbert
5]
Gregoir, atamm aga chreidimh agus aga admhail do reir Iob
gur eirigh ar Slanaightheoir maille re cuirp so-ghlacadh. agus
co n-eireocham fein is na colnaibh cheadna a n-examhlacht
crotha agus firinne agus gloire, agus atamaid ionann do reir
na firindi agus examhail do reir {MS folio 55b1} cumhachtain. Ata
10]
mín ceandais do-thruaillighthe agus atá sé so-ghlacadh ar son
nach legind se bunait nadurdha firindi uadha. Ata gach uile
égcosc an chead chrotha ann fein do reir gné na cead firinne
is in eiseirghi. agus adeir in Tighearna fos, ni bhi baindsiughadh
is in eiseirghi acht a mbeith a flaithemhnas amhail aingle
15]
Dhe. Gurab aire sin adeir Augustin. na bith cunntabhairt
agad cach uile égcosc do dhenamh na h-eiseirghi mar do bhatar
ar tus. Ni bhia in druis in tan sin ann, dearbhthar ina cuisi
combuaidhreadh d'aen neach, oir tairngtear uatha gach uile
locht corpardha aitreabhas inntu, agus bidh tarnocht follas
20]
do cach uile in tan sin gan cumas gan cumhachta aca air agus
coimheadar daibh a neithe naemh. An ti do chruthaigh a
n-égcosc uili ni legind aen esbaidh orra, amhail adeir an
Tighearna, capillus de capite vestro non peribit .i. nach racha
aen rib d'fholt agaibh amugha na oiread. Agus na bith dochas
25]
agaibh ar a shon sin co n-éireochaid na daine esbadhacha ina
ndo-dhelbhaibh fein, amhail atait doill agus buighre agus bacach
agus a cosmhaile. Adeir Augustin, ibi quae prava sunt
corrigentur i. na neithe do bhí saebh ar tus cearteochar an
tan sin iad, agus cearteochar gach ni dochraidh da mbia a cach
30]
in la sin, co mbia sé glormhar sochraidh arna cheartughadh
a foirfeacht fhlaitheamhanta. Agus bith a dheimhin agad
nach hi foirm esbadhach na mball eiseirgheas Dia, acht an
forfidheacht ghlordha athnuaidheachta fhlaitheamhanta, agus
ni bhia ceartughadh ingen na fuilt na an oiread gan beith a
35]
foirm ghlórdha ionmholta in la sin. Mar fhéadas in ceard
no in dealbhadóir a n-ymhaigh fein d'athnuaidheachadh,
feadaidh Dealbhadoir agus Ceard in chruthuighthi uile an
p.186
dealbh agus an deallradh is áil leis fein do thabhairt ana
ymhaighin fein gan dighbhail da substaint. A n-éis a deich
mbliadhna fichead eirghis cach chum na h-eiseirghi, do reir
Augustin, agus beid na daine uile comhthroma ris na h-ainglibh
5]
do reir gloiri agus conaich in tan sin gin co beth do reir cuirp
na aeisi. Agus dligheadh cach uile chomhlasadh do ghradh
in Chruthuightheora do-bheir an foirm flaitheamhanta so
tar eis gach uile bhais dhochraidh da rach iad.
DE DIE IUDICII .i. DO LA IN BHREITHEAMHNAIS THICFIS
10]
A CRICH AN DOMHAIN.
Is coir do gach aen neach eagla roimhe, oir atbert an
Tighearna comadh réidhi do bheith se re Tyro agus re Sydoni
la na breithi na ris na cathrachaibh nach creidfeadh da
bhriathraibh agus da shubhailcibh: agus ata se aga shenmoir
15]
co ro-fhollas ann sin co ticfa lá na breithi. Adeir fos, cum
venerit filius hominis in maiestate sua et omnes angeli eius
cum eo etc .i. mar thicfis Mac in Duine ina mhiadhamhlacht
fein agus na h-aingil, suidhfidh se do reir a mhiadhamhlachta
fein agus tinolfaidhthear na cineadhaigh uile chuigi agus
20]
deleochar iad o cheile mar dheluigheas in buachaill na caoirigh
ona meandanaibh: agus cuirfidh na caoirigh .i. lucht na togha
da leith dheis, agus na meandain .i. na peacaigh da leith chlí
Adeir in Tighearna fos, amen, dico vobis quod vos, qui reliquistis
omnia, in regeneratione cum sederit filius hominis etc .i.
25]
adeirim ribh co firindeach co mbeidhisi na daine do fhagbhaidh
bhur neithe ar mo shon maille rim ag denamh breitheamhnais
ar dha threibh dheag mac n-Isrlibh. Gurab aire sin adeir
Ieronimus, hic discimus cum suis discipulis iudicaturum{MS folio 55b2}
Iesum .i. is e d'fhoghlumar Criosd do theacht maille
30]
ris na deisciblibh chum in bhreitheamhnais agus ni maille ris
na deisciblibh amhain, acht maille ris gach naemh do fhagaibh
gach aen ní ina onóir agus do rindi a indtsamhlughadh ris fein.
Gurab uime sin adeir an t-apstol, nescitis quoniam angelos
iudicabimus, quanto magis secularia .i. bith a fhis agaibh co
35]
ndingnem breitheamhnas ar na h-ainglibh, agus corab mó
p.187
agus corab ro-mho do dhenam ar na dainibh e. Gurab aire sin
adeir an t-apstol, omnes nos oportet astare ante tribunal Christi
ut recipiat unusquisque prout gessit in corpore suo, sive bonum
sive malum .i. is eigin duinn teacht a fiadhnaisi breitheamhnais
5]
iondas co ngabha gach neach againd a thuarastal do reir a
oibrighthi. Adeir in salm, Deus manifeste veniet. Deus
noster et non silebit: ignis in conspectu exardescet et in circuitu
eius tempestas valida .i. ticfidh ar nDiane co follas, agus ní
bhia sé ina thast, agus lasfaidh in teine ina fhiadhnaisi agus
10]
beith anfadh laidir ina thimchell. Gurab aire sin adeir Augustin,
hoc nos de Domino nostro Iesu Christo intelligimus, quem
speramus de caelo esse venturum ad vivos et mortuos iudicandos
.i. is amhlaidh tuicmid co ticfa ar Tighearna Iosa Criosd co
beodha do bhreitheamhnas beo agus marbh, agus ticfidh co
15]
follas do dhenamh breitheamhnais choir idir na firenaigh agus
na h-anfhirein. Agus in ti thainic co foluightheach ar tus
d'fhulang breitheamhnais eagcoir ona h-anfhirenaigh, ticfidh
se co follas a nguth agus a foghar breitheamhan agus ní dingne
tost. An ti do bhí ina thost a fiadhnaisi Pilat, beith sé ag denamh
20]
breitheamhnais chruaidh ar lucht an aindlighe gan tost. Adeir
Daniel, ecce videbam et filius hominis venit in nubibus caeli
.i. do chonnac Mac an Duine a nelaibh, agus do shuidhigheadh
an breitheamhnas agus do h-osluigead na leabhair. Adeir
Apcolips, vidi thronum magnum et sedentem super eum a
25]
cuius conspectu fugit caelum et terra .i. do chonnac neamh
agus talamh ag teitheadh roimh in ti do bhi ina shuidhi a
cathair in bhreitheamhnais. Adeir fos, vidi mortuos magnos
et pusillos stantes in conspectu throni, et libri aperti sunt
.i. do chonnac na mairbh mhora agus na mairbh bheaca ina
30]
seasamh a fiadhnaisi chathaire an bhreitheamhnais iar
n-oslughadh na leabhair, agus leabhar na beatha oslaighthi
don taibh ele, agus iatsan ac breitheamhnas astu do reir a
n-oibrighthi fein agus gach neach na frith scriobhtha a leabhar
na beatha do chuireadh a loch theinntighe iat. Agus is e a
35]
thuicsin so, co faca Criosd ag suidhi ac breitheamhnas beo
p.188
agus marbh, agus cur theith nemh agus talamh ona fhiadhnaisi,
oir rachaid neamh agus talamh ar neamh-nidh in la sin. Agus
do osluigeadh na leabhair .i. cogus gach aein as a follas adhbhar
an bhreitheamhnais. Do h-oslaiceadh leabhair na beatha .i.
5]
Criosd, agus gebe neach do dhena na h-oibrighthi nach fuighthear
ann, cuirfidhthear a loch teineadh e .i. a pein t-suthain ifrinn.
Agus adeir Sofonius, is e an la sin la na feirgi agus la na tribuloidi
agus in anfhorlaind, agus la an dorchadais, agus la na nel
truaillighthi agus na combuaidhearthi, agus la stuic archaingil,
10]
agus la an ghalair agus an tromuighthi, agus la na crioth agus
an achmhasain ro-chruaidh, agus la na plagha gan cri ch.
Doirtfidhthear fuil {MS folio 56a1} na peacthach an la sin mar bhreantas
do-choidreabha agus ni fheada a n-ór na a n-airged a saeradh
an la sin a n-aghaidh feirgi an Tighearna. Gurab aire sin adeir
15]
Gregoir, is coir a mheas co casamhail an mhéid do chruadhaoge
agus searbhais bhis ar croidhibh na ndaine ndi-mholta in la
sin, iondas nach eidir tenga na faisneis na foillsiughadh labhairt
do chrith agus do ghabhaidh na peacthach an la sin. Cuimhnigh
an la sin, maseadh, co gear a serbhdhacht bhur croidhi. Gebe
20]
ni ata trom do-fhulang an la so, beth se eadtrom so-iomchair
aga chomparait chum an lae sin. Bith a dheimhin agad gach
meid bhes d'egla la breitheamhnais abhus, corab i an mheide
bhes a inillis thall. [...] Maseadh is conaich gach
neach threigis na neithe so co léir ar gradh Dhia, agus bhes
25]
aga bhreitheamhn as fein maille ris na dainibh foirfe a locht
na h-aingidheachta a lá na breithi. agus beith se ann sein maille
re lucht na togha ar deis laimh a Thighearna fein.
DE PENIS INFERNI .i. DO PHEIN IFRINN.
Oir is cóir adhfhuathmharacht roimpe sin, uair is i do
30]
h-ullmhughadh don Diabhal agus dona dainibh dhamanta.
Adeir an Tighearna ar an adhbhar sin, eirgidh, a dhamanta.
is in teinigh shuthain do h-ullmhughadh don Diabhal cona
p.189
dhroch ainglibh. Adeir fos co cuirfidhthear na daine dhamunta
ar cengal a cos agus a lamh i n-ifreann, mar a mbia silleadh der
agus crith fiacal .i. na deora on doilghis agus crith na fiacal
on athach. Agus adeir an Tighearna corab ineagluighthi in
5]
ti aga fuil cumhachta iar marbhadh an duine an corp agus an
t-anam do chur i n-ifreann. Adeir Augustin co mbi teine
chorpardha a n-ifreann phianas cuirp na ndamanta agus na
diabhail le cheile a n-aigen na peine suthaine. Adermid fos,
cid iongnadh e, co piantar na spioraidi neamh-chorpardha co
10]
pianamhail o theine chorpardha mar phiantar na spioraidi
neamh-chorpardha ata air n-a cuibhreach a corp an duine
[gap: extent: 17 lines] {MS folio 56a2} maithi, is follas nach fuil crioch a péin
na ndroch daine mar sin, oir in tí leis narbh ail beith leith amuich
don phecadh do shír, ni h-áil le Dia a bheith do shír leith amuich
15]
do phéin in pheacaidh sin do reir ceirt a bhreitheamhnais righdha.
Gurab aire sin is h-eigin doibh easbaidh gan easbaidh do fhulang,
agus crioch gan crich, agus bas gan bas, oir ata se beo ann sin.
Gidh aen teine teine ifrinn, ni fa aen mhodh phianas si, acht
do reir na gcionta, mar is follas nach coimh-choitchend
20]
oibrightheas in ghrian agus nach co mor ghniomhaigheas si
is na dainibh, oir teighidh si neach ni is mó na cheile, agus is
mar sin examhlacht tes teineadh ifrinn do reir na ciontach,
mar examhlacht tes na greine do reir na corp acht gidh aen
teine hi. Is uime aderar ifreann ris, ar son corab a n-iachtar
25]
laighis se, agus mar ata an talamh fa neimh, ata ifreann fan
talmhain. Gurab aire sin adeir in salm, liberasti animam meam
ex inferno inferiori ut infernus superior terra .i. do shaeras
m'anam a h-ifreamn: agus mar is e in talamh is uachtaraighthi,
is inchreiti ifreann iachtarach do bheith fon talmhain. Adeir
30]
Iob, ibunt ab aquis nivium etc .i. co rachaid siad o uisci in
t-sneachta mharbhthach co teas do-bhaiti na pian teintidhi,
agus uisci in aighridh nach leaghann tes do-thuarascabala na
peine. Adeir Ysayas, vermis eorum non morietur, et ignis
non extinguetur .i. ni mharbhthar piasta ifrinn agus ni mhuchthar
p.190
a teine. Gurab aire sin adeir Augustin, beth pian ar an corp
oir dioghaltar ar an duine gurab do reir a cholla do bhi se beo.
Adeir Bernard naemh, is egal lim ifreann agus is egal lim gnuis
in bhreitheamhan, oir is adhbhar eagla dona [...] .i.
5]
potestates [...] ferg in ti [...] agus tre uathbhas
[...] in domhain agus a combriseadh na ndul agus on
andfadh laidir agus o ghuth in archaingil agus o ghruamdhacht
na breithri [...] agus roimh fiacla na piast ifreannda
agus re craes ifrinn osluicthi do shir [...]Uch! Is eagal
10]
lim [...]. in phest chreimhis agus in teine loisgis [...] agus
an tes agus an spiorad agus an doineann. Is eagal lim fear
na dorchadais marthanacha, agus cia do-bhearadh anois uisci
dom cheand agus cia do-bhearadh tobar der dom shuilibh,
iondas co mbuaidheochain a n-aghaidh na cai. Is egal lim
15]
crith na fiacal agus cuibhrighi chruaidhi na lamh agus na cos
agus truma na slabhra bhruigheas agus loisgis agus gherras
agus chraidhis. Agus bith a dheimhin agat gibe trachtas na
piana so aga n-eglughadh do shir o smuaineadh dheithideach
fhriochnumhach, fuilengidh se co toltanach doighideach gach
20]
uile ghalar agus buaidhreadh agus trioblaid agus daidhbhris
agus dochraide maille re {MS folio 56b1} gairdeachais agus ni bhia lisdacht
aige do dhochraideacht na do chumhgach na d'aindlighe da
geire, iondas co seachona co socamhal piana agus dochuir do-iomchuir
ifrinn.
25] DE FELICITATE ETERNA .i. DON CHONACH MHARTHANACH.
Uair do h-ullmhughadh e co deimhin dona firenaigh agus
do lucht na togha, agus ata sé inntsanntaighthi do cach aen
lenab ionmhuin Dia maille re h-indtinne lasardha gradhach.
Uair adeir in Tighearna ris in ndroing so, ticidh a lucht na
30]
mbeandacht agus gabhaid flaitheas m'Atharsa do h-ullmhughadh
daibh o thosach domhain, agus oirdeocha Dia daibhsi e mar
do ordaigh m'Athair damhsa, iondas co caithidh sibh agus
co n-ibhadh sibh ar mo bhordsa am fhlaitheamhnas fein: oir
deallrochaigh na fírein mar ghrein a flaitheamhnas m'Athar
35]
fein. Creid, a dhuine corab mor in solas bhes is in ionad a
soillseocha gach aen duine mar ghrein. Is e an solas so adeir
p.191
Augustin do bheith a corp Chriosd a n-aimsir na h-eiseirghi,
agus ge do fholchadh ar na deisciblibh e, ni raibhi sin i
n-easbaidh, oir nír fhulaing an silleadh daenna anfann e. Agus
is lor so d'fhoillsiughadh conaich t-suthain na ndeisciblibh.
5]
Do ghairdeachas na gloiri so adeir Isayas, venient in Syon
.i. ticfidh na Criosdaidhthe co forbhfailteach a scathan na soillsi
suthaine, agus beith an gairdeachas os a cind agus glacfaid
siadsan in forbhfailteachas agus in subhachas suthain, agus
teithfidh in galar agus an doilghes agus an fhail agus an chned.
10]
Amhail adeir Augustin, beith saidhbhris ionann ag na h-uile
an tan sin, agus aen toil do-scailti aca uile, agus beith si saer
o gach uile locht agus cengailti ris gach uile mhaith foirfi beith
a' gnathughadh gan scur o aibhneas agus o fhorbhfailti
mharthanach gan chuimhne ar choir na ar phein, agus gan
15]
dearmad ar shaeri na ar onoir fa chomhair na sairsi suthaine,
co mbeith buidheachas grasamhail do bharanta na gloiri suthaine.
Muna cuimhnighidis a mbochtaine agus a ndochma agus a
ndaidhbhris phianamhail shaeghalta, ciondas do mholfadais
trocaire Dhé? Oir ní fhuil a flaitheamhnas glóir is airdi na
20]
moladh na fola agus na feola or shaeradh sinne. Oir adeir
Gregoir, do chifid na firein uile ina nDia fein na gairdighthe
ghlórdha do ghebh siad, agus budh léir doibh pian na ndaine
ndamanta co léir, iondas gomadh moidi aitheonaid siad iad
fein do bheith ina feitheamhnaibh ag na grasaibh dhiadha,
25]
na peacthaich aga cesadh a n-ilradh a locht. Gurab aire sin
adeir an salm, beati qui habitant in domo tua, Domine, in secula
seculorum laudabunt te .i. is conaich lucht aitighthi do thighi,
a Thighearna, oir molfaid siad thú tre saeghal na saeghal. Adeir
Augustin co molfaid boill agus inde in chuirp neamh-thruaillighthi
30]
do ghlóir mharthanach, a Dhia, oir is mór saidhbhris an ionaid
nach faicfidhthear olc agus nach ceilfidhthear maith, ina canfaid
cach uile mholadh Dhia co suthain, oir ni fheadar ni ele do
ghentai is in ionad nach scurthar tre thoil ele agus nach
saeradhthar tre riachtanas a leas acht ac sior-mholadh Dhia.
35]
Don t-sith agus don naemhthacht adeir an salm, lauda Ierusalem
p.192
Dominum, {MS folio 56b2} lauda Deum tuum Sion .i. a Ierusalem mol
an Tighearna, agus moladh Syon a Dia fein. Agus is e do
chuir do chrioch anns an t-sith t-suthain, agus sasfas tu do
laeghan na cruithneachta. Is conaich co deimhin in saidhbhris
5]
sud, oir ní bhí tnuth in tí is isle ris in ti is airde ann, amhail
as follas nach fuil tnuth na n-aingil ris na h-archainglibh, iondas
na budh thoil le h-aen neach ann in ni nachar ghlac se, oir ní
thnuthaighidh súil re h-aen gloir eili a flaitheamhnas, agus
gemadh lugha glóir in duine so a flaitheamhnas na gloir in
10]
duine eile, ni bhudh ail leis a ardughadh uadha. De abundancia
.i. don t-saidhbhris. Oir adeir an salm ceadna, inebriabuntur
ab ubertate domus tue et torrente voluptatum tuarum potabis
eos .i. coimhlinfaidhthear na daine do thoradh do thighi, agus
do shruth iomarcrach do chonaich t-sasfas tu gach aen, oir
15]
is mór do shaidhbhris agus do bhlassaibh do fholchais do lucht
t'egla. Oir in t-ionad a narbh ail leis in spiorad, is ann bhias
in corp gan fuireach, oir is e in ti do-bheir amach in subhailci
is luachdhi, agus do gheall se he fein dona naemhaibh iondas
nach eidir tabhurtas do leanamhain thairis sin. Adeir an
20]
Tighearna fos, is asamsa agus indum sasfaidhthear na firein,
iondas gumadh me gach aen ni sochraidh sainnteochaid na
daine .i. a mbeatha agus a slainti agus a sasadh agus a n-acfaind
agus a sith agus a nglóir agus a n-anoir agus a n-uile mhaitheas.
Is mar sin co deimhin tuictear co direach an ni adubhairt an
25]
t-apstol, utsit Deus omnia in omnibus, ipse finis erit desideriorum
nostrorum .i. is e Dia is uili dona h-uilibh, agus is e crioch ar
toilne he, agus is e do chifither gan crich agus graidheochar
gan athmhaoltas agus molfaidhthear gan toirrsi. Is e so in
tinnluchadh agus an toil agus an gniomh gan cunntabhairt dona
30]
h-uilibh, agus uachtaran chum formaid ar smuaintighi. Agus
is e do chifem agus graidheochamaid agus molfamaid, agus
is e bhias anns a chrich gan crich. Oir créad eili budh chrioch
p.193
duinne acht dul chum flaitheamhnais ata gan crich? O anam
atá conaich co firendeach t-sanntaigheas smuaineadh lasardha
toileamhail na neithe so do ghnath, agus gairdighthir co
h-acfaindeach aga feitheamh o indtinn mhilis chaoin-fhuarach
5]
iondas co tuillfidh tu siruidheacht do chrichi do bheith
ona neithibh glordha so gan foirceand gan crich, is aibhind
duit.
DE ASSERTIONIBUS FIDEI .i. DO RADH AN CHREIDIMH.
Oir is deimhin gurab inchreiti in creidimh diadha agus daenna
10]
.i. Criosd agus na sacraiminti adeir agus teine purgadora
maille ris na neithibh folemnumhacha ar son resúin imdha do
gheibhtear co saidhbhir, amhail is follas a reimh-fhighradh
na n-uasal-athair agus a reimh-fhoillsiughadh na faidhe agus
a taisbenadh na n-aingil agus na Suibhiscealaidhthe ar na senmoir
15]
agus ar na ndaingniughadh o Chriosd fein. An dara reasun
.i. na h-apstol agus na deiscibail do chonnaic agus do eist agus
do dhearbh agus do thracht agus do th-senmoir do bhreithir
na beathadh co h-iondraic a senmoir fein o chomhartha agus
a mhirbhuilibh mar leghthar co h-iomlan ina nghniomhartha
20]
agus {MS folio 57a1} ana paisibh fein do bhi ar na ndaingniughadh
co follas. Corab aire sin do fhuilngidar fein piana agus dochair
examhla co grasamhail, uair do b'fherr leo bás d'fhaghbhail
na a ncreidimh fein do dhiultadh. Bith a dheimhin agad
nach fuileongdais na dochair so acht on firinde dhearbhtha
25]
gan cunntabhairt as a faicdis glan-ruine seicreideacha Dhia,
oir da mbeith cunntabhairt a luach a saethair aca do bheac
na do mhor, ni fhuileongdais an dochair. An treas reasun:
ata se arna dhearbhadh a n-examhlacht na martirach agus
na n-écosc agus na n-aes agus na n-oigh agus na n-arsaidh
30]
o. chluinsin ar tus, agus o dhearbhadh agus o fhaicsin aind sein,
amhail dearbhthar a Pol dar thaisben Dia an creideamh ionmhann
p.194
buidh, agus a nmoran eile do ghairmeadh don chreidimh iondraic
so o aigneadh laidir agus o chathughadh chruaidh. Do adhratar
an creidimh a choimhfhiuchair sin cona n-intinn lasardha
thoileamhail cor fhuilngidar indarbadh agus prisun agus piana
5]
examhla eile, agus ni he in bas amhain do fhuilngidar co
foighideach, acht mar an ceadna toil a fhaghbhala nis luaighe.
Agus bith a dheimhin agad nach fuileongdais so muna beith
Criosd maille riu agus muna cathaighidh tar a ceand. An
ceathramhadh reasun: dearbhthar is na n-aithrichibh naemhtha
10]
agus a confisoraibh Chriosd, oir do bhi in mheid sin do chreidimh
lasardha gradha Dhia inndu iondas cor fhagbhadar a n-uile
neithe talmhaidhe agus co nducatar a [...] ona
daine uile agus do bhith [...] aca co ro-dhearoil
fana h-uachtaranuibh [...] agus drong eile a
15]
n-uamhaibh agus [...] uile aga falach a scallaibh bheaca
[...] amhail dearbhthar a Pol naemh agus a n-Antonius
agus a n-Arsenius agus a mMacharis agus a n-Ilarion agus a
moran di-airmhighthi eile mar is [...] aird foirfi so do
thinnscnadar, ina chlaidhidar siad tre creidimh do-thruaillighthi
20]
a locht agus miana maibhseacha in chuirp agus saidhbhris agus
maisi an t-saeghail. Bith a dheimhin agad nach feadfadois
so siruidheacht na beatha so do fhulang muna beith siad arna
furtacht o chomhairle agus o fhoillsiughadh agus ona fechsanaibh
dhiadha. An cuigeadh reasun: dearbhthar ona h-egnaidhibh
25]
agus o dhochtaruibh dhaingne, amhail ata Ambrosius naemh
agus Ieronimus agus Gregoir agus Bernard agus Augustin
tar cach uile agus moran eili do dhearbh co daingin in fhirindi
agus baramhla examhla agus ughdarais iomdha ele do dhain-
gniughadh an cheirt agus do scris an t-seachrain, agus gach
30]
aen do chuaidh a n-ailithre on creidimh do dhamnadais so iad
amhail eireitighibh, agus do dhaingnidis creidimh na h-eclaisi
agus do chaithighdis do shir a n-aghaidh lucht an t-seachrain.
Do h-aithnidar ina mbesaibh agus ana scribhne[gap: extent: seven and a half lines]
lucht {MS folio 57a2} an t-seachrain ata ar na comharlughadh on Diabhal
35]
a' sgrudughadh in chreidimh agus aga cur i cunntabhairt, agus
na h-eagnaidhi daingne do thecaisc Dia agus d-aithbheodhuigh
na mairbh do mhí-chreidimh, oir ni h-éidir aen neach da lenann
p.195
an maith so do bhreith o chasanaibh an chreidimh choidhchi.
Bith a fhis agad gibe theid ar seachran uatha so, mar mharbhaidh
na mic tíre in chaera theid ar seachran on treid, co mmarbhaid
agus co sluicid na diabhail a n-ifreann e. Creid damhsa,
5]
maseadh, da ticaid na smuaintighthi sheachranacha so at
inntinn, co racha saethar na naemh agus na n-egnaidhi ndaingen
so uait mar do rachadh gaeth no deatach, agus gurab ar h-eiginn
slaineochair tu da ndearntar. An seachtmhadh reasun: in
tan nach féadann in Diabhal na daine do mhelladh chum
10]
peacaidh nguasachtacha do dhénamh, brostaighi se iad t'uil,
an-ord do ghradh in t-saeghail, agus ni leiginn se blas ar aen
oibriughadh da ndénaid siat is in n-órd o riaghail an uird, a'
cur eire a n-aghaidh a toili orra agus os don t-saeghal [...]
cuiridh in Diabhal smuaintighthi co racha futha, iondas co
15]
muchann iad o sholas na ngras: agus gebe mhuchtar o
smuaintiughadh dhíomhaine chunntabhartacha in chreidimh,
folchar soillsi gloiri Dhia air. An t-ochtmhadh reasun: in
mhéid truaillighthear tú ona smuaintighibh so na h-aimsir-
dheachta, is í an méidi sin tromuidhthear ort chum luais in
20]
mhuchaidh ainfhirenda. Maseadh, mar is luaithi moitheochair
na droch-smuaintighthi, teith mar bhudh nathair neimhe n o
teine dhasachtach do bheith agad, agus dichuir iad o indtinn
laidir bhuidh, agus rith co luath iondraic chum tegaisc na naemh
agus chum paisi Chriosd. An naomhadh reasun: gebe
25]
chunntabhartaigheas is in creidimh, toghadh se an chuid is
inille de agus is lia agus is uaisli dearbhtha agus fiadhnuighthe,
agus seachnaidh se in chuid is teirce agus is ain-eagnaidhi.
An deachmhadh reasun a claitear neach: is mor in ain-eagna
don neach rugadh agus do h-oileadh agus do treoruigheadh
30]
a creidimh na Criosdaidheachta co nuigi a bhlianaibh
dheiscribhdeachta fein beith ag inntogh a reasuin agus a
spioraide a n-amhuras agus a cunntabhairt creidimh a shinnsir.
Tuic fós co fuil se ag damnadh a shinnsir is in baramhail cheadna
in tan do chlaechluigh se a nDia. An t-aonmhadh reasún
35]
dheag: oir ni h-ail le lucht an eisionnracais in solas da
foillseachadh, agus is comhartha mailisi agus aingidheachta
sin, agus is uime dearbhthar gurab beac ar lucht dénta an uilc
p.196
in solas, oir ni h-áil leo in solas ar egla thathaire ona h-oibrighthi.
Na daine iondraca iomorro is ionmhuin leo in solas agus ni
nar leo he, agus ni da n-anorughadh a dhainibh dob ail leo
ar son a ndegh oibrighthi, acht do thabhairt eisiomlara maithi
5]
do chach agus do thabhairt gloiri da n-Athair fein a flaitheamhnas.
An dara reasun dheag: amhail dearbhthar is na creatuiribh
.i. a ngrein agus a n-esgai agus a clochaibh agus a crannaibh
an aeir agus a talamh agus a solas agus a ndorchadas agus a
n-ethitibh agus a n-iasgaibh agus a n-enibh ina [...]
10]
aderaid maille re na n-oibrighthibh [...] ipse fecit nos et
non ipsi nos .i. is e do rinde sinn, agus ni sind fein [...]
do shir agus ni h-amhlaidh atait [...]. do ghnath. An treas
reasun dheag: {MS folio 57b1} .i. an drong is forfi is in creidimh do
thuillidar a n-anorughadh o Dhia o chomharthaibh agus o
15]
mhirbhuilibh. amhail dearbhthar a Martan agus a mBennidecht
agus a mBernard agus a n-Elysabet agus a ndainibh iomdha
ele do reir in t-Send Reachta agus an Reachta Nua. An mhéid
do aimsir do chaithidar beo, is i an méidi sin do bhadar a
ndaingen a naemhthachta, a' todhuscadh marbh agus a' glanadh
20]
lobhar agus ag díchur demhun agus ag dénamh comharthadha
ndiairmhidhi eile ag moladh a creidimh fein ona n-oibrighthibh,
oir is i in mhéid aithintear creidimh in duine aithintear a
oibrighthi, agus mar nach eidir leis na dainibh eisionnraca
fearta náid mirbhuili do dhénamh, ní bhudh eidir leis an droing
25]
so a ndénamh, acht muna beidhis iondrac. firenda. An
ceathramhadh reasun dheag: amhail do chimid co min ic co
n-indtodhthar na peacthaich agus na daine shaebha on
a.ingidheacht fein, oir tigmhainaid na gras mar a thigmhainuidhinn
a n-aingidheacht, bith a fhis agad nach tibertai in t-oibriughadh
30]
so dona naemhaibh na do neach ele acht do Thinnluictheoir
na Maitheasa Uile .i. do Dhia, oir co deimhin is deacra in
peacach aingidh d'ionntogh agus is mó do mhirbhuile é na
in marbh do thodhuscadh, oir teastaighidh an marbh a ris,
agus mairid na fírendaigh co marthanach. Mar nach féadann
35]
in duine marbh é fein d'aithbheodhachadh, ni fhéadann in
peacthach firen do dhénamh de fein: maseadh, is é Dia
oibrightheas indtu ar aen. An cuigeadh reasun dheag: ní
h-eigin do lucht an chreidimh fhirindigh sacraimint na h-eacailsi
p.197
do fhaicsin o reasún na o shúil, ar egla co leicfidis luaighdheacht
in chreidimh uatha, oir is é is creidimh ann substaint na raed
nach follas do chreidimh gan cunntabhairt, amhail adeir Gregoir,
nach fuil luaidhigheacht ag an creidimh darab eigin dearbhadh
5]
daena d'fhaghbhail, amhail adeir Gregoir, quia fides non habet
meritum cui humana ratio praebet experimentum. Agus gibé
chreidfis is na neithibh so adeir, cuirfidh se spiorad na
h-aithisi uadha co h-urusa. Fá chomhair na spioraide so do
dhichur a fad uam. cretimm is na neithibh mhora fhollasa so
10]
adeir gus trasta .i. do reimh fhoillsiughadh na n-uasal-athair,
aggus do reimh-fhighrachadh na faidhe agus do bhriathraibh
firennecha Chriosd agus da oibre naemhtha agus do dhearbhadh
na seacht sacraiminti naemhdha agus peine purgodóiri mar
adeir cona cosmhaile: gurab aire sin do thrachtassa co comhnuightheach
15]
agus co h-examhail o résunaibh iomdha do dhibirt
spioraide na h-aithisi, atá ina namhaid don chineadh daena
agus ag buaidheart nafiren, ionnas nach mairidh aen cunntabhairt
don chreidimh a croidhi na fíren. Dá coimheadair na neithe
so adeir co friochnumhach duthrachtach astigh agus amuich
20]
gan cunntabhairt, airdeochaidh Dia do thinnluicthi a nimh
agus a talmhain.
DE ORATORIO .i. DO THEACH NA H-URNAIDHI.
Agus in tan rachair ann, na bi dímhain, acht dena h-urnaighi
noit smuaintighthi mhaithi no gabh sailm ann: agus déna
25]
na neithe so ann co glan agus co h-arrachta. Co h-arrachta
.i. mar do dhenair {MS folio 57b2} co h-anórach a fiadhnaisi Dia hí, dena
co glic í, agus na bí lesc na coduldach agus na déna ménfadhach
agus na bí coigiltach ar do ghuth agus na h-abair briathra briste
agus na leic aen bhreithir uait gan coimhlínadh agus na bí caech
30]
srónach na mnaamhail anfhann, acht co ferrdha, iondas co
mbeir o fhoghar agus o thoil ag foillsiughadh briathra an
Spiorad Naimh. Co glan anois, iondas nach aiberair aen ni
acht an ní smuainfis do chroidhi, agus ní lor duit na smuaintighthi
amhain, oir atáit na smuaintighthi dímhaine gan oibriughadh
35]
intseachanta, agus co h-airithi is in tempull a n-uairibh disle
p.198
na h-urnaighi ar son na tarbha agus in eigintais choitchind.
Agus aithnim agus comhairlighim duit na neithe adubhairt
uile do choimhlínadh co foirfi. Na smuain aen red a n-aimsir
t-urnaidhthi, acht do thoil gud choimhéad agus codt aire ona
5]
neithibh eachtrannacha. Agus bith a dheimhin agat nach
gabhann an Spiorad Naemh fiacha eile uait a n-aimsir h-urnaighi
acht hi fein agus an toil agus an smuaineadh glan. Na déna
contrardha combuaidherthi at urnaidhi, agus na bí gaireachtach
na luath-shúileach indti, acht cumhsain co foirfi a fiadhnaisi
10]
Dhia agus a aingil agus dena tú fein so-fhaicsianach do Dhia.
Agus déna commain ghnaith tholtanach a primh-fheiltibh
[...] na bliadhna agus co h-airithi gach
Domhnaigh da feadair agus muna feadair, dena gan cunntabhairt
gacha mis in chommain bheannuighthi naemh so, oir is inntu
15]
sin maille ris in comain toirissidh slainti agus beatha agus
eiseirghi na n-anmann. Gibé sheachnas na h-aithinti so adeir
co h-urusa, is mo fhoillsigheas in t-oilbheim dobheir sé ina
anam fein, bas na beatha. Bith a dheimhin agad in tan do
chí in t-aibherseoir bel an Chriostaidhe dearg o fhuil Chriosd
20]
co n-eaglaighin se fein, agus co teithinn mar do bheith ar cuthach
gach crioch ar son co tuicinn sé breithemhnas a mhillti fein
ar an lathair, oir ni fhuilnginn sé indstrumint an bhuaidhthi
dhiadha, oir is on bhuadhughadh sin do ghabhadh agus do
chuibhriughadh agus do thachtadh a n-ifern he. An la do
25]
dhénair comain co sichanta craibhdheach, na labhair a bheac
an la sin, acht muna tuca eigintas ort e. Agus tabhair t,aire
a laithibh na comaine t'fhear posta agus do chara dil fein do
ghradhughadh co sduidearach uaingeach. Muna dearnair in
chomain is in t-sheachtmhain no sa mhí, dena sduidear thairisi
30]
fhriochnumhach ar a dénamh co deithideach an lá féadfair,
agus bi in lá sin co friochnumhach a fochair do Thighearna
thairisi fein agus coimhlin co duthrachtach in uair agus an
t-ionad agus an aimsir a ndingnair in chomain. An uair do
dhénair urnaighi, na h-abair acht briathra tearca in la sin,
35]
agus labhair iad co min milis caoin-fhuarach comhthrom
deiscribhdeach, fa chomhair co n-eistfidh Dia thu o do eistis
ina anóir. Maseadh, dena sduidear thairisi fa chomhair co
p.199
freagradh Dia thú a n-anóir do shilens toltanaigh. An uair
do dhenair toirmisc odt urnaighi at smuaintighthi naemhtha,
na triall dul suas ar eigin {MS folio 58a1} chum na neithe nemhdha,
acht guidh agus oslaig romhat o chroidhi mhilis umhal ghradhach
5]
shithchanta eaglach maille re taisi agus re ciunais agus re
cneadha, agus eirich asteach aind sein maille re buidheachais
agus re tuille buidhi. Creitim fein anois, ar Bernard, ar ndul
is in gloir sin asteach duit, co ndoimhneochar thu co ro-dhaingin
do mhian agus do shasadh ghlórdha na teghdhaisi sin. Gurab
10]
aire sin guighimsi thu, anns an ionad sin, co nguighear ormsa,
am pheacthach bhochd dhearoil. An tan rachair a fiadhnaisi
na h-altora no a n-ionad eile chum urnaidhthi, claen thú fein
co deigh-bhesach buidh umhal trocaireach maille re h-Ave
Maria nó re h-urnaighi eile, agus bith Dia a fiadhnaisi t'inntinne
15]
i ngach aen urnaidhi. An tan beidhir ac denamh do thrath
no h-urnaighi, na bith aen raed ad laimh na at inntinn do
tharrongadh do mheanma ot urnaidhi.
DE CLAUSTRO .i. DON CHLAUSTRA.
Agus an tan rachair do legheadh ann na bith inntinn
20]
seachranach na udmall agad. Toirisidh t'inntinn anns an
aiceacht choisreactha atá at fhiadhnaisi, agus legh co
duthrachtach, iondas co nguighfi sí ort chum na h-urnaidhi
agus co sir i agus co sása sí co duthrachtach. Agus is mar
sin is cóir an urnaidhi do dhénamh agus ní a mesc na faidhbhle
25]
na na cluicheadh. Tabhair dot úigh na h -aiceachta millsi
naemhtha do sduidear co géar. Na suidh a clúid na a n-ionad
a mbeidhir so-fhaicsiana o chách, ar eagla do bhuaidhearthi
o chách, acht suidh it phairtighibh fein sa chlaustra mar a
fhuigir do chunntabhairt agus blas t'aiceachta. Agus na suidh
30]
idir lucht in dimhainis darab bésa comharthadha agus baesradh,
ar egla do bhuaidhearthi ot aiceacht fein. Maseadh, bith idir
lucht an teacoisc lenab egail Dia, ionnas co tegdhaiseochar
thu a nDia, in t-Sasadh Mharthanach, agus na bi luaimneach
a timchill in chlaustra a' cur th'aiceachta a ndiomhaineas ar
35]
na scelibh dhiomhaine.
p.200
DE CAPITULO .i. DON CHAIBIDIL.
Agus na labhair co h-urusa innti, oir is comhartha caillighi
duibhi gnodhaighi beith labharthach a caibidil ac tabhach
ceandais agus tighearnais. Agus an tan labhraid d'fhirinne no
5]
do bhreig no do bheac no do mhór. na gabh leithscel duit fein,
acht cuitiuchadh coitcheand do thabhairt a n-agarthaibh caich.
Da curthair coir mhór mhí-chlúach at aghaidh as a tigfadh do
scannail fein agus scannail caich, saer don fhirinne hí: gin
co cuimhnighthear an choir cuirfidhthir ort, na gabh do leithscel
10]
innti as a togtar an choir so ina neimhchiontach thú Na
dena gearán co luath na co h-urusa a n-aghaidh an tí do rinne
aimhles ort, ar egla do choire do thogbhail agus do chiunas
do bhuairedh. An tan do dhenair toirisimh a fiadhnaisi an
bhreitheamhnais, cosmhailigh thu fein re Criosd, oir do thoiris
15]
sé a fiadhnaisi an bhreitheamhan ar claenadh a chind chum
na talmhan maille re h-aghaidh caoin-fhuarach agus re comhra.dh
thearc, agus é ullamh chum aithisi agus chum a bhuailti.
Maseadh, da ndérnair casaid ar neach, na dena co dasachtach
na co meardhanta hi, ag radh morain briathar no ag radh in
20]
bhriathair roimhe a ris, acht abair co ciuin agus co feta agus
co cunnla {MS folio 58a2} buidh gradhmhar na neithe is innraidh, agus
fag gach aindligheadh do rindeadh ort fa dheithidi agus fa
dheiscribhid in bhreitheamhan. Mas tu fein as ceand don
chaibidil, na h-abair briathra coitcheanda riu, acht ceartaigh
25]
fa leth do reir a oibrighthi co glic agus co h-eigineach gach
aen dibh. Na daine do-cheartaighthi mi-riaghalta ceartaigh
o bhriathraibh gruamdha agus o bhuailtibh garbh iat, agus
cengail a mbreithemhnas aithrighthi do reir a ciontachta agus
a n-oibrighthi ionnas co ndingentar duine umhal don diomasach.
30]
Cuir silens ar lucht an aithimraidh, iondas comadh eigin dona
dainibh scailteacha lais beith comhnuidhtheach ana claustraibh,
agus beantar a n-oifigi do lucht na sainnti, agus claitear lucht
in chrais o threighinas, agus buailtear agus piantar lucht na
h-anumhla, no ceartaigh iad o bhreitheamhnas eadtrom. Dá
35]
n-iarradais daine ghaeil no daine mhuintire no daine chuirteamhla
p.201
ort cet chum fagbhala an tighi no an chlaustra no comhradh
re cach, na tabhair doibh acht mar do-bherair dona daine
choitcheanda eile. Coimhéad gach neach do reir a mhodha
agus a bhés. An prelaid iomorro dlighidh sé bheith caoin-fhuarach,
5]
agus ni dhlighidh fechain chaidhchi dá shocamhal
fein, acht do shocamhal na n-anmunnd agus do ghradh fhiri
a Thighearna fein agus do mhian maitheasa agus treoruighthi
gach aein, agus da cheartughadh trocaireach nemh-aingidhi
deithideach fein agus oileamhain a choimhthinoil fein co gradhach
10]
fial deigh-bhesach. Ni h-aithnigh damh modh is tarbhaidhi
don phrelaid na beith subhaltach fechsanach eglach anórach,
agus co ngoiri se a choimhthinol do shír chum a chomhairle
fein, agus co connmha agus co treoruighi iad maille ris chum
a n-oifice dilse, agus co n-oirdeocha iat ar maitheas na mainistrech
15]
uile. Is tarbhach do fós na daine éadtroma scailteacha dímhaine
bhes ina dheithidi agus lucht an aithimraidh co h-airithi do
chonnmhail fa shilens an chlaustra, agus da ngabhuit in
ceartughadh so chuca co neamh-fhoighidneach buaidhearthi,
na fechadh in prelaid do berradh geoine na do mhurmar dá
20]
ndingnaid, gan in t-shlighi is inille doibh sin agus do Dhia do
ghabhail. Bith a fhis agad co h-airithi nach fuil modh ar
domhan is mo dhibris agus bhuaidhris in crabhadh na tarcuisne
na ndaine nglic firinnech, agus na breagaireadha bhladhmannacha
ag tabhairt ina n-ionad. Maseadh, madh ail leatsa beith
25]
egnaidhi, seachain co friochnumhach gach uile ni is intseachanta
don duine, agus ceartaigh cach co trocaireach.
DE REFECTORIO .i. DON TIGH-SHÁSAIDH.
Na ceimnigh chuigi co luath no go mall, agus gidh eadh is
ferr duit thu fein do dhul ni is tusca i n-ionad in chaithmhe na
30]
'n prelaid no in ceand ele bhes ort. Na beir ní ar domhan
do chaithfea leat ann, mar chomhartha sidhchánta agus
buidheachais ar chaithfir is in coitcheand. Agus an tan
beidhir a' caithimh do choda, na sill ar neach eile a' caithimh
a choda: agus narab mó fechfair co friochnumh{MS folio 58b1}ach
35]
ar do chuid ac teacht chugad. Agus nar mho fechfair
dealbhadoireacht na dimhainis eile mar do bhethea [...]
p.202
oir dobudh fholumh dhiomhain neamh-chonaich don chailligh
dhuibh beith dona neithibh baetha diomhaine sasamhla mar
so. Maseadh, bith do chluas ni is duthrachtaidhi ag éisteacht
do tharbhdhachta fein na bhes do bhrú chum a línta. Agus
5]
na dena sighna naid comharthadha ele ann sin, agus na cuir
do lámh roimh cach anns an caitheamh, agus narab agad bhes
deireadh ag dealughadh ris in caithimh. Agus na bí ro-shubhaltach
na ro-thoirrseach ar do chaithemh, ar egla co
saimheoltai comadh mór no comadh beac leat an phroind do
10]
ghebhtha. An trath cuirfidhthear petancia .i. litir, chugad,
madh o thighearna chuirfir chugad hi, na tabhair anóir lucht
in t-saeghail di, acht becan do reir modha, ar egla droch oilemhna
no tharcuisne do mhes ort. Damadh amhlaidh co mbethea
ag friotholamh buird do neach eli, na bí co h-éadtrom na co
15]
tromdha ann, acht co h-umhal beandaighthi grasamhail neamh-
tharcuisneach.
DE DORMITORIO .i. DON CHOIDIL-THIGH.
Agus ma rachair indti na bí co fada a fiadhnaisi do leaptha
agus na dena comhnaidhi fhada uirre, agus ben t'assain agus
20]
t'edach dit co naireach sochraidh, agus loigh co h-eglach umhal,
agus cuir t'eadach fein thort, agus muna feadair codladh do
dhenamh, smuaintighi no abair ni maith éigin, agus coideolair
uadha sin ni is luaithi agus coiteolair ni is inille. Agus na bith
comharthadha ar t'aire innte. Agus is mar sin cuindeochair
25]
teac-cosc na súl, iondas nach biadh iúl leapthach do chompanach
agad. Agus eirigh co h-abaidh aind sein, ionnas nach faicfi
aen duine th'aghaidh. Agus an tan benfaidhther na h-uaire,
na bí leasc no codultach ag eirghi, acht co luath agus co
tinneasnach, agus abair tratha na h-Oighthi uili at sheasamh
30]
da feadair. Agus na h-eirigh chum leaptha na ndaine ele,
agus na leic aein neach chum do leaptha fein.
DE LABORE .i. DON T-SAETHAR.
Agus a n-aimsir in t-saethair no an chumhsanta, in uair bentar
in clar no in clog, na h-eist na daine do bhí a' comhradh rit
35]
roimhe. Agus narab áil leat neach dodghairm chum labhartha
rit, acht eirigh a n-uainges h-eigin do radh t-urnaidhi co
p.203
cumhsanaigh. Agus bith duine éigin eadrat agus in tí
tigmainigheas ort, agus da mbeidhir ag eirghi ot urnaidhi,
bith sbas eadrat agus in duine deghinach ag tabhairt
duthrachtacha dot Dhia mhilis fein. An tan beidhir ac dul
5]
nó ac teacht nó ag breith eiri nó muirighin leat, na cengail
tú fein co h-urusa ris na dainibh dho-cheartaighthi, na ris na
leanbhaibh bhes is in ord. Na déna comhnaidhi fare dainibh
oga agus faris in lucht dhealuigheas ris an ord, acht fare dainibh
arsaidh foirfi in uird, ó thairfir teaccosc no eisiomlair mhaith
10]
eigin. Bith do ghnáth ag sduidear agus ac fuirechras grádha
Dhia agus na n-oibrighthi budh shlighi da faghbhail, agus
ceimnigh co mín mar do ni in pécócc ag teltogh chum saethair
do dhul uait ó utmailli t'inntinne. Ná bidh muinntearas mór
agad ris na cailleacha dubha do bheith ar aighidheacht agad,
15]
oir ní fheadrais cad is toil no is crabhadh doibh. Na labhair
{MS folio 58b2}
re fer coimheada in t-saethair, agus da ndearnair maille
re h-eigintais, na buaidhir thu fein na cach, acht abair briathra
ciuine tearca ris. Agus muna ti dit saethar mór do dhenamh,
dena in ni thicfas dit.
20] DE EUNDO IN VIA .i. DO DHUL NA SLIGHEADH.
Imthigh co h-annamh agus co dochair neamh-tholtanach
as do mhainistir amach, agus madh eigin duit a fagbhail, tarra
chuigthi ni is tusga na mar fheadfair. Agus dligheadh a fhis
do bheith agad do shir, gur imthigh an aimsear do chaithis
25]
leith amuigh dod mhainistir, gurab aire sin is inbeithte duit
doilghis mór ort, far leigis thort co diomhain dot aimsir. Agus
na dena caithimh mór in cein beidhir amuich, agus na leig do
neach a dhenamh duit. Na bi at aenar fare fer ar domhan
choidhchi, agus na suidh faris agus na labhair ris, nach tuctha
30]
adhbhar do chach chum a n-aimhlesa, agus na dealuigh co
brath re companach mna eile, ar egla co fuighir ceachtar agaibh
scannail. Agus tabhair eisiomlair ad bhriathraibh agus ad
bhésaibh agus at oibre do chách. Agus na dena pairt na cumann
re lucht an t-saeghail. Agus na deithidigh comhairle aen duine
35]
ar leith chum crabhaidh na chum neamh-clhrabhaidh, oir atait
p.204
na neithe sin ina n-impogh agus ana claechladh don chrabhadh
agus don riaghal atá ort. Na h-iarr breithemhnas aislingi
naid urchoisc, agus na cuir do ghnodhaidhe a n-eadtruime
agus na a n-udmaille, acht tairbir agus dellraidh do bheatha
5]
a n-oibrighthibh mhaith agus subhailcibh iomdha, oir is
comharthadha snamha no uaingis a crabhaidh chuiris in duine
crabhaidh ar na neithibh dhiomhaine neimh-cheaduighthi
uile, agus ni subhaltaighi agus ni firindi crabhaidh iat. Agus
bearar neach ar seachran fós o iarraidh cuideachtan in duine
10]
chrabhaidh in tan bhis ina aenar, ar egla in aithimraidh. Is
trit na neithibh so atbert do chur i n-inillis sealbhaidhthear
primidil mhilis na gloire suthaine. Ní dlighid na daine
crabhaidh leighinn naid urnaidhe do dhénamh do dhainibh
ele, ar egla aithimraidh a luacha no maindeachtnaighi na
15]
h-aimsire. Gurab aire sin comhairlighmit duit pericuil do
rachadh a nguasacht duit fein no do chách do shechna co h-inill,
agus beith ciuin craibhdheach uaingech at thigh fein.
DE INFIRMITORIO .i. DON TIGH-GHALAIR.
Agus dena umhla agus friotholamh doibh so. Agus an tan
20]
beidhir fein easlan, na labhair agus na freagair na neithe
shaeghalta indti, oir an méid anfhaindighthear an corp easlan, is
i in mhéide sin is cóir a dhaingneachadh a ngradh agus a foirfeacht
a Thighearna mhilis fein. Gach foisci bheas neach don bhás,
is í an mhéide sin as cóir a fhoirceadal don ghlóir shuthain agus
25]
don bheathadh nemhdha, iondas co tibhra sé a anum fein co
duthrachtach a tabhartas gradha Dhia agus a ghloire
marthanaigh. Anoraigh na daine ata ag foghnamh duit don
bhiadh fhéada do thabhairt doibh, agus na h-iarr an ní nach
fuil so-fhaghbhala dhuit. Dá teastadh do riachtanas ar son
30]
bochtaine an tighi uait, na déna toirrsi gebe adhbhar fa mbia
in easbaidh, acht forbhfhailti agus gairdeachas mor do dhenamh
at Thighearna fein: oir gebe méid d'esbaidh fuileongair co
toltanach ann so, do ghiabhair meid nach fheadtar do thomhas
don ghloir {MS folio 59a1} mharthanach ar a son. Da ndearna neach
35]
tarcuisne ort, cuir an tarcuisne dhiomhain sin a tarcaisne, ar
son na glóire moire ata agat ar a son, oir gebe méid fuicfidhthar
p.205
di ona dainibh agus gan do thoil fein ina h-aghaidh, is í an mhéidi
sin airduigheas agus comhairleochas do Dhia milis fein thú
Bith a fhis agat gach ionad a théid sólas tuitimeach na companach
agus an t-saeghail uait, co tibhre Dia ar son an raeda bhic dhearoile
5]
sin e fein agus a ghloir agus a shólás duit ar a shon. Agus
gebé do dhiultas e fein mar sin agus ghairdigheas ina bhochtaine,
is do tuictear an salm adeir, ego sum pauper et dolens .i. bith,
a Thighearna, cabhurthach orum o 'taim lán do bhochtaine
agus do ghalar, agus bith sé dom fhurtacht co friochnumhach
10]
on t-seachran. Agus madh ail leat teacht chum na neithe
so, faisid do pheacaidh co firindeach agus co h-iomlán, agus
iarr co buidh trocuireach in t-sacraimint dheighinach a n-eigentas
in ghalair. Cumhsain is in t-sacraimint red ghairm fein co
h-inill a ngloir agus a creidimh agus a ndochas dhaingen
15]
trocaire tairisi Dhe. Gurab amhlaidh sin tuillfi fein na
tinnluicthi shuthaine agus an ghlóir mharthanach gan crich.
Amen. Maseadh, bi co friochnumhach sduidearach, astigh
agus amuigh, i ngach uile uair agus aimsir, ag ullmhughadh
do thoile agus do ghradha do choimhead tabernaculi flrinne
20]
do chroidhi dot fhear chonaich phosta fein.
DE SANCTIS REQUIRENDIS .i. DO IARRAIDH NA NAEMH.
Is h-eigin duit tu fein do ghlanadh, agus sduider co caireis
fa chomhair co sannteochadh do Thighearna milis buidh fein
thui. Isu Criosd, do mhaisi: agus is amhlaidh do ghentar
25]
sin: — tusa d'fhaisidi do pheacaigh gach n-aen lá at urnaighi
fein co h-iomarcrach, agus t'aithrighi do bheith díleas o thoirrsi
ghlain do chroidhi agus o dhearaibh shiltecha thorrthacha
súl, agus dellruigh thu fein o éduighibh ghlana luachmhora
na subhalcibh agus na n-oibrighthi maith atá arna n-onórughadh
30]
ó thinnluicthibh, agus do bheith an-aigneach nach fuightheasa
na moran do bhochtaibh ele na tinnluicthi shuthaine doibh
fein[semi ] gurab aire sin as h-eigin duit rith chum do charat agus
chum do ghaeil fein shanntaigheas fás do chur ar do ghlóir
agus ar th'anóir, mar atait na spioraidi chonáich agus na h-uili
35]
naemh. Agus guidh iad co duthrachtach ot inntinn agus od
p.206
chroidhi co léir, iondas co tibhra sin furtacht iomlán duit
d'fhaghbhail do riachtanais a les agus da shealbhughadh co
h-inill. Agus na bidh co tribuloideach {MS folio 59a2} aga nguighe
so ar faithchibh, na ar muir, na ar tir neimh-chiunais, acht
5]
co h-uaigneach at sheomra chiuin fein. Gurab amhlaidh sin
do ghenair an ghuighi so:—do dheithidi diomhaine uile do chur
uait agus doras do chroidhi do dhrut co maith, iondas nach
racha ní ar bith ann acht in t-iniarratas suthain so.
10] DE BEATA VIRGINE ET CONFESSIONE .i. DO MHUI RE BHEANDUIGHTHI AGUS DON FHAISIDE.
Agus ar tús atá an Ógh Bheandaighthi so iniarrata roimh
gach uile dhuine, agus atá si inghuighthi amhail righain agus
amhail baind-tighearna flaitheamhnais Dhia. Agus is í sin
ghuigheas tu do shír ar a beith ina soillsi agus ina reltaind
15]
mhuirighi, oir atá si romhaind ina solas reimh-thosachtach agus
ina réltainn dheallruightheach, agus treoreochaidh si tú agus
guidhfidh si ar do shon fare h-Athair na Trocaire .i. fare Dia
na n-uili Shólás, iondas co ndingna sé trocaire ortsa agus gumadh
dhingmhala leis sólás do thabhairt dhuit, agus beidhir maille
20]
re fós fare na Mac dil fein .i. ar Tighearnane Isu Criosd, do
ghabh dá thoil fein colann dhaenna uaithsi do ghairm na
peacthach, iondas co slánadhaigh sé a phobal fein, agus budh
dhingmhala leis a gheinemhain di, agus is ara shon sin is
dingmhala leis thusa do bheith da phobal fein, oir sláneochaidh
25]
ona pecaigh cach aen neach bhis a nDia maille ris an Spioraid
Naeimh atá ro-chaoin-fhuarach. Gurab aire sin téid an
Spiorad Naemh i ngach ionad is áil leis, agus do ní sé fíren don
pheacthach co grasamhail, oir ní fhéta fein firen do dhenamh
dit od luaidhigheacht na ot oibre fein. Maseadh, gabhsa do
30]
ghuidhi na Trinoidi conáichi do-scailti ar do shon, iondas co
n-athnuaidhe sí do shíth fare fein. An tan rachair a fiadhnaisi
in chonáich dhiadha, tinóil do smáil agus do pheacaigh uile,
agus sailim co ticfa serbhas agus toirrsi throm maille re
h-osnumhaigh agus re cneadaighe croidhi ó tharcuisne na peacaidh
35]
sin. Agus dena ann sein faisidi dhuthrachtach, ionnas co
ndingner fírendacht dot aingidheacht fein, agus abair mar
p.207
so, is misi in bhen bhocht neamh-chonáich do pheacaigh anns
an aimsir uaisail, agus is in ionad, agus is an uair sunnradhach,
agus ris na pairtighibh so d'airithi. Agus is me do rinne gach
uile thimchill aindligheach chum an pheacaidh, ag cathughadh
5]
a n-aghaidh mu Thighearna throcairigh lerbh inmhuin me.
Agus do pheacuigheas mar so as gach uile bhall agus chéadfadh
tucassi damh, a Thighearna, a' cur chatha at aghaidh fein ac
smuaintiughadh co dímhain druiseamhail baeth badhbha, agus
ac denamh crais agus dimais agus feirgi agus sainnti agus na
10]
n-uili locht, agus ac briseadh t'aithneadh, agus ac cardughadh
no ac carnadh gach uilcc, agus is inntu sin is fhaide do bhadhas
agus is mó do ghabhas gairdiughadh, agus do shilleadh lem
shúile adhbhar peacaidh {MS folio 59b1} agus cach aithimraidh, agus
do bhadhas co ro-nhinic ac luathadh báis m'anma fein trithu.
15]
Agus do éistind lem chluasaibh co minic aithimradh agus
aithis agus murmar agus cluitheadha agus baesradh agus
[...] agus scéala dhímhaine agus faibhla,
agus do bhín a rís aga n-aithris ac dénamh peacaidh agus
dímhainis. Do bhi toil agus saint am chroidhi ar neithibh
20]
dheagh-bhalaid d'fhaghbhail trid an sroin, ag.us ar biadhaibh
dheagh-bhalaid agus ar cocaireacht trid in mbél agus trid an
tengaidh, agus sanntaighim biadha mhaithe agus cócaireacht
agus línadh examhail agus aithimrádh agus díomas agus ferg
agus éitheach, iondas cur threoruigheas bás co minic dochum
25]
m'anma fein. Bim fós ac caithimh agus ag ibhi roimh an uair
ndligheach agus bim co h-uaingeach agus co craesach agus co
h-iomarcrach, agus trithu so cona cosmhaile do oibrigheas
galar agus bás cuirp agus anma co minic. Trid na lámhaibh,
iomorro, do oibrigheas olc agus mailis agus comharthadha
30]
dhi-mholta agus a cosmhaile, tre tuigim gortughadh m'anma.
fein. Trid na cosaibh, iaramh, do t-shanntaigheas assain
chumhgach agus neithe bhreaghdha, agus mé fein cruaidh
do-theaccoisc maille re diomais do-sgailti agus ac lenmhain.
shligheadh saebh agus companaich mailiseach. Do pheacuigh
35]
me aind sein o chorp uile, ac dénamh leisci agus dímhainis
agus mo thoili fein agus chodladha agus neithe collnaidhe ele
agus a cosnhaile, agus ní fhuil cunntabhairt acom indtu so
p.208
nachar loitis m'anam fein, iondas nach urusa m'fhurtacht indtu
so agus i ncach uili pheacadh do rindeas ó bheac co mór. Mar
is mó chengleas in Diabhal mo choir agus co faicind tusa mo
chionta, admhaim mo chair inntu agus iarraim ar grádh Dhia
5]
comhartha breath agus grasa inntu, agus rithim chugadsa,
a Thobar na Trocaire agus na Buidhi dom nighi agus dom
ghlanadh, oir atá fhis acom co ndubhrais fein, cidbé trath do
dhéna in peacach cneadach, nach cuimhneochair aen raed
dá aingidheacht do. Adubhrais fós, a ainim pheacach acht
10]
cé do bheithea a n-adhaltranas iomdha in ghradha dhíomhain,
inntó chugamsa agus gebhad thú Is iad so do bhriathra fein,
a Fhírindi Shuthain gan Claechladh, oir ní mhellann tú aen
neach, agus ní dhénaidh blath chomhradh riu, gurab aire sin
shailimsi maille re dóchais thairisi innto chugad: maseadh,
15]
nigh agus glan mé mar do ghellais, oir is tú do tharraing co
trocaireach om pheacadh mé Is tú fós do ghell loghadh damh
co h-athardha milis trocaireach, agus is tú do chomharlaigh
co tairisi damh indtó chugad: maseadh, ó 'tái fírindeach
cumhachtach, saer mé om pheacadh agus ona phéin. A Ógh
20]
Chónaich, ós tú fein do threoruigh mé chum an tobair throcairigh
dom ghlanadh co caoin-fhuarach, furtachtaigh me agus bí
at adhbhacóide thairisi damh mar dhlighi do reir dlighidh,
oir ní dhingtai mathair dit, acht do shlánughadh na peacthach:
gurab aire sin do thuillis Righan Nimhe do radh rit. An tan
25]
smuainfir Dia agus a Mhathair do thinól do pheacaidh ina
fiadhnaisi, fill do ghlún agus do cheand agus do chroidhi co
h-umhal tarcuisneach chum na spiorat nemhdha tinnluicthach,
d'iarraidh grása agus trocaire co neamh-chunntabhartach
dóchasach duthrachtach orra.
30] {MS folio 59b2} DE SANCTIS ANGELIS ET PASSIONIBUS CHRISTI .i. DONA H-AINGLIBH NAEMHTHA AGUS DO PHÁIS CHRIOSD.
Agus indsaigh ar tus ar na h-ainglibh mhaithi ainmnighthear
ina teachtairibh dhísle, agus guidh iad iondas co foillsighidh siad
na maithi uait .i. gur fhagabh thú do pheacadh. Indsaidh
35]
aind sein na h-archaingil foillsigheas na neithe ro-arda, iondas
co foillsigit do dhuthracht agus do thoil idir maith neimhe.
p.209
Innsaidh a rís ord na subhailci .i. virtutes le ndéntar
comharthadha agus mirbhuile, iondas co coimhlínair leo so
gach ní dar h-aithbheodhughadh tú do bhás t'anma. Innsaidh
potestates aind sein chlaenas ona cumhachtaibh mar is áil
5]
leo na droch spioraide chumhachtacha aeirdha urchóidighis
don naduir amhain, iondas co furtaighind tú ona n-urchóidibh
siut co brath. Innsaidh aind sein principatus thighearnuigheas
ar na spioraidi uile, iondas co coimheadaidh siad tú mar nach
gebhadh diomas na peacadh ele tighearnas ort co brath.
10]
Innsaidh a rís dominationes thighearnuigheas co h-iongantach
ar na spioraidi, iondas co connmhanaid tusa as t'umhla fein
do shír ac seirbhis dot Thighearna fein. Innsaidh thronos
anois le ndealaighidh Dia a bhreitheamhnas co tegascidh siad
tu do bhreathnughadh t'oibrighthi fein co deiscreibhdeach,
15]
ionnas nach daimeontar tú uatha. Innsaidh a rís serabin,
re n-abur in egna chomhlan, iondas co teaccoiscid siad tusa
is in egna fhírindigh le féadfair do shlánughadh. Indsaidh
serapyn anois, re n-abur loscadh in ghrádha, ionnas co faghaidh
sead grádh Dhé duit as a teighfidhthear tu do shir a ngrádh
20]
Dhia. Guidh mar so co minic na spioraidi naemhtha co
h-umhal aca n-indsaidh fa seach agus aca tinól a n-aen ionad,
iondas co faighidh siad duit ona nguidhi fein a fiadhna si Dia
d'aithrighi do choimhlínadh co h-iomlán, iondas co ti sin chum
molta agus chum glóiri dosan, agus dochum forbhfailti doibh
25]
sin ar son inntó an pheacaighe maille re h-aithrighi, agus nach
fuighthear choidhchi a rís tú leasc na maindeachtach, acht
co fuireachair deiscreibhdeach do shír. Agus na smuain nach
derna tú na peacaidhe mhóra mharbhthach, oir breithneochaidh
Dia ceart agus aindlighe gach aein fá dheireadh. Agus arna
30]
dhearbhadh so duit, na teith a n-aein inad eli acht chuige sin,
oir is eism co deimhin do bhrathair agus do cholann do-bheir
grádh do cach uile neach bhis toirrseach ag dénamh na h-aithrighi.
Má tá thú fein annfhann agus co n-aithnidhinn tú nach tic
dit an aithrighi mhór do dhénamh, innsaidh an Tighearna
35]
co tairise, agus guidh hé co duthrachtach co freagra sé ar do
shon: oir dobo díngmhala lais corp daenna do ghabhail a
mbroind na h-Óighi ar do shon. Do fhulaing sé bochtacht
p.210
agus riachtanas a leas di-airmhidhi examhla ar do shon, a fuacht
agus a tes, a n-ocras agus a n-ítaidh, agus a mbraithreachaibh
fhallsa agus a cealgaibh di-airmhe, agus do fhulaing sé athmhultas
a' ceimniuchadh, {MS folio 60a1} agus a chontrardhacht a' senmóra,
5]
agus aithis ac leighis na ngalar n-iomdha. Do rinde déara
tar do cheand maille re h-alluis fola. Agus do fhulaing sé
fós in t-ae nach ibhalta agus e i' guighi tar do cheandsa co
fada ann, maille re basogaibh agus re seilighe agus re scuirsidhibh
agus re coroin sbíne agus re greannughadh agus re griosadh
10]
agus re scige agus re buaidhreadh agus re h-aithis agus re
tairngibh na croichi agus re sleigh ghéir agus re mirr sheirbh
agus re lomnachtadh agus re gruamdhacht agus re cumhgach
in bháis. O do fhulaing sé so co gradhach, na cuimhnigh
agus na déna mí-dhóchas a méid peacaidh na h-éagcora da
15]
ndearnais, acht tabhair na neithe so uile mar bhudh leat fein
iad, ó do choimhlín sé sin co trocairech ar do shonsa, mar
aithrighi agus mar lor-ghniomh, oir is inntu so atá do chomairci
agus do chonách agus do dhóchas agus do chreidimh agus do
bharántas uile agus t'inillis agus do thairisi dhílis. Maseadh,
20]
guigh é fein do shír indtu so, iondas co coimhéada sé co nuici
an críoch ndéighinaigh agus co nglanadh sé tú co h-iomlán, in
tan cheimneochas t'anam don t-saeghal, cona fhuil luachmhóir
fein, do dhoirt sé co h-iomarcrach tar do cheand, agus co n-onga
sé tu mar oig mhilidh thaitneamhach neartmhar i n-aghaidh
25]
do namhad, iondas nach fuighbheadh escara in chinidh daenna
ionad innut ina féadfair sé a fhiacla neimhe do shádhadh.
Guigh co duthrachtach gradhach dot innsamhlughadh fein a
ngortughadh agus a ntribulóid agus a ngalar agus a ndoilghis
agus a cumhgach na páisi do fhulaing do Thighearna milis
30]
[...]
(DE PATRIARCHIS ET PROPHETIS ET ORNATU VIRTUTUM .i. DONA H-UASAL-AITHRIBH AGUS DONA FÁIDHIBH AGUS D'ÉDAIGHIBH NA SUÁILCI)
[...] Agus o dhuthracht croidhi agus adertha,
5]
in eternum non obliviscar miserationes istas quas in eternum
cantabo, quia misericordia tua magna est super me, et eruisti
animam meam ex inferno inferiori .i. ní dhearmad do mhaitheas
do shír agus méid na maithmhidhi inar th'aithbheodhaigheas
me: gurab aire sin chanfad co suthain do throcairi, oir is
10]
acfaindech indumsa hí, agus tucais m'anam a h-ifreann
iachtarach. Da tuicir co duthrachtach na neithe so, agus
co n-aitheonair mar aitighis Dia indut fein, is foirfi an indtinn
airdeochas tu a ngrádh Dhia, iondas na budh éidir leat
delughadh ris.
15] DE APOSTOLIS ET CARITATE .i. DONA H-APSTOL AGUS DON GHRADH.
Maseadh, éirigh dochum na n-apstol, óir is iad do ghrádhaigh
Criosd co dásachtach agus, ar fagbhail cach uile neithe doibh,
do ghradhaighidar é fein co do-scailti, corab aire sin do thuillidar
20]
fein a n-ardughadh a lasardhacht fhiuchair gradha Dhia
d'fhaicsin a ghloiri agus a chonáich mharthanaich. Maseadh,
guigh do shir an meid so d'fhaghbhail aen drithlinni don ghrádh
ard sin ona nguighi sin. Agus is trid in drithlinn sin do-bherair
dot úigh dul tre theine lasardha co saidhbhir ar grádh do
25]
Chruthuightheora fein, agus mar sin leighfidhthear agus
doirtfidhthear tú ann uili: óir is on drithlinn bhic méaduighthear
in teine mhór. Da tuicir tú fein marbh on t-saeghal gona
neithe, féadfair t'fhear posta fein do ghlacadh .i. Isu Criosd,
ód chroidhi co leir agus od smuaintighibh agus ót anam.
30]
agus ót shaint agus ót dhuthracht agus ot oibrighthibh
agus o uili bhrighibh do chuirp agus t'anma agus ó aigneadh
dhasachtach gan scur. Da connmhair {MS folio 60a2} in Tighearna
ar lar do chroidhi astigh maille rena inntsamhluighthi
mharthanaich bhuidh fein, ceimneochair co milis toltanach
35]
agus guidhfir t'fhear posta gradhach do dhortadh in ghradha
lasardha adeir ar lar t'anma agus do bhrighibh uile. Agus
cibé méid roichfir hé, is móidi lasfair a toil a mhéaduighthi.
p.212
Is iad comhartha gabhála gradha Dhé duit gan feachain do
thribuloid na do ghalar na do dhoilghis na do dhochraide na
do ní ar domhan da n-imtheocha ort, gan beith ag sduidear
ag iarraidh Dia no go tuilli tú a fhaghail a rís, oir is ona fhaghail
5]
aithintear a thinnluicthi. Agus ma fhuarais hé gan cunntabhairt
aitheonair ca mhéid do rindi agus do dhéna se duit, agus ca
mhéid ghraidheochas sé thú agus ghrádhuigheas, oir is ferr
beith ina Thighearna ionruic duit co mór ar son do chuimhnighthi
air. Maseadh, cuimhnidh na neithe so co marthanach, agus
10]
las do ghradh co h-acfaindeach annsan agus co imarcrach agus
co fiuchair géar o smearoid o chroidhi fein, agus abair rit charaid
ionraic nach fuil comparaid ar bith na comhthrom dingmhala
óir na airgid a n-aghaidh an tí chreidis a nDia, oir cebé fhuair
Dia, fuair sé an cisti co h-iomlan. Maseadh, cidbé fhuair hé,
15]
connmhaidh sé co daingin hé, agus na cuireadh uadha ar ni
ar bith hé, acht abair, fhuair mé in neach do ghradhuigh m'anam
fein, agus do chonnmhas hé agus ni leigim uaim he. Agus is
maith duit tú fein do bheith is in n-inmhe so anois. Maseadh,
saidhbhrighidh thú ann so agus gairdigh ann, agus doirt do
20]
chroidhi co léir ann, agus leig cuisleanda do dhuthrachta uili
agus mian t'inntinne co léir do rith ann so. Agus muna fuil
a shainnt ort delughadh ris, is h-éigin duit co fuighir co
fulaingtheach tú do dhénamh gach uile neithe co foirfi.
25] DE MARTIRIBUS ET PATIENTIA .i. DONA MAIRTIRIBH AGUS DON FHOIGHIDE.
Agus rith co dian dochum na mairtireach maithi .i. dochum
Steafain agus dochum Labraiss agus dochum Unicencius agus
dochum gach ain ele do ghradhuigh Criosd o chreidimh
dhasachtach, oir nír eglaighidar so doilghes na galar na lisdacht
30]
na cumhgach na gruamdhacht na croch na prísún ar grádh
Dhia, acht a fulang ar grádh Dhia maille re gairdeachais.
Maseadh, guigh do shír an mheid so, iondas comadh dingmhala
tré dásacht a creidimh do ghabháil co duthrachtach a ngradh
Dhia. Ar faghbhail th'esbudha doibh so duit, fulaing fein
p.213
co foighideach lasardhacht fhiuchair i ngradh gach uili
chumhgach agus ghuasacht agus thriobloid agus tharcuisne
maille re forbhfhailti móir, oir is trid in slighi righamhail inill
fhirindigh so rithes neach co luath dochum na beatha
5]
marthanaigh. Gurab aire sin d'eisiomlaruigh Criosd fein in
t-slighi so do bheith in-chonnmhala o bhreithir agus o ghniomh,
uair do an sé fein is in t-slighi so co bás. Agus ní dhearna
sé in t-slighi so co so-fhulaing na co sochraidh na co deagh-bhaladh,
acht do linigh agus do phennteil sé hí ona fhuil dhilis
10]
fein, agus dob é blath torrthach na sligheadh so .i. in t-slegh
agus an choroin agus na tairngedha agus na {MS folio 60b1} sciúrseadha
agus in domblas ae agus in aigead agus in esanoir. Agus ar
suidhe a mullach na sligheadhsa do, do thaisbéan se a lamha
agus a chosa agus a thaebh co cairdeamhail do cach aen
15]
imthigheas in t-slighi so. Do ghair se na daine co fearamhail
do dhenamh gearain agus truaighmheile na sligheadh so riu,
agus da ngairm sin ina eisiomlair fein innti, agus tuc se cuireadh
sollamhunta doibh dochum a fhaicsiana don eisiomlair so.
Maseadh, madh ail leat do chosa fein do imtheacht na sligheadh
20]
sin, guigh a fhurtachtsan co friochnumhach agus abair mar
so, a Isu mhilis tarraing ad dhiadh fein mé co ndeithidighinn
a mbaladh t'fhola naemhtha fein arnam fhurtacht. Creid
anois, a dhuine, ar Bernard, da n-iarrair so o dhasacht t'anma
co moitheochair an Tighearna an uair sin fein co fiadhnasach
25]
ad chroidhi, agus adeara sé rit, na bith egla an bháis ort, acht
furtachtaigh agus gairdigh agus déna co fearamhail, oir ataimsi
maille rit i ncach uili thriobloid agus aibherseoracht. Gurab
aire sin guighis in firen Dia gan in tribulóid agus in galar agus
an buaidhreadh do dhul de fein co brath, ós indtu ataisi do
30]
shír, a Thighearna, a Isu mhilis. Maseadh, o do thindscain
tú mé, a Thighearna, co mbuail co neamh-choigiltach mé, co
mbeith sé ina ghairdeachas damh, ionnas co claidhi tú mé ó
ghalar agus nemh-ghebha tu agum, agus na gabh agum,
p.214
a Thighearna, anns an tsaeghal t-shuthain. Corab aire sin, a
Thighearna, adeirim m'indeachadh agus mo bhualadh agus mo
sciúrsadh a rís agus a rís ele, oir ní fhuilid do bhuailtidheachasa
ina n-escairdibh don tí fhuathuigheas iad do réir buidhi in Athar,
5]
agus atáid ina cairdibh co firindeach ac an tí ghradhuigheas.
Corab aire sin nach gortaighinn agus nach urchoidighinn agus
nach tromaighind neach, acht a shlanughadh agus a
ghairdiughadh agus a aithbheodhughadh. Da réir sin, a
Thighearna, is tu fein loitis agus leighisis, agus is tú bhuailis
10]
agus is iad do lámha shlánaighis, amhail adeir Daibhidh is
in t-salm, et secundum multitudinem dolorum meorum in
corde meo consolationes letificant animam meam .i. gairdighidh
méid mu ghalair uaitsi m'anam agus mo chroidhi. Corab
aire sin guidhimsi tú, a Thighearna, mo ghalar agus mo chlaithi
15]
do mhéadughadh agus do shír imdhughadh, oir is iad do-bheir
conách agus gairdiughadh damh. Oir adubhairt in t-apstol,
corab do réir méaduighthi páisi Chriosd induinn méaduighthear
agus gairdighthear trid sin ar conach. Da tucair so dot uidh
agus da smuainfir co friochnumhach ad chroidhi fein hé, ling
20]
fein co duthrachtach ann uile. Éigh agus comhairc ó shainnt
dhasachtaigh th,inntinne agus abair so, Domine sicut scis
et sicut vis miserere mei .i. a Thighearna, mar thuicis tú fein
agus mar as áil leat, déna trocairi orm, agus dingmhalaigh
mu sciúrsadh agus mo cheartachadh: agus da mbeidhir
25]
marthanach is na neithibh so, gairdeochar thú fa dheireadh,
agus canfaidh tu co subhaltach do nighen tre theine agus tre
uisci, agus do threoruigheas mé a fuardhacht mhesardha arnam
fhurtacht co socumhlach {MS folio 60b2} agus do chonnmhas mo lamh
dhes, agus do ghabhais me maille re glóire. Agus madh áil
30]
leat teacht dochum na glóiri sin ge tái co corpordha is in talmhain
so, dlighi do reir smuaintighthi agus indsamhlaighthi aitrebhadh
ar neamh.
p.215
DE CONFESSORIBUS ET HUMANITATE CHRISTI .i. DONA CONFISORIBH AGUS DO DHAENNACHT CHRIOSD.
`Maseadh, goir na confisoiri mhaithi dot fhurtacht, mar atá
Martain agus Benidecht agus Nicolas agus Bernard agus gach
5]
uili chonfisóir, acht gé táit siad a ndoilghes agus a ndochair
agus a cumhgach agus a tribuloid agus a ndeithfir na h-oilithre
dearoile so do reir a cuirp amhain, atáit siat do reir a smuaintighthi
agus a tóile agus a n-indtsamhluighthi a flaitheamhnas. Corab
aire sin is inguighthi iad co duthrachtach, ar son corab i an
10]
ghlóir sin do ghradhaidar ó thes ard a croidhedha, agus ó,táit
innti anois co conáich, do dhenaid siad t'fhurtachtsa fare Dia,
iondas co claidhfear do chorp fein ó chumhgach agus ó ghalar
agus ó dhoilghes, agus co togfaidhthear t'inntinn agus do thoil
chum na tinnlaicthi neamhdha, agus co coimhéada tú co foirfi
15]
in t-ord agus riaghail indtsamhlaighthi so do ghabhais chugad.
Leic tú fein ar tús do chum cos nglormhar daenachta Chriosd
.i. trocaire agus breitheamhnais. Bog agus minigh in mhaith
naemhtha so maille re Muire Madalén agus guidh iad maille
re cai fa seach. Agus innail a chos chlí maille re h-egla cirte
20]
a bhreitheamhnais. Innail a ris a chos dheas maille re dearaibh
duthrachtacha agus re buidheachais, ar do shaeradh ona
throcaire agus ona dhochas bhúidh. Innail agus bog na naeimh
chumhachtacha so adeir, agus ní h-iadsan rig a les an tinnlaicthi
so, acht tusa do ghlanadh trithu mar do rindeadh Muire
25]
Madalén, agus fírenach do dhénamh dit co trocaireach trena
grasaibh sin. Da mbeithea gan scur a' glanadh na droingi
so, tiormuidh dot fholt fein co friochnumhach iad. Agus is
amhlaidh tuicimsi in t-innladh so, gemadh tarbhach in inilt
do Dhia tú fein, do bheith tarcuisneach ar cach uili oibriughadh
30]
da ndinginta dó Treoruigh na neithe so a n-umhla agus a
nduthracht croidhi mar nach dinginta iad, oir co fírinneach
dlighi a tabhairt uait a chomh-tharcaisneach sin mar nach
dinginta iad. Maseadh, póg an drong naemhtha so co milis
ar son maithesa Dhia d'fhaghbhail duit trithu, agus tabhair
35]
maith agus oibrighthi grasamhla do Dhia ar son a mhaitheasa
fein. Deithidigh na naeimh so d'ongadh d'olai luachmhóir
p.216
co minic, agus is í a thuicsin so, da n-adhrair iad o dhuthracht
croidhi ro-the agus ó t-shaint t-shuthain aga mbleghan gan
scur, biaid tú arnadt fhurtacht ona pileribh chonáichi so:
agus o'tái ag dénamh peacaidh gach lái, rigi a leas an fhurtacht
5]
so do mhéadughadh do throcaire gach lái. Is h-eigin duit
anois ar facbháil a chos, dul dochum a lámh naemhtha {MS folio 61a1}
ata lan d'fhuil fa chomhair t'eirghe co luath, oir is uatha sin
glantar thu co friochnumhach ó cach uili shalchar peacaidh,
agus linfidhthear tu o acfaind na n-uili ghras, agus o linadh
10]
na mbes sochraidh agus o dhellradh na glóiri suthaine. Mar
do indail in Tighearna sibhsi co conáich sacraiminteach ona
fhuil agus ona fhoigertaibh ro-gheara, innluigh agus adhmholadhsi
a sgela agus a chain nduthrachta sin, agus mar nar choigill sé
a fhuil fein o shaidhbhris a ghradha agus o ordughadh shainnti ani
15]
ghradha thuc sé duin, dleghmidne ar n-anam agus ar seicreidco
léir do thabhairt dosan. Maseadh, na bidh naire na mi
dhochas ort, oir atáit lámha tollta criadhamhla aigi maille
re deoraibh fala agus atadha phoiremhlacht agus do-scailtighi,
corab urusa gach ní do tharraing uatha, acht muna bia
20]
fiuchaireacht neamh-chonáich agus maindeachtnaighi ro-mhor
innut fein. Da tuigir co fuairais tabhartas do Thighearna,
guigh trocair Dhé da mhéadughadh innut agus da choimhéad
agad, oir ni h-éidir leat ni ar domhan do dhénamh a n-aegma.is
sin. Gurab aire sin, a Thighearna, do oibrighisi tosach agus
25]
meadhon agus crioch ar ndeagh-oibrighthi co léir. Maseadh,
sduideraidh, a dhaine, beith do shír ac sír-phógadh na lamh
conáich so, agus is iad na pócca so beith duit fein mar is gloine
agus is glórdha do fhéadfa ac tabhairt anóra duthrachtaighi
agus gradha ro-ghéar do Dhia, gan ní ar bith do scriobhadh
30]
duit fein, amhail adeir in t-ughdar, non mihi Domine, non
mihi, sed nomini tuo da gloriam, quia gratia tua sum id quod
sum .i. ní dhamhsa, a Tighearna, do-bhertha glóir, acht dot
ainm fein, óir is misi do ghradhsa fein agus do nísi, agus is
misi in ní sin. Maseadh, má do ghabhais loghadh agus grasa
35]
ona cosaibh agus gloine ona lamhaibh, erigh anois dochum
luit an taeibh, oir is ann feada cumhsanadh co h-inill, oir co
p.217
deimhin atá se arna oslughadh o chuig adhbharaibh .i. chum
teithche agus chum furigh, agus dochum sasaigh agus dochum
smuaintighthi agus dochum furtachta. An chead adhbhar:
do theicheadh dochum na cairgi cabhánaidhi .i. Criosd, o gach
5]
uili chumhgach agus ghuasacht agus ghalar, oir mar is í in
charraigh teitheadh na mbroc, is é Criosd teitheadh do-scailti
na ndaine bhis lán do chumhgach agus do sbínanaibh agus do
ghruamdhacht agus d'eslainti. Maseadh, gibé tusa, ceimnigh
anns an carraic dot fholach a ndíg chriadhamhail taeibh
10]
Chriosd, atá arna tolladh duit, ar egla dásachta aighthi in
Tighearna, oir is ann sin do ghebhair in t-inillis marthanach.
An dara h-adhbhar: co féada o gach uili shaethar agus
athmhultas comhnaidhe mharthanach do dhenamh annsan,
amhail adeir an salm, hec requies mea in seculum seculi, hic
15]
habitabo quoniam elegi eam .i. is é so mu chomhnaidhisi tre
saeghal na saeghal, agus is ann aitrebhochad os é do thoghas.
An treas adhbhar: on comhnaidhi sin suas ni h-egal duit aen
ní, acht do shásadh co h-inill sídhchanta annsan, oir is é in
t-sith is ionad dósan, agus abairsi mar so, ina shídhsa .i. ina
20]
thaebh oslaighthi, do chodlas agus do chumhsanas. An
ceathramhadh adhbhar: co {MS folio 61a2} smuaintighthea co
friochnumhach sanntach in gradh ro-mhór do thaisbéan se
duit a n-aisci, iondas co faicthea co follas cneadha a chuirp
ó shuilibh do chroidhi, oir nír fhéad neach a anum do chur
25]
tar cheand a charad, acht Mac Dhé thuc an gradh bu ro-mhó
na sin .i. a anam do chur tar cheand a namhad. An cuigeadh
adhbhar: ionnas co fechtha co friochnumhach cad é in sólás
tucad duit chum do shásda, oir tucadh an croidhi sin duit a
mbiadh agus a fhuil a ndigh. Uch is milis in biadh sin! Agus
30]
is glormhar an deoch! Maseadh, caith agus ibh, a bhan-chara,
agus na bí mesgamhail, a bhan-ghradhach. Maseadh, cuir do
bhél co h-ocurach gear do shughadh na cneadhi glórmhaire
so, iondas co n-ibhir co léir in fhuil luachmhár so, oir is uaithi
coimhlínfithar thu co h-acfaindeach, agus beidhir neimh-mescamhail
35]
acfaindeach conaich uaithi.
p.218
DE EBRIETATE SPIRITUALI .i. DON MHEISCE SPIORADALTA
Oir is e so conách firindeach in anma, agus is é in t- anam
conáich sin do sduidear bél a chroidhi d'fhilleadh co minic
agus co friochnumhach d'ól na daibhchi mór-luaighi .i. corp
5]
an Tighearna do tolladh agus do craidhi co minic, iondas co
n-ibheadh in deiscibal gradhach a easbadha uile aisti da
choimhlínadh o mhesarrdhacht na h-oilemhna so, agus na
meisci spioradalta aca fuil conách in anma co léir. Da turna
sé anois co h-umhal dochum na cos naemhtha so, agus hé fein
10]
do chlaenadh chuca maille re guighi gheir spioradalta, ag ól
egla an bhreitheamhnais agus adhfhuathmharachta ifrinn a
creacht na coisi clí, agus ag ól in fhina ghloin as a tuictear an
toirrsi agus an aithrighi, ag ól fina in ghairdeachais agus an
t-shasta shuthain a creacht na coisi deisi ana fuil tairisi na
15]
trocairi agus dochas in maithi, féadaidh an t-anam grádhach
conáich anois é fein do shásadh maille re slainti marthannaighi
don fhín naemhtha so do chumascadh le h-uisci na fírendachta
foirfi. Eirgidh an t-anum conáigh anois co siothach aga
chlaenadh fein co h-anorach dochum na lámh luachmhor
20]
naemhtha so, ag ól a creacht na laimhe clí ac glanadh, agus
ac dibirt na peacadh le fin in bhlasa agus in ghairdighthi.
Tinnluic agus coimhéad na gras a creacht na laimhe deisi,
ag ól fina in neirt agus na saeirsi as an copán ata lán don fhín
ghlan chumascdha do daileadh duit a lámhaibh in Tighearna.
25]
Agus is mar sin féadas an t-anam gradhach beith ar an meisci
chonaich so. Dá mucha sé é fein uile a' ceimniughadh co
lasamhain a creacht ghlórmhar in taeibh, ag ól inillis in chroidhi
agus ciunas na h-indtinne as .i. fín in duthrachta agus in
smuaintighi ghloin, fedfaidh se beith coimhlínta don mheisce
30]
bhuidh so on {MS folio 61b1} clairead mhór-luaigh so, agus o ghneithibh
examhla thoghtha na n-indtsamhluighthi naemhdha ndo-thuarascbhala
so arna n-aithris co diadha agus arna cumasc
maille ris in ghairdeachais chonaich. Gibé tusa, a anim anorach
chonaich lenarbh áil adhbhar na meisci spioradalta so, ac sir
35]
ól na creacht luachmhór so co milis saidhbhir gan scur, is eigin
p.219
duit t-inntsamhlughadh reis in meisci chorpardha i ngach
uile mhodh. Mar bhis fear na meisci ac cai, bisi buaidherthi
o dhearaibh in duthrachta, agus mar fhorbhfailtighis fear na
meisci, bisi subhach arnad bhuidheachas is in Tighearna. Mar
5]
bhis fear na meisci ag canntairecht, forbhfailtighsi a ceol in
chroidhi co sunnrudhach. Mar bhis fear na meisci a' gaire,
coimhlínsa tu fein don ghairdeachas nemhdha. Mar shailis
fear na meisci e fein do bheith conaich des a gnathughadh agus
dochas anns an conach forordha [...] agus mar
10]
thuitis fear na meisci co minic is in lathaigh, dena doilghes
agus cneadach, ar son do chomhnaidhi fein is in laibh so, cein
beidhir is in corp dhaenna, ac smuaineadh luais agus airchis
do rochtain na neithibh neamhdha. Mar chonnmhadtar fear
na meisci ar egla a thuitme, atáisi gud chuireadh dochum do
15]
thoile fein a flaitheamhnas Dhé Treoruidhthear fear na meisci
ar egla in mhearaighthi, lensa in Spiorad Naemh is eolach duit.
Agus mar nach connmhain fear na meisci aen raed aici, doirtsi
thu fein uile a nDia ar chur gach aen neithe ele uait. Mar
labhras fear na meisci co h-imarcrach, líntar thusa gan scur don
20]
ghlór neamhdha. Mar atá fear na meisci gan beith aigi fein,
na bith aen raed dibh so ar do bhreith fein, acht ar do chomh-dhortadh
a nDia. Mar bhis fear na meisci trodach no
ceandairceach, bisi ceandairceach ciapalach ac briseadh chath
agus trod ort fein agad chomh-dhortadh fein uili a nDia, is
25]
in gloir fhírindigh. Agus mar nach eaglaighind fear na meisci
aen raed, na h-eagluighsi dith na esbaidh, da fuighir, ac dul
dochum Dia. Mar nach féadann fear na meisci en fhocal do
labhairt, neamh-ghnathuighsi o thenghibh in t-shaeghail ar
do choimh-linadh co h-acfaindeach don urlabhra neamhdha.
30]
Mar shailis fear na meisci e fein do bheith cumhachtach,
forbhfailtighsi co h-acfaindeach o fhaicsin conaich agus gloiri
th'Athar fein, agus ar do thogbhail co h-ard os na neithibh
p.220
thalmhanta. Mar shailis fear na meisci e fein do bheith uasal,
glormhoraidhsi thu dochum ban-righnachta neimhe. Mar lingis
agus mar fhograighis fear na meisci, lingsi agus ceimnigh on
t-subhailci co cheile, agus can agus ceolaidh at indtinn ac
5]
smuaintiughadh aibhnis do Chruthuightheora bhind cheolmhair
fein. Mar chodlas fear na meisci co toilemhail, do ghentar
t'fhurtachtsa ar cumhsanadh do cheadfadh corpardha don
chumhsanadh neamhdha idir toil Dia agus do mhi-thoil fein, a'
glacadh agus ag tadhall t'fhir phosta chonaich fein. Feadar
10]
do theacasc ona neithibh so ni is mo agus ni is egnaidhi ac an ol
spioradalta so adeir, na o leitir agus o scribhneoireacht bhriathar
an domhain.
DE VIRGINIBUS ET ESSENTIA DEI .i. DONA H-OGHAIBH AGUS DO BHUNAIT DHIA.
15]
Agus cengailsi thu fein {MS folio 61b2} co do-scailti dona h-óghaibh
so .i. do Mhuire ghlormhair, do Mhathair Dhe, agus do Mhuire
Mhadalen agus d'Agata agus d'Agnéta agus do Katrina agus
do gach óigh eli. Is iat sin do ghradhaigh co dasachtach a
ceili milis agus a fear posta ri narbh áil a ndelughadh co bás,
20]
acht beith aga leanmhain i ngach ionad agus ac dénamh canamhna
nua do do shír. Guighsi na h-ógha so co dichra co mbuaidhidhi
tu fein ona n-anóir agus ona nguighi is in smuaintiughadh mhilis
tharbhach daennachta Dhia, agus a throcaire do theacht ad
chroidhi, iondas co tuillir dul suas maille riu a toil diadhachta
25]
agus daennachta Mhic Dhé o dhuthracht t'inntinne co léir.
Is i in diadhacht sin in diadhacht ghlórmhar ina fuil an Mac
comh-shuthain comh-shubstantach ris in Athair agus ris in
Spiorad Naemh, oir ata Dia do-ghluaisti on t-suthaine co nuigi
an suthaine. Agus is é so é fein, amhail adubhairt sé fein,
30]
ego sum qui sum .i. is me fein an neach is mé, oir is é in neach
is é do chuir misi chugaibh, ar an Mac. Maseadh, tabhair
dot úigh co dichra nach abair se, in neach do bhí ann, no, in
neach atá, no an neach bhias, no in neach ata co mbeith ann,
acht an neach atá ann. Agus is trid na neithibh so adeir
35]
th' senmortar a bhunait do bheith i ngach inad dibh so, oir
ní pearsa tuitimeach eli ata inntu so, acht an tí do bhí agus
p.221
atá agus bhias sin: da reir sin ceimnigh t'inntinn is in airteagal,
agus doirt sainnt duthrachtach t'inntinne ann so, agus na smuain
aen ní is in chas so acht beth [...] do-scailti neimh-examhail
marthanach. Cad hé so re radh no cread egnaighis
5]
sé, oir is mó fheadas t'inntinn duthrachtach fhechsanach fein
agus a ongadh conáichsen, is maighistir ar cach uili ni, do theagasc
na mu labhairt sin. Da cuirfir t'inntinn co duthrachtach
secreideach rúnda a mbunait an chreidimh so, agus tu god
dhortadh ann agus eisin aga dhortadh innutsa, guighimsi tu
10]
cuimhnigh ormsa am pheacthach bhocht ro-dhearoil. Dob
fhearr leam co nguighthea maille ris na pairtighibh adeir in
tí thuc in creidimh so duit, agus do oil ann tu, co coimheada
se thu ann co dingmhala co nuigi in chrioch ndeighinaigh, oir
is innti sin do chifir Dia gnuis do ghnuis co follas ina ghné fein
15]
d'fhiadhnaisi laithreach, ar scur gach uili chreidimh. Is é
so in Dia fheachas agus scrúdas cach uili ní agus rún agus inntinne,
agus nach faictear o dhainibh mharbhthach in t-saeghail, agus
cin gu faictear ona dainibh mharbhthacha hé, is leir dó gach
aein ni inntu. Maseadh, saidh co friochnumhach ruin t'inntinni
20]
do thuicsin na Trionoide do-scailti do-scelaighi, agus na
smuain agus na h-imaighnaidhi ní corpardha na adhbhar
corpardha acht in Spiorad doroisci .i. do chind, ar gach spiorait,
agus nach fuil comparaid aga ghloine agus aca ghlordhacht.
Smuain agus creid co dingmhalta in Trionoid do bheith
25]
cumhachtach do ghlacadh na n-uile agus a beith caoinfhuarach
do-sgailti, agus corab ann coimhlíntar gach uile ní, agus co
fuil se do-fhaicsiona agus co faicind gach aen ní, nach féadtar
breith air agus beiridh se ar na h-uilibh, agus ata se do-ghluaiste
agus ac follamhnughadh in cinidh daenna agus ar blais beatha
30]
uile et rel.
{MS folio 62a1} DE BENEFICIIS DIVINIS .i. DONA TINNLUICTHIBH DHIADHA.
Agus tabhair dot uigh ar tus na tinnluicthi so ac teacht chugad
a modhaibh iomdha. Ar tus meid a mhaitheasa fein agus
35]
nach rigi a leas an raed, agus he ac tinnluchadh gach neith,
p.222
agus corab e chruthuigheas cach ni faicsidhi agus neamh-fhaicsidhi
Agus ni h-ar a riachtanas a leas fein do chruthuigh
se aen ni, acht ar tharbhdhacht na creatairedh reasunta. Gurab
aire sin tuictear gurab he ar tarbhdhachtne do chruthuigh
5]
se ann so, agus nach he a tharbhdhacht fein: agus is ass so
do fhoillsigh se e fein do bheith ro-chumhachtach neimh-esbadhach.
Bith a dheimhin agad is in airteacal so nach rainic
se a leas in duine a n-aimsir a chruthuighthe, oir da rigidh, ni
bhudh dhilis a radh co mbeith se gan esbaidh. Maseadh, o
10]
do chruthuigh se in duine ar gradha arduighthi inmhe domhuin
agus flaitheamhnais Dhe do thabhairt do, dlighidh an duine
a ghradhsan do bheith aigi os cind a anma agus a cheille agus
a chuimhne: da reir sin ardaighinn se in mheisce adubhramar
co h-iongantach. Is follas as na neithibh so gurab air ar
15]
socamhalne do fhech se agus nach he a shocamhal fein. Tuic
anois co ro-fhoirfi co fuil do chomhlaine maitheasa Dhia agus
nach eidir tenga na tuarascbhail do thabhairt uirri is na
creatuiribh. Maseadh, is mor agus is neimh-fhirindeach in
ainghniomh dona h-uilibh tairgsin do thadhall, na do thuicsin,
20]
maitheasa Dhia. Adaigh agus tuic da reir sin tu fein do bheith
arnad chruthughadh idir na creatuiribh ata dingmhala
d'fhaghbhail na gloire suthaine agus silleadh chonaich Dhia,
agus co brath na bi mi-chuimhneach ar na maitheasaibh mora
so do h-ullmhughadh duit, acht aithris agus innis maille re
25]
buidheachais nua gach lai na comaoineacha gradhacha so do
chuireadh ort. An dara modh: ma ta an mheide sin do
mhaitheasaibh agad chead chruthughadh[...] agus is
mor agus is iomlan na maitheasaibh is in ath-chruthughadh,
oir ni dhearna se do shaethar is in cead-chruthughadh acht
30]
a radh, gur ullumh gach ni, agus do rinne se neithe iongantach
examhla agus do fhulaing se neithe do-eisdeachta mi-dhingmhala
agud ath-chruthughadhsa, ca mheid in buidheachas do dhenairsi
do ar son gach cumhgach agus gach doilgheasa agus gach peine
ar fhulaing se dot shlanughadh? An treas mhodh: ciondas
35]
feadann se maithis is mo do fhaghbhail na do thuicsin duitsi
na gurbh ail {MS folio 62a2} leis do chruthughadh dona dainibh do
bheith aga adhradh fein, oir da ngeinnti tú idir na paganachaibh
p.223
no idir na h-Idhalaibh, dobo doigh do bheith cosmhail riu i
ncach aen ni? Feadaidh a thuicsin a so nach feadar na
maitheas do rindi Dia duitsi do tharcuisniughadh, acht a mbeith
inghradhaighi o anoir aird. An ceathramhadh modh: dobo
5]
mor in maithis dosan cor fhulaing se thu ad pheacthach co
foighideach, ac fuireach re h-aithrighi co fada saeghlach. An
cuigeadh modh: cor shaer se thu o pheacaidh iomdha ina tuitfea
muna coimheadadh seisin tu orru. An seiseadh modh: co tuc
se fuath an pheacaigh fud, agus cor tharraing se dochum a
10]
ghradha fein thu ina mhaithisaibh dhisli. An seachtmhadh
modh: gur cheimnigh se tusa d'fhagbhail gach aen neithe
t-saeghalta ar a ghradh, agus cor threoraidh se dochum an
uird so d'airighthi tú An t-ochtmhadh modh: corbh ail leis
trena mhaithisaibh fein tusa do bheith a n-ord, iondas na
15]
buaidhearthai tu co mor ona neithibh aimseardha. An
naomhadh modh: co tuc se trena mhaithisaibh fein, co lor do
ghrasaibh duitsi as a feadann tu foghnamh marthanach dosan
co sighchanda. An deichmheadh modh: co tuc se duitsi trena
mhaithisaibh co lor do ghalar agus do eslainti as nach fuil aen
20]
adhbhar diomuis agud. An t-aonmhadh modh deag: da.
tarcuisnighthear no da ndi-mholtar tu, dena forbhfailti, oir
ata ana mhaithis dosan co mor gurab agad fein adhbhar t-umhla.
uadha. Creidimsi, maseadh, co mbreathnuidhidh gach aen
lenab egal Dia, an ni so do bheith ana thinnlacadh idir na
25]
tinnlaicthibh mhora, oir thuc se damhsa trena mhaithisaibh
do-thuarasgbhala fein beith a pairt in tinnlaice so: agus do
bhadhas fein uair eicin a cumhachtaibh agus a n-ainm ar an
talmhain, ataim anois o choir-bhreitheamhnas Dhia mar
dhuine mharbh, ar ndearmadh na neithibh aimsirdha co leir,.
30]
agus arnam tharraing co neamh-nidh agus arnam fhadhb hadh
agus arnam shlat o gach sholas shaeghalta agus dhaenna. Do
sheachnadar mo charaid me, agus do imthighidar mo
chonharsain agus m'aithinti agus mo lucht-friotholmha agus
mo mhuidh uaim, agus do bhadhas aca amhail duine an-aithnidh
35]
arnam dhermad mar chomhmhnhaightheach. Do fhagair mo phrelaid
damh ina aenar acht beacan as mu chairdibh uile, agus ataimsi.
ac scriobhadh na neithe so chugad{MS folio 62b1}sa, agus ni do
p.224
dhiomdha na do chasaid ar aen duine, acht ac tabhairt molta
agus buidheachais do Dhia cach n-aen la mar do fhidir fein
do chinn in tinnluicthi so. Ní mhaithfear aen neach uime
so, oir is colunn bhog chriadhamhail in duine, agus ni h-ionann
5]
sin agus in t-iarann agus in t-umha agus gach mitall daingin
coimhrighin eile. Agus Dia chena ghairdigheas do shír na
h-indarbthaibh agus na h-umhail agus nach tarcaisnighinn
idir iad agus forbhfailtigheas lucht toirrsi na h-indtinne co
trocaireach do shir ni mhi-dhingmhala lais misi d'fhurtacht,
10]
iondas co coimhlionuind co saidhbhir trena mhaithissan esbadha
na ndaine ni is mo na mar fhéadas aen neach eile. Ni scriobhuim
aen raed ann so chugad bhis olc leat na buaidhearas tú, agus
da faicthea tu arnad tharcuisniughadh o neach eile, nó arnad
bharamhlughadh o dhainibh ele co mbetha gan foghnamh
15]
ort no ar beacan foghanta, saidhbhreochar tu don bhochtaine
sin. Is amhlaidh do ghentar so, da mbuailtear tusa dochum
foighide a dhenamh co toileamhail ac smuaineadh ormsa, agus
da filltear tú dochum maitheasa Dhia ot uile dhuthrachta,
ós e shainntaigheas slainti th'anma agus tairrngis tú mar
20]
ghradhaightheoir o ghradh na neithe ele dochum a ghradha
fein na aenar, do ghebhaidh tu na neithe so adeir co h-iomlan.
Co deimhin in fear posta ghradhuigheas a bhean fein co te,
ni fhéadann sé a fhulang ar aen chor co pairteochadh neach
eile re ag comhradh no ac smeidedh no ag sugradh no ag denamh
25]
a chosmhaileas so: gurab amhlaidh sin thairngis Dia gach aen
ni eachtrannach on anum fa chomhair co ngraidheochaidh
si ina aenar he, oir is lughaidi cuid fir na bunaiti an ní do roind
ar moran. Gurab uime sin adeirim rit, ma tharcuisnaidhthear
tu o gach aen neach, gradhuighsi co milis t'fhear posta fein
30]
lena maith t'fhaghbhail at aenar ona gradhaibh dhiomhaine
ele. An dara modh deug: is trena mhaitheassan atá in
bheatha t-suthain arna h-ullmhughadh duitsi, da n-ana tu
is in riaghail sin, maseadh, dlighir na maithisa so agus a
cosmhaile do smuaineadh gan sgur, oir is iad do rinne agus do
35]
dhena agus do ní Dia duit mar is ferr co n-aithnend tu fein
ac breith buidheachais ris at urnaidhthi. {MS folio 62b2} Tairngtear
na tinnluicthi so madh ail leat dochum ceithri neithibh .i.
p.225
dochum cruthuighthe agus dochum ath-chruthuighthe agus
dochum comhnaidhi is in peacaigh agus dochum na gloire
neamhdha. Agus coirigh fein is na ceithri neithibh so leabaidh
mhin t-shocair t-sho-ghradhach ina ndingnear comhnaidhi
5]
mharthanach mhilis aidhbhind. Ní dhingnair aithimradh na
murmar a h-uile chumhgach na riachtanas a leas da mheid,
da ndearnair na neithe adubhramar, agus ni thoirrseochair
ar son aen neith fos, agus ni dhingnair diumus na gloir dhiomhain
ar son oibrighthi maithi da ndingnair iaramh. Damadh
10]
amhlaidh co n-intochadais na coiri so chugad a rís a h-olc no
a mhaith, is éigin co scailfidhear so co luath mar dhettaigh,
ag fechain ar do chosaibh a fighair in chruthuighthi, no ar do
laimh dheis mar atá in t-ath-chruthughadh, no ar do laimh
chlí mar atá comhnaidhi is in peacaidh, no ar do cheand mar
15]
atá in ghloir neamhdha. Fech anois cread fa ndena toirrsi
ar son docamhail, nó gloir ar son aibhnisa, oir, dá sillir ar na
maithisaibh glordha so co firindeach, do chifir nach feadfa
neach is in t-saeghal so' in mhéid as a roichfe se na tinnlaicthi
ghlordha, so do dhenamh na do fhulang a mbeathaigh an
20]
t-saeghail as a acfainn fein tre bhithu sir.
DE GRATIARUM ACTIONE ET DESIDERIO CELESTIS GLORIAE
.i. DO BHUIDHEACHAS NA NGRAS NEAMHDHA AGUS DO
MHIAN AGUS DO THOIL NA NGRASA NEAMHDHA.
Gurab aire sin is coir duitsi tu fein do theghadh co lasardha
25]
ac smuainedh na tinnlaicthi so co duthrachtach deithideach
o iomarcraigh iongantais na maithisa ro-mhora do rinne Dia
dona dainibh, aga n-aithris co duthrachtach do bhuidheachas
na ngras neamhdha. Gurab aire sin is coir duitsi eighimh co
sanntach o snir dhuthrachtach in chroidhi co leir, mar mhnai
30]
ac breith a toirchesa, a Dhia ro-throcairigh cad do-bhearthar
duitsi ar son na tinnluicthi so agus tinnluicthi ndi-airmhidhi
ele thuc tusa co h-acfaindeach agus co glormhar agus co
h-adhbhal-mhor agus do-bheir tu damhsa cach lai? A
Thighearna, freacair ar mo th-sonsa, oir ni fheadaimsi aen fhocal
35]
dilis do radha orra so, da ngabhthai uaim ar son mile freagra
he. Oir ni lor {MS folio 63a1} misi do fhreagra co dingmhala dochum
p.226
na tinnluicthi ro-mhora so tucadh damh am pheacthach mhi-dhingmhala,
uair is deimhin in ni ata dobhraingeach damhsa
agus do cach aen neach, co fuil se socamhlach duitsi, ar son
gurab agad fein ata cach uile neart agus cumhachta, agus
5]
curab duit seirbhisis in do-ghniomh agus in so-ghniomh. A
Dhia ro-throcairigh, ni fhuil acumsa acht da mhinuit .i. an
corp bocht so agus an t-anam, agus is leatsa fein iad araen,
oir dit Athairsa iad. Maseadh, a Dhia ro-mhilis, dingmhalairsi
do neithe fein do ghabhail chugad .i. mo chorpsa agus m'anam,
10]
agus na bith cunntabhairt agad do shelbh fein do ghabhail
chugad co firindeach, oir is deimhin corab tusa do chruthuigh
co trocuireach iad tred mhaithisaibh do-indisdi fein mar adeir.
Is tú d'athchruthuigh co beanduighthi iad, agus is tú do
fhulaing co foighideach iad ina peacaigh, agus is tú do tharraing
15]
co trocaireach ona peacaigh iad a ris, agus is tu do threoruidh
co milis dochum do sheirbhisi fein iad, agus is tu do theacoisc
agus do chengail co cairdeamhail dod ghradh fein iad, agus
is tu do ullmhuigh co h-aibhseach in ghloir shuthain doibh.
Maseadh, a Dhia agus a Thighearna, furtachtaigh misi anois,
20]
oir ni fhuil foghnamh orm at egmais. Uch! am Dhia fein,
furtachtaigh me choidhchi go gradhach, agus coimhéad co
trocaireach do thoil fein indumsa, agus na neithe do chuiris
indum uile. Tarraing uaim co trocairech cach ni is mi-thoil
leat fein agus do ní urchoid damhsa, agus criochnuidh co gradhach
25]
fa dheireadh na neithe ata d'easbaidh ormsa. A Mhaith
ro-mhilis, tabhair damhsa, tred mhaitheas do-innisdi fein,
co tuicer agus co n-aithnigher na maitheas do-airmhe tucadh
damh fein co h-acfaindeach, iondas co tuillirsa gnathughadh
sir uatha thicfas dochum gloiri agus dochum molta duitsi agus
30]
dochum slainti m'anmasa, is maitheamh dom chiontaibh agus
dochum saidhbhris na ndeigh-oibrighthi agus na subhailce
agus dochum meaduighthe in duthrachta agus in chrabhaidh.
Tabhair damh anois co milis trocaireach labhairt agus
mothachadh agus breathnughadh dit fein agus creitimh indut
35]
co firindeach foirfe iomlan, iondas co feada me teacht chugadsa
fa dheireadh on beathaidh mharbhthach agus on bas
p.227
so-sheachanta mar a faici me tusa, agus mar a ngnaitheochad
me uait agus mar a mbia me subhach indut, agus mar a
mbia me forbhfailigh at fharradh gan crich, oir is tu fein, a
Dhia, mhairis agus thighearnuigheas anns an Treadhacht
5]
Do-dhealuighthi agus a n-Aendacht na Diadhachta tre saeghal
na saeghal. Amen.
Is milis so-ghradhach is indoirti duit toil th'inntinne uile
agus do dhuthracht lasardha {MS folio 63a2} a n-Aendacht na
Treadhachta Do-indisdi agus a Treadhacht na h-Aendachta
10]
rena faicsin agus rena smuaineadh. Is aibhind glormhar duitsi
rind t'inntinne uile [...] do fhilleadh dochum na
h-Oighi glormhaire agus dochum saidhbhris na spiorad nemhdha
agus na n-uile naemh. Agus is e an saidhbhris sin ata aca
a faicsin naemhtha agus a ngnathughadh shuthain forordha
15]
agus a n-Aendacht na Treadhachta Do-mhesda Do-thomhuis,
agus Treadhacht na h-Aendachta. Abair riu ac denamh
urnaidhthi agus buidheachais orru, is conaich saidhbhir daibhsi,
a naemha ghradhacha, cor thuilleabhar pairt na subhailci
neamhdha agus gnathughadh marthanach a ngloiri na soillsi
20]
suthaine, gurab aire sin guidhimsi sibhsi, gumadh dingmhala
libh guidhi ar mo shon dochum in Tighearna. fein, do thogh
sibh agus do ardaigh is in t-saidhbhris agus is in conach agus
is in aibhneas agus is in ciunas agus is in millis agus is in
t-shochraidheacht agus a ngloir mharthanaigh an fhlaitheamhnais
25]
forordha sibh. Is e sin in Dia ceadna sin do ardaigh agus do
mhedaigh sibh ana fhaicsin ghlordha chonaich do-fhaicsin
fein. Agus cumadh dingmhala libhsi eisin do ghuidhi co
ro-dhian, iondas cumadh dingmhala leis misi do shuidhiuchadh
a crich na h-aimsire dearoile duthaine so, ata lan do eslainte
30]
agus do chumhgach agus do dhobhron, maille ribh is in ciunas
chonaigh ud, ionnas co feadaind bheith maille ribh tre bhithu.
p.228
sir ac beandachadh agus ac moladh agus ag glorachadh mu
Thighearna bhuidh, mhilis, charthanaigh. Creidim, a
Thighearna, gurab conach an duine aitreabhas at fhoigsi,
agus molfaidh tu tre saeghal na saeghal. Agus is milis agus
5]
is so-ghradhach co mor in ghloir ud, iondas nach fuil aen ni
is in t-saeghal so, da smuaintighthear na da sanntaighthear
na da ngradhaighthear na da ngairdighthear, a cosmhaileas
re domhan naemhtha. Bith a fhis agad nach fuil ad
mhaithisaibh fein ceandach ar domhan do mhaithis na do
10]
thinnlaicthibh na do shaothar na d'oibre is disle do riachtain
na gloire suthaine naid pianna agus galar agus cumhgach agus
lisdacht agus gruamdhacht agus athmhultas agus broid agus
muchadh d'fhulaing co foighideach ar gradh Dhia. Maseadh,
o 'ta an ghloir so agus in moladh agus an saidhbhris ud conaigh
15]
anois roimh a faicsin, a' cuimhneachadh na ndear agus a'
smuaintiuchadh na mian agus a nduthrachta na toili [...]
tu, cread is fiu a faicsin agus a faghbhail agus [...] {MS folio 63b1}
cia an tenga da ticfa in ghloir so do fhoillsiughadh, no cia in chluas
da ticfa a eisdeacht, agus cia in cheand da ticfa a smuaintiuchadh?
20]
A Thrionoid naemhtha, maseadh, tabhair damh fein an ghloir
so do thuicsin agus do bhreathnughadh co milis forbhfailigh,
agus cin go fuilim dingmhala na dleisdinach, tabhairsi an ghloir
so damh as do mhaithisibh do-indisdi agus as do ro-ghradh
imarcrach do-thuicsin gan imdeachadh. A Dhia ro-throcuirigh,
25]
dingmhalaidh na neithe so do dhenamh cu brath, iondas co
ngraidheochadsi tusa co milis ann so, agus co ceingeoltair mi
dit co teinn, iondas co beidhinn farit is in gloir neamhdha
agus is in t-silleadh chonaigh can chrich, agus co ceingeoltair
dod ghnathughadh ni is teo agus ni is ecnaidhe me. A Dhia,
30]
ata beandaighthi os gach uile ni tre saeghal na saeghal, gurob
i do thoil is oibrighthi chrichnaidhthi damh.
Tuic agus cuimhnigh co ndubhairt gurab i an egna fhirinneach
na neithe so do smuaineadh co duthrachtach, agus adubhairt
fos gurab i in tuicsin chrichnaidhthi smuaineadh glic sduidearach
35]
na neithe so: agus creidim gurab i in bheatha shuthain
gairdeachas sir do dhenamh is na neithibh so. Is mian limsa
p.229
tusa do smuaineadh na neithe so co sir, agus is toil leam do
mharthainn anns na neithibh so tre bhithu sir, agus do
ghairdiughadh do bheith conaich inndtu, agus comhairlighim
daibh a ngradhughadh co h-inill marthanach co nuigi an chrioch
5]
ndeighinigh. Agus guidhmid le cheile Dia, Tinnlaictheoir na
Maitheasa uili, co faghbham araen co buidh an ni iarramaid
agus [...] co ndubhairt Bernard
naemh orrtha so, Deus cuius misericordia non est numerus,
adesto nobis miseris misericordiam tuam pie poscentibus ut,
10]
sicut beate Marie Magdalene lacrimabiliter pedes tuos osculanti
universa delicta seu peccata remisisti, itaque omnibus
iniquitatibus nostris misericorditer dimissis, in tua nos iugiter
dilectione conservare digneris, qui vivis et regnas cum Deo
Patre in unitate spiritus sancti, Deus per omnia secula seculorum.
15] Amen.