Corpus of Electronic Texts Edition

Background details and bibliographic information

Das Apgitir Crábaid des Colmán maccu Béognae

Author: Colmán maccu Béognae[?]

File Description

Kuno Meyer

Electronic edition compiled by Beatrix Färber

Funded by University College, Cork and
Professor Marianne McDonald via the CELT Project

2. Second draft, with more bibliographic details.

Extent of text: 3390 words

Publication

CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College, Cork
College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt

(2004)

Distributed by CELT online at University College, Cork, Ireland.
Text ID Number: G206003

Availability

Available with prior consent of the CELT programme for purposes of academic research and teaching only.

Sources

    Manuscript Sources
  1. Oxford, Bodleian L, Rawlinson B. 512, f. 37; 15th/first half 16th century.
  2. Dublin, RIA, 1227 olim 3 B 23; 15th century.
  3. London, BL, Harley 5280, f. 39; first half 16th century.
  4. Dublin, RIA, 967 olim 23 N 10; first half 16th century.
  5. Dublin, TCL 1318 olim H. 2. 16 al. Yellow Book of Lecan, col. 570; 14th century [imperfect].
  6. Dublin, TCL 1318 olim H. 2. 16 al. Yellow Book of Lecan, col. 228 [fragment]; 14th century.
  7. Dublin, TCL, 1363 olim H. 4. 22, p. 60; 15th/first half 16th century [imperfect].
  8. Dublin, TCL, 1363 olim H. 4. 22, p. 60; 15th/first half 16th century [short extracts].
  9. Dublin, RIA, 1242 olim 23 P 3, f. 15, fragment A; 14th c. (AD 1467) to first half 16th century [imperfect].
  10. Dublin, NLI, G 10 olim Phillipps 10266, p. 48; first half 16th century [imperfect].
  11. Dublin, NLI, G 10 olim Phillipps 10266, p. 46; first half 16th century [fragment].
  12. Dublin, TCL, 1337 olim H. 3. 18; first half 16th century [fragment].
  13. Dublin, RIA, 1242 olim 23 P 3, f. 18, fragment A; 14th century (1467) [fragment].
  14. Derbyshire, Chatsworth House, Book of Lismore, f. 81; 15th/first half 16th century [fragment].
  15. Brussels, B. royale, 5100–4; paper; first half 17th century (1630) [fragment].
  16. Brussels, B royale, 2324–40; paper; first half 17th century [copy of MS (15)].
  17. London, BL, Egerton 1782; first half 16th [excerpts].
    Editions and Translations
  1. Vernam E. Hull (ed. & trans.), Apgitir chrábaid: the alphabet of piety, Celtica 8 (1968) 44–89 [critical edition from all MSS].
  2. Thomas Owen Clancy & Gilbert Markus (trans.), Iona: the earliest poetry of a Celtic monastery (Edinburgh 1995), 193–207.
  3. John Carey (trans.), King of mysteries: early Irish religious writings (Dublin 1998), 231–45.
    Secondary literature
  1. Kuno Meyer (ed.), The Triads of Ireland, Royal Irish Academy, Todd Lecture Series (Dublin 1906).
  2. Eoin Mac Néill, Mocu, Maccu, Ériu 3 (1907) 42–49.
  3. J. F. Kenney, The sources for the early history of Ireland: ecclesiastical; an introduction and guide (New York 1929) paragraph 265.
  4. Rudolf Thurneysen, Irisches, Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung 63 (1936) 114–17.
  5. Vernam Hull, The date of Aipgitir Crábaid, Zeitschrift für Celtische Philologie 25 (1956) 88–90.
  6. David Greene, Irish as a vernacular before the Norman invasion, in: Brian Ó Cuív (ed.), A view of the Irish language (Dublin 1969) 11–21.
  7. Pádraig Ó Néill, The date and authorship of 'Apgitir Chrábaid': some internal evidence, in: Próinséas Ní Chatháin and Michael Richter (eds.), Ireland and Christendom: the Bible and the missions/Irland und die Christenheit: Bibelstudien und Mission (Stuttgart 1987) 203–15.
  8. Próinséas Ní Chatháin, Early Ireland and western Christendom, in: Próinséas Ní Chatháin and Michael Richter (eds.), Ireland and Christendom: the Bible and the missions (Stuttgart 1987) 473–503.
  9. Anders Alqvist, Latin grammar and Irish learning, in: Donnchadh Ó Corráin, Liam Breathnach and Kim McCone (eds.), Sages, saints and storytellers: Celtic studies in honour of Professor James Carney (Maynooth 1989) 1–6.
  10. Donnchadh Ó Corráin, The historical and cultural background of the Book of Kells, in The Book of Kells: Proceedings of a conference at Trinity College, Dublin (Dublin 1986).
    The edition used in the digital edition
  1. Kuno Meyer, Das Apgitir Crábaid des Colmán maccu Béognae (Mitteilungen aus irischen Handschriften) in Zeitschrift für Celtische Philologie. Volume 3, Halle/Saale, Max Niemeyer (1901) page 447-455

Encoding

Project Description

CELT: Corpus of Electronic Texts

Editorial Declaration

Correction

Text has been proof-read twice.

Normalization

The electronic text represents the edited text. Variants from Rawlinson B 512 and YBL are given in the apparatus. Expansions are marked ex. Names are capitalized in line with CELT practice. The editor's corrections are marked corr sic resp="KM", with the erroneous form retained in the 'sic' attribute. Footnotes are marked note type="auth" and numbered. Text in Latin is indicated.

Quotation

There are no quotations.

Hyphenation

Hyphenation was introduced.

Segmentation

div0=the devotional text; div1=the editor's paragraph. Page-breaks are marked pb n="". Foliation is tagged mls unit="folio" n="".

Interpretation

Names are not tagged, nor are terms for cultural and social roles.

Canonical References

This text uses the DIV1 element to represent the section.

Profile Description

Created: Attributed to Colmán maccu Béognae. Date range: 900-1200.

Use of language

Language: [GA] The text is in Middle Irish.
Language: [LA] The headings and occasional phrases are in Latin.
Language: [EN] The witness list is in English.

Revision History


Corpus of Electronic Texts Edition: G206003

Das Apgitir Crábaid des Colmán maccu Béognae: Author: Colmán maccu Béognae[?]

List of witnesses


p.447

Hiris co ngním, acobur co feidli, fethiumla col-léri, costud co n-umlai, áini co n-innmus, bochta co n-eslabra, tva co comlabra, fodail co cosmali, fofitiu cen indiri , apstanit co fochraibi, h-ét cen aggairbi, cennsa co fírindi, toirsiv cin esliss , omon cen dercóined, bochta cen dívmus, fóisitiu cen h-urcuitmiud , forcetal co comalnad, dréim cin tairinned, h-íssel fri h-ard,


p.448

sleman fri garb, gním cen fodord, semplæ co trebairi, hvmoldóid cen connaircli , cressine cen t-secdhai . Ina híssiv hvili congaibtiur ann-etlai.

Ess an is etoil duiniv, an tan is lán dércæ , imthéd co n-déirc, adnais cech n-olc, cartha cech maith. Is airmidiv dó for talom , is indócbáil for nim. Car Diaa, cechdat cách. Aghus Dia, atutaighfedur cách.

Ess é tra costad na clércichtæ & es hí an léri mesruighthi in so íer n-Día. Antí fodgiguil & nadcomalnabhathar , rombíad céddíablai talmon , rombíaa flaith nimhe .

Ba aslvinti & ba gesse do gach dvini Coimdi nime & talmon im comaltaa a omno & a sercæ ina chridi, ar is a n-ailtes biid duini conduidched h-omon Dé ina chridi.

Cén bus meirb an t-oman, bid meirb an athrigi . Cén bus meirbh in aithrigi, bid meirbh an cressini. Ar lasná bí oman Dé, ní bía a serc, lasná bía a serc, ní bía comalnad a timno, lasná bía comalnad a timna, ní m-bía betha for nim. Ar techtaid an t-oman seirc, techtaid indt seirc gním n-etoil, techtaid a ngním n-etoil bithbethaid for nim.

Serc Dé bí fonigh anmoin, sásaid menmain, doformaig fochruic , inarben analchi , arcorbi talmain: fonigh, conrig, coicli .

Ced doghní serc Dé fri duiniv ? Marbaid a tholai , glanaid a cridi, cotnói, longaid a analchæ, doslí fochraigi , arcuiredur sáegal, fonig anmoin.


p.449

Cetheoir íce na h-anmo: h-omun & athrige serc & frescse . A dí díp cotoat for talmain , a dí aili foslúatur for nemh. An t-oman frisíada inna pectha arabíat, ann athrige ardolega inna pecthu remitíagaid . Serc in dúilivman & frescsiv a fhlatho , it é fotalúatar for nem. Nach duine 'diu adáigfedur Día & no-d-cechraear & comallnabathar a thail & a thimna, bid airmidiv dó fíad dóinib hisíu , bid findfaduch dó la Día hi tall.

De his quae debet homo discere.

Ced as fogailse do duini? .i. foss oc etlai, anbata bríathar, bráthirse n-áilgen, ascaid la réde, ríagol do comalnad cen erchoiltiu, érgi la cétrér , céim n-erlatad ar Día, dílgad fúaraigi, forrumai lobar , léri h-irnaighthi, áine co comaltai, coicsed fri comnessam, airindiud díumusa, diúiti ó cridiu, combach tuili, tróithad acnid, anmne fri fochaidi. Cedh dongní friut in sen? Ní anse. Togairmm co sruithi, svidi n-erusa , máin ó neuch nátomnaitiur airitiu cen cosnom, céddíablui ili, a cairti la bráithri, bithbetha for nim.

Ced is imgabthai do duine ettail? Ní anse. H-irugadh minic, mórthai {MS Harl 5280 folio 40a} cen dán cen folad , díscri fri h-aircindiuch , mailli fri cloc, coicne fri h-antestai, imbeth forlúamno, fáitbi bríathar , bríathra inglano, aggairbiu taithiscc , toirisem fri secnabaid, síthugud fri cúrsachath, comoirb do manchoib, mence cestaichthi. Ced dogní frit inn


p.450

sen ? Ni anse. Terba fri sruithi, monor cen oircessacht, lombo foichlidi , frithairi ó dóinib, óini cen lúag, airérghi i n-dorcho , dubad érlama, daiffenn im nem.

Is dúal dún mani torgóethat inna dúailchi hi fail na súalche, ar robi togætha: laxe hi fail trócoiri, múcnato hi fail fírindi, anumolóiti hi fail dírgi, h-omon anetoil cen dítiun fírindi, cen fovaccrae, clóini a fail hvmalóiti, névit & caillti a fail inmusa, díumus a fail gensa, h-úaill a fail apstanit , malairtchi & caithmidi a fail eslabra, fercc nemmesraighthi a fail eóid spirtaidie, rotimme & balomlæ a fail féthivmlæ, dúiri & glici a fail cobsaidi, crinner & forlúamain hi fail áine , rocholl & nemcumsanchi a fail leubra, lescoi & dées a fail dílmaine, romhoildi a fail comarli.

Antí bías a n-ænta na h-ecailse catlaice & a n-dées ina frescsen nemda & comalnabhathar na timno amail donimmarnad , rombíad céddíablai a talmain & rombía bithbethai for nim.

De peritia ueritatis.

Má beith neuch adcobra in fhírinne, is dúal dó robé d'eolus les inna téchtai, ced dodaceil, ced dodafoillsegor . Duscel in fírindi ar cách cotanessa, nu-s-foillsigedúr do cách no-docomallnathar fírindie .

A cethair fortugathur in fírindi .i. serc & h-omun, connarcli & adhoilcne. Cén bus anfírién an dvine, ní cumaing forúacrae fírinnde inna téchta.

A trí donairthet occo: h-úaill & dímus & ferc. Má rosoa nech ríamh do-díusgai h-úaill dó, má frithmbeuræ dodúsce


p.451

ferc & díumus dó, ar id sochaide atá étaidi immin fírindi, acht at ferclaindig occo ingi catha úaiti.

A dó ata foimdi oc éot fírinne .i. ferc & altes, ar is léniud don fírinde cebé de dotecmo dí. Air ét inna fírinne is dúal inromastar a téchta: ét cen ferg , h-umaldóid cin esliss fírinde cecruth a fócairthi la h-umalóid cen connarclie, ar ní con-darcol anfírinde in h-omol cammaif. Ní bí fírién ná bí fírhumol, ní bí fírecnæ ná bí fírión. Air in fírecno ní rogainn la h-anfírindi an duini, ar is tiug an fíal fil etorrai, ar is nessa comruc fri h-ecnai fírindi 'nás fri fírinne ecna. Ar is ann is fírecnæ duine ór'bí fírián, co epri fírindi cen t-serbæ cen connarcli la h-anmhnet , la h-álgine. Innmus & ecna & fíretla is h-immalle rodosaig dvine. Cvin rodosaigh duine? Intan is n-dílacht a fírinde. Cuin is n-dílocht a fírinde? An taun m-bís a cridhe ina téchta, is ann is fírinde hissvidiv, amail ní roichned ó duini.

De uirtutibus animæ incipit.

Cóic nert déac inna h-anmo .i. nert n-iresi, nert cennsa, nert h-vmoldóiti, neurt n-ainmnet , nert marbtha , neurt n-erlatad, nert cartóid, nert {MS Harl 5280 folio 40b} fírindi, nert trócairi, nert n-eslabra, nert fúarrigi, nert comalti, nert n-inmusæ, nert n-etlai, nert n-déarcai. Na neurt deróne duine di sunt lelaill, digeba a promad a tein, duforma érlam for nim.

Cuin is túalaing duine rob test for anmonnaib alanaili? Ó robo test for a anmain fadesin indúss. Cuin is túalaing coisc alanali? Ó chanasca fadesin induus. Duine dosúi a anmain fadesin do betha, cé méd anmain doróa fath , dóine an domain uili acht bidis sochoisce, do-dosúifed do bethæ comdis flatha nime. In do-chosci fadesin & a n-olc


p.452

& a n-vallbe adharban sech flaith Dé. Corp conói anmain, ainim conói menmoin, menmo conói cridi, cride conói iris, h-iris conói Día, Día conói dvine. Amail difuarcoib lóchrann a soillse a tegdois dorcha, is amlaid dofvarcaib ind fírindi a medón inna h-irisse a cridi duine. Cethair dorcha adarban as as a n-dofvarcaib and: dorcha n-gendtlechta, dorcha n-anuis , dorcha n-amarise , dorcho pectha co ná rogainn nach æ ann.

Tríar ditét do chresene. Óenne biid inde, alali bíd ocai, alaili bíd etercén úadi. Ní cuma immurgu. Is ferr dondí m-bís inde oldás dondí bís occai. Es ferr dondí bís oco oltás dondí bís etircéin úaide. Iss é antí bís inde antí isren hi cech laithi a trédi aran-éta bethaid a anmo .i. nach fó rocólæ & nach maith at-condairc rocar & rocreti & rocomalnustar. Iss é intí bís oco .i. antí do-sloinde an bith ó bélaib & foisethar inna cridi, fritidir frie h-áine & ernaicthi, ní rodlom dorair do saint & cailti, alalám do (dorm), alaili do talam. Ess é antí bís etircén úadi, antí forcomh cresene & ní déne a m-bésa assa feib a shægail a fod. Anda less bud assad dénum nach ráthi alaili.

Trí námaid anmo: doman & díabul & forcetlaid anetail. Tréidi inarben spirut forlúamnai & do-gníat mens fossad: frithairi & ernaigthi & leubar . Cethir solaig crábaid .i. anmne fri cech n-acobar, fúarighi fri cech n-ancride, díghdi cech díubarta, dílgadh cecha torccabála. Cethoir bríathra arindruirfimmis manuscomalnamais .i. léiri fri Día, rédi fri duine, cóendúthracht da gach æn duini, foimdiu écco cech ænlathi.

Cetharda ná contecmoing do neuch caras Día .i.ní fuirsedhor , ní fáthgathar , ní ben écnach , ní mítomnadar ó neoch. Maith seom la cách, maith cách lais-sem.


p.453

Cethoir trebairi na mac m-bethadh .i. credbad ina tol, oman inna pían, serc inna fochaidhe, cretium inna fochraice. Mani credbatis inna tola, ní lécfitis; mani ágitis inna píana, ní fomnibtis ; mani cartais na fochaide, ní fodhémtis; mani credis na fochraice, ní ricfitis.

Cethair glais ina pecthach .i. íadhad a súili frisan n-doman , íadath talmon for a corpaib, íaduth flatha nimi fria a n-anmonnaib, íadad ifirnn for a suidhib.

Cethair dingi {MS Harl 5280 folio 41a} inna pecthuch .i. ding dóib nát fácbat a tolæ, ding ná tíasat hi píana, ding cen aithrigi n-íar n-usa , ding cen atriub ina flatha dóivh.

Cetharda fobera fíannas do duine .i. doimairg crícha, toformaig écruiti, etirdíben sóegol, arcuirethor píanai.

Cetharda úa roagar flaith Dé .i. foss & dílmaine ón domon, léiri & feidli.

Cethoir flathæ dvine isan centur .i. óeti & soinmige, sláine & sochraiti.

Cethair ifirnn duine isan centur .i. galur & senta, bochta & dochraiti.

Trédhi trésmbí foidherc díabol trí duini: tría gnúis, tría tóchim, tría labrad . Et per haec tria Deus per hominem intelligitur.

Inna teora tonna tíaghtai tar duine a m-bathis tré fretiuch fristoing indib .i. fristoing don domun cona adbclossaib, fristoing do demon cona indtledoib, fristoing do tolaib collæ. Iss ed in so imefolngi dvine dendí bes mac báis co m-bí mac bethad, dendii bes mac dorchoi co m-bí mac solse. Ochón abbaing inna trí fretiuch so isna teura tonnaib tiaghta tairis! Mani tudchaid tre drilind afrithisse docói i flaith Dé .i. lind dér aithrige, lind tofaiscthi folai hi pennaind, lind n-aillse hil-lebair.


p.454

Cé dech do chresini ? Semplvi & diúiti. Cresini déid do-s-ní ar mórshóeth, bid mór a promad hi tein, bid pecc a fochraic for nimh. Cresine gnímach do-s-ní ar mórdídhnad , bed bec a promad a tein, bed mór a fochroic for nim.

Cé dech do menmain? .i. lethed & ísliv, ar rogenn cach maith for menmain lethain h-ísel .

Cé messam do menmain? Cóili & cróidhi & cumce, ar ní talla nach maith for menmoin cóil crúaidh cumaing .

Tal & óeti , éc & sentai is ferr bied do céin a foimti . Ní gess , ní obbais, conóither do innais . Conetet nát fúacair, forcongair nád ergair, conceil, contúasse, conpenfidhir , conmancha.

De tribus mandatis principabalibus.

Má beth nech adcobra inna timno, gaibeth inn belat forsa tíagat hvili .i. gaibeth déirc & vmallóiti & ainmnet inna cridhi, ar is amlaid ní coslebad ina timno, acht bít úaga les vili.

De prvdentissimo homine.

Cía trebairem? Antí canabeura ré m-báss a n-adais íer m-bás. Cain coscaid, ní coin cúrsachaid, coteraig menmo fri cúrsach , ar is híssel fri cosc. Is ferr ecno cen súithi oltás súithi cin ecna.

Cé nessam do Día? Antí immorádhi. Cía frisacongnæ Crísd? Frisantí dogní maith.

Cia a n-aitrebæ an spirut nóeb? Isandii is glaun cen pecad. Is ann is lestar spirto nóib in duini, ó dondigsed na súalchi tar ésse na n-dúalche. Is ann forbeir tol Dé an


p.455

duine, an tan sercas an tal n-domanda . Is ferr foichellamor inna cóic dáloi a ricfom .i. dál fri cneid , dál fri bás, dál fri muintir n-Dé, dál fri demno, dál fri h-esérgi al-laithiu bráthæ.

Finis. Amen.