The Life of Saint Finan

Corpus of Electronic Texts Edition

The Life of Saint Finan (Author: [unknown])

Beatha Naomh Fionáin Locha Laoi

¶1] Fionán Náomh do Chorca Dhuibhnne a deirthear a bhunadhas, agus an oidhche do ghaibh a mháthair 'na broinn é do thaidhbhrigeadh dhí iasg órgha do theacht air eitiolladh ó thurgbháil gréine & a thuirling ina béal & a bheith torrach uadha, & do c[h]uaidh go Criodhán Naomh & d'innis a h-aislinge dhó, a dhúbhairt Criadhán ria, badh naomh do thoirrchios & do gheabha grása ó Dhia, & dob fhollas sin an feadh do bhí sí torrach da m-biadh sneachta & doineann an domhuin ag fearthuinn ní bheanfadh braon re h-éadach a mhathar-san dé, & gach easlan re m-beanadh a seile do leighiseadh é & gach bíadh do roinnidis a lámha gé nidh beag é & gé madh mór re roinnfídhe é do badh léor leó é, óir ó thúismidh an tí-si .i. Fionán & air m-beith dhó 'na leanbh, do bhadar grása dé ina fhocair. Aimsir éigin da n-deachadh sé amach le macaomhaibh óga, do innis dóibh gach nídh do thiucfadh dóibh idir mhaith & t-saith & gach nidh do theangmhadh dhoibh ó bheag go mór do ghalaraibh {MS page 2} le a t-teagmhaidís, do shlánadh iat uile. Lá éigin dar cuireadh Fionán ag coim[h]éad na laogh nách deachaidis do dheól a máithreach mar dob' fhada dóibh do éirig Fionán, & do tharraing an maide do bhí iona láimh idir na bá & na laoigh, & a dúbhairt an te do dhealladh an mhuir ré chéile & nár leig clann Israel do bháthadh nár leigidh sé sibh-se chum a chéile, & ni dheachadh ceachtar díobh tar an t-téoruinn sin. Lá eile do chuaidh Fíonán & tug leis maide as an g-coill gan chead do Bhreanuinn agus do tharaing Breanuinn an maide as a láimh & do theilg air an t-teine é, & gidh fada do bhí an maide air an t-teine níor loisg é & dar leat níor bhean an teine leis, & táinnig ám mar

p.552

bhachaill di, gé bhí díreach aig dul uirthe. Aimsear eile na dhiaig sin do bhí neach do mhuintir Fíonáin a n-galar báis, do h-innisiodh d'Fíonán sin & a dúbhairt abair ris an anam gan an corp d'fágbháil no go n-ollmhúighead-sa arán na m-bráthar, & d'fan an t-anam san c-corp go teacht do san chuige d'éis mheadhóin laoi, & no gur ghabh Sacrament na h-eaglaise chuige ó Fíonán. Lá eile dá raibh Fíonán ag fuine aráin do Bhreanuinn gon a mhúintir do connarcas do na manachaibh an teach a raibh Fionán air lasadh, & do rith siad uile do theasargan an tíghe, a dubhairt Bréanuinn ní righthí {MS page 3} a leas dithneas do dhéanamh, ni tine loisgthe tíghe súd, acht tinne ghrása an Sbioruid Naomhtha aig teacht chum úmhlachta d'Fíonán, gidheadh fós tángadar na bráithre chum an tíghe & ní bh-fuaradar teine, & do fuaradar Fíonán ina aonar ag fuine an aráin mar a dúbhramair.

¶2] O 'd-chonnairc Breanuinn a mhéid do mhíorbhuillibh do ghníodh Dia air Fhíonán níor bháil leis go m-beidis a b-fholach, & a dúbhairt re Fíonán a bhrathair ionmhuin, as oircheas do gach n-duine aguinn, muintir & eaglais air leith do bheith aige chum fóghanta do Dhia & bhíodh do rogha agad-sa anmhuin anso maille re roinn do na deisgiobla & misi do dhul d'iaraig áit eile. Ní h-amhla bhias air Fíonán, óir as óige misi & as me rachas d'iarraidh ionnad & cuir-si do bheannocht liom, do dhéantar amhla air Breanuinn & déin-si imtheacht nó go roiche Sliabh Bladhma & an t-ionnad a t-teaghma dhuit ailbhín do thorcaibh allta déana eaglais ann, & do ghluais Fionnán maille re beannochtain a oide i. Breanuinn as sin go Sliabh Bladhma, & tárladh dhó ailbhín do thorcaibh allta mar a dúbhairt Breanuinn agus d'fan sé ansin, & do chúmhdaig eaglais an Ceann Eitig a deirthear ris aníugh. Lá dá raibh sé ansin, tángadar cuideachta d'iarraidh bidh air. Tárladh an feodhmanach doibh & {MS page 4} a dúbhairt riu anmhuin no go n-abradh Fíonán an t-aifrionn, a dubhradar nách anfaidís & go madh éigion bia d'fághail dóibh, táinig an feadhmannach chum Fíonán & do innis sin do, tabhair dóibh air Fíonán gibé nídh atá agad. Táinig an tan sin bean chráibhthioch d'fios Fionáin & naoi n-aráin & an annlan ime lé, tug an feadhmannach sin do na ceithearnaibh, d'fuadar a sáith agas ni rugeadar a bhuidhe re Dia ná re Fíonán & do mhilleadar a b-fhuigeall don bhia,

p.554

a dúbhairt an feadmannach ní h-é Dia do bheir dóibh an t-olc sin do dhéanamh acht an Diabhal. Dob áil leó sin an feadmannach do mharbhadh, & do theith sin riompa chum na h-eaglaise, a dúbhairt Fíonán marbhfúighear sibh sul t-tigh tráthnóna anocht acht an dís nár chuidig bhúr n-olc libh, & do fíoradh sin, óir do marbhadh iad san uile acht an dis sin, & do theith siad chum Fíonán an c-céin do bhí an chuid eile díobh dá marbhadh, & do innseadar a marbadh.

¶3] Aimsear eile do rinneadh coite d'Fíonán a n-aice Locha Lúidheach a c-Ciarúidhe, & do chuir fios chum tighearna na tíre dá rádh ris an coite do thabhairt chum an locha, táinig an tighearna go n-a mhuintir, agus níor fheadsad aonchor do cur de, & air n-a fhaicsin {MS page 5} d'Fíonán nár fhéad siad nídh don choite do rin úrnaighthe chum Dé & tugsad Aingil gan fuireach an coite chum an uisge.

¶4] Lá eile d'Fionán aig siubhal, thárla buidhean a sladaígheacht dó, & do shanntúigheadar an naomh go n-a chuideachtain do marbadh, as an tárla duine uasal dóibh dárbh ainim Lonán air n-a sheoladh ó Dhía do thoirmeasg a mhúinntire do mharbhadh, agus do rin Lonán sin, a dubhairt Fionán air son mar do theasargais sinne ó ar naimhdibh & ó naimdibh an chreidimh, ní badh tréan do namhaid ort féin go h-aimsear do bháis a Lonáin. La eile d'Fionán a teacht d'fios a dhúithídhe féin tarladh a t-tigh é & do mharbh fear an tíghe laogh aon bhó do bhí aige don Naomh go n-a mhúintir, do foillsigheadh sin d'Fíonán, & do rin úrnaighthe & táinig laogh ó Dhía air an lathair sin, & do c[h]uaidh cum na bó mar do rachadh a laogh féin. An lá céadna do bhris cos eich d'eachaibh carbaid Fhíonán, & thug Dia as an loch each ró-áluinn chuige do rin ionnad an eich sin do go ceann tri m-bliadh[a]n, a c-cionn tri m-bliadhan a dúbhairt Fíonán ris an each, imthig go Loch Lúidheach as a t-tangais & bí mar do bhádhais roimhe.

¶5] Lá eile d'Fíonán ag sióbhal ina charbad, tárla crann mór do tarsna air an slíghe, ionnas nár fhéad {MS page 6} an carbad

p.556

an t-slighe do c-síubhal (sic), a dubhairt Fíonán bí umhal dod' c[h]ruthaightheóir a chrainn, & éirig ad' sheasamh go n-gabhain-se an t-slíghe. Do éirig an crann gan fuireach ina sheasamh le breithir Fíoná[i]n, & mar do c[h]uaidh Fíonán tairis do luig ina ionnad fein gan díth duille ná craoibhe air. Lá eile d'Fíonán a siobhal an aice mara ina charbad mar fá gnáth leis, tárla móin ró b[h]og a t-taobh de, & an mhuir don taobh eile, ionnas nár b'fheidir leis an c-carbad an t-slíghe do siubhal, adubhairt Fíonán re n-a ghiolla gabh tre lár na móna, & do rin an giolla mar a dúbhairt Fionán, & do ráinig tríd an móin gan bhacadh, gan ingne a eachadh d'fhliuchadh, acht mar badh slighe réidh do bhiadh aige dá shiobhal.

¶6] Lá eile tugadh macáemh do bhí a b-pairilis idir chois & láimh & uile bhall a b-fhiaghnaise Fíonán & do h-iaradh air a fhurtacht. Do ghlac san baill an leinbh, & a dúbhairt ris éirig an ainim dé & bí slán, & do éirig an macamh le bréithir Fionán & do bhí slán. Lá eile do ghabh tart Fionán, & d'iarr deoch uisge air a ghiolla, is fada uisge ón ionnad so air an giolla, toghuibh-si an bachall & tabhair buille dá cois is an talamh & tabhair uisge chugham-sa, do rin an giolla amhla sin & do sgeinn tobar uisge a n-diaig loise na bachaille agas tug an giolla uisge as {MS page 7} chum Fíonán. Lá eile do ghabh eagla rómhór Corca Dhuibhne roimh Neachtain do bhí aig teacht dá h-arguin & dá sgrios, do chuireadar san teachta chum Fíonán, agus ghúidheadar é uim teacht dá g-cabhair & dá t-teasargoin air a naimhdibh, do chualaig Neachtain go raibh Fíonán aig teacht aig iaraidh sidhe air féin do Chorca Dhuibhnne, agus do chuir teachta 'na coine dá rádh ris gan teacht dá iaraidh san air & nách faghadh é, gidheadh táinig Fíonán mar a raibh Neachtain, & ó nár fhéad sidh d'fághail do iar cáirde míosa dá dhúithig & ní b-fhuair & ó nách fuair do iompuig chum a dhúithe féin & do rin uisge coisreagtha & tug dóibh dá ól é, agas a dúbhairt riú eirig a c-coigchrích bhúr b-fearainn & cosnaidh bhur n-dúthaig go sonairt & ná fágbhaidh í do thabhairt catha do shluagh eile, & dá m-beirthídhe buadh nárab móide bhur n-uabhar é & tabhraidh glóire do Dhía. Do roinsídh amhla, & táinig Neachtain & mórshluagh na cheann d'arguin, & do mhille[adh] na tire, do cloidhbrudh (?) an sluagh mór sin ón m-beagan daoine do bhí riómpa san tír & do mharbhadh sé fithchid díobh, ba móide fearg an rígh uaibhrig do mhille[adh] na tíre sin, a dúbhairt Fíonán, a deirim re h-each an rígh imtheacht uaidh

p.558

a comhgar na n-each & biaidh sé go ceann seacht m-bliaghan gan ríghe aige agus {MS page 8} bad éigion do connaigh do tharang do dhaoinibh eile air a mhuin féin chum teine dhóibh, do fíoradh umorro gach tarngaire do rin Fíonán do Neachtain, do fuair a each bás an lá sin & do h-ionnarba é féin as a thir & as a dhúthaigh go Diarmuid mac Cearbhuill rígh Eirionn & do bhí aimsear go bocht ina thig.

¶7] Lá éigin dó ann do tháinig feadhmanach an rígh chuige, & a dúbhairt ris féin & re n-a mhúinntear cuala conaig gacha duine do thabhairt leó chum teineadh an rígh, do éirig Neachtain go n-a a mhúintir air cheann an chonuig & do chuadar air mearaighe is an g-coill, & ní bh-fuair ionnad a c-coidlach sé féin ná a mhúintir an óidhche sin acht cuas crainn, agas tug san cualadh air a mhúin ar n-a mhárach go teagh an rígh. Air n-a tuigsin do Neachtain go t-táinig gach nídh do thairngair Fíonán do chum críche do iompaig tarais dá thír & dá dhúthaig féin, & táinig a bh-fiaghnaise Fionán & do leig a ghluin faoí & d'iar maithfeachas a n-dearnaig d'éagcóir air Dhia & air Fíonán, & ó'd-connairc Fíonán aithríge & úmhla Neachtain, do ghuidh tar a cheann, & do h-aisígheadh a ríghe féin arís dó.

¶8] Lá éile táinig duine ionnraic do bhí san tír chum Fíonán & do ghuidh é fa lamh leis chum síobhail ró mhóir {MS page 9} do bhí 'na éigean air do dhéanamh re beagán aimsire; do thóguibh Fíonán a lámh & do bheannaig an duine, ionnas gur c-siobhal re trí h-uairibh do ló trí lá do dhuine eile.

¶9] Lá eile táinig a thighearna duthaigh go Ceann Eitig chum Fionán & do ghearáin ris go rachadh a thir & a dhúthaidh uaidh muna b-fhaghadh sé ochtar ban friothailte don rígh mar fá béas dó no an luach do gheabadh an rígh féin ionnta. An-sa am fharasa air Fíonán no go b-fhionnam cread do dheana Dia ris sin, air n-eirge dhó as a chodla air n-a mháireach do fhuair luadhacht na n-ocht m-ban moghaidh d'ionnmhus láimh ris, & do innis do Fhionán sin. Déan-si imtheacht air Fionán & tabhair sin tar cheann t'fearainn, & do rin amhla & do ghluais roimhe maille re bheannochtuin Fhíonán & do bhí a c-Corca Dhuibhne an oidhche sin do bhí uaig trí lá no a ceathair ó Ceann Eitig, & do dhiol a fhiacha an a t-tráthchoir. Lá eile do mhúintir Fhionán aig buain is an b-fhoghmhar agus táinig fearthuinn rómhór an, go náir

p.560

fhéad aon duine dá raibh san tír buain do dhéanamh, níor fhear umorro braon air mheithil Fhiónán ná don taobh astig dá fhearann & í a t-timchioll na n-gort eile do gach leath.

¶10] Lá eile d'Fionán aig síobhal, tarladh duine ceangailte do & daoine ós a chionn chum a mharbhtha, air ghrádh {MS page 10} Dé na d'éinig sin air Fíonán, nir fhiadsad umorro aon buille do bhuala air le gúidhe Fhíonán, & air n-a fhaicsin sin do na daoinibh agá raibh an do léigheadar an t-slighe uatha é do Dhia & d'Fionán.

¶11] Lá eile do cuaidh Fíonán go Fáilbhe rígh Corca Dhuibhne & do ghuidh é an dolaigh rómhór do bhí aige air an t-tír do mhaitheamh dóibh. Dá t-troisgthea-sa fa s[h]eacht ris sin, air cómharleacha do chomhairlibh an rígh, ní b-fhaghtha an nidh do iarais, muna b-fhaghad-sa é air Fionán do dhéantar anachán do nimh air a shon, tainig teine do nimh gan fuireach & do loisg baile an rígh agas gach n-duine do aontaig ris. Tugadh macámh balbh a b-fhiaghnaise Fionán & an righ, & do ghúidheadar Fionán uim úrlabhar do tabhairt do & tugadh do é gan easbaidh aon fhocail, & an fear do dhíulta Fionan a droichbhriathraibh do mhúintear an rígh do ghabh aithreachas é agas tugadh gach nídh do iar Fionán air dó. Do bheannaig Fionán é & do aisig aurlabra dá chomhairleach air ghuidhe an rígh & a raibh ina thímchioll.

¶12] Lá eile tugadh duine bacach do bhí bliaghain go leith 'na lúighe chum Fionán, [do shlánaigh Fíonán] é le n-a aonbhréithir, ionnas go raibh trí lá & tri h-oidhche an aonchodla, {MS page 11} agas tug Fionán triubhas dó & a dúbhairt ris a bheith uime gach lae & go mairfeadh aige re feadh a bheatha & an lá nách geabhadh uime é go madh gar bás dó.

¶13] La eile d'Fionán ag dul tar sliabh do bhris cos an eich & do bheannaig í ionnas gur leanadar a cnámha da chéile & do chuireadh an t-each na h-ionnad fein fan c-carbad, & níor iomshláine roimhe í & tug mola & grása do Dhia. Do ghuidh Fionán an rígh fá bhragha do bhí aige do leighean amach dó & níorbh áil le mac an Righ an bhrága do leighean amach, do bheanadh aurlabhra de féin air an lathair sin, a dubhairt Fionán ris an rígh da t-tugair an bhragha dhamh do bhear urlabhra dod' mhac, do leig an righ an b[h]ragha uaidh, & táinig aurlabhra gan fuireach don mhac agas tugsad grása do Dhia. Do ghaibh easláinte mhór manach do mhúintir Fhionán go raibh se bliaghain

p.562

iomshlán gan siúbhal do dhéanamh. Táinig Fionán dá fhios, agas do chuir fighir na croiche Naomhtha air & do bheannaig é & a dúbhairt ris, déana eirge linn & gan congaimh air neachadh, mar a dúbhairt Fionán sin, do eirig an t-easlán & do bhí slán, & do rin mar a dubhairt Fionán.

¶14] Lá eile d'Fionán a measg mórán daoine táinig fearthainn mór chucha d'fliuch go h-iomarcach éaduídhe na n-daoine do bhí 'na timchioll, & níor bhain aon bhraon {MS page 12} re h-éadach Fíonán, air n-a fhaicsin sin dá raibh 'na thímchioll tugsad mola & glóire do Dhia & d'Fíonán.

¶15] La eile tháinig Fionán d'fios Mui Cheallóch Naomh, do bhadar dá bha uim aonlaogh ag Mui Chealloch, do mharbhadar na madraoi laogh na bó eile roimhe sin, & do aithin Muicheallach an laogh do mhar do choiméad go géar air na madraoi, a dúbhairt fear dá mhúinntear Fionán ní dhiongnaidh sad olc dó an g-céin do bhias Fíonán is an m-baile, tángeadar na madraoi an oidhche sin & do mharbhsad an laogh, do innis fear dá mhúinntear sin do Fhionán, do chuaidh Fionán an ionnad úrnaighthe, & do guidh Dia. Táinig an maictíre do mharbh an laogh air an láthair sin chuim na bó mar do bhiaidh laogh míni ann, & do lígheadar na bá é mar badh é a laogh féin do bheith ann, ní gheabhthar sin uait air Fíonán acht tabhair laogh leat an ionnad mo lao[i]gh a dhúadhais, d'imthig an maictire & táinig air n-a mhárach & laogh gléigeal ró-áluinn leis chuim na bó & d'fan féin ag chóimead an laoigh, & ní dhéarna féin & níor leig do bheathadhach eile urchóid do dhéanamh do na buaibh ná don laogh. Do shlánaig an Fionán so cúigear on b-pairilis, & tug urlabhra do chúigear do dhaoinibh balbha, as a h-aithle sin. Lá tháinig Fionán go a ceardcha gobhainn, agas do briseadh teanncuir an ghobhann, & an t-iarann dearg 'na beal, d'fiafraig an gobhann do Fionán cread do dhéanfadh sé, glac an t-iaran air Fionán agus buail é. Do rin an gobha mar a dúbhairt Fionán, agus ní dhéarnaidh an t-iaran dearg urchóid do.

¶16] Lá eile do chuir Fionán neach dá mhuintear do iasgaireacht san loch do bhí san machaire mar a rabhadar a bha & a dubhairt atá aóidhe a teacht chúgainn anocht, d'imthig an teachtaire agus tri h-éisg leis as an machaire a rabhadar na ba

p.564

a n-goire dhóibh. La eile d'Fionán a measg a mhanach, agus a dubhairt riu, atáim-se ag dul uaibh anois, gidheadh ní rachaidh anam as mo chorp nó go slánuighead macamh mná atá 'gá tabhairt chúgham a b-fhad, & mar shlánachad í do dhean imtheacht le h-ainglibh Neimhe, agus do fíoradh sin uile.

Finit.