Corpus of Electronic Texts Edition
Betha Choluim Chille (Author: Unknown)
{MS page 29b-30a}

p.90

Exii de terra tua et de cognatione tua et de domo patris tui et vade in terram quam tibi monstravero. ‘Facaib do thir & do thalmain, do choibnes collaide. & t' athardu n-diles erum-sa, & eirg isin tir faillsigfet-sa duit.’

IN Coimdid fen do-rat in comairle cairdemail-sea do chind na h-irsi forpthi & na cretmi comlani .i. do Abraam mac Tara co ro facbad a thir & a talmain fén .i. tír Chaldea & co tísad dia oilithre isin tír ro failisig Dia dó .i. Tír Tairngire.

Moysi immurro mac Amra tóisech Tuathi Dé in fer ro linad ó rath & deolaidacht in Spirta Nóeb is e ro scrib in coibige coisecarthasa thall h-i n-Genesis rechta, co ro marad do grés ic on eclais in chomairle cairdemail do-rat in Coimdiu fodessin do Abraam do erail ælithre fair, co n-epert friss: Exi de terra. ‘Facaib do thír & do thalmain erum-sa.’

Haec quidem istoria nota est. Abraham a Domino praeceptum fuisse ut terram Caldeorum desereret, et terram repromisionis adiret. {MS page 30a}. IS scel airdirc isin scriptuir, in Coimdiu fén dia erail for Abraam facbail tíre Caldea rop athardu diles dó & tidecht dia oilithre i Tir Tarngeri, ar daig in maithiusa no biad dó fén de ocus dia cloind & dia ciniud tara n-essi.

ISte hautem Abraham caput fidei est et pater omnium fidelium sicut dicit apostolus. In fer immurro dia tarut Dia in chomairli-sea .i. Abram is esside airmither isin scriptuir ar athair dona h-uli iresechaib amal demniges in t-aspol co n-apair. Omnes qui sunt ex fide híí sunt


p.92

filii Abrahæ. ‘IS iat meic Abraham iar fír’ ar in t-aspol ‘na h-uli nós-inntamlaigend o iris forpthi.’

Quod hautem patri fidelium praecipitur, hoc omnibus filiis eius implendum relinquitur, ut terram suam deserant et carnalem patriam derelinquant. IN maith dino ro erail Dia sund for athair na n-iresech .i. for Abram. dlegar dia macu ina diaid. .i. dona h-uli iressachu a comalliud .i. a tír & a talmain. a n-indmas & a n-airfited sægulta do fhacbail ar in Coimdid na n-dúla, & dul a n-æletir forpthi iarna innsamail-sium.

Tres hautem sunt modi uocationum. O tri modaib immurro tho-cuirither na dóine co h-aichentus & co munterus in Choimded.

Primus ex Deo. Is e cétus in cétna mod .i. an gresacht & an adannad na n-dóine on rath diada co tecat do fhógnam don Choimdid iar n-desmirecht Póil & Anntóin manaig & na manach n-iresach archena ro fógnatar do Dia tall isin Egipt.

Secundus per hominem. To-cuirther dino na daine on mod thanaise tria duine .i. trés na proceptorib noemu pritchat in scriptuir n-diada dona dóinib iar n-desmirecht-sin Póil aspuil ro pritchan do gentib co nus-tuc tria line in t-s oscéla dochumm puirt bethad.

Tertius ex necessetate. To-curither dino na dóine on tres mod tria ecentaid .i. in tan chomécnigther fri fognum do Dia tria threblatib & tria gvassachtu bais, no tria deliugud frisna maithib aimserda i m-bit, iar n-desmberecht-sin popuil Israel ro chomthoi co menicc cosin Comdid h-o adrad h-ídal & arracht iarna comécnugud o na tréblatib ocus o na doccomla fuaratar o na cinedaib echtrandai amal indister isin scriptuir noem. Hinc Dabid dicit: conid dia forcell-sin at-beir in faith Dabid. Clamauerunt ad Dominum cum tribulabantur et de necessetatibus eorum liberauit eos. O fo-gebed popul Israel tréblati ocus guassachtu móra, no guided & no aitched in Comdid co ro særad iat dona doccomlaib-sin.

Abraam ergo diuina gratia instinctus mandatum quod fuerat ei imperatum a domino impleuit, et exit in Cárrán in qua mortuus est pater eius et inde transmigrauit in Terram Repromisionis. Abram dino cend na h-irsi forpthi & na cretmi comlani, o ro greised on rath diada ro chomaill in timna ro for-congrad on Chomdid fair .i. do-chuaid h-i tir Chaldea co Carrán airm i n-epilt a athair, & tanic as-side co Tír Thairngire.

Tribus hautem modis patria deseritur, uno inutili et duobus utilibus. Atát immurro trí h-ernaile ó fácaib nech a athardai in tan


p.94

teit in ælethir, & ata oen dib-side arna fagabar fochraicc o Dia & a do ara fagabar. Aliquando enim patria corpore tantum relinquitur, nec mens a cárnalibus studiis alienátur, nec bona opera appetuntur .i. tan and fácbaid nech a athardai o churp namá & ni etarscarann a menma fri pecdaib & dualchib, & ni santaig sualchi na so-gním do dénam. IN tali ergo perigrinatione nihil nisi afflictio corporis fit, nullus uero anime perfectus. IN ælithre iarum do-gnither amlaid-sin ni fhásand di torad no tarbai don anmain, acht sæthar & imlvad cuirp co dímain, ar is svail a tharbai do neoch ergi a atharda mine dernai maith na h-ecmais. Nam et postquam Abraham corpore patria exivit tunc et Dominus dixit. Uair cid Abraham fen is iar facbail do a thíre dílis & is iar n-etarscarad friss iar curp do-rat in Coimdiu in comarlise dó, co n-epert: Exi de terra tua. ‘Ben do cheill budesta do tír & do talmain, & ná bíd do menma ra h-impod ris doridise.’ Acsi aperte {MS page 30b} diceret. Carnalia uitia patriæ in qua fueras corpore, mente simul et corpore deuita. Amal bid ed at-berad Dia fein cu follus re h-Abraam: ‘Imgaib o churp & o anmain o súnd amach it ailithri pecdai & dualchi in tíre in ro atrebais inallana iar curp, vair is inann do neoch & no aittrebad inna atharda dia n-inntamlaiged besa a atharda ina ailithri.’ Non enim in uia pedum sed in uia morum proximatur ad Dominum. ‘Uair nocon o set choss no o imluad cuirp chomfocsiges nech do Dia, acht is tria denam so-bes & sualach.’

Aliquando mente tantum patria relinquitur, et non corpore, sicut sunt quidam qui quamuis in patria peragunt uitam regione. Patriam tamen uiuendo carnaliter non norunt, sed iustis causis quibusdam cogentibus in suis locís manent habitantés quasi non habitantés. Fecht aile immurro fácaib nech a athardai ó duthracht cride & menman cen co fácaib o churp, amal do-cuirither dona h-ordnigib tóchathit a m-betha ina tírib fen co bás, ár nos-fastat tuatha ocus eclasi isna ferannaib i m-bit for mét a tarba do chách, & vair nách ar chollaidecht tairisit ina n-athardai, gebid a cain duthracht gréim n-oilithir dóib ic on Chomdid.

Aliquando mente & corpore, ut sunt hii quibus dicitur. Fecht aile tra fáccaib nech a athardai co comlán o churp & o anmain, amal for-ácsat ind apstail, & lucht na h-ailithri forpthi dia ro tharngir in Coimdiu mor maith isin soscéla, dia n-erbairt: Uos qui dereliquistis omnia


p.96

propter me, patrem et matrem uxorem filios et filias agrum et omnia quae habere potuistis centuplum accipietis in hoc seculo, et uitam eternam in futuro. ‘Denaid airithe de seo’ ol Ísu. ‘Uathad sochaide ro thrécsib form-sa bar tir & bar coibnes collaide, bar selb & bar n-oibnius sægulla co fuidbi a cét coibes do maith vaim-sea i fus isin t-sægul & isin bethaid suthain tall iar fuigell bratha.’

Híí sunt ueri perigrini qui cum psalmista possunt dicere. IS iat-so lucht na h-oilithri cómláni iar fír, isa na persaind at-bert in faith ic comaidem & ic atlugud do Dia: Aduena sum apud te Domine et perigrinus sicut omnes per mundum. ‘Berim a buide ritt a Dé’ ar in faith ‘is ailithri & is deoraidecht dam isin t-sægul iar n-inntsamail na sruthi remtechtach.’

Sochaide tra do mogadaib dilsi in Choimded etir petarlaicc ocus nu-fiadnaise ro chomaillset co forpthi in comairle cháin-tarbach-sa .i. for-acsat a tír & a talmain, a n-athardai & a coibnes collaide ar in Coimdid na na n-dúla, & do-chotar i n-oilithri toltanaig i tírib ciana co manchuib. Feib ro chomaill & for-acaib a duchus talmain ar grad & vaman in Choimded, in t-ard-noem & in t-ard-ecnaid & in mac toga do Dia dia ta líth & foraithmet i n-ecmong inna ree-sea & na h-aimsire, id est sanctus prespiter Columba .i. vasal-sacart innse Goedel, in choer comraicc ro h-eccrad o thallnib & o dánaib examlu in Spirta Noem .i. intíí noem Cholum Cille mac Fédlimthe.

Is ann immurro celebrait na cristaide líth & sollamain a etsechta Coluim Cille h-i quint id Iuin arái lathi mis gréne cecha bliadne isin lathi-se indiu & rl.

INdisit immurro ecnaide na n-Goedel ind inbuid-sin cecha bliadne becan cumbair don foilsiugud socheneoil & særchlandachta noim Choluim Cille, & dino dona fertaib & dona mirbulib díairmide do-roine in Coimdíu aire i fus isin t-sægul, & don forbai & don forciund t-sainemail do-rat fa deoid for a rith m-bvadai .i. rochtain co a fir-athardai ocus co a fir-duchus fen .i. co h-attreb parrduis i frecnarcus De co sír.


p.98

Uasal tra a cenél Choluim Cille i l-leth in t-soegail .i. do Chenél Conaill meic Néill ata-comnaic. Toich do rige n-Erenn iar cenél & tarcus do mi nas-leced fén vada ar Dia.

Follus dino cu m-bad mac toga do Dia h-e, vair batar sruthi Erenn oca thaircetul rena genemain.

Do-rarngert cétus sinnser sacart n-Erenn .i. sean-Mochtai Lugbaid inti {MS page 31a} Colum Cille cét m-bliadan rena genemain. Vair fechtus do-lluid a choic Mochta, Mac Rith a ainm, & coad cno ina laim do, co n-erbairt Mochta friss: ‘Ni lem-sa’ ol se ‘in ferann asa tuctha na cnoi sin, taisig iat co ti inti isa ferann.’ ‘Cuin do-raga sin’ ol in coicc. ‘I Cind cét m-bliadan’ ar Mochta.

No gnathaiged dino Mochta a aiged fothuaid ac airnaigthe. Na fiarfaigitís a munter de cid ara n-denad sin, ut dixit friu:

    1. Macán gignither atuaid,
      la turcbail na m-bitho,
      torthigeid Eriu án breo
      ocus Alba dóinech dó.

Do-rarngert tra athair baitse & forcetail na n-Goedel .i. Patraic, dia m-boi oc bennachad Conaill i Síth Æda, in tan ro furim a dí láim for Conall & for a mac, for Fergus mac Conaill .i. a lám dess for cend Fergusa & a lám chle for cend Conaill. Ro machtnaig Conall sin, & ro iarfaig de cid ar ar sámaig a lámu amal siut. Ut dixit Patricius in rann-sa:

    1. Genfid maccán dia fine
      bid sui bid fáith bid file & rl.
      Bid súi & bid craibdech,
      bid abb la rig na rig-rath,
      bid bvan & bid bith-maith,
      rom-bia i m-bith-laith dia dídnad.

Do-rinchan tra Brigit co n-epert:

    1. Maccan Eithne toebfotai
      sech is bal is blathugud,
      Colum Cille can cen on
      nir' bo rom a rathugud.


p.100

Do-rarngir tra espoc Eogain Arda Sratha dia n-epert:

    1. Mac bérthar do Fédlimid
      bid mínd for cech cleir,
      Fedlimid mac Fergusa,
      maic Conaill maic Néill.

Do-rarngir tra Bóite mac Brónaig i n-vair a etsechtai intíí Choluim Cille co n-epert fria muntir: ‘Ro genair isin óidche-se anocht mac án oirmitnech fia Dia ocus dáinib & do-raga sund i cind .xxx. bliadan onocht. Da fer .x. dino bid h-e a lín, & is e foillsigfides mo ligi-sea & tórindfess mo relicc ocus biaid ar n-oentu h-i nim & i talmain.’

Amal ro terchanad iarum o sruthib Erenn gein Choluim Cille, is ámlaid ro fiugrad i físib & i n-aislingib feib ro fiugrad isin táidb-sin tarfás dia máthair .i. andar lea bratt mor do thabairt di co rocht o Indsib Mod co Cær na m-Brocc, & ni boi do dhathaib dath na bói and. Co n-acca óclach in etach taitnemach co r-ruc uathi in brat isin ær ocus ba toirsech Ethne de-sin. & andar lee tanic in t-óclach cétna a d-dóchum dorídise co n-epert fria-si: ‘A ben maith’ ar in t-óclach ‘ni rice a less toirse do dénam, acht is córu duit suba & forbáilti, uair in m-bratsa iss ed do-forne co m-bera-su mac & bid lán Éri & Albu dia forcetul.’

IT-connarc tra an ben imtha-sin aislingthe .i. ethaite in æoir ocus in talman andar lea do breith in athir Ethne fo críchaib Erenn & Alban. Ruc tra Ethne fén breith for in aislinge-sin & is ed at-bert iarum: ‘Bérut-sa’ or si ‘mac & ro-sia a forcetul fo crichaib Erenn & Alban.’

Amal ro terchanad tra o sruthib Erenn & amal it-cess i físib ró genir Colum Cille ámlaid. Gortán dino ainm in luicc in ró génir, i sept id Decimbir tra arai lathi mís gréne ró génir. Dárdain dino arái lathi sechtmaine.

Amrá tra in mac ro genir and, mac rig nime & talman .i. Colum Cille mac Fedlimid meic Fergusa meic Conaill Gulbain meic Néill


p.102

Nóigiallaig. A máthair tra do Chorprigiu Laigen .i. Ethne Ólmár ingen Díma meic Noee.

Rucad immurro iarna breith fo chétoir co ro baitsed Cruithnechan mac Cellachain in t-uasal-sacart. & ros-ail iar sin iarna rad do aingel Dé ris.

O tanic tra aimser légind dó, luid in clérech co araile fáith bói isin tír dia iarfaigid dó cuin bud chóir tíndscetul don mac. O ra fég in fáith nem is ed at-bert: ‘Scríb dó innossa a apgiter.’ Ro scríbad iar sin i m-bairgin & is amlaid do-romailt Colum Cille in bairgen .i. a leth fri usce anair & a leth fri usce aniar. At-bert in fáith tria rath faitsine: ‘Is amlaid bias ferand in meic-seo .i. a leth fria muir anair .i. i n-Albain & a leth aile fri muir aniar .i. a n-Eirinn.’

Nir' bo cian iar sin, luid & a aite co Brugach mac n-Dega cusin epscop do ráthaib {MS page 31b} Muige Enaig i Tír Énda. Ro h-erbad fria aiti-sium frisin clérech ord sacairt do dénam isin mendut-sin ar in sollamain. Ro gab tra imnári essium co ro fhemid in salm ranic dó do gabail. Misericordias Dei in salm-sin. Gabais tra mac in raith Colum Cille in salm do raith a aite, acht chena ni ro lég-som acht a apgiter namá remi-sin. Co ro mórad ainm Dé & Choluim Cille triasin mírbuil móir sin.

Fectus aile luid-sium do thórruma duine galair. Oc dul doib tria chollid tuslid coss in clerig forsin conair co n-epil de co h-opund. Tuc-som a chochall fo chend in clerig. Andar leis isin a chotlad boi, & gabaid for mébrugud a aicechta cu cualatar aroli caillecha a airlegend có a reclés. Is ed do-rímet eolaig mile co l-leith eturru, & no cluntí co menicc fogar a gotha-sum in oiret-sin. Ut dixit—

    1. Son a gotha Choluim Cille,
      mor a binde vas cech cléir,
      co cend cóic cét déc cémend
      aidble réimend ead ba réill.

Tancutar na caillecha iarum & fuaratar in clérech marb for a cínd & at-bertsat frisium dúscad in chlérig dóib. Teit-sium fo chétoir do duscad in clerig. At-racht dino in clerech a bás la bréthir Coluim


p.104

Cille amal bid ina chotlad no beth. Iar sin ró edbairt Colum Cille don Choimdid na n-dúla & conattaig teora itge vad .i. óge & ecna ocus oilithri. Do-rata dó a triur co comlán.

Celebrais iarum dia aite, & do-rat in t-aite cet & bennachtain dó co díchra.

Luid iarum do fógluimm ecnai cusin uasal-epscop .i. co Findén Muigi Bile.

Fechtus and testa fín & bairgen ol Findén on aiffriund. Bennachais Colum Cille in usce cor' soad h-i fín co tartad isin coilech n-aiffrind. Ro morad ainm Dé & Choluim Cille de-sin.

Celebrais iarum do Finden, & luid co Gemmán Mágister.

Fectus do-sum ic denam a aicechta ic Gemán co n-acutar ingen a n-dochumm for teichiud ria n-aroli duniorcnid co torchair ina fiadnaise & co rus-marb in duidlid. Ro furim Colum Cille bréthir n-escaine fair co n-epil fo chétoir.

Celebrais iarum do Gemmán & luid co Findén Cluana Eraird. Ro iarfach-sum do Finden cia h-airm a n-dingned a boith. At-bert Findén: ‘Denad i n-dorus na cille.’ Do-rigne-sium tra a boith & nir' bo in dorus na cille ind uair-sin. At-bert-sum chena ro bad h-e dorus na cathrach iartain. & ro comallad tra anní-sin.

Feis aidche no meled a broin cech fer arnuair dona h-apstalaib. Aingel De nime tra no meled do raith Choluim Cille. Ba h-i-sin onoir do-bered in Coimdíu do-som ara so-chenélchi sech cách.

Taidbsiu tarfas tan ele do Finden .i. da esca do turcabail o Cluain Eraird .i. escai ordaige & escai aile airgide. Luid in t-escai ordai i tuaiscert na h-indsi co ro las h-Eri & Alba de-sium. Luid in t-escai airgide co ro gab imon Sinaind co ro las h-Eri ar medon de. Colum Cille co n-ór a so-cheneoil & a ecnai. Et Ciaran mac in t-Shair ind airged co taitnem a shualach & a so-gním.


p.106

Celebrais iarum Colum Cille do Finnén & luid co Glais Noiden, vair boi .l. ic fógluimm isin dú-sin ic Mo Bíi im Chaindech & im Chomgall & im Chiaran. A m-botha immurro fri usce aniar. Adaig and ocus ro benad in cloc im iarmergi. Luid Colum Cille don eclais. Lia mor isin oidche-sin isin abaind. Luid araide Colum Cille cona etach trethi. ‘Is calma tecair annsin anocht a ua Neill’, ol Mo Bíí. ‘Is tualngi Dia’ ar Colum Cille ‘in sæthar do digbail dinne.’ Oc tidecht doib asind eclais co n-accutar na botha fri h-usce anair, i comfochruib na h-eclasi.

Fectus ann do-ronad eclas mor la Mo Bíí, & batar na clerig ic aimrad cia lan bud mian la cach díb do beth occai isin eclais. ‘Ropad maith lem-sa’ ol Ciaran ‘a l-lán do macu eclasi do athigid na trath.’ ‘Ropad maith lem-sa’ ol Caindech ‘a l-lan do lebrair dia fognam do macaib bethad.’ ‘Ropad maith lem-sa’ ol Comgall ‘a l-lan do sæth & galar do beth am churp uodessin dom træthad & dom timorcuin.’ Do-roega tra Colum Cille a l-lan de or & argut do cúmtach mind & manistrech Dé. At-bert Mo Bii na bad samail, acht ropad saidbriu {MS page 32a} samad Choluim Cille oltás cech samad etir Eirinn & Albain.

At-bert Mo Bíí fria a daltaib dérgi ind inaid i m-batar, ar don-icfad téidm anaichnid ann .i. in Buide Chonaill. & at-bert beos fri Colum Cille na ro gabad ferand co ro deonaiged de-sium. Luid cach dib a lethi iar sin. Luid Colum Cille i Cenél Conaill ed do-cuaid dar in abaind dianad ainm Biur. Annsin at-bert-som bir fri fochainne, & nit horacht tra in téidm seca sin, & is firt bit-beo beos sin, vair cech teidm berthair taris ni len secha sin iar m-brethir Choluim Cille.

Luid Colum Cille iarum do Daire .i. rig-dún Æda meic Ainmirech. Ba rí Erenn esside in tan-sin. h-Idprais in ri in dún-sin do Colum Cille & opaid-sium fo bíth timmna Mo Bíí. IC tidecht tra do-sum asin dún imach con-dricc fria diis do munntir Mo Bii & criss Mo Bíí occai do-sam & deonugud feraind do gabail iar n-éc Mo Bíí. Ut dixit Colum Cille:

    1. Criss Mo Bíí
      niptar símne imm loa,

      p.108

      sech nir' oslaiced fri sáith
      ni ro h-iadad imm goa.

Gabais Colum Cille iar sin h-i n-dún Æda & fothaigis eclais and co firtaib h-ile do dénam innte.

Fecht and foidid-sium a manchu isin coillid do buain choelaig do cúmtach eclasi accai i n-Daire. Is and ro boinged in coelach i ferund aroile óclaig boi i fochraib don reclés. Ba docrád tra do-sum in findach do buain ina ferond cen deonugud do fodén. O 't-chuala tra Colum Cille innsin at-bert friá muntir: ‘Berid’ ol se ‘lóg a feda dó do grán eorna & curid isin talmain.’ Do-chuaid immurro tar medón samraid in tan-sin. Rucad iarum in grán don óclach. Ro la-side isin talmain ocus ro fás co m-ba h-abaid imm lugnasad iar sin.

Fect do-sum i n-Doire, do-bert lenam bec chuice dia baitsed. Ni boi tra usce i fochraib do. Co tarut-sum sigin na crochi darsin carraic bói ina fiadnais, co r-remuid topar usci esti & cor' baitsed in lenam ass iarum.

Tan aile dó-sam i n-Doire iarum, & nos-imraid dula do Roim ocus do Ierusalem.

Luid-sium fectus aile o Doire cu Torinis Martain co nus-tuc inso scéla boi for broinnib Mártain cét m-bliadan i talmain co nus-facaib i n-Doire.

Mor tra do fertaib & mirbulib do-rigne Dia for Colum Cille i n-Doire. Ro car-sum immurro co mor in cathraig-sin co n-epert:

    1. IS aire charaimm Doire,
      ara redi ara gloine,
      ar is lomnan aingel find
      on chind conice aroile.

Fothaigis iar sin Colum Cille Rath m-Both. Innsin ro thóduscastar in sær a bas, iarna bathud i l-lind in mulind.

h-I Raith Both beous testa socc for á muntir-sium, co ros-bennachum lama in meic bicc boi ina fail. Fergna a ainm-sium co n-dernaside in socc, & ba h-eolach goibnechta h-e o sin imach tria na bennachad-som.

Luid iarum for cuairt procepta co Rig Tethba .i. Æd mac Brenaind a ainm-sium, co tarut-sede do in inud h-ita Dermach indíu, co n-dernad


p.110

recles aice-sium indsin. IN Dermuig dino tuctha ubla serua do-sam co rus-bennach iat comtar millsi. & is do Dermuig rucad uad-sum cloidem sénta do Cholman Mor mac Diarmuta. Is e rath boi for in cloidem co na h-aplad nech ina frecnarcus, conaitchess iarum óraile duine bói i n-galur. & tucad do in claidem co m-bói occa. Bliadan tra, don claidem acca, sech nír' ba beo nír' ba marb in oiret-sin co ruccaa in claidem vad iarum & co n-epil fo chétoir. 'Ar sin tra ro bennach-sum Dermach & for-ácaib cométaid dia muntir ann .i. Cormac ua Liathan.

Luid-sium iarum co h-Æd Slani mac n-Diarmata. Taraill cusin magin h-ita Cenandas indiú .i. dún rig Erenn h-esede in tan-sin, dun Diarmata meic Cerbaill. O ro fuirged tra Colum Cille in doras in duine ros-gab for tairchetul in neich no biad don baile iartain. co n-epert fri Becc mac Dead .i. rig-faith Diarmata meic Cerbaill:

    1. A Bicc indis-siu dam-sai
      Cenandus lethan fér-glan,{MS page 32b}citne clerig no trefet,
      citne oic notn-deirget.

Ut dixit Bec

    1. Clere fila fora lar
      canta molta maic thigirnd,
      Scerdait a óicc fria tairsech,
      biaid aimser bas inill.

Torinnis iarum in cathraig-sin in mod o fil, & bennachais h-i do léir. & at-bert ropad h-i congbail bud ardi no biad accai isna talmantaib cen cobad innte no beth a esergi. & oc denam do-som na fatsine-sin do-rat a aiged siardess, & ro fáitfestar co mor. Ro iarfaig Boithín fath na fáilte. ‘L. mac bethad’, ar Colum Cille ‘geinfess i n-oen-oidche don Cóimdid isind imorach-sa thiar’ .i. Grafann Chille Scire ro thirchan-sum and sin feib ro comailled iartain.


p.112

Dair mor tra fo raba Colum Cille cein bói isin maigin-sin ro marustar in dair-sin co cian d' aimseru co torchair tria deilm n-gáithe mori, co nus-ruc aroli fer ní da rúsc do-choirtged a chuaran. O ro gab tra uime a chuarana iarna coirtged, ro len claime o búnd co a bathis.

Luid iarum Colum Cille co h-Æd Slane co n-derna fátsine dó, co n-epert fris ropad sír-sæglach acht minbad fingalach. Dia n-dernat immurro fingal ni biad acht cethri bliadna dia sægul.

Ro sénustar tra cochall dó, & at-bert ni gonfaide céin no beth in cochall sin imme. Da-róne immurro Æd Sláne finghal dar brethir Coluim Chille for Suibne mac Colmain. I Cind .íííí. m-bliadan iarum luid-sium for fecht. Dermatis a chochull. Marbthar isind ló-sin.

Fothaigis Colum Cille iar sin cella immda im m-Bregaib. Fácbais tra sruthi & minda h-ile inntib. Fácbais Ossine mac Cellaig i Cluain Mor Fer n-Arda. Luid iar sin do Manistir. Is andsin ros-ben a bachall-som frisin arrad n-gloine fris ro fresgab Búite dócumm nime, co clos a fogur fón cíll uli, & ro fóillsig lige m-Búite & do-roraind a chill amal do-rarngert Búite fodessin i l-lo a etsechta. Ar is mor do chellaib do-roraind-sium & do lebraib ro scrib. Ut dixit in file:

    1. Tri cét do-róraind cen mannair,
      do chellaib cainib is fír,
      is trí cét buadach trebon,
      lebor solas sær ro scríb.

Cipe lebor tra no scríbad a lám, cid fota no beth fo usci nís-baithed cid en-litter and.

Fothaigis eclais i r-Rachraind oirthir Breg & facbais Cólman deochain innte. Fectus bátar isin eclais sin .i. Colum Cille & Cómgall & Caindech. As-bert Cómgall co n-dernad Colum Cille h-idpairt chuirp Crist & a fola ina fiadnaise. Do-róine Colum Cille umaloit dóib imme sin. Conid annsin at-connairc Caindech columa tentide os cind Coluim Cille cein boi ic on edpairt. Ro indis Caindech do Chomgall sin, & it-conncatar diblinaib iarum in colamain.


p.114

Fothaigis eclais isin inad h-itá Sord indiú. Fácbais fer sruith diá muntir and .i. Finan Lobur. & facbais in soscéla ro scrib a lám fodessin. Tóirnis tra ann tipra dia n-ainm Sord .i. glan. & senais croiss. Vair ba bés do-sum crossa & polaire & tiaga lebor & aídme eclastacda do dénum. Ut dixit:

    1. Senais trí cét crossa buadach,
      trí cét tiprat doba dian,
      cét polaire an anathach,
      la cét bachall la cet tiag.

La n-oen boi Colum Cille & Coindech for ur in mara. Boi anfud mor forsind fhairgi. At-bert Caindech: ‘Cid chanus in tond?’ As-bert Colum Cille: ‘Do munter-siu bói i n-gabud anallana for sind fairgi co n-epilt oen dib, & dos-bera in Coimdiu chucainde isin matain-se imbaruch cusin purt-sa h-itáum.’

Fechtus do Brigit oc imdecht Churrig Liffe. & o 't-connairc in n-og in mag n-alaind scoth-semrach ina fiadnaise, is ed at-bert-si ina menmain diamad lee comus in muigi conid berad don Choimdid na n-dula. Foillsigther sin tra do Colum Cille & se ina recles i Surd. Co n-epert ó guth mor: ‘Is maith ina tarla don noeb-óig, ar is inand di on Choimdid & co m-bad lee fein do diles in ferund ro idpair.’

{MS page 33a}. Luid iar sin co Laignib co nus-fácaib cella immdai iarna f(o)thugud leo im Drúm Monach & im Moen & im aroli cella imdai aile.

Luid iar sin Colum Cille do Chluain Mac Nóis cusin ymmúnd do-rígne do Chiarán leis. Vair do-rígne-sium molta immdai do muntir Dé. Ut dixit:

    1. Soer .lll. uasliu 'ná cach (apstal),
      it lín ferta fér,
      aráill tria Latin dó ba soebail,
      araill tria Goedilg cáin in scél.

IS a Cluain tra do-l(lu)id in mac bec a dóchumm-som co táll brodirne bec dia étach cen airiugud dó. Ro follsig tra Dia do-sum aní-sin. Do-rarngert don mac co m-bad suí & co m-ba craibdech. Is esin


p.116

Ernan Cluana Deochra indíu.

Luid Colum Cille iar sin i crícha Connacht for cuairt a procepta, cor fothaig cella & congbala immda isin cóiced-sin im Ess mic Eircc ocus im Druimm Cliab.

Fácbais Mo Thoria i n-Druimm Cliab & fácbais occa bachaill do-rigne fessin.

Luid Colum Cille iarum dar Ess Rúaid & fothaigis cella h-ile la Conall & Eogan. Fothaigis Toraig & fácbais fer sruith dia muntir innti .i. Ernaine.

O Rolá dino Colum Cille cuairt n-Érenn uli & o ro shilustar ires ocus cretem, o ro baitsed le-sium slóig immdai, o ro fothaig cella & congbala, o ro fácaib sruthi & minda & martire intib, tanic tra for a menmain an cinded ro chind o thós a bethad .i. tidecht i n-oilithri. Ro imráid iarum dula dar muir do procept bréthri De d' Albanchuib & do Bretnaib & Saxaib.

Teit tra for fecht .xlii. a áeis in tan do-chuaid .xxxiiii. do in Albain .lxxuii. m-bliadan a áes chómlan. & ba h-e immurro lín do-cuaid .i. xx. epscop. xl. sacart .xxx. deochaine .l. mac légind. Ut dixit:

    1. Cethrachai sacart a lín,
      fiche epscop uasal bríg,
      frisin salmcetul cen acht
      tricha deochain, coeca mac.

Luid iarum fo somenmain co roacht in inud dianad ainm H-Íí Colum Cille indíu. Adaig chengcísi tra ro-siacht. Tancutar dí epscop bátar isin tír do gabail a láma ass. Ro follsig tra Dia do Colum Cille naptar epscuip iar fír, conid aire sin for-facsat an innsi lais o ro indis forru a tuirtechta & a tindrium n-díles.


p.118

At-bert Colum Cille indsin rá muntir: ‘Is maith dún ár fréma do dul fó thalmain súnd.’ & at-bert friu: ‘Is cet díb nech écin uaib do dul fo úir na h-innsi-se dia coisecrad.’ At-racht suas Ódran erlattad. & is ed at-bert: ‘Dia nam-gabtha’ ol se ‘is erlom lem sin.’ ‘A Ódráin’ ol Colum Cille, ‘rot-bia a lóg-sin .i. ni tiberthar a itghe do neoch icom lige-se mina fort-sa shirfes ar tús.’ Luid iarum Odran docum nime.

Fothaigisium eclais H-Íía iarum, tri .l. ri teoir im manchaine aca-som innti, & lx. fri h-actail. Ut dixit:

    1. Amra ócbad bói in H-Íí,
      trí coecait im manchuníí,
      imma curchaib iar sin ler
      oc imram trí fichit fer.

O ro fhothaig Colum Cille h-Íí luid for cuairt a procepta fo Albain & Bretnu & Saxanchu, co nus-tuc dócum n-irsi & cretmi iar fertaib ilib do dénum do, iar todúscad marb a bás.

Bói tra isin tir aroli duine dia ro pritcastar Colum Cille co ro chreit cona múntir uli don Choimdid. Ba format la demun inni-sin, co ro ben-sede mac in duine ut o galar thromm, co n-epil de. Batar iarum na géntlide oc écnach Crist & Choluim Cille co n-derna-sum ernaigti n-dichra co Dia co ro thódhuisc in mac marb a bás.

Dia m-bói tra Colum Cille i n-aroli lathi ic procept dona slogaib, luid aroli duine uadib darsin abaind bói i comfocus doib, na beth oc estecht fri bréthir n-Dé. Notm-benand in nathir h-e isin usci co rus-marb fo chétoir. Tuccad a chorp i fiadnaise Choluim Cille, & dos-beir-sede croiss dia bachaill dara bruinde co nd-éracht fo chétoir.

Galar tromm tanic da thimthirid-sium, Diarmait a ainmm, co n-epil. Co n-derna-sum ernaigti leis & co ro tóduscad a bás h-e, & ni namá acht ro chuindig-sium sægul secht m-bliadan dó dia éis budéin.

Tan and tanic Caindech uad-som a h-Íí. Dermatis a bachall tair. In tan do-riacht ille fvair a bachall for a chind i fus & léne Coluim


p.120

Cille imalle fria .i. cuit Chaindig sin dia rechull-som, & is aire do-rígne-sium sin, uair ro-fitir co m-ba fochraib dia etsecht.

Laisse mor tanic do-sum fechtus in h-Íí. Fiarfacht de-sium fath na laissi. ‘Tene {MS page 33b} De do nim’ ol esium ‘tanic innossa for teora cathracha isin Etáil co ros-marb trí mile fer cenmotá mná & maic & ingena.’

Gairm ro-chuala-sum tan aile i purt h-Íía. Annsin at-bert-som:

    1. Bachlach fil isin purt
      cona bachaill ina chrub,
      to-adlibi m' adircín,
      & doirtfe mo dub.
    2. Toirnfid-sium sis
      d' indsaígid mo pax,
      is benfaid fri m' adaircín
      nos-faiceba fás.

Fect n-aill do Colum Cille for-facaib Boithín h-e ic funi mairt don methil. Bói athlæch d' feraib Erenn accu .i. Moel Uma mac Boetáin esium. Ro iarfaig Colum Cille de cia met a loingthi in tan ba h-oclæch. At-bert Moel Uma: ‘No chaithind mart meth im sáith in tan ropsam oclach.’ For-congair Colum Cille fair-sium co ros-toímled a sháith. Da-roine Moel Uma airsium sin co n-duaid in mart uli. Tanic Boithin iar sin cor' iarfaig in ba h-erlam in essair. Ro for-congair tra Colum Cille for Moel Uma uli chnáma in mairt do thinol in oen-baile. & da-ronad amlaid. Bennachais Column Cille iarum na cnámu & bói a fheoil fen impu iar sin co r-ructha don methil.

Laa n-oen do Colum Cille i m-mís Mái, teit do fis scél na n-airemun i túaiscert na h-índsi. Boi 'cá comdidnad & 'ca forcetul. ‘Maith tra’ ol se ‘fon cáisc do-chuaid i m-mís Apreil, is annsin rop áil dam-sa techt dócumm nime. Acht nirb' ail dam brón na torsi dib-se iar bar sæthar conid aire sin ro anus ocaib-si da bar comdidnad o chaisc co cengcídis.’

O ra chualatar na manaig na briathra-sa roptar torsig co mor. Ro-shái tra iar sin a agad siar co ro bennach in Coimdhe na h-indsi cona h-aittrebthaib, & ros-indarb loscaind & nathracha esti.

O ro bennach tra a n-indsi tanic iarum dar ecles. & ni cian iar sin tancatar crícha na sabóti & tossach in domnaig, & o ro thocaib insin


p.122

a rusca a n-árdi tanic laisse mor da gnúis & dia agaid, & it-concatar na braithri sin. Aingel Dé dino tarrasar osa chind annsin.

Luid iar sin do bennachad in t-shabaill, & at-bert fria foss .i. Diarmait, co nd-escomlaifed adaig dómnaig docúm nime. Ro suid iar sin in senoir oirmitnech .i. Colum Cille for ur na conaire uair tanic scís dó ciar' bo gar auide .i. lxx .uíí. m-bliadan a æs in inbuid-sin. Do-luid annsin a dochum in gerrán no bid oc na manchaib isind inis & cííd inucht in clerig co ro fliuch a etach. Ro tríall in fos .i. Diarmait indarpud in gerrain vad. ‘Leic dó a Diarmait’ ol Colum Cille ‘co n-derna a doethin dér & toirse icom choined-sa.’

IS lia tra tuirem & aisnés a n-do-rigne Dia do fertaib & mirbuli isna talmantaib for Colum Cille, ár ni fil nech co n-icfe a turim co leir, acht mine tissed a aingel fén no aingel Dé nime dia n-aisnés. Conid lor dun so do thabairt dib for desmbírecht.

Ni ro genir tra do Goedelu gein bud uaisle na ba ecnaide na bad sho-cenelchiu oltas Colum Cille. Ni tanic dib aroli bud becda na bud umla na bud inisle. Mor tra a n-inisle do Colum Cille conid h-e fen no benad a n-iallachranda dia manchaib & no innlad doib. h-E no bered co menicc acuit arbai for a muin don muilend & no meled & nos-bered lais dia thig. h-E nís-gebed lín na oland fria chness. h-E na cotlad no cocomraiced a thoeb fri h-úir noicht. Is fo chind na bid acht corthi clochi do frithadurt & ní dhenad do chotlad itir acht oiret no bid Diarmait a dalta ic gabail tri caibtel don biait. At-raiged suas iar sin & do-gníd gol & bascaire amal máthair baid oc cained a h-en-meic. No gebed na .lll. iar sin co matain in gainem na tragai. Ut dixit:

    1. Na trí coicait, tromm in t-aire isin oidche ba mor pian,
      isin liur fri toeb Alban risiu do-arcbad in grían.
      Glé frisleged uaisliu sæthu isin gainem, ba mor sæth,
      slicht a asna tria n-etach ba réill conid séted gæth.


p.124

A monar aídche insin. Isin lo immurro iarum no athaiged na tratha. No h-idprad corp Crist & a fuil. No pritchad soscéla. No baitsed. No coisecrad. No cosmad. No iccad clamu & dalla & bacachu & æs cecha tedmma archena. no duisced marbu.

{MS page 34a}. O thanic tra cusna dedenchu do Colum Cille & o ro benad clocc iairmergi aidche domnaig chengcedais, luid-sium ria cách dócumm na h-eclasi.,& do-rígne slechtain & ernaigthi n-díchra ic on altoir. Ró lín in tan-sin sollsi aingelta ind eclais imme da cech leth, & ro fháid indsin in sruith airmitnech a spírut dochumm nime, i suba & i failte muntire nime cu coitchend.

Ata immurro a chorp i talmain h-i fus co n-anoir & oirmitin o Dia & dáinib, co fertaib & mírbulib cech lathidib. & cid mor a anoir co l-léicc. Bid mo i n-dail bratha, in tan taitnigfes amal gréin nem-thrualnide [gap: damage] a chuirp & a anma.

(Is ann) tra bess in mor-gloir-sin & in inócbail do-sum, i n-oentaid nói n-grad nime na tairmdechatar, i n-oentaid apstal & descipul Isu Crist, i n-oentaid deachta & doenachta meic Dé, isin oentaid is uaisli cech oentaid i n-oentaid na noem-Trínóti uaisle oirmitnige uilecumachtaigi. Athair & Mac & Spirut Noem.

Ailimm trocaire n-Dé ulicumachtaig tria impide noem Choluim Cille, co rísam uli in oentaid sin. Ros-airillem, ros-aitrebam in sæcula. Amen.