Electronic edition compiled by Mavis Cournane, Elva Johnston, Donnchadh Ó Corráin, Beatrix Färber
1. First draft.
Extent of text: 10584 words
Distributed by CELT online at University College, Cork, Ireland.
Text ID Number: G201003
Availability [RESTRICTED]
Available with prior consent of the CELT project for purposes of academic research and teaching only.
CELT: Corpus of Electronic Texts
The electronic text covers the editorial introduction on pages 35 and the text on even pages 658. Some portions of verse are omitted by Stokes; their omission is marked.
Text has been proof-read three times.
The electronic text represents the edited text including footnotes. Word-divisions are normalised in accordance with CELt practice. Expansions are marked in italic in the edition. Stokes's corrigenda are integrated into the electronic text. The ae-ligatures have been rendered æ.
Quotation marks representing direct speech have been introduced; they are rendered q.
When a hyphenated word (hard or soft) crosses a page-break, the page-break is marked after the completion of the hyphenated word (and punctuation).
div0=the life; div1=the chapter; div2=the section (numbered in sequence throughout the chapters). Metrical quatrains are marked and numbered.
A selection of personal names and place names are tagged.
This text uses the DIV1 element to represent the chapter.
Created: By unknown monks in Irish scriptoria; one exemplar was copied in 1628 by Míchéal Ó Cléirigh. (not before 12th century)
Beatrix Färber (ed.)
Beatrix Färber (ed.)
Beatrix Färber (ed.)
Beatrix Färber (ed.)
Elva Johnston (ed.)
Elva Johnston (ed.)
Donnchadh Ó Corráin (ed.)
Donnchadh Ó Corráin (ed.)
Mavis Cournane (ed.)
Staff of the CURIA Project (data capture)
The following legend is preserved, so far as I am aware, only in two MSS., one, the so-called Liber Flavus Fergussiorum, a vellum now in the library of the Royal Irish Academy, Part I, ff. 13a15a: the other in the Brussels MS. 41904200, ff. 43a65b.1 The Liber Flavus was written at the end of the fourteenth, or the beginning of the fifteenth century.2 The Brussels MS., which is on paper, was written by Michael O'Clery (one of the compilers of the Annals of the Four Masters) in the years 1628 and 1629. He transcribed the legend from a MS. which he calls Leabhar Tighe Molling, the Book of Timulling, now, apparently, lost. Notwithstanding its greater antiquity, the copy in the Liber Flavus is far inferior to that in the Brussels MS. For instance, in the account of the Gobbán Saer's inversion of the oratory (infra, paragraph 47), the Brussels MS. has Dobeir Gobban tra trelamh & acfaing fair, so Gobban puts tackle and apparatus upon it, while the elder codex has Dobeir Goban trath etre a lám & a moing fair,
A fragment corresponding closely with paragraphs 38, 39 of the following edition, exists in the Franciscan MS. A (9), p. 17, where it is entitled, in the margin, de St. Molingo. The statement in the Fourth Report of the Historical MSS. Commission, p. 601, that this codex contains a Life of Moling, is erroneous. For a careful copy of this fragment, by Mr. J. G. O Keeffe, I am indebted to Mr. R. I. Best, the Hon. Secretary of the School of Irish Learning. An older copy is, apparently, in Brussels MS. 23242340, p. 67, entitled in the table of contents S. Molingo Jesus Christus apparuit in forma Leprosi.
The legend is noteworthy, first, for the pathetic story of St. Moling's birth (paragraphs 58), and, secondly, for the light which it throws on the manners, beliefs and morality of the ancient Irish. See, for instance, the description of the young saint begging, like a Buddhist monk (paragraph 14); his interviews with the wicked spectres (paragraphs 1621) and with his guilty but repentant mother (paragraphs 26, 27); the trace of tree-worship in the mention of the Yew of Ross (paragraph 34); the magical effects of a spell (epaid) and a prayer (paragraphs 35, 37); the wanton insolence of Irish lepers (paragraph 38); the fondling of the boy Jesus (paragraph 39); the story of Gobbán Saer and his wife (paragraphs 4147). freely rendered by O' Curry3; the miracle by which an oratory was filled with rye (paragraph 50); the treachery practised upon the saint by two kings (paragraph 52); the livelihood earned by needlework (paragraph 53); the use of horseflesh as food (paragraph 53); the shameful equivocation by
Many long vowels not marked as such in the MS. are here denoted by a flat stroke (á, é, etc.).
The prose of the following text and the first lines of the poems were published in the Revue Celtique, t. 27, pp. 260304, but with so many mistakes, both typographical and editorial, as to render a revised edition desirable. The verses are, with one exception,6 now printed in extenso. They are often obscure and sometimes obviously corrupt.
The rarer words and grammatical forms found in this legend are collected in the Glossarial Index.7
In the footnotes and the Index, B denotes the Brussels MS. 41904200, F the Franciscan fragment, and L the copy in the Liber Flavus Fergussiorum.
For many corrections and useful suggestions, I am indebted to Professors Strachan and Meyer, Mr. O. J. Bergin, Father Henebry, and the Rev. Charles Plummer. To the last-named scholar I also owe the extracts from the unpublished Latin Life of St. Moling, printed infra in the note to paragraph 72.
Bai brughaidh cétach amra irdairc comhramach i l-lergaibh na Lúachra luchtmaire co n-ilor brat & búar & bó-tháinte, dar' bo com-ainm Fáelá Find ac Feradhaig maic Odhráin maic Degha maic Findloga día tát Ui Degadh Laigen ocus Ossairge. Trí cóecait búacailli is edh batar ic comhét a alma & éti ocus a innili lais. Cíar' bo imdha thrá búacailli aca ní chumgaitis a n-immáin da líasaibh nó a n-inghaire ara n-imat. Ocus is edh do-nítis and-saidhe, a n-étaighe do chor for a lorcaib doibh, co tégtis 'na ruibnibh ro-retha do mhaigréidibh in cóiccidh d' innsaigidh a l-lías & a lán-búailtedh.
Ní bái tra do maithius sáegallu i terci dó, nó dia ban-céli. Oen na n-aidhce ann tra, dia m-bátar for dúnadh a lis & a l-lán-bhaile, nos-bert a ban-chéili frisiumh: in fil occat-sa, a fir, tothchus críchi nó ferainn dilis, ocus dia m-beith, ol sí, ropad comtigh duin techt dó, ocus ar maithius mór-adhbal do chaithim and, ocus tegh n-óighedh coitchenn do dénamh ocaind, co fagbad cách a dáethain occainn ann ac ár n-inud dúthaigh, ardaigh co m-beith iardtaige accainn, & co ro tartis ar caraitt ocus ar comairrlidhi ní dínn.
Maith a inghen, ar Fáelán, dot-rói búaidh ocus bennacht! Is maith ina canai, ocus da fesaind-se a maith occut-sa no raghmais. Is cían úaid docum ar críche ocus ar m-bunaite.
Conidh andsin tra ro éirigh fri nert seóin ocus solaid co n-imat brat ocus búair & bó-táinte & éti ocus almu & innile, co ro línad leis da conách a orba ocus a ferand díles .i. Ui Dega Laigen ocus Ui Degha Ossraige, coná báei isin túaith nó isin tír ní nár' línadh lais, nó dún nó dingna {folio 43b} nó degh-baile nár' bo lán uile da maithius, coná bói i comh-ré ris nech ro sosadh fair im shaidhbrios.
Bái siur sainemhail ic á bain-céili-siumh ina farradh in tan-sin, Émnait a h-aimn. Do-rala menma Fáeláin fuirri, co tarla ina caratradh, gur' bo torrach h-í. Ro gabh omhan ocus imeccla h-í riana siáir ocus fri náire in gnímha do-rala di. Conidh aire-sin do imtigh-si i frithing na conaire i n-elódh, & ní ar imtecht i l-ló acht i n-aidche no imtigedh, & no bíth cach lá 'na tost. Conidh amlaid-sin ro-siacht si da ferann dúthaigh .i. co Cenél Síatnai síar.
O ránic iarum co medón na Lúachra síar fon innas-sin tuitid an aidigh fuirri annsin occus snigidh snechta adbol-mór and co ránic formna fer. Ro gabsat dano ídhain ísi tré immarcraidh úachta ocus tré mét an t-snechta ocus trésin oman & trésan imeccla do-chúaidh impe, co rucc-si iar sin an gein ro bói ina broind .i. mac mín-álainn mín-etroct.
Bái timthirecht aingel co h-airm i r-raibhi. Ro leghastair trá in snechta tricha traiged ar cech leth úadh tria thimthirecht na n-aingel. Ro impá-si immorro a druim frisan mac m-becc, ocus re leíc comdílsi etarru & in snechta, & ro bói ica túr aici cinnus no immeradh bás fair, ar bá mebhal lé a aicsin aici arna dhénamh dar cend a sethar.
At-racht solsi na gréne ós dreich in talman tóebh-úaine togaidhe, ocus ro bói oc midhemhain na nóeden annsen. Ro-lá iaramh a dá doit-righidh imme d' immirt báis & écca & aidedha fair. Is aire sin tra ro chuir in Coimdiu colum do nimh {folio 44a} do dhítin in maic bhicc sin, co tucc an colum a clúimh ocus a eitidha im cnes na náidhen, co raibhe ica chlútadh & ica téghadh. No sínedh in ingen a lámha ara ammus in leth ná bidh in colum d' immirt báis fair. Ticed immorro in colum da cech leith imme, & nos-gabadh a h-etidha & a ingne dar a ghnúis & dar a h-aigidh na h-ingine, ocus ro bói occ dítin na nóidhen fon cumma-sin, co táinicc tráth don ló & don laithe fóesin.
Is annsin táinic Brénaind mac Findlogha cona macaib eccalsa cucu, co faca side in timthirecht aingel ó nimh co talmain ós cind na nóedhen. Is ann at-bert an cléirech ra fer maith da muintir .i. fri Collanach sacard: Erigh, ar sé, do fhis ind inaid út thall, ar atá timthirecht aingel ó nimh co talmain and.8 Do-luid iar sin Collanach conici in inad, ocus at-connaic in colum & in náidin, & in mnái ar tí clochta9 na náidhen & in colum ica dítin. Luidh iarum in saccard co Brénainn & ad-fet dó in gnímh uile. Erigh, ol Brénainn,
Do-cóidh Collanach sacard & ro baist in náidhin, & do-rad10 ainm fair .i. Taircell .i. don taircelladh tuc in colum fair ica dítin for a máthair.
Ruccustar immorro Collanach in mac lais & a máthair co h-Uaimh Brénainn, & ro h-ailedh é co cend a .uii. m-blíadhan. Is amlaid immorro bói in Collanach, úasal i n-óghe & i n-inrucus h-é, ocus eccnaidh11 amhra h-é. Ocus 'na tabraittis12 do macaibh suadh {folio 44b} ocus sáer-clann co Brénainn do légund, is co Collanach do-bered Brénainn íat, co rabattar .xxx. mac rígh & roflatha ic Collanach, ocus ní raibe díbh-sin bad13 ferr cruth ocus delbh & éccusc oldá-s Taircell.
Do-róni íar sin Collanach légenn do Thaircell. Is amlaid bái Taircell & angel ica forcetul .i. Victor, cona bái ní i n-anfiss do. Ocus is éisiumh immorro no bidh ic forcetal na mac aile, co rabhatar uile oca h-onóir-siumh.
Is ann tra ro ráid-siumh fria a aitte: Rob áil damh-sa ascaidh úait-siu. Cia h-ascaidh, ol in t-aite. An .xxx. mac rígh fil occut-sa ic léigiund meisi oca n-umalóit14
Déna15 immorro, ar in t-aite, ocus beir bennachtain.
Luid-siumh iar sin immach for sét, ocus ruc dá théigh lais .i. tíagh for a druim ocus tíagh for a ucht. Ro gabh bachaill a aiti ina láimh, ocus do-chúaidh do cúairt fon samail-sin. Do-beredh dano grán ocus arán isin dara téigh, máethla & im ocus saill isin téigh aile, & ballán dorn ina láim clí. Ro bói-siumh fon samail-sin corbat slána sé16 blíadna décc dó ic umhalóit a aiti & a comaltad.17
Luidh-siumh lá n-áen ann do cúairt na Lúachra, co ro sír uili h-í an lá-sin. Amhail ro bói-siumh ic cantain a ernaighthi co faca in torathar18 n-dodelbhda n-dochraidh ar fiarláit na conaire for a cind .i. Fúath aingeda cona muintir duibh dochraidh doidelbda .i. dáeine i n-delbaibh arracht. Ocus ní tabratis termond do dhuine for19 domhan .i. Fúath angeda féin20 & a ben ocus a ghilla & a chú & a nónbhar muintire.
{folio 45a}Dia m-batar ann forsan t-sligidh co n-acatar chuca in scolaighe for a sét, ocus a eiri fair dochum na h-eccailsi. As-bert in Fúath fria muintir: Bidh annsin co n-dechusa21 do accallaim ind óen-duine út. Ocus as-biur mo bréithir, ó ro gabhus fogail & dibeirg narb' ail damh nech d' anacal acht sút a óenar.
Ro gabh iarumh a armu, ocus táinic remhi
- Canas táinic mo phopa clérech lúadhes móethlu
Canas tánic grúach dubh dóthe láecu láechda.- Airgfider limsa do tíagha bas lór déni.
Dar láimh m'athar corob deoin damhsa nis-déni.- Do-bérsa in gae-sae trit tóebh-sa iarna innsmu.
Dar láimh m'aiti gébat-sa in mbachaill it cenn-su.- Is asa lem-su do comland iná feoil bruithe.
Dar slúagh sáthe ragas da gruac for a cute.- A Tairchill duind not-aircfider lind fot arán.
Rad nad gilon cid do chanon
[...]Canas
Bidh olc tra bias in scolaige, ol sé do-bér-sa in gái-sæ trid cride22 co fagba bás & écc ocus aided.
At-biur-sa mo bréithir, ol Taircell, go n-géb-sa in m-bachaill-si fil im láimh it cend-sa, .i. bachall m' aiti, & ro ro gell-sidhe con na fáicébtha h-í i comlund óen-fir. Conidh ann as-bert Taircill:
- Bachall undsen,
trom a tundsemh,
ra tóebh léicne
merláich mhir.
remhar a cos,
balc a bráige,
nís-tacmaing glac
láme fir.
Ocus iar sin as-bert an clérech: Tabraidh ascaidh damh. Cía h-ascaidh {folio 45b} conn-aighe? bar síet.23 Ní ansa: mo trí cémend ailithre do lécen damh ar ammus Ríg nime ocus talman, ocus mo trí cémenna báisi béus commadh fatiti úaim in t-écc. Tabar duit, ar in chaillech, úair ní raga dín béus, ar is com-lúath fri h-ossaibh allta sind féin, ocus as com-lúath ra gáeth24 ar cú.
Nascis iarum for láim ind fúatha-sin. Lingis iar sin a trí cémend ailithre ocus a trí lémend báisi. In cét-léim
Do-chóid siút tra, for caillech ind Fúatha; conidh ann ro reithsettar etir coin & duine, co cluinte dar25 míle cémend a n-éngair & a trethan & a tograim isin26 aéor úasa. Tángatar27 coin & min-dáine in baile imach .i. cách d' anacal28 in mheic forra, ar ba derb leó is acá thograim ro bhátar na fúatha. Is annsin ro ling-siumh ámh do caisiul na cilli, co riacht isin ecclais, co n-desidh ina inad irnaighthe, co raibhe ic salm-gabháil i n-aigidh a aitte.29 Nocor' derc Collanach fair co tarnaic30 dó a ord is a affrend. Ro derc immorro ar in mac asa athle-sin, & is amlaid bái side,31 & bruth na feirgi & an imtechta ann, & ruithne na díadhachta ina ghnúis.
Maith a maic, ar in sacart. Cía fráech fergi32 fil itt aighid?
Ní ansa: na fúatha angedha do tachor cuccom, ocus dom ruagadh.33 Ocus ro innis dó uile an scél amail ro ling an Lúachair 'na trí lémendaibh.
Is fír sin, ar in saccart. Is tú an tairngertach34 {folio 46} ro tairngir Victor35 angel .i. bidh tú Mo l-Ling Lúachra dona lémennaibh ro lingis.
Trícha blíadan cosindiu do-deachaidh Brénainn mac Findlogha don muir co ro gaibh tír ocus caladhport for sruth-linntibh na Berba. Is annsin as-bert Brénainn fria
Do-rigne Brénainn tellach a tighe isind inadh sin, ocus ro ordaigh inadh na mainistrech and. Cnoc adbalmór ro bói ós cind in tige; no bidh Brénainn & a manaigh ic a rédhigud cech lái fodaigh comadh inad fognama don Choimdidh é, ocus comad h-é an cnoc úasal oc á rabhatar angil tairchetul40 dó h-é. Táinic angel co Brénainn and-sede & as-bert fris: Na déna41 aitrebh sunna fadechtsa, ar sé, ar ní dait atá i tairngire attrebh do dénamh sund, acht mac geinfeas i cind .xxx. blíadan ó 'níu, is é do-ghéna atrebh ann42 .i. Mo Ling Linne móire. Ocus is é gébhus i r-Rind Ruis Bruic ar43 brú Berba. Ocus bidh sochaide bérus dochum nimhe. Ocus do-ghéna a fherta & a mírbuile annsin, & tic a Thigerna44 i richt claimh da45 acallaimh.
Conidh ann as-bert in t-angel:
{folio 46b} Is tú tra in Mo Ling-sin, ar is tú ro ling in léim as mó ro ling duine & lingfes co bráth. Ocus as tú ro tairngir Victor angel, ocus bid h-é t-ainm airdirc fodesta, Mo Ling Lúacra.
- Tricha blíadan etc. 46
Cid ón, in fil atharda aile acum acht so? ar Mo l-Ling. Ocus ma tá múinter damh h-é co n-dichius dia atrebh & da innaigidh.
Fil immorro, ar in sacart, ocus atá do máthair isin baile & innisedh duit.
Tucadh in máthair cucæ iartain, ocus ro innis dó a dúthchus & a cenél, ocus amal do-rónad h-é. A maic, ar in máthair, fáccaibh do bennachtain acum, ocus tabair dilgud damh isin n-gnímh do-rónus. Conidh ann as-bert:
- An fracc do Cenél Sétna
as í rom-alt fo cétt-blae,
's tucc a Dé dilgudh don fraicc
lúach i n-derna do dhichmairc47
Mór do t' imdergadh48 fuarusa, ar sí; sochaidhe at-bert rim gur' bo49 gein cuil ocus corbaidh damh tú.
Nemh duit-si, a banscál, ar sé.
Cid fháccbhai50 dam-sa dano? ar in sacart, ar rom-indergad51 co mór treot. Ar it-bertis sochaidhe commadh mac collaidhe damh-sa féin tú.
Nemh & sáegul deit féin ocus d' fir th' inaidh, .i. sacard in baile-siu. Búaidh dano con & m-ban ocus ech ass, ar is íatt táncatar dom forithin ar na fúathaib.
Ro tesc Collanach sacart a folt iarsin, ocus do-rad berradh manaigh fair, ocus ro gab pater imme, ocus as-bert fris techt co Maedóc Fearna do bith a daltusa fris. Ba h-óc álainn áidedach an clérech-sin. Ba gilithir52 snechta a curp. Bá deirgither {folio 47a} lossi corcra a gnús. Ní raibi i com-ré fris ro-sosedh cutrumus for a deilbh,53 ar ro bátar ruithne na Díadachta in a comhaitecht.
Luidh remhe for sétt íersin co ráinic Clúain Cáin M' Áedócc.54 Is annsin ro bói M' Áedócc ina ecclais ic dénamh a uird eclastacdai im teirt. Ro falsiged do M' Áedócc áighidh uasal anaitnidh do thiachtain cuce. Lécidh dúin ind ord annsin, ar M' Áedócc, ar atá for sétt cuccainn nech ris nad cubaid a fuirech. Do-roich Mo Ling in ecclas, ocus érgid M' Aedócc remhe, & ní ro suid Mo Ling ina inadh. Do-níther in t-ord iarum. Do-níat na clérigh a n-áentaidh iarsin. Fáccaibh bennachtain linn, ar M' Áedhóc. Fáicfet,55 ar Mo Ling, búaidh comairgi & enich isin baili-sea: búaidh caingni cecha h-airechta i r-ragha aircennech an baile so.56 Cid mór n-imresna immorro bes isin baile acht co tisat isin tempul a n-dol fo sídh ass, cen éccnach an baile do breith sech crois móir na faithche.
Luidh remhe iarsin co Casel na Rígh. Is ann ro bói Fingin mac Aedha i Caisiul ara cind. Ro-soich Mo Ling cuicce, & ferais in ríg fáilti friss. Iarais Mo l-Ling inad reclesa for Fingin. Do-bértar, ar in rí. Foait ann57 in n-aidche sin. Ticc an t-angel do accallaimh Mo l-Ling & as-bert friss: Cía rét duit, ar sé, bith ic iarraidh inaid sunn, & inad58 erlom duit for sruithlinntibh na Berba; ocus tene beó fri trichait m-blíadan ann ocot airnaidhe. Ocus cumdaigh-si t' ecclais & th' ánnoitt59 annsin, & foghain do Tigerna ann.
Ba clostecht don rígh immorro comhradh60 Mo l-Ling & ind angil, ocus as-bert an rí ra Mo l-Ling arnabárach: Érg, ar sé, ar ammus ind inaid ro gheall {folio 47b} an t-aingel duit, ocus do-béram-ne cech furtacht ricfa a les duit.
Fáccbais Mo l-Ling annsin fáccbála maithe61 do rígh Caisil, ocus ceilebhrais don rígh, ocus luidh remhe co Slíab Margi, & déchais úaidh fodhes, & at-connairc timthirecht62 angel i r-Rind Ruis Bruic ós sruth-linntibh na Berba, ocus ráinic Mo Ling in inadh-sin, ocus fuair tellach m-Brénaind annsin. Do-rónadh tegh & ecclas andsin acc Mo Ling, ocus rop ingnadh la cách attrebh do dénamh ann sin, ar rop inadh slaitti & braiti & sáraigthi in t-inadh i r-ragbadh.
Isind aimsir-sin tra do-rochair an t-Eo Rosa, ocus ro fodhail Mo Laisi h-é do náemaibh h-Érend. Do-cóid dano Mo l-Ling d' iarraidh neich fair don Eo Rosa. Do-rad Mo Laisi síniudh a dairthaighi dó don crund. Do-rat immorro Mo l-Ling Gobbán Sáer cuicce do dénumh a dartaighe. Ochtar sóer dó & ochtar ban & ochtar macaemh. Bátar co cend blíadna & ní dhernsat63 ní aca, ocus nír' mesaiti a frithailimh. No bhidh Gobán cacha maitne ac eráil teccta fon cailli, & is edh at-beredh cech dia: Tíagam i n-ainm ind Athar Nemdha aníu. Is ann as-bert dia blíadna: Tíagam i n-ainm ind64 Athar ocus in Maic ocus in Spirta Naeimh. Tíagait immorro dia blíadna fon caille Mo l-Ling & Gobbán, ocus fuaratar crand n-digainn & fúabrait a búain.
In cétnu slisiu ro benadh ass do-rala ar súil Mho l-Ling, co ro briss ina chind. Tucc-somh a culpait dar a aigidh, & ní ro innis itir a maidm. Ocus as-bert friu: Dénaid co maith
- Mol muilind fot súil,
cráeb cuilind fot súil,
cach imnedh it grúaidh,
grip ingnech fot súil.
In fégadh ro fégh secha Mo Ling ní fitir in i nemh nó ina talamh do-chuaidh in mac léiginn. Cep innus ro bói reme an t-súil mesa ro bói asa h-athle. Demon, tra, táinic annsin.
Amal ro bói for a sét ann co n-aca in clérech forasta find-liath ina farradh. Cidh tás65 do súil, a clérigh? ar sé. Slisiu ro ben tair-si, ar Mo l-Ling. Tasca ille co rogbor aráit66 fria. Ticc cuicce Mo Ling, ocus is ann at-bert fris:
Ro slánaiged a rosc fo céttóir, ocus nír' ferr ro bói remhe a radarc, ocus nír' artraigh in clérech dó íar sudhi. Fír, ar Mo Ling, óm Tigernæ ro cuiredh in techtaire68 út cucam-sa dom foirithin.
- Saele Muri, saele Dé
slán fris' tabar, slán fris' téit,
ó Mhuire tuccadh a coscc
rop slán cech rosc ima téit.- Tipra báidhes súuli,
ro beta go slána
ant-í ro foir do súili,
ro foir súile Toba.- Lucas
[...]
do muintir ríg cathrach
inní ro foír do súili,
ro íc súili nathrach.- Co facursa in nathraich
'sa súili na díaid.
triat bréithir,67 a Iosa
ro íc Lucás líaigh.- Foirimsi do súile
ní fil lim locht lége,
mar ro foir Dí a Muire
rí cen locht ina hsaele.Saele Muire.
Amal ro bói Mo Ling occ imtecht a sétta iar sin co n-aca in clamh n-docraidh n-dodhelbdha ar a cind. Can tici, a clérigh? ar in clamh. Ticcim as in chaill, ar in clérech. Beir meisi lat dond ecclais ar Día. {folio 48b} Is maith lim, ar Mo Ling: tair as didu, ar sé. Cinnas ón? ar in clamh. Mar tánacais conice so, ar Mo Ling. Nocon fétaim imtecht, ar sé, go fagur m' imorcor co socair. Tair ar mo muin, ar Mo Ling. Ní ragh, ar sé, conná raibh ní dot éduch ettrom ocus tú, ar ní faicébha69 in t-étach ní dom lethar orm. Do-gén, ar Mo l-Ling & cuiris Mo Ling a édach de iar sin &70 toccbaidh in clamh for a muin. Séit mo sróin, ar sé. Ataigh71 a láim cuici da sétiudh. Acc, ar in clamh, ar benfait do méora mo lethar72 dim: tabair do bhél impi. Do-beir in clérech a bél immo sróin ocus súighis cuce h-í, ocus cuiridh73 ina dorn clé in saele-sin.
In silliudh ro sill secha ní fitir in i nimh nó i talmain do-cóid in clam. Cóir immorro éside, ar Mo l-Ling, más dom mealladh-sa táinic mo Tigerna. Ní choidél-sa74 ocus ní caithiub biadh co tora mo Tigerna co follas fiadnach cucum. Ro bhói iarumh isin inad-sin co medón aidche. Táinic in t-aingel cuce. As-bert fris: Cinnas badh ferr let do Tigerna do tidhacht75 dot accallaim? I richt meic sheacht m-blíadan, ar sé, co n-dénaind76 ella báide imme. Ní ro rathaig-siumh i cind ré iartain co ro suidhestair Críst ina ucht i r-richt
Do-chóidh da thigh iar sin. Fuaratar na línaige bratán adbal-mór ind aidche-sin ocus dos-ratsat do Mo Ling h-é. Ro cosccradh in bratán oc in clérech & fríth tinne óir ina medón. Roinnis immorro Mo Ling a trí an tinne .i. a trían do bochtaibh, & a trían fri cumdach a mind, ocus a trían fri dénamh a lubra.
Is annsin táinic {folio 49a} Rúadsech Derg77 ben Gobbáin Sáeir do accallaim in cléirigh. Ro gabh for moladh crotha & datha78 & delbe & eccoscca in clérigh. Cid insin a bean? ar in cléirech. Dot accallaim-si & dot at-cuincidh táncamar, bar ísi: olc lind bith cen airghi79 acaind.
Ragaid di bhái duit-si ocus bó cech80 mná dona mnáibh ele, ar in clérech.
Rob é maith acutt, a cléirigh, ar íat-sum, ar is í-sin ar m-breth féin.81
Lottar as da tigh iar sin. Bái dano mac mallachtan ar foghail ocus ar dibeirg annsin an tan-sin .i. Grác a ainm, co tarla docum na m-bó, co ro gad in dara82 boin do
Raghait mo muinter-sa 'na h-iarmoracht, ar sé, & muirfitir Grác.
Dochaite lim saégal fotta85 aicce, ar sísi.86
Damad maith lat dano a losccadh do-géntae.
Docaite lim tene mór d' fogbail dó da m-beith uacht fair.
Nó damadh ferr a bádadh dano do-génta.
Dochaiti lim deogh d' faghbáil dó da m-beith i n-ítaid.87
Is annsin as-bert an clérech:
- Ben in88 t-saeir
ima n-déntar an cró cáil,
ma ingona dásacht táir,
a Dhé máir, ní raibh a maein.- Ruasach dercc,
a Maic mo Dé, ro sia sercc,
ar cach mbiat dober a sord
connach mó bolc inná gedc.89- Octar sáer
ocus octar ban ra táebh,
& octar macán go cáin már
tucc cuccamsa Gobbán sáer.- Ruasech m90
sú ní sen niran
inad i n-nim con
in fir asa ben.Ben.
Eirgidh i n-iarmoracht in cruidh, ar Mo l-Ling. Grác dibergach is é do-róine91 in gním uccat, & atá-side for
Ráncatar muinter Mo Ling ier sin áit i r-raibe Grác ic luchtairecht na bó. Techid tra Grác re lucht na h-ergabála, ocus téitt i mullach craind. Gontair thúas isin93 crand h-é, co ro tuit isin tene. Do-fuit as-saide isin m-Berbai, co ro báidedh inte h-é. Tuccsat immorro muinter Mo l-Ling a m-boin94 leo iar sin i medhón a seiched, & ro thathbeóaigh in clérech h-í iar sin co rabh immlan.
Is amlaidh immorro ro bhói in bó iar sin, & in leth ro bo bruthe dhí os é odhar, ocus in leth ele is é find. Bái in bó acc Mo l-Ling iar sin & nís-tart do Rúadsaig h-é, & do-berthe dáethain dá fer n-décc úaithe dó ass. Is annsin tra do-rocht ben Gráic95 ocus a lenamh for a muin d' innsaigidh Mo l-Ling, & bái ic torsi móir ic iarraidh fortachta ar in clérech. Conidh ann at-bert Mo l-Ling:
- A ben Gráic, is gracdha sin,
nách cúala tú Grácc do guin,
nach cúala a trágudh do thein
ocus a bádhudh do mhuir.- A ben Gráic, is gracda sin,
nach cúala tú Grác do guin,
biaidh i n-ifern tri bith sír,
bid hé a díl is a dluigh.- A ben Gráic, is gracda sin,
nach cúala tú Grác do guin,
ní soch,96 bas báidh ra faid,
in láigh file for do muin.- A ben Gráic, is gracda sin,
nach cúala tú Grác do guin
t' fer97 i n-ifern re lind lá,
in bail a tá biaid a ben.98A ben Gráic
Táinic tra ferg99 & fuasnadh do mhnói Gobbáin, úair na tuccad in bó dhí dorísi. At-bert-si in aidchi-sin ra
Beir do breith, ar in clérech, ar is eadh ro gealladh duit, do breth féin.
Bératt, ar sé, a lán do ghrán seccail do tabairt damh.
Déna a impodh, ar Mo Ling, & tabair a bél súas, & línfaidher h-é.
Do-beir Gobbán, tra, trelamh & acfaing fair, co ro h-impadh in durtach. Ocus ní dechaidh clár asa inadh dhe, ocus ní ro cumscaigh dlúthadh cláir103 díb sech a céile.
Do-cóidh immorro Mo l-Ling & ro fáidh úaidh techta co h-Úi Degha sair & síar da chobhair imon cestai104 ro cuiredh fair. Conidh annsin as-bert-somh so sís:
- Eolchuire nom-geibh
etir na dá slíabh,
Degha rim anair,
Degha rim aníar.- Do cuingestar orm,
lán dairtaige duind,105
ascaidh decair limm,
do ghrán seccail luim.- Da ruca-somh sin
dó ní ragba búaidh.
Ní rob braich106 iar fír,
ní rob síl nó crúaidh.- Ui Degha dom less
rom-cobrat ar eol,
daigh is edh is áil,
sunna damh i n-eol.E.
Is annsin dano tángattar Ui Degha anair & aníar da saighidh, gur' bo lán an cnoc díbh. Ro innis-siumh doibh an breth ruccadh fair. Da m-beith accainne, bar íat, do-bértha107 duit-siu inní-sin, ocus ní mó iná lán an dairtige-sin atá uile d' arbhar i n-Uibh Degha.
Is fír sin, ar sé, ocus éirgidh-si da bar tigh anocht, & ticcidh in tráth érge imárach, & na coiclidh ní, etir arbhar & chnó {folio 50b} ocus ubla ocus úrlúachair, corap lán sút.
To-ragat108 iarnabárach ocus línait in durtach. Do-ní an Coimdiu firt and ar Mo Ling, cona fríth ní aile ann acht grán seccail lom. Conidh de sin dlighes Mo Ling an cís-sin d' Uibh Dega co bráth cacha blíadna.
Rucc Gobbán a arbhar lais iar sin, ocus is amlaidh fríth, ina crumaibh iarnabhárach é.
Ro fás clú ocus alludh ocus oirdercus do Mo l-Ling tríasna mírbailib-si,109 co tartsat Laigin cennact & cádhus & comairle dó uile, co m-ba h-é ba h-ard-cend doibh uile.
Bái conni etir Laighniu & maccu Aedha Sláine .i. Diarmait ocus Blathmac, do comh-roind críche etir Laighniu & h-Ú Néill arcena. At-bertatar Laigin na dingéntais coiccríchas a feraind i nd-éccmais Mo l-Ling. Dénaidh, ar maccu Aedha Sláine, & raghmait-ni i coinne an clérigh a óenor. Do-cótar techta iar sin ar cend an clérigh, & ro h-innisedh dó in fáth 'ma rabas110 dó, ocus ro-fitir co raibhe celg111 ic maccaib Aeda Sláine, ar is íatt ro cuirsit techta cuce-siumh. Éirgidh-si remhaind, ar in cléiriuch frisna techta, ocus déntar imbárach in choinne, ocus na h-éirget na ríghu mochtrath112, ar is fada úaim-se & in baile i comhraicfem déntar an crích annsin.
Lotar na techta fotúaid áit113 i r-rabhatar maic Aedha Sláne, ocus ad-fiadhat doibh aithesca an cléirigh. Ro cuirset na ríghu etarnaidhe úaidibh for cind an chlérigh, ocus do-ratsat nónbhar cecha berna ótá Conlón Cind Slébhe {folio 51a} Bladma co h-Ursanaibh Fintain i mullach in t-sléibhe, co riacht Áth clíath Duiblinne. Ocus at-rubradh riu cen anacal an clérigh cébe díb rus-rosedh. Ro foillsigedh tra do Mo l-Ling sin, & ro gab sen éccoscc doidheilbh fair féin ocus for a gilla. Ocus luidh remhe isin ló-sin co rocht dar in cóiccedh uile .i. óta Teg Mo l-Ling go Tnutel.114 Ro sírsettar Tnutel115 ocus ní fuaratar fáilti i tigh ann. Tíaghait116 i n-araile tegh ann bái i n-imiul in baile, & óen-bhen ann, ocus feraidh-sidhe fáilti friu. Recmait a les, ar in clérech, ar ní fuaramar fáilti i tigh aile isin baile. Fo-ghébha sibh sunna, ar in bhen.
Tucc in117 ben bleoghan bó dó fuair ar grés, ar ní raibe bíad aile isin tigh acht ina fagadh-si ar a grés. It-ibh Mo l-Ling digh as in chúadh iar sin, ocus tucc da ghillæ co n-eissib digh ass, ocus nír' bo lugaite 'na raibhe annsin. Ticc fer in tighe ocus ferais failte friu. Ni fríth biadh doibh iar sin acht cés capuill ro bói istigh do chor isin coire doiph. Ro bennach in cléirech an tegh ocus an coire, ar ro-fitir gur' bo féoil capuill ro bói ann. In tan immorro ro h-impadh in lucht ro bói isin coiri issedh ro bói and, cethraimhthi muilt. Tuccadh i fiadnaissi in chlérigh.118 Ro raind dóibh comtar dáethanaigh. Ro bennach Mo Ling an muintir ier sin, conidh úadhaibh airechus Laighen ó sin alle.
At-racht in clérech iarnabárach do dhol119 isin coinne, ocus ro gabh eccla mór h-é ríasna rígaibh,120 co n-dechaidh i muinighin Brighte, co n-dubhairt: {folio 51b}
125
- A Brigit121 cuinnigh
ar Críst an cobair,
a Brigit Chuirrigh,
a Brigit Codhail.- A Brigit Codhail,
a Brigit Carmuin,
a Brigit cobair
dom curp is anmuin.122- A Brigit Muman
as let mo glanadh,
a Brigit Uladh,
a Bhrigit123 Laigen.- Co bráth bith amhlaid
ar n-iath i m-Bregmaig,
ar n-áenta i talmain,
ar n-áenta i nemhdaibh.- Nemhsláinti sainsherc
fáilti im recht rigit,
cé beth Rómh Leatha
mo betha a Brighitt.124A Brighitt.
Ro-siact iar sin dar drennaib & dar drobélaibh, & ní tarla ettarnaidh dó co ránic dar Fidh Cienach126 immach i Magh Muagnige127 co ránic dar in Righe fotúaidh. Deisidh isind inudh-sin, ocus atá Suidhe Mo l-Ling andsin. Tánccatar maic Aedha Sláine & a cléirigh léo co h-airm i r-raibhe Mo l-Ling. Is fatta ille, a cléirigh, ol síet, ro righis an comdhail. Righ Mná Nuadhat a h-ainm cosindíu, ar sé, ocus bidh Righe Laighen a h-ainm fodesta. Ocus bidh-sí bas coicrích don dá tír ó sunn amach.
Luid-siumh da tigh iar sin iar faccbáil in críchdha etir Laighniu ocus Ú Neill. Tucsat Laigin iar sin cís mór do-somh ar in crích d' fagbáil doibh.
Ro gabh Finachta mac Duncada maic Aedha Sláine ríghe n-Erenn i cinn ré iar sin. Bói cís coitcend do Leith Cuinn for Laignib isin aimsir-sin .i. Boromha Laighnech. Ro bás trá oc imbert écni & dochraite for lucht na críche ic tobach in císa-sin forræ.
Ro h-indisedh do Mo Ling anní-sin, ocus bá bádhach129-side im Laighniph. Ro fiarfaigh-sede do senaibh ocus do senchaidibh Laighen in raibhe i fáistine nó i t-taircetal accaibh brith in chísa út díbh. Atá trá, ar síat, a breith tré clérech. Cía fis nách treom-sa atá sin, ar Mo l-Ling, & cidh damh-sa cen dul d' iarraidh a maithme.130
131{folio 52a}Táinic Mo l-Ling remhe andes iar sin, ocus ro innis do ríghaibh Úa Néill corb' í a toisc d' iarraidh maithme na Boromha. Nír' bo maith dano ra h-Uib Néill inní-sin, & ro ráidset ule cen comhérghe i tigh remhi. Táinic iarum in clérech isin tegh iar sin, & ní fuair coimhéirge remhe no co n-érracht Murchadh mac Aermedaigh132 remhe .i. athair Domhnaill. Conadh ann as-bert Mo l-Ling: Rop let ocus lat shíl flaithius tría bithu.133 Ocus ro suidh Mo Ling íar sin, ocus bái ic iarraidh na cairde forra.
Cía fat na cairde? ar síat. Blíadan, ar sé. Ni tó, ar síat. A l-leth, ar sé. Ac, ol síat. Tabraidh raithe dano, ar sé. Ac, ol síat. Cairde co lúan, ar sé. Do-bértar, ol Finachta.
Naiscis a curu iarumh annsin fair féin & for rígh do rígaibh Bregh, Bráen a ainm, ar rop dítre h-é i n-galur. Ocus luidh Mo l-Ling da indsaighidh134 & do-gní ernaighthi lais, & térnáidh135 fo céttóir.
Do-cóidh iartain don Temraigh, & ní ro léicc in dorsaidh inond h-é, ar at-rubradh ris cen a léccudh. Nom-léicc anond, ar Mo l-Ling. Ní féttaim, ar sé, úair atá in rí i m-brón iar n-écc a meic. Is ced dó a bith marbh masa ced ra Día, ar Mo Ling.
Marbh in mac fo céttóir.
Ro suidh Mo Ling for lic cloiche imuich, conidh Lec Mo l-Ling at-berar fria. Is deimin, ar cách, is é Mo l-Ling ro marb in mac, & tabhar a ríar féin dó ar a thodúscadh.
Tuccadh iar sin Mo l-Ling chuco, & ro geallsat a ógh-ríar dó & in mac do slánughadh.136 Do-róine in clérech ernaighthe ocus térna137 in mac fo cétóir. At-bert-somh: An tuccsaidh, ar sé, cairde co l-lúan damh-sa? Tucsam, ar síat. Co l-lúan laithe brátha ro naiscius-sa, ar sé.
Ní meisi {folio 52b} ticfa tairis, ar Finachta.
Conidh annsin at-bert Mo Ling:
Luid Mo Ling ass da taigh iar sin. 139
- Finachta for Uib Néill,138
Is annsin táinic Adamnán úa Tinne dá éis isin airicht140, ocus ro cairigh co mór Úi Néill, & ro imcáin for Finachta, & at-bert:
Is annsin ro éirigh teglach tenn toghaidhe na Temrach ocus Alusán mac Aengusa a trénfer & a tóesech i n-díaidh Mo l-Ling dia marbadh. Lottar co dían & co dighair i n-díaidh an cléirigh da marbadh. Ro gabh omhan & imeccla mór in clérech resin slúag n-imda n-anaithnidh, conidh ann do-cóidh i muinigin na náemh da dhítin, conid ann ro chan na bríathra-sa145 .i.
- A Brigit bennach ar sétt,146
O ro bátar iarumh na slóigh ic táractain147 Mo l-Ling do-radsat na náeimh i n-dechaid muinichin dall ciach ettorra & in slógh, ocus lotar sechu conidh éisiumh ro bói fa deóidh acu. Bái imfuirech forsna slúagaibh, co ro comraicset i nd-óen-inadh, co n-dechaidh-siumh edh fada úadib, conidh annsin at-conncatar úadhibh é, is dul do saigidh ind athá, conidh ann ro lécset a n-eochu ris.
As-bert ra gilla annsin an tan ro bátar ic brith fair: Cinnus eich as nesu duin anosa? Ech bán, ar in gilla. Ní áigsium, ar Mo l-Ling, ech bán bráen crúach. Cía h-ech as nesa anosa? Ech dubh, ar in gilla. Ech dub dérach, ar Mo Ling; ní áighsim-ni sin. Ocus cía ech at-chí anosa? Ech odhar, ar in gilla. Ech odhor aillsech. Ní h-é-sin at-áighsium. Ocus cía ech at-chí innossa? Ech rúadh, ar in gillæ. Ech rúadh rodh,148 ar in clérech: ní áigsium sin. Cidh at-chí innossa? ar sé. Ech dond, ar in gilla. Fír sin, ar Mo Ling: Ech dond co n-dathan a ái fair, is é-sin at-áighsem. Cinnus {folio 53a} marcaich? ar Mo l-Ling. Flesc ócláich duind, is mó d' feraibh in bhetha,149 ar in gilla. Alusán mac Oengusa sin, ar in clérech.
Ránic in clérech dar ind áth anonn and-side. Ro irgabh robor150 ítadh in gillae and-side ocus as-bert na féttfadh imtecht cen digh. Do-rat in clérech sádhudh don151 bachaill isin licc
- Pater noster ardomh-thá
frisna huile eccrotá,
rop lemsa mo pater noster
rop leosomh a míthorter.- Qui es in celis, Dé bí
dom snádadh ar urbhaidhí,
ar demnaib co n-ilar cor
snáidsium sanctificetur.- Nomen tuum lim do grés
is adueniat mo bithbés,
regnum tuum lim for fecht
panem nostrum ré n-imtecht.- Cotidianum cach dia
et da nobis ó Dia
na rom-farcba dia héis
guidem dimitte nobis.- Debita nostra co rós
maráen is sicut et nos
dimittimus lim ar scís
debitoribus nostrís.- Ar mo cennsiu décar bás
at-chim ne nos inducás
cona ragbat demhnu m'ell
at-chim in temptacionem.- Sed libera nos a malo
rom-saera beos mo cara
tráth153 bas cinnti lim mo scél
corop mebhair lem amén.- Ar t'atach, a Dé nime
ar t' itge 'sar t'airnaige
co ris degbethaid glan glé
tria ernaighe na patre.- Fir domuin cía beith da lín
cia dognet uile mígnímh,
ros-aincet tria glere glan
a credo, ocus a pater.- Impidhe Maire for a Mac
for a deacht, for a daenacht,
cor' ermaide dam go glé
secht n-ernaile na patre.- Fir domuin ce be da lín
cia dognet uile mígnímh,
nos-ragat uile for nemh
da ndernat guide a pater.- Ní mar chumsigedh fri hedh
ní mar soilsiged maten,
ní mar baistedh ra hedh
ris nach memor a pater.Pater noster.
{folio 53b}Ráinic Alusán mac Aengusa cusin clérech iar sin, ocus nos-dibraic cloich fair co n-dechaid tairis, & maraidh
Luid immorro Mo l-Ling remhe iar sin dia taigh. Gabhais robor156 ítadh h-é iar sin, & at-bert: Ro ba maith lim, ar sé, usce na Berba do ól, min badh fuil na fingaile do-géntar im Ros n-Glaissi: co n-epert:
- Do íbhaind usce Berba
anís do lár mo baisi
min badh fuil na fingaile
do-níther im Ros n-Glaissi.- Do íbhaind usce Berba
mo dál no biadh co cinnti,
munbad ár for Ossargibh
do chor do Laignib innti.- Do íbaind usce Berba
asa negatar lénti,
munbadh lachna odhra ann
snádait a sruthair slébhti.- Do íbaind usce Berba
mo dál no biadh cen tusel,
minbadh fialtich Lethglinne
ocus essidna Ussen.- Gobhlan157 do sruth Iordanén
domídair dar secht muirib158
fri táebh mo dairtaige atuaid
bidh comain dona huilib.- Gacha luidh fom tháidhin-sea
for cech galar nos-ícfa,
bid comain, bidh sacarfaic159
da gach duine nos-íbha
Ropadh maith lem, tra, ol sé, mo sáith d' usci na Berba do ól, & gid maith160 co tístar óm Tigerna da choserccadh ocus do cosecradh mo Thóedhan, corop glanadh & gurab cossecradh & gurab commain ocus gurab sacarfaic da cech duine non-íbha & non-imtigfe.
Ro innis tra a scéla & a imtechta do léire, ocus bái ic íarfaigidh a altrama.161
Geilt & sinnach, dreollán, & cuil becc no162 bíd ic dordán dó in tan ticcedh ónd íarmeirge, co ro ling in dréollen163 fuirri & co ros-marb, ocus rop olc leisium a marbad-side don dréollen,164 ocus ro esccain-sium in dréoen,165 conidh ann as-bert somh:
- Mo chuil
[...]
166
Cidh fil ann tra, ar Mo l-Ling, acht intí ro mill immum in estrecht trúagh no167 bidh ic airfitiudh damh gurab h-i fástigibh bes a trebh168 co bráth, & co raib bainne fliuch ann do grés. Ocus co rabat macaimh & minndáine ica orcain.
Cidh fil ann tra acht ro marbh in dreollen169 in cuil. Ro marb dano in sinnach in dreollen.170 Ro marbsat coin in baile in sinnach. Ro marb búachail na m-bó in gheilt .i. Suibne máic Colman.
Bói immorro Mo l-Ling ic fognam don Coimde annsin. Do-nítis a ferta & a mírbaile. No tódhúscedh marba, nó slánaigedh dulla & clamha171 & bacacha & lucht gacha172 tedhma. No pritchadh bréithir n-Dé do173 cách. No bidh angel Dé ica comdídhnadh & ic á thorrumha ic asslach fair cech maithiusa & tairmisc gach uilc. Ba fili, ba fáith, ba fisidh, ba foglainntidh. Ba súi, ba salmach, ba sacart, ba h-epscop, ba h-anmcara, ba h-úasal.
Luidh co h-úasal ocus co h-onórach174 docum an t-sossaidh ainglecda go c-claiscetul muntiri nimhi, & co n-ernaighthi muintire talman, iar n-áine, iar n-almsain, iar n-urnaighthe, iar comhlántius cacha175 maithiusa, isin dara blíadain ochtmogat a áeisi.
I n-Ath Cliath do scríobad as Leabhur Tighe Mo l-Ling. Ocus léiccim mírbuile Mo Ling atá i l-Laidin176 i muinigin na m-bráthar c-Cléirigh cidh im Cléirech-sa féin 15. iuil. 1628.