Corpus of Electronic Texts Edition
Lives of the Saints from the Book of Lismore (Author: Unknown)

Life 2


652]

Betha Coluim Cille annso
653] & tabrad gach legfas a bheannacht for anmannaib na lanumhan
654] do cuir da scribenn h-í.


655] EXI de terra tua et de domo patris tua, et uade in terram quam tibi
656] monstrauero’’

Gen. 12:1

.i. Facoibh do thir & do thalamh & do coibnesom
657] collaidi & t' athardha n-dilis eram-sa, & eirc isin tir faillsigfet-sa duit.


658] IN Coimdhi fein do-rat an comairle cairdemail sea do chenn na h- irsi
659] foirphthe & na creitme comlaine .i. do Abraham mac Thara, cu ro fhacbad a
660] thir fesin .i. tir Caldea & cu tised dia ailithri isin tir no fhaillsighfed Dia dho
661] i. Tir Tarrngaire. Moysi, immorro, mac Amhrai taisech tuaithi De, in fear
662] ro linad o rath & o deolaidhecht in Spirta Nóimh, is e ro scribh in coibdhe
663] coisecartha tall i n-Genisis in Rechta cu ro maradh do gres oc on eclais in
664] chain chomhairle cairdemail-sea in Coimded fadesin, do Abraham, do erail
665] ailitre fair, co n-epert fris: Exi de terra tua’’

Gen. 12:1

. Facoib do thir & do talmain
666] erum-sa.


667] IS ed scel erdraicighter on Coimdid fein da irail for Abraham facbáil tire
668] Caldea rop athardha dhiles do & toidhecht da ailithre i Tir Tharrngaire
669] ar daigh in mhaithiusa no bhiath do fein de & dia clainn & dia cineadh da eisi.


670] IN fer immorro dia tard Dia in comhairle-sea .i. Abraham, IS esidhe
671] airmither isin scriptur mar athair don a h-uilib iriseachaib, amal deimnighes
672] in t-apstal co n-apair: ‘AS iat meic Abraham iar bh-fir’, ar in t-apstal, ‘na
673] h-uili nos-inntsamhlaighet o iris forbhthi’.


674] IN mhaith didiu ro erail Dia sunn for athair na n-irisech .i. for
675] Abraham, dleghar da macuibh na dhiaid .i. dona h-irisechaibh uile a
676] comhall .i. a tir & a talam, a n-innmhus & a n-airfited saeghulla d' facbail ar
677] in Coimdid na n-dula, & dul{folio 49vb} i n-ailithre fhoirbhthi iarna inn
678] t-samail-som.


679] Ó thrí moduibh immorro to- chuirter na daine co h-aithnius & co muinnterus
680] in Coimded. IS e in cétna modh, gresacht & adhannadh na n-daine on
681] rath diadha co tecait do fhoghnam don Coimdid iar n- deismirecht Phoil &


p.21


682] Antoin manaig & na n-uili manach n-irisech olcena no fhognad do Dia thall
683] is in Eghipt. To-chuirter na daine on mudh thanusti tria proiceptoiribh
684] noemaibh pritchait in scriptur n-diadhai dona dainib iar n- deismirecht Poil
685] apstail
ro pritchai do genntibh co nus-tuc tre lin in t-soscéla docum puirt
686] bethad. To-chuirter dano na daine on treas mudh tre ecentaidh .i. in tan coimeicnigther
687] fria foghnum De tria treabhlaiteibh & tre guassachtaibh báis, no tre
688] deiliugud frisna maithibh aimserdaibh i m-bit, iar n- deismirecht sin popuil
689] Israel
ro comshoi cusin Coimdhe o adhrad idhal & arracht iarna coimeicnigud
690] ona treablaitibh & o na documhlaib fuair cach a cinélaib echtrannaib, amal
691] innister isin scriptuir. Conid da forcell sin at-beir in faid Dauid: O fo-ghebut
692] popul Israel treablaide & guasachta mora not-gessiut & not-aitcet in Coimdhe
693] cu soerad in Coimde iar sin iat o na documlaib sin’’

.


694] Abraham, didiu, cenn na h-irsi foirbhthi & na creidmhe comlaine, o
695] ra greisedh on rath diadha ro comaill an timna ro for-congradh fair on
696] Coimdid .i. do-chuaid i tir Caldea co rainic airm a n-derbailt a athair, &
697] tainic as-side i Tir Tarnngaire.


698] Atait immorro tri h-ernaili o bh-facuibh duine a athardha in tan teit ind
699] ailithri, et ita aen dibh-side arna fagur focraicc o Dhia, & ata a dho ara fagur.
700] Uair tan ann facaibh nech a athardha o curp namá, & ni etarscarann a
701] menma ria pecthaibh & duailchib, & ni sanntaigh sualach na so-ghnimh do
702] denamh. IN ailithri, iarum do- gniter amlaid sin ni fhasann torad na tarba
703] don anmuin, acht saethar & imluadh cuirp co dimhain, ár is suaill a tharba
704] do neoch deirghi a atharda mina derna maith 'na h-ecmais. Uair cid
705] Abraham fein{folio 50ra} is iar bh-facbhail dó a thire dilsi & iar n-etars(c)arad
706] fris iar curp do-rat in Coimdi in comairli so co n-debairt: Exi de
707] terra tua’’

Gen. 12:1

: Ben do cheill budhesta dot tír & dot talmain, & na bidh do
708] menma re h-impódh fris doridhisi. Amal bidh edh at- bereadh Dia fein cu
709] follus re h-Abraham: Imgaibh o churp & o anmain o sunn immach it ailithri.
710] pectha & duailche in tire in ro aitreabuis anallana iar curp, uair is inann
711] do neoch & no aitreabadh ana atharda dia n- indtsamhlaigi bes a athardha ina
712] ailithre, uair nochon ó shet choss nach o coimimluadh cuirp comfhoicsighes nech
713] do Dia, acht is tria denum sualach & so-ghnimh. Feacht aili immorro
714] facbaidh nech a atharda o duthracht cridhi & o mhenmain cen cu
715] facaibh o curp, amal do-cuirethar dona h-oirdnidibh tóchaithiumh a m-bethad
716] ina tiribh fein cu bas ar ros-fastat tuatha & h-ecalsa isna ferannaib

p.22


717] i m-bit, ar mhét a tarbha dhoibh, uair nach ar chollaidecht tairismhighit
718] 'na n-athardha, gebidh a caein n-duthracht greim n-ailitre dhoibh ic on
719] Coimdhi.


720] Feacht aili facoibh neach a athardhai cu comlán o curp & o anmain,
721] feibh ro fhacsat in da apstal dec & lucht na h-ailithre foirbhthi dar' tarrngair in
722] Coimmde mor-maith dia n-ebairt isin t-soscél: Dénuid áirithe dhe so, ár ó
723] uathad co sochaidi ro treicseabhuir orum-sa bar tir & bar coibhnesa collaidi,
724] bur sealbh & bar n-aibhnis saegulla co bh-fuighbhidh a cét coibheis do
725] mhaith uaim-si i bhus isin t-soegul & in betha shuthain tall iar b-fuighiull
726] bratha’’

cf. Mt. 19:29

.


727] IS iat so lucht na h-ailithre com- laine iar bh-fír isa persainn at-beir in faidh:
728] Berim a buidi riut, a Dhe, is ailithre & is deoraidecht dam in soegul iar
729] n-intsamail na sruithe remthechtach’’

cf. Ps. 39:12

.


730] Sochaide, tra, do mhoghaibh dilsi in Coimdhed, itir petarlaic & nu-fhiadnissi,
731] ro comullsat co forbhthi in comairli caen-dutrachtach-sa & for-fhacuibhset
732] a tir & a talmain & a n-athardha & a coibnes collaidi ar in Coimdid na n-dula,
733] & do-chuatar ind ailithre i tiribh ciana comuighthi. Feibh ro comuill &
734] ro fhacoibh a duthchus talmanna ar gradh & uamun in Choimdhedh{folio 50rb}
735] an t-ard-noebh & in t-aird- ecnuidh & in mac togaidi do Dia
736] dia ta lith & foraithmet i n-ecmong na ree-sea & na h-aimsire .i. uasal-shacart
737] innsi Góidel, in choer com- raic ro h-ecradh o thaillnibh & o danuibh ecsamla
738] in Spirta Nóim .i. inti noem Colum Cille mac Feidhlimid.


739] IS ann ceileabrait na Cristaidi lith & sollomun eit- sechta Coluim Chilli,
740] h-i cingtidh Iuin arai laithi mis grene cacha bliadne isin laithi-sea inniu
741] & rl.


742] INdisit h-ecnaidi na n-Góidel ind inbaidh-sin cacha bliadne becan cumair
743] d' foillsiugud shochair & shoerclanndachta Coluim Cille, & dona fertuibh &
744] dona mirbhuilibh diairmhidi do-roine in Coimdhi aire i bhus isin t-soegul,
745] & don fhorbadh & don fhoircenn shainemail do-rat fadeoidh for a rith
746] m-buadhai .i. rochtain co a fhír athardhai & co a dhuthchus fein .i. cu h-aitreibh
747] parrduis i frecnarcus De tre bithu sir.


748] Uasal immorro a ceneol Choluim Cille i l- leth risin soegul uair do cenel
749] Conaill maic Neill ata- comnaic. Toich dó righi n-Eirenn iar n-genelach, &
750] tarcas dó mina leiged uad ar Dhia. Follus cu m-ba mac togha do Dia h-é, ár
751] ro bhatar suithi Eirenn ica thairchetal ríana gheinemhuin.


p.23


752] Do-rairngert cetus sinnser shacart Eirenn Sen Mochta Lugbaid inti
753] Colum Cille bliadain riana gheineamain. Uair fechtus do-lluid a choic,
754] Mac Rith a ainm, & coadh cno ina laimh, co n-ebairt Mochta fris: ‘Ni leam-sa’,
755] ar sé, ‘an ferann asa tucad na cno so: taisigh iat co ti intí asa ferann’. ‘Cuin
756] do-rega se’? or in coicc. ‘I cinn cét bliadne’, or Mochta. No gnathaiged
757] dano Mochta a aigheadh budhtuaid oc ernaigthi. Ro fhiafraighset a
758] muinter dhe cidh ara n-denad sin. Ro raidh Mochta:

    1. 759] Macan gignither atuaidh
      760] ic turcabail na m-bithó
      761] toirithnighed Ere in breo
      762] ocus Alba dhainech dhó.


763] Do-rairngert immorro athair baitsi & forcetuil na n-Goeidel .i. noem
764] Phatraic
, dia m-bui occ bennachad Conuill a Sidh Aedha in tan ro fhuirim a
765] dhi laim for Conull & for a mac, for Ferghus .i. a lamh dhes for cenn Ferghusa
766] & a lam chlé for cenn Conaill. Ro mhachtad Conall sin, & ro fhiafraig de
767] cidh ar ro shamhuigh a lamha amhlaid sut. Ro gabh{folio 50va} Patraic in rann-sa:

    1. 768] Geinfidh macan dia fhine
      769] bidh sai, bhidh faidh, bidh file,
      770] inmhain lespaire glan gle,
      771] na h-ebera imarbhe.
    2. 772] Bidh sui ocus bhidh craibdech,
      773] bidh dalbh la righ na righ-rath,
      774] bidh buan ocus bidh bith-mhaith,
      775] ron-fia in bith-fhlaith dia dhidhnad.


776] Ra thirchan dano Bec mac De dia n-debairt:

    1. 777] Macan Eithne Toebhfhota
      778] sech is bail is bláthugud,
      779] Colum Cillecan cen on
      780] nir' bo romh in ráthughadh.


781] Do-rairngert dano esboc Eogan Arda Sreath co n-ebairt:

    1. 782] Mac beruir do Fhelimid
      783] bidh minn for cech cleir,
      784] Felimid mac Fergusa,
      785] maic Conuill, maic Neill.


p.24


786] Do-rairngert Baide mac Bronaigh a n-uair a eitsichta inti Colum Cille,
787] co n-eibirt ria muintir: ‘Ro genair isinn aidhchi-sea innocht mac n-uasal
788] n-airmheitnech fiadh Dia & daine, & do-ragha sunn i cinn .xxx. bliadne
789] ónnocht. Dá fher dhec a lín, & is e fhoillsighfes mu lighi-sea & toirrnebhus
790] mu relec, & biaidh ar n-aenta in nimh & i talmain’.


791] Amail ro tirchanad o sruithib Eirenn gein Coluim Cille, is amlaid ro fiugradh
792] i bh-fisibh & i n-aislingibh feibh ro fiugrad isin taidhbh-sin tarfas dia
793] máthair .i. dar le brat mor do tabairt di cu rocht o Indsi Modh co Caeir n-Abrocc,
794] & ni bhui dath nat bui ann: co n-acca óglach ind étach thaitnemach cu ruc
795] uaithi in brat isin n-aer, & ba toirsech Eithne dhe sin. Et atar le tainic in
796] t-oclach cétna a dochum doridisi, co n-ebairt ria: ‘A ben mhaith, ni rice a leas
797] bron na toirrse do denam, acht is cora duit subhai & forbhfailti: uair in
798] brat-sa iss ed do-forne co m-bera-sa mac, & bid lan Ere & Alba dia forcetul’.


799] At-connuic dano a ben imthasi aislingi eathaite in aeir & na talman atar le
800] do breith in athair Eithne fo crichaib Eirenn & Alban. Ruc Ethne breith
801] na h-aislingi sin: ‘Berat-sa mac’, ol si, ‘& ro- sia a forcetal fo crich Eirenn &
802] Alban’.


803] Amal ro tirchanad iarum o sruithib Eirenn & amail it-ces i bh-fisibh,
804] ro genair Colum Cille amlaid sin. Gortan dano ainm an inaidh in ro genair.
805] h-I septit Decimbir dano arai laithi mis grene, & dardain arai laithi
806] sechtmhuine.


807] Amra tra in mac ro genair ann sin, mac do righ nimhe & talman. .i.
808] Colum Cille mac Feilimid meic Fergusa meic Conuill{folio 50vb} Gulban
809] meic Neill Naighiallaig. Do Corpraighi Laigen a máthair .i. Ethne
810] Ollmhar
ingen Dimai meic Naei. Baisdter iarum in mac la Cruithnechan
811] mac Ceallaig in t-uasal-shacart, & ros-ail iar- dain arna radh d' ainglib De fris.


812] O tainic tra aimser leiginn dó, luid in clérech co araili faid bui isin tir
813] da fiarfaigi dhe cuin bud choir tinnscetal don mhac. O ro fhegh in faidh
814] in nemh is ed ro raidh: ‘Scribh innosa dho aibghitir’. Ro scribad in aibghiter
815] i m-bairgin & is amlaid do-romailt Colum Cille in bairgen .i. a leth fri h-uisce
816] anair &
a leth fria h-uisci aniar. As-bert in faidh tria rath faitsine: ‘IS
817] amlaid bias ferann in meic-si, a leth fri muir anair & a leth fri muir aniar’ .i.
818] ind Eirinn.


819] Nir' chian iarum, luid & a aidi ar notluic gu Brogach mac Dega cusan
820] esboc do Rathaibh Enuigh a Tír Enna. Ro h-erbadh ria aidi-sium risin clérech


p.25


821] ord sacairt do dhenamh isin inad-sin ar in sollamun. Ro gabh imnaire eside
822] cor' éimidh in salm do rocht do do gabail Misericordias. Gabhuis immorro
823] fer in raith .i. Colum Cille in salm dia raith acht cena ni ro legh-som acht
824] aibghiter nama cosin. Ro morad ainm De & Coluim Cille tresan mírbhuil sin.


825] FEACHT aili luid-sium & a aidi do thoruma dhuine galair. Ic dul doib
826] tria chaillid tuislidh cos in cleirig don carraic, gu torchair co n-erbailt cu h- obunn.
827] Do-rat-somh a cochull fo cinn in cléirig ár ni fhitir nach ina chodlud ro bui.
828] Et ro ghabh for mebhraghadh a aicepta cu cualatur araile caillecha a urleghiunn
829] co rice a reclés. IS ed do-rimhet ind eolaig, mile co leith do beth etarra, et
830] cluinti co menic fogur a ghotha in airet-sin. Tancatar na caillecha iar sin, &
831] fuaratar in clérech marbh ara cinn, & ro raidset ris-seomh dúscad in cleirig
832] doibh. Do-cuaidh-sium acétor docum in clérigh da dhuscud. At-racht dano
833] in clérech a bas la breitir Coluim Cille amail bidh 'na chodlud no beth.


834] IS AND sin ro n-edbair Colum Cille don Coimdid na n-dula & conatuigh teora
835] itghi uadh .i. oighi & h-ecna & ailithri. Do-ratait do na triur cu comlan.


836] CEILIBRAIS iar sin dia aidi, & do-rat in t-aidi deonuchud & bennachtain do
837] co dicra. Luidh iar sin d' foghlaim ecna cusan uasal-shacart .i. cusan esboc,
838] co Finnen Mhaighi Bile.


839] FEACTUS ann teasta fín & bairgen ar Fhinnen oc onn oifriunn. Bennachais
840] Colum Cille{folio 51ra} in t-uisqui cu ro-soidheth i bh-fin cu tart isin cailech
841] n-oiffrinn. Ra morad ainm De & Coluim Cille tresin bh-firt-sin.


842] CEILIUBRAIS iar sin do Fhinnen i Maigh Bile ocus luidh cu Gemmán
843] Maighister
. FECTUS oc denamh aicepta ac German co n-accatur ingin 'na n-dochum
844] oc teiched re araili dun-oirgnid, cu torchuir 'na bh-fiadhnuse gur' bhó
845] marbh. Ro fhuirim Colum breitir n-escaine fair co n-erbhailt fo cedoir.


846] CEILIBRAIDH iar sin do German & luid co Finnen Clúana h-Eraird.
847] Ro fiafraig-sium d' Finnen cia airm i n- dingned a bhoith. ‘Denaid a n-dorus na
848] cille’, ar Finnen. Do-ghní-sium a bhoith, & nir' bó dorus na cilli in uair sin.
849] At-bert-sum cena ro bud h-e dorus na cathrach iardain. Et iss ed ón ro comhailled.


850] FEACHTUS do-mheiled broin gach fer dona h-espocaib arnuair. Aingeal
851] do nim immorro no mheiled do-raith Coluim Cille. Ba h-i sin anoir do-bereadh
852] in Coimdi do-sum ara shochenelaigi seoch cach.


853] TAIDBSI tarfas fechtus do Finden .i. da esca do turcbhail o Cluain
854] Iraird
.i. esca órdhuidhi & esca aircdidi. Luid in t-esca orduidi i tuaiscert
855] na h-indsi .i. cu ro las Ere & Alba de. Luidh an t-esca aircdidi gu ro ghabh


p.26


856] o Shinainn, gur' ro las Ere ar medhon. Colum Cille sin cona rath soceineoil &
857] ecna et Ciarán co taitnemh a shualach & a sho-gnim.


858] CEILEABRAIS iar sin Colum Cille do Finden & luidh co Glais Naiden, ár
859] ro bui coeca oc foghlaim isinn inadh-sin ac Mo Bhi im Chainnech & im
860] Comgall, & im Ciaran. A m-botha fria h-uisqui aniar. Adhaig ann ro beanad
861] in cloc im iarmérghi. Luid Colum Cille don eclais. Lia mor isinn abuinn.
862] Luidh araidhi Colum Cille cona étach trethe. ‘IS calma tecar annsin inocht,
863] a h-uai Neill’! ar Mo Bhi. ‘IS tualang Dia’, ol Colum Cille, ‘in soetar do
864] dingbáil dinne’. Icc tiachtuin doib didiu isin eclais co n-acatar na botha fria
865] h-uisqui anair re comhfhocraibh na h-ecclaisi.


866] FECHTUS ann do-ronad eclas mhor ac Mo Bí. Batar na cleirig ica imradh
867] cia lan bud maith la cach dibh do beth acu isinn eclais. ‘Robo maith leam-sa’,
868] ol Ciaran, ‘a lan do macuib ecalsa{folio 51rb} do tathaighid na trath’.
869] ‘Robo maith leam-sa’, ar Cainnech, ‘a lan do leabhruibh ocum do foghnam
870] do macuibh bethad’. ‘Robo maith leam-sa’, ar Comgall, ‘a lan do shoeth &
871] do ghalar do beth am curp fadesin dom traethad & dom timargain’.
872] Do-raega dano Colum Cille a lan do ór & argut do chumhdach minn &
873] mainisdrech. Ad-rubhairt Mo Bhi na bhudh shamlaid, acht ro bhudh saidbre
874] sámhud Coluim Cille inas cech sámud etir Eirinn & Albain.


875] ADUBHUIRT Mo Bhi re dhaltuibh derge ann inaid i r-rabhutar, ár don- icfad
876] teidm anaithnid ann .i. in Buidhe Conaill. Adubairt dano ra Colum Cille
877] na ro ghabadh ferann cu ro deonuige-som.


878] LUIDH Colum Cille a Cenel Conaill. Do-chuaid tar an abhuinn dianad ainm
879] Biur. Annsin adubairt-sium: ‘Bir fri fochaide’; & ni luid in teidhm secha
880] sin, et is firt bithbeo beous sin, ar cech teidhm acht co tiagur tairis ní lean
881] secha sin tre breithir Coluim Cille.


882] LUID iar sin do Daire re dun Aeda meic Ainmirech: as eside ba for
883] Eirinn in tan sin. Ro idhbair in ri in dun-sin do Colum Cille. Roob-side fo bith
884] timna Mo Bhi. Ac toidecht immorro dó as in dun amach con-ric fria dís
885] do muntir Mo Bhi, & criss Mo Bhi acu dho-som, & deonugud ferainn do ghabáil
886] iar n-ec Mo Bhi. IS ann adub- huirt Colum:

    1. 887] Cris Mo Bhi
      888] nipdar simne imm lo:
      889] nír' h-osglad um shaith,
      890] nír' h-iadhadh im ghó.


p.27


891] Gabais Colum Cille iar sin dún Aeda & fothaighis eclais ann co bh-fertuibh
892] imdha do denum innti.


893] FEACHTUS ann ro fhaidh-sium a manchu isin chaillid do bein caelaig do
894] cumhdach eclasi acu i n-Daire. IS ann ro boingedh, a bh-ferunn araili oglaich
895] ba comhfhocraibh don eclais. Ba tocradh do-sidhe in fidhach do bein ina
896] fherann cin deonugud dó fein. O ra-chuala Colum Cille inní-sin do-raidh re
897] mhuinntir: ‘Beridh lógh a fhidhaich dó do gran eorna, & cuirid isin talmain’.
898] Do-chuaidh immorro tar medhon samhraid in tan sin. Rucad iar sin in gran
899] don oclach. Ro lai-side isin talmain. Ro fhas cur' bó abuidh am lugnasadh.


900] FEACHT do-sum a n-Daire do-breth leanamh bec cuigi da bhaisded{folio 51va} .
901] Ni raibhi uisce i comhfhocus do, co tard-som sigin na croiche tarsin carraic
902] bai na fhiadhnaisi, cu ro mhuidh tobar uisce eisdi & gur' baisded in leanamh as.


903] FECHTUS do-sum n-Daire, no imraideth dula do Roimh & do Iarusalem.
904] Luidh-sium fechtus iar sin a Daire cu Toirinis Martain, co tuc in soiscél bai for
905] Martain cét bliadne i talmain, co nus-facaib i n-Dairi.


906] MOR, tra, do fertuibh & do mhirbhuilib do-roine Dia ar Cholum i n-Dairi.
907] Ro char-som cu mor in cathraig sin, co n-ebairt:

    1. 908] IS aire caraim Dairi,
      909] ara reidhi, ara ghlaini,
      910] ár is lomlan aingeal bh-finn
      911] on chinn co ric araile.


912] Fothaigidh iar sin Raith m-Botha. Annsin ro thodhuisc-seomh in soer
913] iarna bhadhadh a linn in muilinn.


914] FEACHT ann i Raith Bhoth, teasta socc ona mhuinntir, cu ro bennach-som
915] lama in meic bhic boi 'na fharrad, Ferghna a ainm, co n-derna sidhe in soc; &
916] ba h-eoluch n-gaibnechta h-e o sin amach trena bennachad-som.


917] LUID iar sin for cuairt co righ Tefa, co tard sein do an t-inad danad ainm
918] Dermach iniu, et do- roine recles ann. A n-Dermhuigh dano tuctha ubla serbha
919] dho-som, cu ro bhennach iat comdar soimhillsi.


920] IS o Dermhaig ructha uadha-som claidhiub senta do Cholman Mor
921] mac Diarmada. IS e rath ro bui fair na h- apladh nech ina freacnarcus, con-atuich
922] iarum araili duine bui a n-galar in claideb. Tucad do cu m-boi oca.
923] Bliadain tra don claideb oca sech nír' bó beo, nír' bo bó marbh in airet-sin.
924] Co rucadh in claideb uadh iar sin co n-erbailt fo cétoir. IArsinní tra ro bheannach-som


p.28


925] Dermach, et for-facuib coimeduidhi da muintir ann Cormac
926] u Liathain.


927] LUID-SIUMH iar sin co h-Aed Slaine mac n- Diarmada. Taraill cusin maighin
928] risa raitter Cenannus inniu. Dún rig Eirenn eisein in tan sin .i. dun Diarmada
929] meic Cerbhuill. O ra fhuirig didiu Colum Cille in dorus in duine do-ghabh
930] for tairchetul in neich do-biad don baili iardain,{folio 51vb} co n-ebairt iar sin
931] fria Bec mac n-De .i. faidh Diarmada meic Cerbaill:
932]

    1. A Bhicc an, innisi dhamh, & rl.


933] Ro raidh Bec:
934]

    1. Cleirigh fileat for ar lar, & rl.


935] Toirnidh iarum in cathraig, & bennachais h-i do leir, et adubairt ro bad h-i
936] congbhail budh airdi no bhiadh aca isna talmandaibh gen gub innte no beth
937] a eiseirghi. Oc denam na faitsine sin do-som do-rat a agaid siardhes, &
938] ro fhaitbeasdar cu mor. Ro fhiafraig Baithin fath na foilti. ‘L. mac bethad’,
939] ar Colum Cille, ‘gheinfes i n-aen-oidhchi don Coimdhi isinn imarach so thiar’.
940] Grafann Cille Scire ro thircan annsin feib ro comuilled iardain. Dair mhor
941] immorro foa raibhi Colum Cille cein ro bai isin maigin sin ro mhair cusna
942] h-aimsera déidhincha cu tor- chair tria dheilm n-gaeithe moire, co ruc araile
943] duine ní dia rúsc do coirtedh chuaran. O ra ghabh immorro na cuaranu uime
944] ro benadh o claime o bhonn co a bhaithis.


945] LUID-SIUMH iarum co h-Oedh Slaine co n-derna faitsine do, co n-ebairt fris
946] ro bad slan saeghlach acht munbhat finghalach. Da n-derna finghal ní bhia
947] acht ceathra bliadni i m-bethaid. Ro shenastar dano cochall do, & do-raidh
948] nat gonfaithi cein no beth in cochall uime. Do-roine immorro Aed Slani
949] finghal tar breitir Coluim Cille for Suibne mac Colmain i cinn cethra m-bliadan.
950] Luid-sium for fecht: dermatus a chochull: marbhtar isin lo-sin.


951] FOTHUIGIUS Colum Cille cealla imda i m-Breaghaibh, & facbhus sruithi &
952] minna imda inntibh. Facbus Ossene mac Ceallaig i Cluain Mor bh-Fer
953] n-Ardai
. Luidh iar sin do Mainistir. IS ann sin ro ben a bachall-som risinn
954] arradh n-glainidhi fris ro freasghabh Bóiti docum nime, cu clos a foghar
955] fon cill uili, et ro fhoillsigh lighi m- Boiti & do-rinne amail do-rarngert Báide
956] fadhesin i l-lo a eitseachta. Ba mor, tra, do cheallaib do- thorainn-sium & do
957] leabraibh ro scribh .i. ccc. ceall & .ccc. lebur. IN leabur ro scribhadh a
958] lamh, cidh foda no beth fo uisce ni báitte cid aen-liter ann.


p.29


959] Fothaighis eclais i Recrainn airthir Breagh, & facbais Colman deochan
960] innti. Fechtus{folio 52ra} batar isin eclais sin Colum Cille & Comghall &
961] Cainnech. As-bert Comgall co n-dernad Colum Cille idhpairt cuirp Crist & a
962] fola 'na fhiadnusi. Do-roine Colum umuloid doibh ime sin. IS ann at-connaic
963] Caindech colomna teinntidhi os cinn Coluim Cille cein ro bai oc onn
964] edhpairt. Ro indis Cainnech do Comgall sin, & at-conncatar diblinaibh in
965] colomna. Fothaighis eclais isin inad ita Sord inniu, & facbus fear sruith
966] dia muintir ann .i. Finan Lobur, & facbus an soiscél ro scribh a lamh fadesin.
967] Toirneas dano an tiprait danad ainm Sord .i. glan, & senais crois. Uair ba
968] bes do-som crosa & polaire & tiagha leabur & aidhme eclusdai arcena do
969] denum.
Senais immorro ccc. cros & .ccc. tiprat & .c. polaire & .c. bachall &
970] .c. tiagh.


971] LAA n-oen bui Colum Cille & Cainnech for bru mara. Bui anfadh mor
972] forsin fairrce. As-bert Cainnech fri Colum: ‘cid chanus in tonn’? As-bert
973] Colum: ‘Do munter-sa bai i n-gabhudh anallana forsin bh-fairge co n-erbhailt
974] aen dibh, & dos-bera in Coimdi cucainne isin maduin imarach isin purt-sa
975] i tam’.


976] FEACHT do Bhrighid oc imthecht Churrig Life. O 't-connaic in noemh-ogh
977] in magh aluinn scoit-shemrach 'na fiadhnuse, is ed ro raid aice 'na menmain,
978] da mad le comus in muighi co n-idhberad don Coimdid na n-dula. Ra foillsiged
979] do Cholom Cille & se 'na recles i Surd, co n-ebairt o ghuth mhor:
980] ‘As inann di oc on Coimdid & comad le fein do dilius an ferann do
981] idbair dhó’.


982] LUID Colum iar sin cu Laighnib co farcaibh cealla imda iarna bh-fothugud
983] leo im Druim Monach & im Maen & cealla imda aile.


984] LUID iar sin cu Cluain Mac Nois cusinn imainn do Chiaran lais, uair
985] do-ríni molta imda do muntir Dhé, amail ro raid an file:

    1. 986] Soer tri coecca uaisli ina gach apstal,
      987] at lin ferta fér,
      988] aill tri Laidin dobasoebail,
      989] aill
      tri Gaeideilg, cain in scel.


990] IS a Cluain immorro do-luidh mac bec 'na dhocum-somh cur' thall
991] brotairne beg da etach cen airiugud dó. Ra foillsiged{folio 52rb} o Dhia
992] do Cholum inni-sin, & do-rarrngair don mac cu m-ba sui & comad craibhdech.
993] Et iss e Eirnin Cluana Deocra insin.


p.30


994] LUID Colum iar sin i crich Connacht for cuairt procepta gur' fhothaig
995] cealla ile & congbala isin coiced sin im Es Meic Eirc & im Druim Cliabh,
996] & facbhais acu in bachaill do-rine fesin.


997] LUID Colum dar Es Ruaid, & fothaigis cealla ilarda la Conall & la
998] h-Eogan, & fothaigis eclais a Toraigh, & facbais fer sruth dia muintir innti
999] .i. Ernine.


1000] O ROLA Colum cuairt Eirenn uili, & ro shilasdar iris creidmhe, & ro baisd
1001] sloigh imda, & ro fhothaig cealla & con- gbala, & ro fhacaibh sruithi & minda &
1002] mairtire inntibh, tainic iar sin for a menmain an cinnedh ro cinn o thosach a
1003] bethad, techd a n-ailithri. Ro imraith iarum dul tar muir do procept bréthre
1004] De do Albanchaib. Luidh iarum for fect .xlu. bliadne do inn Alpain .lxxuii.
1005] m-bliadne a aeis comhlan. IS e immorro lin do-chuaidh .i. xx. espoc, .xl. sacart,
1006] .xxx. deochan, .l. mac leighind.


1007] LUIDH iarum fo sheol shoinmech cu rocht an t-inad danad ainm h-Í
1008] Choluim Cille
aníu. Adaig cingcdise is i immorro ro-siacht. Tangadar da
1009] espoc batar isin tir do ghabhail a lamha ass. Acht ro fhaillsigh Dia do
1010] Colum Cille napdar esbaic iar bh-fir, conad aire sin for-fhacoibhset an indsi
1011] o ro indis a tinnrum n-dilius & a tuirthecht. Adubhairt Colum Cille rea
1012] muintir: ‘IS maith dhun ar fremha do dul fon talmain sunn’, & do-raidh:
1013] ‘As cead duib nech eicin uaibh do dul fon talmain sunn, no fo h-uir na
1014] h-innsi-sea, dia coisecrad’. Ad-racht suas Odran erlathad, & is ed adubairt:
1015] ‘Diam-gabthasa’, ol se. ‘As errlam leam sin, a Odhrain’, ar Colum Cille.
1016] ‘Rat-fia a logh. Ni tibirter idge do neoch icom lighi-se minab fort-sa iarfaigter
1017] ar tos’. Luid iarum Odran docum nime. Fothaigis Colum eclais aice iar sin.
1018] Tri .l. ri teoir a máinchine aici-sium in h-I, & .lx. ri achtail, amail adubairt
1019] in file:

    1. 1020] Amhra ocbhudh bai in h-I,
      1021] tri cóicait a mainchini,
      1022] ima curchaibh iar sin ler,
      1023] oc imram tri fichit fer.


1024] O ro fothaig Colum Cille{folio 52va} h-Íí, luidh for cuairt proicipta fo
1025] Albain & Bretnu & Saxanu, & dos-fuc docum n-irsi & creidme iar bh-fertuibh
1026] ile & iar toduscud marb a bás. Bai immorro araili duine isin tir dia
1027] ro pritcha Colum Cille co ra creit cona muintir uili don Coimdid. Ba formut
1028] la Demon inni-sin, cu ro ben-se mac in duine út o galar thromm, co n-erbhailt de.


p.31


1029] Ro badar na gennti og ecnach Crist & Choluim Cille. Luid Colum iar sin
1030] a n-ernaighthi dicra co Dia, co ro dhuisich in mac a bas.


1031] DIA m-BAI Colum i n-araili laithi ic procept dona sloghuibh, luid arali
1032] duine tar an abhuinn bui i comfhocus doibh, ria m-beith oc eisdecht re
1033] m-breitir n-De. Nos-benann in naithir h-e isinn usqui & nos-marbhunn fo cétoir.
1034] Do-beruir in mac i bh-fiadnusi Choluim. Dos-beir-sein crois dia bhachaill dara
1035] bruinne co n-erracht fo chedair.


1036] GALAR trom tainic dia thimtirid-seom .i. Diarmait a ainm, co n-erbailt,
1037] co n-derna-som ernaighthi leis cu ro thodhuisc a bas. Et ni nama acht ro chuinigh
1038] soegul .uii. m-bliadne do dara eis bud- hesin.


1039] FEACHT ann tainic Cainnech uadha-somh a h- I. Dermatais a bhachaill tair.
1040] In tan tainic ille fuair a bachaill ara chinn abhus, & léne Coluim Cille maille
1041] ria .i. cuid Cainnigh sin dia rachall-som i, et is airi do-righne-sium sin ár
1042] ro-fhitir cur' bho comfhocraibh dia eitsecht.


1043] LOISE mor tainic do-sum fecht an h-I. Ro fiarfocht de-sium fath na loisi.
1044] ‘Tene Dhe do nim’, ar eisium, ‘tainic for teora catracha isin Etail, cu
1045] ro marbh teora mili d' feruibh cenmotat mna & macu & inghena’.


1046] GAIRM ro-chuala sum fechtus a purt h-I. Ann sin at-bert-sum:

    1. 1047] Bachlach 'san purt
      1048] cona bachaill 'na chrob,
      1049] do-aidhlebha mh' adhaircín,
      1050] do dhoirtfe mo dhubh.
    2. 1051] Tairnfidh-som sis
      1052] d' innsaiged mu pháx,
      1053] is benuidh fria mh' adhaircin,
      1054] nos-faicebha fass.


1055] FEACHT n-aill do Colum for-facbhudh h-e ag bruith mairt do mheithil.
1056] Bui athlaech d' feruibh Eirenn .i. Mael Umha mac Baedain. Ro fiafraig
1057] Colum Cille cia meit a loingthi in tan ba oclaech? ‘In tan baam oglach’, ol
1058] Mael Umha, ‘no chaithinn mart meth am shaith’. Ro for-congair Colum Cille
1059] fair cu ro thoimled a shaith{folio 52vb} . Do-roine Mael Umha airesium sin.
1060] Ro chaith in mart uile. Tainic Báithin iardain & ro fiafraig in ba h-errlamh
1061] in esair. Ro fhor-congair Colum for Mael Umha cnamha in mairt uile do
1062] timarcan ind oen-bhaile. Do-ronad amlaid. Bennachais Colum na cnamha,
1063] & ro bai a n-uili fheoil impuibh co rucad don mheithil.


p.32


1064] FEACHT do Cholum Cille i mís Mái luidh d' fios scel na n-airemhon
1065] i tuaisciurt na h-indsi. Ro bhui ica comdhidnad & ica forcetul. ‘Maith’, ol se,
1066] ‘fon caisc do-chuaidh i mís Aipril, is ann sin do-bail dam-sa thecht docum nime.
1067] Acht nir' ail dam bron na toirrse duibh-si iar bhur soethar, conadh aire sin
1068] ro anass acuibh o caisc gu quingcigis’. O ro chualatar na manuigh na briathra-sin,
1069] roptar toirrsigh co mor.


1070] RO-SSOI tra iar sin a agaid siar, & at-bert, ‘Ro bhennacha in Coimdhe
1071] an innsi cona h-aitreabhthaib’, & ro innarbu loiscinn & natracha aisdi. O ra bennach
1072] immorro an innsi, tainic da recles. Nir' bó cian iarum tancatar
1073] cricha na saboidi & tosach in domnaig, et o ro thocuibh a rosc a n-airdi táinic
1074] loisi mor dia ghnúis & agaid, & at- conncatar na braithre sin. Aingel De
1075] immorro tarasair ann sin os a cinn.


1076] LUID-SIUMH iar sin do bennachad in t-sabhaill et at-bert fria Diarmuid co
1077] n-escomluifedh adhaig domnuigh docum nime. Ro shuidh iar sin an senoir
1078] airmitnech .i. Colum Cille for or na conaire; air tainic scis do, ger' bhó gairit
1079] a uidhe, áir .lxxuii. m-bliadne a aes in inbhaid sin.


1080] LUID a dhochum in gerran do-bui occ na manchuibh annsa n-inis, & cíidh
1081] a n-ucht in cleirig cor' bo fliuch a etach. Ro triall in fos .i. Diarmuid
1082] innarba in gerrain uadh. ‘Leicc dhó, a Diarmait’, ol Colum Cille, ‘gu
1083] n-derna a dhaethain der & toirrse acom cháinedh-sa’.


1084] IS LIA tra tuirium & aisneis a n-do-roine Dia do fhertuibh & do mirbuilibh
1085] isna talmannaibh ar Colum Cille, uair ni fil nech co n-icfedh a thuirium co leir
1086] acht mina thisadh a ainim fein, no aingel do nimh dia n-aisneis. Conadh lor,
1087] didiu, duin so do thabairt ar dheismerecht.

{folio 53ra}


1088] Ní ro geinir tra do Goidelaib gein bud uaislea, na bud eaccnaide,
1089] na bud soiceineilce inás. Ni tainicc dib araile bud bec- cda, na bu umla, na bu
1090] inisle. Mor eim an inisle do Colom Cille conad é fein do-benad a n-iallacranna
1091] da manchuib, & conad e do- indmad doib. Do-beiread a cuid arba go menic ara
1092] muin don muilend & no meiled, & do-beired lais dia toig é. Ni geibed lin na
1093] olonn ria cnes. No comruicced a taeb ria h-úir nocht. Coirthe cloiche
1094] no bid fo a cind do fhrithadart, & ni denad cid do codlad eitir acht airet no bidh
1095] Diarmait a dalta ag rádh tri caibdel don Biaid. Atraiged fo cedoir iar sin,
1096] & do-gnith gol & basgaire amail máthair buid ag cained a h-aein-mic. No geibed
1097] na tri coécta a n-gainem na traga ria-siu no turccbad grian. ISin lo immorro
1098] no athaiged na tratha. No idhbrudh corp Crist & a fhuil. No pritchadh


p.33


1099] soiscelu. No bhaisted, no choisecrad. No iccad clamhu & dullu & bachacha
1100] & oes cacha tedma arcena, & no dhuisced marbhu.


1101] O THAINICC gusna déidhenchuibh do Colum Cille, et o ro benadh clocc
1102] iarmerghi adhaigh domnaigh cingcdhighisi, luid-siumh ria cach docum
1103] na h-ecailsi, & do-roine slechtain & ernaighthi dhicra iconn altóir. Ro lín
1104] in tan sin soillsi ainglecdha in eaclais uime da gach leith, & ro fhaidh ann sin
1105] in sruith airmhitnech a spirut dochum nime i subhai & i bh-failte mhuinteri
1106] nimhe. Ata immorro a chorp i talmain abhus cu n-anoir & cu n-airmhitin
1107] o Dia & o dhainibh, co bh-fertuibh & co mirbhuilibh cech laithi. Et gidh mor
1108] a anoir coleic bidh mo a n-dail bratha in tan taitnebhus amail ghrein
1109] nemh-thruailnidi a chorp & a anum.


1110] IS ann, immorro, bias in mor-ghloir sin & in mor- innocbhail do-somh,
1111] a n-aontuidh naoi n-gradh nimhe na tairmdhechatar, i n-aontuidh apstal &
1112] deiscibul Íssu Crisd, i n-aontuidh deeachta & daenachta Mheic Dé{folio 53rb}
1113] isin n-aentuidh is uaisli cech aentaidh, i n-aentaid na naemh-trinoidi uaisli
1114] airmhitnighi .i. Athair & Mac & Spirut Noemh.


1115] Ailim trocuire Dhe uilechumachtuigh tre impidhe noemh Choluim, co rosium
1116] uile in aentaid sin. Roissem, ro aitreabhum, in saecula saeculorum! Amen.


p.34