Corpus of Electronic Texts Edition

Bethada Náem nÉrenn (Author: Unknown)

Life 4

p.44

Betha Brenainn Clúana Ferta

i

BEATUS UIR QUI TIMET DOMINUM; IN MANDATIS EIUS UOLET NIMIS’’

Ps 111.1

Is fechtnach firenta, & is find-beathach foirbhthe, an fer forsmbí eccla & imuamhan an Coimdhedh cumhachtaigh, & occobhrus go dermair timna & foircetal Dé do chomalladh, amhail luaidtir h-i canoin pettarlaici & nua-fhiadhnaisi. Sochaidhe tra do uasal-athrachaibh, & do fhadhibh & do apstalaibh an Coimdedh na n-dula frissi n-debrath i fetarlaic & i n-núa-fhiadhnaise ind aitescc sa, a m-beith fechtnach, firían, foirfi ar accobhar & ar ailccius na tiomna & ind foircetail diadha do chomhallnadh, & run eccla in Coimdedh co foirfi ina c-cridibh, & ina menmannaibh, cin scrutain aile acht madh sin nama.

Oen iaramh din lucht sain inna h-ua b-finn-bfegtach b-fechtnach sin i n-nua-fiadhnaise, inti dia t-tá lith & foraithmet i n-decmaing 'na ree-si .i. a seised dec do mi Iuin .i. Brenainn mac Findloga. Cend creidme & crabaidh urmóir in domain inti noemh Brenainn amail Abram n-irisech; salm-cetlaidh primh-fathachdai amail Dauid mac Iase; eccnaidh dersccaighthi amhail Solamh mac Dauid; rechtaidh cedach amhail Moysi mac Amra; tindtadach tidhlaictech amhail Cirine; indtlechtach amhra amhall Augustin; mór-leignidh primh-coitchenn amhail Origon; og é amhail Eoin bruinne-dalta an Coimdedh; súisccélaidhe é amhail Mathae; forcettlaidh é amhail Pol; primh-apstal cendais dilgadhach é amail Pettor; ditrebach é amhail Eoin m-baubtaist; {folio 224b} tractaire e amhail Grigoir Roma; tectaire trebhar amra mara & tire h-e amhail Nóe isind airc, uair amail ro thoccaib Noe inn airc, uas tondghar na dílenn i n-airde, is amhlaidh sin toiccebus Brenainn mac Findlogha a manaigh & a muinnter i n-airde os tene brátha, co na ria céo, no crithir, na dé iatt tre cumachtaibh & cáen-crabudh Brenainn meic Findlogha.

I n-aimsir Oengusa meic Nat Fráich, righ Muman, is ann ro genair inti naemh Brenainn. Do Chiarraighe Luachra dó .i. do Alltraighibh Caille do shundradh, don fior shoer shoicenelach craibhdech irisech, do athair ind fir-sin .i. Findlogh. Is amlaidh do batar an lanamhain sin h-i smacht & h-i coblighe dligtigh do riaghail espoicc Eirc. At-connairc dano mathair Brenainn aislingthi riasiu ro genair Brenainn

p.45

Araile fer mor-saidbir occa m-boi a aitreabh co fatta o thigh Findlogha .i. Airdi mac Fidhaigh. Tainic priom-faidh na h-Erenn co tech ind Airdhi-sin meic Fidaig .i. Becc mac De eissidhe. Iar sin ro imchomhairc Airdhi: ‘Cidni as nesa duinn anosa’? At-rubhairt Becc mac De fris: ‘Geinfidh do rí díles diongmála fein anocht etratt & bochna; & bidh sochaide do rioghaibh & do ruirechaibh aidhéorus de, {folio 225a} & berus leis dochum nimhe’.

Isin oidhche-sin geine Brenainn, ruccattar tricha ferbu .i. bo tricha láegh do Airdhi mac Fidhaig; & boi occ iarraidh an tighe ina ruccadh in naoidhe becc; & fuair tech Findlogha, & in naidhiu ann, & ro shlecht co duthrachtach 'na fiadnaisi, & ro edhbair an trichait loiligh cona triochait laegh dó. Ocus ba h-í sin ced-almsa Brenainn. Iar sin tra ro gabh an bruccaidh an mac ina laimh, & at-bert: ‘Bidh dalta damh-sa so’, ar sé, ‘tria bithe’.

From this point to div42 infra inclusive, the division and numbering of the chapters have been altered in the MS., in some cases more than once. I have restored the original divsions and numbers, as the only way of obtaining a consistent series.

Ocus Mo Bí a chéd-ainm ar tús ó thuistigibh. Is annsin ro fherustair braen find fair .i. dona nemhdaibh, co ro líon an fheorann é. Conidh de sin ba Braen-find .i. Brenainn a ainm o sin amach. Find immorro do radh fris, ar ba find ó churp & ó anam uile é.

Iar sin ro lingestair tri muilt as in tioprait in ro baistedh, conidh iatt-sin feich baistedha Brenainn.

Iar sin ron uccsat a muinnter leo hé, co m-bói {folio 225b} bliadain occa aga altrom. A c-cinn bliadhna iar sin rucc epscop Eirc h-e for ammus a muimi féin .i. co h-Ite; & boi bliadhain occ Ite. Tucc an chaillech gradh dermair dó, uair at-chídh timtirecht na n-aingel uasa, & rath an

p.46

Araile la immorro ro fiarfacht Íta dó: ‘Cidh do-gní failte duit a náidhe noebhdhai’? or si. At-bert-somh iar sin: ‘Tusa’, or se, ‘at-chim occ labhra frim coidhche, & ogha imdha díairmhe aile amhail tusa, & iatt ocum altrom as cech laimh di araile’. Anggil immorro i n-delbaibh na n-ogh battar annsin.

Iar sin ro legh Brenainn occ espucc Eirc a c-cionn a chuicc m-bliadne; & ba fada le h-Itae a beith ina feccmais. 'Ar sin immorro ro legh a salma; & ni raibhe loim no blechtach oc espucc Eirc an tan-sin, uair ní ghabadh almsana o nech acht o bheccan do dháoinibh riaghalta. Tarla do Brenainn laithe n-áen a beith occ iarraidh lomma for a oide. ‘Is tualaing Dia sin’, ol espocc Eirc. Iar sin no ticcedh agh allaidh gach lái do t-Sleibh Luachra cona laegh lé, co m-blighthea do-samh h-í; & no theiccedh a h-oenar gusin sleibh cetna iarttain.

Is annsin bai Bríg ingen Findlogha ina fharradh, deirbhsiur dó, & ba dermair med a gradha fuirre, ar ba follus dó timthirecht na n-aingeal uaisti. Ocus ro fegh gnuis a h-oide & at-connairc amail ruithin gréine samhrata é. 8 Marta, 1629.

Araile la do espucc Eirc ag dol do procept {folio 226a} breithre Dé. Luidhis Brenainn lais isin carput. Is annsin roptar slana a dheich m-bliadhna do Bhrenainn. Faccabar a aenar Brenaind isin carput iar n-dol don cleirech don procept. Suidhis Brenainn isin carpat, & h-é occ gabhail na salm a oenar. 'Ar sin tra ticc inghen occ do chenel ríoghdha gusin c-carpat. Sillis fair-siumh, & fegaidh a ghnuis ro-álainn. Fobrais leim cuicce isin carpat fo chettoir, & a cluiche do denamh fris. Is annsin atbert-somh: ‘Imtigh dot tigh’, ar se, ‘& cidh rot-tucc ille’? Ocus gabaidh ialla an charpait ina laimh, & gabhaiss for a sraigledh, co raibhe occ caoi co riacht co h-airm i r-raibhe a h-athair & a mathair .i. an ri & an rioghan.

Impaidhis iar sin espocc Eirc, & gabaidh for inchrechad a dhalta co mór, & for a cairiucchad go ger im bualadh na h-oighe neimh-eillnighthe. ‘Do-gen-sa aitricche isin n-gniomh-sin’, ar Brenainn, ‘& abair-si frim h-í’. ‘Tair isin úamaidh so co mattain’, ol espocc Eirc, ‘& bí att oenar innte ceín co tora sa cuccat amarach’. Iar sin suidhis Brenaind isin uamaidh, & bói oc gabhail a psalm & a iommann molta don Choimdhe innte. Airisis tra espocc Eirc h-i f-farradh na h-uamadh ag eistect fri Brenainn gan fios do Bhrenainn.

Ro closs tra foghar gotha Brenainn ag gabhail a psalm mile

p.47

Araile la battar occ imtecht forsan sliccidh .i. Brenainn & easpocc Eirc. Teccaimh oen-occlach ina cuidechta forsan sliccidh. Teccmaid immorro na naimhdi batar occa-sidhe doibh .i. morfeisiur laech. Gabhais eccla co mor rempu h-e, & at-bert: ‘Mairbfitt sutt meisi anosa’, ar se. ‘Eircc for sccath an choirthe cloiche útt’, ol Brenaind, ‘& sin tú for a sccath’. Do-gní-siumh amhlaidh sin, & toccbaidh Brenainn a laimh fri Día d' ernaighthe co ro saertha an t-occlach.

Iar sin teccait na naimhde gusin coirthe, & benaitt an coirte ina tháebh, & faccbaitt in cloich iarna dichendadh, & beiritt an cionn leo a riocht cinn a namat; & maraidh fós an cloch-si isin lucc cetna. Conidh amlaid sin do-rinne Brenainn duine don chloich, & cloch don duine. ‘Dénaidh aitricche’, ol espocc Eirc friu, ‘uair cend na cloiche fil accuibh, & do imthigh bhar namha féin imlan uaibh’. Do-gniat iar sin aitricche n-dermair fo ríaghail espoicc Eirc ó sin amach.

Iar f-foglaim immorro na canoine fettarlaice & nua-fhiadhnaisi do Bhrenainn, dob ail leis riaghail naomh Erenn do sccriobadh & d' foglaim. Cettaighis tra espocc Eirc do-somh dol d' foghlaim na riaghla sin, ar ro-fhittir gurab ó Dhia ro boi an chomhairle-sin do-somh. {folio 227a} Ocus at-bert espocc Eirc fris: ‘Tair arís cuccam-sa, & na riaghla-sin lat, co n-gabha tu gradha uaim-si’.

Iar n-dola do-somh do accallaimh a muimmi .i. Itea, issedh at-bert-si an céttna friss .i. riaghail noemh Erenn d' foghlaim. Ocus at-bert fris: ‘Na dena foghlaim ag mnaibh na acc oghaibh; & na derntar h-écnach fríu. Imtigh si’, ol si, ‘& teiccemaidh laech suaitnidh soicenelach duit for an slicchid’. Ecmaing dano ba h-e Mac Lenin in laech-sin.

Iar n-imtecht immorro do Bhrénainn teccmaidh Mac Lenin dó. ‘Déni atricche’, or Brenainn fris, ‘uair ata Dia agat togairm, & bid mac diles dó o so amach tú’. Impoidhis iaram Colman mac Lenin dochum an Choimdhedh iar sin; & cumdaigther ecclas lais iaramh fo chéttóir.

Iar sin ro-siacht Brenainn crioch Connacht fo clú araile fhir craibhdigh boi innte .i. Iarlaithe mac Loga, meic Treoin, meic Féicc

p.48

At-bert Brenainn friss: ‘Dentor carpott núa lat’, or sé, ‘uair is senoir tú; {folio 227b} & eirigh inn for an slicchid, & cibe ionad a meabhaidh da fertais an charpaitt, as ann bhías h' esérghe, & sochaide ele immaille frit’. Iar sin tra téid an senóir isin c-carpatt; & ní fada do-chuaidh, an tan ro mheabhaighset feirtsi in charpaitt edh natgairitt etturra; occus is e is ainm don ionad-sin, Tuam da Ghualann.

Iar f-faccbháil Iarlaithe annsin, gabhais Brenainn roimhe fo Magh n-Ái. Teccmaidh immorro aingiol dó forsan sliccidh, & isedh at-bert friss: ‘Scriobh’, ar se, ‘briathra in chrabaidh uaim-si’. Scriobais Brenainn a gion an aingil ina h-uile ríacchla na noemh-eccalsa, & maraid fós na riaghla-sin h-uile.

In tan tra battar oc imtecht Maighe Ái, at-conncatar in fúatt, & duine marbh ind; & a charaitt occa cháoinedh. ‘Tairisnighidh isin Coimde’, ol Brenainn, ‘& bidh beo an duine fil accaib’. Iar n-denamh immorro ernaighthi do-somh, eirgis an t-occlach, & beraitt a muinnter, leo h-é co f-fóilti n-dermáir. Iar sin tra gabaitt cách occ fégadh Brénainn co mór, & beraitt leo h-e co dú i m-bói ri an moighe-sin; & tairccis an ri ferann dó in bhail i n-badh ail lais; & nír gabh Brenainn sin uadha, úair nirb áil leis beith isin maighin-sin.

Iar sccribenn tra riaghla na náemh cona m-besaibh, & cona c-crabhadh do Brenainn, impois co h-espocc Eirc doridhisi, & gabhais gradha uadha.

Is annsin ro chuala-somh isin t-soisccel: Qui relinquit patrem et matrem aut sororem, centuplum in presenti accipiet, et uitam eternam possidebit’’

Matt. 19:29

{folio 228a} Is iar sin tra ro fhás gradh dermair don Choimdhi ina chridhe-siumh, & ba h-ail lais a thír & a thalamh, & a thuistidhe & a athardha d' fagbáil. Ro thothlaigh go duthrachtach for in c-Coimdhe co t-tardadh talamh n-deirrit n-edarsccarta ó dhaoinibh dó.

Ocus is ann tarla do Bhrenainn a bheith in uair-sin isind ionadh

p.49

Ocus 'ar radh na c-comráitedh-sin doibh, do t-ionnsgain an t-occlach sccela oiléin d' áirithe do innisin do. Ocus assedh adubairt. ‘Do bi mac accam-sa dárb ainm M'ernócc, & do theich uaim, ionnus narb ail leis beith i n-aen-ionad frim. Ocus fúair oilén a b-foccus do shlíabh airithe díar bho comhainm Sliabh na Cloiche. Ocus aimser fada ina diaigh sin, ind uair do foillsiccedh dam-sa go m-biadh móran do mhancaibh aicce, & co foillseochtaoi miorbaile iomdha trid, do-chuadhusa ar cuairt cuicce, & mar do badhus uidhe trí la dom sliccidh 'na ghar, tainicc cona braithribh im choinne, uair do fhoillsigh Día dó mo rochtain cuicce’.

‘Ocus 'ar n-dol dochum an oilein duinn, tangattar na braithre chuccainn as a selladhaibh amach, amail saithe bech; & ger sccáilte {folio 228b} ind aittrebh-sin, do ba nemh-sccaoilte a c-conuersaid, & a c-coccús, & a n-gradh. Ocus ni raibhe do bhethaid aca acht ubhla, & cna, & fremha cecha cenéoil luibhe da b-faghdais. Ocus no theiccdis na braitre dochum a selladh féin ó chompleitt go gairm an choiligh’.

‘Ocus do badhusa & mo mhac ar fad an oilein, & tar eis cuartaighthe an oiléin dúinn, rucc leis me dochum na tragha mar a raibhe an long; & adubairt riom: ‘A athair ion(mhain), eirigh isin luing’, ar se, ‘co n-deachamm d' fechain an oilein da n-goirter Talamh na Naomh, neoch atá Dia do ghealladh dona dáoinibh tiucfus inar n-diaigh’. Ocus 'ar n-dol isin luing duinn tarla céo duinn, ionnus gurab ar eiccin do-chonncamar corr thosaigh ar luinge’.

‘(Ocus) 'ar m-beith duinn mar sin re h-edh uaire don ló do chaithemh, tarla solus ro-mór chugainn, & at-conncamar an t-oilen ro-breghdha ro-thaithnemach, & sé lán d' ubhlaibh cumhra, & do blath; & ní raibhe en luibh na crand aca gan a lan do thoradh air. Ocus do-chuiremar an long fo tír isin oilén iar sin. Ocus do bamur re h-edh cuicc lá n-décc occa imtecht; & nír fétsam an crioch d' fáccbáil. Ocus is íad do ba clocha dó .i. lecca loghmara. Ocus a c-cionn an choiccidh lai décc fuaramar sruth tre lar an oilein; & ní raibhe a fhios aguinn créd do-dhénmais fa dhul tar an sruth. Ocus do anamar le comairle n-Dé’.

‘Ocus mar do bhamar ag teacht 'ar sin, do-chonncamar cuccainn fer dealraighthech dess, & do-chuir failtedha romhainn inar

p.50

‘As-bert an t-occlach: ‘Crét do-beir dom fhiarfaighidh-si sibh, uair do ba córa daibh in t-oilen-sa & a sccela d' iarraidh, ina mo sccela-sa; uair do-chí sibh anossa é gan teirce toraidh na blátha; & is mar sin o tús domain ata sé. Ocus ni reccann no ní riccenn sibha leass biadh no deoch do chaithemh, uair ata sibh bliadain isin talamh-so, & nir chaitheabhair biadh nó deoch risan c-comfad-sin; & fós ní rangabhair a les súan no codladh, & ní fhacabhair aghaid no dorcattus ele risan aimsir-sin. Massedh méraidh an lá gan dorchadus annso tre bithe, gan chrích, gan foircenn, uair isé ar t-Tigernai-ne Iosa Criost is solas & is delradh dó. Ocus muna bhristis na dáoine aithnedha a t-Ticcerna, do mhairfittis isin aoibhnes so co suthain siorraidhe’’.

‘Ocus mar do-chualamair-ne sin, do-rinnemar toirrsi mór, & aithricche diochrae. Ocus iar sccur duinn d' ar t-toirsi, do thionnsccnamur filledh docum ar luinge. Ocus tainic in nech naemhta sin linn go h-or na tragha, & 'ar n-dol dúin-ne inar luing, do-ruccad-somh as ar b-fiadhnaisi, co nach fettamur ca h-ionadh inar gabh sé úainn’.

‘Ocus iar n-dol uainn amhlaidh sin, tangamair-ne tresan ceo cédna sin ro raidhemar romhainn. Ocus ni dhernamur foss nó comhnuidhe, nó go rangamar go h-or na h-innsi as ar triallamar róimhe sin. Ocus mar do-chonncattar na braithre sinn, do gabh luathghaire & gairdeachus doimhesta iatt remhainn tre nar t-toidhecht chucu; {folio 229b} & do gabhattar occ fiarfaighe sccel dínn re fedh ar n-atheccmais-si, & issedh adeirdis: ‘A aithrecha noemh, créd far treiccebhair bar c-cáoirigh? & síad gan buachaill aca, acht íatt ar seachran isin oilen-sa. Ocus as meinic do-cuaidh ar n-abbadh-ne ar cuairt mís, no coictigisi, no seachtmuine, no nías lugha ina sin’’.

‘Ocus do thionnsccnaidh sé beith ag comhfhurtacht na m-brathar. Ocus adubart-sa riu iar sin’, ol Barinntus, ‘Na brethnaighidh-si ní acht ni maith gan conntabairt, óir as maith bhar c-conuersaid, & is a n-dorus parrtais ata bhar n-aittreabh; & as foccus daoibh an t-oilen da n-goirter Talamh aithgellta na Naemh. Ocus is ann nach bionn aghaid go brath, & nach criochnaigher lá. Ocus téid M' Ernócc .i. an t-ap, co minic innte; & atát aingil Dé occ iomcoimhett na h-innsi-sin. Inné nachar athain sibh-si ar degh-bholadh ar n-édaigh gurab h-i parrtus do bhamur’? Adubrattar na braithre: ‘A athair ionmain’, or siatt, ‘do aithnigemar gurap h-i parrtus De do bí sibh, ar feabus boltanaighthe

p.51

Iarna cluinsin do Brenainn cona bhraithribh, do cromattar a ceinn dochum talman, & do mholattar Dia go mór, & adubhrattar: ‘Benedictus Deus in donis suis’ {folio 230a} .i. as bennaighthi Dia ina thiodhlaictibh fein, & as naemhta ina oibrightibh uile e; óir do foillsigh an lán miorbuiledh-sin dia muinntir, & dono do sás sin-ne fein aniu do shásadh corporda. Ocus iarradh na c-comhraitedh-sin doibh dibhlinaibh, do raidh Brenainn fria a muinntir toidhecht lais dochum shasaidh comhspiratalta fris sin, & docum na h-athnuadhaighe. 'Ar n-dol na h-oidhce tarsa, & iar n-gabhail bennachtan Brenainn do Bharrinntus, do fhill roimhe da ionad comnuidhe fodéin.

Ocus iar n-imtecht do, do thionoil Brenainn ceithre braithre decc

39.— [14 socii S. Brendani] as a choimhtionol féin chuicce, & do-cuaidh i n-ionadh foiatta leo; & is orra sin do bí neach occ toccaidhe ro-sholus i n-degh-oibrightibh, & h-é occ moladh De o tús a aoisi go a deiredh. Ocus gibe lénab áilfios a ghniomhartadh do beith aicce, lecchad a mac-gniomarthai; & asse an neach-sin adubramar .i. Macutes. Do labhair Brénainn frisna braithribh, & issedh adubhairt: ‘A comhcathardhai gradhacha’, ol sé ‘atusa occ iarraidh comairle & comhfurtachta oruibh; úair ata mo croidhe & mo smuaintighthe 'arna c-comhsadhadh i n-oen-toil amáin, mas h-i toil Dé i .i. an talamh do labhair Bairrinntus rinn dol da iarraidh .i. an talamh do gheall Día dona daoinibh thiucfus inar n-diaigh. Ocus cret h-í an comhairle do-bhértaoi-si damh-sa uime sin’?

'Ar n-aithne toile Brenainn dona braitribh, adubratar o aen-ghuth uile: ‘A athair ionmain’, ar siatt, ‘an comhairle as toil let-sa, is h-í as toil & as comhairle {folio 230b} duin-ne. Ocus inné nachar threiccemair-ne ar n-aithre dilsi fort-sa? & inné fós nar treiccemar ar n-oighrecht fort fadhéin? Ocus nachar thairbhir sinn ar c-cuirp it lamhaibh? Ocus as arna h-adhbaraibh-sin atámaid ullamh dochum báis no bethad d' fagáil immaille friot-sa. Acht oen-ní amhain chena. Iárrmaitt toil ind Athar noemhtha d' fogbhail & do coimhlionadh duinn’. Do criochnaigh immorro Brenainn cona muinntir annsin trosccadh da fhicet lá cona n-oidhcibh do dhenamh frisin c-Coimdedh fa shoirbheachadh doibh, & fa eolas gacha conaire no cingfitis do chur go crích doibh.

Codlais Brenainn iar sin; & at-chuala guth ind aingil do nimh,

p.52

Éirgis Brenainn iar sin, & ba maith lais a mhenma don aithescc-sin ro raidh an t-aingel. Ocus téitt i n-ionad fo leith a oenar, & feghaidh an t-aiccen uadha for cech leith. Ocus at-connairc inis álainn adhamhra for in occían co timtirecht aingel impi. Iar sin anais Brenainn isin ionadh-sin athaid fada .i. isin inis at-connairc, & codlais becc innte doridhisi. Ticc aingel Dé dia accallaimh afrithisi; & at-bert fris: ‘Bett-sa’, or se, ‘o sunn amach maráen frit-sa tre bithe sír; & múinfett deitt uair eiccin in inis n-álainn at-connarcais, & as mian let d' foghbháil’. Cíis iaramh Brenainn go dermháir ar fhóilte fri {folio 231a} h-aithescc an aingil; & do-gni altuccadh buidhe fri Día.

Éirghis Brenainn cona muinntir iar sin, & faccbaitt bennacht ag prepoist na mainistreach adubhramar romhainn .i. neoch do báoi i n-ionad Brenainn ag na braitribh da éis. Ocus do-chuaidh Brenainn iar sin isin rann siar, & ceithre braithre dec maille fris, co riacht oilén ind athar naemhta diar bo h-ainm Enda Airne; & do-roine comnuidhe tri lá & teora n-oidhce isin oilen h-isein. Ocus do (fhág)bhattar bennacht occ Enda noebh.

Ocus annsin do-cuaidh Brenainn cona muinntir 'san cuid dob foide úadh d' ferann a athar. Ocus nir bho h-ail lais a athair no a mháthair do thaobhadh, ná a dhul a c-comfhoccus doibh, acht do-chúaid ar mullach aird-sleibhe do báoi a b-fogus don fairrcce, mar a raibe an long do bháoi oca. Ocus ise fa h-ainm don ionad-sin o sin amach, Suidhe Brenainn. Adubhrattar gur mithig doibh an t-oilen sin d' faccbáil; & do-chúattar d' ionnsaighe a luinge dá daingniuccadh le h-iarann & le seichedhaibh damh; & do-chuirettar daethain da long aile da gach cinél ullmaighthi archena i l-luing Brenainn in uair-sin. Do chuimlettar da c-cenglaibh amuigh & astigh mirr & bidomain, pic & róisin.

Ocus an uair dob ullamh í, adubhairt Brenainn fria muinntir dul innte i n-ainm in Athar an Mheic & an Spiorait Naeimh. Do an fein inna oenar ar in traigh da n-éisi, & do bhennaigh an port da gach taobh de. Ocus ina dhiaigh sin do-chonnairc Brenainn triar manach da muinntir fein chuicce; & do-leiccettar a n-gluine {folio 231b} fri lar ina fiadhnaisi, & asedh adubratar: ‘A athair noemhta’, or íett, ‘leicc sin-ne lat mar a t-teighe féin ar gradh Dé, no rachmáitt-ne do ghorta bíd & dighe; úair tuccsamar moid im beith occ dénamh ar n-oilithre it fochair si ar fedh ar n-aimsire’.

An uair do-connairc an t-athair .i. Brénainn, an airc do bói orra-san,

p.53

Is annsin immorro tainic crosan go Brenainn, & slechtais ina fhiadhnaisi, & isedh ro raidh ris: ‘A Brenainn’, or se, ‘gabh meisi cuccat ar Dhia, & airchis dom troicche co n-diccsiur lat’. Beiris Brenainn lais é ar Dhia; & téitt sescca fer lais ina longaibh, amhail as-beratt na sccribhenna:

1. 1] Sescca fer doibh isin coblach,
   2] Níbtar saothraigh in domnach;
   3] A menmanna 'san Duilem dil
   4] Occ moladh rig an rictigh.

Iar sin tra tiaccaitt ar muinchinn mara & mór-fairrge, & do thoccbatar a seolta os na longaibh co ros-iomluaidh gaeth iatt {folio 232a} go port Áronn doridhisi. Do-riacht Pupa, & Énda Áronn, & Ronad do fheghadh an choblaigh. ceilebrais & et cetera

SCCEL OILEIN NA LOCHADH SIOSANA COLLÉICC

Ceileabrais Brénainn do náomhaibh Áronn, & fáccbais bennachtain aca; & seolaitt rompa do thaisteal an mhara siar gach n-direch, co facatar iaramh oilén ard aoibhin oireghdha úatha. Ocus do sheolsat a longa dá ionnsaicchidh, no go rancattar co h-or an oilein. Ocus at-conncattar an traigh aga lionadh do lochaibh fionn-fadhachaibh fíor-gránna mar cattaibh commora. Fiarfaighitt na braithre Brenainn: ‘Cidh áilit na lochaidh utt’? ar síatt. ‘Ar nithi-ne, & ar sluccadh dob áil léo sutt’, ol Brenainn.

Is iar sin ro foillsiccedh do Bhrenainn uair eitsechta an crossain boi occai isin luing. Conidh annsin ro raidh Brénainn fris: ‘Eirigh’, ol se, ‘& caith corp Crist & a fhuil, & eircc docum na bethad suthaine, uair at-chluinim-si claiscettal aingel 'gud gairm ar a n-ammus’. Ba maith dano lásin crossan a mhenma do brigh an scceoil-sin; & isedh at-bert: ‘A thiccerna’, ar se, ‘ca maith do-ronasa an trath dom-berar dochum nimhe a phraipi sin’? Ros-freccart Brenainn, & isedh ro raidh, gur bo cubaidh dó-somh toil Dé do choimhlíonadh.

Iar c-caitemh immorro chuirp Crist & a fhola dó, lingis a spiorat anma ass, & berar h-í fo cettóir co f-fóilti n-dermair dochum nimhe, uail

p.54

Asa h-aithle-sin tra do thóccbhatar muinnter Bhrenainn na seolta a n-airde, & dob aimser shamraidh ann an ionbaidh-sin. Ocus fuarattar gaeth go dess degh-tapaidh leo gach n-dírghe, ionnus nach rangattar a les iomramh do dhenamh, acht na seolta do chongmhail a n-áirde. Iar c-caithemh deich la doibh mar sin, do thoirinn an ghaeth a gredhan & a garbh-ghlór uatha; & 'ar t-tairccsin a brighe, dob éiccen doibh-siumh iomramh do dhenamh.

Do labhair Brenainn fríu, & asedh adubairt: ‘Na bíodh eccla oruibh’, ol se, ‘uair ata ar n-Día féin 'na threoraighteoir & 'na furtachtaighteoir aguinn. Ocus tairrngidh bhar rámha astech; & na dénaidh obair na saethar; & treorochaidh Día a long & a muinnter fein mar as áil leis’. Is ann do-ghnidh Brenainn cona muinntir a suiper gacha h-easpartan. Ocus fuarattar go direch in gháeth; & Dí raibhe a fhios aca bheos cait gusa rucc an gháeth iatt.

SCCEL OILEIN NA SRIAN

Iar c-caithemh da fhichet la dhoibh fon ionnus-sin, & 'ar t-tairccsin a lóin, do-chonncattar oilen ard uatha, & sé clochach gainmhighe. Ocus 'ar n-drud doibh risin oilen, is amhlaidh ro bhaoi, & bruacha urarda aicce, & srotha gorma glan-uiscce ag snighe dona bruachaibh-sin amach isin b-fairrge, & ni fhuarattar {folio 233a} port h-i rachdáis fo tír 'san oilen. Ocus do bhattar na braithre 'arna m-buaidhredh & 'arna meirtniuccadh d' easbhaidh bidh & dighe. Ocus do shanntaighettar na braithre uisccedha na srothann-sin do gabhail ina soidhtighibh féin, & a m-breith leo. At-bert Brenainn friu an uair-sin: ‘Na dénaidh cabocc ar uiscce an oilein, uair foillseochaidh Dia duinn a c-cionn trí la port ina b-fuighbhem sásadh d' ar c-corpaibh anbhannaibh ettréorachaibh’.

Iar t-timcheallad an oilein h-isin doibh fri h-edh trí lá, fuarattar port ina rachad aon-long i t-tír ann. Do eirigh Brenainn, & do bhennaigh an port re n-dol i t-tír doibh. Ocus do bhattar na cairrge ina múraibh árdaibh (ar) gach taoibh dhe. Ocus 'ar n-dol i t-tír doibh, adubhairt Brenainn lena muinntir: ‘Na beiridh a bhecc da bhar n-ettaighibh libh as in luing’.

p.55

Oc imtecht an oilein doibh iar sin, at-conncattar gadhar becc ina c-coinne, & do-rinne umhla fo chosaibh Brenainn. Adubhairt Brénainn léna braithribh: ‘Inné nach maith an techtaire so do-chuir Día chuccaibh? & lenaidh é, no co m-beire sé docum baile sibh’. Ocus ro lenattar na braithre é amail ro raidh Brenainn. Ocus ro raidh Brenainn fríu: ‘Faichlidh co maith nach meallfa an t-ainspiorat sibh. Ocus do-chím féin an taidberseoir aga furail ar aon don triur bratar do len on mainistir sinn, gadaighecht do dhenamh. Ocus guidhidh-si co duthrachtach ar anmain an tres bráthar dibh, uair ata a chorp ar cumus an diabhail’. Is amhlaidh do bí an tech-sin i r-rabhattar do-thuarusccbhála ar a fhad & ar a fhairsinge, co n-iomat soidtech cumhdaighthi, & sríantaibh co n-ór ann.

Ocus issedh adubhairt Brenainn annsin frissin c-cleirech {folio 233b} no gnathaighedh bheith acc tabairt a c-codha doibh: ‘Fritháil dúinn an chuid do-cuir Dia chuccainn’. Ocus 'ar n-eircche go luath don cleirech, is amlaidh fuair na buird 'arna b-folach d' ilradh gacha datha, & arán co n-gile nemh-gnathaigh orra, maille le h-iomatt eiscc eecsamhail. Is annsin do (bheannaigh) Brenainn an bord, & adubhairt risna braithribh: ‘Denaidh onoir & reuerens do Dhía na n-uile cumhacht, do-bheir sasadh bídh & dighe dona h-uilibh cretuiribh’. Do-shuidhettar dochum an buird annsin, & do molattar Dia go mór, & do bhennaighset an deoch & an biadh, & do-caithettar an méid ba lór leo de.

Ocus iar c-caithemh a suipeir doibh, at-bert Brenainn fríu: ‘A braithre’, or se, ‘denaidh cottladh & cíunus, úair átathaoi tuirsigh a n-diaigh bar siubhail & bhar loingseorachta’. Ocus 'ar c-codladh doibh, at-connairc Brenainn an t-anspioratt 'na crétuir bhecc granna, & srian ordha ina laimh, & teilccis i n-ucht an bhrathar. Do mhosccail an brathair as a codladh, & do bháoi ag guidhe Dé Do co t-tainic an la arnamarach; & iar t-techt an lai cuca, adubairt Brenainn fria mhuinntir: ‘Denam dochum ar n-oibre .i. ar t-trath’; & tiacchait iaramh. Ocus 'ar c-criochnuccadh a t-trath doibh, adubairt Brenainn fríu: ‘Dénam dochum ar luinge anoss’. 'Ar n-éirghe da n-iomdhadhaibh doibh, fuarattar na buird cedna suidhighthi mar búdh gnath leo. Ocus do bhattar san ar an orduccadh-sin co cenn trí lá & teora n-oidhce.

Ina dhiaigh sin do gabh Brenainn cuna muinntir lamh ar imthecht; & adubairt-siumh lena braithribh: ‘Fecaidh libh, a chairde gradacha, nar thoccaibh nech uaibh áon-réd do chuid an {folio 234a} oilein so ina f-fuilmit’. Adubhrattar san uile: ‘Nar léicce Muire duin-ne, a athair gradaigh, go m-biadh gadaighecht ar ar siubhal’. Adubairt Brenainn: ‘Ata srian órtha fo oxail an bhrathar adubart-sa ribh araeir, tucc an diabhul i n-gadaigheacht dó’. 'Arna cluinsin sin don

p.56

Iarna cluinsin sin dona braithribh, do-leiccettar for a n-gluinibh iatt, & do guidhettar ar anmain an bhrathar. Ocus acc eircce ón a n-urnaighthe doibh do-conncattar an fer gorm becc do idelbdha acc tuitim a focras an bhrathar, & h-é ace comarcaibh go h-ard; & isedh at-beiredh: ‘Crétt far ionnarbais me, a chleirigh, as in oighrecht & as in aittreibh ina b-fuilim re seacht m-bliadhnaibh im comhnnidhe’? Do freccair Brénainn h-é, & issedh adubhairt: ‘Cuirim mar aithne ort i n-ainm in Ticcerna, Iosa Crist, gan aon-duine do ghortuccadh, nó do bhuaidredh go lá an bhreithemhnais’. Luidh as an diabhal iar sin.

Adubairt Brénainn fós frisan m-brathair: ‘Caith corp & fuil do Thiccernae .i. Iosa Crist, & bidh anos sccérfus do spiorat red chorp, & is annsa lucc so ata ionad th' adhnaicthe; & an brathair táinic let as in mainistir, isi n-iffrionn bhías a eiséirghe iar n-ath-gairitt’. Do-chuaid iaramh a spirat anma as in m-brathair h-isin, iar c-caithemh na sacramainte dó; & tangattar aingil ina chomhaircis, & ruccattar leo h-é dochum nimhe. Ocus do h-adhnaicedh a chorp iar sin go h-onorach ag Brenainn cona muinntir.

Ocus iar sin {folio 234b} tangatar fein gusin traigh, mar a raibhe a long; & acc dol do Brenainn ina luing, tarla nech ócc dó, & soidtheach lán d' arán aicce, & soidhtheach ele lan d' uiscce; & at-bert friu: ‘Gabhaidh in asccaidh so as lamhaibh bhar n-ócclaich fein, oir atá slighidh fhada romhaibh. Ocus gidh edh, ni bia esbaidh aráin no uiscce oruibh co caiscc’. Iar c-ceilebradh da cheile daibh do-chóttar ina longaibh; & do bhattar acc loingseoracht for fairrge athaid fhada iar sin.

La eiccin da rabhattar acc siubhal na fairrge, at-conncatar oilén uatha edh imchian. Ocus do sheolattar a long chuicce, & do-chúattar fo tír ann. Ocus iar t-timchealladh an oilein dóibh, fúarattar srotha examla ann, & iatt lan d' iasccach. Adubairt Brenainn lena bhraithribh: ‘Denmáitt obair dhiadha annso, & coisreccam úan nemh-urchóidech do Dhia ann; uair isé aníu senaid an Ticcerna .i. Iosa Crist’. Ocus do bhattar mar sin go satharn cáscc, & fúarattar iolar tred do chaorchaibh móra aen-gealae ann, ionnus nach f-facattar acht madh becc don talmain o iomat na c-caorach. Adubairt Brénainn: ‘Beiridh libh, a bhraithre, an mheitt recctáoi a les dona tréttaibh útt dochum na cascc’. Do-gabhattar na braithre caora dona cáorchaibh in uair-sin. Ocus mar do cenglatar h-i, do lensat na cáoirigh o sin amach íatt.

p.57

Ocus do bhattar ag ulmuccadh dochum an láoi oirmittnigh sin na cascc cech ní rangattar a les aca. At-conncattar an uair-sin aoin-nech chuca, & soidhtech lán d' árán aicce, & gach ní ele dá rangattar a les do caithemh immaille fris. Do-chuir sion h-i f-fiadhnaisi Brenainn h-e, & do-léice h-e fein {folio 235a} dochum láir an uair-sin, & do-rinne aitricche go diocra, & adubairt: ‘A athair, gion gurab diongmála meisi dochum tusa do sásadh d' obair mo lámh, gabh sásadh annsna laithibh naemhtha-sa uaim’.

Ocus do thoccaibh Brenainn do lar h-é, & tucc póicc dó, & do fhiarfaigh de: ‘Cáit inar ordaigh ar t-Ticcerna .i. Iosa Criost dhuinn an chaiscc do ceileabhradh’? Do freccair an nech naemhtha é, & issedh at-bert friss: ‘Is ann so eistfes sibh an satharn & an uiccil so, & is ar in oilen ud, at-chi sibh uaibh anossa, cheilebhrus sibh na h-oifrinn & in chaiscc’. Ocus 'arna radh sin, do thionnsccain seirbís do denamh do Brenainn & dona braithribh archena. Ocus do bhattar iar sin ag líonadh a long da gach ni rangattar a les. Ocus adubairt an t-ócclach annsin fri Brenainn: ‘Ni fhéttann sibh ni as mó ina so d' iomchar in bhar longaibh; & cuirfett-sa a c-cionn ocht lá chuccaibh gach ní riccfes sibh a les do bhiadh & do digh co cingcigis’.

Adubairt Brenainn fris-siumh: ‘An b-fuil a fhios accat-sa, ca h-ionadh ina m-bia sin-ne a c-cionn ocht la’? Is-bert in nech naemhta: ‘Biaidh sibh anocht isin oilen útt at-chí sibh, & go medhon-láe amarach; & rachaid sibh ainnsein gusin oilen d' a n-goirther Parrthus na n-Én, & biaidh sibh ainnsein co h-ochtáib na cingtighisi’. As-bert Brenainn: ‘Créd do-bheir na caoirigh útt a comhmór so? & siad 'san oilen-so’; uair bá mó gach caora dibh ina damh bíata. Adubairt an nech naomhtha: ‘Isé fo-dera inni-sin; nach tionoilter bainne uatha, & nach bentar a f-fionna dibh, & nach cuirenn gemradh no dorchattus orra tria bithe. Ocus is arna h-adhbaraibh-sin ata an mheid imarcradhach útt forra, ar a m-beith amuigh ar fér do grés. Ocus is uime sin as mó ann so íad ina i n-gach talamh ele isin {folio 235b} doman’.

Cuiris Brénainn a long o thír an úair-sin, & imriss fein cona muinntir h-í, no co rangattar Parrtus na n-Én. Ocus o rangattar an t-oilen-sin, do-chuatar fo thir ann.

67.— [Hic pretermissa sunt errore librarii que in Latina uita narrantur ab introitu S. Brandani in Paradisum auium usque ingressum insulae familiae S. Albei] . Ocus dob eccsamail lena fhéccadh h-e, uair do bhattar tortha iomdha eccsamhla ann, & enlaith iongantach ag labairt go luathgairech do bharraibh a crand, & beich bhecca acc tionol & acc tiomsuccadh a t-tacair & a t-tigedhais da n-aitrebhaibh dilsi; & srotha aille iongantacha ag tepersain ann lán do clochaibh uaisle adhamra gacha datha; & eccalsa iomdha ann; & mainistir i l-lár in

p.58

Ocus is amlaidh ro báoi an mhainistir h-isin, & a solus féin for adhnadh innte .i. ceithre soillse h-i f-fiadnaisi na h-altora moire, & tri solais h-i fiadhnaise na h-altora medhonaighe. Ocus as do chriostal do-ronadh na coilche aifrinn do bí aca. Ocus fós do búi ceithre suidheócca dec ar comhair a cheile 'san coraidh, & ionad an abbadh ettorra ar medhón; & an uair do thionnscnadh an t-abb fersa do radh, do freccradh an chora go h-umhal h-é; & ní lamhadh nech aca en-fersa do gabhail acht an t-abb fein, & ni labradh nech aca gan cett, acht an tan do bídis ag moladh an Ticcerna, muna c-cettaigedh an t-abb doibh; & ni labhradais ann sin fein o bhreithir, acht o chomhartha resunta d' foillseachad le suil, no le bel, no le laimh, do thabairt forsanní búdh mian léo do radha. Ocus do scriobhadh an t-abb h-i c-clar le steil gach freccra do-bheiredh orrae.

Ocus adubairt an t-abb le Brenainn iar sin: ‘Do badh mithidh dúinn dol dochum an chodail-tighe fil occainn’. Ocus 'na díaigh sin {folio 236a} do-chuattar dochum na compléitte. Ocus iar c-cantain na compléitte doibh, do-chuattar na braithre da sealladhaibh feín, & ruccattar muintir Brenainn leo .i. fer le gach brathair aca.

Ocus do an Brénainn & an t-abb isin mainistir. Ocus mar do bhattar ann, do fiafraigh Brenainn don abb, cionnus do fhedattar an silens no an ciunas-sin do Chongmail h-i c-colainn dáenda. Do freccair an t-abb é maille le h-umhla, & adubhairt: ‘Admhaim i f-fiadnaisi Criost, go fuilit ceithre fichit bliadhan

70.— [80 anni ibi erant] ó thangamar, san ionad-so, & nachar labhair nech accainn fein fri araile do guth dáennaighe, acht an uair bhímitt acc moladh Dé; & as tre comhartha méoir nó súl foillsighter guth ettrainn. Ocus fos, ni fhuil esláinte cuirp no anma no spioraitte ar nech accainn risan ré sin’.

'Arna cluinsin sin do Bhrenainn do labhair maille le deraibh, & issedh adubairt: ‘An ced dúin-ne anmhain annso am bliadhna’? Adubhairt an t-abb: ‘As ced chena. Ocus inné nach f-fuil a fhios accatt-sa cret do h-ordaighedh duit fein do dhenamh ria t-techt annso duit? Uair as éiccen duit filledh dochum th' ionaidh féin maille led ceithre braithribh dec; & an días oile ata at fochair 'na diaigh sin, rachaid nech aca dia oilitre annsan oilen da n-goirter Antonii, & an nech ele dibh droch-bás, uair daiméontar co h-ifrionn h-e’. Ocus do fioradh sin uile.

Do fiarfaigh Brenaind: ‘Cia mhuchas na soillsi útt acc tocht na maidne’? Adubairt an t-abb: ‘Fech fein, a Bhrenainn, gach aon-ní

p.59

Ocus do bhatar san co mattain mar sin. Ocus do iarr Brenainn ced imthechta annsin; & ni fuair é on naemh, acht adubairt: ‘Dligidh tu fuirech maille rinne, no go n-eiste sinn an nodlaic ata inar n-goire, & no go n-derna sibh comhsolas lin-ne co h-octaif na h-Eipifanie’. Do an Brenainn maille lena braitribh risan aimsir-sin annsan oilen da n-goirter Albei. Iar c-coimlionadh na h-aimsire-sin do Brenainn, do cheilebhair don abb & dona braithribh battor occa, & do-chuaidh dochum a long, & do battar acc siubhal na fairrge co tús an chorghais baoi ar cind.

SCEL OILEIN IN UISCCE MESCCTA SIOSANA

La eiccin da rabhattar occ imtecht na h-aibhéisi eochar-ghuirme, at-conncattar oilen uatha edh imcian, & do thionnsccnatar dol da ionnsaiccedh go luathgairech, uair ní fhacattar oilen le fada d' aimsir co n-uicce sin; & do thráothadh a lón teora laithe roimhe sin. Ocus do-chuattar fo tir 'san oilén, & fuarattar topur solas-ghlan ann, & ilar gacha luibhe olchena, & cenéla iomdha d' iasccach occ siubhal & occ imtheacht an t-srotha {folio 237a} do bí acc tepersain ass in topur h-isin dochum na fairrge. Adubairt Brenainn: ‘Co deimhin’, or sé, ‘tucc Dia sólas daoibh tar éis bhar saothair; & gabaidh an mheid recctái a les don iascc, & tionoilidh luibhe iomdha an mhéid as ail libh’. Do ghabhatar na braithre ag ol uiscce na h-abann mar a n-ditcell, & acc tionol luibenn mar adubhairt a maighistir riu.

Issedh as-bert Brenainn friu: ‘Gabaidh occaibh, a braithre, nach ibhe sibh móran don uiscce, ar eccla go m-buaidhéradh-se sibh ní as mó ina mar atathai’. Ocus nir anatar na braithre acc aithne a n-athar, acht do ibhettar go lór, oir do ibh fer dibh da dhigh, & do ibh araile tri deocha, & do ibh an tres rann deoch. Ocus is amlaidh do reidhigettar frisan ól sin; do thuit drong aca h-i suan & i t-trom-luighe tri la & teora (n)-aidhce, & suan dá lá & da oidce ar druing ele dibh; suan & trom-luighe lái co n-oidhce ar an tres rann. Is annsin ro bái Brenainn ag guidhe a Thiccerna fána dithceall ar son a muinntire, óir is a n-ainffios tarla an periacail-sin doibh.

p.60

Ocus 'ar n-dol na h-aimsire-sin tairsibh, at-bert Brenainn lena muinntir: ‘Uair tucc Dia sásadh dúinn, & do-chuirebhair-si d' esbaidh orainn é, triallaidh dúinn anosa as an oilen-so, & beiridh libh an mheid as ail libh don iascc & don uiscce go fedh tri lá & tri n-oidchi’. Ocus do-rinnettar amail adubairt Brenainn friu, & do lionatar an long dona neitibh adubuirt an t-athair ríu. Ocus iar sin do-ghluaisettar ar an muincinn muiridhe, & do-cuired doinenn dermair doibh. A c-cionn tri lá & teora n-oidhche iar f-faccbhail an oilein adubhramar doibh, do sccuir an t-anfadh & an doaimser, & do bi an muir 'arna cennsuccadh doibh, {folio 237b} & adubairt Brenainn fríu: ‘Leiccidh bhar f-foirend isin luing isteach, no co seola Dia sinn 'san ionadh i n-ba h-ail leis fein’. Ocus do bhattar mar sin co cenn fichet la & fichet oidche.

TECCASC AN PROCUTTORA DO Bhrenainn ANNSO, & FAGHBHAIL PARRTHAIS NA n-EN AN DARA FECHT

Is annsin at-conncatar oilen a b-fad uatha, & do fhiarfaigh Brenainn da mhuinntir: ‘An aithnighenn sibh an t-oilen utt at-ciamaid anosa’? ar sé. ‘Ni aithnighem amh’, or iatt-san. ‘Ni h-e sin damh-sa’, bhar Brenaind, ‘ise sud an t-oilén ina rabhamur lá senaid in Ticcerna anuraidh; & is ann ata an procuttoir i b-fail a rabhamur’. Mar do-cualatar na braithre an comhradh-sin, do bhattar occ iomramh co dasachtach.

Ocus adubairt Brenainn friu: ‘Na buaidhridh & na brisidh bhar m-boill; & inné nach é Dia as mairnelach & as maraidhe duinn, & an t-ionadh i n-ba h-ail leis féin, cuiredh ann sinn’. Ocus do-rinnettar san amail adubhairt Brenainn ríu; uair do-leiccettar an long ar a cumus fein, & do seol Dhia dochum an oilein-sin an phrocatóra iad. Ocus 'ar n-dol fa thír doibh ann, tainic an procattoir maille le h-iol-ghairdhechus mór chuca; & do phócc cosa Brenainn & na m-brathar archena, & do-gabh ag moladh an Ticcerna co mór. Ocus 'ar sccur don moladh-sin, do ullmaigh fothraccadh go luath doibh, uair is h-í an t-senaid do bai aca in uair-sin. Ocus do-chuir ettaighe nua impae uile, & do cheilebhratar pais an Ticcerna annsin co satharn cascc.

Ocus 'ar radha na seirbísi doibh dia sathairn, adubairt an procutóir le Brenainn: ‘Eirigh it luing, & eist an chaiscc mar do eistis anuraidh. Ocus ó chaiscc amach eirgidh go Parrtus na n-Éun, & beridh bhar{folio 238a} riachtanus libh do bhiadh & do dhigh. Ocus do-ghen-sa cuairt accaibh an dara domnach thiucfus da bhar saiccedh’. Do-chuattar na braithre leis an aithescc-sin dochum an oilein a n-dernattar in chaiscc in bliadhain roimhe.

Ocus do-chuattar as sin go Parrthus na n-Én, & do-rinettar

p.61

Ocus mar do-chuattar dochum an bhuird, tainic én an uair-sin ar cuirr thosaigh na luinge, & do-rinne ceol sír-bhinn amhail organ da scciathanaibh, aga m-bualadh ar taobhaibh na luinge. Ocus do aithin Brénainn gurab ag innisin sccel do bí sé; & adubairt an t-én: ‘Do ordaighedh ceithre h-aimsera dhaibh re fedh bhar t-turais .i. sénáid an Ticcerna h-i f-farradh an procutóra, & an caiscc ar druim an mhíl móir, & o chaiscc go cingtigis occain-ne, & in nodlaic in inis Albei no co tí féil Muire na c-coinnell. Ocus a c-cionn an sechtmadh bliadhna bérthar dochum an talman atathai d' iarraidh sibh, & biaidh sibh da fichet la ann; & 'na diaigh sin do-bértar dochum bhar t-talman fein sibh’. 'Arna clúinsin sin do Bhrenainn, do crom 'chum lair, & do-rinne toirrsi & aithricche, & tucc moladh & buidechus do Dhia, & do Cruthaighteóir caich uile. Do fhill an t-én an uair-sin dochum a ionaid féin, 'ar c-criochnuccadh gach en neithe dibh-sin doibh.

Adubairt an procuttóir: ‘Rachatt-sa uaibh anosa, & tiucfat chuccaibh arís maille risna neithibh ricefes sibh a les, amail tainic an Procutóir naomtha dochum na n-apstal roimhe’. Do imtigh an procuttoir an uair-sin, iar b-faccbhail bennachtan ag Brenainn, & ag cach arcena; & do an Brénainn{folio 238b} isin lucc-sin ar fedh na h-aimsire ro h-ordaigedh dó. Ocus 'ar c-criochnuccadh na ree-sin, do-gabh Brenainn lamh ar imtecht, & do-chuir a long o thír, & do-chonnairc an procutoir chuicce, & long lán do bhiadh leis, & tucc sin do Bhrénainn; & do fhill féin 'na diaigh sin isin conair as a tainic. Ocus do bí Brenainn mar sin ar fairrgi co cenn da fhicet lá, & da fichet oidhche.

CEILEBHRADH NA CASCC FOR DROMAIMM AN MHÍL MHÓIR

In tan immorro ba comfhocraibh don chaiscc, battar a muinnter occa rádha fri Brenainn dol for tir do cheilebhradh na cascc. ‘Is tualaing Dia’, ol Brenainn, ‘talamh d' fagbhail duinn i n-gach dú bús ail dó’. Iar t-tichtain tra na cásccae, toccbais bleidhmíl mór-muiridhe a fhormna a n-airde uas trethan na t-tonn, gur uo talam tirim. Ocus tiaghait iar sin forsin talamh, & ceilebhraitt an chaiscc ann iar sin. Ocus battar isin maighin-sin aen-lá & da oidhci. Iar n-dol doibh-siumh ina longaibh, sceindis in bleidhmil fon muir fo chettoir. Cidh tra acht is amhlaidh sin do cheilebrattais in chaiscc go cenn secht m-bliadan for druim an bleidhmil muiridhe; úair an tan ba comhfhocraibh don chaiscc gacha bliadhna, no toccbadh a dhruim uasin muir, co m-ba talamh techtaige tirim.

p.62

FUABIRT BÁITI LOINGSI BRENAINN DONA SAOBH-COIREDAIBH INDSO

Araile tra aimser dia m-battar for in aiccén n-iongantach n-eochur-gorm co facattar na srotha doimhne dilenda & na saobh-choiredha dubha dermora. Ocus is ann ba mesta na longa dia m-bátadh fri métt {folio 239a} na h-anfine. Gabhais cach dibh annsin for fecchad ind acchaid Brenainn, uair ba dermair métt in ghábaidh i r-rabhattar. Toccbais Brénainn a ghuth go h-ard, & at-bert: ‘As lor, a muir mhór-sa, meisi im aenar do bhádadh; & leicc úait an lucht-so’. Is annsin tra féthnaighis an muir fo chéttóir, & toirnidh fiuchadh na saobh-coired; & o sin amach ni ro ercoidighestair do nach aile.

CUAIRT AN DIABAIL FOR CUIRR LUINGE BRÉNAINN DIA RO FOILLSIGH DÓ PIANA IFFRIND

Araile lá battar for an muir, tainic an diabal i n-deilbh senta aduathmair, co n-deisidh for in seol h-i f-fiadnaise Brenainn; & ní facaidh neach díbh-san é, acht Brenainn a aenar. Fiarfaighis Brenainn iar sin don diabhal, cidh ima t-tainic riana aimsir chóir .i. ria n-aimsir na h-éirghe móire, lái an bhrátha. At-bert diabal fo cettoir: ‘Is aire tanacc’, or se, ‘d' iarraidh mo piantae i fudomhnaibh in mara duibh-dorcha-sa’. Fiarfaighis Brenainn deisiumh iar sin: ‘Cidh dono, cait ina fuil in locc ifernaighe sin’? ‘Truagh sin’, or diabhal, ‘ni cumhaing nech a n-innisin, & e béo iar sin’. Cidh tra acht foillsighis diabhal dorus iffirn do Brenainn, co n-aca a phiana & a dhocamhal.

Is annsin fiarfaighit a mhuinnter don mhanach naemhtha: ‘Cuich aiccille’? or siatt. Innisis Brenainn a n-at-connairc, & innisidh beccán dona pianaibh at-connairc, amhail adubhramar, & amhail fo-frith h-i scribhennaibh na fettarlaice. Is annsin at-bert fer día mhuinntir fri Brenainn: ‘Leicc damh-sa co n-acar ní dona pianaib-sin’. Iar c-cettuccadh dó il-pían ifirn d' faicsin, fa marbh fo cettoir, & isedh as-bert occ écc: ‘Maircc, maircc’, or se, ‘tainic & ticfa & ticc isin carcair-si’. Iar sin do-gní Brenainn ernaighthe, & ro aithbeoaigh an fer-sin boi marbh día mhuinntir.

SCEL NA MNA MAIRBHE ANNSO BUDESTA

Ni fada do-chuattar as sin, an tan fuaratar inghen min maccdacta mong-bhuidhe, gilither snechta no úan tuinne h-í, & sí marbh iar t-tabairt buille do ghae dhi tréna formna, co n-dechaid eter a da cích. Ba dermair immorro mét na h-ingine-sin; ced traigidh ina h-airde, & noi t-troigthi eter a dá cích, ceithre troighthi i f-fod a srona, & secht troighti h-í f-fod a méoir medhoin. Iar sin tra t-athbeoaighis Brenainn h-í, & baisttidh fo cetoir. Iarfaigedh immorro a cenél di. At-bert-si: ‘D' aittrebhtachaib

p.63

FAGHAIL IN CHLAIR CIARTA INA m-BÓI IN SCCRIBHENN INNSO

Araile la dano battar for in muir, & síatt occ iomramh co sóinmech, co n-acatar araile inis n-álainn, & sí ard; acht chena ni fuaratar port reidh aice da h-ionnsaiccedh. At-bertatar a mhuinnter fri Brenainn anadh co cend seachtmaine 'na timcell. Ro ansat, & ni ro fhétsat dol innte frisin re sin. At-chualatar immorro gotha daoine innte occ moladh an Choimdedh, & at-conncattar ecclas álainn oireghdha inte. Iar c-cloistecht doibh-siumh foghar gotha lochta na h-innsi, cotlais Brenainn cona mhuinntir ina suan spiratalta.

Uair na ro leiccitt-siumh tra docum na h-innse, cuirther clar ciartai doibh anúas, & sé sccriobhtha; & isedh bói ann: ‘Na dénaidh saothar frisan inis so do thecht innte, ar ni tiucfaidhe do grés. {folio 240a} Acht an inis iarrtái, fogebhtai; & ni h-í so h-í. Erigh dod tír féin, a Bhrenainn, uair atád sochaide occut iarraidh ann, ris budh áil t' faixin. Ocus túr na sccrioptuire noibhe, quibus dictum est: mansiones Dei multe sunt’’

TAIRCCSIN MHEALLTA MUINNTIRE BRENAINN DON DIABHAL h-I l-LOSS ÍTAN INDSO

Araile lá battar for in f-fairrge occ iomramh in mara, gabhais íota dermhair íatt, gur uo comhfochraibh bás doibh. Is annsin at-conncatar na srotha aille uisccidhe acc tepersain & acc snighe as na cairrgibh. Iarfaighitt na braithre: ‘In níbham ní don uiscce uccat’? or siatt. ‘Bennachaidh for thus h-e’, or Brénainn, ‘dia fhioss créd h-e’. Iarna bhennachadh immorro an uiscce, & iar c-cantain allelúia úasa, traigitt iar sin fo cettoir na srotha-sin; & is annsin att-conncattar diabal acc sceinm uadh, & no muirfed an lucht no iobhtáis h-é. Sóerthar tra tre chumhachtaibh Brenainn a muinnter, & irchradhais a n-iota fo céttoir.

p.64

IOMPODH BRENAINN DA CHETT-LOINGES CO h-EIRIND INDSO

Iar m-beith immorro do Brénainn coicc bliadhna for in loinges-sin, iompoidhis dorísi có a tír & co a thalamh fein, amhail ro forcongradh fair isin inis adubramur. Is annsin tra do dechattar lucht a thire {folio 240b} & a thuaithe fein ina aighidh; & battar occa fhiarfaighe de, cidh poind bói dó dia longaibh; & tuccattar maoine & aisccedha dó, amhail do-bérdais do Dhía. Iar f-faccbáil immorro do ilibh díbh an t-sáogail, lenaitt iar sin Criost. Ocus do-ghnidh-somh immorro ferta & miorbhailedha iomdha annsin, & nó shlánaighedh aes galair & cuimrigh, & no ionnarbadh demhnu & dúailche. Aiccillis iar sin espocc Eirc .i. a oide.

Tainicc iar sin co du a m-bói a buime .i. Ita, & fiarfaighis di cidh do-dhenadh fria loinges. Ferais Ita failte fris, amail do chanadh fri Criost cona apstalaibh, & isedh at-bert fris: ‘A mheic ionmhain, cidh immo n-dechadhais for loinges cen comhairle frim-sa? uair an talamh 'ca taoi d' iarraidh for Dhia, nochan faghbaidh é ar na croicnibh marbdai moglaidhibh sin, oír talamh noemh coisercctha é, & nir doirtedh fuil duine annsin riamh. Acht chena dentar longa cranda lat. Is doigh is amhlaidh sin fogebha an tir-sin’. Iar sin luidh Brenainn hi c-crich Connacht, & do-gníter long dersccaightech dermair lais; & teitt innte cona muinntir, & cona phopul; & berar luibhe & síla examhla leo, dia chur innte, & sáeir & gaibhne iar n-atach Brénainn ima leccadh maraón fris.

AN DARA LOINGES BUDHESTA

Iar sin tra luidh Brenainn cona mhuinntir for muincinn mara & mor-fairrge ina frithing dorísi. Nír bo cian doibh oc on iomramh sin, an tan tainic galar obann dochum an ghabhann boi occo, co m-bo comfoccus bás dó. At-bert Brenainn friu: ‘Cidh machtnaighti’? ar sé; ‘Eircc dochum na flatha nemhdha amail ro thuiris deit fein gusaníu; no, madh ail deit beith isin saegal béos do-gen-sa ernaighthea ort fri Día, & bidh e bar slainte’. At-bert an gabha: {folio 241a} ‘Ath-chluinim guth in Choimdedh occum ghairm’.

Iar c-caitem immorro cuirp Criost & a fhola & a fheola teid dochum nimhe. Bói tra ceist mhór eter na braithribh cáit i n-dingéntai an corp d' adhlacadh, úair ni raibhe feorann no talamh h-i c-comhfoccus doibh. Is annsin at-bert Brenainn fríu a adhnacal i t-tonnaibh in mhara, ‘uair anti do-roine nemh & talamh & na dúile archena, as

p.65

1. 1] Adhnaicit-siumh, gerb aiccméil,
   2] In gobainn isin aiccen;
   3] Eter tonnaibh mara mir,
   4] Gan roctain dó fo tonngair.

SCEL OILEIN NA n-ABAC INDSO

Iar f-faccbáil immorro doibh-siumh an ionaid-sin at-conncatar (talamh) becc deroil i c-comhfoccus doibh. Iar n-gabhail immorro doibh-siumh an ionaid-sin, liontar an port forra do demhnaibh i n-delbhaibh abhac, & luchurpán, & a n-gnuisi comhdubha fri gual. Is annsin at-bert Brénainn: ‘Cuiridh ind angcaire amach, uair ní fhett nech dula isin tír-si act nech cuirfes cath dáenna fri demhnaibh, & doirtfes fola toraibh’. Battar annsin co cenn secht lá & secht n-oidhche; & nír fétsat a n-angcaire do tarraing aníos, & fáccbhaitt annsin é eter na cairrgibh i l-lenmain, & imthigit iar sin as in cuan.

Battar-somh tra i n-docamhol mor d' esbaidh a n-angcaire, & do dith an ghabann do-ghneth doibh é. Is annsin at-bert Brenainn fri saccart dia mhuinntir: ‘Déini si’, ar se, ‘gniomh an gabhann go {folio 241b} cenn mís duin-ne’. Bennachais tra Brenainn lama an t-saccairt, uair ni ro foglainn goibhnecht riamh. Is annsin immorro do-rinne an saccart angcaire derscaighthech, & ni frith riamh roimhe ina ina decchaid a chosmailes ar feabhas a dhenma.

SCCEL AN BHRATHAR DO FUADAIGHEDH O BRÉNAIND ANDSO

La ele do Bhrenainn occ siubhal na bochna, co facae sliabh mor ifernda; & is amlaidh do bháoi; lán do nellaibh & do detaigh fana mullach. Ocus do fhuadaigh in ghaeth íatt maille le rith foirreiccnech go traigh in oilein ar a raibhe in sliabh, ionnus co n-dechaid an long a c-comfhoccus do thir. Ocus is amlaidh do bí bruach an oilein-sin, & airde aidbsech ann, ionnus gurab ar eiccin do fhetattar a faicsin uatha. Ocus is amhlaidh do bi se, lan do aithinnibh & d' aoibhlibh dercca, & do ba coimhdirech le múr h-e.

Ocus do-chúaid nech don triar bratar do len Brenainn as in mainistir, amach as in luing, & do-chuaidh se go h-imel an brúaich, & ní fada do bói ann an uair do eigh co h-ard & co truagh, & adubairt: ‘Is truagh dam-sa, a athair, uair atáthar 'com breith uaibh, & ni fhuil cumhachta impoidh cuccaibh-si occam’. Occus 'arna fhaixin-sin dona

p.66

Do fech immorro Brénainn air, & at-connairc iomat demon ina thimceall, & h-e aga losccadh ettorra; & adubairt: ‘As truag duit, a bhoicht nemh-conaich, in chrioch do-ghabhais ort fein, & ar do bethaid’, & et cetera {folio 242a} Ocus ina diaigh sin do fhuadaigh in gaeth uadha iatt, & do gabhattar isin aird thes. Ocus do fechatar ina n-diaigh ar an oilen, & is amlaidh at-conncattar h-e, le lassadh, & acc leiccen a lasrach dochum inn aióir, & ag gabhail lasrach aris chuirce, ionnus co raibhe in sliabh ina ubhall-mheall teindtidhe uile.

SCCEL IUDAIS BUDHEASTA, & ROIMHE TICC SCCEL FUASLAICCTHI AODH GUAIRE

Laithe n-áen do Bhrenainn acc siubal in mara, tar eis in oilein sin inar fuattaigedh in bratair uadha d' fágbail. At-connairc in taidbsi a f-fad uadha ar in b-fairrge; & 'ar n-dol a b-foccus di doibh, adubhrattar cuid dona braithribh andar leo gomadh duine do bái ann ar carraicc; & adubairt cuid ele dibh narbh edh, & gurab en do bói ann. Adubairt Brénainn: ‘Sccaraidh re bhar c-coinntinn, & druididh in long i n-gar di, ionnus go raibhe a fhios accainn cret ata ann’. 'Ar n-dol 'na gar dóibh at-conncatur gne duine 'na suidhe for cloich ann, & cosmailes bhruit no édaigh ele i n-áirde ar dá gabhail íarainn ina fiadhnaisi; & is amhlaidh do bói occa pianadh eter na tonnaibh, & an brot ag buain fona suilibh dó; & uair ele acca theilccen don charraic, & an dara feacht aga teilccen uirre dorísi.

Do fhiarfaigh Brénainn de: ‘Créd fár cuiredh na piana-sin ort? nó cía tú féin’? At-bert san ris: ‘As meisi an droch-cendaighe’, or se, ‘.i. Iudás, & is me do thairbhir an Ticcerna, Iosa Criost, fo lamhaibh na n-Iodhal; & ní ar luaighidhecht ata an t-ionad-sa accam, acht ar trocaire an Ticcerna, & i n-onóir na h-eiséirghe atá an sochar sa accam; & ni fhuil furtacht damh de {folio 242b} go laithe an bratha, acht beith mar so. Ocus as ionann liom & do bheinn i b-Parrtus beith mar so, a b-farradh mar bhím 'na féccmais, & mar iméorthar anocht oram ar in sliabh teintidhe at-conncabhair si, mar a b-fuil Leuitan & a chompanaigh, marar fúadaighedh an brathair uaibh.’

‘Ticcther cuccam-sa ann, & leghtar mé amhail luaidhe h-i croccán chríadh, & do bhadhus immaille fríu an tan do-chúaid an brathair chuca, & do ghairettar co mór aga fhaixin tre luathgaire ocus is mar sin doníad an trathtéid anam miotrocairech chuca. Ocus

p.67

Adubairt Brenainn: ‘Ni bérthar as sin go mattain tú’. Ocus do fhiarfaigh Brénainn arís de: ‘Créd an t-édach-sin atathar do bhualadh fád t-súilibh’? ‘Edach tuccusa do dhuine bhocht do chuid mo Tigerna an tan do badhas im sheomrattoir aicce; & ó nar lem féin é, is a n-dioghbáil damh téid anosa, & ni a sochar. Ocus in cloch so ara b-faicti-si im shuidhe mé, cloch do-chuiresa for sliccidh choitchinn h-í, an tan do badhus ar an t-sáogul, suil do bí mé im dheiscipul ag in Tigerna’.

Mar thanicc trath espartan chuca, at-conncatar slúagh adhbhal mór do demhnaibh dia soigedh, & adubrattar: ‘Fácc sin anois, a ócclaigh Dé, & tuicc nach fétmaitt-ne dol docum ar c-companaigh an fad beithí-si ina chomhghar; & ni fhuil ar cummus duinn ar t-ticcerna d' faixin, no co t-tucam {folio 243a} a charaitt fein dó. Ocus tabhair-si ar n-greim fein anocht duinn, & na ben dínn ni bús mo h-e’. Isedh at-bert Brénainn: ‘Ni meisi choimhéttus anocht h-e. Acht ar t-Ticcerna, Íosa Criost, do chedaigh dó a bheith anocht mar atá’. Adubairt an demon ba foirfe aca: ‘Cret fa n-goirenn tu ainm an Ticcernae ar son an fhir útt? & gurab é do thoirbir an Ticcerna fri croich & césadh’.

Adubairt Brenainn: ‘Cuirim mar aithne a h-ucht Críst oruibh, gan pian na dochar d' imirt anocht fair’. Do imghettar na demhain uadh leissin; & 'ar t-techt an lai chuca, & acc imthecht do Brenainn, do fosccladh dorsi ifirn, & tangattar sluaigh dírimhe do demnaibh amach as, & do labhrattar do ghothaibh arda adhuathmara, & issedh adubhrattar: ‘A ócclaigh De, as mallaighthi do thoiscc chuccain, úair do eassonoraigh ar t-tigerna fein inn, do chinn nachar thaispenamar a occlach diles féin do gose’. Adubairt Brenainn: ‘Rachaid bar mallacht a m-bennachtain diamh-sa; uair cibe mallaighes sibh-si, budh bennaighthe h-é, & gibe bennaighes sibh, bidh mallaighthi é’.

Adubrattar na demna: ‘Pianfamaid-ne co dúbalta isin t-sechtmain-si h-é do chinn a n-dechad lais araeir’. Adubairt Brénainn: ‘Ni fuil chumachta aguibh féin, nó aga bhar t-ticcerna air, acht ag Dia na n-uile cumhacht. Ocus cuirim-si mar aithne a h-ucht De oruibh, & ar bhar t-ticcerna, gan pian anois do thabairt do, acht mar do thuccabhair riamh roimhe’. Adubhairt an demhon oirbhertach bói aca: ‘An tusa ticcerna cáich uile’? ‘As me’, ol Brénainn, ‘ócclach Ticcerna na n-uile cumhacht, & inní aitheonus mé as a ucht, do-géntar inni-sin fom thoil’. Ocus 'ar radh na m-briathar-sin doibh, do tóccbhattar i n-airde

p.68

SCCEL OILEIN PÓIL DITREABAIG INNSO

Laithe n-áen dia raibhe Brénainn cona muinntir ag siubal na h-aibhéisi, co facatar oilen a f-fatt uatha; & amhail do-conncatar na braithre h-e, do sheolattar a long go luathgairech chucce. Ocus adubairt Brenainn ríu: ‘Na cuiridh tar modh a saethar sibh, uair atád secht m-bliadhna ó do fáccbamur ar t-talamh féin gusin c-caiscc-si a b-fuilti; & do-chife sibh go h-athgoiritt anosa ditreabach annsan oilen so darab ainm Pol, & gan sásadh corpardha bídh no dighe aicce fri re tri fichit bliadan, acht betha fhichet bliadan do gabail dó ó pheist airithe’.

Mar do-cuattar a b-fóccus don traigh, nir fhetattar dol isin oilén ara airde; & dob anshocair ard a bhrúaich, & do ba becc cruinn an t-oilen féin o sin amach; & ni raibhe talamh for a mhullach, acht carracc lom cloiche; & dob ionann tomhus ar airde & ar leithett dhi. Ocus 'ar t-timcelladh an oilein doibh, fuarattar slighe cumhang 'san m-bruach, Ionnus gurab ar eiccin fuair corr thosaigh na luinge ionadh ind. Ocus ba decra ina sin dol súas innte. Ocus at-bert Brenainn risna braitribh: ‘Dénaidh comnuidhe annso, nó co teccar sa chugaibh, úair ní ced daoibh dol isin oilen so gan cettuccadh do mogh díles Dé ata ann’.

Ocus mar tainic Brenainn ar mullach an oiléin, do-chonnairc an da uaimh ar comhair a cheile; & do-chonnairc topair becca ag snighe as in charraicc ar aghaid na h-uamadh. Ocus mar do-choidh Brénainn for dorus na h-uama, at-connairc nech arsaídh ag toidhecht as in uamadh ele amach chuicce; & adubairt: ‘Ecce quam bonum et iocundum habitare fratres in unum’’

{folio 244a} Mar dó-rinne Brenainn sin, do phócc ócclach De íad uile, & do-chuir failte ina n-anmannaib dilsibh rempu. Ocus do gabh ionngantus mor na braitre fo aibítt in fhir naemhta; uair ni raibhe d' erredh uime acht grúag a chinn & a fhésócc, & fionna a chuirp uile o sin amach ocus is amhlaidh do bái an fionna-sin; nir gile sneachta ina sé tre arsaigheacht ind fhir naemhta. Adubairt immorro Brenainn ag tuirsi & ag cnettaigh: ‘As truagh damh-sa’, or se‘, beith i m-pecthach, & aibítt mhanaigh imum, & morán ele do mhanchaibh fariom isin aibitt céttna, & occlach sdaide ainglidhi ina shuidhe h-i c-colainn lom-nochta, & h-é nemh-ghortaighthi o chairthibh na colla’.

Adubairt occlach Dé .i. Pól, fri Brenainn: ‘A athair onoraigh,

p.69

Do fiarfaigh Brenainn do Phol, cionnus tainicc 'san oilen nó 'san ionad-sin, no ca h-aittrebh i r-raibhe roimhe, no ca fad do fhulaing an betha-sin h-e. Do fhreccair Pól e, & att-bert: ‘A athair, do h-oiledh meisi i mainistir Pattraicc fri re deich m-bliadan & da fhichet, ac coimhett reilcce na m-brathar. Ocus do iarrus ar mo deccanach ionad adhnaicthi do comhartucadh do neoch do bhadhus d' adhnacal. Ocus iarna comhartachadh-sin damh, tainic nech arsaidh anaithnidh dom ionnsaighedh, & issedh as-bert frim: {folio 244b} ‘Na dena do tochailt annsin, a bhrathair, uair as uaigh fhir ele fil ann’. Adubart-sa fris: ‘Cia tusa, a athair’? ‘Crétt nach aithnicchenn tusa mé? & gurab me as abb duit’. Adubart-sa rision: ‘Ni h-eth, acht Patraicc as abb damh-sa’. ‘As meisi sin’, or se, ‘& inné do-chuadhus on t-saoghal-sa. Ocus isé so as ionadh adhnaicthi damh’’.

‘Ocus iarna radha sin, do chomhartaigh ionad ele damh in uair-sin, & at-bert: ‘Adhnaic do brathair annso, & na h-innis do neoch ele anní adubart-sa friot. Ocus eirigh amarach gusan fairrgi, & do-gebhair long ann bhérus tú i n-ionad ina fuireochair go la do bháis’.’ 'Ar t-toidecht na maidne iarnabharach, do triallusa dochum na fairrgi do réir aithne an athar; & fuarus mar do gealladh damh ann; & 'ar n-dol 'san luing damh, do-ronus loingseoracht tri lá & tri n-oidhche, & do sccuires annsin, & do-leicces don luing dol mar a seolfadh an gháoth dhi toidhecht fo tír. Ocus isin sechtmadh lá iar sin fuarus an characc-sa, & do-chuaid in long fo tir innte. Ocus iar f-faccbáil na luinge damh, do iompo go lúath reimpe doridhisi dia tir féin; & do anusa annso on laithe-sin gusaníu.

‘Ocus an cétt lá tanacc annso, tainic an peist danab ainm luath dom ionsaiccedh, & tucc iascc chuccam, & gainemh do thellach do dhenamh teinedh eter a da cois tosaigh, & í occ imtecht for a cosaibh deiridh; & mar do-chuir sin im fhiadhnaise, do iompo reimpe da h-ionadh féin. Ocus iar n-iompodh dhi, do benusa teine, & do-ronus a fadodh leis an n-gainemh do fáccbadh occam, & do ullmaiges an t-iascc, & do-chaithes h-e, mar búdh lór liom. Ocus do ticcedh an teachtaire cetna sin chuccam gacha tres la leis an b-proinn-sin. Ocus do bhadhus go cenn triochat bliadan mar sin {folio 245a} gan esbaidh bídh no dighe. Ocus do shiledh sruth uiscce as in carraicc chuccam gacha domhnaigh, as an ionnlainn mo lamha, & as a n-ibhinn digh do choscc mo tharta.’

p.70

‘Ocus ina diaigh sin fuarus an da uaimh-so, & na topair, & isiatt as betha damh gan substaint bídh ele ri ré tri fichet bliadan, & is nonagenarius me ar in oilen-sa .i. tricha bliadan for sasadh in eiscc, & sesca bliadan ar sásadh an topair, & cáecca bliadan do badhus im thalamh féin; & is íad mo bliadhna uile, edhón dá fichet & ced bliadan gusaniu; & atáim ag fuirech gose h-i c-colainn daenna re lá mo bhreitemhnais’.

Ina dhiaigh sin at-bert an senóir naemhtha: ‘Gabh, a Brénainn, lámh ar imthecht; & beiridh ní d' uisscce an topair libh i n-bhar soidhtighibh, uair ata slighi fhada remhaiph .i. uidhe da fhichet lá co satharn cáscca. Ocus do-géna sibh an caiscc-si mar a n-dernabhair h-í leis na secht m-bliadnaibh ele-si; & rachaid sibh ina diaigh sin go talamh as ro-naemhtha ina gach uile talam, & biaidh sibh annsin go cenn da fichet la ele. Ocus ina diaigh sin béridh Dia slan sibh go talamh bar n-geinemhna’

Iar sin tra ceilebrais Brenainn d' ócclach Dé a h-aithle na h-iomagallma-sin; & fagbait bennachtain occa, & do-imghettar maille le siothcáin, & do sheolatar a long i n-acchaid na des-airde, & do bhattar már sin ar fedh an chorguis. Ocus do-berthi an long anonn & anall ar fud an aigéin; & nír raibhe do bhíadh aca-san acht an t-uiscce ruccsat léo ó oilén ócclaigh Dé. Ocus do bhattar go subach gan iotain gan ocarus ar fedh tri lá, no go rangatar go h-oilen an phrocuttóra satharn cascca iarttain.

Ocus mar do-connairc an procuttoir iad-somh, tainicc ina n-airrcis maille le lúathgáire & le h-iol-gháirdeachus {folio 245b} mór dochum an puirt. Ocus do gabh lamh gach fir aca ina laimh féin ag dol as in luing. Ocus 'ar c-criochnuccadh oiffici an t-sathairn doibh, tucc an procutóir a suipér chuca; & mar do-ricc an oidhche orra, do-chuatar 'san luing cetna, & an procuttoir maille fríu. Ocus fuarattar an míol mór isin ionadh ina c-clectadh beith, & do-chanattar san moladh Dé in oidhche sin, & adubrattar na h-aifrinn isin maidin.

Ocus 'ar c-criochnucchad na n-aiffrionn doibh, do-chúaidh an bethadach mór lena ghnouighibh fein, & iad-san uile for a druim 'na sesamh. Mar do-chonncattar na braithre-sin, do-ghoirettar uile comairc, & isedh adeirdis: ‘Exaudi nos Deus salutaris noster’’

Ps 64:6

Ocus iar n-dol saoire na cingtighisi tairsibh, adubairt an procuttoir le Brénainn: ‘Eirghidh i n-bhar luing anosa, & lionaidh bar

p.71

SCCEL NA c-COLAMHAN, & FAGHBHÁIL AN CHOILIGH AIFFRIND ANDSO

Lá éiccin dia raibhe Brenainn tar eis aifrinn do radha ina luing, co f-faca féin cona muinntir columain mór uatha annsan f-fairrge. Dar léo féin a c-comhfoccus doibh, acht aon ní dob uidhe trí lá 'na thaibh é. Mar do-chuattar i c-comhfhoccus dó, do-conncus {folio 246a} doibh a oirett shin ele d' airde do beith ann, ionnus co raibhe a bharr a b-foccus don fhirmamaint, & h-e uile ar dath an chriostail ó mullach go lár, & do bái cosmailes babhdúin uime da cech leith fo dath airccitt no gloine. Ocus do báoi an uirett-sin do sheimigheacht ann, go f-faicedh (cach) cech enní trit amuigh & astigh, & do ba cruaidhe h-é ina an gloine; & h-e lan do doirrsibh mora, ionnus go rachadh bád no long bhecc for gach n-dorus dibh. Ocus adubairt Brénainn réna muinntir, an crann & an séol do leccadh, & a rámha do tharraing, & a long do sheoladh tar dorus dibh-sin istech. Ocus do-ronadh amhlaidh sin.

Ocus do bí cosmailes míle d' fairrge on bhadbdhun-sin da gach leith go soiche in columan. Do-chuattar fana bhún, & do bhattar fedh an lái occ imtecht re cois en cethramhan de. Ocus 'arna thimcelladh mar sin uile, fúaratar ar in cethramadh lá coilech aiffrinn i f-formaid i t-taobh an colamain. Do-ghlac Brénainn an aisccidh-sin dó mar comharta; & adubairt Brénainn risna manchaibh moladh an Dúilemhain do dhénamh, óir nír chuir dith bídh no dighe orra, ona méd do sholás fúarattar annsa cholaman. Ocus ar an cóiccedh la do imghettar tar in dorus cetna amach, & do thoccbattar a séolta ós a c-crannaibh, & do-ghluaisettar rompu iar sin.

SCEL OILEIN NA GAIBHNECHTA DEMNAIDHE

Lá ele do Bhrénainn acc siubal na fairrge, co facaidh oilén h-i c-comhfhoccus dó, & é gránna, dorcha, sleibhtemhail, cairrgech, cenngarbh, gan croinn, gan luibhe ann; acht lan do thigibh amhail cherd-cadaiph. 'Arna faicsin-sin don athair naemhta .i. do Brenainn, at-bert lena bhraithribh 'mun amh sin: ‘A braithre ionmaine’, ar se, ‘as eccal {folio 246b} lem in t-oilen-sa daibh, óir ní fhuil mo thoil lem fa dhol ann, dá f-fétamais a shechna, oir atá an ghaeth go direch ag ár séoladh chuicce’.

Ocus ní mó na fedh urchair cloiche bicce do bhattar uadha an tan-sin, an uair do-chúalattar torann-glés na m-bolcc acca seidedh, & comthuarccain na n-ord ag bualadh na nindéon. Do ghabh eccla mór iad, & do thógaibh an t-athair naomhtha a laimh, & do-chuir comhartha

p.72

Ocus mar do-conncattar muinnter Dé, do fillettar astech irís 'sna cerdcaibh, & tuccattar léo da cáeir d' iarann aithlegtha, & iad ar dercc-lasadh, i n-dá thenchair ina lamhaibh; & do-ghluaisettar go díoghair dochum na tragha, & do theilccettar iatt forsan luing; & ní derna sin, mar narb áil le Día, erchóid doibh, óir do-chúattar ós a c-cionn tar an luing sealat fada. Ina dhiaigh sin do seol Dia in gháeth ina n-diaigh do muinntir Brenainn do lettaoibh an oilein. Ocus do-éirgettar amach as na cerdchaibh cetna drong gránna díáirmidhe diabhlaidhi, & caora teinntidhe i t-tencairibh leo da t-teilccen orra-san. Ocus an t-ionadh i m-bendáis na caora-sin annsan b-fairrge, do biodh fiuchad mór ard uasa, mar do beith as coire no a h-aighen fo m-beith teine adhbal-mhór.

Ocus mar nar fedattar urchóid do denamh doibh, do fhillettar dochum na c-cerdchadh; & do-chuirettar go léir le dercc-lasadh íatt, & do ghabhattar ag telgen na c-caer {folio 247a} n-dercc sin for a cheile. Ocus do-cluinti ní as foide na fedh radhairc uatha na gáirthe & na nuall-gubha do-gnítis. Ocus is mar sin do sáer Día a mhuinnter fein ar mhuinntir an diabhail, uair as follus gurab do muinntir ifirn uile iatt-séin. Ocus adubairt Brenainn rena muinntir menma maith do beith aca, & creidemh daingen, & buidhechus do thabairt do Día, & da ainglibh; & do-rinnettar amail adubairt an t-athair naemhtha riu .i. Brenaind.

COMHRAC NA DA BÍASD MUIRIDHE TAR CEND BRENAINN CONA MUINNTIR

Laithe n-áen da raibhe Brenainn cona muinntir ag siubal in mara, co facattar an t-iascc adhbal-mhór adhuathmar da n-ionnsaiccedh, & h-é ag tealccan na t-tonn da gach taobh de, re deithbhir dochum na luinge da sluccadh. Mar do-conncattar na braithre sin, do-goirettar comairc ar in Tigerna nemhdha, & isedh adubrattar: ‘A Thiccerna do chum an duine & na dúile, sáer sinn’. Ocus do gabhatar ag comharcaibh ar Brenainn mar an c-cedna. Adubairt Brenainn: ‘A Thiccerna do chum an duine & na dúile, sáer sinn, & sáer do muinnter féin on péist adhuathmair útt’. Ocus adubairt fós: ‘A bhraithre, na biodh eccla oruibh; & as becc bhar c-coccúas, óir anté (do) sáer ó gach uile gabhadh inn, & an fer doní ar n-dion do ghnath, sáerfaidh inn o bhél na péiste uccat’.

Ocus tainic an peist roimh an luing, & do-cuaidh ar airde ós a

p.73

'Arna fhaixin sin do Bhrénainn, as-bert frisna braithribh: ‘An f-faicend sibh, a mhancha gradhacha, miorbhuile an Ticcerna, & an umhla do-bheir an crétuir don chruthaigtéoir’? Ocus 'arna radh sin doibh, do-chonncatar in peist do len Brenainn acc éirge 'na tri chuid for uachtar in mara; & do iompo in peist do-rinne na gniomha-sin dochum an ionaidh as a tainic, iar m-buaidh cosgair.

FAGBAIL IN MHIL MÓIR INA FHEOLMAC DO BRENAINN CONA MUINNTIR INDSO

La eiccin ele do Bhrenainn cona muintir ag siubal an lera adhuathmhair co f-facattar oilén ro-álainn ro-examhail, lan do premaibh & do luibhibh degh-bhalaidh; & 'ar n-dol i t-tír doibh, at-conncatar leth deiridh an mhíl móir ar in traigh ina b-fiadnaisi. Ocus adubairt Brenainn: ‘A braithre ionmhaine’, or sé, ‘ag sin antí ler obaiyr bhar m-basuccadh & bar sluccadh; & sluiccidh-si eision anois, & ithidh bar saith dia fheoil. Ocus biaidh sibh a b-fad ar an oilén so, & tairrngidh bar long i t-tír, & faghaid ionad iomcubaidh dhi’. Ocus 'arna dhenamh sin doibh, adubairt Brenainn ríu: ‘Tuccaidh ní don míl mór libh, fhoigenus daoibh go cenn míosa; uair sluiccfidher an chuid ele dhe le piastaibh an aigéoin anocht féin’.

Tuccattar na braithre an fheoil léo, amhail adubairt Brenainn friu. Ocus do raidhset arís fri Brénainn: ‘A ticcerna, & a athair naemhta, cionnus fhédfamait uiscce d' faghail, san oilén-so’? {folio 248a} Do raidh Brenainn: ‘Ni h-usa le Dia sásadh bídh do thabairt dúinn ina uiscce. Massedh’, ar Brénainn, ‘ticcidh i medhón in oiléin istech, & do- gebhtái topur ann, & é degh-datha, & ilar gacha cenéoil luibhe arcena ina thimcheall. Ocus tuccaidh bhar lor-dáethain eter luibh & uiscce libh de’. Do imghettar na braithre, & fuarattar an topur, amail do innis Brenainn doibh.

Ocus do bái Brénainn & a bhraithre trí míosa 'san oilén-sin, uair do bói ainbhtine mór ar an oiccen, & gaeth ro-laidir ann. Do-ronsat na braithre amhail adubairt Brenainn friu .i. dol ar cenn na feola ar in traigh. Ocus is amlaidh fúarattar an fheoil 'arna h-ithe uile dona piastaibh aiccenta. Ocus tangattar fein mar a raibhe Brenainn, & do

p.74

Tuccattar leo an méid do fhetattar don iascc. Adubhairt Brenainn: ‘Taisccther an t-iascc libh, & cuiridh fo shalann é, uair do-gheba sibh gáeth mór & soinenn maith ina dhiaigh so, le f-faicfe sibh an t-oilén-so’. Do aithin Brénainn da mhuinntir an long do tromuccadh do premhach & do luibhennaibh & d' iasccach, & adubairt riu arís uiscce do bhreith leo, uair nir chaith féin ó do-gabh cuing saccartachta chuicce ní ina raibhe spiorat no anam. Ocus 'ar t-tromuccadh a luinge doibh, do-chuirettar amach í; & do bhattar acc loingseoracht isin aird atuaidh gach n-direch.

SCCEL OILEIN NA t-TRI POPUL, ÁIT IN RO FHACCAIBH BRENAINN BRATHAIR DIA MUINNTIR

{folio 248b} La eiccin da raibhe Brenainn cona coimhtionol acc taisteal na mara mór-aidhble co facattar oilen a f-fad uatha. Ocus at-bert Brenainn fríu: ‘An b-faicenn sibh-si an t-oilen úd ad-chím-si’? ‘Do-chíamaid’, bhar íad-san. ‘Atád tri popuil annsud’, bhar Brénainn ‘.i. popul macámh, & popul do dhaoinibh ócca, & popul do dhaoinibh sendai. Ocus rachaid neach diar m-braithribh-ne annsúd dia oilithre’. Ocus do fhiarfaighettar san, cia aca; & níbh áil lais-siumh a inni-sin doibh. Ocus mar do-chonnairc iatt-san go dobrónach, do innis doibh é; & issé do bí acc dol annsin, neach don tríur brathar tainic as in mainistir léo.

Ocus do-gluaisettar rompa dochum an oiléin, ionuus go n-dechattar ar in traigh. Ocus is amlaidh do bói an t-oilen-sin ina clár comhtrom coimhreidh; & h-e 'arna fholach do líttis ghil. Ocus do bhattar tri popuil annsin; & bói urcur duine do cloich ettorra. Ocus do théigdís síar & aníar ar fud an oilein ag cantain urnaigthe, & asedh adeirdis: i. ‘Ibunt sancti de uirtute in uirtutem’’

Ps 83:8

Ocus 'ar c-criochnuccadh na h-urnaighthi-sin doibh, tainic dias don popul macaomh chuca, & tuccattar da cliabh do scaltaibh purpair léo; & do-chuirettar sin 'na luing dochum Brénainn; & adubrattar fríu: ‘Caithidh ni do thorudh oilein na b-fer laidir: & tuccaidh ar m-bratair féin duin-ne. Ocus imtiagaidh remhaibh maille le siothcáin’. Is annsin do ghoir Brenainn an brathair-sin chuicce, & adubairt fris:

p.75

Ocus iar t-tabairt paxa dona braithribh {folio 249a} & do Brenainn dó, adubairt Brenainn fris: ‘A mheic, cuimhnigh na benefisi tucc Día dhuit isin t-saoghal so, & guidh oruinn’. Ocus iar b-fáccbáil bhennachtan acc Brenainn dó, do-chúaid leissin dís do dháoinibh ócca adubhramar, dochum na sccol naemhtha sin. Ocus mar do-conncattar na naoimh chuca é, do chanattar in fersa so .i. ‘Ecce quam bonum’’

Ps 117:9

Ocus do imthigh Brenainn & a muinnter tara éisi. Ocus mur tainic trath proinnighthi doibh, do fhurail Brenainn ní dona sccailtibh do thabairt chuicce; & tuccadh aon scailt aca chuicce; & adubairt ríu: ‘Ni cumain lem gur léghus no go b-facadhus riamh a comhmór so do sccailt’. Ocus is amlaidh do bái comhcomhtrom comchruinn ar cuma liathroide. Ocus do gherr san in dá chuid decc h-í, & do ben unnsa do súgh ar laimh gach brathar aca eiste. Ocus ar fedh da lá déc mar sin do shasadh se na braithre, & blas meala i m-bél gacha fir dibh.

Ocus 'ar n-denamh troisccthi tri lá doibh, amhail do aithin Brenainn díobh, do-conncattar én ro-dealraightech da n-ionnsaighed, & do-thoirling i c-cuirr thosaigh na luinge. Ocus do bi craobh ro-álainn ina bheola do chrandaibh ná ro aithnigettar-somh, & cáera comhmhora do thorudh ro-alainn for a barr; & do-leicc ar lar h-i fiadhnaise Brenainn h-í, & do fhill féin ina frithing da éisi. Ocus do-ghoir Brénainn na braithre chuicce, & at-bert fríu: ‘Caithidh an bíadh so tucc Dia dáoibh’; & do báttar na cáera-sin amhail ubhlaibh fiadhain ar mhéd. Ocus do roinn Brenainn ar na braitribh an toradh-sin; & do bí sásadh dá lá déc doibh ann. {folio 249b} Ocus do raidh Brenainn ríu trosccadh teora la & teora n-oidhce do dhenamh maran c-cedna; & do-ronsat iaramh ar comairle Brenainn an trosccadh-sin.

SCCEL OILEIN NA CRANN t-TORTHACH

La eile do Brenainn cona fhoirinn ag siubal an mara co facattar oilen uathaibh, & is amhlaidh do bí sé, lán do chrannaib ro-ardaibh. Ocus is amhlaidh do bhattar na croinn-sin d' áen-cenél uile, & íatt lán do thorudh ar aon-dath & ar áen-cuma. Ocus ní raibhe aon chrann aimritt nó éttorthach dibh-sin uile. Ocus 'ar t-techt fo tír

p.76

Ocus fuair Brenainn toipre ro-glana ann, & moran do fremhaibh & do luibhibh inntibh. Ocus do fhill iar sin mar a raibhe a muinnter; & tucc ní dona torthaibh-sin leis dochum na m-brathar, & isedh as-bert friu: ‘Beiridh ni don torudh sa libh occ imthecht daoibh, & sásaidh bhar c-cuirp don torudh tucc Día dhuibh’. Ocus do-rinnettar amhlaidh sin. Ocus do anattar isin oilen 'na diaigh sin co cend da fhicet lá, & da fhichet oidhche; & ina diaigh sin do-chuattar ina luing, & ní don torudh léo.

SCEL NA GRIBHE h-INGNIGHE

La da raibhe Brenainn cona braithribh ag siubal an cuain, co facatar an t-én adhuathmar os a c-cionn .i. griobh ingnech; & bá meidigther co mór le mul no ré damh. Ocus mar do-chonncattar na braithre h-í, do ghabh eccla mór & urghrain adhbal íatt, & adubhrattar: ‘A athair, tabhair furtacht go luath duin-ne, uair as dochum {folio 250a} ar sluiccthi tainicc an peist aduathmar útt’. Adubairt Brenainn: ‘Na biodh eccla oruibh, uair antí do shaor as gach conntabairt sibh go n-uicce so, isé sháerias on ghabhadh-sa sinn’. Ocus 'ar sinedh a gribhe di dochum na m-brathar, tainicc an t-en tucc an ghécc chuca da n-ionnsaiccedh, & do chomraic risan n-gribh, & do (claidhedh) leis h-í. Ocus 'arna claoi dó, do bhen a súile eiste, & do thuit a corp i f-fiadhnaisi na m-brathar 'san b-fairrge. Ocus 'arna fhaicsin sin dona braitribh do mholattar Dia go mór. Ocus do fhill an t-én remhraitte go h-inis Albei iar sin.

SCEL NA PIAST MUIRIDHE

La ele do Bhrénainn occ ceilebhradh feile Peattair ina luing, go f-facattar in fairrce ro-glan ro-sholus, ro-siothóilti ina t-timceall, ionnus go f-facattar 'na raibhe d' iasccach & d' il-piastaibh isin occian uile; & is amlaidh do bhattar

'ina muraibh' wrongly inserted here.

Ocus at-bert Brenainn ríu: ‘Crét do-bheir oruibh in eccla-sin, a bhraithre? & ar n-Dia & ar t-Ticcerna fein .i. Iosa Criost, & ante

p.77

SCCEL OILEIN AN DA FHER DÉCC EIRENNACH & AN CHAIT MUIRIDHE ANNSO

Imraiset iar sin ind oiccen seal siar, & fogabhait inis m-bicc n-áoibhinn co n-iomat eisc airegda innte. Amhail batar ima c-cuairt, co n-accattar ecclas bhecc clochdha innte, & senoir etlaidhe bán oc ernaighe innte. Ocus is amlaidh boi an senoir-sin, gan fuil, gan feoil, acht lethar tana truagh forsna cnamhaibh cruadh-buidhe báttar occa. Is annsin at-bert an senoir uccat: ‘Teich, a Brénainn, go luath’, or se. ‘Fil iaramh mur-chat mor sunn amhail ócc-damh no each tre-bliadnidhe iarna fhorbairt do iascc in mara & na h-innsi-so; & inggaibh-sa h-e trath’.

Gabhait-siumh tra ina luing, & imrit ind oiccen go dermair. Amail batar ann, co facatar in m-biast-chat muiridhe ic snamh 'na n-diaigh, méidighther coire cechtar a dhi ruscca, fiacla torcdha lais, guaire aithrind fair, cróes oncon occo, go niort leoman, go c-confaidh condai. Is annsin gabhais cach dibh for ernaighte fri Dia fri méit na h-eccla rodus gabh. Is annsin at-bert Brenainn: ‘A Dé uile-cumachtaigh’, ol se, ‘toirmisc do phiasta dinn, ionnus nach tiosat cugainn’.

Eirgis iar sin bleidhmil mor muiride ettarra & an cait-bhéist mór sin, & gabhais cach dibh for commbadhadh {folio 251a} a ceile i fudomain in mara; & ni facas nech dibh riamh o sin amach. Do-gniatt tra annsin Brenainn & a muinnter atluccadh buidhe fri Dia; & iompáit rempu doridhisi go du i m-boi in senoir. Ocus ciis annsin an senoir fri métt na luthgaire rodus gabh, & isedh as-bert: ‘Do fheraibh Erenn immorro damh-sa’, or se, ‘& da fher décc do dechamar diar n-oilithre, & do-rattsam an mur-chat bíastaidhe út linn, & ba h-ionmain linn h-é; & ro fhorbair iar sin co mór, & nír erchóidigh duin-ne riamh. Ocus is marbh áen fer décc don fhoirinn-sin ro bhamar o tús ann; & atusa am aenar sund occut ernaidhe-si, co tardair corp Crist & a fhuil damh, & go n-dechar la sodhain dochum nimhe’.

Faillsighis iaramh in senóir doibh-siumh an talamh m-biucc dia m-battar iarraidh .i. tir thairrngire. Iar c-caitem tra cuirp Crist & a fhola dó, luidh in senoir docum nimhe. Adhnaicter annsin h-e

p.78

FAGHBAIL TIRE TAIRRNGIRE DO BRÉNAINN ANNSO

Laithe n-áen do Brenainn cona muinntir ag siubal & acc iarraidh in mhara no co tarlac ossin talamh m-bicc ro bhattar d' iarraidh fri ré secht m-bliadan iatt .i. tír tairrngire, amail ata in prouerbio: Qui querit, inueuit’’

Matt. 7:8

Iar m-beith immorro doibh-siumh {folio 251b} annsin selatt ina t-tost, at-bert in senoir friu: ‘A braithre ionmaine’, or se, ‘a Críst, cidh na aicci-siu in talamh n-airegdha n-alainn so, ar nar doirtedh fuil daoine riamh, & nach iomcubaidh adnacal peacthach na droch-dháoine innte? Faccbaidh uile iaramh i n-bhar luing gach ní fil occaibh cenmotá becc n-ettaigh iomaibh namá; & ticcidh aníos’. Iar rochtain immorro doibh-siumh for tír, póccais cach a cheile dibh, & ciidh an senoir go mór fri mét a fáoilte. ‘Siridh occus feghaidh’, or sé, ‘imle & bruighi Parrtais, airm h-i f-fuighbithir slainte cen galar, aoibhnes cen imresain, aenta gan tachor, flaithes cen scaoiledh, timthirecht aingel, fledhucchad cen airdhibhadh, moighe milsitir boludh mar blath mín bennachda. Ma n-genar tra gairmebhus Brenainn mac Findlogha i n-áentaidh i l-leth-sin’, ar in senóir cettna, ‘do bhith-aitrebh na h-innsi i t-tám tre bithe na bethad’.

Iar b-faicsin immorro doibh-siumh in Pharrthais eter tonnaibh in mara, machtnaighit & iongantaighit go mór míorbuile Dé & a chumhachta, iar b-faicsin na míorbhuiledh-sin. Is amlaidh immorro boi an senoir h-ishein, cen éttach n-dáenna eter, acht ba lán a chorp do clumhach gheal amail cholum no fhaoilinn, & ba h-urlabhra aingil leis acht madh becc. Ceilebhartar an teirt leo iar m-béin an cluicc co n-altuccadh buidhe do Dhia, & a menmanna tuidhmhidi i n-Día. Ni ro lamsat immorro ní do fhiarfaighe. ⁴.

Is annsin at-bert in senóir: ‘Denadh gach aon uaibh ernaighthe fo clith cen imaccallaimh neich fri 'raile uaibh, uair talamh naemhta ainglecdha in talamh-sa; & dino as gnath peactha do labharthaibh, {folio 252a} uair as meinic isna faiblibh arsantaibh toirrsi no failte diomhaoin’. ‘As maith lin-ne eimh sin’, ar in popul. Iar m-beith doibh sealat amlaidh sin, ticc an senoir, & isedh at-bert: ‘Ceilebharthar an medhón-lai

p.79

Is h-i immorro freccra do-ratt an senoir fair-siumh: ‘Intí iarrfus a thoil fein, ticc i n-acchaid toile De. Ocus sesca bliadan’, or se, ‘o tanacc-sa co n-icce so, & biadh aingil rom-sásastair frisan re sin. Ocus as becc na ro ercran mo chorp a sendacht. Ni sunna ro arsaighes, acht i n-áes a t-tanacc innte, & atú amlaidh bhéos. Is amhlaidh at-bert Criost frim, beith sunn tricha bliadan on triochait útt occut ernaidhi si. Ocus aníu as mithig damh-sa dol dochum nimhe, uair do riachtaisi cuccam. Iar c-ceilebradh na nona libh, dénaidh imtecht da bhar t-tír féin, & dénaidh foircetal fer n-Erenn, uair teccaisccfidher cuil & pecaidh tremhot. Ocus at-bert Criost frim-sa, isin uair-si na nóna co toiristea-sa co n-icce in ferann-so, & do mhuinnter & do manaigh, & do mhaincesa lat ria noebhaibh Erenn seacht m-bliadhna re m-brath, & an t-angcaire miorbhallda úd do-rinne an saccart lat’.

Iar c-ceilebradh na nóna, tainic an t-én nó ghnathaighedh timthirecht a b-proinne doibh roimhe sin, & leth-páin cruithnechta, & órda eiscc leis da tabairt dá gach aon dibh-sin. Iar c-caithemh immorro a b-proinne doibh-siumh, do-ghniatt altuccadh buidhe do Dia. Iar c-caithemh immorro chuirp Crist & a fhola & a feola don t-senóir, laaidh la sodhain a spirat dochum nimhe, & adhnaicit-siumh iar sin a chorp co n-onóir moir, & go n-airmittin n-adhbail.

A h-aithle na c-comhraitedh-sin do denamh doibh leth ar leth, do-ghlúais Brenaind {folio 252b} cona manchaibh docum a luinge. Ocus do imghettar tar in muir mór-thondach, & ni h-aithrister iongantus ina nimthechtaibh, no go rangutar go h-Árainn n-oirrtheraigh, iar m-beith doibh dí bliadain for an loinges-sin, & a cuicc for in loinges remhtechtach; conidh seacht m-bliadna-sin uile for in dá loinges acc iarraidh tire tairngire; amail as-bert araile éolach:

1. 1] Secht m-bliadna battar uile
   2] For loinges — caemh in cuire —
   3] Ag iarraidh an tire treall
   4] Tairngire tredaigh tren-seng
2. 5] Co nus-fuarattar fadeoigh
   6] I n-iathaibh arda an aiccéoin,
   7] Inis saidbhir suthain, gan roinn,
   8] Maigrigh, c-cruthaigh, c-caomh-áloinn.

Iar rochtain immorro doibh go h-Arainn n-oirrtheraigh fogabatt fáilte n-dermair ann, amail fogebadh Criost cona apstaluibh; & innisit

p.80

A c-cionn na réé-sin & na h-aimsire faccbus Brenainn cona muinntiri n-Árainn in long cona h-angcaire, & gabhait féin rempo dochum n-Eirionn, go ros-gabhsat port ag Inis da Dhroma for muir Luimnigh. Fossaighit íar sin i n-Inis da Dhroma, & bátar ceithre lá & ceithre h-oidche innte gan sásadh bídh nó dighe aca. Ocus bá marbh immorro cethrur don chuire naemh sin tre fhód an tredhain tarla dóibh; & ro h-adhnaicit annsin iatt{folio 253a} co n-onoir & go n-airmittin móir.

A c-cionn trill 'na dhiaigh sin, faidhis Brénainn a dheisciplu go h-abhainn Fhorccais isna Deisibh Muman do cuinghidh eiscc for iasccairibh na h-abhann. Diultait immorro na h-iasccairedha muinnter Brénainn. Diultais immorro Brenainn in abhann tria bithe ó sin amach gan iascc do bheith fuirre. Cáecca sruth immorro ro esccáin Brénainn i n-Eirinn trena díultadh d' iasccairibh na srothann sin fa iasce do thabairt dó. Cáocca sruth ele ro bhennaigh Brenainn ind Éire, ar ro riarsat a n-iasccairedha é; ut dixit:

1. 1] Cáecca sruth re ro-riaradh
   2] Ro bhennaigh Brénainn go f-finne;
   3] Caecca sruth go soimhiadhach,
   4] Or bhen sé iascc a linne.

Araile la do Brenainn cona mhancaibh oc imtecht i tiribh Cliach. Do-chúattar go port Eile d' iarraidh éiscc. Ferait immorro na h-iasccairedha failte fri Brenainn. Bennachais Brenainn an sruth iar sin, gerbo h-aimritt con n-icce sin; & ba lán d' iolar gacha maithesa o sin amach an sruth.

Do riacht Brenainn iar sin go h-Inbher Ais i t-tiribh Cliach, & boi ann in oidhche-sin. At-bertattar aittrebhtaigh an tire-sin fris: ‘Fil’, or síatt, ‘amhgar mór isin tír-so .i. tuile cuiledh, gainemh mara ináitte’. Is annsin at-bert: ‘A Thiccerna’, co nach lia ol sé, ‘sóertar sunn tréd connirclidhe-si don plaig-si in lucht-so it anmaim-si’. On oidhce-sin amach ni raibhe aon chuil riamh isin talamh-sin. Bri Oiss

p.81

1. 1] Caecca caislen comhramhach
   2] Ro baidh Brenainn go m-baine;
   3] Tre díumus rígh ro-ghlonnach
   4] Beitt tre bithe gan áines.

Araile aimser fáccbais Brenainn a luing h-i t-traigh Innsi {folio 253b} da Droma; & psalm-chettlaidh dia muinntir oca coimhétt, & h-e occ gabháil a psalm a aenar innte. Iar t-tichtain immorro ainbhtine in mhara, go ros-tarraing in luing dia purt, at-bert brathair an t-sailm-chetladha fri Brenainn: ‘Ro baidhedh mo brathair féin isin luing’, ol se, ‘& ro brisedh an long go deimin, & ni fuighter a chorp íarna bhathadh’. Is annsin at-bert Brenainn co f-feircc moir fris: ‘Mása mó as áil duit-si airchisecht de, eircc fein ina ionadh, & dena a fheidhm sion’. Iar n-dol immorro do-somh i n-diaigh a bhrathar, báitter fo cettóir isin muir; & bai in brathair ócc eter tondaibh mara amhail múra dá gach leth de, amhail ro baoi do Moysi mac Amra ag dol cona popul tre Muir Ruaidh.

SCCEL DOBHORCON

Gluaisis Brenainn roimhe ina diaigh sin co rainic go Dubh Daire i t-Tuadh-mumain, & do-rinne comnuide & teccar athaid fhada and occ foghnamh don Choimdidh, & acc edarghuidhe in Duileman, & ag dénamh ticche aoidhedh i n-onóir da Thiccerna fein ann. Ise immorro ro ba comharsa dó forsin túaith .i. Dobharchú o b-fuilit h-Úi Dobharchon i t-Tuadhmumain beos. Boi dino clúain féoir ag Dobar-choin a b-foccus do Loch Lir. Tíaccait immorro doimh Brénainn isin c-clúanaidh; marbhthar na doimh le Dobharcoin. Innister do Brenainn na doimh do marbadh. ‘Madh ced le Día’, ol Brénainn, ‘go n-derntar dobhrán do Dhobharchoin’.

Teid dano Dobharchu & a bhen, Créda a h-ainm, d' fios na clúana cetna a c-cionn bliadhna iarttain. Lingidh in éiccne fír-éiscc {folio 254a} in uair-sin isin loch ina f-fiadhnaisi. Do-gní immorro Dobharchu dubhánacht, & geibhidh brec, & do-ghni tene raitte, & imfhuinidh an brec, & caithidh iar sin é do bhir. Téid iaramh d' ól uiscce docum an locha, & tuitidh isin loch; & do-gníther dobhrán de ar fud an locha tre breithir Bhrénainn. Ticc immorro mac do Dhobhorchoin .i. Cúcúan a ainm sidhe, & Creda d' fios na cluana cetna. Lingidh eiccne már oile ina f-fiadhnaisi isin loch. Ticc Cúcúan do dubhanacht fair. Ticc

p.82

Ocus do innis sccela do go leir, & at-bert:

1. 1] A Chú Cúan,
   2] Testa t' athair ní cían uadh;
   3] Ata fan loch ina pheist,
   4] Na tarr do breith a eiscc uadh.
2. 5] A Cú Cúan,
   6] Na dein tene do raitt ruaidh;
   7] Na h-ith, gemadh mor do gin,
   8] An t-íascc do bhir go m-bi fuar.
3. 9] Fuar mo leaba ar leic luim,
   10] Is mo druim le grian do gnáth;
   11] Súighim uiscce Locha Lir,
   12] Nocon roich dom tigh go bráth.
4. 13] Íascc adúadhus prap rom-loiscc,
   14] Issedh sin rom-beir gan céill;
   15] Olc mo thoiscc is turus trúagh,
   16] Erigh is Creid, a Cú Cúan.
5. 17] Da t-teccma ar fulacht nó ar fect,
   18] Na caith do breac go m-ba fúar
   19] Gidh tacha connaidh ticc duit,
   20] Na loiscc an raitt, a Cú Cúan.
6. 21] Dobar-chú m' ainm-si budéin,
   22] Atú gan ceill as cían úadh;
   23] Becc nach cosmail an da ainm,
   24] Na tarr fom gairm, a Cú Cuan.
7. 25] Bid h-Úi Dobhor-chon mo shiol,
   26] Bidh é a fhíor go brath m-buan,{folio 254b}27] Gibe tan beither 'ga n-gairm
   28] Bidh edh a n-ainm, a Cú Cúan.
8. 29] Gach uair do-chifir mo sccath
   30] Oniu amach go brath m-buan,
   31] Biaidh easbaidh ort-sa go derbh,
   32] Ma becc do sealbh, a Chú Cúan.

   A Chu Cuan

p.83

h-I c-cinn ree imcéine smuainis Brenainn ina menmain, & gabhaiss eccla in Choimdhedh go mor h-é tre batadh an bhrátar do-chúaidh d' fios an t-sailm-chetladha gusin luing i n-Inis Da Droma tre fheircc & tre fhochann Brénainn búdéin. Luidh Brenainn go naemha Erenn do breith breithe fair immon cúis-sin; & siris na scrioptuire diadha uile maraon ríu. Ocus téitt gusin maighin a m-bói a muimme .i. Ita; & boi occa innisin di bathad an brathar. At-bert Ita fris-siumh dol tar muir. ‘Talamh ectrand’, ol sí, ‘fil occut iarraidh, go n-dernair anmanna daoine d' follamhnuccadh & d' foircetal ann; & imthigh’, ol si.

TRIALL BRENAINN GO CRIOCHAIBH BRETAN ANNSO, TRE BHÁTHAD A BHRATHAR

Teid Brenainn iar sin go tíribh Bretan tre forcongra a muimme, go dú a m-báoi Gillas Bretnach, co tri feraibh decc imme; amhail at-bert Mo Cua mac Dolcáin 'san rand:

1. 1] Impóis Brenainn ar deisiol
   2] Go t-tri feraibh decc, foda uidhe;
   3] Ro be ard a dul
   [gap: extent: 2 syllables]
   
   4] Co ros-baist fir Alban uile.

I n-aimsir geimhreidh immorro do-riacht Brenainn tír Bretan, iar m-beith tri bliadhna for sligidh dó. At-bert Gillas secht n-glais iarainn do chur ar doirrsibh na cathrach, do dherbadh naomtachta & irsi na n-aoidhedh. Iar sin teid Brenaind go cathraigh Gillais do accallaimh Gillais budéin; & ferais snechta mor doibh in oidhce do-chúattar docum na cathrach, gur lion an talamh uile, go riacht ferna fer. Acht cena ní riacht cucasan acht go h-eittirchian uatha for gach leth.

Is annsin at-bert an doirrséoir do mhúr na cathrach riu: ‘Ticcidh’, ol se, ‘& oslaiccet bhar c-cáoin-ghníomha féin remhaibh’. Is annsin at-bert Brenainn fria thimthirigh .i. fri Talmach: ‘Eircc’, ol se, ‘& oslaicc an dorus remhaind’. Sinis Talmach a lamh gusin dorus, & meabaid fo cettóir na secht n-glais a n-aoinfecht. Oslaiccis

p.84

Tangattar iar sin gusin tempul, & battar tri glais fair d' iarann aithleghtha. Sinis Brenainn a laimh iar sin dona dibh comladhaibh, & isedh as-bert: ‘Osslaicc remhainn, a mathair Crist .i. a ecclas’. Is annsin meabhsattar {folio 255b} na tri glais co nach frith iad riamh. Is annsin at-bert timtíridh an tempaill fri Brénainn tre briatraibh Gillais: ‘Déna oifrionn a Bhrenainn’, or sé. Is amlaidh iaramh bói in altoir co n-aidmibh fuirri, is íad urlamha o tribh litribh greccdaib fuirri. Oslaiccis Brenainn an leabhar, & isedh ro raidh: ‘Oslaicc & foillsigh damh do litre, a De uile-chumhachtaigh’. Airdleghais Brenainn iar sin fo cétoir an leabar n-greccda.

Téit iaramh Gillas cona muinntir do churp Crist annsin do laimh Brenainn. Is annsin at-connairc Gillas duine for in teiscc, & a fhuil isin coilech. Gabhais eccla mor Gillas ó ro aimsigh roimhe Brenainn go minic: ‘Cidh do-gen-sa, a Brenainn’? ar se. ‘Is irlamh dighal form ar th' inchrechad-sa damh’. Is annsin at-bert Brénainn: ‘Dítnebhat-sa tú on diogail-sin, uair ge ro derbhais na h-aoidhedha, is aimser loghtha anosa .i. aimser techta do chorp Crist’. Iar sin bennachais Brenainn doridhisi an altoir, & ba corp Crist bói forsan teiscc, & ba fíon an t-uiscce ro baoi isin coilech. Iar n-dol immorro do chorp Crist do phopul Gilláis do laimh Brenainn, baoi Brénainn cona muinntir go cend tri lá & téora n-oidhce annsin.

Ocus ro innis a thoiscc do Ghillas. At-bert immorro Gillas: ‘Ni bér-sa immorro breth fort’, or sé; ‘acht aonni eimh, ata gleann gaibtech i n-dithreibh na cathrach-sa, & atá da leomhan ann .i. fer-léo & bain-leo; & is iad fhásaighes an tír-si i t-tád. Ocus eirigh-si go n-icce íatt i n-anmaim an Coimdhedh, & diochuir don thuaith-si íatt. Ocus beiredh an Coimde breth fort ann’. Teitt immorro Brenainn go forbfáoilidh {folio 256a} fo céttoir, & Talmach a dheiscipul féin leis.

Is annsin bói in ban-léoman ina codladh a medhon-lai. At-bert Brenainn fri Talmach: ‘Dúisigh an ban-léomain go luath’. Téitt chucca isin n-glinn, & buailis dia laimh í. Éirghis fo chettóir in bain-léo, & do-bheir a gláoidh moir os aird, gur omhnaigset na tuatha & na criocha ba coimhnesa doibh. Is annsin tainic in fer-léo fon n-glaoidh-sin go h-athlamh aggarbh. At-bert Brénainn annsin ríu a n-dís: ‘Éirgidh’, or sé, ‘& tabraidh libh na h-uile leomna filet isin n-glionn-so, & coimhéttaigh cethra na tuaithe-so ó sunn amach go brath’. Iar c-cloistecht immorro dona léomhnaibh gotha Brenainn, eirgitt amhail mhancha irisechaibh fo chettoir, & do-beraitt a c-cuilein léo.

p.85

Ba mór tra an míorbuile do-ronadh annsin .i. na leomain lonna, léittmecha, ledartacha, láidiri, do cennsuccadh amail chona muinnterdha, go m-bitt no rabhattar ag ionghairi cethra an tíre amail brod-chona buachalla. In tan immorro ba doigh la cách go muirfitis na leomain Brenainn & Talmach, is ann att-conncattar íatt ogh-slán chuca, & na léomhain ina n-diaigh; amhail ócc-láogha a n-diaigh a maithrech. Iar faixin immorro na leomhan do cach i n-diaigh Brénainn, gabhais eccla dermair íatt, & tiaghaitt ar a neachaibh fo cettóir, & teichít fo fhedaibh & fo chailltibh in tíre. Impáit arísi iar mor-gabhadh cen nach frithardadh ona leomhnaibh.

Gabhais eccla mor Gillas, & edhbrais é féin do Bhrenainn amhail manach n-dileas tria bithe na bethad. Is annsin at-bert Gillas fris: ‘Día’, or sé, ‘bherus breth fort, uair mac díles dingmála do Dhía tú. {folio 256b} Acht namá do-bher-sa comairle duit .i. airisem isin tír, & manchine na tuath-sa duit tre bithe, & cumus an tire & an talman duit’; ut dixit:

1. 1] ‘Raghaidh duit an tuath gan ces’
   2] ‘Amhail ata cona les’,
   3] ‘Feraibh, macaibh, mnaibh, gan col’,
   4] ‘Go brath beitt 'gutt ríarucchad’.

1. 1] Do-bheirim mo chubhas ann,
   2] A Ghilláis, fo rígh na reann,
   3] Nach mó lim in saegal seng
   4] Innás uiscce na h-abhann.

Tainic doridhisi go Bretnaib, & cumhdaighter ecclas laiss ann i n-inis Ailec. Araile la boi Brénainn for carraic aird isin inis-sin; co faca na dá bleidhmil muiridhe ag tichtain a fúdomhail in mara, occus síatt occ cathuccadh re 'roile go cruaidh; & cách dibh ag comhbádadh a chéle. Is annsin fúabrais an dara péist díbh teichemh; & lenaidh in pheist ele h-í. At-bert immorro an péist bói occ teichemh do guth dáonnaidhe: ‘Nod-guidim-si immorro tú i n-anmaimm naomh

p.86

Ba machtnadh mór tra la Brénainn, inní-sin, & tainic gó a mhuinntir, & isedh at-bert friu: ‘Éirghidh go luath’, ar se, ‘dochum n-Erenn, go n-aiccillem naemh Brigitt’. Is annsin do-roine-siumh ind iomann erdairc {folio 257a} .i. Brighitt be bith-maith & et cetera. Iar rochtain tra dó-somh go dú i m-bói Brighit, innisis di imaccallaimh an da bleidhmil; & fiarfaighis: ‘Cidh do maith’, ol sé, ‘do-ghní-si do Dia seocham-sa, an tan rod guidhet in bleidhmil tú, & tusa ecnairc, & meisi frecnairc, & rom-fáccaibh cen atach’. At-bert Brigit fri Brénainn: ‘Tabair do chubhais’. ‘At-berim’, or sé,‘nach dechadhus tar secht n-iommaire riamh, gan mo mhenmain i n-Dia. Tabair-si do chubas’, ar Brenainn. ‘Do-bheirim’, or Brigitt, ‘ó do-rattus mo mhenmain i n-Día, nach tardas ass, & nach tibher go brath. Tusa immorro’, or sí, atá dia mheince fogheibe gábadh mor mara & tire, ní fhétta gana thabairt dot úidh; & ni h-aire go n-dermaittea do Dhia beith do mhenma gacha tres iomaire ann.

De quibus hoc carmen:

1. 1] Secht m-bliadhna do Brenainn binn
   2] Gan tadhall i t-tuaith no i c-cill;
   3] For muin an mhil móir go m-bladh
   4] Isin muir, ba lór d' iongnadh.
2. 5] Aitchidh an míl mor m-binn m-bras
   6] Risin b-peist 'ma leiccen ass;
   7] At-bert an peist: ‘gibe de’,
   8] ‘Nocha ragha ass aire’.
3. 9] Ros-gabh for atach Brighde,
   10] De eccla lais a aidhmillte;
   11] Rois cobhair Brighitt buadach,
   12] 'Ar sin nir bo h-imuaimhnach.
4. 13] ‘Am sccith’, ar Brenainn gan brath,
   14] ‘Riccubh ait i t-tá in caillech’;
   15] ‘Cen co f-fesar cidh diatá’
   16] ‘A guidhe-si secham-sa’.
5. 17] Do-roich in cleirech istech,
   18] Gerb eimech, nir bo nairech;
   19] Slechtais don chailligh gan col,
   20] Slechtais an caillech do-somh.

Luidh iar sin Brenainn h-i c-crich Bretan doridhisi, & cumdaigter lais in chathair dianid ainm Bleit i c-crich Letha. Do-roine

p.87

Iar f-facbáil immorro tíre Bretan do Brenainn, luidh docum n-Erenn doridhisi, & espocc Máenu immaille fris. Is annsin tainic Mo Caemóc .i. Senan a ainm prius, go Brenainn; & faccbais a athair, & lenais Brénainn do légadh occa.

Luidh iar sin Brenainn h-i c-crich Connacht, co h-Inis meic h-Ua Cuinn for Loch Oirbsen. Is annsin no bittis da each charpait rígh Connacht co minic occa lesucchadh. Iar n-áitiuccadh Locha Oirpsen do Brénainn, & iar míorbhuilibh dó ann, tucc mac righ Echtghe do é; & do-gheall co nach diongnadh námha no cara dith nó urchoid dó cen no bíadh ann.

La ele do Brénainn ar magh h-i f-fochair, no Ái, in oiléin-sin; tarla duine bocht dó, & bennachais do Bhrenainn, & issedh ro raidh: ‘A athair naemhtha’, or se, ‘dena trocaire oram, & foir mé ón dairse ina b-fuilim ag an rí; uair do much sind féin, & mo clann’. Tucc iaramh cridh-airchisecht patruin na pian .i. Brenainn, iar n-gabhail compáisi dó rissin duine m-bocht, & 'ar n-gabhail dóchusa ro-truim as Athair na trocaire; & saidhis in bhachall bói ina laimh i n-anmaim De isin fótt fa coimhnesa dó, & do-gheibh punt d' ór aithleghtha ann.

Ocus do ráidh risan m-bocht: ‘Tabhair sin don righ, & sáerfaidh tú on dáersi ina b-fuil tu aicce; & na h-innis dó cia tucc h-é’. Gabhais an bocht an t-ór, & beiris leis dochum an righ é; & innisis dó amhail fuair h-é. Ocus adubairt an ri, mar do-cualaidh sé sin {folio 258a} .i. gurab amhlaidh sin frith an t-or: ‘Ór Chriost sin’, or se, ‘Ocus ní meisi dlighes é, acht serbhfogantaidhe Dé féin. Ocus do-bheirim sáersi duit-si & dot chloinn i n-onóir do Dhia & do Brenainn’.

I n-araile aimsir 'na dhíaigh sin, adubairt Brénainn fria a braithribh: ‘Dlighmitt dol i n-Úibh Maine, oir ata obair & coimétt an tire-sin d' fiachaibh oruinn, uair is ann bhías ar n-eiséirghe; & do-chúala me aingel im ainm féin ag cathuccadh ar a sccath. Masedh i n-ainm ante do chennaigh sin-ne, do-beram furtacht anois di’. Ocus do imghettar rompa iar sin go riachtattar du ittá Cluain Ferta. Is ísin uair & aimsir do-rala cath aga thabairt eter Diarmait mac Cerbaill & riograidh an taoibhe thúaid d' Eirinn im Choluim Cille .i. cenel Conaill meic Neill & Eoghain meic Neill .i. cath Chúile Dreimhne. Ocus do mheabaidh an chath for Diarmait fadhéoigh.

p.88

O ro-siacht tra Brenainn gusin maigin-sin, cumhdaighter mainistir leis ann .i. Cluain Ferta; & as innte do thogh a eiseirghe, et dixit: ‘Hic requies mea in seculum seculi’. Ocus is annsa mainistir sin tainicc Mo Caemocc .i. Senan a ainm prius go Brenainn ona athair & ona mathair do denamh leighinn dó. Ocus fuair bas h-i fail Brenainn isin mainistir-sin. Ocus do-luidh cumha mór & toirrsi adhbal for Brénainn tre bás a dhalta; & do-chúaidh d' edarguidhe an Duilemhan fana aithbeouccadh dó; & fuair aisecc a anma fadhéoigh on Coimde na n-dula.

1. 1] O gabhais mac h-úi Alta,
   2] Brenainn, go lin a etla,
   3] Nocha mesaitte go se
   4] O sin alle Cluain Ferta.

FUASCCLADH AEDH GUAIRE O DHIARMAIT MAC CERBHAILL LE BRENAINN INDSO; & ISE IONADH INA TICC SÉ .I. ROIMH SCEL IUDÁIS

Cidh tra acht iar saruccadh Ruadain Lothra do Diarmait mac Cerbhaill fa Aedh n-Guaíre, do mharbh giolla braitaighe Diarmata .i. Aed Baclamh, fan pailis n-deircc-iubhair do boi fóna tech do bhrisedh dó, do tabairt gae an righ tarsna astech leis. Ocus nír lor leis sin, gan an tech fein do brisedh. Ocus 'ar t-tuitim dó a c-cionaidh an migniomha-sin, & 'ar sáruccadh Ruadhain do Dhiarmait fon m-bragaitt, do cruinnighettar ard-náeimh Erenn dochum Diarmata .i. Colum Cille, & Cíaran Cluana, & Mo Laisi, & Da Beog, & Finden, & Ruadhan Lothra, & ard-naoimh Erenn. Ocus 'ar m-beith doibh fri re m-bliadna ag comhtrosccadh le Diarmait, gach miorbuile do-ghnitis uile air, do-gnídh Día a leithéitt dó-samh orra-san.

Ocus 'ar c-caithemh na bliadhna-sin doibh amhlaidh sin, do thairccset na naoimh fuasccladh do Diarmait as in m-brághait. Ro raidh Diarmait, a n-doigh nach f-fuighthi lena tabairt do, go n-gébadh cáecca ech súl-ghorm uatha. Ocus 'ar m-beith do Bhrénainn ag siubal in mara, do fhoillsigh aingeal Dé dó, naeimh Erenn do beith isin moir-eiccin sin acc Diarmait, fa ní nacharb éidir d' faghail, dá sírthi an doman uile, muna f-faghthái tre grasaibh De h-é. Ocus 'arna thuiccsin sin do Bhrenainn, táinic tara ais i n-Erinn, & tainic fo thír i n-Ess Dara, h-i c-crích Connacht; & tucc cáecca rón do rónaibh na fairrge leis, & do-rinne cáecca ech soinemhail dibh, & rucc leis go Temraigh íatt, go h-airm h-i r-rabhattar naoimh Erenn im Rúadan. Ocus do fhailtigettar na náeimh go h-iomarcach ria m-Brenainn 'ar t-toidhecht 'na c-ceann do.

Do innis doibh go t-tucc na h-eich-sin leis dia t-tabairt do Diarmait, amail ro raidhsiomar romhaind. {folio 259a} Ocus 'arna chluinsin sin dona

p.89

Ocus fa móide fercc Diarmata de sin; & adubairt nach gébadh gan éraic d' fagáil 'san ceilcc-sin do-rónadh cuicce, & a milledh a muintire. Ocus fa h-oidhce caithme bidh dona naemhaibh in oidhce-sin. Ocus do fhurail Brenainn ar na naemhaibh, celcc do denamh dochum righ Erenn .i. an trath do tiucfadh a c-cuid chuca, gach greimh da n-gerrfadaois 'ga chur docum a m-bél, a leiccen eter coilér a sccapail & an nocht-bhruinne, & a m-beith occ fás-chognamh a m-beol; & gach deoch do ticfadh chuca do dhortadh maran c-cédna ettorra & a sccapail, ionnus go saoilfettáis muinnter Diarmata go c-caithfedh na naeimh biadh, & go t-tucdáois ar Diarmait bíadh do chaithemh.

Ocus do-ronsat na naeimh amail adubairt Brénainn ríu, iondus gur caith Diarmait biadh, & co n-deachaid neimh an troisccthi for Diarmait. Ocus iar c-codladh don righ iar sin, do-connairc in rígan .i. Mumhain ingen Conrach meic Duach d' Eoganacht Chaisil .i. ben righ Erenn, aisslingthi iongnadh .i. andar lé bile buadha d' fás ós Temhraigh na Righ, & a ghéga & a bharr do lethadh tar Eirinn uile, & do-connairc iar sin enlaith Erenn do luighe ar in m-bile-sin. {folio 259b} Ocus dar lé féin da sháer décc do thecht do bhuain an bile-sin, & da thuaigh déc leo; & gach slis da m-bendais dhe, a dhul ar in m-bile fein doridhisi. Ocus dar lé do-chonnairc sí aén-tsáer occ teacht don fhairrgi aniar, & an céd bhuille tucc se don bile, gur bhen sé a chend de.

Ocus do-ling-si tar an iomdadh amach le h-uathbás na h-aislincce, gu ro fhiarfaigh an rí dhi, crét an t-olc do-chonnairc; & do innis an rioghan an aislincc dó. ‘Truagh sin’, ar in rí. ‘Meisi an bile-sin’, or sé, ‘& is íatt an enlaith ag luighe air .i. rioghradh-Erenn ata umhal damh-sa le ré fichet m-bliadan; & is íatt an dá sáer décc do-chonncadhais do thocht do gherradh an bhile .i. da ard-naemh décc na h-Erenn atád ina t-troscadh re bliadna oram-sa, & meisi ag trosccadh orra-san maran c-céttna; & nírb úaisle le Día a t-troscadh-san inás mo throsccadh-sa. Ocus isé an sáer deighenach do-connairc tú do bhen a chend d' áen béim don bhile .i. Brenainn mac Findlogha, tainic don fhairrgi aníar. Ocus tucc forsna naemhaibh celcc do chuma cugam-sa, ionnus gur chaithesa biadh, & na cleirigh 'na t-troscadh; & do marbh Brenainn meisi. Ocus tuccthar na naeimh cuccam, go n-dernainn sith ría’.

Teccait na náeimh i c-cend in rígh; & do-rinne sith ríu, & do

p.90

Araile la dino boi Brenainn cona muinntir i n-aroile ferann álainn oireghdha. At-bertattar a mhuinnter fris: ‘Ni fhuil’, ar síad, ‘isin domhan duine no thréiccfedh an ferann-so ar gradh Dé’. At-bert Brenainn: ‘Fil’, or sé .i. occlach fil h-i c-Corc mo druadh iar Carn. Ocus battar dino dí shéittigh dhersccaightecha lais. Ocus ba lain-shercach i n-danaibh, & dhechmadhaibh, & almsanaibh don Coimdidh é. At-bertattar a dhí sheitigh fris i n-aroile ló: ‘Cia fott’, ol siatt, ‘bemáoid accat amhlaidh so’? ‘Cein co tochra etraibh fein’, or eissiumh; ‘uair ionnarbthar Día tre essáentaidh, & tochuirther demoin’.

‘Iar n-aimsir móir íar sin t-achair eter na mnaibh. Luidh-siumh iar sin gan fis dona mnaibh día ailithre tar muir; & fuair luing n-erlaimh occ Ath Laighen. Téitt innte for fúdhomain in mara, co nus-fuair oilen noemh. Ocus gabhais ann fo chettoir; & ticc an long a h-aenar uadh go dú assa ruccadh. Ocus anais-siumh a aenar isin oilen-sin. Conidh é féin ro innis duinn na sccela-sin iar c-cein máir iar sin. Ocus ba h-eidighthe a chorp uile do clumhaibh gle-ghealaibh amhail choluim nó fháoilinn. Cidh tra acht’, ar Brénainn, ‘gibé fhuicfes a thir & a thalamh, amhail ro fhaccaibh an fer-so, bidh fechtnach foirbhthi, fíréon h-e, amhail in fer-so’.

Araile la baoi Brénainn acc imtecht i n-ditreibh na Gaillia. Tainicc gaeth dermair dofhulachta doibh. Is annsin at-bert aen dia muinntir fri Brénainn: ‘Do-fáethsat na croinn-si foirn, & ron-muirfet’. Is annsin at-bert Brenainn: ‘A bhraithre ionmaine’, ar sé, {folio 260b} ‘eisttidh frim-sa beccán. Araile aimser oidhche bamar for in muir. Codlais an popul uile acht meisi am aenar. Is annsin at-connarc-sa inis i medhón in mhara, & is amlaidh bói an inis, & secht (c-cosa) fúara fuithe; & nó theighdís na longa mora fo sheol fuithe eter a cosaibh. Ocus battar na h-uile gotha & fogar innte. Ocus dano battar tri longa cengailte fuithe ind oidhce-sin. Intí iaramh’, ol Brénainn, ‘co n-icc in oilén secht-chosach sin do congbail for lar in mara, & ina h-uile gáetha aga comhthuarccain da gach aird, co n-icc antí-sin ar-sáeradh-ne for gúasacht na c-crann so filet occ tomhaithemh forainn anúas; & isé antí-sin rí nimhe & talman’.

p.91

TABAIRT COLMAIN MANAIGH O DHEMHNAIBH TRE RATH ERNAIGHTHE NAEMH BRENAINN

Araile la bátar días do mhuinntir Brenainn occ comradh, & Brenainn occ eistecht fríu; & isedh ro raidhsett: ‘In cumaing’, or síatt, ‘ainim an peacthaigh a thabairt a h-ifurn ó ernaighthe & almsain na c-carat m-béo bitti occa dara n-éisi’? Is annsin at-bert Brenainn fríu: ‘Eistidh rim-sa’, ar se. ‘Araile lá bámar inar c-codladh for in muir; óen-laech occuinn cen codladh. At-chonairc sidhe néll dubh, dorcha, aggarbh, adheittigh, adhuathmar, dia shaighidh a h-imel an mhara móir. Tainic chuccam-sa fo cettóir an t-athlaech’, ol Brénainn, ‘& asedh at-bert: ‘Rom-gabh eccla go mór’, or sé; & ro raidh frim: ‘Eirigh go luath co n-uicce in néll mór-sa diar n-ionnsaiccedh; & an c-cluine an guth adhuathmur ann’?’

‘Iar n-éirghe immorro damh-sa, at-connarc in néll n-adhéittigh co n-deilbh n-duine n-dubh n-dorcha ann, anmhail aibheal 'arna bhadhadh, no fhiach mara; {folio 261a} & is amlaidh bói an dealbh truagh sin occ síor-ghul & occ síor-cháoi fri métt a peine; & is ann at-bert frim-sa: ‘Nott aitchim’, ar sé, ‘ar Íosa Criost, ar Mhac Rígh nimhe & talman, gur guidhe in Coimde form frissna trí lá-so, uair ní fuil nech as mo pían inú fri mét mo pheacadh’; & ro sceind uainn lasin n-guth-sin. Iar sin tra ro éirghemar uile fo chéttóir, gur guidhsem an Coimdhe fair-siumh. Do-riacht iar t-tribh laithibh 'ar sin, & a chorp dubh-ghlas uile. Ocus ba lugha a thoirrsi, & isedh ro raidh doridhisi, in Coimdhe do ghuidhe leis fri ré tri la ele; & ro imtigh lasin n-guth-sin.’

‘h-i cind sechtmaine do-riacht iterum, & néll bán uime, & a chorp lán-taitnemach amhail gréin samhrata. Ocus is amhlaidh bói in néll bán sin, & secht c-ciuil ána examhla ina medhon; & ba bindighther il-ceola in domain uile íad. Is annsin do-gni altuccadh buidhe do Dhia, & at-bert: ‘Anosa’, ar se, ‘fil Slanicidh in cinedha dáenna agum gairm docum a richedh budéin’. Is annsin as-bert-sa’, ol Brenainn: ‘Cuich tú, nó caidhe th' ainm’? ‘Meisi Colman, manach’, ol se, ‘inas messa bái dona h-uilibh manchaibh’. Iar f-fáccbáil trá bhennachtan do-san ag na braithribh, luidh la sodhain dochum nimhe la timthirecht aingeal.

‘Is annsin’, ol Brenainn, ‘rom-guidhset mo mhanaigh meisi im ernaighthe do denamh doibh, uair at-conncattar a tarbha don manach út. Acht chena ni fríth uaim-si sin do denam, co n-am tainic Michél archaingel iar sin, & isedh ro raidh frium: ‘At-cuala Día th' edarghuidhe’, ol sé; ‘sir & taistil Da scrioptuire diadha, & dena ernaighthe coimhtionóiltech eistibh, go m-be {folio 261b} acc saeradh & acc dítten fer n-domain ar ifrionn cona íl-phíanuibh’.’

Do-roine tra Brenainn annsin an ernaighthe n-oirderc, & sé ina

p.92

Cidh tra acht iar t-taistel tire Gallía do Brenainn, & iar f-fertaibh & miorbhuilibh moraibh do denamh dó isna rannaibh thoir, do-riacht iar sin dochum n-Erenn; & téid iar sccís mara & mór-tíre go Clúain Ferta Brenainn, & do-rinne comnuidhe innte fri h-aimsir imcein ina dhiaigh sin.

Feachtus do Bhrenainn mac Findlogha h-i c-Clúain Ferta dia cáscc viio anno ria a eitsecht. Ceilebharthir isind ecclais; pritcaidhther, oifriter léo. O tainic iaramh in medhon-lái tiaghait na manaigh dochum proinntighe. Faccaibther Brenainn a aenar isind ecclais. Gabhait cach for ord in proinntighe. Mac-cleirech occa dino, & cruit becc ina láimh. Gaibhidh for a n-airpeitedh, go t-tardsat a m-bennachtain dó. ‘Ro badh amhra lim-sa anosa’, or na manaigh, ‘dia nom-léiccedh Brenainn for lár na h-eccailsi, cor ro sephnainn {folio 262a} tri h-adhbainn dó’. ‘Nochat leiccfe cuicce’, or in mac-clerech; ‘secht m-bliadna dono do Brénainn ríasin ni ro tibh e, & ni chúala ceol do ceolaibh an betha; acht da n-ubhall chiara & snaithe etorra no bíttis for a bhelaibh forsan liubhar. In tan immorro no chluinedh céol, do-bheiredh na h-ubla ina óaibh’. ‘Rachat-sa’, or in mac-clerech, ‘do sheinm cruite dó’.

Téitt dino as, & a cruit glesta ina laimh. ‘Oslaic’, ol in mac-clerech. ‘Cia so’? ol Brénainn. ‘Mac-clerech do sheinm cruite duit-si’, or eisiumh. ‘Seinn amuigh’, ol Brenainn. ‘Menbadh doiligh lat-sa, ropadh buidhe lem mo leccadh for lar na h-eccailsi deit-si’. ‘Maith’, ol se, ‘ossailc riamh’. Do-bheir in mac-clerech a crota eter a da chois for lar. Do-beir Brenainn a dha n-ubhall ciaru ina dá nó. ‘Ni maith lim-sa’, or in mac-cleirech, ‘th' airpheitedh amhlaidh, ma ni ghatta in ceir estibh’. ‘Do-géntar dano’, or sé. Do-bheir iaramh forsan liubar ina fiadhnaise. Seindidh iaram trí h-adhbainn dó. ‘Bennacht fort a mac-clerigh’, ol Brénainn, ‘la céol nimhe deit dara éisi’.

p.93

Do-bheir iar sin na h-ubla ina chlúasaibh, ar nír bó h-áil lais eisteacht fri ceol do cheolaibh in chenntair. ‘Cidh na coisti fri céol’? ar in mac-clerech. ‘In ar a olcus lat’? ‘Maith, a mac-chlerigh’, ol se, ‘ni h-aire .i. i n-bása isind ecclais so seacht m-bliadna gusaníu, iar n-oifrenn & iar prochept sunn, do-chottar na mac-cléirigh don proinntigh; fómraccbhad-sa sunn 'm áenor. Rom-gabh imtholta i l-leith mo Thiccerna iar n-dol do churp Criost. A m-bá h-i suidhiu rom-gabh crith & omhan, co n-aca én forsan seinistir, co n-deisidh forsind altóir. For-féimdhius sa sealladh fair lásna ruithniu grianda battar uimme. ‘Bennach duinn, a clerigh’, ol sé. ‘Rott-bennacha Dia’, ol Brenainn. {folio 262b} ‘Cia fil ann’? ol Brenainn. ‘Michel aingel’, ol sé, ‘dot accallaim’. ‘At-lochar do Día omh’, ol Brenainn, ‘cidh dia tudhchaidh’? ‘Dot sénadh-sa, & dot airpeittedh ód Ticcerna’. ‘Is fochen duit lim-sa’, ol Brenainn. Attaigh a ghulbain iar clíathan a eite. Ro bhadhusa oc coistecht fris on trath go 'raile, & ro cheiliubhair damh iar sin’.

Do-bheir Brenainn iar sin in astail darsan m-braghait: ‘In binn let-so, a mac-clerigh? Do-bhiur-sa mo chubhus do Dhia’, ol Brenainn, ‘nach binniu lem-sa ceol do cheolaibh in domain i n-d(iaigh) in cheoil-sin (inas) in astoil-si. Ocus beir-si bennachtain, & bidhit neimedach ar m' airfittedh.’ ‘Conidh í sin an dithrubhacht Brenainn i c-Cluain Ferta.’

I n-araile aimsir dino lottar fir Muman do toghail Connacht. Luidh Brenainn dia tairmescc, & do chuingidh cairde forra; acht chena ni tuccadh dó; & dhomhaidhsett an sluaigedh do denamh. Isedh immorro do-roine Dia, go m-battar ima c-cuairt i n-oen-lucc; & gach áon ticcedh ann doridisi, go m-battar amhlaidh sin fri re cian tre cumachtaibh in Coimdedh, & tre ernaighthe naemh Brenainn. Ocus ro sáerta Connachta amhlaidh sin. Iar n-dol immorro do Brenainn as sin, ecmhaing araile mac náemh balbh dó ó ro genair. Iar m-bennachadh immorro do Brénainn do, labhrais fo cettoir.

Luidh Brenainn iar sin do accallaimh a shethar .i. Bríghe, co dún Aedha meic Eachaid, dianidh ainm Enach n-Dúin indíu. Cidh tra acht iar t-taisteal maru & tire, iar t-taithbeouccadh marbh, iar n-íc clamh & dall & bodhar & bacach, & áesa gacha tedma archena, iar fothuccadh {folio 263a} cell & mainistreach & ecclas noimdha, iar n-orduccadh abb & maighistreach, iar m-bennachad ess & inbher, iar c-coiserccadh crích & túath, iar n-díbadh col & peacadh, iar mór-ghaibhtibh mara & tíri, iar n-ionnarbadh demon & dúalach, iar m-buaidh ailithre & crabaidh, iar c-comlánuccadh firt & mírbhuiledd nad caemhnacar do fhaisneis, ro chomhfhoiccsighestair laithe eitsechta intí naemh Brenainn.

p.94

Is annsin at-bert Brénainn frisna braithribh iar n-oifrend in domhnaigh, & iar c-caithemh chuirp Crist & a fhola: ‘Ata Dia’, ol se, ‘agum gairm-si dochum na flatha suthaine; & mo chorp do bhreith co Cluain Ferta, uair bíaidh torromha aingel innte, & is innte bias mh' eiserge-si. Dentar iaramh carpatt becc libh, & tóet áen uaibh lais do iodhnacal mo chuirp-si, dus nach faicet na tuatha in fén mor, & sochaide lais, daigh na dernsat essaentaidh iar sin immon c-corp. Teccemhaidh iaramh oen-ócc-laech leth-ruisc clí do-shainridh donti bherus mo chorp-sa lais .i. Cuirrine mac Séttna essidhe. Ocus issedh at-béra frisan m-brathair aga m-bia in corp: ‘Inné corp ind náoimh so occat’? ol sé do guth gruamdha; ‘occuinn féin bías a eiséirghe’, ol sé; ‘& leicc úait in corp’. Tabhradh dino’, ol Brenainn, ‘an brathair maiss n-óir as in talmain do Chuirrine ar imthecht dó uadha. At-béra in láech, ni leiccfedh aire. ‘Gebha feín righe, & do shiol it diaigh’, ol in brathair fris. ‘Leicc (damh) dola ass. Ocus acc so comartha duit aire .i ro bhása occa iomradh indíu, cionnus no ghebhtha ricche’. ‘Ac’, ol sé. ‘Not-fuigbe nemh & talamh’, ol in brathair. Léiccfidh-siumh’, ol Brenainn, ‘iar sin ar in treide-sin .i. ar ór, ar righe, & ar nemh. Ocus bennechaid an brathair {folio 263b} eissiumh iar sin, & imthigidh uile’.

In tan tra tairnic do-somh a radh sin uile, bennachais dona braithribh, & da shiair .i. do Bhrighe; & an tan ro-siacht for tairsech na h-eccailsi, isedh at-bert: ‘In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum; redemisti me, Domine, Deus ueritatis’’

Luke 23:46

1. 1] Saoghal Bhrenainn gan bine,
   2] Ba saoi, ba faidh, ba file;
   3] Tri bliadhna nochat co cert
   4] Ro chaith sé go ro-ghuasacht.

1. 1] O ghein mheic Muire, as derbh linn,
   2] Go h-eitsecht bethad Brenainn,
   3] Bliadain ar ochtmogha án
   4] Ar chúicc cédaibh go comlán.

Ro cuiredh isin carpatt iarnabhárach corp Brenainn,

p.95

⁵.