Electronic edition compiled by Elva Johnston
Funded by University College, Cork and
Professor Marianne McDonald via the CURIA Project.
2. Second draft, revised
Extent of text: 130580 words
Distributed by CELT online at University College, Cork, Ireland.
Text ID Number: G201000
Availability [RESTRICTED]
Available with prior consent of the CELT programme for purposes of academic research and teaching only.
For a description of the MS see Catalogue of Irish Manuscripts in the Royal Irish Academy, fasc. 23 (ed. Elizabeth FitzPatrick and Kathleen Mulchrone, Dublin 1940) 2780–83. The following texts occur only in O'Clery 1: Cóemgen I, Cóemgen II and Colmán Ela. The following occur only in O'Clery 2: Berach, Brendan I, Ciarán of Saighir II, and Úi Suanaigh. The following are found only in Stowe: Ciarán I and M' Áedóc I. The following are found both in O'Clery 1 and Stowe: Abbán, Bairre, Mo Chuda I. The following are found in O'Clery 2 and Stowe: Ruadán and Mo Chuda II (in part). Where Lives occur in two or more MSS more detailed information is given below about them and the use made of them. Abbán: this Life occurs in O'Clery 1, ff 145b–50, and Stowe, pp 205–21. Plummer prints the putatively more conservative text of O'Clery 1 and cites copious variant readings from Stowe and indicates parallel passages in the Latin Lives of the same saint. Only the text of O'Clery 1 is retained in the electronic edition. The chapter numbers (=div2 of the electronic text) derive from O'Clery 1, the sub-sections (=div3 of the electronic text) derive from Plummer. Bairre: this Life occurs in O'Clery 1, ff 122b–28a (see Pádraig Ó Riain, Beatha Bharra: Saint Finbarr of Cork: the complete life, Irish Texts Society 57 (1993) [1994], 42–47, with facsimiles of p. 122b and 128b), and Stowe, pp 1–17 (see Ó Riain, op. cit. 46–52, with facsimile of p. 277), which derive from the same exemplar. Two fragments of a third copy occur in Dublin, Royal Irish Academy, Book of Fermoy, f 59c–60a (MS 1134), vellum, scribes various, 15th cent. (lacunose) and containing sub-sections 1–7, 49, 50. For a description of this MS see Catalogue of Irish Manuscripts in the Royal Irish Academy, fasc. 25 (ed. Gerard Murphy and Elizabeth FitzPatrick, Dublin 1940) 3091–3125; Ó Riain, op. cit. 40–43 (with facsimile of Book of Fermoy, p. 88). Plummer collated these fragments for his edition. Plummer also makes reference to a later expanded recensions that occurs in several late MSS (18th–19th cent.), siglum Ir2. In fact, the modernised recensions exists in some 23 MSS and for a full discussion of these MSS and their texts see Ó Riain, op. cit. 188–99, and for an edition of the text, ibid. 200–22. In this electronic edition, the readings from Fermoy, Stowe, Ir2 are ignored. The chapter numbers (=div2 of the electronic text) derive from O'Clery 1, the sub-sections (=div3 of the electronic text) derive from Plummer. Berach: the electronic edition represents O Clery 2, ff 71–88 Brénainn: the electronic edition represents O Clery 2, ff 224a–263b. For a discussion of its relationship with other texts bearing on Brénainn, Plummer, op. cit. p. xvii–xxv. Dá apstol décc na h-Érenn: There are two vellum MSS and three paper of this text. (1) Dublin, Royal Irish Academy, Liber Flauus Fergusiorum, v ff 7c–8b, aliter 50v (=23 O 48=MS 476), 15th cent.; for a description of the MS see Catalogue of Irish Manuscripts in the Royal Irish Academy, fasc 10 (ed. Winifred Wulff and Kathleen Mulchrone), 1254–73. (2) London, British Library, Egerton 1781, ff 152d–153d, written in 1487 by Diarmait Bacach Mac Parthalain; for a description see O'Grady and Flower, Catalogue of Irish Manuscripts in the British Library, ii (London 1926, repr. Dublin 1992) 526–45: 544 no. 30). (3) O'Clery 1. (4) Brussels, Bibliothèque royale, 5100–4, f 12a, written in 1634 by Michael O'Clery. MSS (3) and (4) are copied from the same MS, Leabur Ruadh Muimhnech, written by Murchad Ó Coinlis. (5) London, British Library, Egerton 136, AD 1630 (for a description see O'Grady and Flower, Catalogue of Irish Manuscripts in the British Library, ii (London 1926, repr. Dublin 1992) 554–63: 560–61 no. 19. Plummer prints O'Clery 1 with variants from Liber Flauus Fergusiorum, Egerton 1781 and Egerton 136. The electronic edition represents the text of O'Clery 1 and the variants are ignored. The text is also edited from Brussels, Bibliothèque royale, 5100–4, f 12a with variants from Liber Flavus Fergusiorum by Rudolf Thurneysen, 'Eine Variante der Brendan-Legende', Zeitschrift für celtische Philologie 10 (1915) 408–420: 409–16 (text), 416–20 (translation into German). Ciarán Saighre I: this text is from the unique copy in Stowe. Ciarán Saighre II: this text is from the unique copy in O'Clery 2, ff 144a–53b. Cóemgen I: this text is from the unique copy in O'Clery 1, ff 274a–77b. Cóemgen II: this text (wholly in verse) is from the unique copy in O'Clery 1, ff 278a–86b. Cóemgen III: there are four MSS of this life, both late. (1) Dublin, Trinity College Library, H. 4. 4 (1346), p. 146–66, written by Aodh Ó Dálaigh (Hugh O'Daly) in January 1725 in Dublin (for an inadequate account of the MS see T. K. Abbott and E. J. Gwynn, Catalogue of Irish Manuscripts in the Library of Trinity College Dublin (Dublin 1921) 170–71). (2) Dublin, Royal Irish Academy, 24 M 38 (MS 60), ff 1–36, 19th cent., written by Owen Connellan. (3) Dublin, Royal Irish Academy, 23 K 24 (MS 59), pp 35–70, written in 1765 by Labhrás Mhac an Alladh (Laurence McNally); (4) Dublin, Royal Irish Academy, 24 L 35 (MS 61), pp 1–19, written by Fr Anthony Gernon in Louvain in 1640. MS 2 and 3 are confused by Plummer, op. cit. p. xxvii, but it is clear that his references are to MS 2. MS 4 was unknown to Plummer and is not the archetype of MS 1. For details of MSS 2–4 see Catalogue of Irish Manuscripts in the Royal Irish Academy, fasc. 2 (ed. Kathleen Mulchrone), 167–73. Plummer edits the text from MS 1 with variants from MS 2. The electronic edition represents the text of MS 1. Colmán Ela: this text is from the unique copy in O'Clery 1, ff 219a–26b. M' Áedóc I. This text is from the unique copy in Stowe, pp 132–47. M' Áedóc II. Three MSS are used in Plummer's edition. (1) O'Clery 1, ff 168a–218b, copied in 1629 from and older MS. (2) Dublin, Royal Irish Academy, 23 O 41 (MS 181), pp 241–328, written in 1721 by Semus Mhaguidhir (James Maguire) (for a description of the MS see Catalogue of Manuscripts in the Royal Irish Academy, fasc. 4 (ed. Kathleen Mulchrone), 496–99). (3) Dublin, Trinity College Library, H. 6. 3 (1406), written in 1737 by Aodh Ó Dálaigh (Hugh O'Daly) (inadequately described, Abbott and Gwynn, op. cit. 266). There are late MSS not used by Plummer. Plummer edits the text from MS 1 with variants from MS 2 and MS 3. The electronic edition represents the text of MS 1 with one correction from Osborn Bergin. Mo Chuda 1: Text from O'Clery 1, ff 151a–57b with variants readings from Stowe. The electronic text represents the text of O'Clery 1. Indarba Mo Chuda a r-Rathin=Mo Chuda II. The text occurs in (1) O'Clery 2, ff. 266a–71b. (2) Book of Fermoy (23 E 29, MS 1134), 34b2–36b, vellum, 15th cent., ends imperfect (for a description see Catalogue of Irish Manuscripts in the Royal Irish Academy, fasc. 25 (ed. Gerard Murphy and Elizabeth FitzPatrick), 3091–125: 3099). (3) Oxford, Bodleian Library, MS Ashmole 1763, f 58. (4) Stowe, a (slightly abbreviated) version inserted into the life of Mo Chuda above. These MSS have been collated by Plummer who prints O'Clery 2 with copious variants from MSS 2–4. The electronic edition represents the text of O'Clery 2 only. A different recensions of sub-sections 2–20 of this text is edited from Oxford, Bodleian Library, Rawlinson B 512, f 59b (with translation in Whitley Stokes (ed), The Martyrology of Oengus the Culdee, Henry Bradshaw Society 29 (London 1905) 92–97. Do mhacuibh Úa Suanaig: the text is the unique copy in O'Clery 2, ff 272a–74b.Rúadán. The text is printed from O'Clery 1, ff 193–202, with variants from Stowe, 287ff. The electronic text represents the text of O'Clery 1.
CELT: Corpus of Electronic Texts
All editorial introduction, translation, glossary, notes and indexes have been omitted. Editorial corrigenda are integrated into the electronic edition. Only the text of the main MSS has been been retained, since variants are cited, in cases where there are other MSS, in a non-systematic way and Plummer did not attempt a critical edition that would lend itself to appropriate variant recording. Missing text supplied by the editor is tagged.
Text has been checked and proof-read. All corrections and supplied text are tagged. Further checking is required.
The electronic text represents the edited text. The editor's expansions of abbreviations are marked throughout. Words are segmented in accordance with CELT practice.
Quotation marks are rendered q; double quotation marks are nested within single quotation marks.
Soft hyphens are silently removed. When a hyphenated word (hard or soft) crosses a page-break or line-break, the page-break and line-break are marked after the completion of the hyphenated word.
div0=the volume; div1=the individual saint's Life or religious text; sections (which derive from the MSS) are marked div2; sub-sections, which derive from the editor, are marked div3, when present; poems are marked for stanzas and lines. Typographical line-breaks are not marked. Page-breaks and folio numbers of the manuscript are marked.
Dates are standardized in the ISO form yyyy-mm-dd.
Names of persons (given names and surnames), groups (dynasties, tribes, peoples etc.), places are tagged. Offices and titles (king, abbot, lord etc.) are tagged. Numbers and dates are tagged. Tagging is not yet complete.
This text uses the DIV1 element to represent the Life.
Refs: LINE (<LB>)
This text uses the DIV1 element to represent the Life.
Created: By unknown authors in Irish monastic scriptoria Date range: c. 1000-1200, various and unknown.
Beatrix Färber (ed.)
Beatrix Färber (ed.)
Beatrix Färber (ed.)
Beatrix Färber (ed.)
Beatrix Färber (ed.)
Beatrix Färber (ed.)
Peter Flynn (ed.)
Margaret Lantry (ed.)
Donnchadh Ó Corráin (ed.)
Mavis Cournane (ed.)
Elva Johnston (ed.)
Elva Johnston ()
Elva Johnston ()
Elva Johnston ()
Elva Johnston ()
Ro gabh rí oirdnidhe cennus for Laighnibh feacht riamh, Corbmac eissium. Ro bai séitigh lais, Mílla a h-ainm sidhe; & ba deirbhsíur d' espucc Iubhair issidhe. Ocus do-rala gur bo h-alachta h-í; & cuiris fis for a brathair .i. for espocc Iubhair i n-am tuismedha dhi. Et dixit Milla iar faicsin a brathar:
- Espocc Iubhair dom chobair,
'Sé ro-fhidir mo rúna;
Cuinghedh dilgadh mo chinadh,
Rom-gabhsat idhain gúra.
Et dixit episcupus:
- Espocc Iubair at farradh,
Rot-gabhsat idhain gúra;
Béra mac uasal amhra,
Rot-cabhra Rí na n-dúla.
Beiridh an inghen mac la guidhe an epscuip naemtha, gan doigh gan tiachair, & ro baistedh h-é, & tuccadh Abbán d' ainm fair. Ocus berar dia oilemhain é, & do chur cerda luith & gaisccidh roimhe, día bheith h-i r-righi for lorcc a athar. Ocus nir bó tarba són.
Briathra Dé ro canadh-som gibe ní no canta fris; & ro an in scribtúir aicce gan sáethar gan meabhruccadh. Ro ba follus grasa Dé fair; & nir bo h-iongnadh sin, óir ro thirchan Patraicc h-e, an tan ro gab port h-i l-Laignibh ar tús, & drem dona naemhaibh ele.
Ocus ba machtnadh la h-oidedhaibh Abbáin in abairt for a raibhe; & beiritt leo h-e go h-airm i r-raibhe a athair & a mhathair; & ro chansat fríu nach ar lorcc na righe rob áil le h-Abán a ghniomha do bheith, acht lenmain don fír-Dhia, & don chreidemh chatoilica.
Ocus guidhidh a athair & a mathair é im anmhain aga n-oidhreacht; & nír bó tarbha són. ‘Neimhtní gach ní acht Día’, or sé. Ocus doníad
Laithe n-aen dia m-bói Aban la laogaibh a bhuime, do-chi cú allaidh go h-airm i r-raibhe. ‘Ro chan Día’, ol Abán, ‘an t-éigen d' furtacht. Tomhail in laogh-sin’, {folio 147a} ar se, ‘ata an una (.i. gorta) fort’. Ro ith, & beridh buidhe a coda fri h-Aban.
Ocus ba doirbh leis na h-occaibh ele an laogh do chaithemh; & ro gabh omhan Abán riana bhuime. ‘A Íosa’, ol sé, ‘do chruthaigh in láogh-so gan damhna, cruthaigh anossa h-é leis an damhna fil sunn dhe’. Do eirigh an laeg go h-airm i r-rabhattar na láoigh aile, & ro géim, & do-gní reabhradh ar áon fríu. Ocus tiagaitt oidedha Abáin go h-airm i r-raibhe an righan & an rí, & innisit dóibh na miorbuile-sin. ‘As deoin lin-ne’, ol síatt, ‘antí do-róine na miorbuile-sin fair, eissiumh d' adradh dó’.
Luidh Aban go h-airm a roibhe easpocc Iubhair .i. derbhrathair a mhathar, & ba failtighi an t-espocc roimhe for a dhiadhacht na for a ghaol fris. Da blíadhain dec áes Abáin an tan-sin. Ba h-iomdha nech naomhtha la h-Iubhar, & reicles oirdnidhe. Ocus do bái recles lais día tucc toil tairsibh i n-inis for an taoibh thes do Laighnibh, & Beicc Éire a h-ainm.
Luidh Iubhar do Roimh, & cuinghis for Abán foss ós cind na manach go t-tísadh doridhisi. Nír bó toil do Abbán sin, gen gur triall la h-Iubhar do Roimh; & cíis gur bo fliuch blae & bruinne dó. Gairis Iubhar h-é, & cuiris a chend ina ucht, & tuitis a shuan fair; & téid Iubhar 'san luing gan ráthuccadh do Abán. Ocus dúisccis Abán, go f-faca in long h-i fudomhain na fairrge; & ba doiligh lai-siumh an ní-sin. ‘A Iosa’, ol sé, ‘soirbhidh in conair damh-sa gusin ethar uccat. Do traighis an Muir Rúadh’, ol sé, ‘& ní decmaicc ni for bith duit; & seol meisi dot adhradh’.
Éirghis, & gabhais for fedh na fairrge, gur bó soilléir aingil fria taobhaibh, & nir bo fess dia f-facaidh h-é, an eitedha diadha do fhás fair, nó an siubhal dáenna donídh. Ro airis an long fris forsan
Ticc Aban isin luing, & gabait port {folio 147b} isin Ettailli. Ocus tiacchaitt go cathair aincriosttaidhe, Padua a h-ainm. Ocus ro fiarfaicchedh dibh: ‘Cia h-airm as a t-tangabair? no ca conair a c-cingfidhi’? ‘Éirennaigh sinn’, ol síatt, ‘ & do Roimh triallmait, d' faghbhail tarbha in luaighidhechta do gheall Día dia mhuinntir’. ‘Cidh sin’? ol in rí, ‘cred adeirthi fri ar n-deibh-ne’? ‘Dee bodhra balbha filet libh, gan nert cobharta forra féin, na for nech ele aca’. ‘Foillsighid-si dúinn araill do mhiorbuilibh bhar n-Día feín’, ol in rí; ‘adhnaidh an t-súdrall-so gan teine lá bhar n-anála, no do-gebtái bás dochraid fo cetóir’. Ocus cuiris Iubhar & a muinnter a n-anála ar uainibh fon súdraill, & ni ro lass; & ba súan do Abbán indsin a h-aithle an aistir do-roine; & dúisccitt h-e; & cuiris a anál fon súdraill, & do lass fo cetóir.
At-bath séitigh an rí in adhaig-sin, & ticc an rí arabharach go h-airm i r-rabhattar na naoimh, & cuinghis forra a shéitigh do thodhúsacht dó, & no gébedh baistedh chuicci. ‘Do Abán as déoin la Día an dusccadh do denamh’, ol Iubhar. Guidhis Aban forsan inghin, & ro duisigh a bás h-í. Ocus gabhais an rí & a séitigh, & a n-uile daine bái leo baisttedh as a h-aithle.
‘Tugaidh furtacht for an c-crich-si’, ol an rí. ‘Fil peist neimhe aga h-innradh, eter dhaine & innile. Fuath leomhain fuirre, & do ruccusa áes na crichi-so feachtus dia díochur, & ro marbh tri cet laoch dibh, & ros-fuirigh ina h-aiti feín acc fásuccadh forainn’. Beiris Aban drem dibh lais día theccuscc gusin ait i r-raibhe in peist, & tiaghait for cúla, oir ni léigh a n-eccla dóibh acht a foillsiucchad a c-cein uathaibh.
Ticc an peist neimhi i n-dáil Abain go c-colcc mór fuirri. ‘Cuirim-si fort, a h-ucht Íosa, an t-anam-sin do-chuir Día ionnat’, ol Abbán, ‘lasa n-dernais míghniomha, scaradh fris, & an colcc adhuathmar sin fil fort do dhul for neimhtní’. Scarais a h-anam {folio 148a} fría la breithir in naeimh. Lethait a h-aittreabthaigh fon crích dia n-aitte, & dia n-adbhadhaibh, & do moladh Dia leo.
Teitt an righ go h-airm i r-rabattar na naoimh. ‘Fil loch linn’, ol sé, ‘go piastaibh neimhe fair oc ingreim na criche, & isedh as
Luidhset na naoimh do Roimh go m-bennachtain an phopuil leo. Ocus ro bhennachsat-somh iatt-somh. Teccaid for cula go h-Eirinn doridhisi.
Luidh Patraicc & espocc Iubhair & Abán h-i l-luing for Loch Garman; co n-facatar an peist n-dímóir fria t-táobh, & cet cend fuirre, & dá cet súil, & da cet clúas, go ro tochuir ainbhtine dermair forsan muir, go ro chuir an grían i n-uachtar, go raibhe in long for (comh)badhadh. Luidh Patraicc & espocc Iubair for sesaibh na luingi do ghuidhe Dé im furtacht forra.
Anais Abán gan dul leo, óir nir mhes a urnaighthe comhard fri h-urnaighthe na náemh n-aile; & nír sccuir an t-anfadh béos. As-bert an t-aingel uaistibh: ‘Tuccaidh Aban chuccaibh, oír as día urnaighthe tuccadh diochur na péiste uccat’. Ocus tuccadh Aban chuca, & doní guidhe 'chum n-Dé, & ro díchuir in pheist; & ní fes cia conair i n-deachaid. Ocus isse an diabhal fo-dera an pheist do theacht 'san cruth-sin chuca do aidhmilledh for na naomhaibh. Ro chiunaigh an mhuir, & tiaghait i t-tír 'san tracht fa togha léo.
Fechtus do Abán fri taobh an trachta, co n-aca an tonn muiridhe ina dhail go méid n-dermáir; & ba h-airdi h-í inás in talamh; & búailis fri tír go {folio 148b} h-airm h-i r-raibhe Aban, & ní deachaid ní búdh síriu. Cuiris Aban a bhachaill forsan tuinn, & téid feín fuirre, & ro iomhchuir an m-bachaill h-e forsan tuinn h-i fudomhain na fairrge; go t-tangattar ili diabhal ina thimcheall. ‘Anossa’, ol siat, ‘aithfimíd-ne fort-sa, na n-deine d' éccoir forainn, occ breith ar muinntire úainn let [H] amain-si & led mealltoireacht n-gúachaich’; dia c-cualadur an guth n-ainglighe úasuibh:
‘Eirgidh’, ol sé, ‘a b-fodomain ifrinn a b-fail a n-aitreabtai do shíor’; & do-ronsad amluigh; & ro baoi Aban for a bachuill in fedh-sin.
nach ticfad slán; & fo tri teighe do Róim’.
- 1] Curach Abain for an linn
2] Is muinnter fionn Abain ind,
La n-aon do Abán ag siubhal fria h-ur in cuain, go n-acaid tri longa isin purt og triall do Róim. Téid Abán ana n-dail, & téid a luing dhiobh dia n-oilithre ro badur ag dul; & coica i n-gach luing diobh. Tiaguid amach forsan muir, & ni ro fhaolsat cor a cechtar dona h-airdibh díobh. Ba cían doibh for an abairt-sin, & ba machtnad leo-sam sin, go g-cualadur an guth n-ainglighe uaistib: ‘As é bur b-fochann’, ol sé, ‘gin cenn gin ab foruibh. Fil bur n-diol do ab sunn’, ol sé, an t-aingel, ‘& Abán a ainm’. ‘Ni h-aithnidh duin-ne in fer-sin’, ol síad. ‘Cuirigh na croinn-si foraibh’, ol an t-aingel ‘& in nech for a n-anfa an crann-so díbh, tabraidh bur g-cennus dó’. Ocus ro thuit an crann for Aban, & no berid umla dhó, & bá soirbh a slighe doibh go dul do Roim.
Dia t-tárla nech dóibh isin Róim do-beredh cuid na cet-oidhce da gach oilitreach no teighedh inn; & ruc iad-sum lais, & ro baoi Aban fo oirmidhin mhóir lais; & bá machtnad leo-sum an denam baoi for leith for Aban aige, & gin aithne aige fair. {folio 149a} ‘Aingeal do-rad a eol damh’, ol fer in tighi. ‘Ni h-iongnadh sin’, ol siatt-somh, ‘do benadh comnuidhe asain-ne forsan muir, go ro umhlaighemar dó’. Do-bheir Grigoir gradha saccairt fair, & doní abb dhe.
Ocus gluaisit for c-cúla do thoidhecht dochum na h-Erenn, go t-tarlattar dá sluagh dó fri broinn catha do chur, & a renna & a f-faobhair innillte re h-acchaid aroile. Gabhais Abbán an chonair ettorra. ‘I n-ainm na Trínoide’, ol sé, ‘sccuiridh don dásacht for a táithi, & treiccidh an gnímh as mesa for an soighniomh’. Cuiritt a f-ferga for c-cúla, & doníad sith & cáen-comhrac, & anaid h-i sist & h-i c-cairdes tre bithe; & ticc Abbán i n-Erinn go m-bennachtain na sluagh-sin lais.
Triallais i Connachtaibh, & do-rinne téora reicclesa oirmhidnecha innte. Ocus triallais for cúla co crích Eachach Coinchinn h-i crích Corc Duibhne. Mór trá d' eccalsaibh naemhdha do sénadh la h-Aban. Ocus ro bhennach Boirnech, & do-rad do Gobnait h-é. Ocus ro bhennaigh Cill Aithfe ar Magh Coincinn & do-rad do Finán h-í; & ro thirchan Finán treimsi rena tusmedh; & do-bheir Cill Eachach Coinchinn dó.
Ocus ro bhennach Cúl Collainge, & Brí Gobhann, & Cill Cruimpir, & Cill na Marbh; & ro bennach Cluain Aird Mo Becoc, & Clúain Finnglaisi, & ro fhaguibh Beccan innte; & móran ele d' eccalsaibh; & ro fáccaibh oific na h-eccailsi naoimhi i n-gach ecclais dibh.
Luidh Abán i n-Éilibh; & ro bai in rí, & áes an tire i n-aenach; & ni raibhe creidemh léo. Ocus ticc Abbán occ síoladh breithre Dé doibh. ‘Cidh ráed é Día’? ol in rí. ‘Cruthaighteoir nimhe & talman, & aga b-fuil fis gacha torracht & nach torracht’. ‘Innisi damh-sa’, ol an rí, ‘an lícc dimor uccat fil forsan tulaigh, cía mó atá i t-talamh dhi na úasa’? & ro innis Abbán sin. Ocus do-berar moghadha in rígh dia tobach a talmain, & ro frith amail ro raidh Abán; & gabhais an rí cona crich baisttedh iar sin.
{folio 149b}‘Fil peist neimhe isin crich-so’, ol an ri, ‘& fúath cait fuirre; cenn & lái teintidhe le, móa oldát láeigh ar m-buair; fiacla conda le’. ‘Ni dhingni sí urcoid do nech don crich-so’, ol Aban. Ocus tarla an pheist dó lá n-áen occ an abhainn danad ainm Brosnach, & lighis a chosa, & máolais an greann adhuathmar bái fuirre. Ocus tóccbais lais h-í, & cuiris h-i l-loch bái re thaoibh do thomailt eiscc. Ocus aithnighis di gan urcóid do denamh do neoch for bith, & do fíoradh són.
Ocus ba senda an rí an tan-sin, & ni raibhe oidhre lais acht inghen rucc a shéitig in acchaid-sin; & cuinghis for Aban a baistedh; & ro airigh doilghes forsan rígh tre bheith gan oidhre. ‘Madh déoin do Dia’, ol Abbán, ‘do-ghebair oidhre’. ‘Ac’, ol an rí, ‘ní thicc dím-sa lem shenndacht’. Gabhais Abban in naidhin eter a dí laimh, & do-gní ernaighthe dhiochra 'chum n-Dé d' faghail eidhre don righ; &
Laithe do Abban for brú Siuire, & tórmach tuile innte. Traighis in t-áth ria n-Abán gur bó leca tiorma. Ba díairmhi popal diadha ar áon fri h-Aban an tan-sin. ‘Gabhaidh an conair anonn’, ar sé. Gabhaitt, & gabhais Abbán for a lorcc, & macáomh ócc ar aón fris gan rathuccadh dó, go ro muigh an sruth fair. Ní ro airigset esbhaidh an óccáin forra, go rabhattar for a b-proind arabharach. Luidh Abbán gusin sruth, & duisccis an naidhin don grian gan ball fliuch for folt na erredh dó.
Laithe do aodhairibh Abáin ag coimhétt a t-tréda, go f-faccaidh na {folio 150a} faolcoin friu. ‘Leiccidh uaibh, & coimhéttaid’, ol Abban; & doníadh na faolchoin-sin; óir as íad ba h-aodhairedha dó an céin ba béo.
Luidh Corbmac mac Diarmata rí Úa c-Ceinnsealaigh do denamh creichi for Cam Ross .i. reicles Abbáin. Teid cuid dia shluagh h-i c-cuili Abáin, & do-bherad an miach tomhais bai ann forsan faithche, & ní ro fhedsat a chur díbh, óir do lensat a lámha dhe. Gabhus omhan an ri cona slogh. Cuirit fiss for Abán, & guidhit fair trocaire do dénamh forra on airc ina rabhatar. Cuiris Abán cros dia laimh uasaibh, go ro sccar an miach fríu, & do-radadh an ferann a t-timcheall an bhaile do Aban; & luidh Abbán for cula go m-bennachtain na crichi lais.
Tuitis an aghaid fair; ba fúar, & ba dorcha iséic, conar cumhaingset cor don conair. Do-ciad aingeal ina n-dail, & tapur solusta ina laimh, & dos-fucc i l-laimh Abbáin. Beiris Abán eolus conaire doibh lasin tapar go rochtain ina reccles feín doibh; & fo-geibh an t-aingeal for a chinn isin tempul, & geibhis an tapar a laimh Abáin; & sgarait fri aroile.
Laithe dia f-facaidh Abbán neach amhlabhar ina dháil, do chuingidh furtachta fair, cuiris cros Iosa for ubhall bái ina laimh. ‘Tomhail so’, ar sé. Do-roine an t-eslan samlaidh, & ba slán o gach n-galar bai fair.
Laithe ele at-connairc Abán nech h-i pairilís, & cos & lamh
Laithe n-aen dia f-faca Aban nech 'ar t-tuitim lubhra fair, cuinghis a fhurtacht for Abán: ‘Sirim-si ar Día furtacht fort’, ol Abán, & do-roine Día sin la breithir in naoimh.
Battar dí eirrigh comfoccus do Aban i conflicht fri aroile. Gabsat la catha {folio 150b} for aon-maigh go m-battar ucht fri h-ucht. Tiaghar ona tuathaibh dia m-batar go h-Abban, ar co tísedh dia furtacht. Teíd-siumh i c-crois-fighill fri Día fri dénamh samhlaidh; & fuair-siumh ón, co nár bhad cuimhgeach imertha arm, na toidheacht for aroile, gur bhad siodach la breithir Abáin.
Bai araile sáor airmittnech i c-comfoccus do Abban, & ba h-é do-gnídh lubhair gach naoimh fría reimhes; go ro dallta la h-oirbire na naomh for a dáoire fríu, & méd a loighi; Gobán ainm. Teitt Abán dia chuingedh fri denamh reclésa dó. As-bert-somh ní bái a cumang dó, ar ba dall. As-bert Abán fris-siumh: ‘Fogebha do roscc céin bhé occ in lubhair, & a do-la úait iarna forbhadh’. Ro firadh són; & ro móradh ainm Dé & Abain de-sidhe.
Rainic araile amlabhar go h-Abán dia cobhair. As-bert-somh: ‘A Iosa’, ol sé, ‘amhail do-radais labhra for an anmann m-bruidemhail feacht riamh .i. for in asal; tabhair urlabhra dó so’, ol sé. Do-radadh iaramh amail ro chuinnigh.
Batar tra bú iomdha la manchu Abáin; con luidh buachail dibh cucca-somh, & as-bert fris go m-bói bó il-dathach aimrit lais, ba h-áille dona cethraibh talmandaibh, gan bliocht gan laogh o ro genair. Bennaighidh-siumh in m-boin iaramh, go ro eamhnastair dí laogh fona dathaibh uccat, & as ing ma congaibhthi lestra dia h-ass; & bái samlaidh gan trágadh fri re Abáin; & ro thinastair iaramh.
Araile uair do-dhechattar coimhtionol na manach comfoccus go h-Abán do fhiss a m-bethad & a n-eiseirge; & dia t-tecusc & foircetal dó. Cethracha & cétt cleirech a líon. Fogní-siumh doibh amail connaigset fair, & ceileabrait iaramh. 1.
Mo Barri dino do Connachtaibh dó iar c-cenél, do Clannaibh Bríain meic Eachach an t-sainnrith .i. Bairri mac Amairgin, meic Duibh Duibhne, meic Airt, meic Carthaind, meic Flaind, meic Nindedha, meic Briain, meic Eachach Muighmedhoin. Tainic iaromh cenel & bunadh antí naemh Barri a criochaibh Connacht, gur gabh forba & ferannus ind Achad Durbcon i c-crich Múscraighe Mitine.
Is annsin bai baile ag Amairgin, occ athair Bairri. In t-Amhirgin-sin dino fa gabhai amhra h-é, & is h-é fá primh-gobha do righ Raithlenn an tan-sin .i. do Thigernach mac Aodha Uargairbh, meic Criomhthainn, meic Eachach, meic Cais, meic Cuirc.
Ro bái dino cumhal sochraidh i t-tigh in righ. Ro forcongair an rí dia mhuinntir na ro áentaigedh neach dibh lé i l-lánamhas. Ni cúalae dino Amhairghin inní-sin. Ro áentaidh iaromh an gobha & an chumhal go h-incleithe, & ro fes forra iarttain, úair ro coimpredh an chumhal. Iar sin ro gairmedh an cumhal on rígh .i. ó Thigernach, & ro fiarfaigh dhi cia ór bó torrach. Ocus at-bert an cumhal gurab ó Aimhirgin.
Is annsin at-bert an rí a c-cuibrech a n-dís .i. Aimhirgin & an cumhal, & fós adubairt teine mór d' fadudh & a c-cor innte a n-dís. Acht ní ro léicc Día do-somh sin, úair tainic saignén & torann & fleochadh dermáir ann, co nár fétsat tene d' fadúdh úair rob ionmhain la Día naemh Bairri, cidh ríasíu ro geinedh. Is annsin ro labhair in náidhia broinn a mathar, & at-bert: ‘A rí, na déna an gnímh n-eccóir, úair ní bá móide do gradh ag Día, cía do-gne’. Is annsin at-bert an rí fria mhuinntir: ‘Airisidh bicc, go f-faiccem & go f-fesam cía norn-aiccillenn’.
Is annsin tairisis an saighnén, & an torann, & an fleochadh; & ro h-aincedh Aimhirgin & in chumhal gan a losccadh; & ro tuisimh an chumhal an mac n-adhamhra .i. antí naemh Bairri. Iarna gheinemhain dino ro aiccill fo cetóir an rí, gu ro sáoradh dó a athair & a
Ní ro labhair in mac tra iar sin go h-aimsir coir. Tainic iar sin Aimhirghin & an cumhal, & an mac becc léo go h-Achadh Durpcon. Is annsin ro baistedh an mac; Mac Cuirp, espocc do Dál Modula do Corco Airchind Droma, is é ron-baist. Is e cet ainm do-radadh fair .i. Loán, & ro h-oiledh fri ré seacht m-bliadan i n-Achad Durbcon.
Ro battar dino triar cleirech d' feraibh Muman ina n-ailithre a crích Laighen isin aimsir-sin. Tangattar i c-cóir thurasa d' fios a t-tíre fén, & do-dechattar for a t-turus go tech n-Aimhirgin; & at-conncatar an gillae m-becc n-álainn istigh. Adubairt an fer fá sine dibh: ‘As caomh in mac becc-so’, ar se; ‘do-raithne rath an Spirtu Naoimh ina gnúis, & ro budh maith lind leighenn do dénamh dó’. ‘Masa maith’, ol Aimhirgin, ‘beiridh libh, & déntar dó’. Adubairt an senóir: ‘Ni beram anosa, go t-tísam arís an tan reccmáitt a Laighnibh’.
Tangattar iaromh an tríar cetna go tech n-Aimhirghein i n-aimsir samraidh, & ruccsatt leo an mac. O ró-siachtatar tra gusin slíabh díanadh ainm Muincilli .i. do Ros Coill, tainic íta ann don mac bhecc, & rochái ag cuinghidh dighe. At-bert an senóir fria thimtiridh: ‘Eircc do saigidh na h-eillte útt ar in t-sleibh, go t-tucca dhigh úaithi don mac’. Do-chúaidh an timthíridh, & ro blighlestar lán do lemhnacht uaithi, & do-radadh don mac becc.
Is ann adubairt an senóir: ‘áit a n-dérna Dia an firt n-adamhra-so ar in mac, is ann as cóir tinnsccetal leighinn dó, & a bherradh, & claochlodh a anma’. Ocus do-ronadh amhlaidh. Adubuirt an fer ron-berr: ‘As caomh & as find an barr fil for Lóan’. At-rubairt an senóir: ‘As maith a n-abra; úair bidh é a ainm óniu amach, Findbarr’.
Is é sin laithi tainic Brenainn Birrae a Sliabh Muincilli, go t-tárrastair in baili atát Crosa Brenaind aníu. Ro ling an carpat fo trí fáoi, co nus-tárla as; & ro cháiestair go mór, & ro fhaítbhestair iarttain. Ocus ro fiarfaighset a muinter de, cidh ar a n-derna cái ar tús, & gáire iar sin. Gillae becc tainic sund aniú, ar a n-derna Día míorbuil móir, is é fath ar a n-dernas {folio 123b} toirrsi.
‘Itche ro chuinghes go Dia, tri feranna i n-Desmumain, go ro foghnattais dom comharba im diaigh .i. ó Abhainn Móir go Láoi, o Láoi go Bannae & go Bai m-Béiri, o Bhándai go Cléiri. Ocus ní thard Dia damh-sa sain, acht is re fognamh Barra do-ratt Día íatt tre bithe’. Do-cuattar iar sin na tri cléirigh adubramur a no i crich Laighen, & Bairri léo. Ocus is é ro thórainn Ceall Meic Cathail i m-Bealach Gabhrain. Is innte ro legh Barri a psalmae.
Fecht do Bharrai occ leghadh a psalm, gu ro fher snechta mór ann, go raibhi cochall dhe immón m-boith a n-dénadh Bairri a leighenn. Adubairt Barrai fria oitti: ‘Ro badh maith lem an cochall-so do beith imom boith, go t-tairsittís lem mo psailm’. Do-righne Dia amlaidh, úair ro legh an sneachta don talmain, & ro mair an cochall bui dhe immon m-boith, go t-tairnic do Bhairri a psailm.
Feacht tainic araile duine saidbir, Fidhach a ainm, go h-áit i m-(báoi) Barrai .i. go Lóchan, dá gabhail d' anmcaraitt. At-rubhairt Lóchan ria Fidach: ‘Slecht don ghilla bhicc utt .i. do Bharrae’. At-rubairt Fidhach: ‘As becc lem slechtain dó’. Adubairt Lochan re Fidhach: ‘Dia n-gabar-sa h-é do anmcharait, an n-gebha-sae’? At-rubairt an laech, ro gebhadh. Is annsin ro shlecht an clérech do Bharrai, & ro slecht Fidach; & ro edhhair Lóchan a chill do Dhia & do Bharrai, & ro edhbair Fidhach é féin cona iartaighi. Adubuirt Bairri ria a oide: ‘Geibh uaim an laoch-so cona iartraighi, tar cenn mo psalm ro gabhad uait’.
Tainic iar sin Bairri for conair do tuidhecht h-i Mumain. Do-ruacht go h-airm i t-ta Cul Caissine aníu, i n-Osraighe, & ro thorainn an cill-sin, & ro h-edhbradh dó h-í tri bithe.
Do-chúaid Bairri iar sin go h-Achad m-Bó, & is ann ro gabh ionadh ar tús. Tainic iar sin Cainnech mac h-Úa Dhalann go Barri, & ro chuinnigh chuicce fágbháil lais an ionaid-sin. ‘Cidh rom-bia-sa
‘Cidh n-aill’? oll Barri. ‘Rot-bia’, or Cainneach, ‘nemh da gach fir ghebhus th' ionadh’. ‘Ba ro moch lim-sa adubairtais-si sin’, ar Bairri, ‘doigh a thelgun doibh, & ateatha ar daigh na breithre-sin’. Adubairt Cainneach: ‘An uair ghébhas do chomarba-sae & fer th' ionaid, ní scéra cen anmchairdes fair on righ nemdha’. Ro thórainnsett an chill & an relecc, & adubairt Bairri: ‘Bát úaiti meic aptha na cille-so’. As-bert Cainnech: ‘Ni bat ili meic aptha do reilgi-si’.
Tainic iar sin Bairri go h-espucc Mac Cuirp h-í Clíu. Fer amhra dino an Mac Cuirp-sin, & comalta do Dauid Cille Muine, & dá dhalta do Grigoir Rúamha íatt a n-dís. In tan iarom tainicc Bairri go h-espucc Mac Cuirp rotn-aiccill an rí .i. Fachtna Fergach mac Cáelbaidh sen, Múscraighe Breogain, & isedh ro ráidh rís: ‘Riccim-si a les, go ro bhennacha-sa an dís-so .i. mo mhac dall & mh' inghen amlabhar’. Ro bhennach Bairri íatt a n-dís, & ro slánaighit .i. a roscc don mhac, & a h-erlabhra don inghin.
Ó ro bhattar iaromh acc imaccallaimh .i. Bairri & an rí, ro cualattar golghaire mór. ‘Cidh so’? ol Bairri. As-bert an rí: ‘Mo séitigh as marb anosa’. At-bert Bairri frisin righ: ‘As tualaing Día a tódúsccadh a bás’. Ro bhennach Bairri iar sin uiscci, & ro fotraiccit an rioghan ass, & at-racht a bás amhail bidh as a codladh at-résedh.
Ó ro bhattar occ imaccallaimh, Bairri & an rí, adubairt an ri: ‘Cidh ar na déini-si, a Bhairrai, ferta inar f-fiadnaissi-ne fós’? ‘As tualaing Dia a n-dénamh, madh áil dó’. Ind aimsir earraigh tra sin do shunnradh. Ro tuitset aráidhi cnai fáiscci don choll fo ra bhattar, gurbhat lána a n-ochta dona cnoibh. Is annsin ro edhbrastair an rí .i. Fachtna Raith n-Airrthir i m-bith-dilsi do Bhairri.
Ro legh iar sin Bairri leabhar Matha & leabar apstal {folio 124b} acc easpucc Mac Cuirp; & ro cuinnig espucc Mac Cuirp logh a leighinn for Bhairri. Adubairt Bairri: ‘Ca logh chuinghe’? Adubairt espucc Mac Cuirp: ‘Isedh as áil damh, gurab i n-áen-bhaile bhes ar n-eiseirge i l-laithe (brátha).’ At-bert Bairri: ‘Rot-bia-sa inní-sin, uair bidh i n-áen-baile rottn-adhnaicfider, & bhes ar n-eiseirge’.
Ro aittreabh iar sin Bairri i l-Loch Irce, & i n-Etergabhail ris anair. Ocus is í so scol ro bói occ Bairri isin loch .i. Eolang a oitte, & Colmán Dhaire Dúncon, & Baichine, & Nesan, & Garban mac Findbairr, & Talmach, & Finnchad Dhomhnaigh Moir, & Fachtna Ria, & Fachtna Ruis Ailithir, Luicer & Caman & Loichine Achaidh Airaird, Cairine & Finntan & Eothuile fuilet h-i Rus Caerach, Treallan fuil i n-Druim Draighnighe, & Caolchú & Mo Ghenna, & Mo Díomócc, & Santan, & Luiger mac Coluim. Tuccsat tra an lucht-sin a c-cealla do Dhía & do Bhairri i m-bith-dílse.
It e dino ro bhattar aicce i n-Ettargabhail .i. derbhshiúr Bhairri, & Crothru inghen Conaill, & tri h-inghena Meic Cártainn, & Cóch caillech Ruis Benncuir, & Mo Shillan Rátha Moiri, & Scothnat Cluana Bicc, & Lasar Achaidh Durbcon, & téora inghena Luigdech, Dune, & h-Er, & Brighit Airnaidhi. Ro edhbairset in lucht-sa uile a cealla do Dhía & do Bhairri i m-bith-dilsi.
Bairnech Mór i c-crich Múscraighe Mhitaini, Iuran Brit ceta ro-gabh ann, & Nath I, & Bróccán; ro idhbairset a c-cill do Bhairri .i. Bairneach Mór; & for-fáccaibh Bairri menistir & cethir-leabuir an t-soscela aca-somh. Lughaidh mac Findtain, do Dhail Mo Dúla Airthir Cliach, is e cétna ro-gabh Ceanna Droma h-i c-Carn Tigernaigh h-i c-crich Fer Muighi Féine, ro edhbhair a chill do Bhairri, & rucc Lugaid o Bharrai offertóir findruine. Báetan mac Eogain ro ghabh Glenn Caín h-i c-crích h-U Luigdech Eli, & Mo Dimócc dino daltai do Bharrai, & di easpucc iatt, ro edhbairsett a n-dís a c-cill do Bharrai i n-ógh-dílsi
Goban Corr ro gabh h-i Fán Lopaist, & ro edhbair a chill do Bharrai; & do-rat Barrai do-somh offertoir airgit & cailech altora di ór. Finntan & Domhangein, it e ro gabhsat Cluain Fotai & Tulaigh Min, & ro edhbairsett a c-cill do Barrai. Do-rat Barra doibh-siumh offertoir & caileach altóra do ghlaine. Do-róine Bairri firt n-adhamhra annsin .i. ícaid an mac do dhoilli & an ingen do amhlobhrai, & ícaidh an clamh gurbo slán. Brogan mac Senain, daltai do Bhairri, do-gnidh tri h-aicechta gach láe la Barrai, go tuccad gradha fair. Ron-edhbair fodéin cona chill .i. Clúain Cárnai i m-bith-dilsi do Bharrai.
Tainicc iar sin Barrai, & aingil roimhe, go a crich féin, & ro chumhdaigh Cill Achaidh Dorbchon. Atá cúas annsin .i. cúas Barrai a ainm, & atá lind maith ina fharradh, as a t-tabharta brattán gach n-oidhce do Bhairri iarna ghabail i l-líon aen-mhogail. At-rubhairt an t-aingel fri Barrai: ‘Ní ba sunn bías th' esérghe’.
Tainicc iar sin Barrai tar an abhainn go Cill na Cluaine, & ro cumdaigh ecclas innte, & tárrastair innte fri ré cíana .i. go t-tangattar dá dhalta do Ruadhan chuicce .i. Corbmac & Buchin iar c-cuingidh ionaidh doibh for Ruadhan. Go n-ebert Ruadhán friú: ‘Eirgidh go m-bennachtain, & in bail a m-benfa a thengae re bhar c-clocc, & h-i meabhai iris bhar t-teighi liubhair, is annsin bías bhar n-eiséirghe’.
O dó-róchtattar iaromh go Barrai, go Cill na Clúaine, tangattar doibh na h-uile-so íar m-breithir Ruadháin. Ros-gabh toirrsi mór íatt iar sin, ar ní ro shaoilset an cheall do leigen doibh. At-bert Barra friu-somh: ‘Na bidh brón na toirrsi foraibh; do-beirim-si duibh-si & do Dhía an chill-so cona h-uilibh mainibh’. Ro cumhdaigh tra Barrai da cill décc resíu tainicc go Corcaigh, & fos-raccaibh uile ar umaloitt & ar mhét a dheirci.
{folio 125b}{folio 125b} Tucc aingel iaram eolus do Bharrai o Chill na Cluaini co n-uicci an ionadh i t-tá Corcach aníu; & adubairt fris: ‘Airis sunn uair bidh e so do port eisérghe’. Do-righne Bairri áine tredanais iar sin isin ionad-sin, go t-tainic cuicce Aedh mac Comgail do Uibh Meic Iair ag iarraidh bó at-rulla do bhreith laigh, go fuair h-í h-i f-farradh na cleirech.
Ro fhiarfaigh áedh dibh: ‘Créd ro-tabhar-fucc sunn’? Ro freccair Bairri: ‘Atám acc iarraidh inaid i n-guidhfem Día orainn féin, & ar antí do-béra dhuinn’. At-rubairt Aedh: ‘Do-bheirim-si dhuit an t-ionad-so, & an m-boin tucc Dia chuccat ann’. Tainic iar sin áedh mac Míandaig, & ro edhbair do Bhairri Foithrib n-Aedha i Muigh Tuath, & a maincine féin cona cloinn; & tainicc iartain Aedh, & rotn-edhbair cona cloinn a m-bith-dílsi do Bhairri.
Tainicc iar sin aingel Dé día thórromha, & adubairt fris: ‘In annso is áil duit airisiumh’? Adubairt Bairri: ‘Mass edh as áil le Dia, as ann’. Adubairt an t-aingel: ‘Madh sunn thairisi, bidhat úaiti meic bethadh as docum nimhe. Eircc seachat biucc co nuicce an ionadh atátt na h-uiscce iomdha frit anair, & airis ann ar comhairle an Choimdedh, & bidh imdha sruithi & meic bethadh an ionaidh-sin dochum nimhe’.
Tainic iar sin an t-aingel roime gusan ionadh ro cindedh dó o Dhía; & ro thorainn an t-aingel an chill, & ros-bennach, & tarrustair Bairri indti iar sin.
Do-chuaidh Bairri iar sin do Roimh, do ghabail gradh n-espuicc ar áen & Eolang, & M'aedhócc Ferna, & Dauid Cilli Muine, & da manach dec doibh. Grigoir dino, is e ro ba comarba Pettair an ionbaidh-sin. In tan dino tuargaibh Grigoir a lámh ar cind Barra do erleghadh na n-gradh fair, tainic lasar do nimh for an laimh, co n-ebert Grigoir fri Barrai: ‘Eircc dod tigh, & airleghfaidh an Coimde fein gradh n-espuicc fort’.
& as amlaidh ro comhailledh; óir tainicc Barrai dia cill féin, & ro airlegh an Coimdhe fein gradh n-espuicc fair ag an c-crois ar {folio 126a} acchaid an tempaill, bhail in ro h-adhnacht a thaisi iartain; & ro tebrinn ola tria talmain go h-iomdha ann, go t-tainicc tar a assa, & tar assa na sruithi ro bhattar ina fharradh. Ro bennach iar sin Barrai cona sruithibh an chill & an reilecc, & adubhrattar: ‘Imat sruithi do ghres h-i c-Corcaigh’.
Tarrustair iar sin Barrai i c-Corcaigh, & sccol mor do naemhaibh aicce innte .i. Fachtna ro gabh Cill Ria, Eltin mac Cobhthaig ro gabh Cill na h-Indsi; Fergus Findabrach ro gabh Findabair
Adubairt espucc Mac Cuirp fri Barrai: ‘Madh mo chorp-sa dech fon tálmain sunn ar tús, & madh mh' anam dheachus dochum nimhe, gach aon iaramh at-béla i c-cuairt Corcaighe nís-léicceabh-sa i n-ifern’. Conidh é iaramh espucc Mac Cuirp cedna marbh do-cuaidh fo úir Corcaighe.
Ro ba sniomh la Barrai beith cen anmcarait iar m-bás a shenora. Conidh iar sin do-cuaidh do saigidh Eolaing, & ro fhoillsigh Día do Eolaing Barrai do rochtain cuicce. co n-ebert ría muinntir: ‘Ticfat aidhedha uaisle sunn aniú, & frithailid iat im biadh & im fotraccadh’.
Ro-siacht Barrai iar sin, & do-rala fertigis Eolaing dó, & ro fher failte fris, & adubairt: ‘As fáilidh an senoir fribh; gatar dibh & dénaidh bhar f-fotraccadh’. Adubairt Barrai: ‘As túiseacha dúinn an senoir d' accallaimh’. Do-chúaid an ferthigis do accallaimh Eolaing, & ro innis dó aithescc Bharrai. Adubairt Eolang: ‘Denadh Barrai a fothruccadh ar tús; & do-ghénam iomaccallaimh iar sin. Táed chena imbarach dia reiccles, & ricciubh-sa cuicce h-i cind seachtmaine’.
Ocus isedh on ro comhailledh; {folio 126b} oir tainic Eolang h-i c-cinn seachtmaine co Corcaigh, & ro shlecht fo cétoir do Bharra, & isedh adubairt: ‘Edbraim-si duit-si mo chill, & mo chorp, & m' anmain’. Ro chái Barrai iar sin, & isedh adubairt: ‘Ni h-edh sin ro imráidhius-sa, acht gomadh mé ro edhbradh duit-si mo chill’. At-rubairt Eolang: ‘Bidh amhail at-berim-si bías; óir as h-í toil De. Ocus at ionmhain-si
Ocus isedh ón ro comhailledh; úair do-rad Eolang lamh Barrai h-i l-laimh in Coimdhedh budéin ag Ulaidh Eolaing h-i fiadhnaisi aingel & archaingeal, & asedh adubairt: ‘A Coimdhe, geibh cuccat an duine firén-so’. Ocus ro ghabh iar sin an Coimdhe lamh Barra cuicce for nemh. Adubairt immorro Eolang: ‘A Choimde, na beir uaim anosa anti Barrai, go ti aimsera tuaslaicthe a curp.’ Ro leicc an Coimdhe úadh iar sin lamh Barrai. Ocus on ló-sin ni cáemhnaccair nach n-duine feghadh a laimhe ar a taitneimhche; conadh aire-sin no bídh lámhann ima laimh do grés.
Tainicc for menmain do Bharrai tormach taisi naomh do chuinghidh dia reilicc. Tainicc iaramh an t-aingel dia accallaimh, co n-ebert friss: ‘Eircc-si amárach h-i c-crich Ua c-Criomhtainn súas, & ataid taissi espucc ann’. Do-cuaidh Barra iarnamarach do Dhisiurt Mór. co n-aca annsin senadh acc adhnacal na t-taisi dia n-deachaidh-siumh d' iarraidh. ‘Maith sin’, ar Barra fri Fiamma mac n-Eoghain; ‘cidh do-gníther lat annsin’? ‘Isedh so’, ar Fiama; ‘aingel Dé tainic dom accallaimh aráeir, co n-ebert frim teacht ar ceann na t-taisi-so ait i r-rabhatar, co nus-tuccus ass’.
‘As sí sin caingen dom-fucc-sa om tigh’, ol Barrai. ‘Cidh bías ann dino’? ar Fiamma. ‘Ni conntabairt’, ol Barra, ‘leiccfitther duit-si na taissi’. ‘As maith sin’, {folio 127a} ar Fiama, ‘& rot-fía-sa a logh. Bidh lat an baile-so, cona taisibh oniú co brath’. ‘As ced’, ol Barra, ‘bidh maith an baile, & bidh airmittnech a comharba i t-talamh’. Conadh aire-sin ro airiltnighestair Fiama tiodhnacal cuirp Crist do Bharrai h-i l-laithe a eitsechta.
As lir tra tuirim & aisneis, a n-do-róine Dia d' fertaibh & mirbhuilibh ar naemh Barra. Ar ni fhuil neach ele con-ísedh a faisnéis uile mina tísedh féin no aingel Dé dia n-innisin. As lór immorro araidhe an becc-so dibh ar deismirecht: a betha inmedhonach, & a airbert bith cach laithi, a inísle & a umhla, a chendsa & a cáen-bharraighe, a ainmne & a ailgine, a dheirc & a trocaire & a dhilgaidhchi, a áeine & a apstanaint, a ernaighthe grésach, a fhrithaire &
Ar robtar ili buadha antí naemh Barrai, ar fa fer firen go n-gloine aiccnidh amhail uasal-athair; ba fír-ailithir é amhail Abram; ba cennais, diuit, dilgadhach o chridhe amail Móysi; ba psalm-cetlaidh molbtach togaidhi amail Dauid; fa h-estadh eccna & eolais amail Sholman mac n-Dauid. Fa lestar togaidhe fri fóccra firinne amail Pól n-apstal. Ba fer lan do rath & do deolaidhecht an Spirta Náeimh amail Eoin macan. Ba leoman ar nert & ar chumachta, ba rí ar órdan & airechus, fri saeradh & dáeradh, fri marbadh & bethuccadh, frí cuibhrech & túaslaccadh. Ba nathair ar tuaicle & treabaire im gach maith; ba colum ar cennsa & diuite a n-aghaidh gacha h-uilc.
Ba h-e an lub-gort caín lán do luibhibh sualcha. Ba h-e an topur glainidhe triasa nighthe pectha in phopail ro erb Dia dó, do lessuccadh ó ghloine a fhoircetail. Ba h-e dino an nell nemhdha triasa tusmidhthea talamh ina h-eccailsi .i. anmannana firen o bráenaibh a forcetail sidhaigh sualtaigh. Ba h-é dino an lochrann órda ro h-adnadh on Spirut Naemh, as a teichit dorcha & targabal i tegdais an Coimdedh .i. isin ecclais. Ba h-e dino {folio 127b} an teine taidhleach go n-gris goirthi & fhadaidh déirci h-i c-cridibh na mac m-bethad. Ba h-e fós an barc bith-buadhach no laadh slogha na n-il-phopal tar ainbhtine an domhain co tracht na h-eccailsi nemhda. Ba h-e dino an fethal coisrecctha an righ nemdha do-gnídh sídh & caon-comrac eter Dia & duine.
Ba h-e dino an t-ard-máer & an rechtaire ro-úasal ro fháid an t-aird-ri nemhdha do thobach císa sualach & soighníomh o clannaibh na n-Gaeidel. Ba h-e dino an lia loghmar o c-cumhdaighthea an ruirthech nemdha. Ba h-e dino an lestar glainidhe triasa toáilte fín-breithre Dé dona h-il-poiplibh filet iarna cul. Ba h-e dino an mor-bhrughaid sona sobhartanach an eccna & in eolais nó ícad bochta na firinne o iomat a forcetail. Ba h-e dino gescca na fír-fínemhna .i. Crist do tharcudh bethaidh & sásadh don domhan. Ba h-é dino an fír-liaigh no ícadh gallra & tedhmanna cuirp & anma gach duine irisigh isin ecclais. Roptar iomdha tra buadha antí naomh Barrai co na cumaing duine a tuiremh ar a n-iomat.
Atad seacht míorbuili rele sunn, it e ro tionnlaic Dia do Bairri naemh seach na h-uile naemha ele .i. labhra dó ríana ghein
O thainic tra laithi etsechta an fhir for a rabhatar na h-ilbuadha-sin .i. antí naemh Barra, iar n-íc do dall & clamh & bacach & bodhar & amlobhar, & áesa gacha h-inlubhra arcena; iar fotuccadh ceall {folio 128a} & recclés & mainistreach imdha do Dia; & iar n-oirdnedh inntibh-sein epscop & shaccart & áesa gacha graidh arcena, fri h-ongadh, & cosmadh, & coisreccadh, & bennachad tuath & cenel, fri bathais, & chomna, & anmchairdes, & foirchetal, & coimhett irse & creidmhe isna criochaibh-sin do grés, do-chúaidh iaramh Barrai do Chill na Cluaine do accallaimh Cormaic & Baithine.
Do-rocht immorro Fiamma ina comhdhail-siumh go Cill na Clúaine, go ro bhennach cach dibh dia 'roile ina m-braithribh naemhaibh; & do raidh Barra friu-somh: ‘As mithig damh-sa mo thúasluccad a carcair cuirp & teacht dochum an righ memhdha fil occam thogairm cuicce anosa’. Ro gabh iaramh Barrai sacarfaic annsin do laimh Fiama, & ro fáoidh a spirat dochum nimhe occan c-crois i medhon Cille na Cluaine.
Teccait iar sin a mhanaigh & a dheiscipuil, & senadh ceall Desmuman do thórromha & d' onóruccadh cuirp a maighistreach .i. antí naemh Barra, & non-berat léo co h-ionad a eiseirghe .i. Corcach.
Ro sínedh trá dona sruithibh an lá-sin .i. lá eitsechta antí náem Barra; nír leícc Día gréin fo talmain da la décc iar sin .i. an céin ro bhattar senadha cheall Desmuman im corp a maighistreach d' iomnaibh & psalmaibh, & aifrennaibh & ceilebhartaibh. Teccait dino aingil nimhe i frestal a anma, & nos-berat leo co n-onóir & airmittin docum nimhe, bail i t-taitne amail grein i n-aentaidh uasal-aithrech & fáthu, i n-aentaidh apstal & deiscipul Ísa, i n-aentaidh noi n-gradh nimhe na dernsat imarbus, i n-aentaidh diadhachta & daennachta
Ego sitienti dabo de fonte aquae uitae gratis’’
Rev. 21:6
.i. antí shanntaighes in fhírinne do-bér-sa dó ind ascuidh do topur in uiscce bíi. Qui uicerit possidebit hec’’Rev. 21:7
.i. anti chlófes, as do do-bértar na neithi-si. Et ero illi Deus’’Rev. 21:7
; & as meisi bús Dia do. Et ille erit mihi filius’’Rev. 21:7
; & bidh mac eisiumh damh-sa. Íosa Criost, Mac De bí, ticcerna na n-uile dúla, an tres persa na dhiadhachta, medhon-sídhaighthid muinntire nimhe & talman, slainícidh an cinedha daonna, is é ro raidh na briathra-sa do tioncoscc in mor-maithesa tidhnaices dia naemhaibh, & dia firenaibh, & don foirinn do-beratt mor-grád do isin ecclais abhus.Eoin immorro mac Zebedei, comharba na h-oighi, an dara h-apstal déc ro togh Iosa ina apstalacht, in cetramadh fer ro scriobh an soiscéla coimdhetta, antí ro suidhig topur in fhir-eccna do ucht an t-slainicedha, is e ro scrioph na briatra-sa, co na far-ocaibh a c-cuimne lasin ecclais co deiredh an domain, co n-abair h-i sund: Ego sitienti dabo de fonte aque uitae gratis’’
Rev. 21:6
. Intí shanntaighes an fhirinne do-bér-sa dó ind ascaidh do thopar ind usci bíi.Comúaim immorro na briathar-sa is e leth ataebi la h-Eoin co dú i n-erbairt Íosu reimhe: Ego sum alpha & ó, Ego initium et finis’’
Rev. 1:8, 21:6
.i. as me tosach na n-uile dul, & as mé as forbha. Conidh for sliocht a maghistreach Iosu. Ego sitienti dabo de fonte aquae uitae gratis’’Rev. 21:6
. Intí sanntaighes an fírinne, {folio 71b} do-bér-sa ind ascaidh dó do topur in uiscce bí. Qui uicerit possidebit hec’’Rev. 21:7
.i. antí clofes, as dó do-bérthar na neithe-si. Et ero illi Deus.’’Rev . 21:7
& as meisi bus Día dó. Et ille erit mihi filius’’Rev. 21:7
. & bidh mac eisiumh damh-sa.Is on topar sa tra .i. o Íosa Criost, as topar fír-eccna, ro lionadh ina h-uile naemha o rath eccna & faistine, o fertaibh & miorbuilibh, ó cumachtaibh díaisneidhe, ó ionnarbadh demhna & eitritecdha, oc traethad ingreinnte & iodhal-adharta, & mac mallachtan, amail ro lionadh antí dia tá líth & foraithmet ind eccmaing na ree-si & na h-aimsere .i. an lasair lainnerdha, & an lochrand solusta, & an ruithen taitnemhach, & an lía lógmar, & an gescca tóirtech co c-clannaibh sualach .i. Berach mac Nemhnaill, meic Nemargein, meic Fintain, meic Mail, meic Dobhtha, meic áengusa, meic Erca Deirg, meic Briain, meic
Mór tra an onoir & in airmittin do-rad Dia do naemh Berach, co ro foillsicchedh triasin taircettal ro thirchan Patraicc occan proicept do-rinne, do Connachtuibh, & occa m-baistedh. Co nus-tarla Patraicc do tigh Dobhtha meic Aengusa. Ferais iaromh Dobhtha mór-fáilte fria Patraicc; & ferais a seithche & a clann an cedna fris.
Iar sin as-bert a seitche fri Dobhtha dol do sheilcc. {folio 72a} Do-luidh iaromh Dobtha cona macuibh do sheilcc. Is annsin iaromh do toirbhir an Coimdiu tri domha alltai & mucc allaidh do Dobhtha fo cétóir, & da macuibh. Ocus ruccsat leo dochum a tighe, go h-áit h-i raibhe Patraicc cona cleirchibh.
Is annsin dino ro forbhanadh an la aca, & tangattar dorchata na h-oidce, & ni frith lochrand no coinnel frisa n-dingentai an fiadach do cosccradh, nó do luchtairecht h-i l-lios no a tegdais Dobhtha. Roba toirrsech dino Dobhtha cona mhuintir donní h-í sin. Is annsin immorro do-rinne Patraicc an mór-mhiorbhail .i. doraithne in grian ina frithing dar colair fhuinidh, go ro shoillsigh d' feraibh Erenn, & go ro urlamhaigh Dobhtha guna muinntir an proinn dona cléircibh, & co ro caithset na cleirigh & Dobhtha cona mhuinntir an proinn; & do-ronsat altuccadh buidhe do Día, & ro mór-molsat an Coimde eter clerech & laoch; conadh de sin ainmnigther Achadh n-Gréine beos.
An tan immorro ro baoi an coire forsan teine, & meic Dobhtha imon tene, is annsin at-racht Dobhtha do fadudh na teinedh, & do-rad lasair fuirre fo céttóir. Is annsin do raidh Patraicc fri Dobhtha: ‘ni bía aen-cennacht dot siol féin úas do chiniud co tí an brath’. ‘Pudhar-sin, a cleirigh’, ar Binen, ‘ar is maith do-roine Dobhtha a n-derna .i. ar umhalóitt duinne’. Is annsin do raidh Patraic gomadh cenn ar thotacht, & gomadh flaith gach laoch úasal no biadh dia síol, gomadh ar iomatt an dagh-laoch na raibhfitis {folio 72b} fo aon-cinn.
Arnamharach dano do-roine Patraicc procept na h-irsi catoilica ó incollucchadh meic Dé có a eseirghe do Dobhtha. Iar forbadh in proicepta do ráidh Dobhtha fri Patraicc: ‘Déntar mo bhaisttedh-sa festa, & baisttedh mo muinntire’. ‘Nocha tó’, ol Patraic. ‘Cindus cena’? ol Dobhtha. ‘Mac gheinfes on cethramadh fer do torudh do shliasta-sa a cinn sescat bliadhan’, ol Patraicc, ‘as é nod-baisttfe, & bidh lán Éiri & Alba dia chlú, & dia fhertaibh, & dia míorbuilibh; bidh nathar neimnech, bidh saighnén áighthidhe, adhuathmar, loisccnech, bidh tonn brátha do marbadh, & do losccedh, & do badhadh na n-ingrinntidi; bidh umhal, inísel, cennais, dilgadach, dércach fri muinntir
Cíar bó faóilidh dano Dobhtha don taircetal-sin, ro ba bronach, & do-róine fodhord mor fri Patraicc. As-bert Patraic fri Dobhtha: ‘Biaidh fodhord go brath it dhegaidh’. As-bert Binén fri Patraicc: ‘Is ar maith riot-sa do-róine Dobhtha an fodord’. As-bert Patraicc: ‘Madh laoch nos-cobhradh an fodhord, buaidh n-gaisccidh fair; madh ben, sonas cuiledh; madh cleirech, buaidh foghlama & crábaidh. Ocus dano ni racha Dobhtha don t-saoghal, go ro baistte an mac thairngertach é’. Ocus ro ba mór forbailte Dobhtha don ní-sin; ocus is on fodhord-sin atá fodord muintire Beraigh aniú; & is a maisi téitt dóibh.
For-fhagaibh tra Patraicc fágbála maithe iomdha do Dobhtha & dia chlannmaicne .i. for-fagaibh doibh ina {folio 73a} fhocraibh buaidh n-einigh & sobhartain for a mnaibh & buaidh n-gaisccidh for a laochaibh, buaidh n-einigh & crabaidh & foghlama for a c-cléircibh, buaid n-gar-inghion & n-gar-mac & daltadh léo, acht co n-derndaís réir an mheic thairngertaigh. Ocus for-faccaibh go m-beittís oirdnidhe laoch & cleirech dia siol go brath.
Is annsin as-bert Dobhtha fri Pátraicc: ‘Citne manchaine fágbá don mac-so’? As-bert Patraicc: ‘Crann as gach tene uime for a theinidh; & crand ó mo theinidh-si for a theine’. i. Idh mac Oéngusa, ar is é Patraicc ro bhaistt Idh. Ocus for-faccaibh a t-tindscetal manchaine do Bherach. Is ann ro ordaigh Patraicc gomadh isin Clúain ar brú an locha no chumhdaigedh an mac tairngertach a chathraigh. Ocus ro ordaigh gomadh a termann a b-fuil eter in móna & in loch .i. an magh cona cluaintibh caille, & co n-doiribh móntaigh. Ocus for-fáccaibh go m-bíadh sobhartan isin chathraigh sin, & go m-beith tene béo innte co dheiredh an domain; & gomadh h-í an treis teine deighenach no bhíadh i n-íarthar an bhetha.
Is annsin ro raidh Dobhtha: ‘As doirbh an t-ionadh anta’. As-bert Patraicc: ‘Anní as doirbh la daoinibh, as soirbh la Día, & biaidh a saothar imaille risan mac; & beid a naoimh áontadaigh ag dítten a cathrach. Ocus bidh cenn cathrach n-iomdha a chathair. Ocus gibé tí i n-acchaidh an meic-sin, gétar nemh & talamh aire, & ar a chloinn, & ar a íartaighe, muna dherna aithrighe n-obainn’.
Ceileabhrais Patraicc do Dobhtha annsin, & fagbhais bennachtain fair, & fora chloinn, & fora iartaighe, & fora tir, & fora talamh, & for an mac thairngertach re cach, {folio 73b} & imaraen ri cach, & a n-deghaidh cáich. Ocus luidh fora chuairt phroiccepte.
Dobhtha dano ro tócaith a shaogal i m-bethaid sainemail co cend sescat bliadhan. Mac don Dobhtha-sa Mál; mac do-sidhe Finntan; mac dó-sidhe Nemhnall. Is é dano in Nemhnall-sin do-rad Finmaith,
Is ann dano ruccadh anti náemh Berach ag brathair a mhathar .i. Cruimter Fraoch, mac Carthaigh, i n-Gurt na Luachra a c-comhfhoccus Cluana Conmaicne. Ocus ata annoid & cros annsan ionadh-sin; & atá an lec fora ruccadh naemh Berach. Ocus ro edhbair Cruimther Fraoch an ferann sin iartain do Bherach. Cruimther Fráoch dano, ise ro bhaist naemh Berach, & isé ros-ail gur bó mithig dó leighenn do dénamh. Ise dano ainm baiste Beraigh .i. Fintan, amail as-bert an t-egnaidh 'san rann:
Berach immorro ainm fuair trésin rinn-áithe & tre géire a fhert & a míorbal.
- Fintan, fer buadhach bearach,
Gerbh uallach a c-Cluain Cairpthi
Ro-ces et reliqua.
Rucc dano Finmaith inghen do Nemhnall .i. naem-ógh úasal airmidnech .i. Midhabair; & is í ro bennaigh a m-Buimlinn. Ise dano Berach aonn-duine isin domun roba tocha fri Cruimter Fraoch do neoch ro aerfhaemh doennacht, cenmotá Criost a aenar. Conidh aire sin do-rad Cruimther Fraoch na tri beannachta do-rad Colum Cille dó, ar a gar-macaibh, & ar macaibh a sethar, & ar a daltaibh ar daigh in Beraigh.
O robtar slána immorro seacht m-bliadhna do náemh Berach, ruccadh go Daigh mac Cairill do dénam leighinn, go ro fhoglaim eccna meic Dé, {folio 74a} gur bó sáoi, & ro báoi rath Dé ar forbairt ina coimhittecht i fertaibh & a míorbuilibh gach día. Ocus do-ghnídh umhalóitt día oide .i. do Dhaigh mac Cairill.
I n-araile aimser tangattar aidhedha uaisle go Daigh, & ni ra bhattar na manaigh na lucht na h-umalóitte isin reicles an tan-sin, & ni raibe nech ele acht Daigh & Berach a n-dís. Ocus do-roine Berach umhalóitt & osaicc dona h-aidhedhaibh, & ni raibhe biadh isin recles acht dá mheidh do ghrán cruithnechta. Ocus ro raidhedh fri Berach dol co muilenn i Muigh Mhuirtemhne do bleith an da meidhe-sin. Ocus do-cúaidh Berach frissan umalóitt sin gusin muilenn.
Is annsin do-róine an Coimdhe ferta móra & míorbhuile tre Berach .i. ro báoi araile ben agin muilenn, & macaomh immaille fria, & ro ba mac fir soiceinélaigh é, do Conaillibh Murteimhne eisein, & ro ba la a athair an muilenn, & in ferann i r-raibhe. Ocus ro báoi bolcc corca ag an mnaoi fon muilenn; & ro raidh Berach frisan mnáoi:
Ní namá na ro leicc an ben do Berach a arbhar do bhleith, acht ro cháin go mór, & ro cháin an senóir o t-tainic. At-racht Berach go h-opann & do-rad a arbhar i m-bél in mhuilinn, & ro búi an (ben) & Berach ag comhtairbairt an mhuilinn, ar ní ro léicc nechtar dibh día ceile é. Is annsin ro deiligh na cumhachta diadha min na cruithnechta ar in dara leith don mhuilenn, & min in choirce do taoibh ele.
Is andsin do-rochair {folio 74b} an macaomh i fothaig in mhuilinn, go ro báidhedh. Ocus tainic támh obann don mnaoi, go ro dheiligh a h-anam & a corp re 'roile. Daoine ele dano ro bhattar agin muilenn ro eirgset, & do-ruachtatar muinter na mna & in macaoimh do-chuaidh, & rob ail leo Berach do mharbadh. Is annsin ro sheacsat & ro fhéodhaighset a c-cosa & a lamha, & ruccadh a sedh asta, conarbó calma gach duine dibh ina ben sheola.
Do-rochtatar dano na sccéla sin go h-athuir in macaoimh, & do-rocht cona óighreir leis do Bherach. Slechtuis fo a chosaibh, & cíidh go h-anbáil. Slánaighidh Berach a mhuinnter, & ro athbeoaigh in macaomh, & in mnaoi. Is annsin ro edbair athair an mheic a muileann do Bherach, & in baile imalle. Conidh é sin Raen Beraigh i Maigh Murteimhne, & Muilend Eilend. Ro moradh dano ainm Dé & naoimh Beraigh tresna fertaibh-sin, & tresna míorbhuilibh.
Do-luidh Berach iarsin go h-Inis Cáoin, & a arbhar meilti lais. Ocus ro sásadh na h-áidhidh & na manaigh & na boicht. Ro foillsigedh dano do Dhaigh na ferta & na míorbuile do-rinne Berach. Is annsin ro raidh Daig fri Berach: ‘A mic nit ailfiter iffos ri immat (do) mhíorbaili & ferta; & déna dul go conair aile’. Is annsin do-rad Daigh in m-bachuill n-girr do Bearach, & do-rad in céolan do fhuighioll secht mionn cethrachat ar cét; & for-faguibh Daigh ratha na mionn-sin uile forin c-céolan, & is é sin Clog Bearaigh aniúdh i n-Glinn Da Lacha. Do-rat Daigh móir-bhennachtuin annsin do Bearach, & ro fáoidh go Caoimhgein.
Do-luigh dano Bearach tair Mhagh {folio 75a} Muirtheimhne i c-crich Rois dar Bóinn i m-Bhreaghuibh. Is annsin do-rónadh móir-fleadh ag rí Breagh do ri Teamhrach. Taruill dano Bearach gusin m-baile i raibhe in fhleadh, & do-chuaidh a teach na fleidhe. Cáega dabhach dano ro bháttar forna deasguibh i t-tigh na fleidhe. Ro chuinnig Bearach digh for coimhéuduighi in leanna, & ni tárdadh dó. Is annsin ro raidh Berach: ‘Ni bú lughuide in fhleadh cía do-bearthar deoch d' fhior do mhuintir in Choimdheadh’.
Imthighis roime for séatt, & do-rocht focétoir rí Teamhrach
Ro raidh in rí: ‘Isé sin ro mhill in fhleadh. Gabhthar na h-eich, & tíaghar go luath ina deaghaidh, gibe baile i m-bherthar fair; & ná tabhairthear éigion fair, acht aitchither ainm in Coimdhe fris, & tiu(c)fa ina frithing’; & do-rónadh amhlaidh, & tainic Berach ina frithing, & ro shlecht in rí do Berach, & do-rad a oighréir do; & do-chúaidh Berach go tech na fleidhe, & {folio 75b} ro beannaigh na dabhcha, & do-rad airrdhe na croiche don chlog & don bhachuill darna dabhcha, & robtar lána focétóir do lionn shainemhuil. Ro moradh ainm Dé & naoimh Bearaigh trésin feart-sin, & tresan míorbhuil.
Is annsin ro eadhbair in ri in baile cona chrích & gona ferann don Coimdhe & do Bhearach. Conidh de-sin Diseart Bearaigh i m-Breghaibh; & tug a erredh fein,[H] & erredh gach rígh Erenn ina díaigh go brath gacha treas bliadhna', & screpall gacha cathrach o Chloinn Colmain gacha tres bliadhna o sin amach go brath.
Do-luidh iarsin Berach i l-Laighnibh go Glenn Da Lacha, & do-cuaidh isin tegh n-aoidhedh, & do-rónadh a ósaic ann. Isin aimsir-sin ro ba marbh an coicc ro báoi ag Caoimhghin. Ro ba toirsech dano Caoimhgin don ní-sin, ar ni fhidir cia badh cóir i l-los proinne na manach. Co n-ebert an t-aingel fris, a tabairt i l-laimh na n-aoidhedh gach n-oidhce dia h-urlamhucchadh, no go t-tárda Día neach bus iomcubaidh fria. Ocus do-ronadh amhlaidh sin ag Caoimhghin, & ruccadh an oidhce sin go Berach, & ro roinn Berach ar dó an proinn, & ro erlamhaigh a leth in oidhce-sin, & ro ba ferr go mór dona mancaibh in oidhce-sin ina gach oidhce isin m-bliadhain.
Ruccadh dano in oidhce ro ba nesa proinn na manach go Berach dia h-erlamhuccadh. Is annsin ro raidh Bearach frisan timthirigh: ‘Atá sunn leth na proinne aréir urlamh dona mancaibh, & beir let in ní-sin’. Ocus do-róine amhlaidh. Ocus gérbó maith an chéd-aghaidh, ro ba ferr go mór in oidhce deighenach.
{folio 76a} Arnamarach dano ruccadh naémh Berach go Caoimhgin. Ferais Caeimhgin failte fri Berach, & fiarfaighis de in bó lonn leis beith a l-los proinne na manach. Ocus ro raidh Berach go n-diongnedh gach ní no fhurailfedh Caeimgin fair. Ocus ro ghabh do laimh beith
- As ferr gach proinn mesruccadh
In úair tig go longadh;
As ferr áradhu immat
At-cota bith-bronnadh.
Isan aimsir sin tra ro batar léigióin imdha na n-demhan i n-Glionn Da Lacha ag cathuccadh fri Caoimgin & fria mhanchaibh; & do-beirdís crith & omhan imna daoinibh fanna, & do-gnídis urcoid doibh, & do-bheirdis tedhmanna & galair iomdha isin n-glionn, & ni ro cuimgedh a n-díochur go tainicc Berach. Is annsin tainic Berach timcell na cathrach, & ro bhen a clocc, & ro chan psalma easccaine forna demhnaibh, & ros-díochuir as an n-gleann. Conidh de sin ro chan an fili:
Ocus as dó-sin do-berar Clocc Beraigh gach dia timcheall Glinne Da Lacha, & ní bía nert demhan, na teidm, na díghail innte, airet bías Clocc Beraigh innte. Ro móradh ainm De & Beraigh tresin fert sin.
- Cluiccín Beraigh, buan an séud,
Do-ní deabhaidh fri claoin-céd;
At-clos go Fearnna na c-céud,
Tafonn demhna as a náomh-tséud.
Dalta ro báoi ag Caoimhgin .i. Fáolan mac Colmain mac righ Laigen; {folio 76b} & ro bói an macaomh ag cáoi forsan c-cleirech, .i. for Caeimhgin ag iarraidh lemhlachta; & ro ba doiligh le Caeimhghin inní-sin. Ocus amhail ro baoi aga radha, sénais Berach an sliabh, & at-bert: ‘Is ced don eilit cona láegh fil isin t-sleibh toidecht gonicce so’; & tainicc an eilitt focéttóir cona laégh ina diaigh; & as í-sin ro blighthea gach día d' Faolan.
Tainic immorro an cú allaidh i n-aroile ló, & ro marbh láegh n'a h-eilte, & aduaidh; & ni tharatt an eilit a loim a n-eccmais a láeigh. Ba toirsech dano Caeimhgin donní-sin. Sénuis dano Berach an sliabh, & adubert: ‘As ced don amnanna do-rinne anumhaloid, ce do-gné umhalóitt’. Tainic iarsin an mac tire, & deisidh fora chon-righthibh h-i fiadhnuse na h-eillte, & ro ligh an eilit an mac tire, & do-rad a loim fair; & no thiccedh an mac tire gacha tratha go m-bligti an eilit fair.
I n-araile aimser ro cí Fáolán isin fhuigleach ag iarraidh samhaidh ar Chaoimghin. Ro ba doiligh le Caeimhghin inní sin, & do-roine a comhradh fri Berach. Sénais Berach an charracc atá a c-comhfhoccus na cathrach fil i mulluch an t-sleiphe, & ro cás samhadh
I n-araile aimser tainic Berach & Fáolan seach sailigh n-alainn fil i n-Glionn Da Lacha. Ocus cíis Fáolan ag iarraidh ubhall do thairbirt {folio 77a} on soiligh dó. ‘As tualaing Día cidh edh on’, ol Berach; & senuis Berach an sailigh, go raibhe fo lán-toradh d' ubhlaibh, & do-radadh ní dona h-ubhlaibh sin d' Faolán. Ocus gach tan bíos toradh ar gach crand tortach, bídh a lan-toradh uirre si bhéos, & biaidh no go t-tan bráth, a c-comharta na mór-míorbhuile sin.
O 'tchuala immorro Caineach, les-mathair Fáolain, gurbo mac sainemhail Faolán, ro ghabh tnuth & format issi fris; ar rob eccail le, anní ro bói de iarttain .i. an flaitheas do breith d' Faolan ona cloinn féin. Do-luidh cona banntracht cumachta go Glenn Da Lacha, d' imirt draoidhechta, & tuaichle, & geinntlechta, & ealadhan díabail foran macaomh, dia aidhmilliudh.
Ocus ro fhoillsigh aingel inní-sin do Caeimhgin, & ro raidh Caeimhgin fri Berach dol do thoirmescc na c-cumhacht n-demnidhe sin; & do-cuaidh Berach fris anní sin. Ocus at-connairc Caineach uás mulluch in t-sléiphe ag adhradh díabail, & acc dénamh draidhechta. Ocus do-roine Berach slechtana & ernaighthe, & ro raidh fri Cáinech & fri a banntracht: ‘As ced dáibh dol fon talmain’. Sluiccis an talamh go h-opand Caineoch guna banntracht. Conadh aire sin ainmnighter Laithrech Caineoch a n-Glind Da Lacha. Conidh ina cenn chacait coin na cathrach o sin amach go brath.
Tainic iarsin Berach co h-ait i r-raibhe Caeimhgin. Iarfaighis Caoimhgin caidhe a iomthus & Caineoch. Is annsin ro raidh Berach fri Caeimhghin:
{folio 77b} Conadh amlaidh-sin ro saoradh Fáolán, & ro traothadh Coineoch tre rath De, & Beraigh, & Caoimgin.
- Do-cuirisi Caineoch,
A cleirigh áin, irsigh,
Cona banntracht baindsigh
Síos fon talmain trillsigh.
I n-araile oidhce ro battar na manaigh isin proinntigh ag iarraidh uiscce the. Cuiris Berach cloich gacha manaigh foran teine do denamh in uiscce. Ocus cuiris da cloich d' iomarcraidh. Fiarfaighis Caeimhgin fochann na c-cloch. Do raidh Berach: ‘Días manach fuilit gose um chomhairemh proinne sunn, & ricfit a les an dá cloich-sin, do thégadh uiscce doibh’. Ocus do-rónadh an t-uiscce te, & do-radad cloch gacha manaigh 'san uiscce.
Ocus ro bhattar an da cloich-sin isin tene dá losccadh. Do raidh Caoimhgin: ‘Tabhairther aníos na clocha’, & ni tharatt Berach. Do raidh Caeimhgin doridhisi na clocha do tabhairt asin teine. Ocus ni tharad Berach. Ocus do raidh Caoimhgin an cetna an tres feacht. Is annsin tainic da mhanach a tíribh cíana d' ionnsaighe tesda Caeimhgin; & do-rónadh ósaic doibh, & tuccadh chuca an t-uiscce te, & tuccadh an dá cloich doibh inn. Ocus ro adhamhraigh Caoimhgin go mor Berach trit-sin.
As lía tra tuiremh & faisneis ina n-derna Berach d' fertaibh & do míorbhuilibh i n-Glinn Da Lacha. Secht m-bliadhna dó oc umhalóitt do Chaoimhgin. Do-luidh Caoimghin la Berach go espoc Etcen. Ocus do-rad espoc Etcen gradha for Berach, & do-ronsat áentaidh & codach andsin .i. espoc Etcen & Berach.
Do-lotar iarsin Caoimhgin & Berach go Glenn Da Lacha. Ocus gach (tan) no thrialladh Berach tichtain {folio 78a} dia tír do comhall breithre Patraic, nó fhastadh Caeimhgin cona manchaibh é. Co tarfaidh aingel do Caeimghin i n-aroile oidhche, co n-ebert: ‘As mithig do Berach dol dia tír, do comhall breithre Patraicc’. Ocus ro cedaigh Caeimhgin do Berach dul dia tír, & do-ronsat iarsin a mór-aentaídh, Berach & Caeimhgin. Ocus is annsin ro raidh Caoimhgin an rann:
- Manaigh Beraigh, is íatt mochen,
Iter a n-ócc is a sean;
Cia nom-tiosat, fir, mnaoi, meic,
Ni ragh ar nemh, co n-diccset.
Ro faccaibh Berach airmberta maithe i n-Glinn Da Lacha. Forro-fhaccaibh búaidh foghlama & crábaidh innte; for-fágaibh gan teidhm gan dioghail innte, céin no beith a chlocc féin innte, (& ro fagaibh einech fir sheisrighe ag fior tighe innte) acht co n-ionnla a lamha asin Casan. Conidh de-sin ro raidh an file:
- For-fáccaibh Berach béil-bhinn
I n-gleann manach gan créidhim
Eineach fír-seghuinn séire
Ag fir tégtha isin náoim-glionn;- Cidh goill, cidh druith, cidh crosain,
Co tí an brath brúite bresain,
Ní bía gan einech n-iomdha,
Acht go n-ionnla asin Casan.
Is annsin do-rad Caoimghin a carpat fo leabhraibh Beraich, & ro sén an sliabh & do-rad an damh allaidh as d' iomchar an charpuit.
Do-luidh Berach iaramh dochum a tire, & Maol Moltach immaille fris do ghiolla; do Chiannachta dóisidhe iar c-cinel. Ocus an {folio 78b} damh allaidh fon c-carpat ag iomchar na leabhar. Ocus ní ro luigh in damh fon carpat co rócht an t-ionadh ro thircan Patraicc. Ocus luighis an damh ainnsein. Ocus ro raidh Berach re Máol Mothlach: ‘As annso ro cinnedh duinn anadh. Eirigh, & sir an clúain’. Do-cuaidh dano Maol Mothlach risanní-sin, & ro shir an cluain.
Isin ló-sin for-caemnaccair ár mór innte .i. da rídhamhna ro fersat cath innte in lá sin .i. Donnchadh a Temhraigh, & Tíopraitte mac Taidhg a Cruachain; & do-rochratar a n-dís ar lár an lis fil inn; & ár mór umpa. Ro marbadh do raith Tiopraite; & ro bai ainim i n-Donnchadh, & ni ro féd eirge asin ármhach. O 't-connairc dano Maol Mothlach in ár, ros-gab omhan mór é. Ocus ro siacht go tinneasnach co h-áit a raibhe Berach. Iarfaighis Berach: ‘Cionnus cluain an clúain-si’? ‘Nocha soirbh-clúain immorro’, ar Maol Mothlach, ‘acht cluain coirpthi uile’. ‘Bidh edh a h-ainm ó so amach’, ol Berach. ‘.i. Cluain Coirpthi’. Ocus ro innis sgela na cluana ó sin amach; do-bheredh Cluain mac Lilcon immorro a h-ainm conuicce-sin.
Do-luidh dano Berach gusan ármach, & ro thaithbeoaigh uile do neoch ro marbadh isin cath. Ocus ro shlanaigh Donnchadh; conidh desin ro raidh an fili:
- Donnchadh ocus Tiopraite,
Guna t-tromsluagh dis,
Ro tuitset ina n-all-cró
Ar cert-lár an lis.- Cech brat toll, cech lene n-deircc,
Cech aladh iar n-guin,
Acht luirech na n-episle
No bíodh fora muin.- Ro slechta slogh n-gléisi n-glan
Cen on
[gap: scribal omission/extent: 3 syllables]
Acht luirech na n-eipisle
No bíodh fora muin.
Is annsin do-rad Tiopraitte mainchine {folio 79a} a bí & a mairbh, & manchine a shil & a shemen do Berach go brath, & ro athain a chorp & a anam ar a comairce, & do-rad i n-aimsir braith, & iar m-brath. Ocus
Iarsin do-rocht Cruimter Fraoch & Daigh mac Cairill go Berach, & ro choisreccattar an c-cathraigh, & ro chumhdaighset h-í. Ocus ro ráidset gibé no inghreimfedh nech dibh, go m-beittis a t-triur 'na naimhdibh dó, & go m-biadh an Choimdhe & muinter nimhe. Is annsin ra raidh Cruimter Fraoch: ‘Bidh í-so íarthar cluana, & bidh i mo cheall-sa a h-oirthir’. Ocus ro fáccbatar na senoraigh naemtha sin bennachtuin ag Berach, & do-luidh cách dibh dia cill féin.
Is annsin do-luidh Berach go h-airm i r-raibhe Dobhtha i sentattaidh sainemhail. Do-róine dano procept dó, & día cloinn, & día chinedh aile, & ro baistestair Dobhtha cona chloinn, & cona iartaige, eter fhiru & mná. Ocus is annsin ro comhailledh an {folio 79b} faistine ro thircan Patraicc do Dobhtha. Do-luidh dano Berach dia catraigh.
Isin aimsir-sin dano ro aittrebh Diarmait eicces & a moirsheiser brathar i r-Rathund .i. Diarmait, Tromra, Belech, Colum Derg, Cruinnicen, Brandub & Dubhan .i. an cleirech; do Ciarraigibh no Connacht Luachra doibh iar c-cinél. Fer sochraidhi dano Diarmait, & primh-eicces & ard-maigistir druidechta Aedh do éc, marbadh Aodha meic Eachach Tírmcarna ro ba rí Connacht an tan-sin. Ocus is é do-rad Rathonn do Diarmait i f-fiachaibh molta do-roine dó.
Ocus do raidh Berach fri Diarmait an ferann ro thiomna Patraicc do d' faccbáil. Ocus ni ro fáccaibh Diarmait an feronn. Mor tra d' imnedh fuair Berach ag cosnumh an fhearainn sin do mhuinntir an Choimde, & dona macaibh eccailsi no bheittis tara eís ina cathraigh ag fognum do Dhia. Do-lottar dano Berach & Diarmait go ri Connacht .i. Aedh mac Eachach, do denamh breithe doibh. Ocus ro raidh Diarmait fri h-Aedh, damadh do Bhearach do-bheredh an ferann, co n-dingnedh a áoradh, co n-eirsitis tri bulcca fora dreich, & co m-beith on & aimimh & aithis fuirre. Ní derna dano Aedh breth doibh, ar rob
Ocus ro shir Berach & Diarmait Éire (fo trí), & ni fuarattar i n-Erinn nech do-neth breth doibh, arna fáthaibh cétna. ‘Tiagham i n-Albain’, ar Diarmait. ‘Tiagam’, ar Berach. Do-lotur dano i n-Albain, go h-Aedan mac Gabrain, go rígh Alban, do denamh breithe doibh.
Do-rala móir-fledh an tan-sin ag Aedhan & ag maithib Alban, & ro báoi macraidh mór ag cluiche for faithche an dúnaid. Diarmait immorro ro báoi {folio 80a} cumdach mor d' édach uime, & ro bói delb deg-duine leis. Berach immorro ro baoi sidhe ag cumdach a anmha, & ni raibhe ag cumdach a cuirp, & ro báoi go deróil. Ocus ro imthigh Diarmait go h-opann résan cleirech, & ro raidh frisan macraidh: ‘Chuccaibh an breccaire; geibidh otrach & maidedha & clocha dó’. Ocus ro gabsat an macraidh do laimh inní-sin, & ruccsat ruathar dochum an cleirigh. Dercais an cleirech forra. ‘As cett daoibh’, ar an cleirech, ‘gion go f-fedtáoi anní trialltaoi’. Ro lensat a c-cosa don talamh, & ro lensat a lamha dona ceppaiph & dona crannaibh ro batur inntibh. Ocus ro sói cruth & dealbh doibh, & ro fhast Dia fon samhla-sin iatt.
Ocus do-chuaidh Berach & Diarmait iarsin go dorus an dúnaidh, & ros-gabh fuacht mor isin dorus. Ocus ro batar da charn nó dá mhul mora don (snechta) i n-dorus an dúnadh. Ro raidh Diarmait: ‘A breccaire, dia m-bat (fír)-chleirech, do dhénta tene don da mhul snechta ud, go n-dernmáis ar n-goradh fris’. ‘As ced doibh’, ar Berach, ‘teine do dénamh dhibh. Eircc-si & séitt íatt’. Do-chuaidh Diarmait, & ro seit an dá mhul shnechta, & ro lasattar amhail crionn, & do-róine Diarmait & Berach a n-goradh fríu.
Ro h-innisedh dano do Aedhan na ferta-sin & na miorbuile; & do-ráidh Aedhan fría druidhibh: ‘Fionnta libh cia do-roine na ferta-sa & na miorbuile’. Ocus do-chúatar na draoithe ar a c-cliathaibh cáerthainn, & tuccadh dano nua corma doibh. Cethrar dano líon na n-druadh, & ro raidh an cétna fer dibh:
Ro raidh an dara fer dibh:
[Druid 1]
- Berach go m-bith-buadaibh,
Bruth óir a h-oireanach,
Eriu ina rig-rathaib
Ina roim ráin brathaibh
Ina roimh ráin.
Ro raidh dano an tres drái:
[Druid 2]
- Ni fhuil náemh nár ettrocht,
na naemh-ogh adhamra,
Ro soisedh coimhfherta
Fri {folio 80b} Berach m-bith m-buadhach
Ón Badhgna báin.
Ro raidh an chethramhadh dráoi:
[Druid 3]
- Berach mac Nemhnaill,
Meic Nemargen nert-niadaigh,
Ní mar cin talmain,
Trom, trén, tairptech, tabhartach,
Fris tibhre a fhercc.
[Druid 4]
- A luaithe faillsighther,
A thrici tintothach uilc,
Mac Oengussa, meic Erca Deircc.
Ocus do raidhsett na draoithe fri h-áedán: ‘Berach naom úasal airmittnech do-deachaidh a h-iathaibh Erenn .i. on Badhgna a criochaibh Connacht. Ocus fer dana immaille fris dot' ionnsaighidh-si do dénamh réire ferainn doibh. Is e do-roine na ferta-sa & na miorbuile, & atad i n-dorus an dúnaidh’. Ocus do-radadh isin dún fo chettóir; & do-rad Aedhan a oigh-reir do Berach, & do-roine sléchtain dó. Ocus ro slánaigh Berach an macraidh.
Ocus ro edhbair Aodhan an dun do Bherach. Conadh h-í sin Eperpuill .i. cathair atá ag Berach i n-Albain. Ocus ro edbair an rí rígh-erredh féin, & o gach rí ina diaigh dó, & mór-cuairt Alban, & día shamhadh ina dhíaigh. Ocus ro edhbairset an mhacraidh a mancine fein, & maincine a síl & a seimen go bráth cona crich & cona ferann do Bherach. Ocus do raidh Aedhán gomadh é, Aodh mac Brénainn, ri Tethba, & Aodh Dubh, mac Ferccna, rí Breifne, do dénad breth doibh i n-Eirinn.
Ocus do-lottar dochum n-Erenn doridhisi .i. Berach
& Díarmait. Is annsin tarlatar co h-áedh
n-Dubh mac Suibhne .i. ri Uladh. Ar-roétt dano Aedh Dubh co
failte móir inní naemh Bherach; & do-rad
onóir móir dóibh. Ocus ro edhbair an dún i
r-n raibhe do Bhearach. Conad ísin Clúain na
Cranncha i n-Ulltaibh, & ataid manaigh imdha
friu innte. Ocus fa lía
rea faisnéis ina sin i n-dénann Berach d' fertaiph
& do mhiorbhuilibh innte.
Ocus do-dechatar iarsin co h-áedh n-Dubh mac Fergna, {folio 81a} & go h-Aedh mac Brénainn, do dénamh rere doib. Ocus do-ronsat comdáil do ló cinnti. Ocus is ann do-ronsat in comdáil-sin oc Lios Ard Abhla a Muigh Tethba. Do-luidh Berach & Diarmait cách dibh dia n-íath feissin in oidhce resin comhdáil. Ocus do-ronsat frithcomhdail arnamharach ag an sgíach ata i Tir Troma a Rathann; & ni dhechaidh
Ro báoi dano socraidhe mór isin comhdáil-sin .i. ro báoi Aodh Dubh mac Ferccna, & sluagh Breifne maraen ris. Ro báoi áedh mac Brénainn, & sluagh Tethbha maráen ris. Ro batar sochaidhe do naemaibh isin dáil-sin. Ro bai Daigh mac Cairill, & Cruimter Fráoch, Mancán, & Cíaran, Mael & Aelitir, Failbe Find, & Dha Cúa, Samhtann & Arnáin; & ro battar náeimh imdha ele asin c-comhdáil-sin.
Do-roine dano Bearach mór do fhertaibh & míorbuilibh isin comhdáil-sin, & rainic Diarmait iarsin isin c-comhdáil, & do-róine éccnach Beraigh. Ocus do raidh inní-so: ‘A bhreccaire, ní scé fan dernsam comdáil i Rathunn’. In annsin do raid Berach: ‘As tualaing Dia a tabairt conicce-so’. Ocus tuarccaibh an chumhachta diada an scíaich i n-aírde isin áer, & nell impe, & ros-fucc iarsin go raibhe uas in comdáil. Ocus ro raid Berach fri Diarmait: ‘Féch i n-áirde’; & ro fech Diarmait, & at-connairc an scíaich, & ro an da égnach. Iarsin ro leigeadh an scíach go foill docum talman, conus tarla foran clad a raibhe Aodh mac Brenainn ina suidhe, & is amlaidh ro báoi an sccé forsan cladh, amhail as ann no fasfadh tre talmain.
Ocus do-dheachaidh imdherccadh mór annsin d' Aedh mac Brenainn. {folio 81b} Ocus ro aghsatt na sluaigh inní sin, & ro mhor-molsat an Coimdhe & Berach; conadh dó-sin ro ráidh an file:
- Toccbais Berach leis an sciaich
Don muigh ar a m-bittis na slúaigh;
For érim gusin cladh caemh,
Fora m-biodh Aedh mac Brenainn buain.- Ticc a ruidhedh Aodha aird
Risin firt maerdha gan meircc;
Gnuis rígh Tethbha, druim dar úir,
Conus tarla 'na dlúim n-deircc.
Iarsin tainic álghus codalta d' Aedh Dubh mac Fergna, do rí Breifne. ‘A Shamhtann, mo chenn it ucht, a chaillech, go n-dernar codludh’. Do raidh Samthann fri h-Aedh n-Dubh mac Ferccna: ‘Eirigh go Berach, & cuinnigh fair do dhath do chlaochlódh’. Do-luidh dano Aedh go Berach, & ro raídh fris go n-dingnedh a oigh-réir, dia cáemhcloidhedh a dath. ‘As tualaing Dia’, ar Berach. ‘Tarr, & tucc do chenn fam chocaill, & codail’. Do-ratt Aedh a chenn fo cochall Beraigh, & ro chodail; & ro fer cioth flechuid focettóir. Ocus tuargaibh Aodh a chenn on cochall amach, & is e laoch ro ba finne do laochaibh domain é. Is annsin ro raidh aoin-fer da muinntir fein fris: ‘Dar lim as Aodh Fionn anosa antí rop Aodh Dubh o chíanaibh’. Ro raidh Berach: ‘Bidh Aodh Finn a ainm, & ainm a shíl & a shemen ó so amach go t-tí an brath’. Conadh de-sin ainmnigter sliocht Aodha Finn
Do-chuattar iarsin na sluaigh a muinighin na Trinoide, go ruccadh an fír-Dhía breth fírén eter Bherach & Diarmait. Is annsin ro raidh {folio 82a} an t-aingeal uasna sluagaibh: ‘La Berach a dúthaigh oniu co tí an brath’. Is annsin ro raidh Aodh mac Brenainn: ‘At-chluinti go rucc an t-aingeal an m-breith .i. a tír la Berach go tí an brath’. Ro ferccaighedh Diarmait donní-sin fri h-Aedh mac Brénainn. ‘Ocus dar lem atátaoi-si aga radha ina diaigh’. Ocus ro fhoslaic Diarmait a bél do denamh gláimhe díginn d' Aedh mac Brenainn. Ro raidh Aodh mac Brénainn fri Berach: ‘Ar do chumairce damh-sa, a cleirigh, riasan f-fer n-dana’. Eírgis Berach go Diarmait, & do-bert a bhois fría bél, & ro raidh: ‘Ní thí áoir na moladh tar an m-bel san tre bhithbe, & foclaim bad comhainm an láoi-so a c-cionn m-bliadhna th' oidhidh’; & ní ro fétt áoir na moladh do denamh o sin amach. Ocus ro sáeradh Aedh mac Brénainn andsin tre rath m-Beraigh.
Ocus ro edhbair Aedh a righ-erredh fein, & righ-erredh gach righ ina diaigh, & screpall gacha cathrach ó Airther Tethba, & o a shíol fein, & ó a seimen do Berach go brath. Is annsin ro raidh Berach: ‘As ced don scíaich dol goa h-ionadh fein doridhisi’. Ocus ro thóccaibh cumhachta Dé an sgiach goa h-ionadh fein doridhisi i r-Rathonn. Ocus ro sccaoiledh an comhdail fon ionnus-sin.
Do-luidh dano Berach dia cathraigh. Do-luid Diarmait go Rathonn, & e tuirsech. Arnamárach dano do-luidh Berach go h-ait i r-raibhe Diarmait, & ro raidh fris an ferann d' fagbáil. Foro-fáccaibh Diarmait an feronn do Bherach; & forro-faccaibh Cruinicéin, & for-faguibh Dubán an cleirech. Do-luidh Berach go h-áit i r-raibhe Tromra, & ro raidh fris an feronn d' fágbail. Ocus ro raidh Tromra nach fáicfedh go brath. {folio 82b} Ro raidh Berach fri Tromra: ‘As ced duit dol fon talmain’. Sluicis an talamh fochettóir Tromra. Do-luidh Berach go Belach, & ro ráidh fris an ferann d' fagbáil. Ro raidh Belach, nach fúicfedh go brath. ‘Is cett duit-si’, ar Berach, ‘dol fon talmain fód comhair’. Sluiccis an talamh go h-opann Bélach. Do-luidh Berach go Colum n-Derg, & ro raidh fris an feronn d' fágbail. Ocus ni ro fháccaibh. Ro chuir Berach Colum fon talmain. Do-luidh roimhe Berach go Brandubh. Ocus do ráidh fris an ferann d' fáccbail, & ní ro fháccaibh. Ro chuiredh dano Brandubh fon talmain.
Do-luidh dano Diarmait ar chomairce espuic Soichill go Baislic. Anais annsin co cend m-bliadhna. An lá a c-ciond bliadhna ro gabh Diarmait for éccnach Beraigh. Ocus ro raidh: ‘Is aníu ro gheall an bréccaire bás damh-sa’. Increchais epscop Soichill inni Diarmait:
Tarfaidh immorro damh allaidh do lucht iarthair an fherainn, & do-lottar ina deghaid, eter cois & each, eter choin & duine. Do-luidh an fiadh i m-Baslec, & anaiss allanoir don ecclais fo comhair na fenistreach. Ro báoi mór gair ag cách immon fiadh. At-racht Diarmait co h-opann dia fhios cidh ro búi ann; & tainic gusan seinistir, & ro báoi ag fégadh trithe amach. Ocus ro teilcc fer don lucht ro bhatar i n-deghaid an fhiadha urchar do ghae sealcca frisan f-fiadh. Conus tarla tresin seinistir do Diarmait ina braghaitt, co torchair ar lár na h-ecclaisi, {folio 83a} co fuair bás & oidedh la breithir m-Beraigh isin ló a c-cionn bliadhna iarsan c-comhdail. Terna immorro an fiadh, & h-é slán.
O 'tchuala immorro Cú Allaidh mac Diarmata sin, & do-luidh do féghadh Rathonn, & da mallachadh ná fásadh arbhar tre talmain ann, & na beith bliocht ag boin, & na beith mes for crannaibh ina coilltibh, do fheghadh a suil. Naenbar dano diberccach dó.
Is ann do-rala Berach i n-Dún Imgáin i Maigh na f-Fert, & Conchennán ina fharradh. Ro foillsighedh do Bherach Cú Allaidh do dhol frisan toiscc-sin. Ocus ro fáidh Berach Coincennán ina dheghaid. Ocus ro ráidh Berach fris: ‘Fúaccair-si iad sin ar tús’. Do-luidh dano Coincennán a n-deghaid na n-díberccach, & rucc forra a slighid an charpait; & ni ro fúacair forra annsin, acht ni ro theilcc forra inní ro búi ina laimh. Co ro iompo Cú Allaidh a aghaid, co t-tarla do a t-tul a édain, co n-deachaidh trena chend, co torcair eter a mhuinntir. Co n-ebert: ‘Tóccbaidh mé go luath go mullach an t-sleiphe, go f-faicer uaim ferann Beraigh, co ro mallachar é go luath do mullach an t-sleibhe’. Ocus ro toccbattar é gusan máoil-sliab, & ro ba marbh Cú Allaidh annsin; & ni facadh ní acht daire n-dímain, & as éttorthach sein dogrés; & ro theichsett a mhuinnter uadh.
Ocus do-ruacht Conchennán chuicce, & ro ben a trilis de, & rucc leis do chomhartha; & rob eccail lais dano an cleirech, ar ni ebert fris duine do mharbadh. Ro bhen slait, & ro choraigh an trilis fuirre arin achad 'ar n-dol asin c-coill. Conidh {folio 83b} de-sin ainmnighther Achad Cuileburr. Do-luidh dano Coinchendán go h-áit i raibhe Berach; & ro foillsigheadh do Berach an gniomh do-rinne Conceandán, & ro bá ro-olc la Berach duini do mharbhadh; & do-roine Concendán aithrighe. Do-cuattar immorro muinnter Con Alltadh ar seachrán, conus-tarlattar go h-áit i raibe Berach, & ro slechtsattar do Berach, & do-ronsat aithrighe, & do-radsat a maincine do Berach; & is íad sin muinter Cille Lallóg, & is é Berach ro faguibh inte iad.
I n-aroile ló dano do-luidh seisrech Beraigh ar dhasacht
Do-lotar immorro na daimh fon dithrebh i n-Eared Lara, & go Edargabhail, & go Raith Fearchon, & co Cluain in Buicc Finn, co Caill na n-Glasán, & co Lios Dúnabhra, & co Fan na m-Bhachall, & co Clar Lis mic Cíaráin i Maigh ái, & co Cluain Ingreac, & co Clúain Cái & go Léna Ghlúin áin, & isin sliabh, & i Dubhcaill, & a Rinn Daire Abréni, & a Tuaim Achad, & a Rathonn doridhisi, & do-ronsat a lá ria n-aidhche. Ocus ro bháoi a crandach forra, & an iaronn na n-dheaghaigh in comhfhad-sin uile, & ro dheargsat isna h-ionaduibh sin uile; & is lá Berach gach ionadh in ro dheargsat, & is ón sgat tárna damhuibh in la-sin ainmnighther Sgathoch i Rathonn.
{folio 84a} I n-araile aimser do-luidh Coluim Cille mac Feidhlimidh, iar m-bhrisedh chatha Chúile Dreimne, go Berach, ar ni fhuair fáilte ag náomh aga taraill conige sin. Teagmuing dano gurbo adhaigh domnaigh an adhaigh-sin. Ocus ro bean in t-aistire moch-trath in clog i c-Cluain Coirpthe. Is annsin do-luidh Coluim Cilli dar Magh Ráthoinn, & suidis i c-cinn descertach in tóchair; & ata cros & annoit annsin. Ro foillsigheadh do Berach anní-sin, & do-luidh a c-comdhail Coluim Chille, & beannachais do. Beannachuis Coluim Cille dó-san, & ro fear Bearach mór-fhailti fri Coluim Chille, & ro ráidh fris ‘Tíagham fodechta don chathraigh’. ‘Nocha ragh-sa dom chasaibh annocht dhi’, ar Coluim Cille, ‘ar tainic an aghaigh domhnaigh’. ‘Berat-sa liom tú’, ar Bearach, ‘ar mo mhuin’. ‘Ni bherair’, ar Coluim Cille, ‘an aghaidh-si reamhom anocht di’. ‘Bérat-sa’, ar Berach, ‘tú, & do chúl reamhat’. Ro iomchuir dano Bearach Coluim Cille ar a mhuin, & cúl cáich dibh fría cheile, go rochtatar in prainnteach, & ro léig ar lár annsin.
Ocus ro marbhadh in
'damh' is added above the line unnecessarily.
t-seisrech an aidhchi-sin dó, & do-ronsat aontaidh & cotach, Berach & Coluim Cille; & for-fhagaibh Coluim Cille fagbhala maithe imdha i c-Cluain Coirpthe; foro-fhagaibh neam dia sagart, & dia h-abaidh, acht go n-dearna ernaighthe fo trí ag crois Coluim Chille co coibhérta; ro fagaib co tibhértha cummaidh fris féin ar neam dá gach manac Bearaigh nó rachadh día ailithre chuca. Ro fhagaibh in soisgél ro scriobh día láim feisin, a c-comarta a áenta & Bearaich; & faro-fhagaibh moir-bheannachtain ag Berach, & ro luidh fora shétt.I n-araile aimser do-deachaidh dochma mór i n-Érinn. Is annsin ro boi {folio 84b} Laeghachan ar Loch Laeghacan ina inis fein, & ni raibhe biadh aicce. Do-luidh dano d' iarraidh bidh cona ceithirn, & ro fhaccaibh a séitchi isin inis, & si torrach, & oen-ben ina farradh; & ro raidh ria, dia m-beiredh lenamh dara a aeisi, a mharbadh, ar ni raibhe aca acfaing a
'leo' added above the line unnecessarily.
lesaighthe. Ocus rucc an ben mac dar a éisi, & ro fiarfaigh an ben ro báoi ina farradh, crét do badh indénta frisan mac; & ro raidh si: ‘A mharbadh’. Ro raidh an ben ele: ‘As cora a breith go cleirech na cille-si thiar dia bhaisttedh. Ocus tabhar a mhancine dó ar a bethughadh’.Deisidh dano leo an comhairle-sin, & tuccadh go Berach; & ro bhaistt Berach an mac, & as é ainm tuccadh air, Ineirge, & ro h-edhbradh mancine a bhí & a mhairbh, & mancine a síl & a seimen co bráth do Berach, ar a leasucchadh. Ocus ro raidh Berach: ‘Berar an mac dochum a mhathar, & ticfadh cobair coda & máine dóibh’. Ruccadh an macan docum a mhathar la breithir an cleirigh.
Mar ro bhattar na mna ann co c-cúalatar in fuaim is in osnad. Do-luidh an bhen dia fechain, & ní facagtair nach ní ann. An cualatar dano an tres feacht in fúaim, & do-cuaidh an ben an tres fecht dia dechain, & ro báoi brádan mor ann, & dobhrán aga tharraing i t-tír. Ocus do-cuaidh an bhen, & ro tarraing an bradán for tír, & nír cumhaing a iomchar ar a mét, & ro gair an mnáoi ele, & ruccsat ina n-dis ar eiccin leo an bradan, & ro urlamhaighsett, {folio 85a} & ro tocaithsettar a n-dáethain, & ro lionsatar focettoir cíche mathar an meic do loim, & ro saoradh an mac amlaidh-sin.
Laeghachan immorro do-luidh i c-ciana, & do-rala baile dó, & a dhaoine uile, ar n-écc, & a bhae & a bhuár uile ann, & do-rochtattar leis dochum a thíre, & cuiris nech reimhe dia fhios an rucc a bhen lenamh, & má ruc, in ro mharbhadh; & fuair an mac, & é béo, & do-cuaidh go h-airm i r-raibhe Laeghachan, & ro innis dó. Ocus ro ba faoilidh Laeghacan don sccel-sin, & do-luidh dia inis i & ro fhiarfaigh fochann bethad an meic, & ro innis a mathair gurab é Berach ro bhethaigh é; & go ro h-edbradh a mhanchine dó. Ocus do-luidh Laegachan go Berach cona oigh-réir dó, & ros-cind manchine an meic go brath do Bherach.
Araile aimser do-chuattar h-Í Briuin na Sionna & Cu Cathfaidh a ri do dol d' orccain ina focland ro bhattar ar comairce Beraigh. Ocus do-lottar do denamh na h-oirccne. Is ann ro baoi Berach i c-Cluain Coirpthe, & ro foillsiccedh dó inní-sin; & do-luidh a frithsétt
added above the line by a later hand unnecessarily.
don t-sluagh. Ocus im-acomhraic doibh & don t-sluagh ag Bun Sruthra. Is amlaidh ro baoi Berach, & an glasan ina laimh, & roDo-lottar dano Dicholla & Toranach uatha a n-deghaidh an t-sluaigh, co tarla Berach doibh. ‘An accam’, ar Berach fri Dícholla. ‘Anfad’, ar Diocholla; & ro raidh fri Toranach anadh aige, & ro an. Is annsin ro cualatar mor-gháir an t-sluaigh aga sluccudh don mónaidh, & loch ar t-techt tarsa. Ocus ro fhiarfaighset cidh dos-faraill. Ocus do-cuaidh Berach doibh anní dos-faraill. Ocus do-dhechaidh omhan mór doibh focéttoir, & ro shlechtsat do Bherach, & ro raid Berach fri Dicolla: ‘An flaithius i r-raibhe Cu Cathbaidh, biaidh occut-sa & 'gutt síol go dheiredh an domain’. Ocus do-rad bennachtain do Dhícholla & do Thoranach & dona h-úaitibh ro battar immaille fríu.
Is annsin tainic oen-scolocc terno on t-slog chuca. Ocus do raidh fri Berach: ‘Ar do chomairce damh, a chleirigh’. Dechais Berach co h-opann h-e, & triallaidh an cloc do bein air, dia cor fon talmain, & ro aitchestair Dicholla & Toranach ainm De fri Berach, na ro mhalartnaighedh an scolóc; & ro raidhset: ‘Is uathadh duinn anosa, & reccmaít a les h-é’. Ocus ní ro mill Berach h-e. Do-roine an fer sin aithrighe, & do-rad a ogh-réir do Bherach. Ro fhaccaibh Berach do gan dol tar nonbhar, & fer leapta righ uathaibh, acht go m-beittis da réir. Is annsin targaidh Díocholla & Toranach a mancine do Bherach, & ni ro gabh inní-sin. Ro cinnsett annsin righ-erredh a rígh, & screpall gacha cathrach {folio 86a} & gacha gar-meic, & gach meic sethar, & cech dalta do-béradh gacha tres bliadhna; & ro saerait amlaidh-sin.
Araile aimser do Berach a c-Cluain Coirpthi, fáidhis manach fri h-umhalloitt uadh i Rathond, Sillen a ainm. Conus tarlattar dó naenbar diberccach, tangatara h-Airther Tethba do dhenamh fogla i c-Connachta, & ro marbhsat an manach, & tangattar iter a cend & a cholann. Ro foillsighed do Berach inní-sin, & do-luidh co h-opann dia n-ionnsaigidh. Ocus tarraidh iatt os cind an mairbh. O 'tconncatar immorro na diberccaigh inní Berach, do-cúaidh do ráith léo a mharbadh, & ros-gabsat a n-gaei dia marbadh. Ro lensat a lamha dia n-gaoibh, & ro lensat a n-gai don charraicc bói a c-comhfochraibh doibh, & méraitt slechta a n-urlann innte go brath.
Do-ronsat aithrighe, & ro raidhsett fri Berach: ‘Na gad nem forainn, & h' og-réir duit, a cleirigh’. Ros-anaic Berach annsin iad.
Araile aimser ro cinn Colman Caol Cluana h-Ingrech dol do Roimh; dalta dano do Berach eiside. Ocus is e Berach ro ordaigh e i c-Cluain Ingrech. Taraill aga oide & aga maigistir .i. ag Berach. Fuabrais Berach a fhosttadh, & ní ro fett. Imthigis Colmán Caol, & do-luidh Berach leis sealat 'san slighidh. Comraicit no do-rala doib & do Chiarán Maol i cind na faitce. Ocus fuabraid & Cíaran Maol Colmán Cáol d' fosttadh doridhisi. Ocus ro raid Colmán cáol, na h-anfadh no co f-faicedh dia suilibh in Roimh. Sénais Berach an t-áer, & do-bert airrde na croiche dar roscc Cholmáin Caoil, & at-conncatar a t-tríur, Berach, & Colman Cáol, & Cíaran Máol, inní Roimh, & ro molsatar an Coimde annsin, & do-ronsatar cros & annoid annsin do Bherach, & do Chiaran Máol, & do Colman Cáol. Ocus do-ronadh cros ele do Pol & do Pettar; & as ionann do neoch ionnsaigidh na c-cros sin & do imeochadh a coimhmeit do shligidh na Romha. Ocus ro fosd Colman Caol annsin.
Acht ata ní chena; no go n-airemhter gainemh mara, & rettlanna nimhe, & an fér & na h-uile luibhe fhásus tre talmain, & an drucht fásus no anus forsan fér & forna luibibh, ni h-airemhthar uile ferta naomh Beraigh. Fear firen tra an fer-sa. {folio 87a} Aon-gloine aicnid, amail uasal-athair. Fir-ailithir .i. o cridhi & o anmuin, amail Abram; cennais, dilgadach, amail Maoisi. Salmcetlaidh molbtach, amail Dauid. Escca
'no estad' inserted above the line.
egna & eolais, amail Sholmain. Leastar toccaidhe fri fuaccra firinne, amail Pol n-apstal. Fer lán do rath & do deolaigecht an Spirait Naeim, amail Eoin macan. Lubh-gort cain co clandaibh súalach, gescca finemhna co tortaighe. Tene thaidlech go n-gris ghoirtighe & tesaigte na mac m-bethad im andadh & im ellscoth deirce. Leo tria nert & cumhachta; colum ar cennsa & diuite, nathair ar treabhaire & tuaicle fri maith; cennais, umhal, áilgen, inísiol, fri macaibh bethad; fordorca eiccennais fri maccu báis; mogh sáethair & foghnama do Criost. Ri ar ordan & cumhachta fri cuimreach & fuaslaccadh, fri saoradh & daeradh, fri marbadh & beouccadh.Iarsna mor-miorbuilibh si tra, iar todusccadh marb, iar n-íoc clam & dall & bacach, & gach tedma arcena, & iar n-oirdnedh espoc & saccart & deochan, & áesa gacha graidh isin ecclais arcena, iar forcetal sochaidhe & iarna m-baistedh, iar fothuccadh cell & mainistrech, íar t-traethadh ealadhan iodhal, & druidechta, ro comfoiccsigh laithe a etsechta antí naemh Beraigh, & a techta dochum nimhe; & ro artraigh aingeal dó ria n-dol dochum nime, & ra raidh ris, co raibhe mór deithite in Choimdhe ime, & imo mhancaibh, & imo cathraigh; & ro raidh cidh cia conaitcedh aitche fíren foirbhte aire, co tibertai dó, & ro foillsigh do laithe a thechta dochum nimhe.
Ro thocaith immorro Berach a bhethaid i n-aoinibh & i n-urnaighte & i n-almsanaib, h-i fiadhnaisi an Coimdedh. Ar-roet immorro Berach comain & sacarfaic o Thalmach & ro athain a foirb & cennacht a cathrach & a mhac n-eccailsi dó. Ro fáid a spirat dochum nime, & ro h-adnacht a chorp annsa tigh dorcha co n-onóir móir, & co n-airmittin, co fertaibh & co miorbuilibh abhus. Bidh mo go mór a n-dail brátha an tan thaitnifes amail grein i n-nimh i n-áontaidh apstol & deisciopal Iosa, i n-aontaidh daonnachta & diadachta meic Dé, i n-aentaidh na naemh-Trinoide uaisle, Athair, Mac, & Spirat Naemh. Ailim trocaire meic De uile-cumachtaigh tre impidhe naemh Beraigh dá f-fuil líth & foraithmet i n-eccailsibh úaisle imdha isin laithe-si, co risam, co ro airiltnighem, & co ro aitreabam in riced, in secula seculorum. Amen. Finis.
BEATUS UIR QUI TIMET DOMINUM; IN MANDATIS EIUS UOLET NIMIS’’
Ps 111.1
.Is fechtnach firenta, & is find-beathach foirbhthe, an fer forsmbí eccla & imuamhan an Coimdhedh cumhachtaigh, & occobhrus go dermair timna & foircetal Dé do chomalladh, amhail luaidtir h-i canoin pettarlaici & nua-fhiadhnaisi. Sochaidhe tra do uasal-athrachaibh, & do fhadhibh & do apstalaibh an Coimdedh na n-dula frissi n-debrath i fetarlaic & i n-núa-fhiadhnaise ind aitescc sa, a m-beith fechtnach, firían, foirfi ar accobhar & ar ailccius na tiomna & ind foircetail diadha do chomhallnadh, & run eccla in Coimdedh co foirfi ina c-cridibh, & ina menmannaibh, cin scrutain aile acht madh sin nama.
Oen iaramh din lucht sain inna h-ua b-finn-bfegtach b-fechtnach sin i n-nua-fiadhnaise, inti dia t-tá lith & foraithmet i n-decmaing 'na ree-si .i. a seised dec do mi Iuin .i. Brenainn mac Findloga. Cend creidme & crabaidh urmóir in domain inti noemh Brenainn amail Abram n-irisech; salm-cetlaidh primh-fathachdai amail Dauid mac Iase; eccnaidh dersccaighthi amhail Solamh mac Dauid; rechtaidh cedach amhail Moysi mac Amra; tindtadach tidhlaictech amhail Cirine; indtlechtach amhra amhall Augustin; mór-leignidh primh-coitchenn amhail Origon; og é amhail Eoin bruinne-dalta an Coimdedh; súisccélaidhe é amhail Mathae; forcettlaidh é amhail Pol; primh-apstal cendais dilgadhach é amail Pettor; ditrebach é amhail Eoin m-baubtaist; {folio 224b} tractaire e amhail Grigoir Roma; tectaire trebhar amra mara & tire h-e amhail Nóe isind airc, uair amail ro thoccaib Noe inn airc, uas tondghar na dílenn i n-airde, is amhlaidh sin toiccebus Brenainn mac Findlogha a manaigh & a muinnter i n-airde os tene brátha, co na ria céo, no crithir, na dé iatt tre cumachtaibh & cáen-crabudh Brenainn meic Findlogha.
I n-aimsir Oengusa meic Nat Fráich, righ Muman, is ann ro genair inti naemh Brenainn. Do Chiarraighe Luachra dó .i. do Alltraighibh Caille do shundradh, don fior shoer shoicenelach craibhdech irisech, do athair ind fir-sin .i. Findlogh. Is amlaidh do batar an lanamhain sin h-i smacht & h-i coblighe dligtigh do riaghail espoicc Eirc. At-connairc dano mathair Brenainn aislingthi riasiu ro genair Brenainn
Araile fer mor-saidbir occa m-boi a aitreabh co fatta o thigh Findlogha .i. Airdi mac Fidhaigh. Tainic priom-faidh na h-Erenn co tech ind Airdhi-sin meic Fidaig .i. Becc mac De eissidhe. Iar sin ro imchomhairc Airdhi: ‘Cidni as nesa duinn anosa’? At-rubhairt Becc mac De fris: ‘Geinfidh do rí díles diongmála fein anocht etratt & bochna; & bidh sochaide do rioghaibh & do ruirechaibh aidhéorus de, {folio 225a} & berus leis dochum nimhe’.
Isin oidhche-sin geine Brenainn, ruccattar tricha ferbu .i. bo tricha láegh do Airdhi mac Fidhaig; & boi occ iarraidh an tighe ina ruccadh in naoidhe becc; & fuair tech Findlogha, & in naidhiu ann, & ro shlecht co duthrachtach 'na fiadnaisi, & ro edhbair an trichait loiligh cona triochait laegh dó. Ocus ba h-í sin ced-almsa Brenainn. Iar sin tra ro gabh an bruccaidh an mac ina laimh, & at-bert: ‘Bidh dalta damh-sa so’, ar sé, ‘tria bithe’.
From this point to div42 infra inclusive, the division and numbering of the chapters have been altered in the MS., in some cases more than once. I have restored the original divsions and numbers, as the only way of obtaining a consistent series.
In oidche immorro geine Brenainn at-connairc espocc Eirc Alltraige Caille fo óen-lasair dermair, amhail na h-acas riamh roimhe; & timthirect na n-aingel i n-éttaighibh glé-ghelaibh immon tir imma c-cuairt. Iar sin ro eirigh co moch 'arnamarach espocc Eirc, & tainic co tech Findlogha, & ro gabh in maccamh ina ucht; co n-debert fris: ‘A dhuine Dé, & a dhuine foighenus do Dia, gabh meisi cuccat amhail manach n-diles; & cidh sochaidhe as forbailidh rétt gheinemhain, is forbhfailtighe mo chroidhe-si & m' anam’, ol espocc Eirc h-e.Ocus Mo Bí a chéd-ainm ar tús ó thuistigibh. Is annsin ro fherustair braen find fair .i. dona nemhdaibh, co ro líon an fheorann é. Conidh de sin ba Braen-find .i. Brenainn a ainm o sin amach. Find immorro do radh fris, ar ba find ó churp & ó anam uile é.
Iar sin ro lingestair tri muilt as in tioprait in ro baistedh, conidh iatt-sin feich baistedha Brenainn.
Iar sin ron uccsat a muinnter leo hé, co m-bói {folio 225b} bliadain occa aga altrom. A c-cinn bliadhna iar sin rucc epscop Eirc h-e for ammus a muimi féin .i. co h-Ite; & boi bliadhain occ Ite. Tucc an chaillech gradh dermair dó, uair at-chídh timtirecht na n-aingel uasa, & rath an
Araile la immorro ro fiarfacht Íta dó: ‘Cidh do-gní failte duit a náidhe noebhdhai’? or si. At-bert-somh iar sin: ‘Tusa’, or se, ‘at-chim occ labhra frim coidhche, & ogha imdha díairmhe aile amhail tusa, & iatt ocum altrom as cech laimh di araile’. Anggil immorro i n-delbaibh na n-ogh battar annsin.
Iar sin ro legh Brenainn occ espucc Eirc a c-cionn a chuicc m-bliadne; & ba fada le h-Itae a beith ina feccmais. 'Ar sin immorro ro legh a salma; & ni raibhe loim no blechtach oc espucc Eirc an tan-sin, uair ní ghabadh almsana o nech acht o bheccan do dháoinibh riaghalta. Tarla do Brenainn laithe n-áen a beith occ iarraidh lomma for a oide. ‘Is tualaing Dia sin’, ol espocc Eirc. Iar sin no ticcedh agh allaidh gach lái do t-Sleibh Luachra cona laegh lé, co m-blighthea do-samh h-í; & no theiccedh a h-oenar gusin sleibh cetna iarttain.
Is annsin bai Bríg ingen Findlogha ina fharradh, deirbhsiur dó, & ba dermair med a gradha fuirre, ar ba follus dó timthirecht na n-aingeal uaisti. Ocus ro fegh gnuis a h-oide & at-connairc amail ruithin gréine samhrata é. 8 Marta, 1629.
Araile la do espucc Eirc ag dol do procept {folio 226a} breithre Dé. Luidhis Brenainn lais isin carput. Is annsin roptar slana a dheich m-bliadhna do Bhrenainn. Faccabar a aenar Brenaind isin carput iar n-dol don cleirech don procept. Suidhis Brenainn isin carpat, & h-é occ gabhail na salm a oenar. 'Ar sin tra ticc inghen occ do chenel ríoghdha gusin c-carpat. Sillis fair-siumh, & fegaidh a ghnuis ro-álainn. Fobrais leim cuicce isin carpat fo chettoir, & a cluiche do denamh fris. Is annsin atbert-somh: ‘Imtigh dot tigh’, ar se, ‘& cidh rot-tucc ille’? Ocus gabaidh ialla an charpait ina laimh, & gabhaiss for a sraigledh, co raibhe occ caoi co riacht co h-airm i r-raibhe a h-athair & a mathair .i. an ri & an rioghan.
Impaidhis iar sin espocc Eirc, & gabaidh for inchrechad a dhalta co mór, & for a cairiucchad go ger im bualadh na h-oighe neimh-eillnighthe. ‘Do-gen-sa aitricche isin n-gniomh-sin’, ar Brenainn, ‘& abair-si frim h-í’. ‘Tair isin úamaidh so co mattain’, ol espocc Eirc, ‘& bí att oenar innte ceín co tora sa cuccat amarach’. Iar sin suidhis Brenaind isin uamaidh, & bói oc gabhail a psalm & a iommann molta don Choimdhe innte. Airisis tra espocc Eirc h-i f-farradh na h-uamadh ag eistect fri Brenainn gan fios do Bhrenainn.
Ro closs tra foghar gotha Brenainn ag gabhail a psalm mile
Araile la battar occ imtecht forsan sliccidh .i. Brenainn & easpocc Eirc. Teccaimh oen-occlach ina cuidechta forsan sliccidh. Teccmaid immorro na naimhdi batar occa-sidhe doibh .i. morfeisiur laech. Gabhais eccla co mor rempu h-e, & at-bert: ‘Mairbfitt sutt meisi anosa’, ar se. ‘Eircc for sccath an choirthe cloiche útt’, ol Brenaind, ‘& sin tú for a sccath’. Do-gní-siumh amhlaidh sin, & toccbaidh Brenainn a laimh fri Día d' ernaighthe co ro saertha an t-occlach.
Iar sin teccait na naimhde gusin coirthe, & benaitt an coirte ina tháebh, & faccbaitt in cloich iarna dichendadh, & beiritt an cionn leo a riocht cinn a namat; & maraidh fós an cloch-si isin lucc cetna. Conidh amlaid sin do-rinne Brenainn duine don chloich, & cloch don duine. ‘Dénaidh aitricche’, ol espocc Eirc friu, ‘uair cend na cloiche fil accuibh, & do imthigh bhar namha féin imlan uaibh’. Do-gniat iar sin aitricche n-dermair fo ríaghail espoicc Eirc ó sin amach.
Iar f-foglaim immorro na canoine fettarlaice & nua-fhiadhnaisi do Bhrenainn, dob ail leis riaghail naomh Erenn do sccriobadh & d' foglaim. Cettaighis tra espocc Eirc do-somh dol d' foghlaim na riaghla sin, ar ro-fhittir gurab ó Dhia ro boi an chomhairle-sin do-somh. {folio 227a} Ocus at-bert espocc Eirc fris: ‘Tair arís cuccam-sa, & na riaghla-sin lat, co n-gabha tu gradha uaim-si’.
Iar n-dola do-somh do accallaimh a muimmi .i. Itea, issedh at-bert-si an céttna friss .i. riaghail noemh Erenn d' foghlaim. Ocus at-bert fris: ‘Na dena foghlaim ag mnaibh na acc oghaibh; & na derntar h-écnach fríu. Imtigh si’, ol si, ‘& teiccemaidh laech suaitnidh soicenelach duit for an slicchid’. Ecmaing dano ba h-e Mac Lenin in laech-sin.
Iar n-imtecht immorro do Bhrénainn teccmaidh Mac Lenin dó. ‘Déni atricche’, or Brenainn fris, ‘uair ata Dia agat togairm, & bid mac diles dó o so amach tú’. Impoidhis iaram Colman mac Lenin dochum an Choimdhedh iar sin; & cumdaigther ecclas lais iaramh fo chéttóir.
Iar sin ro-siacht Brenainn crioch Connacht fo clú araile fhir craibhdigh boi innte .i. Iarlaithe mac Loga, meic Treoin, meic Féicc
At-bert Brenainn friss: ‘Dentor carpott núa lat’, or sé, ‘uair is senoir tú; {folio 227b} & eirigh inn for an slicchid, & cibe ionad a meabhaidh da fertais an charpaitt, as ann bhías h' esérghe, & sochaide ele immaille frit’. Iar sin tra téid an senóir isin c-carpatt; & ní fada do-chuaidh, an tan ro mheabhaighset feirtsi in charpaitt edh natgairitt etturra; occus is e is ainm don ionad-sin, Tuam da Ghualann.
Iar f-faccbháil Iarlaithe annsin, gabhais Brenainn roimhe fo Magh n-Ái. Teccmaidh immorro aingiol dó forsan sliccidh, & isedh at-bert friss: ‘Scriobh’, ar se, ‘briathra in chrabaidh uaim-si’. Scriobais Brenainn a gion an aingil ina h-uile ríacchla na noemh-eccalsa, & maraid fós na riaghla-sin h-uile.
In tan tra battar oc imtecht Maighe Ái, at-conncatar in fúatt, & duine marbh ind; & a charaitt occa cháoinedh. ‘Tairisnighidh isin Coimde’, ol Brenainn, ‘& bidh beo an duine fil accaib’. Iar n-denamh immorro ernaighthi do-somh, eirgis an t-occlach, & beraitt a muinnter, leo h-é co f-fóilti n-dermáir. Iar sin tra gabaitt cách occ fégadh Brénainn co mór, & beraitt leo h-e co dú i m-bói ri an moighe-sin; & tairccis an ri ferann dó in bhail i n-badh ail lais; & nír gabh Brenainn sin uadha, úair nirb áil leis beith isin maighin-sin.
Iar sccribenn tra riaghla na náemh cona m-besaibh, & cona c-crabhadh do Brenainn, impois co h-espocc Eirc doridhisi, & gabhais gradha uadha.
Is annsin ro chuala-somh isin t-soisccel: Qui relinquit patrem et matrem aut sororem, centuplum in presenti accipiet, et uitam eternam possidebit’’
Matt. 19:29
.{folio 228a} Is iar sin tra ro fhás gradh dermair don Choimdhi ina chridhe-siumh, & ba h-ail lais a thír & a thalamh, & a thuistidhe & a athardha d' fagbáil. Ro thothlaigh go duthrachtach for in c-Coimdhe co t-tardadh talamh n-deirrit n-edarsccarta ó dhaoinibh dó.
Ocus is ann tarla do Bhrenainn a bheith in uair-sin isind ionadh
Ocus 'ar radh na c-comráitedh-sin doibh, do t-ionnsgain an t-occlach sccela oiléin d' áirithe do innisin do. Ocus assedh adubairt. ‘Do bi mac accam-sa dárb ainm M'ernócc, & do theich uaim, ionnus narb ail leis beith i n-aen-ionad frim. Ocus fúair oilén a b-foccus do shlíabh airithe díar bho comhainm Sliabh na Cloiche. Ocus aimser fada ina diaigh sin, ind uair do foillsiccedh dam-sa go m-biadh móran do mhancaibh aicce, & co foillseochtaoi miorbaile iomdha trid, do-chuadhusa ar cuairt cuicce, & mar do badhus uidhe trí la dom sliccidh 'na ghar, tainicc cona braithribh im choinne, uair do fhoillsigh Día dó mo rochtain cuicce’.
‘Ocus 'ar n-dol dochum an oilein duinn, tangattar na braithre chuccainn as a selladhaibh amach, amail saithe bech; & ger sccáilte {folio 228b} ind aittrebh-sin, do ba nemh-sccaoilte a c-conuersaid, & a c-coccús, & a n-gradh. Ocus ni raibhe do bhethaid aca acht ubhla, & cna, & fremha cecha cenéoil luibhe da b-faghdais. Ocus no theiccdis na braitre dochum a selladh féin ó chompleitt go gairm an choiligh’.
‘Ocus do badhusa & mo mhac ar fad an oilein, & tar eis cuartaighthe an oiléin dúinn, rucc leis me dochum na tragha mar a raibhe an long; & adubairt riom: ‘A athair ion(mhain), eirigh isin luing’, ar se, ‘co n-deachamm d' fechain an oilein da n-goirter Talamh na Naomh, neoch atá Dia do ghealladh dona dáoinibh tiucfus inar n-diaigh’. Ocus 'ar n-dol isin luing duinn tarla céo duinn, ionnus gurab ar eiccin do-chonncamar corr thosaigh ar luinge’.
‘(Ocus) 'ar m-beith duinn mar sin re h-edh uaire don ló do chaithemh, tarla solus ro-mór chugainn, & at-conncamar an t-oilen ro-breghdha ro-thaithnemach, & sé lán d' ubhlaibh cumhra, & do blath; & ní raibhe en luibh na crand aca gan a lan do thoradh air. Ocus do-chuiremar an long fo tír isin oilén iar sin. Ocus do bamur re h-edh cuicc lá n-décc occa imtecht; & nír fétsam an crioch d' fáccbáil. Ocus is íad do ba clocha dó .i. lecca loghmara. Ocus a c-cionn an choiccidh lai décc fuaramar sruth tre lar an oilein; & ní raibhe a fhios aguinn créd do-dhénmais fa dhul tar an sruth. Ocus do anamar le comairle n-Dé’.
‘Ocus mar do bhamar ag teacht 'ar sin, do-chonncamar cuccainn fer dealraighthech dess, & do-chuir failtedha romhainn inar
‘As-bert an t-occlach: ‘Crét do-beir dom fhiarfaighidh-si sibh, uair do ba córa daibh in t-oilen-sa & a sccela d' iarraidh, ina mo sccela-sa; uair do-chí sibh anossa é gan teirce toraidh na blátha; & is mar sin o tús domain ata sé. Ocus ni reccann no ní riccenn sibha leass biadh no deoch do chaithemh, uair ata sibh bliadain isin talamh-so, & nir chaitheabhair biadh nó deoch risan c-comfad-sin; & fós ní rangabhair a les súan no codladh, & ní fhacabhair aghaid no dorcattus ele risan aimsir-sin. Massedh méraidh an lá gan dorchadus annso tre bithe, gan chrích, gan foircenn, uair isé ar t-Tigernai-ne Iosa Criost is solas & is delradh dó. Ocus muna bhristis na dáoine aithnedha a t-Ticcerna, do mhairfittis isin aoibhnes so co suthain siorraidhe’’.
‘Ocus mar do-chualamair-ne sin, do-rinnemar toirrsi mór, & aithricche diochrae. Ocus iar sccur duinn d' ar t-toirsi, do thionnsccnamur filledh docum ar luinge. Ocus tainic in nech naemhta sin linn go h-or na tragha, & 'ar n-dol dúin-ne inar luing, do-ruccad-somh as ar b-fiadhnaisi, co nach fettamur ca h-ionadh inar gabh sé úainn’.
‘Ocus iar n-dol uainn amhlaidh sin, tangamair-ne tresan ceo cédna sin ro raidhemar romhainn. Ocus ni dhernamur foss nó comhnuidhe, nó go rangamar go h-or na h-innsi as ar triallamar róimhe sin. Ocus mar do-chonncattar na braithre sinn, do gabh luathghaire & gairdeachus doimhesta iatt remhainn tre nar t-toidhecht chucu; {folio 229b} & do gabhattar occ fiarfaighe sccel dínn re fedh ar n-atheccmais-si, & issedh adeirdis: ‘A aithrecha noemh, créd far treiccebhair bar c-cáoirigh? & síad gan buachaill aca, acht íatt ar seachran isin oilen-sa. Ocus as meinic do-cuaidh ar n-abbadh-ne ar cuairt mís, no coictigisi, no seachtmuine, no nías lugha ina sin’’.
‘Ocus do thionnsccnaidh sé beith ag comhfhurtacht na m-brathar. Ocus adubart-sa riu iar sin’, ol Barinntus, ‘Na brethnaighidh-si ní acht ni maith gan conntabairt, óir as maith bhar c-conuersaid, & is a n-dorus parrtais ata bhar n-aittreabh; & as foccus daoibh an t-oilen da n-goirter Talamh aithgellta na Naemh. Ocus is ann nach bionn aghaid go brath, & nach criochnaigher lá. Ocus téid M' Ernócc .i. an t-ap, co minic innte; & atát aingil Dé occ iomcoimhett na h-innsi-sin. Inné nachar athain sibh-si ar degh-bholadh ar n-édaigh gurab h-i parrtus do bhamur’? Adubrattar na braithre: ‘A athair ionmain’, or siatt, ‘do aithnigemar gurap h-i parrtus De do bí sibh, ar feabus boltanaighthe
Iarna cluinsin do Brenainn cona bhraithribh, do cromattar a ceinn dochum talman, & do mholattar Dia go mór, & adubhrattar: ‘Benedictus Deus in donis suis’ {folio 230a} .i. as bennaighthi Dia ina thiodhlaictibh fein, & as naemhta ina oibrightibh uile e; óir do foillsigh an lán miorbuiledh-sin dia muinntir, & dono do sás sin-ne fein aniu do shásadh corporda. Ocus iarradh na c-comhraitedh-sin doibh dibhlinaibh, do raidh Brenainn fria a muinntir toidhecht lais dochum shasaidh comhspiratalta fris sin, & docum na h-athnuadhaighe. 'Ar n-dol na h-oidhce tarsa, & iar n-gabhail bennachtan Brenainn do Bharrinntus, do fhill roimhe da ionad comnuidhe fodéin.
Ocus iar n-imtecht do, do thionoil Brenainn ceithre braithre decc
39.— [14 socii S. Brendani] as a choimhtionol féin chuicce, & do-cuaidh i n-ionadh foiatta leo; & is orra sin do bí neach occ toccaidhe ro-sholus i n-degh-oibrightibh, & h-é occ moladh De o tús a aoisi go a deiredh. Ocus gibe lénab áilfios a ghniomhartadh do beith aicce, lecchad a mac-gniomarthai; & asse an neach-sin adubramar .i. Macutes. Do labhair Brénainn frisna braithribh, & issedh adubhairt: ‘A comhcathardhai gradhacha’, ol sé ‘atusa occ iarraidh comairle & comhfurtachta oruibh; úair ata mo croidhe & mo smuaintighthe 'arna c-comhsadhadh i n-oen-toil amáin, mas h-i toil Dé i .i. an talamh do labhair Bairrinntus rinn dol da iarraidh .i. an talamh do gheall Día dona daoinibh thiucfus inar n-diaigh. Ocus cret h-í an comhairle do-bhértaoi-si damh-sa uime sin’?
'Ar n-aithne toile Brenainn dona braitribh, adubratar o aen-ghuth uile: ‘A athair ionmain’, ar siatt, ‘an comhairle as toil let-sa, is h-í as toil & as comhairle {folio 230b} duin-ne. Ocus inné nachar threiccemair-ne ar n-aithre dilsi fort-sa? & inné fós nar treiccemar ar n-oighrecht fort fadhéin? Ocus nachar thairbhir sinn ar c-cuirp it lamhaibh? Ocus as arna h-adhbaraibh-sin atámaid ullamh dochum báis no bethad d' fagáil immaille friot-sa. Acht oen-ní amhain chena. Iárrmaitt toil ind Athar noemhtha d' fogbhail & do coimhlionadh duinn’. Do criochnaigh immorro Brenainn cona muinntir annsin trosccadh da fhicet lá cona n-oidhcibh do dhenamh frisin c-Coimdedh fa shoirbheachadh doibh, & fa eolas gacha conaire no cingfitis do chur go crích doibh.
Codlais Brenainn iar sin; & at-chuala guth ind aingil do nimh,
Éirgis Brenainn iar sin, & ba maith lais a mhenma don aithescc-sin ro raidh an t-aingel. Ocus téitt i n-ionad fo leith a oenar, & feghaidh an t-aiccen uadha for cech leith. Ocus at-connairc inis álainn adhamhra for in occían co timtirecht aingel impi. Iar sin anais Brenainn isin ionadh-sin athaid fada .i. isin inis at-connairc, & codlais becc innte doridhisi. Ticc aingel Dé dia accallaimh afrithisi; & at-bert fris: ‘Bett-sa’, or se, ‘o sunn amach maráen frit-sa tre bithe sír; & múinfett deitt uair eiccin in inis n-álainn at-connarcais, & as mian let d' foghbháil’. Cíis iaramh Brenainn go dermháir ar fhóilte fri {folio 231a} h-aithescc an aingil; & do-gni altuccadh buidhe fri Día.
Éirghis Brenainn cona muinntir iar sin, & faccbaitt bennacht ag prepoist na mainistreach adubhramar romhainn .i. neoch do báoi i n-ionad Brenainn ag na braitribh da éis. Ocus do-chuaidh Brenainn iar sin isin rann siar, & ceithre braithre dec maille fris, co riacht oilén ind athar naemhta diar bo h-ainm Enda Airne; & do-roine comnuidhe tri lá & teora n-oidhce isin oilen h-isein. Ocus do (fhág)bhattar bennacht occ Enda noebh.
Ocus annsin do-cuaidh Brenainn cona muinntir 'san cuid dob foide úadh d' ferann a athar. Ocus nir bho h-ail lais a athair no a mháthair do thaobhadh, ná a dhul a c-comfhoccus doibh, acht do-chúaid ar mullach aird-sleibhe do báoi a b-fogus don fairrcce, mar a raibe an long do bháoi oca. Ocus ise fa h-ainm don ionad-sin o sin amach, Suidhe Brenainn. Adubhrattar gur mithig doibh an t-oilen sin d' faccbáil; & do-chúattar d' ionnsaighe a luinge dá daingniuccadh le h-iarann & le seichedhaibh damh; & do-chuirettar daethain da long aile da gach cinél ullmaighthi archena i l-luing Brenainn in uair-sin. Do chuimlettar da c-cenglaibh amuigh & astigh mirr & bidomain, pic & róisin.
Ocus an uair dob ullamh í, adubhairt Brenainn fria muinntir dul innte i n-ainm in Athar an Mheic & an Spiorait Naeimh. Do an fein inna oenar ar in traigh da n-éisi, & do bhennaigh an port da gach taobh de. Ocus ina dhiaigh sin do-chonnairc Brenainn triar manach da muinntir fein chuicce; & do-leiccettar a n-gluine {folio 231b} fri lar ina fiadhnaisi, & asedh adubratar: ‘A athair noemhta’, or íett, ‘leicc sin-ne lat mar a t-teighe féin ar gradh Dé, no rachmáitt-ne do ghorta bíd & dighe; úair tuccsamar moid im beith occ dénamh ar n-oilithre it fochair si ar fedh ar n-aimsire’.
An uair do-connairc an t-athair .i. Brénainn, an airc do bói orra-san,
Is annsin immorro tainic crosan go Brenainn, & slechtais ina fhiadhnaisi, & isedh ro raidh ris: ‘A Brenainn’, or se, ‘gabh meisi cuccat ar Dhia, & airchis dom troicche co n-diccsiur lat’. Beiris Brenainn lais é ar Dhia; & téitt sescca fer lais ina longaibh, amhail as-beratt na sccribhenna:
- 1] Sescca fer doibh isin coblach,
2] Níbtar saothraigh in domnach;
3] A menmanna 'san Duilem dil
4] Occ moladh rig an rictigh.
Iar sin tra tiaccaitt ar muinchinn mara & mór-fairrge, & do thoccbatar a seolta os na longaibh co ros-iomluaidh gaeth iatt {folio 232a} go port Áronn doridhisi. Do-riacht Pupa, & Énda Áronn, & Ronad do fheghadh an choblaigh. ceilebrais & et cetera
Ceileabrais Brénainn do náomhaibh Áronn, & fáccbais bennachtain aca; & seolaitt rompa do thaisteal an mhara siar gach n-direch, co facatar iaramh oilén ard aoibhin oireghdha úatha. Ocus do sheolsat a longa dá ionnsaicchidh, no go rancattar co h-or an oilein. Ocus at-conncattar an traigh aga lionadh do lochaibh fionn-fadhachaibh fíor-gránna mar cattaibh commora. Fiarfaighitt na braithre Brenainn: ‘Cidh áilit na lochaidh utt’? ar síatt. ‘Ar nithi-ne, & ar sluccadh dob áil léo sutt’, ol Brenainn.
Is iar sin ro foillsiccedh do Bhrenainn uair eitsechta an crossain boi occai isin luing. Conidh annsin ro raidh Brénainn fris: ‘Eirigh’, ol se, ‘& caith corp Crist & a fhuil, & eircc docum na bethad suthaine, uair at-chluinim-si claiscettal aingel 'gud gairm ar a n-ammus’. Ba maith dano lásin crossan a mhenma do brigh an scceoil-sin; & isedh at-bert: ‘A thiccerna’, ar se, ‘ca maith do-ronasa an trath dom-berar dochum nimhe a phraipi sin’? Ros-freccart Brenainn, & isedh ro raidh, gur bo cubaidh dó-somh toil Dé do choimhlíonadh.
Iar c-caitemh immorro chuirp Crist & a fhola dó, lingis a spiorat anma ass, & berar h-í fo cettóir co f-fóilti n-dermair dochum nimhe, uail
Asa h-aithle-sin tra do thóccbhatar muinnter Bhrenainn na seolta a n-airde, & dob aimser shamraidh ann an ionbaidh-sin. Ocus fuarattar gaeth go dess degh-tapaidh leo gach n-dírghe, ionnus nach rangattar a les iomramh do dhenamh, acht na seolta do chongmhail a n-áirde. Iar c-caithemh deich la doibh mar sin, do thoirinn an ghaeth a gredhan & a garbh-ghlór uatha; & 'ar t-tairccsin a brighe, dob éiccen doibh-siumh iomramh do dhenamh.
Do labhair Brenainn fríu, & asedh adubairt: ‘Na bíodh eccla oruibh’, ol se, ‘uair ata ar n-Día féin 'na threoraighteoir & 'na furtachtaighteoir aguinn. Ocus tairrngidh bhar rámha astech; & na dénaidh obair na saethar; & treorochaidh Día a long & a muinnter fein mar as áil leis’. Is ann do-ghnidh Brenainn cona muinntir a suiper gacha h-easpartan. Ocus fuarattar go direch in gháeth; & Dí raibhe a fhios aca bheos cait gusa rucc an gháeth iatt.
Iar c-caithemh da fhichet la dhoibh fon ionnus-sin, & 'ar t-tairccsin a lóin, do-chonncattar oilen ard uatha, & sé clochach gainmhighe. Ocus 'ar n-drud doibh risin oilen, is amhlaidh ro bhaoi, & bruacha urarda aicce, & srotha gorma glan-uiscce ag snighe dona bruachaibh-sin amach isin b-fairrge, & ni fhuarattar {folio 233a} port h-i rachdáis fo tír 'san oilen. Ocus do bhattar na braithre 'arna m-buaidhredh & 'arna meirtniuccadh d' easbhaidh bidh & dighe. Ocus do shanntaighettar na braithre uisccedha na srothann-sin do gabhail ina soidhtighibh féin, & a m-breith leo. At-bert Brenainn friu an uair-sin: ‘Na dénaidh cabocc ar uiscce an oilein, uair foillseochaidh Dia duinn a c-cionn trí la port ina b-fuighbhem sásadh d' ar c-corpaibh anbhannaibh ettréorachaibh’.
Iar t-timcheallad an oilein h-isin doibh fri h-edh trí lá, fuarattar port ina rachad aon-long i t-tír ann. Do eirigh Brenainn, & do bhennaigh an port re n-dol i t-tír doibh. Ocus do bhattar na cairrge ina múraibh árdaibh (ar) gach taoibh dhe. Ocus 'ar n-dol i t-tír doibh, adubhairt Brenainn lena muinntir: ‘Na beiridh a bhecc da bhar n-ettaighibh libh as in luing’.
Oc imtecht an oilein doibh iar sin, at-conncattar gadhar becc ina c-coinne, & do-rinne umhla fo chosaibh Brenainn. Adubhairt Brénainn léna braithribh: ‘Inné nach maith an techtaire so do-chuir Día chuccaibh? & lenaidh é, no co m-beire sé docum baile sibh’. Ocus ro lenattar na braithre é amail ro raidh Brenainn. Ocus ro raidh Brenainn fríu: ‘Faichlidh co maith nach meallfa an t-ainspiorat sibh. Ocus do-chím féin an taidberseoir aga furail ar aon don triur bratar do len on mainistir sinn, gadaighecht do dhenamh. Ocus guidhidh-si co duthrachtach ar anmain an tres bráthar dibh, uair ata a chorp ar cumus an diabhail’. Is amhlaidh do bí an tech-sin i r-rabhattar do-thuarusccbhála ar a fhad & ar a fhairsinge, co n-iomat soidtech cumhdaighthi, & sríantaibh co n-ór ann.
Ocus issedh adubhairt Brenainn annsin frissin c-cleirech {folio 233b} no gnathaighedh bheith acc tabairt a c-codha doibh: ‘Fritháil dúinn an chuid do-cuir Dia chuccainn’. Ocus 'ar n-eircche go luath don cleirech, is amlaidh fuair na buird 'arna b-folach d' ilradh gacha datha, & arán co n-gile nemh-gnathaigh orra, maille le h-iomatt eiscc eecsamhail. Is annsin do (bheannaigh) Brenainn an bord, & adubhairt risna braithribh: ‘Denaidh onoir & reuerens do Dhía na n-uile cumhacht, do-bheir sasadh bídh & dighe dona h-uilibh cretuiribh’. Do-shuidhettar dochum an buird annsin, & do molattar Dia go mór, & do bhennaighset an deoch & an biadh, & do-caithettar an méid ba lór leo de.
Ocus iar c-caithemh a suipeir doibh, at-bert Brenainn fríu: ‘A braithre’, or se, ‘denaidh cottladh & cíunus, úair átathaoi tuirsigh a n-diaigh bar siubhail & bhar loingseorachta’. Ocus 'ar c-codladh doibh, at-connairc Brenainn an t-anspioratt 'na crétuir bhecc granna, & srian ordha ina laimh, & teilccis i n-ucht an bhrathar. Do mhosccail an brathair as a codladh, & do bháoi ag guidhe Dé Do co t-tainic an la arnamarach; & iar t-techt an lai cuca, adubairt Brenainn fria mhuinntir: ‘Denam dochum ar n-oibre .i. ar t-trath’; & tiacchait iaramh. Ocus 'ar c-criochnuccadh a t-trath doibh, adubairt Brenainn fríu: ‘Dénam dochum ar luinge anoss’. 'Ar n-éirghe da n-iomdhadhaibh doibh, fuarattar na buird cedna suidhighthi mar búdh gnath leo. Ocus do bhattar san ar an orduccadh-sin co cenn trí lá & teora n-oidhce.
Ina dhiaigh sin do gabh Brenainn cuna muinntir lamh ar imthecht; & adubairt-siumh lena braithribh: ‘Fecaidh libh, a chairde gradacha, nar thoccaibh nech uaibh áon-réd do chuid an {folio 234a} oilein so ina f-fuilmit’. Adubhrattar san uile: ‘Nar léicce Muire duin-ne, a athair gradaigh, go m-biadh gadaighecht ar ar siubhal’. Adubairt Brenainn: ‘Ata srian órtha fo oxail an bhrathar adubart-sa ribh araeir, tucc an diabhul i n-gadaigheacht dó’. 'Arna cluinsin sin don
Iarna cluinsin sin dona braithribh, do-leiccettar for a n-gluinibh iatt, & do guidhettar ar anmain an bhrathar. Ocus acc eircce ón a n-urnaighthe doibh do-conncattar an fer gorm becc do idelbdha acc tuitim a focras an bhrathar, & h-é ace comarcaibh go h-ard; & isedh at-beiredh: ‘Crétt far ionnarbais me, a chleirigh, as in oighrecht & as in aittreibh ina b-fuilim re seacht m-bliadhnaibh im comhnnidhe’? Do freccair Brénainn h-é, & issedh adubhairt: ‘Cuirim mar aithne ort i n-ainm in Ticcerna, Iosa Crist, gan aon-duine do ghortuccadh, nó do bhuaidredh go lá an bhreithemhnais’. Luidh as an diabhal iar sin.
Adubairt Brénainn fós frisan m-brathair: ‘Caith corp & fuil do Thiccernae .i. Iosa Crist, & bidh anos sccérfus do spiorat red chorp, & is annsa lucc so ata ionad th' adhnaicthe; & an brathair táinic let as in mainistir, isi n-iffrionn bhías a eiséirghe iar n-ath-gairitt’. Do-chuaid iaramh a spirat anma as in m-brathair h-isin, iar c-caithemh na sacramainte dó; & tangattar aingil ina chomhaircis, & ruccattar leo h-é dochum nimhe. Ocus do h-adhnaicedh a chorp iar sin go h-onorach ag Brenainn cona muinntir.
Ocus iar sin {folio 234b} tangatar fein gusin traigh, mar a raibhe a long; & acc dol do Brenainn ina luing, tarla nech ócc dó, & soidtheach lán d' arán aicce, & soidhtheach ele lan d' uiscce; & at-bert friu: ‘Gabhaidh in asccaidh so as lamhaibh bhar n-ócclaich fein, oir atá slighidh fhada romhaibh. Ocus gidh edh, ni bia esbaidh aráin no uiscce oruibh co caiscc’. Iar c-ceilebradh da cheile daibh do-chóttar ina longaibh; & do bhattar acc loingseoracht for fairrge athaid fhada iar sin.
La eiccin da rabhattar acc siubhal na fairrge, at-conncatar oilén uatha edh imchian. Ocus do sheolattar a long chuicce, & do-chúattar fo tír ann. Ocus iar t-timchealladh an oilein dóibh, fúarattar srotha examla ann, & iatt lan d' iasccach. Adubairt Brenainn lena bhraithribh: ‘Denmáitt obair dhiadha annso, & coisreccam úan nemh-urchóidech do Dhia ann; uair isé aníu senaid an Ticcerna .i. Iosa Crist’. Ocus do bhattar mar sin go satharn cáscc, & fúarattar iolar tred do chaorchaibh móra aen-gealae ann, ionnus nach f-facattar acht madh becc don talmain o iomat na c-caorach. Adubairt Brénainn: ‘Beiridh libh, a bhraithre, an mheitt recctáoi a les dona tréttaibh útt dochum na cascc’. Do-gabhattar na braithre caora dona cáorchaibh in uair-sin. Ocus mar do cenglatar h-i, do lensat na cáoirigh o sin amach íatt.
Ocus do bhattar ag ulmuccadh dochum an láoi oirmittnigh sin na cascc cech ní rangattar a les aca. At-conncattar an uair-sin aoin-nech chuca, & soidhtech lán d' árán aicce, & gach ní ele dá rangattar a les do caithemh immaille fris. Do-chuir sion h-i f-fiadhnaisi Brenainn h-e, & do-léice h-e fein {folio 235a} dochum láir an uair-sin, & do-rinne aitricche go diocra, & adubairt: ‘A athair, gion gurab diongmála meisi dochum tusa do sásadh d' obair mo lámh, gabh sásadh annsna laithibh naemhtha-sa uaim’.
Ocus do thoccaibh Brenainn do lar h-é, & tucc póicc dó, & do fhiarfaigh de: ‘Cáit inar ordaigh ar t-Ticcerna .i. Iosa Criost dhuinn an chaiscc do ceileabhradh’? Do freccair an nech naemhtha é, & issedh at-bert friss: ‘Is ann so eistfes sibh an satharn & an uiccil so, & is ar in oilen ud, at-chi sibh uaibh anossa, cheilebhrus sibh na h-oifrinn & in chaiscc’. Ocus 'arna radh sin, do thionnsccain seirbís do denamh do Brenainn & dona braithribh archena. Ocus do bhattar iar sin ag líonadh a long da gach ni rangattar a les. Ocus adubairt an t-ócclach annsin fri Brenainn: ‘Ni fhéttann sibh ni as mó ina so d' iomchar in bhar longaibh; & cuirfett-sa a c-cionn ocht lá chuccaibh gach ní riccfes sibh a les do bhiadh & do digh co cingcigis’.
Adubairt Brenainn fris-siumh: ‘An b-fuil a fhios accat-sa, ca h-ionadh ina m-bia sin-ne a c-cionn ocht la’? Is-bert in nech naemhta: ‘Biaidh sibh anocht isin oilen útt at-chí sibh, & go medhon-láe amarach; & rachaid sibh ainnsein gusin oilen d' a n-goirther Parrthus na n-Én, & biaidh sibh ainnsein co h-ochtáib na cingtighisi’. As-bert Brenainn: ‘Créd do-bheir na caoirigh útt a comhmór so? & siad 'san oilen-so’; uair bá mó gach caora dibh ina damh bíata. Adubairt an nech naomhtha: ‘Isé fo-dera inni-sin; nach tionoilter bainne uatha, & nach bentar a f-fionna dibh, & nach cuirenn gemradh no dorchattus orra tria bithe. Ocus is arna h-adhbaraibh-sin ata an mheid imarcradhach útt forra, ar a m-beith amuigh ar fér do grés. Ocus is uime sin as mó ann so íad ina i n-gach talamh ele isin {folio 235b} doman’.
Cuiris Brénainn a long o thír an úair-sin, & imriss fein cona muinntir h-í, no co rangattar Parrtus na n-Én. Ocus o rangattar an t-oilen-sin, do-chuatar fo thir ann.
67.— [Hic pretermissa sunt errore librarii que in Latina uita narrantur ab introitu S. Brandani in Paradisum auium usque ingressum insulae familiae S. Albei] . Ocus dob eccsamail lena fhéccadh h-e, uair do bhattar tortha iomdha eccsamhla ann, & enlaith iongantach ag labairt go luathgairech do bharraibh a crand, & beich bhecca acc tionol & acc tiomsuccadh a t-tacair & a t-tigedhais da n-aitrebhaibh dilsi; & srotha aille iongantacha ag tepersain ann lán do clochaibh uaisle adhamra gacha datha; & eccalsa iomdha ann; & mainistir i l-lár in
Ocus is amlaidh ro báoi an mhainistir h-isin, & a solus féin for adhnadh innte .i. ceithre soillse h-i f-fiadnaisi na h-altora moire, & tri solais h-i fiadhnaise na h-altora medhonaighe. Ocus as do chriostal do-ronadh na coilche aifrinn do bí aca. Ocus fós do búi ceithre suidheócca dec ar comhair a cheile 'san coraidh, & ionad an abbadh ettorra ar medhón; & an uair do thionnscnadh an t-abb fersa do radh, do freccradh an chora go h-umhal h-é; & ní lamhadh nech aca en-fersa do gabhail acht an t-abb fein, & ni labradh nech aca gan cett, acht an tan do bídis ag moladh an Ticcerna, muna c-cettaigedh an t-abb doibh; & ni labhradais ann sin fein o bhreithir, acht o chomhartha resunta d' foillseachad le suil, no le bel, no le laimh, do thabairt forsanní búdh mian léo do radha. Ocus do scriobhadh an t-abb h-i c-clar le steil gach freccra do-bheiredh orrae.
Ocus adubairt an t-abb le Brenainn iar sin: ‘Do badh mithidh dúinn dol dochum an chodail-tighe fil occainn’. Ocus 'na díaigh sin {folio 236a} do-chuattar dochum na compléitte. Ocus iar c-cantain na compléitte doibh, do-chuattar na braithre da sealladhaibh feín, & ruccattar muintir Brenainn leo .i. fer le gach brathair aca.
Ocus do an Brénainn & an t-abb isin mainistir. Ocus mar do bhattar ann, do fiafraigh Brenainn don abb, cionnus do fhedattar an silens no an ciunas-sin do Chongmail h-i c-colainn dáenda. Do freccair an t-abb é maille le h-umhla, & adubhairt: ‘Admhaim i f-fiadnaisi Criost, go fuilit ceithre fichit bliadhan
70.— [80 anni ibi erant] ó thangamar, san ionad-so, & nachar labhair nech accainn fein fri araile do guth dáennaighe, acht an uair bhímitt acc moladh Dé; & as tre comhartha méoir nó súl foillsighter guth ettrainn. Ocus fos, ni fhuil esláinte cuirp no anma no spioraitte ar nech accainn risan ré sin’.
'Arna cluinsin sin do Bhrenainn do labhair maille le deraibh, & issedh adubairt: ‘An ced dúin-ne anmhain annso am bliadhna’? Adubhairt an t-abb: ‘As ced chena. Ocus inné nach f-fuil a fhios accatt-sa cret do h-ordaighedh duit fein do dhenamh ria t-techt annso duit? Uair as éiccen duit filledh dochum th' ionaidh féin maille led ceithre braithribh dec; & an días oile ata at fochair 'na diaigh sin, rachaid nech aca dia oilitre annsan oilen da n-goirter Antonii, & an nech ele dibh droch-bás, uair daiméontar co h-ifrionn h-e’. Ocus do fioradh sin uile.
Do fiarfaigh Brenaind: ‘Cia mhuchas na soillsi útt acc tocht na maidne’? Adubairt an t-abb: ‘Fech fein, a Bhrenainn, gach aon-ní
Ocus do bhatar san co mattain mar sin. Ocus do iarr Brenainn ced imthechta annsin; & ni fuair é on naemh, acht adubairt: ‘Dligidh tu fuirech maille rinne, no go n-eiste sinn an nodlaic ata inar n-goire, & no go n-derna sibh comhsolas lin-ne co h-octaif na h-Eipifanie’. Do an Brenainn maille lena braitribh risan aimsir-sin annsan oilen da n-goirter Albei. Iar c-coimlionadh na h-aimsire-sin do Brenainn, do cheilebhair don abb & dona braithribh battor occa, & do-chuaidh dochum a long, & do battar acc siubhal na fairrge co tús an chorghais baoi ar cind.
La eiccin da rabhattar occ imtecht na h-aibhéisi eochar-ghuirme, at-conncattar oilen uatha edh imcian, & do thionnsccnatar dol da ionnsaiccedh go luathgairech, uair ní fhacattar oilen le fada d' aimsir co n-uicce sin; & do thráothadh a lón teora laithe roimhe sin. Ocus do-chuattar fo tir 'san oilén, & fuarattar topur solas-ghlan ann, & ilar gacha luibhe olchena, & cenéla iomdha d' iasccach occ siubhal & occ imtheacht an t-srotha {folio 237a} do bí acc tepersain ass in topur h-isin dochum na fairrge. Adubairt Brenainn: ‘Co deimhin’, or sé, ‘tucc Dia sólas daoibh tar éis bhar saothair; & gabaidh an mheid recctái a les don iascc, & tionoilidh luibhe iomdha an mhéid as ail libh’. Do ghabhatar na braithre ag ol uiscce na h-abann mar a n-ditcell, & acc tionol luibenn mar adubhairt a maighistir riu.
Issedh as-bert Brenainn friu: ‘Gabaidh occaibh, a braithre, nach ibhe sibh móran don uiscce, ar eccla go m-buaidhéradh-se sibh ní as mó ina mar atathai’. Ocus nir anatar na braithre acc aithne a n-athar, acht do ibhettar go lór, oir do ibh fer dibh da dhigh, & do ibh araile tri deocha, & do ibh an tres rann deoch. Ocus is amlaidh do reidhigettar frisan ól sin; do thuit drong aca h-i suan & i t-trom-luighe tri la & teora (n)-aidhce, & suan dá lá & da oidce ar druing ele dibh; suan & trom-luighe lái co n-oidhce ar an tres rann. Is annsin ro bái Brenainn ag guidhe a Thiccerna fána dithceall ar son a muinntire, óir is a n-ainffios tarla an periacail-sin doibh.
Ocus 'ar n-dol na h-aimsire-sin tairsibh, at-bert Brenainn lena muinntir: ‘Uair tucc Dia sásadh dúinn, & do-chuirebhair-si d' esbaidh orainn é, triallaidh dúinn anosa as an oilen-so, & beiridh libh an mheid as ail libh don iascc & don uiscce go fedh tri lá & tri n-oidchi’. Ocus do-rinnettar amail adubairt Brenainn friu, & do lionatar an long dona neitibh adubuirt an t-athair ríu. Ocus iar sin do-ghluaisettar ar an muincinn muiridhe, & do-cuired doinenn dermair doibh. A c-cionn tri lá & teora n-oidhche iar f-faccbhail an oilein adubhramar doibh, do sccuir an t-anfadh & an doaimser, & do bi an muir 'arna cennsuccadh doibh, {folio 237b} & adubairt Brenainn fríu: ‘Leiccidh bhar f-foirend isin luing isteach, no co seola Dia sinn 'san ionadh i n-ba h-ail leis fein’. Ocus do bhattar mar sin co cenn fichet la & fichet oidche.
Is annsin at-conncatar oilen a b-fad uatha, & do fhiarfaigh Brenainn da mhuinntir: ‘An aithnighenn sibh an t-oilen utt at-ciamaid anosa’? ar sé. ‘Ni aithnighem amh’, or iatt-san. ‘Ni h-e sin damh-sa’, bhar Brenaind, ‘ise sud an t-oilén ina rabhamur lá senaid in Ticcerna anuraidh; & is ann ata an procuttoir i b-fail a rabhamur’. Mar do-cualatar na braithre an comhradh-sin, do bhattar occ iomramh co dasachtach.
Ocus adubairt Brenainn friu: ‘Na buaidhridh & na brisidh bhar m-boill; & inné nach é Dia as mairnelach & as maraidhe duinn, & an t-ionadh i n-ba h-ail leis féin, cuiredh ann sinn’. Ocus do-rinnettar san amail adubhairt Brenainn ríu; uair do-leiccettar an long ar a cumus fein, & do seol Dhia dochum an oilein-sin an phrocatóra iad. Ocus 'ar n-dol fa thír doibh ann, tainic an procattoir maille le h-iol-ghairdhechus mór chuca; & do phócc cosa Brenainn & na m-brathar archena, & do-gabh ag moladh an Ticcerna co mór. Ocus 'ar sccur don moladh-sin, do ullmaigh fothraccadh go luath doibh, uair is h-í an t-senaid do bai aca in uair-sin. Ocus do-chuir ettaighe nua impae uile, & do cheilebhratar pais an Ticcerna annsin co satharn cascc.
Ocus 'ar radha na seirbísi doibh dia sathairn, adubairt an procutóir le Brenainn: ‘Eirigh it luing, & eist an chaiscc mar do eistis anuraidh. Ocus ó chaiscc amach eirgidh go Parrtus na n-Éun, & beridh bhar{folio 238a} riachtanus libh do bhiadh & do dhigh. Ocus do-ghen-sa cuairt accaibh an dara domnach thiucfus da bhar saiccedh’. Do-chuattar na braithre leis an aithescc-sin dochum an oilein a n-dernattar in chaiscc in bliadhain roimhe.
Ocus do-chuattar as sin go Parrthus na n-Én, & do-rinettar
Ocus mar do-chuattar dochum an bhuird, tainic én an uair-sin ar cuirr thosaigh na luinge, & do-rinne ceol sír-bhinn amhail organ da scciathanaibh, aga m-bualadh ar taobhaibh na luinge. Ocus do aithin Brénainn gurab ag innisin sccel do bí sé; & adubairt an t-én: ‘Do ordaighedh ceithre h-aimsera dhaibh re fedh bhar t-turais .i. sénáid an Ticcerna h-i f-farradh an procutóra, & an caiscc ar druim an mhíl móir, & o chaiscc go cingtigis occain-ne, & in nodlaic in inis Albei no co tí féil Muire na c-coinnell. Ocus a c-cionn an sechtmadh bliadhna bérthar dochum an talman atathai d' iarraidh sibh, & biaidh sibh da fichet la ann; & 'na diaigh sin do-bértar dochum bhar t-talman fein sibh’. 'Arna clúinsin sin do Bhrenainn, do crom 'chum lair, & do-rinne toirrsi & aithricche, & tucc moladh & buidechus do Dhia, & do Cruthaighteóir caich uile. Do fhill an t-én an uair-sin dochum a ionaid féin, 'ar c-criochnuccadh gach en neithe dibh-sin doibh.
Adubairt an procuttóir: ‘Rachatt-sa uaibh anosa, & tiucfat chuccaibh arís maille risna neithibh ricefes sibh a les, amail tainic an Procutóir naomtha dochum na n-apstal roimhe’. Do imtigh an procuttoir an uair-sin, iar b-faccbhail bennachtan ag Brenainn, & ag cach arcena; & do an Brénainn{folio 238b} isin lucc-sin ar fedh na h-aimsire ro h-ordaigedh dó. Ocus 'ar c-criochnuccadh na ree-sin, do-gabh Brenainn lamh ar imtecht, & do-chuir a long o thír, & do-chonnairc an procutoir chuicce, & long lán do bhiadh leis, & tucc sin do Bhrénainn; & do fhill féin 'na diaigh sin isin conair as a tainic. Ocus do bí Brenainn mar sin ar fairrgi co cenn da fhicet lá, & da fichet oidhche.
In tan immorro ba comfhocraibh don chaiscc, battar a muinnter occa rádha fri Brenainn dol for tir do cheilebhradh na cascc. ‘Is tualaing Dia’, ol Brenainn, ‘talamh d' fagbhail duinn i n-gach dú bús ail dó’. Iar t-tichtain tra na cásccae, toccbais bleidhmíl mór-muiridhe a fhormna a n-airde uas trethan na t-tonn, gur uo talam tirim. Ocus tiaghait iar sin forsin talamh, & ceilebhraitt an chaiscc ann iar sin. Ocus battar isin maighin-sin aen-lá & da oidhci. Iar n-dol doibh-siumh ina longaibh, sceindis in bleidhmil fon muir fo chettoir. Cidh tra acht is amhlaidh sin do cheilebrattais in chaiscc go cenn secht m-bliadan for druim an bleidhmil muiridhe; úair an tan ba comhfhocraibh don chaiscc gacha bliadhna, no toccbadh a dhruim uasin muir, co m-ba talamh techtaige tirim.
Araile tra aimser dia m-battar for in aiccén n-iongantach n-eochur-gorm co facattar na srotha doimhne dilenda & na saobh-choiredha dubha dermora. Ocus is ann ba mesta na longa dia m-bátadh fri métt {folio 239a} na h-anfine. Gabhais cach dibh annsin for fecchad ind acchaid Brenainn, uair ba dermair métt in ghábaidh i r-rabhattar. Toccbais Brénainn a ghuth go h-ard, & at-bert: ‘As lor, a muir mhór-sa, meisi im aenar do bhádadh; & leicc úait an lucht-so’. Is annsin tra féthnaighis an muir fo chéttóir, & toirnidh fiuchadh na saobh-coired; & o sin amach ni ro ercoidighestair do nach aile.
Araile lá battar for an muir, tainic an diabal i n-deilbh senta aduathmair, co n-deisidh for in seol h-i f-fiadnaise Brenainn; & ní facaidh neach díbh-san é, acht Brenainn a aenar. Fiarfaighis Brenainn iar sin don diabhal, cidh ima t-tainic riana aimsir chóir .i. ria n-aimsir na h-éirghe móire, lái an bhrátha. At-bert diabal fo cettoir: ‘Is aire tanacc’, or se, ‘d' iarraidh mo piantae i fudomhnaibh in mara duibh-dorcha-sa’. Fiarfaighis Brenainn deisiumh iar sin: ‘Cidh dono, cait ina fuil in locc ifernaighe sin’? ‘Truagh sin’, or diabhal, ‘ni cumhaing nech a n-innisin, & e béo iar sin’. Cidh tra acht foillsighis diabhal dorus iffirn do Brenainn, co n-aca a phiana & a dhocamhal.
Is annsin fiarfaighit a mhuinnter don mhanach naemhtha: ‘Cuich aiccille’? or siatt. Innisis Brenainn a n-at-connairc, & innisidh beccán dona pianaibh at-connairc, amhail adubhramar, & amhail fo-frith h-i scribhennaibh na fettarlaice. Is annsin at-bert fer día mhuinntir fri Brenainn: ‘Leicc damh-sa co n-acar ní dona pianaib-sin’. Iar c-cettuccadh dó il-pían ifirn d' faicsin, fa marbh fo cettoir, & isedh as-bert occ écc: ‘Maircc, maircc’, or se, ‘tainic & ticfa & ticc isin carcair-si’. Iar sin do-gní Brenainn ernaighthe, & ro aithbeoaigh an fer-sin boi marbh día mhuinntir.
{folio 239b}Ni fada do-chuattar as sin, an tan fuaratar inghen min maccdacta mong-bhuidhe, gilither snechta no úan tuinne h-í, & sí marbh iar t-tabairt buille do ghae dhi tréna formna, co n-dechaid eter a da cích. Ba dermair immorro mét na h-ingine-sin; ced traigidh ina h-airde, & noi t-troigthi eter a dá cích, ceithre troighthi i f-fod a srona, & secht troighti h-í f-fod a méoir medhoin. Iar sin tra t-athbeoaighis Brenainn h-í, & baisttidh fo cetoir. Iarfaigedh immorro a cenél di. At-bert-si: ‘D' aittrebhtachaib
Araile la dano battar for in muir, & síatt occ iomramh co sóinmech, co n-acatar araile inis n-álainn, & sí ard; acht chena ni fuaratar port reidh aice da h-ionnsaiccedh. At-bertatar a mhuinnter fri Brenainn anadh co cend seachtmaine 'na timcell. Ro ansat, & ni ro fhétsat dol innte frisin re sin. At-chualatar immorro gotha daoine innte occ moladh an Choimdedh, & at-conncattar ecclas álainn oireghdha inte. Iar c-cloistecht doibh-siumh foghar gotha lochta na h-innsi, cotlais Brenainn cona mhuinntir ina suan spiratalta.
Uair na ro leiccitt-siumh tra docum na h-innse, cuirther clar ciartai doibh anúas, & sé sccriobhtha; & isedh bói ann: ‘Na dénaidh saothar frisan inis so do thecht innte, ar ni tiucfaidhe do grés. {folio 240a} Acht an inis iarrtái, fogebhtai; & ni h-í so h-í. Erigh dod tír féin, a Bhrenainn, uair atád sochaide occut iarraidh ann, ris budh áil t' faixin. Ocus túr na sccrioptuire noibhe, quibus dictum est: mansiones Dei multe sunt’’
. Amhail budh edh at-beredh: Is iomdha ait & adba occon c-Coimdhe i f-fecmais in oilein no inis-so’. Iar sin tra iompoid-siumh on inis-sin; & beraitt leo an tabhall ciartha ud a c-comharta fóilti & deititin lochta in oilein tucc doibh; & no h-erleghta aca-som h-í gach día, amail bidh ó Dhia do-bértha doibh í.Araile lá battar for in f-fairrge occ iomramh in mara, gabhais íota dermhair íatt, gur uo comhfochraibh bás doibh. Is annsin at-conncatar na srotha aille uisccidhe acc tepersain & acc snighe as na cairrgibh. Iarfaighitt na braithre: ‘In níbham ní don uiscce uccat’? or siatt. ‘Bennachaidh for thus h-e’, or Brénainn, ‘dia fhioss créd h-e’. Iarna bhennachadh immorro an uiscce, & iar c-cantain allelúia úasa, traigitt iar sin fo cettoir na srotha-sin; & is annsin att-conncattar diabal acc sceinm uadh, & no muirfed an lucht no iobhtáis h-é. Sóerthar tra tre chumhachtaibh Brenainn a muinnter, & irchradhais a n-iota fo céttoir.
Iar m-beith immorro do Brénainn coicc bliadhna for in loinges-sin, iompoidhis dorísi có a tír & co a thalamh fein, amhail ro forcongradh fair isin inis adubramur. Is annsin tra do dechattar lucht a thire {folio 240b} & a thuaithe fein ina aighidh; & battar occa fhiarfaighe de, cidh poind bói dó dia longaibh; & tuccattar maoine & aisccedha dó, amhail do-bérdais do Dhía. Iar f-faccbáil immorro do ilibh díbh an t-sáogail, lenaitt iar sin Criost. Ocus do-ghnidh-somh immorro ferta & miorbhailedha iomdha annsin, & nó shlánaighedh aes galair & cuimrigh, & no ionnarbadh demhnu & dúailche. Aiccillis iar sin espocc Eirc .i. a oide.
Tainicc iar sin co du a m-bói a buime .i. Ita, & fiarfaighis di cidh do-dhenadh fria loinges. Ferais Ita failte fris, amail do chanadh fri Criost cona apstalaibh, & isedh at-bert fris: ‘A mheic ionmhain, cidh immo n-dechadhais for loinges cen comhairle frim-sa? uair an talamh 'ca taoi d' iarraidh for Dhia, nochan faghbaidh é ar na croicnibh marbdai moglaidhibh sin, oír talamh noemh coisercctha é, & nir doirtedh fuil duine annsin riamh. Acht chena dentar longa cranda lat. Is doigh is amhlaidh sin fogebha an tir-sin’. Iar sin luidh Brenainn hi c-crich Connacht, & do-gníter long dersccaightech dermair lais; & teitt innte cona muinntir, & cona phopul; & berar luibhe & síla examhla leo, dia chur innte, & sáeir & gaibhne iar n-atach Brénainn ima leccadh maraón fris.
Iar sin tra luidh Brenainn cona mhuinntir for muincinn mara & mor-fairrge ina frithing dorísi. Nír bo cian doibh oc on iomramh sin, an tan tainic galar obann dochum an ghabhann boi occo, co m-bo comfoccus bás dó. At-bert Brenainn friu: ‘Cidh machtnaighti’? ar sé; ‘Eircc dochum na flatha nemhdha amail ro thuiris deit fein gusaníu; no, madh ail deit beith isin saegal béos do-gen-sa ernaighthea ort fri Día, & bidh e bar slainte’. At-bert an gabha: {folio 241a} ‘Ath-chluinim guth in Choimdedh occum ghairm’.
Iar c-caitem immorro cuirp Criost & a fhola & a fheola teid dochum nimhe. Bói tra ceist mhór eter na braithribh cáit i n-dingéntai an corp d' adhlacadh, úair ni raibhe feorann no talamh h-i c-comhfoccus doibh. Is annsin at-bert Brenainn fríu a adhnacal i t-tonnaibh in mhara, ‘uair anti do-roine nemh & talamh & na dúile archena, as
- 1] Adhnaicit-siumh, gerb aiccméil,
2] In gobainn isin aiccen;
3] Eter tonnaibh mara mir,
4] Gan roctain dó fo tonngair.
Iar f-faccbáil immorro doibh-siumh an ionaid-sin at-conncatar (talamh) becc deroil i c-comhfoccus doibh. Iar n-gabhail immorro doibh-siumh an ionaid-sin, liontar an port forra do demhnaibh i n-delbhaibh abhac, & luchurpán, & a n-gnuisi comhdubha fri gual. Is annsin at-bert Brénainn: ‘Cuiridh ind angcaire amach, uair ní fhett nech dula isin tír-si act nech cuirfes cath dáenna fri demhnaibh, & doirtfes fola toraibh’. Battar annsin co cenn secht lá & secht n-oidhche; & nír fétsat a n-angcaire do tarraing aníos, & fáccbhaitt annsin é eter na cairrgibh i l-lenmain, & imthigit iar sin as in cuan.
Battar-somh tra i n-docamhol mor d' esbaidh a n-angcaire, & do dith an ghabann do-ghneth doibh é. Is annsin at-bert Brenainn fri saccart dia mhuinntir: ‘Déini si’, ar se, ‘gniomh an gabhann go {folio 241b} cenn mís duin-ne’. Bennachais tra Brenainn lama an t-saccairt, uair ni ro foglainn goibhnecht riamh. Is annsin immorro do-rinne an saccart angcaire derscaighthech, & ni frith riamh roimhe ina ina decchaid a chosmailes ar feabhas a dhenma.
La ele do Bhrenainn occ siubhal na bochna, co facae sliabh mor ifernda; & is amlaidh do bháoi; lán do nellaibh & do detaigh fana mullach. Ocus do fhuadaigh in ghaeth íatt maille le rith foirreiccnech go traigh in oilein ar a raibhe in sliabh, ionnus co n-dechaid an long a c-comfhoccus do thir. Ocus is amlaidh do bí bruach an oilein-sin, & airde aidbsech ann, ionnus gurab ar eiccin do fhetattar a faicsin uatha. Ocus is amhlaidh do bi se, lan do aithinnibh & d' aoibhlibh dercca, & do ba coimhdirech le múr h-e.
Ocus do-chúaid nech don triar bratar do len Brenainn as in mainistir, amach as in luing, & do-chuaidh se go h-imel an brúaich, & ní fada do bói ann an uair do eigh co h-ard & co truagh, & adubairt: ‘Is truagh dam-sa, a athair, uair atáthar 'com breith uaibh, & ni fhuil cumhachta impoidh cuccaibh-si occam’. Occus 'arna fhaixin-sin dona
cf. Eccl. 36:1
.i. A Ticcerna dena trocaire orainn, dena trocaire oruinn.’Do fech immorro Brénainn air, & at-connairc iomat demon ina thimceall, & h-e aga losccadh ettorra; & adubairt: ‘As truag duit, a bhoicht nemh-conaich, in chrioch do-ghabhais ort fein, & ar do bethaid’, & et cetera {folio 242a} Ocus ina diaigh sin do fhuadaigh in gaeth uadha iatt, & do gabhattar isin aird thes. Ocus do fechatar ina n-diaigh ar an oilen, & is amlaidh at-conncattar h-e, le lassadh, & acc leiccen a lasrach dochum inn aióir, & ag gabhail lasrach aris chuirce, ionnus co raibhe in sliabh ina ubhall-mheall teindtidhe uile.
Laithe n-áen do Bhrenainn acc siubal in mara, tar eis in oilein sin inar fuattaigedh in bratair uadha d' fágbail. At-connairc in taidbsi a f-fad uadha ar in b-fairrge; & 'ar n-dol a b-foccus di doibh, adubhrattar cuid dona braithribh andar leo gomadh duine do bái ann ar carraicc; & adubairt cuid ele dibh narbh edh, & gurab en do bói ann. Adubairt Brénainn: ‘Sccaraidh re bhar c-coinntinn, & druididh in long i n-gar di, ionnus go raibhe a fhios accainn cret ata ann’. 'Ar n-dol 'na gar dóibh at-conncatur gne duine 'na suidhe for cloich ann, & cosmailes bhruit no édaigh ele i n-áirde ar dá gabhail íarainn ina fiadhnaisi; & is amhlaidh do bói occa pianadh eter na tonnaibh, & an brot ag buain fona suilibh dó; & uair ele acca theilccen don charraic, & an dara feacht aga teilccen uirre dorísi.
Do fhiarfaigh Brénainn de: ‘Créd fár cuiredh na piana-sin ort? nó cía tú féin’? At-bert san ris: ‘As meisi an droch-cendaighe’, or se, ‘.i. Iudás, & is me do thairbhir an Ticcerna, Iosa Criost, fo lamhaibh na n-Iodhal; & ní ar luaighidhecht ata an t-ionad-sa accam, acht ar trocaire an Ticcerna, & i n-onóir na h-eiséirghe atá an sochar sa accam; & ni fhuil furtacht damh de {folio 242b} go laithe an bratha, acht beith mar so. Ocus as ionann liom & do bheinn i b-Parrtus beith mar so, a b-farradh mar bhím 'na féccmais, & mar iméorthar anocht oram ar in sliabh teintidhe at-conncabhair si, mar a b-fuil Leuitan & a chompanaigh, marar fúadaighedh an brathair uaibh.’
‘Ticcther cuccam-sa ann, & leghtar mé amhail luaidhe h-i croccán chríadh, & do bhadhus immaille fríu an tan do-chúaid an brathair chuca, & do ghairettar co mór aga fhaixin tre luathgaire ocus is mar sin doníad an trathtéid anam miotrocairech chuca. Ocus
Adubairt Brenainn: ‘Ni bérthar as sin go mattain tú’. Ocus do fhiarfaigh Brénainn arís de: ‘Créd an t-édach-sin atathar do bhualadh fád t-súilibh’? ‘Edach tuccusa do dhuine bhocht do chuid mo Tigerna an tan do badhas im sheomrattoir aicce; & ó nar lem féin é, is a n-dioghbáil damh téid anosa, & ni a sochar. Ocus in cloch so ara b-faicti-si im shuidhe mé, cloch do-chuiresa for sliccidh choitchinn h-í, an tan do badhus ar an t-sáogul, suil do bí mé im dheiscipul ag in Tigerna’.
Mar thanicc trath espartan chuca, at-conncatar slúagh adhbhal mór do demhnaibh dia soigedh, & adubrattar: ‘Fácc sin anois, a ócclaigh Dé, & tuicc nach fétmaitt-ne dol docum ar c-companaigh an fad beithí-si ina chomhghar; & ni fhuil ar cummus duinn ar t-ticcerna d' faixin, no co t-tucam {folio 243a} a charaitt fein dó. Ocus tabhair-si ar n-greim fein anocht duinn, & na ben dínn ni bús mo h-e’. Isedh at-bert Brénainn: ‘Ni meisi choimhéttus anocht h-e. Acht ar t-Ticcerna, Íosa Criost, do chedaigh dó a bheith anocht mar atá’. Adubairt an demon ba foirfe aca: ‘Cret fa n-goirenn tu ainm an Ticcernae ar son an fhir útt? & gurab é do thoirbir an Ticcerna fri croich & césadh’.
Adubairt Brenainn: ‘Cuirim mar aithne a h-ucht Críst oruibh, gan pian na dochar d' imirt anocht fair’. Do imghettar na demhain uadh leissin; & 'ar t-techt an lai chuca, & acc imthecht do Brenainn, do fosccladh dorsi ifirn, & tangattar sluaigh dírimhe do demnaibh amach as, & do labhrattar do ghothaibh arda adhuathmara, & issedh adubhrattar: ‘A ócclaigh De, as mallaighthi do thoiscc chuccain, úair do eassonoraigh ar t-tigerna fein inn, do chinn nachar thaispenamar a occlach diles féin do gose’. Adubairt Brenainn: ‘Rachaid bar mallacht a m-bennachtain diamh-sa; uair cibe mallaighes sibh-si, budh bennaighthe h-é, & gibe bennaighes sibh, bidh mallaighthi é’.
Adubrattar na demna: ‘Pianfamaid-ne co dúbalta isin t-sechtmain-si h-é do chinn a n-dechad lais araeir’. Adubairt Brénainn: ‘Ni fuil chumachta aguibh féin, nó aga bhar t-ticcerna air, acht ag Dia na n-uile cumhacht. Ocus cuirim-si mar aithne a h-ucht De oruibh, & ar bhar t-ticcerna, gan pian anois do thabairt do, acht mar do thuccabhair riamh roimhe’. Adubhairt an demhon oirbhertach bói aca: ‘An tusa ticcerna cáich uile’? ‘As me’, ol Brénainn, ‘ócclach Ticcerna na n-uile cumhacht, & inní aitheonus mé as a ucht, do-géntar inni-sin fom thoil’. Ocus 'ar radh na m-briathar-sin doibh, do tóccbhattar i n-airde
Laithe n-áen dia raibhe Brénainn cona muinntir ag siubal na h-aibhéisi, co facatar oilen a f-fatt uatha; & amhail do-conncatar na braithre h-e, do sheolattar a long go luathgairech chucce. Ocus adubairt Brenainn ríu: ‘Na cuiridh tar modh a saethar sibh, uair atád secht m-bliadhna ó do fáccbamur ar t-talamh féin gusin c-caiscc-si a b-fuilti; & do-chife sibh go h-athgoiritt anosa ditreabach annsan oilen so darab ainm Pol, & gan sásadh corpardha bídh no dighe aicce fri re tri fichit bliadan, acht betha fhichet bliadan do gabail dó ó pheist airithe’.
Mar do-cuattar a b-fóccus don traigh, nir fhetattar dol isin oilén ara airde; & dob anshocair ard a bhrúaich, & do ba becc cruinn an t-oilen féin o sin amach; & ni raibhe talamh for a mhullach, acht carracc lom cloiche; & dob ionann tomhus ar airde & ar leithett dhi. Ocus 'ar t-timcelladh an oilein doibh, fuarattar slighe cumhang 'san m-bruach, Ionnus gurab ar eiccin fuair corr thosaigh na luinge ionadh ind. Ocus ba decra ina sin dol súas innte. Ocus at-bert Brenainn risna braitribh: ‘Dénaidh comnuidhe annso, nó co teccar sa chugaibh, úair ní ced daoibh dol isin oilen so gan cettuccadh do mogh díles Dé ata ann’.
Ocus mar tainic Brenainn ar mullach an oiléin, do-chonnairc an da uaimh ar comhair a cheile; & do-chonnairc topair becca ag snighe as in charraicc ar aghaid na h-uamadh. Ocus mar do-choidh Brénainn for dorus na h-uama, at-connairc nech arsaídh ag toidhecht as in uamadh ele amach chuicce; & adubairt: ‘Ecce quam bonum et iocundum habitare fratres in unum’’
’ .i. is follus gurab maith n braithre do rochtain i n-áen ionad. Ocus 'arna radha sin dó, at-bert fri Brénainn na braitre do ghairm as in luingg.{folio 244a} Mar dó-rinne Brenainn sin, do phócc ócclach De íad uile, & do-chuir failte ina n-anmannaib dilsibh rempu. Ocus do gabh ionngantus mor na braitre fo aibítt in fhir naemhta; uair ni raibhe d' erredh uime acht grúag a chinn & a fhésócc, & fionna a chuirp uile o sin amach ocus is amhlaidh do bái an fionna-sin; nir gile sneachta ina sé tre arsaigheacht ind fhir naemhta. Adubairt immorro Brenainn ag tuirsi & ag cnettaigh: ‘As truagh damh-sa’, or se‘, beith i m-pecthach, & aibítt mhanaigh imum, & morán ele do mhanchaibh fariom isin aibitt céttna, & occlach sdaide ainglidhi ina shuidhe h-i c-colainn lom-nochta, & h-é nemh-ghortaighthi o chairthibh na colla’.
Adubairt occlach Dé .i. Pól, fri Brenainn: ‘A athair onoraigh,
Do fiarfaigh Brenainn do Phol, cionnus tainicc 'san oilen nó 'san ionad-sin, no ca h-aittrebh i r-raibhe roimhe, no ca fad do fhulaing an betha-sin h-e. Do fhreccair Pól e, & att-bert: ‘A athair, do h-oiledh meisi i mainistir Pattraicc fri re deich m-bliadan & da fhichet, ac coimhett reilcce na m-brathar. Ocus do iarrus ar mo deccanach ionad adhnaicthi do comhartucadh do neoch do bhadhus d' adhnacal. Ocus iarna comhartachadh-sin damh, tainic nech arsaidh anaithnidh dom ionnsaighedh, & issedh as-bert frim: {folio 244b} ‘Na dena do tochailt annsin, a bhrathair, uair as uaigh fhir ele fil ann’. Adubart-sa fris: ‘Cia tusa, a athair’? ‘Crétt nach aithnicchenn tusa mé? & gurab me as abb duit’. Adubart-sa rision: ‘Ni h-eth, acht Patraicc as abb damh-sa’. ‘As meisi sin’, or se, ‘& inné do-chuadhus on t-saoghal-sa. Ocus isé so as ionadh adhnaicthi damh’’.
‘Ocus iarna radha sin, do chomhartaigh ionad ele damh in uair-sin, & at-bert: ‘Adhnaic do brathair annso, & na h-innis do neoch ele anní adubart-sa friot. Ocus eirigh amarach gusan fairrgi, & do-gebhair long ann bhérus tú i n-ionad ina fuireochair go la do bháis’.’ 'Ar t-toidecht na maidne iarnabharach, do triallusa dochum na fairrgi do réir aithne an athar; & fuarus mar do gealladh damh ann; & 'ar n-dol 'san luing damh, do-ronus loingseoracht tri lá & tri n-oidhche, & do sccuires annsin, & do-leicces don luing dol mar a seolfadh an gháoth dhi toidhecht fo tír. Ocus isin sechtmadh lá iar sin fuarus an characc-sa, & do-chuaid in long fo tir innte. Ocus iar f-faccbáil na luinge damh, do iompo go lúath reimpe doridhisi dia tir féin; & do anusa annso on laithe-sin gusaníu.
‘Ocus an cétt lá tanacc annso, tainic an peist danab ainm luath dom ionsaiccedh, & tucc iascc chuccam, & gainemh do thellach do dhenamh teinedh eter a da cois tosaigh, & í occ imtecht for a cosaibh deiridh; & mar do-chuir sin im fhiadhnaise, do iompo reimpe da h-ionadh féin. Ocus iar n-iompodh dhi, do benusa teine, & do-ronus a fadodh leis an n-gainemh do fáccbadh occam, & do ullmaiges an t-iascc, & do-chaithes h-e, mar búdh lór liom. Ocus do ticcedh an teachtaire cetna sin chuccam gacha tres la leis an b-proinn-sin. Ocus do bhadhus go cenn triochat bliadan mar sin {folio 245a} gan esbaidh bídh no dighe. Ocus do shiledh sruth uiscce as in carraicc chuccam gacha domhnaigh, as an ionnlainn mo lamha, & as a n-ibhinn digh do choscc mo tharta.’
‘Ocus ina diaigh sin fuarus an da uaimh-so, & na topair, & isiatt as betha damh gan substaint bídh ele ri ré tri fichet bliadan, & is nonagenarius me ar in oilen-sa .i. tricha bliadan for sasadh in eiscc, & sesca bliadan ar sásadh an topair, & cáecca bliadan do badhus im thalamh féin; & is íad mo bliadhna uile, edhón dá fichet & ced bliadan gusaniu; & atáim ag fuirech gose h-i c-colainn daenna re lá mo bhreitemhnais’.
Ina dhiaigh sin at-bert an senóir naemhtha: ‘Gabh, a Brénainn, lámh ar imthecht; & beiridh ní d' uisscce an topair libh i n-bhar soidhtighibh, uair ata slighi fhada remhaiph .i. uidhe da fhichet lá co satharn cáscca. Ocus do-géna sibh an caiscc-si mar a n-dernabhair h-í leis na secht m-bliadnaibh ele-si; & rachaid sibh ina diaigh sin go talamh as ro-naemhtha ina gach uile talam, & biaidh sibh annsin go cenn da fichet la ele. Ocus ina diaigh sin béridh Dia slan sibh go talamh bar n-geinemhna’
Iar sin tra ceilebrais Brenainn d' ócclach Dé a h-aithle na h-iomagallma-sin; & fagbait bennachtain occa, & do-imghettar maille le siothcáin, & do sheolatar a long i n-acchaid na des-airde, & do bhattar már sin ar fedh an chorguis. Ocus do-berthi an long anonn & anall ar fud an aigéin; & nír raibhe do bhíadh aca-san acht an t-uiscce ruccsat léo ó oilén ócclaigh Dé. Ocus do bhattar go subach gan iotain gan ocarus ar fedh tri lá, no go rangatar go h-oilen an phrocuttóra satharn cascca iarttain.
Ocus mar do-connairc an procuttoir iad-somh, tainicc ina n-airrcis maille le lúathgáire & le h-iol-gháirdeachus {folio 245b} mór dochum an puirt. Ocus do gabh lamh gach fir aca ina laimh féin ag dol as in luing. Ocus 'ar c-criochnuccadh oiffici an t-sathairn doibh, tucc an procutóir a suipér chuca; & mar do-ricc an oidhche orra, do-chuatar 'san luing cetna, & an procuttoir maille fríu. Ocus fuarattar an míol mór isin ionadh ina c-clectadh beith, & do-chanattar san moladh Dé in oidhche sin, & adubrattar na h-aifrinn isin maidin.
Ocus 'ar c-criochnucchad na n-aiffrionn doibh, do-chúaidh an bethadach mór lena ghnouighibh fein, & iad-san uile for a druim 'na sesamh. Mar do-chonncattar na braithre-sin, do-ghoirettar uile comairc, & isedh adeirdis: ‘Exaudi nos Deus salutaris noster’’
Ps 64:6
’ .i. eist linn a Dhe ar slanaightéoir na subhaltaighe. Do baoi immorro Brenainn aga c-comhfurtacht fa gan eccla do beith orra. Tainic an míl mór remhe co direch, co ráinic co traigh an oilein diar bo h-ainm Inis na n-En; & do-chuir dhe annsin uile iatt gan diogbhail. Ocus do-ronsat comnuidhe isin ionad-sin co h-octaibh na cingtigisi.Ocus iar n-dol saoire na cingtighisi tairsibh, adubairt an procuttoir le Brénainn: ‘Eirghidh i n-bhar luing anosa, & lionaidh bar
Lá éiccin dia raibhe Brenainn tar eis aifrinn do radha ina luing, co f-faca féin cona muinntir columain mór uatha annsan f-fairrge. Dar léo féin a c-comhfoccus doibh, acht aon ní dob uidhe trí lá 'na thaibh é. Mar do-chuattar i c-comhfhoccus dó, do-conncus {folio 246a} doibh a oirett shin ele d' airde do beith ann, ionnus co raibhe a bharr a b-foccus don fhirmamaint, & h-e uile ar dath an chriostail ó mullach go lár, & do bái cosmailes babhdúin uime da cech leith fo dath airccitt no gloine. Ocus do báoi an uirett-sin do sheimigheacht ann, go f-faicedh (cach) cech enní trit amuigh & astigh, & do ba cruaidhe h-é ina an gloine; & h-e lan do doirrsibh mora, ionnus go rachadh bád no long bhecc for gach n-dorus dibh. Ocus adubairt Brénainn réna muinntir, an crann & an séol do leccadh, & a rámha do tharraing, & a long do sheoladh tar dorus dibh-sin istech. Ocus do-ronadh amhlaidh sin.
Ocus do bí cosmailes míle d' fairrge on bhadbdhun-sin da gach leith go soiche in columan. Do-chuattar fana bhún, & do bhattar fedh an lái occ imtecht re cois en cethramhan de. Ocus 'arna thimcelladh mar sin uile, fúaratar ar in cethramadh lá coilech aiffrinn i f-formaid i t-taobh an colamain. Do-ghlac Brénainn an aisccidh-sin dó mar comharta; & adubairt Brénainn risna manchaibh moladh an Dúilemhain do dhénamh, óir nír chuir dith bídh no dighe orra, ona méd do sholás fúarattar annsa cholaman. Ocus ar an cóiccedh la do imghettar tar in dorus cetna amach, & do thoccbattar a séolta ós a c-crannaibh, & do-ghluaisettar rompu iar sin.
Lá ele do Bhrénainn acc siubal na fairrge, co facaidh oilén h-i c-comhfhoccus dó, & é gránna, dorcha, sleibhtemhail, cairrgech, cenngarbh, gan croinn, gan luibhe ann; acht lan do thigibh amhail cherd-cadaiph. 'Arna faicsin-sin don athair naemhta .i. do Brenainn, at-bert lena bhraithribh 'mun amh sin: ‘A braithre ionmaine’, ar se, ‘as eccal {folio 246b} lem in t-oilen-sa daibh, óir ní fhuil mo thoil lem fa dhol ann, dá f-fétamais a shechna, oir atá an ghaeth go direch ag ár séoladh chuicce’.
Ocus ní mó na fedh urchair cloiche bicce do bhattar uadha an tan-sin, an uair do-chúalattar torann-glés na m-bolcc acca seidedh, & comthuarccain na n-ord ag bualadh na nindéon. Do ghabh eccla mór iad, & do thógaibh an t-athair naomhtha a laimh, & do-chuir comhartha
Ocus mar do-conncattar muinnter Dé, do fillettar astech irís 'sna cerdcaibh, & tuccattar léo da cáeir d' iarann aithlegtha, & iad ar dercc-lasadh, i n-dá thenchair ina lamhaibh; & do-ghluaisettar go díoghair dochum na tragha, & do theilccettar iatt forsan luing; & ní derna sin, mar narb áil le Día, erchóid doibh, óir do-chúattar ós a c-cionn tar an luing sealat fada. Ina dhiaigh sin do seol Dia in gháeth ina n-diaigh do muinntir Brenainn do lettaoibh an oilein. Ocus do-éirgettar amach as na cerdchaibh cetna drong gránna díáirmidhe diabhlaidhi, & caora teinntidhe i t-tencairibh leo da t-teilccen orra-san. Ocus an t-ionadh i m-bendáis na caora-sin annsan b-fairrge, do biodh fiuchad mór ard uasa, mar do beith as coire no a h-aighen fo m-beith teine adhbal-mhór.
Ocus mar nar fedattar urchóid do denamh doibh, do fhillettar dochum na c-cerdchadh; & do-chuirettar go léir le dercc-lasadh íatt, & do ghabhattar ag telgen na c-caer {folio 247a} n-dercc sin for a cheile. Ocus do-cluinti ní as foide na fedh radhairc uatha na gáirthe & na nuall-gubha do-gnítis. Ocus is mar sin do sáer Día a mhuinnter fein ar mhuinntir an diabhail, uair as follus gurab do muinntir ifirn uile iatt-séin. Ocus adubairt Brenainn rena muinntir menma maith do beith aca, & creidemh daingen, & buidhechus do thabairt do Día, & da ainglibh; & do-rinnettar amail adubairt an t-athair naemhtha riu .i. Brenaind.
Laithe n-áen da raibhe Brenainn cona muinntir ag siubal in mara, co facattar an t-iascc adhbal-mhór adhuathmar da n-ionnsaiccedh, & h-é ag tealccan na t-tonn da gach taobh de, re deithbhir dochum na luinge da sluccadh. Mar do-conncattar na braithre sin, do-goirettar comairc ar in Tigerna nemhdha, & isedh adubrattar: ‘A Thiccerna do chum an duine & na dúile, sáer sinn’. Ocus do gabhatar ag comharcaibh ar Brenainn mar an c-cedna. Adubairt Brenainn: ‘A Thiccerna do chum an duine & na dúile, sáer sinn, & sáer do muinnter féin on péist adhuathmair útt’. Ocus adubairt fós: ‘A bhraithre, na biodh eccla oruibh; & as becc bhar c-coccúas, óir anté (do) sáer ó gach uile gabhadh inn, & an fer doní ar n-dion do ghnath, sáerfaidh inn o bhél na péiste uccat’.
Ocus tainic an peist roimh an luing, & do-cuaidh ar airde ós a
Ps 78:9
’, & et cetera .i. ‘A thiccerna, sáer do mhuinnter, amhail do sáerais Dauid o lamhaibh Golías, & Ionás {folio 247b} a broind an mhíl móir’. Ocus 'ar c-criochnuccadh na guidhe-sin dó, do-chonncatar a h-ionnshamhail sil do bhéist ele as in rann aníar, ag teacht a c-coinde na céd-píasta. Ocus 'ar t-techt do lathair dhi, do léicc cáor theinidhe as a braghait. Ocus do suidhigedh cath lé i n-acchaid na píasta tosanaidhe.'Arna fhaixin sin do Bhrénainn, as-bert frisna braithribh: ‘An f-faicend sibh, a mhancha gradhacha, miorbhuile an Ticcerna, & an umhla do-bheir an crétuir don chruthaigtéoir’? Ocus 'arna radh sin doibh, do-chonncatar in peist do len Brenainn acc éirge 'na tri chuid for uachtar in mara; & do iompo in peist do-rinne na gniomha-sin dochum an ionaidh as a tainic, iar m-buaidh cosgair.
La eiccin ele do Bhrenainn cona muintir ag siubal an lera adhuathmhair co f-facattar oilén ro-álainn ro-examhail, lan do premaibh & do luibhibh degh-bhalaidh; & 'ar n-dol i t-tír doibh, at-conncatar leth deiridh an mhíl móir ar in traigh ina b-fiadnaisi. Ocus adubairt Brenainn: ‘A braithre ionmhaine’, or sé, ‘ag sin antí ler obaiyr bhar m-basuccadh & bar sluccadh; & sluiccidh-si eision anois, & ithidh bar saith dia fheoil. Ocus biaidh sibh a b-fad ar an oilén so, & tairrngidh bar long i t-tír, & faghaid ionad iomcubaidh dhi’. Ocus 'arna dhenamh sin doibh, adubairt Brenainn ríu: ‘Tuccaidh ní don míl mór libh, fhoigenus daoibh go cenn míosa; uair sluiccfidher an chuid ele dhe le piastaibh an aigéoin anocht féin’.
Tuccattar na braithre an fheoil léo, amhail adubairt Brenainn friu. Ocus do raidhset arís fri Brénainn: ‘A ticcerna, & a athair naemhta, cionnus fhédfamait uiscce d' faghail, san oilén-so’? {folio 248a} Do raidh Brenainn: ‘Ni h-usa le Dia sásadh bídh do thabairt dúinn ina uiscce. Massedh’, ar Brénainn, ‘ticcidh i medhón in oiléin istech, & do- gebhtái topur ann, & é degh-datha, & ilar gacha cenéoil luibhe arcena ina thimcheall. Ocus tuccaidh bhar lor-dáethain eter luibh & uiscce libh de’. Do imghettar na braithre, & fuarattar an topur, amail do innis Brenainn doibh.
Ocus do bái Brénainn & a bhraithre trí míosa 'san oilén-sin, uair do bói ainbhtine mór ar an oiccen, & gaeth ro-laidir ann. Do-ronsat na braithre amhail adubairt Brenainn friu .i. dol ar cenn na feola ar in traigh. Ocus is amlaidh fúarattar an fheoil 'arna h-ithe uile dona piastaibh aiccenta. Ocus tangattar fein mar a raibhe Brenainn, & do
Tuccattar leo an méid do fhetattar don iascc. Adubhairt Brenainn: ‘Taisccther an t-iascc libh, & cuiridh fo shalann é, uair do-gheba sibh gáeth mór & soinenn maith ina dhiaigh so, le f-faicfe sibh an t-oilén-so’. Do aithin Brénainn da mhuinntir an long do tromuccadh do premhach & do luibhennaibh & d' iasccach, & adubairt riu arís uiscce do bhreith leo, uair nir chaith féin ó do-gabh cuing saccartachta chuicce ní ina raibhe spiorat no anam. Ocus 'ar t-tromuccadh a luinge doibh, do-chuirettar amach í; & do bhattar acc loingseoracht isin aird atuaidh gach n-direch.
{folio 248b} La eiccin da raibhe Brenainn cona coimhtionol acc taisteal na mara mór-aidhble co facattar oilen a f-fad uatha. Ocus at-bert Brenainn fríu: ‘An b-faicenn sibh-si an t-oilen úd ad-chím-si’? ‘Do-chíamaid’, bhar íad-san. ‘Atád tri popuil annsud’, bhar Brénainn ‘.i. popul macámh, & popul do dhaoinibh ócca, & popul do dhaoinibh sendai. Ocus rachaid neach diar m-braithribh-ne annsúd dia oilithre’. Ocus do fhiarfaighettar san, cia aca; & níbh áil lais-siumh a inni-sin doibh. Ocus mar do-chonnairc iatt-san go dobrónach, do innis doibh é; & issé do bí acc dol annsin, neach don tríur brathar tainic as in mainistir léo.
Ocus do-gluaisettar rompa dochum an oiléin, ionuus go n-dechattar ar in traigh. Ocus is amlaidh do bói an t-oilen-sin ina clár comhtrom coimhreidh; & h-e 'arna fholach do líttis ghil. Ocus do bhattar tri popuil annsin; & bói urcur duine do cloich ettorra. Ocus do théigdís síar & aníar ar fud an oilein ag cantain urnaigthe, & asedh adeirdis: i. ‘Ibunt sancti de uirtute in uirtutem’’
Ps 83:8
’ .i. rachait na naoimh o shubhaltaighe go subhaitaighe.Ocus 'ar c-criochnuccadh na h-urnaighthi-sin doibh, tainic dias don popul macaomh chuca, & tuccattar da cliabh do scaltaibh purpair léo; & do-chuirettar sin 'na luing dochum Brénainn; & adubrattar fríu: ‘Caithidh ni do thorudh oilein na b-fer laidir: & tuccaidh ar m-bratair féin duin-ne. Ocus imtiagaidh remhaibh maille le siothcáin’. Is annsin do ghoir Brenainn an brathair-sin chuicce, & adubairt fris:
Ocus iar t-tabairt paxa dona braithribh {folio 249a} & do Brenainn dó, adubairt Brenainn fris: ‘A mheic, cuimhnigh na benefisi tucc Día dhuit isin t-saoghal so, & guidh oruinn’. Ocus iar b-fáccbáil bhennachtan acc Brenainn dó, do-chúaid leissin dís do dháoinibh ócca adubhramar, dochum na sccol naemhtha sin. Ocus mar do-conncattar na naoimh chuca é, do chanattar in fersa so .i. ‘Ecce quam bonum’’
Ps 117:9
’, & et cetera .i. is maith & is luathgairech na braithre do-rochtain i n-aen-ionad. Ocus do-chanattar ind immon .i. Te Deum laudamus & et cetera. maille le gáirdeachus mór. Ocus tuccattar uile pócca dó.Ocus do imthigh Brenainn & a muinnter tara éisi. Ocus mur tainic trath proinnighthi doibh, do fhurail Brenainn ní dona sccailtibh do thabairt chuicce; & tuccadh aon scailt aca chuicce; & adubairt ríu: ‘Ni cumain lem gur léghus no go b-facadhus riamh a comhmór so do sccailt’. Ocus is amlaidh do bái comhcomhtrom comchruinn ar cuma liathroide. Ocus do gherr san in dá chuid decc h-í, & do ben unnsa do súgh ar laimh gach brathar aca eiste. Ocus ar fedh da lá déc mar sin do shasadh se na braithre, & blas meala i m-bél gacha fir dibh.
Ocus 'ar n-denamh troisccthi tri lá doibh, amhail do aithin Brenainn díobh, do-conncattar én ro-dealraightech da n-ionnsaighed, & do-thoirling i c-cuirr thosaigh na luinge. Ocus do bi craobh ro-álainn ina bheola do chrandaibh ná ro aithnigettar-somh, & cáera comhmhora do thorudh ro-alainn for a barr; & do-leicc ar lar h-i fiadhnaise Brenainn h-í, & do fhill féin ina frithing da éisi. Ocus do-ghoir Brénainn na braithre chuicce, & at-bert fríu: ‘Caithidh an bíadh so tucc Dia dáoibh’; & do báttar na cáera-sin amhail ubhlaibh fiadhain ar mhéd. Ocus do roinn Brenainn ar na braitribh an toradh-sin; & do bí sásadh dá lá déc doibh ann. {folio 249b} Ocus do raidh Brenainn ríu trosccadh teora la & teora n-oidhce do dhenamh maran c-cedna; & do-ronsat iaramh ar comairle Brenainn an trosccadh-sin.
La eile do Brenainn cona fhoirinn ag siubal an mara co facattar oilen uathaibh, & is amhlaidh do bí sé, lán do chrannaib ro-ardaibh. Ocus is amhlaidh do bhattar na croinn-sin d' áen-cenél uile, & íatt lán do thorudh ar aon-dath & ar áen-cuma. Ocus ní raibhe aon chrann aimritt nó éttorthach dibh-sin uile. Ocus 'ar t-techt fo tír
Ocus fuair Brenainn toipre ro-glana ann, & moran do fremhaibh & do luibhibh inntibh. Ocus do fhill iar sin mar a raibhe a muinnter; & tucc ní dona torthaibh-sin leis dochum na m-brathar, & isedh as-bert friu: ‘Beiridh ni don torudh sa libh occ imthecht daoibh, & sásaidh bhar c-cuirp don torudh tucc Día dhuibh’. Ocus do-rinnettar amhlaidh sin. Ocus do anattar isin oilen 'na diaigh sin co cend da fhicet lá, & da fhichet oidhche; & ina diaigh sin do-chuattar ina luing, & ní don torudh léo.
La da raibhe Brenainn cona braithribh ag siubal an cuain, co facatar an t-én adhuathmar os a c-cionn .i. griobh ingnech; & bá meidigther co mór le mul no ré damh. Ocus mar do-chonncattar na braithre h-í, do ghabh eccla mór & urghrain adhbal íatt, & adubhrattar: ‘A athair, tabhair furtacht go luath duin-ne, uair as dochum {folio 250a} ar sluiccthi tainicc an peist aduathmar útt’. Adubairt Brenainn: ‘Na biodh eccla oruibh, uair antí do shaor as gach conntabairt sibh go n-uicce so, isé sháerias on ghabhadh-sa sinn’. Ocus 'ar sinedh a gribhe di dochum na m-brathar, tainicc an t-en tucc an ghécc chuca da n-ionnsaiccedh, & do chomraic risan n-gribh, & do (claidhedh) leis h-í. Ocus 'arna claoi dó, do bhen a súile eiste, & do thuit a corp i f-fiadhnaisi na m-brathar 'san b-fairrge. Ocus 'arna fhaicsin sin dona braitribh do mholattar Dia go mór. Ocus do fhill an t-én remhraitte go h-inis Albei iar sin.
La ele do Bhrénainn occ ceilebhradh feile Peattair ina luing, go f-facattar in fairrce ro-glan ro-sholus, ro-siothóilti ina t-timceall, ionnus go f-facattar 'na raibhe d' iasccach & d' il-piastaibh isin occian uile; & is amlaidh do bhattar
'ina muraibh' wrongly inserted here.
amhail no beittis iomat trét for muighibh reidhi, ro-fhairsionga, ionnus co m-battar ina muraibh i t-timceall na luinge. Ocus mar do-chonncattar na braitre iad, do-guidhettar Brenainn fo aifrionn do radha go h-isel, ionnus nach cluinfetais na piasta an guth do dhenadh. Do freccair immorro Brenainn iad, & isedh do búi, occ gáiribh futha ar a métt d' iongantus leis, eccla do beith orra, & a mhionca do sháer Dia ar ghábhadh búdh mó ina sin íatt.Ocus at-bert Brenainn ríu: ‘Crét do-bheir oruibh in eccla-sin, a bhraithre? & ar n-Dia & ar t-Ticcerna fein .i. Iosa Criost, & ante
Imraiset iar sin ind oiccen seal siar, & fogabhait inis m-bicc n-áoibhinn co n-iomat eisc airegda innte. Amhail batar ima c-cuairt, co n-accattar ecclas bhecc clochdha innte, & senoir etlaidhe bán oc ernaighe innte. Ocus is amlaidh boi an senoir-sin, gan fuil, gan feoil, acht lethar tana truagh forsna cnamhaibh cruadh-buidhe báttar occa. Is annsin at-bert an senoir uccat: ‘Teich, a Brénainn, go luath’, or se. ‘Fil iaramh mur-chat mor sunn amhail ócc-damh no each tre-bliadnidhe iarna fhorbairt do iascc in mara & na h-innsi-so; & inggaibh-sa h-e trath’.
Gabhait-siumh tra ina luing, & imrit ind oiccen go dermair. Amail batar ann, co facatar in m-biast-chat muiridhe ic snamh 'na n-diaigh, méidighther coire cechtar a dhi ruscca, fiacla torcdha lais, guaire aithrind fair, cróes oncon occo, go niort leoman, go c-confaidh condai. Is annsin gabhais cach dibh for ernaighte fri Dia fri méit na h-eccla rodus gabh. Is annsin at-bert Brenainn: ‘A Dé uile-cumachtaigh’, ol se, ‘toirmisc do phiasta dinn, ionnus nach tiosat cugainn’.
Eirgis iar sin bleidhmil mor muiride ettarra & an cait-bhéist mór sin, & gabhais cach dibh for commbadhadh {folio 251a} a ceile i fudomain in mara; & ni facas nech dibh riamh o sin amach. Do-gniatt tra annsin Brenainn & a muinnter atluccadh buidhe fri Dia; & iompáit rempu doridhisi go du i m-boi in senoir. Ocus ciis annsin an senoir fri métt na luthgaire rodus gabh, & isedh as-bert: ‘Do fheraibh Erenn immorro damh-sa’, or se, ‘& da fher décc do dechamar diar n-oilithre, & do-rattsam an mur-chat bíastaidhe út linn, & ba h-ionmain linn h-é; & ro fhorbair iar sin co mór, & nír erchóidigh duin-ne riamh. Ocus is marbh áen fer décc don fhoirinn-sin ro bhamar o tús ann; & atusa am aenar sund occut ernaidhe-si, co tardair corp Crist & a fhuil damh, & go n-dechar la sodhain dochum nimhe’.
Faillsighis iaramh in senóir doibh-siumh an talamh m-biucc dia m-battar iarraidh .i. tir thairrngire. Iar c-caitem tra cuirp Crist & a fhola dó, luidh in senoir docum nimhe. Adhnaicter annsin h-e
Laithe n-áen do Brenainn cona muinntir ag siubal & acc iarraidh in mhara no co tarlac ossin talamh m-bicc ro bhattar d' iarraidh fri ré secht m-bliadan iatt .i. tír tairrngire, amail ata in prouerbio: Qui querit, inueuit’’
Matt. 7:8
. Iar rochtain immorro doibh-siumh i c-comfocraibh in tíre-sin, & ba h-ail leo port do gabhail ann, at-chualattar guth araile senorach ag labairt ríu, & issedh at-beiredh: ‘A dháoine lán-shaethracha, a ailithrecha naemhtha, a lucht ernaiget na loighe naemhdha, a betha bith-scith ic saethar ic ernaidhe in tíre-so, ernaighidh beccán da bhar saethar goléicc.’Iar m-beith immorro doibh-siumh {folio 251b} annsin selatt ina t-tost, at-bert in senoir friu: ‘A braithre ionmaine’, or se, ‘a Críst, cidh na aicci-siu in talamh n-airegdha n-alainn so, ar nar doirtedh fuil daoine riamh, & nach iomcubaidh adnacal peacthach na droch-dháoine innte? Faccbaidh uile iaramh i n-bhar luing gach ní fil occaibh cenmotá becc n-ettaigh iomaibh namá; & ticcidh aníos’. Iar rochtain immorro doibh-siumh for tír, póccais cach a cheile dibh, & ciidh an senoir go mór fri mét a fáoilte. ‘Siridh occus feghaidh’, or sé, ‘imle & bruighi Parrtais, airm h-i f-fuighbithir slainte cen galar, aoibhnes cen imresain, aenta gan tachor, flaithes cen scaoiledh, timthirecht aingel, fledhucchad cen airdhibhadh, moighe milsitir boludh mar blath mín bennachda. Ma n-genar tra gairmebhus Brenainn mac Findlogha i n-áentaidh i l-leth-sin’, ar in senóir cettna, ‘do bhith-aitrebh na h-innsi i t-tám tre bithe na bethad’.
Iar b-faicsin immorro doibh-siumh in Pharrthais eter tonnaibh in mara, machtnaighit & iongantaighit go mór míorbuile Dé & a chumhachta, iar b-faicsin na míorbhuiledh-sin. Is amlaidh immorro boi an senoir h-ishein, cen éttach n-dáenna eter, acht ba lán a chorp do clumhach gheal amail cholum no fhaoilinn, & ba h-urlabhra aingil leis acht madh becc. Ceilebhartar an teirt leo iar m-béin an cluicc co n-altuccadh buidhe do Dhia, & a menmanna tuidhmhidi i n-Día. Ni ro lamsat immorro ní do fhiarfaighe. 4.
Is annsin at-bert in senóir: ‘Denadh gach aon uaibh ernaighthe fo clith cen imaccallaimh neich fri 'raile uaibh, uair talamh naemhta ainglecdha in talamh-sa; & dino as gnath peactha do labharthaibh, {folio 252a} uair as meinic isna faiblibh arsantaibh toirrsi no failte diomhaoin’. ‘As maith lin-ne eimh sin’, ar in popul. Iar m-beith doibh sealat amlaidh sin, ticc an senoir, & isedh at-bert: ‘Ceilebharthar an medhón-lai
Is h-i immorro freccra do-ratt an senoir fair-siumh: ‘Intí iarrfus a thoil fein, ticc i n-acchaid toile De. Ocus sesca bliadan’, or se, ‘o tanacc-sa co n-icce so, & biadh aingil rom-sásastair frisan re sin. Ocus as becc na ro ercran mo chorp a sendacht. Ni sunna ro arsaighes, acht i n-áes a t-tanacc innte, & atú amlaidh bhéos. Is amhlaidh at-bert Criost frim, beith sunn tricha bliadan on triochait útt occut ernaidhi si. Ocus aníu as mithig damh-sa dol dochum nimhe, uair do riachtaisi cuccam. Iar c-ceilebradh na nona libh, dénaidh imtecht da bhar t-tír féin, & dénaidh foircetal fer n-Erenn, uair teccaisccfidher cuil & pecaidh tremhot. Ocus at-bert Criost frim-sa, isin uair-si na nóna co toiristea-sa co n-icce in ferann-so, & do mhuinnter & do manaigh, & do mhaincesa lat ria noebhaibh Erenn seacht m-bliadhna re m-brath, & an t-angcaire miorbhallda úd do-rinne an saccart lat’.
Iar c-ceilebradh na nóna, tainic an t-én nó ghnathaighedh timthirecht a b-proinne doibh roimhe sin, & leth-páin cruithnechta, & órda eiscc leis da tabairt dá gach aon dibh-sin. Iar c-caithemh immorro a b-proinne doibh-siumh, do-ghniatt altuccadh buidhe do Dia. Iar c-caithemh immorro chuirp Crist & a fhola & a feola don t-senóir, laaidh la sodhain a spirat dochum nimhe, & adhnaicit-siumh iar sin a chorp co n-onóir moir, & go n-airmittin n-adhbail.
A h-aithle na c-comhraitedh-sin do denamh doibh leth ar leth, do-ghlúais Brenaind {folio 252b} cona manchaibh docum a luinge. Ocus do imghettar tar in muir mór-thondach, & ni h-aithrister iongantus ina nimthechtaibh, no go rangutar go h-Árainn n-oirrtheraigh, iar m-beith doibh dí bliadain for an loinges-sin, & a cuicc for in loinges remhtechtach; conidh seacht m-bliadna-sin uile for in dá loinges acc iarraidh tire tairngire; amail as-bert araile éolach:
- 1] Secht m-bliadna battar uile
2] For loinges — caemh in cuire —
3] Ag iarraidh an tire treall
4] Tairngire tredaigh tren-seng- 5] Co nus-fuarattar fadeoigh
6] I n-iathaibh arda an aiccéoin,
7] Inis saidbhir suthain, gan roinn,
8] Maigrigh, c-cruthaigh, c-caomh-áloinn.
Iar rochtain immorro doibh go h-Arainn n-oirrtheraigh fogabatt fáilte n-dermair ann, amail fogebadh Criost cona apstaluibh; & innisit
A c-cionn na réé-sin & na h-aimsire faccbus Brenainn cona muinntiri n-Árainn in long cona h-angcaire, & gabhait féin rempo dochum n-Eirionn, go ros-gabhsat port ag Inis da Dhroma for muir Luimnigh. Fossaighit íar sin i n-Inis da Dhroma, & bátar ceithre lá & ceithre h-oidche innte gan sásadh bídh nó dighe aca. Ocus bá marbh immorro cethrur don chuire naemh sin tre fhód an tredhain tarla dóibh; & ro h-adhnaicit annsin iatt{folio 253a} co n-onoir & go n-airmittin móir.
A c-cionn trill 'na dhiaigh sin, faidhis Brénainn a dheisciplu go h-abhainn Fhorccais isna Deisibh Muman do cuinghidh eiscc for iasccairibh na h-abhann. Diultait immorro na h-iasccairedha muinnter Brénainn. Diultais immorro Brenainn in abhann tria bithe ó sin amach gan iascc do bheith fuirre. Cáecca sruth immorro ro esccáin Brénainn i n-Eirinn trena díultadh d' iasccairibh na srothann sin fa iasce do thabairt dó. Cáocca sruth ele ro bhennaigh Brenainn ind Éire, ar ro riarsat a n-iasccairedha é; ut dixit:
- 1] Cáecca sruth re ro-riaradh
2] Ro bhennaigh Brénainn go f-finne;
3] Caecca sruth go soimhiadhach,
4] Or bhen sé iascc a linne.
Araile la do Brenainn cona mhancaibh oc imtecht i tiribh Cliach. Do-chúattar go port Eile d' iarraidh éiscc. Ferait immorro na h-iasccairedha failte fri Brenainn. Bennachais Brenainn an sruth iar sin, gerbo h-aimritt con n-icce sin; & ba lán d' iolar gacha maithesa o sin amach an sruth.
Do riacht Brenainn iar sin go h-Inbher Ais i t-tiribh Cliach, & boi ann in oidhche-sin. At-bertattar aittrebhtaigh an tire-sin fris: ‘Fil’, or síatt, ‘amhgar mór isin tír-so .i. tuile cuiledh, gainemh mara ináitte’. Is annsin at-bert: ‘A Thiccerna’, co nach lia ol sé, ‘sóertar sunn tréd connirclidhe-si don plaig-si in lucht-so it anmaim-si’. On oidhce-sin amach ni raibhe aon chuil riamh isin talamh-sin. Bri Oiss
- 1] Caecca caislen comhramhach
2] Ro baidh Brenainn go m-baine;
3] Tre díumus rígh ro-ghlonnach
4] Beitt tre bithe gan áines.
Araile aimser fáccbais Brenainn a luing h-i t-traigh Innsi {folio 253b} da Droma; & psalm-chettlaidh dia muinntir oca coimhétt, & h-e occ gabháil a psalm a aenar innte. Iar t-tichtain immorro ainbhtine in mhara, go ros-tarraing in luing dia purt, at-bert brathair an t-sailm-chetladha fri Brenainn: ‘Ro baidhedh mo brathair féin isin luing’, ol se, ‘& ro brisedh an long go deimin, & ni fuighter a chorp íarna bhathadh’. Is annsin at-bert Brenainn co f-feircc moir fris: ‘Mása mó as áil duit-si airchisecht de, eircc fein ina ionadh, & dena a fheidhm sion’. Iar n-dol immorro do-somh i n-diaigh a bhrathar, báitter fo cettóir isin muir; & bai in brathair ócc eter tondaibh mara amhail múra dá gach leth de, amhail ro baoi do Moysi mac Amra ag dol cona popul tre Muir Ruaidh.
Gluaisis Brenainn roimhe ina diaigh sin co rainic go Dubh Daire i t-Tuadh-mumain, & do-rinne comnuide & teccar athaid fhada and occ foghnamh don Choimdidh, & acc edarghuidhe in Duileman, & ag dénamh ticche aoidhedh i n-onóir da Thiccerna fein ann. Ise immorro ro ba comharsa dó forsin túaith .i. Dobharchú o b-fuilit h-Úi Dobharchon i t-Tuadhmumain beos. Boi dino clúain féoir ag Dobar-choin a b-foccus do Loch Lir. Tíaccait immorro doimh Brénainn isin c-clúanaidh; marbhthar na doimh le Dobharcoin. Innister do Brenainn na doimh do marbadh. ‘Madh ced le Día’, ol Brénainn, ‘go n-derntar dobhrán do Dhobharchoin’.
Teid dano Dobharchu & a bhen, Créda a h-ainm, d' fios na clúana cetna a c-cionn bliadhna iarttain. Lingidh in éiccne fír-éiscc {folio 254a} in uair-sin isin loch ina f-fiadhnaisi. Do-gní immorro Dobharchu dubhánacht, & geibhidh brec, & do-ghni tene raitte, & imfhuinidh an brec, & caithidh iar sin é do bhir. Téid iaramh d' ól uiscce docum an locha, & tuitidh isin loch; & do-gníther dobhrán de ar fud an locha tre breithir Bhrénainn. Ticc immorro mac do Dhobhorchoin .i. Cúcúan a ainm sidhe, & Creda d' fios na cluana cetna. Lingidh eiccne már oile ina f-fiadhnaisi isin loch. Ticc Cúcúan do dubhanacht fair. Ticc
Ocus do innis sccela do go leir, & at-bert:
- 1] A Chú Cúan,
2] Testa t' athair ní cían uadh;
3] Ata fan loch ina pheist,
4] Na tarr do breith a eiscc uadh.- 5] A Cú Cúan,
6] Na dein tene do raitt ruaidh;
7] Na h-ith, gemadh mor do gin,
8] An t-íascc do bhir go m-bi fuar.- 9] Fuar mo leaba ar leic luim,
10] Is mo druim le grian do gnáth;
11] Súighim uiscce Locha Lir,
12] Nocon roich dom tigh go bráth.- 13] Íascc adúadhus prap rom-loiscc,
14] Issedh sin rom-beir gan céill;
15] Olc mo thoiscc is turus trúagh,
16] Erigh is Creid, a Cú Cúan.- 17] Da t-teccma ar fulacht nó ar fect,
18] Na caith do breac go m-ba fúar
19] Gidh tacha connaidh ticc duit,
20] Na loiscc an raitt, a Cú Cúan.- 21] Dobar-chú m' ainm-si budéin,
22] Atú gan ceill as cían úadh;
23] Becc nach cosmail an da ainm,
24] Na tarr fom gairm, a Cú Cuan.- 25] Bid h-Úi Dobhor-chon mo shiol,
26] Bidh é a fhíor go brath m-buan,{folio 254b}27] Gibe tan beither 'ga n-gairm
28] Bidh edh a n-ainm, a Cú Cúan.- 29] Gach uair do-chifir mo sccath
30] Oniu amach go brath m-buan,
31] Biaidh easbaidh ort-sa go derbh,
32] Ma becc do sealbh, a Chú Cúan.A Chu Cuan
h-I c-cinn ree imcéine smuainis Brenainn ina menmain, & gabhaiss eccla in Choimdhedh go mor h-é tre batadh an bhrátar do-chúaidh d' fios an t-sailm-chetladha gusin luing i n-Inis Da Droma tre fheircc & tre fhochann Brénainn búdéin. Luidh Brenainn go naemha Erenn do breith breithe fair immon cúis-sin; & siris na scrioptuire diadha uile maraon ríu. Ocus téitt gusin maighin a m-bói a muimme .i. Ita; & boi occa innisin di bathad an brathar. At-bert Ita fris-siumh dol tar muir. ‘Talamh ectrand’, ol sí, ‘fil occut iarraidh, go n-dernair anmanna daoine d' follamhnuccadh & d' foircetal ann; & imthigh’, ol si.
Teid Brenainn iar sin go tíribh Bretan tre forcongra a muimme, go dú a m-báoi Gillas Bretnach, co tri feraibh decc imme; amhail at-bert Mo Cua mac Dolcáin 'san rand:
Iar rochtain immorro do-somh tire Bretan go saetar iomramha ro-{folio 255a} móir, & iar n-aister tire accgairbhe, iongantaighe, borb-aighmeile Breton, at-bert Gillas Bretnach fria phopul, fledh mor do denam aca: ‘Don-ficfa’,ar se, ‘popul naemh saetrach sunda fócéttoir, cend creittme & crábaidh, Pol apstal iar n-athnuaduccad dáennachta, & athair lan-shaotrach mara & tire .i. Broen-find mac Findlogha’.
- 1] Impóis Brenainn ar deisiol
2] Go t-tri feraibh decc, foda uidhe;
3] Ro be ard a dul
[gap: extent: 2 syllables]
4] Co ros-baist fir Alban uile.
I n-aimsir geimhreidh immorro do-riacht Brenainn tír Bretan, iar m-beith tri bliadhna for sligidh dó. At-bert Gillas secht n-glais iarainn do chur ar doirrsibh na cathrach, do dherbadh naomtachta & irsi na n-aoidhedh. Iar sin teid Brenaind go cathraigh Gillais do accallaimh Gillais budéin; & ferais snechta mor doibh in oidhce do-chúattar docum na cathrach, gur lion an talamh uile, go riacht ferna fer. Acht cena ní riacht cucasan acht go h-eittirchian uatha for gach leth.
Is annsin at-bert an doirrséoir do mhúr na cathrach riu: ‘Ticcidh’, ol se, ‘& oslaiccet bhar c-cáoin-ghníomha féin remhaibh’. Is annsin at-bert Brenainn fria thimthirigh .i. fri Talmach: ‘Eircc’, ol se, ‘& oslaicc an dorus remhaind’. Sinis Talmach a lamh gusin dorus, & meabaid fo cettóir na secht n-glais a n-aoinfecht. Oslaiccis
Tangattar iar sin gusin tempul, & battar tri glais fair d' iarann aithleghtha. Sinis Brenainn a laimh iar sin dona dibh comladhaibh, & isedh as-bert: ‘Osslaicc remhainn, a mathair Crist .i. a ecclas’. Is annsin meabhsattar {folio 255b} na tri glais co nach frith iad riamh. Is annsin at-bert timtíridh an tempaill fri Brénainn tre briatraibh Gillais: ‘Déna oifrionn a Bhrenainn’, or sé. Is amlaidh iaramh bói in altoir co n-aidmibh fuirri, is íad urlamha o tribh litribh greccdaib fuirri. Oslaiccis Brenainn an leabhar, & isedh ro raidh: ‘Oslaicc & foillsigh damh do litre, a De uile-chumhachtaigh’. Airdleghais Brenainn iar sin fo cétoir an leabar n-greccda.
Téit iaramh Gillas cona muinntir do churp Crist annsin do laimh Brenainn. Is annsin at-connairc Gillas duine for in teiscc, & a fhuil isin coilech. Gabhais eccla mor Gillas ó ro aimsigh roimhe Brenainn go minic: ‘Cidh do-gen-sa, a Brenainn’? ar se. ‘Is irlamh dighal form ar th' inchrechad-sa damh’. Is annsin at-bert Brénainn: ‘Dítnebhat-sa tú on diogail-sin, uair ge ro derbhais na h-aoidhedha, is aimser loghtha anosa .i. aimser techta do chorp Crist’. Iar sin bennachais Brenainn doridhisi an altoir, & ba corp Crist bói forsan teiscc, & ba fíon an t-uiscce ro baoi isin coilech. Iar n-dol immorro do chorp Crist do phopul Gilláis do laimh Brenainn, baoi Brénainn cona muinntir go cend tri lá & téora n-oidhce annsin.
Ocus ro innis a thoiscc do Ghillas. At-bert immorro Gillas: ‘Ni bér-sa immorro breth fort’, or sé; ‘acht aonni eimh, ata gleann gaibtech i n-dithreibh na cathrach-sa, & atá da leomhan ann .i. fer-léo & bain-leo; & is iad fhásaighes an tír-si i t-tád. Ocus eirigh-si go n-icce íatt i n-anmaim an Coimdhedh, & diochuir don thuaith-si íatt. Ocus beiredh an Coimde breth fort ann’. Teitt immorro Brenainn go forbfáoilidh {folio 256a} fo céttoir, & Talmach a dheiscipul féin leis.
Is annsin bói in ban-léoman ina codladh a medhon-lai. At-bert Brenainn fri Talmach: ‘Dúisigh an ban-léomain go luath’. Téitt chucca isin n-glinn, & buailis dia laimh í. Éirghis fo chettóir in bain-léo, & do-bheir a gláoidh moir os aird, gur omhnaigset na tuatha & na criocha ba coimhnesa doibh. Is annsin tainic in fer-léo fon n-glaoidh-sin go h-athlamh aggarbh. At-bert Brénainn annsin ríu a n-dís: ‘Éirgidh’, or sé, ‘& tabraidh libh na h-uile leomna filet isin n-glionn-so, & coimhéttaigh cethra na tuaithe-so ó sunn amach go brath’. Iar c-cloistecht immorro dona léomhnaibh gotha Brenainn, eirgitt amhail mhancha irisechaibh fo chettoir, & do-beraitt a c-cuilein léo.
Ba mór tra an míorbuile do-ronadh annsin .i. na leomain lonna, léittmecha, ledartacha, láidiri, do cennsuccadh amail chona muinnterdha, go m-bitt no rabhattar ag ionghairi cethra an tíre amail brod-chona buachalla. In tan immorro ba doigh la cách go muirfitis na leomain Brenainn & Talmach, is ann att-conncattar íatt ogh-slán chuca, & na léomhain ina n-diaigh; amhail ócc-láogha a n-diaigh a maithrech. Iar faixin immorro na leomhan do cach i n-diaigh Brénainn, gabhais eccla dermair íatt, & tiaghaitt ar a neachaibh fo cettóir, & teichít fo fhedaibh & fo chailltibh in tíre. Impáit arísi iar mor-gabhadh cen nach frithardadh ona leomhnaibh.
Gabhais eccla mor Gillas, & edhbrais é féin do Bhrenainn amhail manach n-dileas tria bithe na bethad. Is annsin at-bert Gillas fris: ‘Día’, or sé, ‘bherus breth fort, uair mac díles dingmála do Dhía tú. {folio 256b} Acht namá do-bher-sa comairle duit .i. airisem isin tír, & manchine na tuath-sa duit tre bithe, & cumus an tire & an talman duit’; ut dixit:
Is annsin as-bert Brenainn: ‘Do-bheirim mo chubus fo righ na rann’, ar se, ‘nach mó lem-sa duille in t-sáogail inas gainemh mara no duille fedha’; ut dixit:
- 1] ‘Raghaidh duit an tuath gan ces’
2] ‘Amhail ata cona les’,
3] ‘Feraibh, macaibh, mnaibh, gan col’,
4] ‘Go brath beitt 'gutt ríarucchad’.
Iar m-baistedh immorro, & iar m-bennachad dó-som cathrach Gilláis, & na t-tuath ba comhfochraibh dhi, fáccbáis bennachtain occu, & imthigis iar sin. Ciit iaramh in popul & na tuatha go mór ina diaigh; uair ro carsat amhail budh athair doibh é.
- 1] Do-bheirim mo chubhas ann,
2] A Ghilláis, fo rígh na reann,
3] Nach mó lim in saegal seng
4] Innás uiscce na h-abhann.
Tainic doridhisi go Bretnaib, & cumhdaighter ecclas laiss ann i n-inis Ailec. Araile la boi Brénainn for carraic aird isin inis-sin; co faca na dá bleidhmil muiridhe ag tichtain a fúdomhail in mara, occus síatt occ cathuccadh re 'roile go cruaidh; & cách dibh ag comhbádadh a chéle. Is annsin fúabrais an dara péist díbh teichemh; & lenaidh in pheist ele h-í. At-bert immorro an péist bói occ teichemh do guth dáonnaidhe: ‘Nod-guidim-si immorro tú i n-anmaimm naomh
Ba machtnadh mór tra la Brénainn, inní-sin, & tainic gó a mhuinntir, & isedh at-bert friu: ‘Éirghidh go luath’, ar se, ‘dochum n-Erenn, go n-aiccillem naemh Brigitt’. Is annsin do-roine-siumh ind iomann erdairc {folio 257a} .i. Brighitt be bith-maith & et cetera. Iar rochtain tra dó-somh go dú i m-bói Brighit, innisis di imaccallaimh an da bleidhmil; & fiarfaighis: ‘Cidh do maith’, ol sé, ‘do-ghní-si do Dia seocham-sa, an tan rod guidhet in bleidhmil tú, & tusa ecnairc, & meisi frecnairc, & rom-fáccaibh cen atach’. At-bert Brigit fri Brénainn: ‘Tabair do chubhais’. ‘At-berim’, or sé,‘nach dechadhus tar secht n-iommaire riamh, gan mo mhenmain i n-Dia. Tabair-si do chubas’, ar Brenainn. ‘Do-bheirim’, or Brigitt, ‘ó do-rattus mo mhenmain i n-Día, nach tardas ass, & nach tibher go brath. Tusa immorro’, or sí, atá dia mheince fogheibe gábadh mor mara & tire, ní fhétta gana thabairt dot úidh; & ni h-aire go n-dermaittea do Dhia beith do mhenma gacha tres iomaire ann.
De quibus hoc carmen:
- 1] Secht m-bliadhna do Brenainn binn
2] Gan tadhall i t-tuaith no i c-cill;
3] For muin an mhil móir go m-bladh
4] Isin muir, ba lór d' iongnadh.- 5] Aitchidh an míl mor m-binn m-bras
6] Risin b-peist 'ma leiccen ass;
7] At-bert an peist: ‘gibe de’,
8] ‘Nocha ragha ass aire’.- 9] Ros-gabh for atach Brighde,
10] De eccla lais a aidhmillte;
11] Rois cobhair Brighitt buadach,
12] 'Ar sin nir bo h-imuaimhnach.- 13] ‘Am sccith’, ar Brenainn gan brath,
14] ‘Riccubh ait i t-tá in caillech’;
15] ‘Cen co f-fesar cidh diatá’
16] ‘A guidhe-si secham-sa’.- 17] Do-roich in cleirech istech,
18] Gerb eimech, nir bo nairech;
19] Slechtais don chailligh gan col,
20] Slechtais an caillech do-somh.
Luidh iar sin Brenainn h-i c-crich Bretan doridhisi, & cumdaigter lais in chathair dianid ainm Bleit i c-crich Letha. Do-roine
Iar f-facbáil immorro tíre Bretan do Brenainn, luidh docum n-Erenn doridhisi, & espocc Máenu immaille fris. Is annsin tainic Mo Caemóc .i. Senan a ainm prius, go Brenainn; & faccbais a athair, & lenais Brénainn do légadh occa.
Luidh iar sin Brenainn h-i c-crich Connacht, co h-Inis meic h-Ua Cuinn for Loch Oirbsen. Is annsin no bittis da each charpait rígh Connacht co minic occa lesucchadh. Iar n-áitiuccadh Locha Oirpsen do Brénainn, & iar míorbhuilibh dó ann, tucc mac righ Echtghe do é; & do-gheall co nach diongnadh námha no cara dith nó urchoid dó cen no bíadh ann.
La ele do Brénainn ar magh h-i f-fochair, no Ái, in oiléin-sin; tarla duine bocht dó, & bennachais do Bhrenainn, & issedh ro raidh: ‘A athair naemhtha’, or se, ‘dena trocaire oram, & foir mé ón dairse ina b-fuilim ag an rí; uair do much sind féin, & mo clann’. Tucc iaramh cridh-airchisecht patruin na pian .i. Brenainn, iar n-gabhail compáisi dó rissin duine m-bocht, & 'ar n-gabhail dóchusa ro-truim as Athair na trocaire; & saidhis in bhachall bói ina laimh i n-anmaim De isin fótt fa coimhnesa dó, & do-gheibh punt d' ór aithleghtha ann.
Ocus do ráidh risan m-bocht: ‘Tabhair sin don righ, & sáerfaidh tú on dáersi ina b-fuil tu aicce; & na h-innis dó cia tucc h-é’. Gabhais an bocht an t-ór, & beiris leis dochum an righ é; & innisis dó amhail fuair h-é. Ocus adubairt an ri, mar do-cualaidh sé sin {folio 258a} .i. gurab amhlaidh sin frith an t-or: ‘Ór Chriost sin’, or se, ‘Ocus ní meisi dlighes é, acht serbhfogantaidhe Dé féin. Ocus do-bheirim sáersi duit-si & dot chloinn i n-onóir do Dhia & do Brenainn’.
I n-araile aimsir 'na dhíaigh sin, adubairt Brénainn fria a braithribh: ‘Dlighmitt dol i n-Úibh Maine, oir ata obair & coimétt an tire-sin d' fiachaibh oruinn, uair is ann bhías ar n-eiséirghe; & do-chúala me aingel im ainm féin ag cathuccadh ar a sccath. Masedh i n-ainm ante do chennaigh sin-ne, do-beram furtacht anois di’. Ocus do imghettar rompa iar sin go riachtattar du ittá Cluain Ferta. Is ísin uair & aimsir do-rala cath aga thabairt eter Diarmait mac Cerbaill & riograidh an taoibhe thúaid d' Eirinn im Choluim Cille .i. cenel Conaill meic Neill & Eoghain meic Neill .i. cath Chúile Dreimhne. Ocus do mheabaidh an chath for Diarmait fadhéoigh.
O ro-siacht tra Brenainn gusin maigin-sin, cumhdaighter mainistir leis ann .i. Cluain Ferta; & as innte do thogh a eiseirghe, et dixit: ‘Hic requies mea in seculum seculi’. Ocus is annsa mainistir sin tainicc Mo Caemocc .i. Senan a ainm prius go Brenainn ona athair & ona mathair do denamh leighinn dó. Ocus fuair bas h-i fail Brenainn isin mainistir-sin. Ocus do-luidh cumha mór & toirrsi adhbal for Brénainn tre bás a dhalta; & do-chúaidh d' edarguidhe an Duilemhan fana aithbeouccadh dó; & fuair aisecc a anma fadhéoigh on Coimde na n-dula.
- 1] O gabhais mac h-úi Alta,
2] Brenainn, go lin a etla,
3] Nocha mesaitte go se
4] O sin alle Cluain Ferta.
Cidh tra acht iar saruccadh Ruadain Lothra do Diarmait mac Cerbhaill fa Aedh n-Guaíre, do mharbh giolla braitaighe Diarmata .i. Aed Baclamh, fan pailis n-deircc-iubhair do boi fóna tech do bhrisedh dó, do tabairt gae an righ tarsna astech leis. Ocus nír lor leis sin, gan an tech fein do brisedh. Ocus 'ar t-tuitim dó a c-cionaidh an migniomha-sin, & 'ar sáruccadh Ruadhain do Dhiarmait fon m-bragaitt, do cruinnighettar ard-náeimh Erenn dochum Diarmata .i. Colum Cille, & Cíaran Cluana, & Mo Laisi, & Da Beog, & Finden, & Ruadhan Lothra, & ard-naoimh Erenn. Ocus 'ar m-beith doibh fri re m-bliadna ag comhtrosccadh le Diarmait, gach miorbuile do-ghnitis uile air, do-gnídh Día a leithéitt dó-samh orra-san.
Ocus 'ar c-caithemh na bliadhna-sin doibh amhlaidh sin, do thairccset na naoimh fuasccladh do Diarmait as in m-brághait. Ro raidh Diarmait, a n-doigh nach f-fuighthi lena tabairt do, go n-gébadh cáecca ech súl-ghorm uatha. Ocus 'ar m-beith do Bhrénainn ag siubal in mara, do fhoillsigh aingeal Dé dó, naeimh Erenn do beith isin moir-eiccin sin acc Diarmait, fa ní nacharb éidir d' faghail, dá sírthi an doman uile, muna f-faghthái tre grasaibh De h-é. Ocus 'arna thuiccsin sin do Bhrenainn, táinic tara ais i n-Erinn, & tainic fo thír i n-Ess Dara, h-i c-crích Connacht; & tucc cáecca rón do rónaibh na fairrge leis, & do-rinne cáecca ech soinemhail dibh, & rucc leis go Temraigh íatt, go h-airm h-i r-rabhattar naoimh Erenn im Rúadan. Ocus do fhailtigettar na náeimh go h-iomarcach ria m-Brenainn 'ar t-toidhecht 'na c-ceann do.
Do innis doibh go t-tucc na h-eich-sin leis dia t-tabairt do Diarmait, amail ro raidhsiomar romhaind. {folio 259a} Ocus 'arna chluinsin sin dona
Ocus fa móide fercc Diarmata de sin; & adubairt nach gébadh gan éraic d' fagáil 'san ceilcc-sin do-rónadh cuicce, & a milledh a muintire. Ocus fa h-oidhce caithme bidh dona naemhaibh in oidhce-sin. Ocus do fhurail Brenainn ar na naemhaibh, celcc do denamh dochum righ Erenn .i. an trath do tiucfadh a c-cuid chuca, gach greimh da n-gerrfadaois 'ga chur docum a m-bél, a leiccen eter coilér a sccapail & an nocht-bhruinne, & a m-beith occ fás-chognamh a m-beol; & gach deoch do ticfadh chuca do dhortadh maran c-cédna ettorra & a sccapail, ionnus go saoilfettáis muinnter Diarmata go c-caithfedh na naeimh biadh, & go t-tucdáois ar Diarmait bíadh do chaithemh.
Ocus do-ronsat na naeimh amail adubairt Brénainn ríu, iondus gur caith Diarmait biadh, & co n-deachaid neimh an troisccthi for Diarmait. Ocus iar c-codladh don righ iar sin, do-connairc in rígan .i. Mumhain ingen Conrach meic Duach d' Eoganacht Chaisil .i. ben righ Erenn, aisslingthi iongnadh .i. andar lé bile buadha d' fás ós Temhraigh na Righ, & a ghéga & a bharr do lethadh tar Eirinn uile, & do-connairc iar sin enlaith Erenn do luighe ar in m-bile-sin. {folio 259b} Ocus dar lé féin da sháer décc do thecht do bhuain an bile-sin, & da thuaigh déc leo; & gach slis da m-bendais dhe, a dhul ar in m-bile fein doridhisi. Ocus dar lé do-chonnairc sí aén-tsáer occ teacht don fhairrgi aniar, & an céd bhuille tucc se don bile, gur bhen sé a chend de.
Ocus do-ling-si tar an iomdadh amach le h-uathbás na h-aislincce, gu ro fhiarfaigh an rí dhi, crét an t-olc do-chonnairc; & do innis an rioghan an aislincc dó. ‘Truagh sin’, ar in rí. ‘Meisi an bile-sin’, or sé, ‘& is íatt an enlaith ag luighe air .i. rioghradh-Erenn ata umhal damh-sa le ré fichet m-bliadan; & is íatt an dá sáer décc do-chonncadhais do thocht do gherradh an bhile .i. da ard-naemh décc na h-Erenn atád ina t-troscadh re bliadna oram-sa, & meisi ag trosccadh orra-san maran c-céttna; & nírb úaisle le Día a t-troscadh-san inás mo throsccadh-sa. Ocus isé an sáer deighenach do-connairc tú do bhen a chend d' áen béim don bhile .i. Brenainn mac Findlogha, tainic don fhairrgi aníar. Ocus tucc forsna naemhaibh celcc do chuma cugam-sa, ionnus gur chaithesa biadh, & na cleirigh 'na t-troscadh; & do marbh Brenainn meisi. Ocus tuccthar na naeimh cuccam, go n-dernainn sith ría’.
Teccait na náeimh i c-cend in rígh; & do-rinne sith ríu, & do
Araile la dino boi Brenainn cona muinntir i n-aroile ferann álainn oireghdha. At-bertattar a mhuinnter fris: ‘Ni fhuil’, ar síad, ‘isin domhan duine no thréiccfedh an ferann-so ar gradh Dé’. At-bert Brenainn: ‘Fil’, or sé .i. occlach fil h-i c-Corc mo druadh iar Carn. Ocus battar dino dí shéittigh dhersccaightecha lais. Ocus ba lain-shercach i n-danaibh, & dhechmadhaibh, & almsanaibh don Coimdidh é. At-bertattar a dhí sheitigh fris i n-aroile ló: ‘Cia fott’, ol siatt, ‘bemáoid accat amhlaidh so’? ‘Cein co tochra etraibh fein’, or eissiumh; ‘uair ionnarbthar Día tre essáentaidh, & tochuirther demoin’.
‘Iar n-aimsir móir íar sin t-achair eter na mnaibh. Luidh-siumh iar sin gan fis dona mnaibh día ailithre tar muir; & fuair luing n-erlaimh occ Ath Laighen. Téitt innte for fúdhomain in mara, co nus-fuair oilen noemh. Ocus gabhais ann fo chettoir; & ticc an long a h-aenar uadh go dú assa ruccadh. Ocus anais-siumh a aenar isin oilen-sin. Conidh é féin ro innis duinn na sccela-sin iar c-cein máir iar sin. Ocus ba h-eidighthe a chorp uile do clumhaibh gle-ghealaibh amhail choluim nó fháoilinn. Cidh tra acht’, ar Brénainn, ‘gibé fhuicfes a thir & a thalamh, amhail ro fhaccaibh an fer-so, bidh fechtnach foirbhthi, fíréon h-e, amhail in fer-so’.
Araile la baoi Brénainn acc imtecht i n-ditreibh na Gaillia. Tainicc gaeth dermair dofhulachta doibh. Is annsin at-bert aen dia muinntir fri Brénainn: ‘Do-fáethsat na croinn-si foirn, & ron-muirfet’. Is annsin at-bert Brenainn: ‘A bhraithre ionmaine’, ar sé, {folio 260b} ‘eisttidh frim-sa beccán. Araile aimser oidhche bamar for in muir. Codlais an popul uile acht meisi am aenar. Is annsin at-connarc-sa inis i medhón in mhara, & is amlaidh bói an inis, & secht (c-cosa) fúara fuithe; & nó theighdís na longa mora fo sheol fuithe eter a cosaibh. Ocus battar na h-uile gotha & fogar innte. Ocus dano battar tri longa cengailte fuithe ind oidhce-sin. Intí iaramh’, ol Brénainn, ‘co n-icc in oilén secht-chosach sin do congbail for lar in mara, & ina h-uile gáetha aga comhthuarccain da gach aird, co n-icc antí-sin ar-sáeradh-ne for gúasacht na c-crann so filet occ tomhaithemh forainn anúas; & isé antí-sin rí nimhe & talman’.
Araile la bátar días do mhuinntir Brenainn occ comradh, & Brenainn occ eistecht fríu; & isedh ro raidhsett: ‘In cumaing’, or síatt, ‘ainim an peacthaigh a thabairt a h-ifurn ó ernaighthe & almsain na c-carat m-béo bitti occa dara n-éisi’? Is annsin at-bert Brenainn fríu: ‘Eistidh rim-sa’, ar se. ‘Araile lá bámar inar c-codladh for in muir; óen-laech occuinn cen codladh. At-chonairc sidhe néll dubh, dorcha, aggarbh, adheittigh, adhuathmar, dia shaighidh a h-imel an mhara móir. Tainic chuccam-sa fo cettóir an t-athlaech’, ol Brénainn, ‘& asedh at-bert: ‘Rom-gabh eccla go mór’, or sé; & ro raidh frim: ‘Eirigh go luath co n-uicce in néll mór-sa diar n-ionnsaiccedh; & an c-cluine an guth adhuathmur ann’?’
‘Iar n-éirghe immorro damh-sa, at-connarc in néll n-adhéittigh co n-deilbh n-duine n-dubh n-dorcha ann, anmhail aibheal 'arna bhadhadh, no fhiach mara; {folio 261a} & is amlaidh bói an dealbh truagh sin occ síor-ghul & occ síor-cháoi fri métt a peine; & is ann at-bert frim-sa: ‘Nott aitchim’, ar sé, ‘ar Íosa Criost, ar Mhac Rígh nimhe & talman, gur guidhe in Coimde form frissna trí lá-so, uair ní fuil nech as mo pían inú fri mét mo pheacadh’; & ro sceind uainn lasin n-guth-sin. Iar sin tra ro éirghemar uile fo chéttóir, gur guidhsem an Coimdhe fair-siumh. Do-riacht iar t-tribh laithibh 'ar sin, & a chorp dubh-ghlas uile. Ocus ba lugha a thoirrsi, & isedh ro raidh doridhisi, in Coimdhe do ghuidhe leis fri ré tri la ele; & ro imtigh lasin n-guth-sin.’
‘h-i cind sechtmaine do-riacht iterum, & néll bán uime, & a chorp lán-taitnemach amhail gréin samhrata. Ocus is amhlaidh bói in néll bán sin, & secht c-ciuil ána examhla ina medhon; & ba bindighther il-ceola in domain uile íad. Is annsin do-gni altuccadh buidhe do Dhia, & at-bert: ‘Anosa’, ar se, ‘fil Slanicidh in cinedha dáenna agum gairm docum a richedh budéin’. Is annsin as-bert-sa’, ol Brenainn: ‘Cuich tú, nó caidhe th' ainm’? ‘Meisi Colman, manach’, ol se, ‘inas messa bái dona h-uilibh manchaibh’. Iar f-fáccbáil trá bhennachtan do-san ag na braithribh, luidh la sodhain dochum nimhe la timthirecht aingeal.
‘Is annsin’, ol Brenainn, ‘rom-guidhset mo mhanaigh meisi im ernaighthe do denamh doibh, uair at-conncattar a tarbha don manach út. Acht chena ni fríth uaim-si sin do denam, co n-am tainic Michél archaingel iar sin, & isedh ro raidh frium: ‘At-cuala Día th' edarghuidhe’, ol sé; ‘sir & taistil Da scrioptuire diadha, & dena ernaighthe coimhtionóiltech eistibh, go m-be {folio 261b} acc saeradh & acc dítten fer n-domain ar ifrionn cona íl-phíanuibh’.’
Do-roine tra Brenainn annsin an ernaighthe n-oirderc, & sé ina
Cidh tra acht iar t-taistel tire Gallía do Brenainn, & iar f-fertaibh & miorbhuilibh moraibh do denamh dó isna rannaibh thoir, do-riacht iar sin dochum n-Erenn; & téid iar sccís mara & mór-tíre go Clúain Ferta Brenainn, & do-rinne comnuidhe innte fri h-aimsir imcein ina dhiaigh sin.
Feachtus do Bhrenainn mac Findlogha h-i c-Clúain Ferta dia cáscc viio anno ria a eitsecht. Ceilebharthir isind ecclais; pritcaidhther, oifriter léo. O tainic iaramh in medhon-lái tiaghait na manaigh dochum proinntighe. Faccaibther Brenainn a aenar isind ecclais. Gabhait cach for ord in proinntighe. Mac-cleirech occa dino, & cruit becc ina láimh. Gaibhidh for a n-airpeitedh, go t-tardsat a m-bennachtain dó. ‘Ro badh amhra lim-sa anosa’, or na manaigh, ‘dia nom-léiccedh Brenainn for lár na h-eccailsi, cor ro sephnainn {folio 262a} tri h-adhbainn dó’. ‘Nochat leiccfe cuicce’, or in mac-clerech; ‘secht m-bliadna dono do Brénainn ríasin ni ro tibh e, & ni chúala ceol do ceolaibh an betha; acht da n-ubhall chiara & snaithe etorra no bíttis for a bhelaibh forsan liubhar. In tan immorro no chluinedh céol, do-bheiredh na h-ubla ina óaibh’. ‘Rachat-sa’, or in mac-clerech, ‘do sheinm cruite dó’.
Téitt dino as, & a cruit glesta ina laimh. ‘Oslaic’, ol in mac-clerech. ‘Cia so’? ol Brénainn. ‘Mac-clerech do sheinm cruite duit-si’, or eisiumh. ‘Seinn amuigh’, ol Brenainn. ‘Menbadh doiligh lat-sa, ropadh buidhe lem mo leccadh for lar na h-eccailsi deit-si’. ‘Maith’, ol se, ‘ossailc riamh’. Do-bheir in mac-clerech a crota eter a da chois for lar. Do-beir Brenainn a dha n-ubhall ciaru ina dá nó. ‘Ni maith lim-sa’, or in mac-cleirech, ‘th' airpheitedh amhlaidh, ma ni ghatta in ceir estibh’. ‘Do-géntar dano’, or sé. Do-bheir iaramh forsan liubar ina fiadhnaise. Seindidh iaram trí h-adhbainn dó. ‘Bennacht fort a mac-clerigh’, ol Brénainn, ‘la céol nimhe deit dara éisi’.
Do-bheir iar sin na h-ubla ina chlúasaibh, ar nír bó h-áil lais eisteacht fri ceol do cheolaibh in chenntair. ‘Cidh na coisti fri céol’? ar in mac-clerech. ‘In ar a olcus lat’? ‘Maith, a mac-chlerigh’, ol se, ‘ni h-aire .i. i n-bása isind ecclais so seacht m-bliadna gusaníu, iar n-oifrenn & iar prochept sunn, do-chottar na mac-cléirigh don proinntigh; fómraccbhad-sa sunn 'm áenor. Rom-gabh imtholta i l-leith mo Thiccerna iar n-dol do churp Criost. A m-bá h-i suidhiu rom-gabh crith & omhan, co n-aca én forsan seinistir, co n-deisidh forsind altóir. For-féimdhius sa sealladh fair lásna ruithniu grianda battar uimme. ‘Bennach duinn, a clerigh’, ol sé. ‘Rott-bennacha Dia’, ol Brenainn. {folio 262b} ‘Cia fil ann’? ol Brenainn. ‘Michel aingel’, ol sé, ‘dot accallaim’. ‘At-lochar do Día omh’, ol Brenainn, ‘cidh dia tudhchaidh’? ‘Dot sénadh-sa, & dot airpeittedh ód Ticcerna’. ‘Is fochen duit lim-sa’, ol Brenainn. Attaigh a ghulbain iar clíathan a eite. Ro bhadhusa oc coistecht fris on trath go 'raile, & ro cheiliubhair damh iar sin’.
Do-bheir Brenainn iar sin in astail darsan m-braghait: ‘In binn let-so, a mac-clerigh? Do-bhiur-sa mo chubhus do Dhia’, ol Brenainn, ‘nach binniu lem-sa ceol do cheolaibh in domain i n-d(iaigh) in cheoil-sin (inas) in astoil-si. Ocus beir-si bennachtain, & bidhit neimedach ar m' airfittedh.’ ‘Conidh í sin an dithrubhacht Brenainn i c-Cluain Ferta.’
I n-araile aimsir dino lottar fir Muman do toghail Connacht. Luidh Brenainn dia tairmescc, & do chuingidh cairde forra; acht chena ni tuccadh dó; & dhomhaidhsett an sluaigedh do denamh. Isedh immorro do-roine Dia, go m-battar ima c-cuairt i n-oen-lucc; & gach áon ticcedh ann doridisi, go m-battar amhlaidh sin fri re cian tre cumachtaibh in Coimdedh, & tre ernaighthe naemh Brenainn. Ocus ro sáerta Connachta amhlaidh sin. Iar n-dol immorro do Brenainn as sin, ecmhaing araile mac náemh balbh dó ó ro genair. Iar m-bennachadh immorro do Brénainn do, labhrais fo cettoir.
Luidh Brenainn iar sin do accallaimh a shethar .i. Bríghe, co dún Aedha meic Eachaid, dianidh ainm Enach n-Dúin indíu. Cidh tra acht iar t-taisteal maru & tire, iar t-taithbeouccadh marbh, iar n-íc clamh & dall & bodhar & bacach, & áesa gacha tedma archena, iar fothuccadh {folio 263a} cell & mainistreach & ecclas noimdha, iar n-orduccadh abb & maighistreach, iar m-bennachad ess & inbher, iar c-coiserccadh crích & túath, iar n-díbadh col & peacadh, iar mór-ghaibhtibh mara & tíri, iar n-ionnarbadh demon & dúalach, iar m-buaidh ailithre & crabaidh, iar c-comlánuccadh firt & mírbhuiledd nad caemhnacar do fhaisneis, ro chomhfhoiccsighestair laithe eitsechta intí naemh Brenainn.
Is annsin at-bert Brénainn frisna braithribh iar n-oifrend in domhnaigh, & iar c-caithemh chuirp Crist & a fhola: ‘Ata Dia’, ol se, ‘agum gairm-si dochum na flatha suthaine; & mo chorp do bhreith co Cluain Ferta, uair bíaidh torromha aingel innte, & is innte bias mh' eiserge-si. Dentar iaramh carpatt becc libh, & tóet áen uaibh lais do iodhnacal mo chuirp-si, dus nach faicet na tuatha in fén mor, & sochaide lais, daigh na dernsat essaentaidh iar sin immon c-corp. Teccemhaidh iaramh oen-ócc-laech leth-ruisc clí do-shainridh donti bherus mo chorp-sa lais .i. Cuirrine mac Séttna essidhe. Ocus issedh at-béra frisan m-brathair aga m-bia in corp: ‘Inné corp ind náoimh so occat’? ol sé do guth gruamdha; ‘occuinn féin bías a eiséirghe’, ol sé; ‘& leicc úait in corp’. Tabhradh dino’, ol Brenainn, ‘an brathair maiss n-óir as in talmain do Chuirrine ar imthecht dó uadha. At-béra in láech, ni leiccfedh aire. ‘Gebha feín righe, & do shiol it diaigh’, ol in brathair fris. ‘Leicc (damh) dola ass. Ocus acc so comartha duit aire .i ro bhása occa iomradh indíu, cionnus no ghebhtha ricche’. ‘Ac’, ol sé. ‘Not-fuigbe nemh & talamh’, ol in brathair. Léiccfidh-siumh’, ol Brenainn, ‘iar sin ar in treide-sin .i. ar ór, ar righe, & ar nemh. Ocus bennechaid an brathair {folio 263b} eissiumh iar sin, & imthigidh uile’.
In tan tra tairnic do-somh a radh sin uile, bennachais dona braithribh, & da shiair .i. do Bhrighe; & an tan ro-siacht for tairsech na h-eccailsi, isedh at-bert: ‘In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum; redemisti me, Domine, Deus ueritatis’’
Luke 23:46
’. Ro fháidh a spirat iar c-comhlanucchadh tri m-bliadan nochat; amhail as-bert in fáidh:Aen-bliadain ar ochtmogha ar chuicc cét ó incholluccadh Criost meic De bí go h-eitsecht m-Brenainn meic Findlogha; ut dixit:
- 1] Saoghal Bhrenainn gan bine,
2] Ba saoi, ba faidh, ba file;
3] Tri bliadhna nochat co cert
4] Ro chaith sé go ro-ghuasacht.
Isin seisedh la décc ceilebharthar a fheíl-siumh a mí Maii do-shunnradh.
- 1] O ghein mheic Muire, as derbh linn,
2] Go h-eitsecht bethad Brenainn,
3] Bliadain ar ochtmogha án
4] Ar chúicc cédaibh go comlán.
Ro cuiredh isin carpatt iarnabhárach corp Brenainn,
5.
Bator da apstol decc na h-Erenn h-i c-Cluain Iraird ica foghlaim oc Findian. Co n-derna Findian fleidh dona h-apstolaibh & do naemhaib Erenn archena. Amhail rob áiniu doibh ic comhól na fleidhe co nus-aicet in scoith n-dífhreccra n-dímhóir chuca dind comhartha tíre tairngire. Is ann dino ro fhás bruth & comhairle aca im dhol d' iarraidh tíre na scoithi. Nochar gabh nech do laimh sech a chele dibh dul ann; co n-dernadh crannchor etorra .i. iter cech n-dís dibh; co tarla iar sin don da Brenainn dol ann. Cuirit dino an dá Bhrénainn crannchor etorra fodhéin, cipé dibh dia roisedh dul d' iarraidh tíre tairngire. Rosoich dino do Brenainn Birrae dol ann.
Is annsin dino ro chuir náemha Erenn uile h-i socht, & i n-imsniomh, ara dhoilge leo a rochtain don t-senóir .i. do sinnser naemh Erenn & do súi na faitsine dol i craes mara & mór-fhairrgi. Conidh annsin at-bert Brenainn mac Findlogha: ‘Meisi an sósar, is mé raghus ar in fairrge’. Conidh dó ro chan in láidh si:
- 1] Bator ic foghlaim tréin treall,
2] Cansat co léir a leighenn,
3] Acc Finden co fichtibh ceall
4]In Br2 this is the second line of the verse.
Da apstol décc na h-Erenn.- 5] Co n-acaiset chuca in scoith
6] In comunn féta fir-maith,
7] Óta tír tairngire n-daith
8] Ó righ na righ, on rígh-flaith.- 9] Ro raidhset uile malle,
10] Ba dia c-comairlibh maithe,
11] Co rochtain dail diamhair de,
12] D' íarraidh tire na scoithe.
- 13] Scarthais Día dá cech dis daibh
14] Forla saethair na sen-náeimh,
15] Do reir crannchair amhra uill
16] Co tárla don dá Brénainn.- 17] Co ros-bennach Dia datha
18] Cona lestraibh lind-bracha,
19] Brenainn Birrae, buaidh flatha,
20] Is Brenainn mac Findlacha.- 21] Cor cuirsiot crandchor caem n-glan
22] I fiadhnaise na n-apstol;
23] Brenainn Birrae cusin m-bladh,
24] As dó do-rala in astor.- 25] Innsa re n-áes cumtha cóir
26] Co cornaibh finda fledh-óil,
27] A dal ar lúi mara moir,
28] A súi slán is a seanoir.- 29] ‘Daigh im só sa sunn cose’,
30] Ar Brenainn (oc) i n- airde,
31] ‘Badh as damh inní bias de’,
32] ‘Meisi raghus ar fairge’.
Is annsin dino do-ronadh digrais cauraidh la Brenainn .i. ar mhed & luchtmaire .i. coicciur ar cethrachat & tri sechtmogat, isé lín do- chóid isin curach.
Seolais iar sin Brenainn mac Findlogha for tonnghar in mhara mong-ruaidh, & for trethan na t-tonn t- taobh-úaine & for cichanaigh, in t-saile shith-guirm, & i m-béolu in aiccéin iongantaigh il-phiastaigh .i. airm i fuaratar ilar m-bleidhmíl muiridhi. Is annsin dino fogebhdís ailéna áille ingantacha, & ni thairistis inntibh-sin bheos.
Bator dino co cenn m-bliadhna ar in iomramh-sin. Is annsin ba comhfochraibh don cháiscc; batar a mhuinnter aca radha fri Brenainn dula for tír do chelebradh na cáscc. ‘Is tualaing Dia’, ol Brenainn, ‘talamh do thabairt duinn in cech ionad bús ail dó’. Iar tichtain na cáscc tra, is ann toccbais in míl mór a formna i n-airde o sin muir súas, cor bó talamh comard, cobhsaidh, coraighthi, coimlethan, coimhreidh,
Fechtus dino bator for in aiccen, co n-acatar na srotha dearmáire. {folio 71a} Do-sreng ait dino an tanfad dara n-aimhdhéoin co bord na saebh-coire. Is annsin ros-gabh imeccla mór íat fri méd na ainbhtine. Gabhais cách dibh acc fecchadh i n- aghaidh Brenainn, uair ro ba dermáir in gábudh i rabhator. Tóccbais iar sin Brenainn a guth co h-ard, conidh ann as-bert: ‘Is lór dhuit, a mhuir mor-sa’, ol sé, ‘meisi m' óenar do bhadhadh, & léicc uait in lucht-sa’. Is annsin dino fethnaighis in mhuir fo cédoir, & toirnit feicheda na saebh-choire o shin amach riamh, & nír irchoitig- set do neoch eile.
A m-batar ann la n-aile for an muir co taínic diabhul chuca i n- deilb sentu adhuathmaire inglaine ifernaidhe, co n-deisidh for seol in churaigh i fiadhnaisi Brenainn a aenur. Ní fhacaid dino nech dibh-siumh é acht Brenainn a áenar. Iarfaighis Brenainn do dhiabal, cidh 'ma tanic a h-ifern riana aimsir chóir .i. ria n-aimsir na h-eiseirghe móire. ‘Is aire immorro tanac’, or díabal, ‘d' iarraidh mo phianta i clúsalaibh doimhnibh in mhara duibh dhorcha-sa’. Iarfaighis Brenainn do-somh: ‘Cidh on, cáit ina fuil in loc ifernaidhe sin’? ‘Truagh sin’, ar diabhal, ‘ní chuma- ing nech a fhaicsin, & se béo iar sin’.
Is annsin foillsighis diabhal dorus ifirn do Brenainn; & feghais Brenainn iar sin in carcair n-gairbh n-guirm sin, lán do bhréntaidh, lán do lasair, lán do mhosair, lán do longpurtaibh na n-demhnu neimhnech; lán do ghol & do eighim & do erchóid; & gaire truagha & nuall-ghuba móra, golfadhach & basgaire na tuath peacthach, & bethu dubach brónach h-i cride péne, i carcraibh teinntighibh, i sruam- haib na
Gol ger, garcc, goethach, golfartach grechda, geranach, gothach, goirt, ger-gairmnech, gubhudach. Cruma croma, cruaidhe, calma, cend-mhóra. Piasta buidhe, bana, bel-mora. Leomhain lonna, lán-luatha, leid- mecha. Seabhaic roda, ruadha, ro-arda. Drecain dercca, dubha, dronn- móra, deinmnecha (no dein- mecha). Ticcri trena, tuath-bertaigh; scoirpi gorma gimacha; griba garba, goib-ghéra; cuile goirte, guilbnecha; creabhair chroma, cruadh-ghobacha. Farchadha trena, trom-iarnaidhe; sústa senta, sen-gharba; claidhbe gera; gai ruadha; demhna dubha; teinnte bréna; {folio 71b} srotha neime; eassa bréna.
Cait ic scribadh, coin ac ledradh, gadhair tafaind; demhna ag glaedhgail; locha brena, lathacha mora, cuithe dorcha, glenna doimhne, slebhte árda, creca cruaidhe. Sluaigh demhna, longport salach, pían cen anadh; saithe sanntach, tochur meinic, troid cen fhuirech; demhna acc píanadh, imatt riagha, betha bronach.
Airm i filet srotha secdha, serbha, senta, sir-bréna, lobhta, legtha, loisctecha, loma, luatha, lan-tei, lethna; cumga cruaidhe, cairrgecha, foda, fuara, fodomna, beca mora feichtecha, sir-the, sínte, suáiti, so-thoirsecha; moighi loma, loiscthecha. Tulcha corra,
Iar faicsin na pian-sin do Bhrenainn, co c-cualaidh in nuall-gubha n-dermair n-dofulachta n-ettualaing, & an chúi ciamair, attruagh, & in golgaire dichumhaing i fudomhain iochtair ifrind. Is annsin ro gabh imeccla an clerech fri h-adhuath na troighi-sin. Conidh annsin at-connairc Brenainn in carraicc n-dermair; is fuirre-sidhe ro búi a n-at-cualaidh; & ticcedh an muir ifernaidhe da cech aird darsin carraicc n-dermair .i. tonn teinedh dubh-ruaidhe anair thairsi, & tonn uar, eighreta, aníar cech re fecht.
Is annsin búi oen-duine truagh ina shesamh forsin carraic. Iar- faighis Brenainn de, cuich é. ‘Iudas Scarioth meisi’, ol se; ‘& as me do rec mo thiccerna do chinn airccit & ionnmais dímiccnigh, díomaoin in t-saoghail .i. Ísu Crist mac De bí. Ocus as dermair’, ol sé, ‘méd mo phian n-examail; & bett amhail at-chi-siu oníu co tí an brath’. Is annsin ro chúi Brenainn fri méd na tróighi i facaidh Iudas do beith. Conidh ann do-righne Iudas na runna becca-sa oc taithmet do Breanainn:
IUDAS SCARIOTH
Baoi fer amhra a n-Osraighibh .i. do Dhal m-Birn, Lughna a ainm. Luigh sidhe for cuaird don taoibh budhes d' Eirinn, & tug a dhiongmala do mhnáoi ann .i. a g-Corca Laighe go h-airithe, Liadhain ainm na mna-sin. Ad-connairc an ingen-sin aislingte. Andar le go t-tainic realta do nim, go n-dechaid ana béola, go ro shoillsigh fir Eirenn uile. Ad-racht arnamharach, & ro innis gach ní ad-connairc; gurab í breth rugadh furte .i. go m-beradh gein bhuadha, diamad lar iartar domain a b-fertaibh & a miorbuilibh.
Ba fíor son; ro geinedh an mac .i. Ciaran, & a g-Cleire rodnalt. Ocus ba follas rath Dé fair a miorbuilibh & a b-fertaibh iomdha, go raibhi triochad bliadhan isin ionad-sin, maille re duthracht leighinn & urnaighte, cía ro bhaoi gin bhaisdedh, gin bhennachadh, acht a bh-fuair o neamh dhiobh. Nior bo machtnadh on, air ni bháoi baisde na creidemh frisan ré-sin isin innsi-so; go ro triall Cíaran imteacht aisde go Roim Letha; ar ro taisbenadh do nim dó, gomadh ann no legfadh a salma, & do-ghebhadh gradha easbuidh, ar ba h-i cenn an chreidim h-i.
O rainic {MS page 223} do Roim, ro baisdedh h-e iar riachtain; & ro leigh an sgriobtuir & an chanoin coimdheta ag ab Romha, go m-bui triocha bliaghan ag an fhoghlaim-sin, go n-dubhradh fris toighecht dia tír, ar ba h-ann báoi a g-cínnedh dó oírisemh do dhenamh, & gomadh oirdraic fon uile dhoman a fiorta & a urnaighthe.
Luigh Cíaran aside go h-Edail, gonadh ann do-rala Patraic dó for a chonair, go ro failtighsit fria aroile. Ocus ad-bert Patraic fris, tiachtain dia thír, go ro chumdaighed cathair a medhon na h-innsi-sin, & go b-fhuighbedh úaran ann. ‘Ocus oiris emh aga, & teigemhad-sa friut iar t-triochad bliadhan’. ‘Nis am eolach-sa fair’, ar Ciaran, ‘air ní fhedar cisi h-úaran sech aroile díobh, aga n-oirisfinn’. ‘Bera mo chlog-sa’, ol sé, ‘& biodh amhlabhar no go riacht an t-úaran; & benfaidh iar rochtain, & budh é an bardan Ciarain a ainm go brach, & do dentur fiorta & miorbuile libh iomaleith, & biodh Saoighir ainm an ionaidh’.
Ceileabhrais cach día chéile diobh .i. Patraic & Cíaran, & do-roine Ciaran amhail adubhradh fris, no go rainic gusan úaran oirdraic fil an Eilibh {MS page 224} Muman, go ro ben a chlodh ann, amhail ro gealladh. Ocus ro thorainn a reigleis iar sin.
Do-roine Día fiorta iomdha sunn for Chiaran. O ro ghabh for claoidhe na reilge, & se a aonur, go b-faca an torc n-allta ana dochum, go ro ghabh for ledradh & tochladh, go ro ben an fiodh uile don tochailt-sin, & go ro claoi an talamh, gur bo réigh. Do-gní iar sin teghais, a n-oirisfiodh an g-cein no bhiadh frisan mor-obair n-ugad, & an t-ainmidhe egcennsa út og bein & ag tarrang an fhedhaigh dó, gur bó h-erlamh. Do-rad Día tuille manach docum Cíarain, co n-faca cuca an faolcú go m-broc, & go sionnach lais, go ro ansat maille fris ag denam friochnama & fritheolma fair.
Badur samluigh fri ré cían ag an b-friochnam-sin, no go t-tarla don t-sionnach a dhuchas fein do eirge for a mhenmuin, go ro goid a bhroga ó Chiaran, go n-dechaidh for teithed ana uaim-thigh. O ro airigh trá Cíaran an esbuidh umale, adubairt risna mancaibh oile .i. frisan g-coin allaigh, & fris an m-broc: ‘Ní maith an cerd manaigh’, {MS page 225} ol se, ‘oirgne na slada do dhenam, & eirg’, ol se, frisan m-broc, ‘& tug lat ar áis no ar éigin é, go ro cursaighter inn’.
Luigh iaramh an broc, go n-dorala an sionnach fris, go ro chuibhrigh ó chluais go laoi, go t-tug ar éigin lais é. Ad-bert Cíaran fris: ‘Dena ainti & aithrighe’, ol sé, ‘air ni cerd mhanaigh mibhésa, & oíris for céill, & diamadh miana no bheith fort, do-bera Día duit amhail shirfe’. Fóghní-sium, amhail as-bert Cíaran, & ro oiris isin maincine cedna, go no morad ainm Dé & Ciarain de sin.
Asa h-aithle sin tra ó 'd-clos clú & oirdhercas Chiarain, ro tiomairg a choibhnesa chuige do gach leth; & tainic a mathair, dá ionnsaighe, go n-ógaibh iomdha lé fría foghnam Dé & Cíarain. Ocus ro thogaibh reigleis riogha & tempoll toghaidhe do Día, & do-gniodh foircedail iomda ar briathraibh Dé dona criochaibh comfhoigsi, & dia atharda feisin .i. do Osraighibh, & ro chreidsiot il-iomad do dhaoinibh Día tré foircedal Ciarain.
Is annsin do-rala do Patraic teacht do shioladh creidme d' feraibh {MS page 226} Eirenn, & dia m-baisdedh, iarna fularamh ó Iosa fair a sleibh Siona, día t-tugadh an bachall Iosa dó, go no aontoigh, & go ro cengail gach ní cingeladh Patraic isin innsi-so. Oir ní bháoi do choiméd irsi & creidme a n-Eirinn roim Patraic, acht madh Ciaran, & Oilbe, & Déglan, & esbudh Iubair. Ro criochnaighedh la Patraic gach ní, amhail ro iomraidh fria h-Iosa, go ro ben fiora Eirenn a lamhaibh demhan, & a h-adradh iodhal.
Báoi trá dalta dil og Liadhain .i. mathair Ciarain, & ni bháoi for bith ben budh ferr cruth & bésa; & ingen rí do rioghaibh Muman h-í, & Bruinech a h-ainm; & ro chinn a h-oighe do Dhía, & luigh
Ba galar tróm la Ciaran anní-sin, & luigh for iarraidh na h-ingine go tech Dioma, go n-debhairt Dioma fris: ‘Nis-bera an ingen’, ol sé, ‘go n-abra do {MS page 227} thigerna frium’. ‘Is túalaing Día on’, ol Cíaran. Nior bó cian badur ann, go n-ébairt an guth uasa; ‘Leigh uait an ingen’, ol sé. Ro léig an ingen la Cíaran iar sin, & ba torrach h-i. Ro cuir Ciaran iaramh sighin na croiche coimdheta tairsi, go n-dechaidh ar neimfni e gan airiughadh fo cedoir.
Ag cionn aimsire iar sin tarla ar mhenmuin Dioma techt d' iarraidh na h-ingine do-righisi, air nior fhulaing beith 'na fegmais. O 'd-connairc an ingen an righ dá h-ionnsaighe, air bá derbh le is día breith lais d' áis no d' eigen tainic, ad-bath fo chedóir. O 'd-connairc Dioma ég na h-ingine, ro criothnaighsiod a bhaoill, & ro buaighredh a aignedh, & ad-bert fria Cíaran iar sin: ‘Ro marbhais mo cheile’, ol sé, ‘& diogholtar fort é; & sgriosfaighther as an áit attaoi tú, & ni bía fos fort’. ‘Ni cumachtach túsa uimesin’, ol Cíaran, ‘& Dia nime edrainn, & ni fhuil mo maith-si ná m' olc ar do cumas’.
Asa h-aithle sin tra fuair aon-mac an righ bás lasan aitheasg-sin; go t-tainic buime an mhic a b-fiadhnaisi Ciarain ag basgaire truaigh, & ad-bert {MS page 228} an ben: ‘Do-bheirim-si an mac úd, & me féin a mainchine duit’, ol sí, ‘dia g-cabhra an uair-so fair, oir is tú rod marbh’. Iar sin tra dus-fáinic soighnen tinntighe do nim for brugh an righ, go ro loisgedh idir duine & airneis, gur loisgedh an dara mac baoi lásan righ .i. Duncadh mac Dioma eiside.
O 'd-clos don righ anní-sin, luigh go Ciaran, & do-roine cros-fhighill de fein ana fiaghnaisi, maille re h-aithrighe mhóir, & re tóirsi thruim, & ro ghuidh é fa fortacht & fa mhaithfechas dó. Do-rad Ciaran do-sum anní-sin & ro dhuisigh a dhá mac iar m-bás & losgadh dó, gur bhó slán. O 'd-chonnairc Ciaran an ingen do eg, ro dhuisigh o bhás maran g-cedna. Ar bá derbh lais nach beradh an righ uadha tar sarughad ní budh mó. Ro morad ainm Dé & Ciarain tresna mor-miorbuilib-sin.
Fecht ann dus-fainic a choig go Cíaran & ad-bert fris: ‘Ní filid muca linn, & do riocfaidhe a les íad fria biathadh ar manach’. ‘Is tualaing Día umpa-sin’, ol Cíaran. Nior bhó cian dóibh go b-facadur an dá mhuic dég dá n-ionnsaighe. Ansad ocaibh {MS page 229} go ro shiolsad tréda iomdha díobh.
Feacht oile luigh an coig cedna go Ciaran, & ad-beir fris: ‘Regar a les cáorigh linn’, ol sé, ‘ar is eigen a g-cennach mona fagabhar.’ ‘Ní h-usa lá Día na muca’, ol Cíaran, & budh fior sin. Ad-cíad an tréd do chaorcaibh geala isin muigh. Is ar eigin ma ro fhedsad fritheolamh for a sioladh.
Fechtus dia n-dechaidh fer oirmhidnech báoi a g-comfhogas dó go Cíaran, Fionntan a ainm, & a mhac marbh lais dia thodhusgadh dó, Laoghaire a ainm side. Ro guidh Cíaran Día umma fhortacht. & do-róine cros-fhidhill & ernaighthe diochra go Día fair. Ad-racht an mac o bhás lá breithir Chíarain; go ro moradh ainm Dé & Cíarain de sin. Go t-tug-sumh a uile ionnmasa & saidhbhresa do Dhía & do Cíaran, & do-rad fós an baile forsa m-baoi fein gona fherann a m-bith-dilsi do Día & do Cíaran .i. Raith Fhera a ainm.
Is a n-aimsir-sin trá ro-siacht Patraic go Caisel a g-cenn rí Muman .i. Aongus mac Nad Fraoich, & tainic Ciaran 'na g-comdhail ann, & teid Aonghus & maithe Muman {MS page 230} fó baithis Patraic. Báoi fer do Iobh Duach Osraidhe isin comdhail-sin, Erc a ainm, go ro ghoid an teach forsa m-baoi Pátraic.
Ro cuibhrighedh an fer-so gusan righ; & luigh Ciaran dia cuinge forsan righ. Ni fuighbhithe uada gin maoine dia chionn. Do-rad Cíaran tomas óir tara cenn, óir ro bhaoi a bhaigh risan Osraidhech. Do-radadh do-sam an cimidh. Ro leigh an t-ór iaram, & teid for neifní. Ro fergaidhedh an rí de sin, & ad-bert: ‘Ciodh umma tucais t-ór aislingte damh-sa’, ol sé, ‘& is meabhal fo-dera duit a denamh’, & do-roine bagar mor fair. ‘Ni bí don bith uile acht madh aislingte, & dul for neifní’, ol Ciaran; & ro lonnaighedh frisan rígh iaramh, & ro triall esgoine & dioghail fair, go ro dalladh an righ; gur bheg nach dechaidh a m-bás.
Go n-dechaidh Mo Cuda do ghuidhe Chiarain fa toirmesg do cur ar an dioghail-sin, & go m-biadh an rí dia réir. Ro fhortachtaigh-sium an righ iaram, amhail biodh ó bhás do éireochaidh. Or ro silesdar cách, gonadh bás do {MS page 231} fuair. Ocus do-rad maoine díairme do Chiaran, & luigh feisin fana thoil do dhenamh; & do moradh ainm Dé & Cíarain trid an mhiorbhuil-sin.
A m-bai righ Muman .i. Aongus, for a chuaird righe sechnoin na Muman, badur aos cíuil & oirfidigh lais. Luighsit uaidhibh for cúaird a Musgraidhe Tíre. At-reithsid biodhbhaidh fríu fria h-edail forta, go ro marbhadh an t-áos cíuil, & ro cuiredh a b-fholach fó loch báoi a b-fhogas doibh. Baoi crann fon loch, go ro cengladh fon g-crann gona g-cruitibh léo, iarna nochtadh fein, oir nior bhó h-ail léo a fhios forta.
Foda lásan righ ro badur a áos ciuil. Ro chuir teachta for a n-iaraidh, go nar frith béo na marbh díobh. Luigh an righ go Cíaran día fhios cred tarla día áos ciuil, ar bá derbh lais, bá faidh a nim & a t-talamh. Ocus ro fhoillsigh Cíaran dó gach ní ro fhiarfaidh de; & luigh Ciaran roiman righ gusan loch n-ugad, & do-gni crois-fhighill & urnaighthe n-diocra go Día, go ro traigh an loch, gur bó follas do cách, amhail {MS page 232} batar a c-coimcengal don crann, amhail adubramair romainn.
Ad-bert Cíaran fríu eirge on loch; & ad-rachtsad iaramh, amhail biodh as a c-colladh, gona g-cruitibh léo, iarna m-beith mí fon loch. Gonadh Loch na g-Cruitirigh a ainm beos. Go ro moradh ainm Dé & Ciarain triasan b-fhiort-sin.
Fecht oile don righ for an g-cuaird cedna. Luigh taoisech dia muinnter go n-dorala for mucaibh Ciarain. Marbhsad muc dhiobh. Ro gáiredh mar namhaid forta, & ro marbhadh fer for a deich diobh uman taoisech. Luigh an righ & Mo Chuda go Ciaran, & ad-bertsad fris air go t-teiseadh léo for cenn na míledh ughad ro marbhadh, día m-breith go Ciaran feisin día n-adhnacal.
Tiaghaid día n-ionnsaighe, & ní bháoi léo lion an iomcair. As-bert Ciaran: ‘Eirgidh’, ol sé, ‘a g-coimideacht bur righ, a n-ainm Dé’. Ad-rachtsad fócheadoir o marbhaibh lá breithir Chiarain gusan muic iona bethaidh léo, & do-radsat a mainchine dó iaramh, cein robdar béo; & ro moradh ainm Dé & Ciarain don miorbuil-sin.
{MS page 233}Luigh Ciaran lá n-ann fo choill bá comfhogas dó, go b-facaidh muine ard go smeraibh fair. Do-rad dlaoi do bog-simin for an t-tor, go mairedh i n-gach aimsir, giodh be h-uair do iarfad íad. Is annsin do-rala rí Muman for cuaird go tech Conchraidh meic Duach, ri Osraidhe; & do-rad an rioghan serc dó .i. Eithne Uathach; ar ní baoi nech budh cruithidhe anas an Concraidh-sin; & ro cogair Eithne fris a menma uime.
Ní ro aontoigh Concraidh anní-sin, óir níorb ail dó gomadh ciontach frisan rioghain é. Gonadh edh do-roine Eithne, serg & galar bréige do ghabhail fuirte, o nach baoi cumus imteachta lé. Ro h-innisedh do Concraidh anní-sin & téid go h-Eithne dia fhios cred do foidhenadh di. As-bert sí, ní biadh maith di a n-aon ní, mona fhaghbhadh sméra, aris doibh do-rad a miann, & as íad budh leighes & budh luibhi íce dá h-eslainte.
Luigh Conchraidh go Cíaran, & ro innis amhail ad-bert Eithni fris. Luighsid a n-dis gusna smeraibh {MS page 234} adubhramair romainn, & rugsat go h-Eithne íad, & ro caith ni diobh; & ba boladh fiona & blas meala baoi forta. Ocus ba slán o gach serc & o gach galar baoi fuirte; & mion-caisg ann an tan-sin.
Luigh Eithne iaram go Cíaran, & do-roine altughadh buidhe do Dhía & do Cíaran ar son a saorta on anntoil-sin ron-gabh; & do-rad a coibhsena dó, & ro guidh é fana sáorad ar gach n-guais nó biadh fuirte. As-bert Ciaran: ‘Ni fhedaim-si do saoradh-sa ar bhás fil ad cionn; oir cuirfither cath idir Muimnechaibh & Laigin, & tuitfir si, & t' ingean, & righ Muman ann; & do-ghebhair flathas nime iaramh’. Ocus ro fioradh uile a n-dubhairt Ciaran; oir do-rochair Aongus mac Nad Fraoich a g-cath Ceall Osnadh la Laighin, amhail ro tharngair Cíaran.
Feacht oile báoi comdhail Muman & Laighen a n-dáil Patraic do thoigecht fria baisdedh & foirchedal breithre Dé dóibh ag comfogus do Ciaran. Ni báoi comas biadhta léo an aghaidh-sin iar sin b-proigept, go ro fhosd Cíaran fría sásadh doibh {MS page 235} a n-ainm Dé & Patraic.
As-bert Ciaran frisan g-coig fritheolamh dóibh. As-bert an coig nar bo h-éidir dóibh fritheolam d' faghbhail; ‘ar is fogas an aghaidh, & ni fhilid acht seacht n-dama liom; & ni fhil furtacht an cedmadh fer diobh ann’. ‘Berbhtar libh’, ol Ciaran, ‘na seacht n-dama, ar nior bo h-usa la h-Iosa na coig mhile do shasadh lasna choig aranaibh & leis an dá iasg, ina sinne lásna seacht n-damaibh ugad’. Bidh fior són; ro sásda laisium am búi ann, gur bhad lór lá gach fer a pruinn fodheisin. Ocus ro bennaigh an tobar iaramh, gur bó blas meala no fiona la gach n-aon no ibhedh, gur bho mesga na slogha iarná sásadh. Go ro moradh ainm Dé & Ciarain triasan b-fiort-sin.
Aroile aimsior do-rala rí Temhrach for sluaghadh isin Mumain; go ro thionoilsit fir Muman fris, go ra bhadur ucht fria h-ucht a n-Éilibh tuaisgirt. Ro ghuidh-sium Día ioma furtacht go ro éirigh fiodh {MS page 236} adhbhal etorta, & abann ard-tuile, Brosnach a h-ainm; & mairigh ann bhéos.
Go ro sgarsad na catha fría aroile. Tiaghaid fir Themhrach dia t-tighibh; & ro ansad Muimnigh isin ionad-sin d' aghaidh iom Oilill rí Caisil. Ro chuir Cíaran mart & muc chugtha, & ro bennaigh, gur bhó lór do shásadh dona sloghaibh; & gona fhuigheall la gach fer aramharach diobh. Go ro moradh ainm Dé & Cíarain de sin.
Báoi gnathughadh og Ciaran for a mhancaibh gusan fairci bai léo, no thigdis gach laithe nollac moire docum cumaoineach do laim Cíarain. Báoi buime laisim, Cuinche a h-ainm, & a Ros Benncuir no bhiodh a n-deisgert Laighen. Feadhbh craibhtech isidhe. No teighedh Ciaran día h-ionnsaighe, iar n-aifreann na geine dó
Ocus no teighedh do ernaighthe araon ré Coinci for carraic iomthuile baoi forsan muir a medhon tonn o Ros Benncair budhes; {MS page 237} gonadh carraic Chuinchi a h-ainm o sin bhéos. Ocus no thigedh go Saoighir isan laithe chedna; & ni fes cionnas do-ghniodh, acht mon budh fosgadh ainglechdha on Trionoid aga togluasacht.
Baoi tra ben oirbhidnech a b-fhogus do Ciaran, Eichill a h-ainm. Ro thuit an ben-so fria carraic, go ná raibhi cnam fria aroili dhí. Ro h-acainedh fria Cíaran anní-sin. Téid día h-ionnsaighe, & ad-bert fria: ‘Eirig’, (ol) sé, ‘a n-ainm na Trionnoide’. Ro éirig an ben fo cedóir ó bhás la breithir Chíarain, & tug altughadh buidhe do Dhía & do Chiaran; & tuc ferann dó .i. Leim Eichille.
Luigh aroile gaduide tar Bladhma síar; go ro ghad boin o Ciaran. Ad-racht céo & dorchada diairme fair; & sruth trén-tuile, go ro baithedh, & ro ionnto an buin go Cíaran doridhisi.
Badur tra maoir o righ Eirenn og tobhach a chána a n-gach áit. Tarla do fhior acu gur mharbh sé cara do Chíaran gin chionaidh, acht madh ainntreisi a thigerna. Crónan ainm an oglaigh. Rainic an sgel-sin go Ciaran; & luigh for iarraidh an oglaigh, go b-fuair a g-cionn secht {MS page 238} laithe iarna bhás. Go ro dhuisigh fo chedoir lá guidhe Dé fair. Ocus ad-bert Cíaran fria ri Éile ‘Iorghabh an bith-beanach ughad; & loisg iaram issin olc do-roine gin adhbur’. Ocus do-roine samhluigh.
Fergaighthear righ Eirenn iaramh .i. Oilill Molt, fria Ciaran fa bhás a oglaigh; go ro aithisigh o briathraibh é. Do-rad Día tachtadh for a iorlabhra-som inn, go m-búi seacht laithe gin labhra. Luigh an rí go Cíaran iaram, & do-roine cros-fhighill iona fiaghnaisi, & do-rad a oig-reir dó. Do-rad Cíaran sigin na croisi for a ghion, go ro labhair iaramh amhail báoi riam; & ro sgarsad iar sin fo sith & caoin-comrac .i. an rí & Ciaran.
Luigh Gearman easbudh o Patroic for ceilidhe go Ciaran. Tiaghaid immaleith isin sruth, do dhenam a n-ernaighthe, amhail bá bés la Ciaran. Ní ro fhuling German an tuisge ar a oighritacht. Ro moithigh Ciaran aní-sin fair; & ro chuir cros dia bhachaill for an sruth, gur bó te la German é iar sin.
As-bert Ciaran iaramh: ‘Tiocfa mac rí Caisil iaramh .i. Carrtach, amárach diar n-ionnsoighe, & mac dhalta tairisi damh-sa h-é.
Báoi aroile rí etrocairech a g-comghar do Cluain mic Nóis. Do-rad a uile ionnmasa do Ciaran Chluana dia thaisge. Ro sgaoil Ciaran ar bochtaibh Dé, & ar egalsaibh naom íaram. Do-cúas on righ día iarraidh, & nior frith lais. Cairigidh-siumh Ciaran de sin, & ro cuibhrigh; & ad-bert nach gébadh gan seasga bó fhionn ó-dhearg día chionn. ‘Is tualaing Día’, ol Ciaran, ‘anni-sin; & sgoiligh mo cuibhrighe go n-dechainn for a n-iarraidh’. Ro benadh a cuibhrech de; & luigh side go Ciaran Saighri.
Baoi Brenainn for a cionn annsin. Ro gabh lúth & forbfailtechus mor iad roim Ciaran Chluana. Ro fiarfuigh {MS page 240} Ciaran Saighre dia choig, cía proinn nó bhiadh lais dona h-ard-naomaibh ugad. ‘Ni fhuil’, ar an coig, ‘acht saill namá, & is alarda’. ‘Coraigur go luaith’, ol Ciaran, ‘& tabhartur isin pruinntigh’. Do-ronadh samhluigh. Bennaiges Ciaran go ro fherasdar mil, & fíon, & ola, & braisech doibh iaramh. Ocus ad-bert manach dhiobh, nách caithfedh ni dhiobh, air is don t-shaill ro fhasadar. Ro fregair Ciarán: ‘Fuicfe t' aibíd’, ol sé, ‘& iosair féoil chorghais, & do dhenair gach n-olc, & ní bia nemh lat fadhéoigh’.
Ro caithsit a b-proinn, & altaighid iaramh, & ad-bert Ciaran Cluana: ‘Biaidh iomad saidhbhresa & conaigh isin áit-so go brath’. ‘Biaidh rath egna & crábhaigh ar th' ionad-sa do gnath’, ar Ciaran Saighre. Ro innis Ciaran Cluana a thosga. ‘Tiagham ne for a n-iarraigh’, ol Ciaran Saighre, & ol Brenain.
Tiaghaid, & nior bo cian doibh ag siubhal, go ro tiodhnaic Día dhóibh. Ocus ro toirbir Ciaran Cluana don righ tar cenn a ionnmhais. Ocus iarná t-tabhairt don righ ro leaghsad uile, {MS page 241} & do-chodar for neifni. O 'd-connairc an rí anní-sin, sleachtais do Chiaran, & ro ghuidh Día fa mhaithemh na coire-sin dó; & ro maith a uile ionnmas do Chíaran, & ro badur siodhach iaram.
Báoi fer saidhbhir a g-Cluain mheic Nois, & ba h-eolach a móran d' olcaibh, Trichemh a ainm. Luigh side go Ciaran Saighre. Baoi teine casga la Ciaran gan diobhadh on caisg go aroile. Baidhis Trichemh an teine. ‘Olc tarla dhuit, a dhiabhail’, ol Ciaran, ‘diobhadh na teinedh; & ní bía teine linn go caisg iar g-cionn, mona tí do nim. Ocus do-ghebhair bás do lathair; & is faolchona iosas do chorp’, ol Ciaran; & do fioradh sin.
Do foillsighedh do Ciaran Chluana anní-sin, & tainig go Saighir. Failtighes Ciaran roime & o 'd-connairc gan tine lais fria h-ollmachadh bidh dona sruithibh-sin, ro thogaibh a lamha docum nime, & ro guidh an Cuimdhe go t-tísadh teine dó. Do-rocair caor teinegh 'na fiaghnaisi, & is lé ro bruitheadh a b-pruinn dóibh; & do-cuired ana b-fiadhnaisi a b-pruinn.
Ad-bert Ciaran Cluana: ‘Ni caitheam sa biadh’, ol se, ‘go t-tugthar mac muinntire dam’. ‘Do fhedamair asíad do tosga’, ol Ciaran Saighre, ‘& is toil dam-sa, masa toil lá Dia, an fer-sin do teacht cugad-sa a n-iomlaine’. Tainig iar sin la breithir {MS page 242} Ciarain, & ro chaith amaille fríu, & téid as-sidhe le Ciaran go Cluain, & ro treig an demhnaidhecht baoi lais iaramh.
Feacht ann luigh Ruadhan Lothra for cuaird go Ciaran. Tainic an demhan go ro baidh teine Chiarain. O 'd-connairc Ciaran sin, ro bennaig chloch n-adbhail mhóir, gur bhen a caisre teineadh aisde, go rug for lasadh iona laimh a b-fiadhnaisi Ruadhain día ghoradh fria.
Iar sin tra tug an fearrthighis soithech lemhnachta gusna cleircibh. Tig an demhan go ro dhoirt an bainne, & gur bris an soithech. Bertar an soitheach go Ciaran, & do-cuir sighin na croiche tairis, & ro budh slán iaram gona lán leamnachta ann.
O tainic gusna deighioncha do Chiaran, ro-fhidir fein aimser a bháis, & ro shir téora itche go Día riana bhás. Tig an t-aingel cuige, & ad-bert fris, go b-fhuighbhedh gach ní ro sir. ‘Gach nech’, ol sé, ‘adhlaicfithir am reigleis, gan doras iofrainn do iadhadh fair’; & gach nech do-bheradh onoir no airmhidin día fhéil, buaidh ratha & saidhbhresa fair isin saoghal a b-fhos; & flathas neime táll. Ocus buaidh g-catha for Osraighibh, & gan a n-dichur día n-diles do sior. Oir ro budh diobh dó-sum fein iar m-bunadh.
Do-rala tra for menmuin Fhinnein Chluana h-Iraird laithe deighencha Ciarain ag toigheacht; Luigh Finnen dia {MS page 243} fhios, ar ba h-oide dó é; oír is oga ro leigh a salma, & gach cinel foircedail báoi lais; & ro-siachtadur urmhor naom Eirenn da ionnsaighe ar ba h-oide foircedail dá n-urmhór é.
Badur triocha easbudh imaille fris, do neoch ro foglaim lais, & da t-tug gradha saghairt forgach n-aon acu. Ocus luigh Cíaran ria g-cach isin reigleis an úair a bháis; & ro ghabh cumaoin & sacarbaidh; & tangadur iomad aingel a g-comdail an anma sin Ciarain, & rugsad léo docum nime a spiorad iar m-buaidh aoine & aithrighe, & iar m-breith buadha ar demhan & ar doman, a b-failte muintire nime;
Tar eis an scriptuir diadha do legadh do Ciaran isin Roimh, & d' eis epscop do denamh dhe, tarla Patraicc dó isin Ettail, & issedh adubairt Patraicc: ‘Eirigh romham dochum n-Erenn, & cóirigh ionadh duit i medhón na h-innsi-sin; & is ann bhías th' onóir & th' eiseirghe féin’. Freccrais Ciaran sin, & asedh adubairt: ‘Ni h-aitnidh damh an t-ionadh-sin, & ni h-urasa a faghbáil’. Adubairt Patraicc: ‘An t-ionadh a m-benfa an clocc-sin accat, dena comnuidhe ann’. Tainic Ciarán iar sin i n-Erinn, & ní do thaisibh na naemh leis .i. taisi Poil & Pettair, & in clocc balbh co rainic se srath Saighre, & is annsin ro labhair in clocc .i. an bardan Ciarain do-roine German gabha do grasaibh Dé.
Anais Ciarán 'san ionad-sin, & suidhis fo crann ann; & fuair torc allaidh fo sgaile an croind. Teichis an torc-sin roimh Ciarán ar tús, & tainic go mín arís cuicce; & isé an torc-sin cet-manach Ciarain, & ise do ben slata & adbar na h-ecclaisi lena fhiaclaibh. Iar sin tangattar manaigh ele co Ciaran, edhon sionnach, & broc, & faolcú, & do battar co h-umhal dó.
Ocus tárla lá ann an manach re n-abar siondach gur goid leis seabaic in abbadh .i. náeim Ciarain, ina aittreibh; gur chuir anti naemh Ciarán an manach darbh ainm in broc d' iarraidh an t-siondaigh, & na seabhac; & fuair iat. Ocus iarna fagbail ro bhen a dá cluais & a erball don t-siondach maille le moran da fhionnfadh.
Is annsin tainic an siondach & in broc, & na seabaic slan leo a c-cionn an naoimh-fhir. {folio 144b} Adubairt Ciaran risan sionnach: ‘Créd fa n-dernais an t-olc-so’? ar sé, ‘uair mas feoil rob ail let d' ithe, do fhédfadh Día féoil do dhenamh do chroicnuibh na c-crand duit, & do budh milis ar n-uiscce léna ol’. Do-roine an siondach aitricche annsin .i. tredhan téora lá.
Ocus iar t-teacht do Patraicc i n-Erinn do mhétaigh an creidemh & an crabadh, & do iomdhaighettar na daoine naomhtha; & as dibh-sen Brenainn Birra; & as gar a ionad do Chíaran; & do bí aon-bó ag Brenainn, & do ghoid Coirpre Crom an m-boin-sin .i. fer fedhma rígh Laighen; & mar tainic Sliabh Sinore tainic duibh-nell dorcha ina
Dob ail le naemh Ciaran annsin an bo do chur uadha go Brenainn, & nirbh ail le Brenainn an m-boin. Ocus adubairt nach biadh bó aicce go brath. Is annsin do bi Ciaran ina aittreibh féin, & adubairt go raibe tinnes becc air, & go raibe mian bainne air. Ocus do fhuráil Brenainn soidhtech becc cumang umha do lionadh d' uiscci, & do bennaigh é, & do-roine bainne núa de. Ocus tuccadh co tech n-aidhedh co Ciarán é, & do bendaigh Ciarán an bainne, & do-roine uiscce de. Gabhais Brenainn iar sin an m-boin chuicce, & beiris Ciaran a buidhechus le Brenainn an m-boin do gabhail chuicce arís.
Adubairt Ciaran iaramh le Brenainn: ‘Bidh h-í an bó roindfes oighrecht ettrainn araon go brath .i. an fedh rachus an bó ar ingeilt annsa ló-so, bidh h-é an t-ionadh {folio 145a} ina b-fanfa sí bús coicrioch ettraind’. Ocus do-chuaid an bó ar ingheilt in lá-sin go h-Achad Bó, & ise sin as tórann eter Ciaran & Brenainn.
Do bí náemh Ciarán Cluana in la-sin i l-laimh ag righ Forfigi tre choire in rígh do tiodlaic Ciarán do bochtaibh Dé; & issedh adubairt an rí le Ciarán: ‘Madh áil duit do leiccen amach, iarr secht láigh slemhna dercca, & cinn gheala orra’. Tainic iar sin Ciaran Cluana go Saighir mura raibhe Ciaran Saighre, da fhiarfaighe dhe an b-fuighbedh sé indsamail an fhúaslaicthe do h-iarradh air .i. seacht láigh slemhnu dercca, & cinn gheala orra. Ocus fuair Ciaran Clúana annsin an da Brenáinn i t-tigh na n-aoidedh ar a chionn i Saighir .i. Brenainn Birra, & Brenainn mac Findlogha.
Ocus ba forbhailidh le Ciaran Saighre an buidhen sin d' faicsin; & adubairt lena coicc: ‘Créd ata accat do-bermais dona h-aidedhaib-so’? ‘Ata ann slinnen muice’, ar in coic, ‘gidh edh smuainim gurab aoine ann’. ‘Tabair dona h-aoidedhaibh gidh edh’, ar Ciarán; & tuccadh, & is amhlaidh frith ina iascc, & ina mil, & ina ola h-e tre breithir Ciarain; & do móradh ainm Dé & Ciaráin de sin.
Ocus do bi tuata annsin .i. mac in coicc, & ni derna sé a shuipér farúsan, mar do-connairc se slinnén na muice ag in coicc, & narb áil leis feoil isin aoine. Adubairt Ciarán Saighre ris: ‘Íosair feoil daimh, & si dercc, an aóine roimh chaiscc, & muirfidher ann 'san uair-sin tú let naimdibh, & ni fhuigbhe tú flaithes nimhe’. Ocus do coimhlíonadh sin amail adubairt Ciaran.
Ocus 'ar t-taircsin na h-aidhighechta sin leis na naemhaibh, do-chuaidh Sein-Ciarán Saighre {folio 145b} le Cíaran Cluana isin sligidh do comradh fris. Ocus asedh adubairt Ciaran Clúana lé Ciaran Saighre: ‘Biaidh saidbhres bidh, & sonus at ionad go brath’. Adubairt Ciaran Saighre
Ocus ina diaigh sin tangattar an da Cíaran co h-Achad Salcur ar bruach na h-abann, & fuarattar na seacht laigh le raibhe Ciaran Cluana i n-gioll annsin, & iad slemain dercc, & cinn gheala orra. Ocus mar do-chuaidh Cíaran Cluana sáer on rígh, ni frith greim arna secht laegaibh-sin. Ocus ro moradh ainm Dé & Cíarain de sin.
Fect ele tainic maccamh darbh ainm Crichid Cluana go Saighir, & 'ar m-beith sealat do laithibh annsin dó, do múch se lá airithe an tene ar furáilemh an diabhail .i. an tene coisreccta bói ag na mancaibh. Ocus adubairt Ciaran risna mancaibh: ‘An faiccenn sibh an teine choisrecctha do bi accuibh’, ar na muchad don maccamh diabhlaighi? & ni bhiadh teine 'san ionad-so go brath, nó go t-ti tene o Día ann. Ocus an maccamh do mhuch an teine do-chuaidh as an m-baile amach iarnamarach, & ro marbsat na meic tíre h-é. Ocus do moradh ainm Dé & Ciaráin de sin.
Ocus mar do-chúalaidh Mac an t-Sáeir bás an maccaimh-sin, tainic sé da iarraidh; & do gabhadh maille le h-onóir h-é; & ni raibhe teine i c-cathair Saighre ar a chind. Is annsin do eirigh Ciaran Saighre, & do ataigh Dia, & tainic teine do nimh ina ucht, & rucc leis h-í go tegh na n-aoidhedh. Ocus 'arna n-goradh dona h-aoidedhaibh, & 'ar c-cur {folio 146a} a suipeir ina fiadhnaisi, adubairt Ciaran Cluana nach caithfed biadh, no go tisadh an maccaomh; & do eirigh an maccamh mar as luaithe adubradh sin, & do-caith biadh. Ocus do moradh ainm De & Cíarain tridsin.
A c-cionn trill iar sin do much cleirech darbh ainm Bartanus do mhanchaib an tighe-sin teine na mainistrech, & tainic Ruadhan Lothra an la-sin go Saighir; & ni raibhe tene le n-dingéntais a n-goradh 'san tigh. Ocus do bennaigh Ciaran cloch, & ro las an cloch, & rucc Ciaran leis an tene ar a lamhaibh don tegh i r-raibhe Ruadhan Lothra; & nir goill ar a lamaibh; & ro moradh ainm Dé & Ciarain de sin.
Aimser ele ina diaigh sin do dhoirt an Bardanus cédna coire lan do bhainne; & do bennaigh Ciaran an coire gur bó lán as a h-aithle.
Liadhain .i. mathair Ciarain, & a c-comfoccus do Chiarán do bí maille lena h-oghaibh. Ocus do bí dalta deigh-dhelbhdha aice darbh ainm Bruitnech, inghen rígh Mumhan; & do-chualaidh Daimhene. i. rí do chinedh Fiachna tuarusccbail crotha na mna-sin; & tainic chuice, & rucc leis h-í, & do bi aicce mar ceile seal do laitibh.
Ocus 'na diaigh sin do-chuaidh Ciaran d' iarraidh na h-ingine ar an
Ocus mar do-connairc Ciarán a dalta chuicce, & a brú mór ó thoirrches, do-chuir sighin na croiche naoimh fuirre, & do laghdadh a brú, & nír tai(dh)bhred toirrches ina broinn; & tucc leis h-i 'chum an ionaidh cetna; & do moradh ainm Dé & Ciarain de sin.
Aroile la iaramh tainic an ri fri Cíaran maille le feircc, & adubairt: ‘Cred far marbh tú mo bhen’? ar se; ‘& ni bheir 'san ionad-so ní 'sa mo, acht scriosfatt as tú’. Adubairt Ciaran: ‘Ní tusa Día; & bett-sa im ionad féin’.
Ro imtig an ri go ferccach maille le dasacht mór go Dun Croibhtine .i. co a árus féin; & is amlaidh fuair h-e ar lasadh. Ocus do theich an rioghan, & do dhermait a mac gradhach istigh. Adubairt an riogán co tuirsech: ‘Cuirim mo mhac ar comairce Ciaráin Saighre’; & do-ronadh firt amhra annsin .i. losccadh an tighe, & an mac do bheith slan.
Tainic iaramh rex Dairine & epscop Aodh co Ciaran Saighre, & do-rinne an ri toil Ciarain, & tucc a da mac dó .i. Dúnchad ro saoradh on tene, & a mac ele, maille lena siol do Chiarán. Mar do imtigh an rí o Chiaran, ro aithbeoaigh se Bruitnech, & ro báoi slán; & ro moradh ainm Dé & Ciaráin tresna míorbhuilibh-sin.
Rí Muman .i. Aengus mac Nad Fraich, robhatar moirsheiser cruitiredh {folio 147a} aicce, tainicc ona t-ticcerna fein as in n-Gallia; & ro marbhadh i Musccraighe iatt, & ro foilgedh a c-cuirp gan fhios do neoch; & do ba toirrsech Aengus tre gan fios a chruitiredh aicce.
Ocus tainic go Ciaran Saighre d' faghail furtachta; & adubairt Ciaran fris: ‘Atád do chruitiridhe 'arna m-bathad i l-loch uiscce, & atád a c-cruite i n-airde i c-crand don thaoibh tuas os cind an locha’. ‘Áilim tú’, ar in rí fri Ciaran, ‘tarra lim dá n-iarraidh’; & ro éirigh Ciaran, & drong da muinntir (.i. n-uimir secht fichit), maille fris docum an locha; & anus ann teora laithe, & teora aidhce acc urnaighthi & ag trosccadh.
Ocus 'ar c-comlionadh na t-teora la-sin dó, traighis in loch, & frith na cuirp ar an traigh; & aithbeoaighis Ciaran iatt iarna m-beith mí fon loch. Ocus gabhait a c-cruitenna chuca, & seinnit iatt, & gabhait a n-dán, ionnus gur chodail an ri cona sluaghaibh léis an c-ceol-sin. Ocus atá an loch o sin alle gan uiscce, & as é as ainm dó, Loch na c-Cruitenn; & ro moradh ainm Dé & Ciarain de sin.
Fecht n-áen dia raibhe ócclach rígh Muman ag siubal i c-coiccrich Musccraighe, & fuair muic duine naomhta .i. Cáin a ainm, & do marbh an t-occlach an muic, & rucc leis go coill h-í, & do-chuir ar teine h-í. Ocus mar do bí ann aga bruith, tangatar ceitern chuicce, & do mharbhattar é, & fiche dá muinntir maráen ris ar brú na Brosnaige (.i. abhann); & tiagait féin don lathair, {folio 147b} & ni fhacattar an muic ro baoi ar an teine.
Ro foillsighedh sin do Chiarán, & do-chuaid mar a raibe a dalta .i. Carrthach, mac Aengusa, meic Nat Fraich, do toccbháil na c-corp, ar nach íostais na meic tíre íad, & da m-breith leis da ionadh féin; & mar do-connairc na cuirp iomdha, & gan culaidh a n-iomchair aicce, adubairt Ciaran: ‘I n-ainm Iosa Crist éirgidh ar bhar c-cosaibh fein, & tegaidh lem d' ionnsaighe mo reicclesa’; & do eirgettar go luath .i. in prefectus maille lena muinntir beo-slán, & do aithbeoaigh an muic, & tainic ar siubhal dochum a ticcerna féin.
Tangattar an bhuidhen úasal sin le Ciaran; & ise Foda mac Forax maille lena shiol do bí ann, & do aontaigettar iad fein maille lena síol do Chiarán, & tuccattar iad féin dó ó thús, & do h-adhlaicedh iad aicce.
A c-cionn trill iaramh do marbad cend sluaigh Aengusa meic Nat Fraoich, darbh ainm Mac Ceisi; & do-guidh Ciarán tara cend, & do h-aithbeoaicched h-e, & do imthigh slan; & ro moradh ainm Dé & Ciaráin de sin.
Duine úasal, darbh ainm Mac Eirce, dá shíol Ó n-Duach do marbh each carpait Patraicc, & do gabadh le h-Aengus, & do cengladh an fer-sin. Ocus tainic Ciaran dá fhuascladh, & tucc moran oir (&) argait ass; & mar ruc leis Mac Eirce, ni frith an t-ór nó an t-airget ass. Ferccaigis Aengus, & tainic go Ciaran, & adubairt: ‘Tabhair mo chuid oir & argaitt damh, oir as diomhain gach ni {folio 148a} da t-tuccais damh; óir ni fhuil acht sgáile ann’. Ocus adubairt briathra garba le Ciarán.
Ocus adubairt Ciaran: ‘Ni fuighir ar son do choda óir & argait acht mallacht’. Ocus ag radh na breithre-sin do Ciarán, do eirigh dorcadusa t-timcell an rígh, & fuair bás. Mar do-connairc Carrthach a athair do thuitim, do bi tuirsech, & do-guidh Ciaran 'ma thathbeoughadh. Ocus do-guidh Ciaran fair, & ro baoi slán, & do-rinne Aengus aitricche annsin, & tucc é féin cona shíol do Chiarán: & ro moradh ainm De & Cíaráin de sin.
Feacht n-aen do Chíaran ag siubal i n-aimsir foghmair, & do
Ocus ina diaigh sin i n-aimsir earraigh, iar c-caiscc, tainic Aengus mac Natt Froicch ar cuiredh go tech Concrach meic Duach h-i c-crich Osraighe, & do bái a bhen i f-farradh Aengusa .i. Eithne; & tucc sí gradh do Choncrach, & dob ail lé a beith 'na mnai aicce; oir rob arsaigh Aengus an tan-sin. Ocus do diult Concrach sin an fedh do beith Aengus ina bethaigh.
Ocus mar do-connairc Eithne an diultadh tucc Concrach fuirre, do thoccaibh cennairrce eter an dá rígh sin .i. Aengus & Concrach. Ocus ar deiredh na fleidhe-sin do-leicc-si galar chuice; & do fhíarfaighettar cách di créd do fhoirfedh í. Ocus adubairt sisi: ‘Ní h-urusa mo leiges d' faghail isin aimsir-so .i. sméra dubha do fhoirfhedh mé’. {folio 148b} Ocus do bi an rí & a mhuinnter go brónach de sin, do bhrígh nar thúalaing iad sin d' faghbail di.
Ocus do ghabh eccla Concrach go n-anfadh Eithne aicce d' éis Aengusa d' imtheacht, d' fagháil a toile uadha. Ocus tainic Concrach go luath mar a raibhe Cíaran, d' innisin anmiana-sin tuccadh don mnaoi .i. smera dubha 'sna h-íarccasccaibh; & do-chuir Ciaran Concrach co n-uicce an dris arar fhagaibh na smera i n-aimsir in fhoghmair roimhe sin; & frith na sméra mar do fhaccaibh Cíaran iatt, & do thionoil h-i soidhteach umhaidhe iad, & do-cuiredh édach geal ós a c-ceann, & do-chaith an ríogan íatt, & do bí slán; & do ithettar na riogha ele iatt, & do bi blas meala orra, & meiscci fíona.
Ocus do shiodaigh Ciaran eter na rioghaibh-sin .i. Aengus & Concrach, & do-leicc Eithne ar a gluinibh do Chiaran h-í, & rucc a bhuidhe fris mar do shlánuigh se h-í, & tuc Concrach e fein cona shíol do Ciaran, & móradh ainm Dé & Ciarain de sin.
Feact n-áen tainic Laeghaire mac Neill cona shlúagh i n-aghaid na Muimhnech, & do-cuaidh Oilill ri Caisil ina coinne; & dob áil le Cíaran sídh do denamh ettorra, & ni thuccattar na riogha diomsacha onoir do Ciaran. Ocus is annsin do-ghuidh Ciaran Día, & anní nach fuair ona riogaibh díomsacha, fuair ó Dhía h-é; óir an uair dob ail leis na cathaibh dol a c-cenn a cheile, an choill do bi le h-agaidh na Muimnech do luigh go lar, & an sruth do bi re h-ucht na n-Ulltach {folio 149a} do eirigh go h-ard, ionnus go t-tangattar Muimnigh tara n-ais gan cath, & go n-deachaid Laeghaire maran c-cédna. Ocus tucc Ciarán annsin a saith bídh d' feraibh Mumhan le h-én mart, & le slinnen mairt ele; & ro moradh ainm Dé & Ciaráin de sin.
Fecht da t-tangattar ceithern do Clannaibh Fiacrach d' iarraidh
Feacht n-áen tainic Patraicc go Saighir, & deich riogha do rioghaibh Muman maraén ris; & as doibh-sin tucc Ciaran fledh tri lá & tri n-oidche do sheacht m-buaibh do bí aicce. Ocus do bennuigh topur, & do-rinne fín de, ionnus go ra battur subhach saitheach forbfáilidh; & ro moradh ainm Dé & Cíarain de sin.
Fecht n-áen ann adubairt a cheallóir le Ciarán: ‘Ni fuilit muca aguinn, & as éiccen a c-cennach’. Ocus adubairt Ciarán: ‘Ní dhingnem’, ar se, ‘acht an rí do-beir bíadh & édach duinn, do-bera se muca duinn’. A mucha na maidne iarnamarach, fúaratar cráin & da bhanbh decc ar {folio 149b} lár an bhaile, ionnus go n-dernatar go lór do mhucaibh dib; & ro moradh ainm Dé & Ciaráin de sin.
Feacht ele adubairt a chelloir le Cíaran: ‘Ní fhuilit caoirigh aguinn’; & adubairt Ciaran: ‘Ante tucc muca dúinn, do-bhéra se cáoirigh duinn’. Iarnamharach ar madain fuair an cellóir trí naoi cáoirigh geala i n-dorus in bhaile; & ro moradh ainm Dé & Ciarain de sin.
Feacht ele do aithbeoaigh Ciarán Laegaire mac Fintain, & do mhair móran do bhliadnaibh ina bethaid i c-curp daenna, & ina dhiaigh sin tucc ferann i n-offrail do Dhía & do Ciarán.
Fecht ele no teighdis daimh Cíarain go muir siar go seipel Cochae .i. buime Ciaráin, do treabhadh dhi: & mar do thairsedh leo an treabhadh do-thiccdis arís go Saighir gan duine da t-treorucchad.
Fecht ele do-chuaid Ciaran oidhce nodlac tar éis seirbísi go sepel Cochae .i. go Druim Benncair, & tainic isin maidin arís tara ais go Saighir.
Carracc cloiche ata 'san muir thiar mar a m-biodh Cochae .i. buime Ciarain ag denam a h-urnaighe ina h-aenar eter tonnaibh mara; & do-theigedh Ciaran gan luing gan eathar mar a m-biodh Cochae ar in c-carraicc, & do thiccedh eisti arís.
Aon do laithibh tainic Ciarán go seipél Cochae, & moran {folio 150a} do
Fecht ele tainic Ciaran go Raith Tamnach, & ro shuidh annsin maille le móran do dáoinibh a c-comairle. Ocus do bí annsin rex Cobranus .i. nech aga raibhe suile millteacha; & do-connairc se mac meic Aengusa meic Nat Fraich 'ar t-techt chuca; & do fhech dona suilibh neimhnecha h-é, & ba marbh an mac accédoir.
Mar do-connairc Ciaran sin, fergaighis i n-acchaid in righ, & dallais accedoir an rí. Slechtais an rí do Chiaran, & tucc a radharc dó, & tucc h-e féin cona shíol dó. Ocus aithbheoaighis an maccamh fuair bás le neimh sula an righ reimhe sin; & ro moradh ainm De & Ciarain de sin.
Feacht ele do bi dalta mna ag mathair Ciarain .i. ag Liven, & do bi dalta fir ag Ciarán .i. Carrthach mac meic Aengusa meic Nad Fraich, & tucattar grad collaidhi da cheile; & do-rinnetar ionad coinne re 'roile do dhenamha t-toile féin; & mar do-conncattar aighthe a chéle, do las an choill ettorra, & do theichetar ó chele; & on lá-sin ní facaidh an bhen-sin áen-rét riamh, & do-cuiredh Carrthach ar ionnarbadh ar muir re shecht m-bliadan, & do légh an sccrioptuir diadha iar n-aitricche; {folio 150b} & ro moradh ainm Dé & Ciarain de sin.
Feacht ele do bi lín ar tiormugadh ar fraighidh an tighe ag Liven .i. ag mathair Ciarain, & do ghlac tene h-e, & do las an tegh de sin. Ocus do-chonnairc Cíaran sin, & sé a b-fad uadha, & do thogaibh a laimh, & do bhennaigh an tegh, & do mhuch an tene, & do fóiredh an tegh ona losccudh; & ro moradh ainm De & Ciarain de sin.
Fecht ele do gabadh maighden lena naimdibh, & do bhenattar a cend di; & mar do-chonnairc Ciarán sin, do-ghuidh tara cend, & do aithbeoaigh í, & ro moradh ainm De & Cíarain de sin.
Fecht ele do bí saccart Liven .i. Cerpanus ag siubhal na conaire, & fuair bás; & do ghuidh Cíaran ar a son; & do h-aithbéoaigedh é; & ro moradh ainm Dé & Cíarain de sin.
Fecht ele tainic mathair Brénainn Birrae Mannsena a h-ainm go Saighir, & rob ail lé dol ar ionnarbadh go h-Oilén Doimle. Ocus adubairt Ciaran: ‘Na h-éirigh’, ar sé, ‘óir ni h-annsin bhías th' eiséirghe, acht a Tamlachtain do-ghéba tú bás; & is ann eiréochus
Tuilledh dia míorbhuilibh .i. dias brathar do Chiaran a Muscraighe o Leitrechaibh .i. Odhranus & Midranus a n-anmanna, & dob áil leo dul i n-Osraighe ar ionnarbadh; & mar tangattar go Saighir dob áil le Medhranus anadh annsin a b-farradh Ciarain. Adubairt Odhranus ris gan anmhain, & adubairt le Cíaran gan a fostadh; & isedh adubairt Ciaran: ‘Beiredh Dia breth ettraind, an accam-sa anfas sé, nó an letsa raghas. Gabadh lochrand gan ola gan tene ina laimh, & da lasa in lochrand o anáil do chur fáoi, as accam-sa anfus’.
Ocus do-rinned mar sin; & do las an lochrand, & do an Miodranus co bás h-i farradh Ciaráin. Ocus adubairt Ciarán le h-Odhranus: ‘Cibe ar bith slighe a n-geba tú, tiocfair slán go Muscraighe fo deiredh, & an trath (do)-bértar Colum mac Criomtain iarna folach h-i c-cruithnecht dia adhlacad letsa & le Mo Chaimhe Tire da Ghlas, tiocfaisi, a Odhrain, dod chathraicch féin, & as innte bhías th' eisgéirghe’.
Ben uasal darb ainm Achaill do thuit as a carput, & fuair bás; & ro aithbeouigh Cíaran h-í a c-cionn an tres láe; & tucc sí an ferann, darab ainm Léim Achaill, do Dhía, & do Chiarán; & ro moradh & reliqua.
Aimser ele iaramh tainic Fergus Cind Faelad .i. taisech tecclaigh righ Muman, & do thacht se feirthighis Ciarain .i. Cronan a ainm, & ro aithbhéoaigh Ciaran an feirtighis h-i c-cind seacht lá, & asedh adubairt {folio 151b} Ciaran: ‘Mar do tachtad Cronan, tactfaidher Ferccus, & loisccfidher a chorp i r-Ráith Lochmuighi la h-Eilechaib’.
Ina diaigh sin tainic Ailill ri Muman d' iarraidh a ócclaigh ar Chíarán, & mar do-chuala Ciaran sin, do bhen a urlabra de co cend seacht la; & a c-cionn an sechtmaid láe tainic in ri mar a raibhe Cíaran, & do slecht dó. Ocus mar do-connairc Ciaran sin, tucc a urlabhra don righ; & do moradh ainm Dé & Cíarain de sin.
Feacht ele manach tuata do bí ag Ciaran, Gobranus a ainm, & dob eccail leis bás do rinn d' faghail: & do-guidh Ciaran gan an bás-sin d' fagháil dó. Ocus at-rubhairt Ciaran: ‘Do-geibim-si (no ni faghaim-si) ó Dhia gan an bás-sin d' fagáil duit, & do-gheibim inní as ferr, gan dul i n-ifrionn duit’. Ocus do-rinnedh samlaidh.
Do bi Cainneach & Brigitt ag comhradh a n-ionadh úaignech,
Laithe n-aen tainic a airgeach go Ciaran, & at-bert fris: ‘Do-cuaidh damh dár n-damhaibh uainn’ .i. mac bó do bí ag Brenainn, & dath dercc do bí ar an damh, & cos gheal aicce. Isedh adubairt Ciaran: ‘Erigh go Glenn Damháin, & do-ghebhair annsin h-é, & ellach ele nach iarrann tú maille ris’. Ocus do-chúaidh an {folio 152a} t-occlach don glenn; & fuair mar adubairt Ciaran an damh; & is amlaid fuair h-é, & secht fichit bó ina fharradh; & ro móradh ainm Dé & Ciaráin de sin.
Aroile oidche iar sin do-chuaid Ciaran i n-dabaigh fhúar-uiscce, & oilitrech immaille fris, darb ainm Germanus. Cuiris an fuacht go mor ar Ghermanus. Bennaighus Ciaran an t-uiscce, & doní te é.
Adubairt Ciaran le Germanus: ‘An faicenn tú Carrthach 'ar t-teacht chugainn dont slighidh anoct? & iair at fochair ní do-bermais dó’. Ocus do shin a lamha uadha, & isé ni fuair, iascc mór; & do theilcc uadha ar talamh é.
Ocus do-cuaidh Ciaran iar sin go cathair Martain, & tucc leis taisi Martan maille le forffailtechus.
Tri tiodhlaice tucc Dia do Chiaran .i. gibe do h-adhlaicfidhe ina mur, gan ifern d' iadhadh fair. An dara tiodlacadh: an duine chuinnebhus a lá go h-úasal, gan a beith daidhbhir go brath. An tres tiodlacadh .i. an fedh do anfadh a manach ina ionad fein, gan nert namat do beith air go brath.
Ina diaigh sin do iarr Ciaran ar Día topur; & do mhuin an t-aingeal-sin dó, & do shlánaiged se gach uile galar 'arna nighe ass.
Fa h-íad sobésa Ciarain re fedh a bethad .i. nir gabh se edach olla uime, acht croicne mac tire & bethadhach n-eccíallaighi; & do-sheachnadh se na biadha saoghalta, & na deocha i m-biodh meiscce; & as bec do codladh doníodh. Ocus do biodh bith-timpirecht na n-aingel maille ris. Ocus as dóairim a med d' escobaibh {folio 152b} & do saccartaibh do-chuir se fo gradaibh. Ceithre cet bliadan ro báoi se béo gan galar amuigh no attigh, gan easbaidh fiacal, gan cronuccadh anála, gan lagduccadh ara radharc, gan uiresbaidh ar a eistecht, gan doille ar a chroide, na ar a cedfadhaibh; acht ge doní námha an chinedha daenna na cedfadha do dhalladh, ni fuair se an tarach-sin ar Ciaran.
Ocus fos, gach droch-ní do-gnithi fair, as ní maith do-gniodh san ara shon; oir do-beiredh se maithemh arna droch-neithibh; & do-gniodh se saethar lena lamaib ar gradh Dé, d' faghail a riachtanais a les dona bochtaibh; & as mar sin do-caith se a shaogal abhus, ionnus go f-fagadh sé coróin na bethad suthaine thall. Cía an neoch do fhedfadh ar an sáogal-so innshamail bethad Ciarain do chongbáil a churp daenna i n-aointibh, & a t-troiscctibh, a f-fuacht & a f-fuireachrus, a n-gemnaigheacht & a t-tegh n-aidedh?
Ocus as mar sin rucc sé a bhetha as ona naoidhentacht go a écc .i. a n-guidhe gach aon lá, & ag légadh & ag senmoir, & ag breith breithe, eter beth a tocht & ag labhra. Ocus do bí sé caén-uarach, glic, cobhsaidh, trocairech, sobésach, umhal do Dhia & da chomarsain, & ag munadh a mhanach do réir breithre an apstail .i. Póil, & isiad briathra Poil .i. ‘denaidh mh' aithris-si’
, ar Pól, ‘Mar do-rinne meisi aithris ar Chriost, ar onóir d' faghail ó Dhía & ní ó dhaoinibh, & na h-iarraidh ní ar ghloir saoghalta, acht ar Dhía’.Ocus nír léicc se ní thairis d' aithentaibh Dé .i. biadh don ocarach, deoch don iotadach, & beith faoilidh {folio 153a} re h-aoidedaibh, & daoine galair d' fiosruccadh, & deirc dona bochtaibh, & edach dona nochtaibh. Ocus ise adbar fa n-dénadh se so .i. d' fagail a coda don bhethaid suthain, & d' eccla achmusain De h-i fiadnaisi na breithe. Ocus do aithin Ciaran da mhancaibh na h-aithenta-sin do chongmail .i. grad do beith aca fein da céile.
Ocus do-rinne Ciaran d' faistine go t-tiucfadh moirsheiser tara éis féin, do dhénadh & do chuinneochadh an riaghail-so, & 'na diaigh sin gach duine do thiocfadh nach coimhlíonfadh an riaghail-so, nach fuighdís a c-cuid do flaithes Dé.
Ocus mar tainic aimser ecca Ciaráin do gallraighed uile é, & do gairmedh a muinnter uile ina thimcell i n-en-ionadh; & issedh adubairt fríu: ‘Annsan aimsir-so atá mo Thigerna fein agom ghairm-si chuicce, & as líach lem-sa, mo tréd d' fagbáil; & aithnighim do Dhía & do Charrtach maille le bhennachtain sibh. Ocus attaim aga bhar t-teccascc imon ionad-so d' follamnuccadh maille le besaibh maite; & na biodh an mac mallachtan ettraibh go fada; uair gerrfaidher bhar laithe da raibh.’
‘Ocus tiucfa aimser ann ina m-beitt plagha imdha adhuathmara scriosfus na h-eccalsa, & beitt ina f-fásach; & impóidhfidher an fhírinne a m-breicc, & ní bhía a dhath féin ar an m-baistedh; & isé ní fa m-beid ag coinntinn .i. imon echtrannach, & ni fá ní fein. A braithre ionmaine, guididh lem-sa ar Día na rab am áenar rachus me chuicce, acht daoine eile do breith lem, & na rab slighe dorcha mo slighe dochum {folio 153b} an rígh, & go m-ba fáilidh romham é’.
Ocus do-chuaidh iaramh docum na h-altora le h-offrail, & do-chaith corp Crist, & adubhairt le tríar diongmala da mhuinntir a chorp do coimhett; & adubairt ríu: ‘Oscclaidh tri bann-lamha don talamh, & adhlaicidh meisi maille risna naemhaibh ele, & la Martain; & na biodh fios an ionaid seicreidigh sin ag duine’. Is annsin do sccar a anam rea corp dó a medhón-oidhce. Ocus ina diaigh sin ruccadh an t-anam-sin maille le soillsi móir, & le dealradh aingel h-i flaithes nimhe, & tricha espoc i n-aoinfecht fris.
Ocus do bhattur na manaigh a t-timcheall cuirp Ciaráin maille le h-iomannaibh & le canticibh & le moladh ele; & le h-uinnimintibh mar ata arromanta & a cosmaile; & maille le soillsi dermair secht laithe cona n-aidcibh doibh mar sin. Ocus do cengladh ina diaigh sin h-e le morán d' édaigibh geala lin, & do h-adlaicedh é maille lisna h-edoighibh-sin .i. dochum a éirge maille le soillsi na breithe; & ata ar nimh maille le Patraic & le Martain, & le moran do naemhaibh ele, (da n)-díligther cadhus & onoir per infinita in secula seculorum. Amen. FINIS.
6.
Ro boi tra a b-fioghair & a f-faistine go t-tíucfadh ard-náomh uasal airmittnech i l-Laighnibh .i. i n-Glionn Da Locha do-sunnradh, dia n-diochur & dia n-ionnarbadh ó geinntlidecht re senmoir breithre Dé, fri h-íc clamh, & dall, & bodhar, & bacach, & áesa gacha tedhma archena, & do (tho)dhusccadh marbh, & do thurnaamh na trén, & do thoccbáil na t-truagh, & fri h-ionnarbadh plagh & duinebath, do choscc meirlech & mighniomh, & il-piast n-anaithnidh, & fri foircetal áosa gacha claoine no beittis i n-acchaidh thoile Dé.
Ro thairngir tra Patraicc mac Calpuirn ard-apstal na h-Erenn antí Caoimhgin triocha bliadhan riana geinemain, & go n-dingnedh priomh-cathair do chumdach isin n-glionn remhráite fri bíathad dám & déoraidh, & aoidhedh & oilithrech; & go thiubhradh ní d' úir & do thaisibh na n-apstat & na fírén filet isin Roimh leis go Glend Da Lacha.
Ocus ata sccriobhtha isin m-bethaid-si gurab ionann do neoch d' ionnsaighidh na Romha d' faghail diolgadha ó Dhia ina peachtaibh, & taisi & leapta Chaoimhgin maille le h-aithrighe & le h-umhaloitt, & le h-inísle cridhe, amhail gnathaighter.
Ro thairngir Fiond mac Cumhaill maran cedna, gomadh é Caoimhgin no claoinfedh an ul-piast uathmar ro boi acc aidhmilledh caich i l-Loch lagha 'san n-glend cetna, & go n-diongnadh a díochur isin dara loch. Tiagait tra daoine & cethra & aós gacha tedhma dia n-íc & dia leighes fo uiscce Locha laga a n-onóir Dé & Caoimhgin.
An tan tra do fíoradh gach faistine dibh-sin, & tainic an tairngertach .i. Caoimhgin mac Caomhlogha, meic Caimet, meic Rimeda, meic Cuirb, {folio 274b} meic Fergusa laimh-deirg, meic Meissin Corb, meic Con Corb.
Ocus fa h-alacht a mathair .i. Caoimell ingen Ceind Fhindain, meic Cisi meic Luighdech: & fa h-i san Cáoimell-sin mathair Caomhain, Sanct-lethain, & Nad Chaoimi Tíre dá glas; & Caoimeille o Chill Caoimeille; Mionchloth deirbhsiur mathar do Caoimhgin, is uaithe ro genair Colaim mac Criomtain.
I n-ionbaid tuismedha Caoimhghin ní thangattar bresa brighi,
Ocus as-bertsat na h-aingil frisna mnáibh, an mac do breith leo día baisttedh gusan érlamh n-úasal n-oirdnidhe .i. Cronán, a f-Fortuathaibh Laighen; & ro baist sein íarttain é; & ro edhbair e budein do Chaoimhgin ina muinterus, ar gomadh moide no creidfedh cach dó. Ocus ro thairngir go c-creidfitis riogha & tigernaidhe dó, & go n-dingnedh ferta & míorbhuile móra.
Tuccadh an mac iar sin gusin raith h-i ruccadh é. Ocus do-rinne Día fiorta & miorbhuile móra i n-onóir Dé & Caoimhgin forsan raith-sin, óir ge mór an sioc & an snecta do beith ar gach taobh di, ní teitt innte do grés; & do-gheibhit cethra & indile ind aimsir fuachta & snechta fér innte do gnáth.
Tainic tra bo glé-gheal dochum na naoidhen dia shasadh, & ní fes cia búaile no inis as a t-tainicc, nó gusa t-teichedh. I n-aimsir áoine & troisccthe ní ibhedh an lenab ciche a mathar acht aoinfecht. Ro earb an t-aingel for Cáoimhgin dol i n-ord manach día foghlaim, {folio 275a} & do-coidh fo gradhaibh, gur bho saccart toccaidhe.
As-bert an t-aingel iaramh fris dol isin n-glend f-fásaigh ro tairngiredh dó .i. go fán na loch. Ba mor a mhenma iaramh im sccaradh fri gloir & aoibhnes an bhethadh frecnairc, & beith 'na áenar acc eisttecht fri h-imaccallamh an aingil aga thimtirecht. No luighedh isin oidhce for lecaibh loma for bord an locha, croicne fiadh-míol ba h-étach dó.
No ticcedh immorro tresan loch gan artrach gosein sgeillic do rádh aifrinn gach lái, no biodh gan omhan gan eccla os cend an locha.
Ro bói péist uathmar iongantach isin loch, & ro chuir-si ar con & dáoine for fhíanaibh Erenn go minic. Ro ghabh Caoimhgin a psalma, & ro guidh an Coimdhe, & ro iondarb uadha an péist isin dara loch, .i. Loch Lagha, in loch ina raibhe in phéist, is ann do-gníther anosa foírithin gach aingcisi etar dáoinibh & cethraibh; & fáccbaitt uile a n-gallra ann, & tiaghait a n-gallra & a n-eslainte isin loch ele dochum na péiste; co nach déin urcóid do chách. Ocus in tráth iompoidhes an peist an dara taobh dhi a n-airde, eirghidh an loch comhard fri bennaibh an t-sleiphe, & ní roicheann a nómaidhe antí at-chí h-í. Seacht m-bliadhna ro báoi Caoimhghin gan biadh acht nenntocc
Fecht n-áon dia raibhe Cáoimhgin ag gabail a trath ro thuit a psaltair uadh isin loch. Ro gabh sniomh & toirrsi mor-adbal é. Ocus do raidh an t-aingel fris: ‘nár bhad brónach’, ar sé. Tainic an dobhrán iaramh go Caoimhgin, & tucc an t-saltair leis as iochtar an locha gan báthad líne no litre.
As-bert an t-aingel fri Caoimhgin dul do proicept & do shenmóir {folio 275b} breithre Dé dona poiplibh, & gan a bheith aga cleith ní búdh sía. Ro baoi bruccaidh h-i crich Laighen dar bho comhainm Dioma mac Fergna; as dó-sidhe ro bói a n-dán Caoimhgin d' faghbháil. Ro urmais bó do buaibh an brucchaidh for an erlamh, & ro ligh a chosa, & rob adbal a lacht seach na buaibh ele.
O 't-cuala Diomma sin, fáidhis an buachail dia fhios, cionnus do-rala an bliocht dírimhe do beith ag an m-boin-sin. Fuair an buachail Caoimhgin i c-cuas uamha, & an bó acc lighe a chos. Ocus ro chuinnig Caoimhgin fair a dícleith. ‘Na tó’, ol in buachail, ‘oír as éiccen damh sccela fíre do thabairt do Dhioma’. Ocus benais Dioma sccela ar éiccin don m-buachail, úair do thaircc Caoimhgin nemh dó ar a dícleith.
Luidh iaramh Diomma & a chlann gusin c-cúas irraibhe Caoimhghin, & do-ronsat cróchar dó ar airmittin, & ar onóir. Ocus ro ba dluith an choill, & ro luigh for talmain, gur léicc ráon ro-fhairsing don crochar go t-teighedh trithe; ro eirigh arís tre fhiortaibh an aingil. Do-gheall Caoimhgin iffern & saoghal gerr da gach nech do loisccfedh úrach nó crionach na cailledh-sin go brath.
Aon-mac do Dhioma ro bói acc dénamh sealcca; & nach táinic d' iomchar an érlaimh; ro marbhsat a choin féin h-é, & adúadar fadhéoigh. Ro thaithbheoaigh Caoimhgin an mac-sin; & adubert fria athair & fri a braithribh bith-mhuinnterus do dhénamh la Caoimhghein, & a n-iodhbairt dó, eter dháoinibh & cethraibh. Ocus ba deoraidh íatt a crich Midhe.
Ro bhennach Caoimhgin íat a h-aithle a f-feircce ima tabairt as an c-cúas ar eíccin, amail ro bói i t-tairngire doibh. Do-róine Caoimhghein oircinneach ina chill {folio 276a} do gnath do cloinn & do sliocht Díoma, gér bó déoraidh iatt as in Midhe. Is annsin ro áitigh Caoimhgin priomh-cathair isin n-glend.
Do-cóidh Caoimhgin isin chorgus i c-cró cáolaidh for leic luim ina shesamh caigtighis ar mís, & é a c-crois-fighill ar Dhia. Ro ling lon i n-glaic in érlaimh, & do-rinne nead, gur léicc na h-éoin amach.
‘Tarr as in cró’, ol in t-aingel. ‘Ni ragh’, ol sé, ‘no go f-faghar ó Dhía saoradh mo chomharbhadh & mo manach, & lochta mo chíosa, & lesaighes mh' ecclas immedhón & anechtair’. Do-ratt an t-aingel secht lán an ghlenda dó i l-ló brátha; & goithne dercc-óir i l-laimh Caoimgin. As mire & as míchíall da gach duine at-cluin míorbuile Caoimhgin, gan beith fo cíos dó, uair do-rad Día nemh do gach aon do h-adláicfidhe i n-úir Caoimhgin; & tucc Dia naenbar gacha sathairn dó día m-breith o péin ifirn, madh iar n-alailiu ad-fiadar. Gach aon immorro do-gheibh bás áoine, & a adhlacadh dia sathairn fo úir Caoimhgin, do-geibh díolghadh dia anmain.
Is iomdha rí & ticcerna do riograidh Erenn, & do riograidh Bretan, do thogh a adhlacadh i n-Glend Da Lacha ar an adbar-sin ar grádh Dé & Caoimhgin. Atad taisi na n-apstal laimh le cró Caoimhgin do dhol leis ar ionchaibh an Choimdhedh go breithemnus m-bratha.
Ní fuair aon-naomh i n-Erinn iomarcraidh Cáoimhgin ó Día, acht Pattraicc namá, úair do-rad Caoimhgin úir na Romha leis amail do ráidhes. Isé immorro Glen Da Lacha in cethramadh Roimh adhlaicthe as ferr i n-Erinn.
{folio 276b} Lá dá f-faca Caomgin ócclach 'na rith chuicce, & fá cléirech eiséin. Ro athain for a ghuth & for a dheilbh go n-dérna droch-gníomh & fionghal. Rucc Caoimhgin lais tara ais é, & fúair an t-occlach marb amhail aduburt reimhe. Ocus ro athbeoaigh é, go n-derna manach dhe.
Na neithe immorro da t-tabhratais lucht aingcisi & easláinte miana & áilghesa, do-beiredh Caoimhgin doibh .i. sméra 'sna fuighlechaibh, & ubhla for crannaibh sailech, & buinnein t-samhaidh d' fagail do gnath for cairrgibh 'san n-gemhraidh.
Do-cóttar lucht seallcca fon n-glend & do-leiccsat a c-coin do cullach allta, & ro lingestair for comairce Caoimhgin, & ro lensat cosa na c-con don talamh, co nar fetsat a m-biodbha bunaidh do lenmain for comairce an érlaimh.
Ro boi trá Colmán mac Coirpre, meic Corpmaic, meic Aillella, meic Dunlaing, meic Énda Niadh, i r-righe Úa Muiredhaigh, ó m-beirdís siabhra a cland uadha tre draidheacht. Ruccadh mac dó iaramh. Ro chuir-siumh an mac da bhaisttedh go Caoimhgin; & cuiris
Ro bói easbaidh bainne i n-Glend Da Locha an tan-sin. At-connairc Caoimhghin eilit & a laogh, & ro erb fuirre leth a lachta & a bainne do thabairt día dhalta .i. Faolan mac Colmáin, o f-fuilit Clann Tuathail, .i. h-Í Faoláin. Tainic immorro faolcú gusan eilitt, & marbais a laogh. Do-rinne Caomgin míorbuile móra an tan-sin. Ro erb ar an faolchoin allta beith i n-ionad a laoigh ag an aigh n-allaidh. Isin cloich thuill atá uas Droicet na h-eillte, no faccbadh an agh díol an leinib dia loim {folio 277a} & día lacht gach lái, gurab amhlaidh sin ro h-oiledh Faolan d' fertaibh Dé & Caoimgin.
At-bert a oide fri Caoimhgin: ‘ni bhíam i n-aoin-ionad, óir atá a t-tairngire duit, fiorta móra do dhenamh’. Iar sin immorro táinic for a shéd.
Laithe n-aon dia n-deachaidh Caoimhgin do coimhétt cáorach ria óccbhataigh, tangattar buidhen do dhaoinibh bochta ocaracha cuicce, do chuingidh bídh fair i n-onóir Dé. Ro marbh ocht muilt doibh ar sgáth a einigh & a náire; & nír lughaitte comairemh an tréda.
Ro bói Caoimhgin i c-Cill Iffín ar fedh an corgais. Do-bheiredh an dobhrán brádán gach laoi leis docum an coimhthionoil dia sásadh. Ro smúain Ceallach go n-dingentai sging úasal onórach do chroicend an dobhráin. Ro thuicc an dobhrán an smuainedh gér bho bethadach brúidemhail. Ocus ni derna an timtirecht cetna o shin dona manchaibh. O 't-conairc Ceallach sin, ro innis an smuainedh do Caoimhgin. Ro fháid Caoimhghin eisidein go Cill Cheallaigh.
Ro shaor Dia náire Caoimghin an tan-sin. An síol do-chuiredh i c-Cill Iffín ar maidin, no biadh abbaigh ria f-fescor. Conidh amhlaidh sin ro shasadh a mhanchu.
Tangattar aos cíuil go Caoimhgin do chuinge bídh fair, & ni raibhe ag an érlamh biadh an tan-sin. Ocus at-bert fríu anadh fris. Ni ro ansat. Ocus ro gabhsat acc imdherccadh an cléirigh. Do-rónadh iaramh clocha dona crannaibh ciuil i n-éraic imdhercctha an naoimh; & mairid a f-fioghracha fós isin tochar allathoir don baile.
Do badar dias ban ag siubhal i t-termann Caoimhgin. Do-rala meirlecha doibh, & ro marbhsat na mna a b-fionghail, {folio 277b} & ro bensat na cind dibh. Do-rala Caoimhgin doibh, & ro tathbeoaigh íatt iaramh, & do-roine caillecha dubha dibh ina cill féin.
Do thairrngir Caoimhgin go n-dingentai fell & fiongal ina cill;
Dlighidh comharba Caoimhgin a scol & lucht a mionn d' iomchar & do coimhett, & a cioscáin fa a c-cumhang da gach neoch do Laighneachaibh, eter úasal & íseal. Is amlaidh so ro fhaccaibh Caoimhgin coimhétt a áonaigh & a mhuinntire, iter úasal & íseal, eter caraitt & namhaitt; slána, & dísle, & comairce doibh uile, ag techt, & acc imtecht, gan dáil, gan ceist, gan caingin, gan breithemhnus, gan accra fiach do neoch for a ceile et cetera.
7.
Do sir
Do
This section is not numbered in the MS, but the repetition of the first word ‘aiccmeil’ after line 24 shows that it forms a separate poem.
Aigméil
Láidir
fada
Do bi
Fír
A Díoma
Do
Tucc
As í
Gidh iomdh
Gibe
Do
Do
37.— [forte Aiffin]
Ifin gan groddál
4] Tucc bradan car an chargais.
Do-róin.
Do
Cind
At-chi
There are no numbers in the MS to this and the following poems.
Ba
A manaigh.
FINIS
1.— Earlamh uasal, oireaghdha, cobhsuidh, craibhtheach, cáomh-duthrachtach, iodhan, aointech, urnaigtheach, briocht-ghlan, bennuighthe, dar ainm Caoimhghin. Tainig do riogh-fhuil uasuil orderc Dhal Meisen Chorb, mic Con Corb, mic Mogha Chorb, mic Conchubhair Abhrad-ruaid, mic Finn Filedh, mic Rosa Ruaidh, mic Fearghasa Fairrge, mic Nuadh Neacht, mic Setna Sioth-bhaic, mic Luighdhech Leith-fhinn, mheic Breasuil Bhric & et cetera.
Agus as é an Caoimhgin sin do beanuigh a n-Glion Da Loch a Laighnibh, a samh-mhuigh Caoimhghin; agus do bhi do naomhthacht Caoimhgin nair mhothaigh a mhathair re linn a bhreithe doigh na diachair, na tinneas uaidh; & iarna bhreith cuirther mná leis d' fios Cronain naomhtha dia bhaisdedh; & 'ar m-beith dona mnaibh ag triall léis in leanbh go Cronan, taisbeanas aingeal é féin dóibh, & dubairt ríu a thabairt fa-dera ar Cronan Caoimhghin do thabairt d' ainm air; & már rainig do lathair Chronain, do ghabh an leanbh 'na lamhuibh, & baistter leis é, & tug Caoimhghin d' ainm fair {MS page 147} ar fhuralaeamh an aingil; & nochtas dona mnaibh, gurab é sin fa h-ainm dileas dho do thoil & d' ordughadh Dé, amhuil adeir Solamh an manach fa disgiobal do Chaoimhghin, lér sgriobadh an beatha-sa:
Agus adeir an ughdar cetna gur thaisbeanadair dha aingeal deag thainig do nemh íad féin go t-tapur loinnreach a lamh gacha h-aingilR.
- 1] As é an t-ainm do dhealbh Día ar nimh,
2] Bhias aig leanmain don naoidhin;
3] Smuainidh, a mhna freasduil ghloin,
4] Gurab é ainm baisde, Caoimghin.
R.
- 1] Dha aingeal deag, mar badh cóir,
2] Do-chuir Día anuas 'na onoir;
3] As tapar go lasair a gloin
4] Do bhi a laimh gach aon aingil.
A n-diaigh an bhaisdthe immurro beirid na mna Caoimhghin léo gusan raith a rugadh é, & as Raith an Tobair ghil gairmhther don raith-sin, & do leasoigh annsin é secht m-bliadhna. Gidh edh as ionchuirthe a n-ionguntas 'ar m-beith ar chiochaibh a mhathair dhó, nach ibheadh gach aoine & gach la troisgthe é iad, acht aoin-feacht amhain, & sin um trath nona. As iongnadh fós an raith úd ina rugadh é nach comhnuighenn sneachta uirre gan leagadh go h-obann.
Iar c-caithemh iomorro seacht m-bliaghan dó, do-cuiredh da fhoghluim & da bheas-munadh a b-fochair coimhthionoil manach é, gur chaith athaidh fhada dhá aimsir eattorra; go t-tainig a n-aois a bheith 'na shagairt, & iar n-glacadh gradh n-eaglaisda dhó, do smuain {MS page 148} ina meanmuin an saoghal & caidreabh na n-daoine do treigeadh; & beatha uaignech díthreabhach do thabairt ar an aigein fhasaigh, no a n-alltur roi-dhiamhair ionnas nach biadh roinn risin saoghal ar chor ar bhioth aige.
Ré t-triall do, tainig aingeal
dá comhfortacht ler
treorugadh é gusna cargibh ata don
leith thiar don da loch ata a
n-Glionn Da Loch, & gan do bhiadh aige acht
cnuasach na coille & luibhena talman &
fioruisge mar dhig; agus ní bhiodh do leabuidh aige acht
cloch-chearchuill fana chend, & leac faoi,
& leac do gach leith dhe, & ní bhiodh boith
os a chionn; & fos as croicne beathadhach n-alta fa
h-eadach dhó; & do-theigheadh go minic don sgeilg agus
don uaimh dá n-goirther leaba
Caoimhghin; & é aig guidhe go sior-guidhe Dé go diograiseach.
Agas do thilledh assin tarais fan c-coil da n-goirther Caol Faidhe ata don leith thuaidh don loch; & do bhiodh sealad fada 'san loch go crios, ag rádh a thrathe, seal 'san ló, & seal 'san oidhche, & do chaith
R.
- 1] A seacht fa diamruibh dluithe
2] Do bliaghnuibh go m-blaithe
3] Do re taobh a thuaithe
4] Gan bhiadh a c-Cáol Faithe.
Agas 'ar m-beith seal fada 'san riocht-sin dó, tarla go n-deachaidh deiredh oidhche sneachta amhuil ro cleachtadh 'san loch, & lé cantuin a psalm dhó, tuitios a {MS page 149} psaltair 'san loch, go n-deachaidh seal ré fana, & tainig an t-aingiol d' a chomhfortacht. Leissin tainig an dobran, & tug a leabhar 'na beol chuige; & dubairt an t-aingiol ris, theachd a c-caidreabh na n-daoine, & gan bheith aga ceilt fein ortha ni as sia. Agus tillis sin an ditreibh anfhasaigh, mar a c-cleachtad bheith roimhe sin, & do bhiodh aga diothladh & aga disliughadh féin a sgailpibh cairrag & a g-cuasuibh athaidh fhada mar sin.
Tarla fan am soin brughaidh boi-cheadach a Laingnibh láimh risin n-glend ina raibhe Caoimhghin as an Midhe ar cuairt bhuailltechuis, & as é fá h-ainm don brughaidh-sin, Dioma mac Fergna, & mar do thairngir Padruig cían ré m-breith Caoimhgin go t-tiocfadh a shamhuil do náoimh ann lé m-beannochthaoi a n-Glionn Da Loch; & do dheonuigh Dia, gur é an Dioma cetna fuair é, 'ar m-beith dó féin aga cheilt ar dhaoinibh, amhuil adubhramar roimhe.
Agas ase modh ar airfrioth é .i. airghe do bhuaibh Dhioma do bheth ag inghilt ar an c-coill ina raibhe Caoimhghin aga cheilt féin; & fuair bo dona buaibh doigh ar an c-cuas ina raibhe an naomh, & é ghá chomhfortacht ag an n-aingeal, agas gabhas an bho ag lidhe a chós feadh an láoi, & um thrath nona, 'ar t-techt do bhaile maráon risna buaibh oile dhi, do cruithidhe oiret bainne uaithe agus do-gheibhthi do lacht o leath na h-airghe; & gacha mhionca do-théidis an airghe fan c-coill-sin, do theighedh an bo cetna do lidhe chos Caoimhghin; agas iar t-teacht don bhaile um noin di, do-bheredh samhuil an lachta cetna.
Mar do-chonnairc Dioma go líon a mhuinntire-sin, do ghabh
Dala an bhuachalla, cuireas na ba arnamharach fan c-coill ina raibhe Caoimhghin, & leanuis an bhoin-sin go réim-dhireach, go rainig an bhó an cúas ina raibhe an náomh Caoimhghin, & tig an buachuill do lathuir 'na dhíaigh; & mar do-rainig do lathair Caoimhgin, as amhluidh fuair e, go h-anbhfann eugcruadh, gon airbreith dhó aisdear na imtheacht do dhenamh, 'ar m-beith da bhrigh chorparda 'arna breoghadh, tre iomad crabhaidh & ciorrbuidh cuirp le troisgodh & le h-urnuighthe, & le luighe ar leacuibh loma, & gan boith na bealsgath os a chionn.
Agas le faicsin an bhuachalla dhó, biodhigus, & iarruis mar athchuingne air, gan a nochtad do neach 'san bhioth, é féin do bheith 'san chuas-sin. ‘Ní eaduimh sin’, ár an buachuill, ‘ó frioth leam thu, agas an bhó-so Dhioma ag teacht dot fhios gach áon lá chugat agus uait, & go raibhe d' fiachuibh oram féin an m-boin do leanmhuin, go bh-feasuinn cret da t-tainig an lacht lionmhar do-bheir uaithi’, amhuil adeir Solamh 'san rann ar taobh thall:{MS page 151}
- 1] ‘Tar eis bhó Dhioma’, ar an buachuill,
2] ‘Ag techt uait 'sad dail 'san ghlend’
3] ‘Do cheilt ni fhuil ar mo chumas’,
4] ‘As tú ar th' faicsin go follus leam’.
A racht don bhuachuill tar ais do lathair Dhioma, do thogair an naomh do cheilt; & gabhus fearg Dioma léissin, & tug fa-dera an buachuill do cheangul a c-cuibhreach dhocruidheach, gur fhaisneis dó mar fúair Caoimhghin a c-cuas croinn, & 'arna chlos sin do Dhioma, gabhus luthghair mhór é, & dabairt réna chloinn crothar do dheanamh, go n-deachdaois a c-cuinne an náoimh, & go c-creidthi léo dhó;
& gurab é do thairrngir Fionn cían roimhe shin, do beannochadh 'san ait-sin; & ollmhuighther an crothar léo; agus trialluid
Tarla dhá mhiorbhal fan am suin do dhis do chloinn Dioma. Fer dhiobh, dar ainm Dioma og, lér h-eimdhedh dul faoi an c-crothar, oir adubart nach t-treigfedh a sheilg ar iomchar chrothair Chaoimhgin, & iar c-ceileabradh dá athuir & da bhrathribh, ní cían do-chuaidh an tan do ghobh confadh na coin do bhi aige, & lingid air féin, & marbhuid, & ithter léo é. An dara miorbhal .i. mac oile do Dhioma, dá n-goirrthe Ceallach, do-chuaidh fan c-crothar, & do creid do Chaoimhghin; & 'ar m-beith ag triall trésan c-coill fan c-crothar dhó, tuites faoi, & linges a anam go h-obann as. Biogas Dioma & a chlann leissin, & gabhas tuirrsi mhor iad.
Mar do-connairc immorro Caoimhghin anní-sin, do gheruidh ar a ghuide go Día, 'gha iarraidh air Ceallach dh' aithbheoghadh, & eistder lé Dia, go t-tugadh Ceallach ó bhás go beathuidh. Agas bronnus Ceallach é féin do Chaoimhghin tresan miorbhal-sin; agus do iarr maran c-cetna ar a athuir, & ar a bhraithribh, umhla agus onóir do thabairt do Chaoimhghin, feadh a ré, & gabhuid sin ortha fein. ‘Gloir do Dhia’, ar Caoimhghin, ‘mar do-chuir se sibh-se ata ar deoraidheacht as an Midhe dom fhreasdal sa & dom fritholamh; & do-bheirim mo bheaneacht duit-si, & dot chloinn, a Dhioma’, ar se.
{MS page 153} Do ghabh Caoimhghin ré n-ais tré chruas crabaidh gach corghus do dhenamh a c-cró caolaigh, & leac ghlas mar leabuidh faoi, & as é ceól na n-aingeal do budh proinn dó; & do chaithedh caoicios ar mhí mar sin. Agus corghas da raibhe amhlaidh sin, tainig lon on
Tig an t-aingeal da éis sin d' fios Caoimhghin, & adubhuirt ris teacht as an b-peannuid ina raibhe, & a theacht a c-caidreabh na n-daoine aris. Do raidh Caoimhghin gur bheag an phian do féin a lámh do bheith fan lon, go tabairt a líne amach, seach an b-pian d' fuling a Thigerna ar a shon; do réir mur adeir Solamh 'san rann-sa ag faisneis bhriathar Chaoimhgin:
R.
- 1] Farior! an phían as mo an chomaoin
2] Mo lámh mur loman fan lon,
3] Fuil a ghlac, 'sa thaoibh, 'sa troighe,
4] Do dhoirt rí nimh ar mo shon.
Tairisin tug an t-aingeal air Chaoimhgin techt as an c-cro, & nochtus do gur geall Día nar baoghal do guais an bhreitheamhnuis na an bratha, gunadh uime sin adeir Solamh an rann-so:
R.
- 1] Tug Dia cumachta do Caoimhghin,
2] Mar thug do gach naomh ar bhioth
3] 'San brath beith tenn ar dhaluibh
4] Mur a beid clann Adhuimh ar crioth.
{MS page 154} Do-cuaidh Caoimhghin do dhenamh oilitre don Roimh. Fuar cadhus & onóir on phapa, & fos fuar cumhachta turus oilitreach do bheith a n-Glionn Dá Loch do shíor, ionnus gomadh ionann loghadh & sochar dontí do dhenamh seacht t-turuis a n-Glionn Dá Loch, & dontí do dhenamh aon-turas don Roimh. Gurab uime sin adeir Solamh an rann-so:
R.
- 1] As mór í oilithre Chaoimhghin,
2] Da n-denamh d' aois daoine e go coir;
3] Ionann teacht fa seacht 'na n-aonach
4] & dul aoin-fecht don Roimh.
An tan immorro thainig Caoimhghin on Roimh, tug cuid don n-úir teampuil na Romha léis, gur croith ina theampall féin, & ina
Agas ata d' fiachaibh air gach áon rachus do dhenamh turuis innte gan troid, na eagra córa, na faladh, na goid, na fuadach do dhenamh innte. Amhuil adeir Solamh 'san rann-so:
Gidh be brisios iomhad reacht a chille, ag so sios do reir Soluimh na dochair thigmheas do thall:{MS page 155}R.
- 1] Ni lamhthair troid a h-aenach,
2] Na eagra córach, na ceart,
3] Na faladh, goid, na fuadach,
4] Acht dul slán uatha & teacht.
- 1] Gidh be do mhillfedh an t-aonach
2] D' faguibh Caoimhghin, nar thlath brígh,
3] Ifrend & girre saoghuil
4] As bheith a m-baoghal rena bhith.
Do fhaguibh fós trí sochair ag an t-té choimhetfedh reachta a chille, mar atá slainte, saoghal, & bás aithrigheach; & ní tre sharugadh reachta a chille 'mhain do thuicfeadh na dochair rimheraithe, acht tre sharughadh reachta Dé, & na h-eagluisi, & ní h-e anté do dhenamh an mhighniomh amhain do-bhearadh díol ann, acht an triath no an tigerna ghriosas fer na fillberte ré denamh an uilc, no do-bhir caomhna no dion dó, do réir mar adeir Caoimgin féin 'san rann-so:
R.
- 1] Gidh be eaccoir do-rinedh
2] Donithior, no do-ghentar,
3] A dioghuil tuitid go cert
4] Ará nert as a n-dentar.
Do fhaguibh Caoimhghin cheathra h-ainiarsmadha ar an andruing airgeas a chill, mar ata aillsi, easbuidh bhraghad, fiolun, agus cuthach, & gan foirighin ag lus, no aig liaighh ortha & et cetera.
Lá dá raibhe oide foghloma Chaoimhghin ar tí aifrinn do rádh, adubairt ré Caoimhghin air m-beith 'na mhacaomh og dhó dul d' iarraidh teineadh re lasadh coinnle an aifrinn. ‘Tabhair soightheach damh a t-tiobhrad an n-grios leam’, ar Caoimhghin. Mar do-chualaidh an t-oide sin do ghabh ferg é, & dubairt ris an n-gríos do thabairt a m-binn a brait leís, & do-rinne Caoimhghin sin; agus mar do-connairc an manach an n-gris n-deirg 'san bhrot, & gan aon-shnaithe don bhrot ag gabhail loisgthe {MS page 156} chuige: ‘As fíor sin, a Chaoimhghin’, ar an manach, ‘ata rath an Spioruid Naoimh ort; & ní fíu misi do bheith ag freasdal oram ní bud sia, acht do budh cora dhamh-sa bheith aig freasdal & ag friothalamh ort-sa’. Tainig don miorbhuil-sin gur moradh ainm De & Caoimhghin don chur san, & et cetera.
Lá dhá n-deachaidh Caoimhghin d' ionghuire a chaorach fein, tarlaidh drong mhór do bhochtuibh cuige, & íad do dhith bidh ag dul don gorta. Iarruid deirc ar an b-fhiren ar ghradh Dé. Do freaguir Caoimhghin go h-aisioch, & dubairt nach raibhe biadh 'san fhasach aige an tan-sin, & tograid na boicht leissin ceileabradh dhó; gid edh d' fasdaigh Caoimhghin íad, & marbhtur leis seacht muilt da thread, & biathadh leis na boicht, gur ba sathach aig imtheacht íad. Arnamharach 'ar n-dul do Chaoimhghin d' fios a treada, fuar iomlan na molt ar an t-tread, gan aón mholt do theasdail díobh, ionnas gur moradh ainm De & Caoimhghin treasan miorbhal-sin, agas gur saoradh on naire do ghabh é, an tan tangadar boicht De dh' iarraidh foide air, & gan ní 'na láimh an tan léa ríarfadh íad, & et cetera.
Tarla coimhthionol manach a c-Cill Ifín no Eithfín; & do-bheiredh an dobhran aighi ler togbhadh psaltair Caoimhghin as an loch bradán gach aon-lá gusan c-coimhthionol do bhí innte; & lá dhá bh-facuidh {MS page 157} Ceallach mhac Díoma an dobhrán ag teacht, & an bradán 'na bhéol aigi, do mheas gomadh tairbhteach dona manchuibh croiceand an dobhráin; & do thogair dá bhrigh-sin an dobhran do mharbhadh. Agus leissin teilgios an dobhran an bradán do bhí 'na bhéol uaidh, & téid fan abhuinn, & níor thaisbein é féin o shoin dona manchaibh.
Tainig immorro teirce bídh dá toisg sin dona manchuibh, ionnus gur eigin dóibh dealughadh ré ceile. Agus mar do-chonnair Caoimhghin sin, do gearuidh ar a ghuidhe go Día uma fhoillsiugadh
Lá n-aon da t-tangadar lucht seanma gana c-cruitibh léo go Cill Eifin, áit ina raibhe {MS page 158} coimhthionol manach ag Caoimhghin, & iarruid foidhe bhidh ar na manchuibh. Ní raibhe biadh ag an c-coimhthionol; & do ghabh naire mhór Caoimhgin & an comhthionol uime sin.
As amhluidh tharla beagan síl d' fuigeall lóin ag an c-coimhthionol, & ní raibhe fuirthinn na n-deoradh ina an chomthionoil ann; & as é ní do-concas do Chaoimhghin le congnamh an choimhthionoil da saoradh ar ghuth na glaimhe-sin, drong dona manchuibh do chur do romhar ceapcha, ina c-cuirfidhe an began síl do bhiaca, & ionnus go m-biadh toradh an t-síl-sin 'na phroind aig na deoradhuibh um noin, agus Caoimhgin féin & ag na manaigh uile. Agus do bhi Caoimhghin & an drong oile dona manchuibh ag diul-chaoineas risin n-aois senma, aga saimh-cealgadh go michar muinnteardha; & nirbh ferrde dhoibh.
Gabhuid na h-oirfidigh go h-eigneach ag iarraidh bídh, & gan é ann; & ceileabhruid da brigh-sin d' aimhdhéoin Caoimhghin; & tugadur toibhéim ar an c-coimhthíonol. Et iar n-gabhail feirge Caoimhgin tre naire, guidheas na cruite do bhí aca-san, do chlaochodh a c-clochuibh. Agus leissin 'ar m-beith ag triall dóibh tresan sruth ata don taoibh ó dheas don chill, do-nither clocha da{MS page 159} c-cruituibh, & tuitid 'san t-sruth; & taid 'san clochrán-sin fa chosuibh caich ó soin; & an síol do-cuireadh le Caoimhghin ar maidin an lae chetna a c-Cill Eithfinn, as don torudh thainig um neonuidh dhé do biathadh na manuigh 'san oidhche cétna dá eis sin; amhuil adeir Solamh 'san rann-so:
R.
- 1] An síol do-cuiredh amach trath
2] A c-Cill Eithfinn, diadha rath,
3] As dé go neimh-chríon 'san oidhche
4] Do bhiathadh saoithe fa seach.
Tarla do righ Ó bh-Faoláin mac rugadh dho do cur da bhaisdedh go Caoimhghin, & cuireas sgeala cuige an mac do congnmhail aige féin dhá oileamhuin; & as uime do-chuir chuige é, do brigh go millthighe leis an aois áin, no leis na siodh-bhruighibh, gach mac dá m-beirrthi roimhe sin dó. Agas mar thainig an leanbh dá bhaisdedh go Caoimhghin, do lean bean chomhachtach shitha, dá n-goirthi Caoineog, maraón ré banntracht an leanbh; & íad ar ti a millte, amhuil do milledh léo gach mac eile da ráibh ag righ O b-Fhaolain roimhe sin. Agas mar do mhothuigh Caoimhghin sin, malluighis na mná, & 'rinnedh a c-claochadh a c-clochuibh an tan-sin; go bh-fuilid a reachtuibh cloch ar bhruach an locha ata 'san gleann ó sin ale.
{MS page 160}Dala Chaoimhgin & an leinbh: ní rabhadar ba na buailte 'san ghlionn an trath-sin & tainig de sin go raibhe 'na ceisd go mór ar Caoimhghin, ca b-fuighe betha no lachta lean oilfedh an leanbh; & gabhus imsníomh insin é. Gidh edh silledh dá t-tug thairis, 'chí eilit lachtmar, & laogh beag lena h-ais; & mar do-chonairc Caoimhgin sin do-guidh e Día go duthrachtach fan eilit dó ceannsughadh ré teacht do thabairt lachta don leanbh. Agas leissin tig an eilit don bhaile & tig go cennsa go Caoimhgin, & do thal do lathar ar chloich tholta lacht don leanbh & dá láogh féin, ionnas garab é ainim cinnte na h-aite-sin ina bh-fuil an chloch, Innis Eilte, o shoin alédh. Mar sin don eilit aigteacht gach áon lá do thal a lachta ar an c-cloich tholta, go bh-faghbhadh sasughadh an leinbh gach áon lá re h-aghuidh a oileamhna ann.
Achd chena, lá n-aon, dá n-deachaidh an eilit d' ingilt fan c-coill, tainig faolchú as cuas cairrge, & marbhthar leis laoigh na h-eilitte, & do ith é. Mar do-chonairc sin, fograis don mac tíre teacht go ceannsa fan eilit a n-ait a laoigh,{MS page 161} & doní an mac tíre sin do ghnáth. Leissin do thaladh an eilit a lacht ar an c-cloich le biathadh an leinbh, amhuil do dhenadh aira láogh, agas gan acht mac tíre 'na sesamh rena brollach. Mar sin dóibh do gnath, gur h-oiledh an leinbh amhlaidh sin, & go raibhe 'na dhisgiobal ag Caoimhgin dá eis sin. Go moradh ainm De & Caoimhghin 'san mhiorbhal-sin.
Lá n-áon dá rabhadar dias ban ag techt do dhenamh turais go Cill Chaoimhghin, & tarladar meirligh ar bhealach ríu, & do bheanadur a neadail diobh, & do dhichennadh léo íad. Agus mar rainig an sgeal-sin go Chaoimhghin, téid go h-easgaidh d' fios na m-ban, agus cuirios a c-cenna ar a c-colnuibh, gur h-aithbheoadh leis iad. ‘A Chaoimhghin’,
Lá dhá ráibh Caoimhgin craibhtheach laimh rena chill, go b-facaidh ag teacht cuige 'san slíabh cleireach bocht mighneach, & é ar baill-crioth tre uathbhas feillbheirte anadhbhla do-rinnedh. Agus mar do-chonairc Caoimhghin é, adubairt nar iongnadh dhó gomadh olc a dhealbh, treisan b-fiongal do-rine, mar gur marbh a chompan cleirigh ag teacht 'san t-slíabh, & ‘a thruaighe’, ar Caoimhgin, ‘beir eolus damh-sa gusan ait inar fhagbhuis corp marbh do chompain’.
Leissin triallus an cleireach a b-frithing na slighthe tair ais, & Caoimhghin maráon ris, go rangadar an corp. A n-aoin-fheacht-sin, & coin allta don leith oile ag teacht do chraos-longadh an chuirp, & 'ar b-faicsint Chaoimhghin doibh teithid ar a c-culuibh & tig Caoimhghin os cionn ann chuirp, & guidheas Dia go duthrachtach fan marbh dh' aithbheoadh; & leissin tig anam 'san chorp, & fa slan é ona lot. Mar do-chonnairc an cleireach do-rinne an fhionghal an mhiorbhail mor sin, do gabh aithreachas é tresan mighniomh do-rinne, & tiomnnus e féin {MS page 163} do Chaoimhghin, & teid ar a choimairce.
Gabhais Caoimhgin ré ais é, & beireas é féin, & an cleireach do aithbheodhaidh, dá chill féin, ag tabairt a m-beathadh as go crabhteach, caoin-duthrachtach. Agas a g-cionn athaidh dhá éis sin, gabhais Caoimhghin a n-ord mannach íad, gur chaithetur a raibhe rompa dhá ré go riaghalta go bas; gor móradh ainm Dé agus Caoimhghin tresan b-fiort-sin.
As do mhiorbhal Chaoimhgin fos, go m-biodh creamh, & sealgán, & luibhe iomda oile fhoireas re a nithi, ur-glas fedh na bliadna 'san dithreibh ina raibhe air teithedh ó chadreabh na n-daoine don leith thíar don sgeilga n-Glionn Dá Loch, mur chuimhniughadh go m-biodh féin taobh riu mar bheathadh.
Lá n-áon dá raibhadar lucht sealga ag saothrughadh tuirc allta, & iar n-gluasacht an tuirc do lucht na sealga, sgaoilid a c-cona 'na
Go grod dá eis sin tigid lucht na sealga do lathair Caoimhgin, & 'ar b-faicsin a c-con cenguilte don talamh, & an torc ar coimirce Caoimhgin, gabhus machtnadh menmhan, & iongnadh adhbhal aigenta íad, tresan miorbhal-sin, & iarruid go h-umhal aiseach ar Chaoimhghin sgaoiledh da c-conuibh, & gealluid dhó gan toiruidheacht an tuirc-sin do dhenamh o sin amach go brath. Agas leissin sgaoileas Caoimhgin an torc fan c-coil; gur moradh ainm Dé & Caoimhghin trésan fhiort-sin.
Lá n-aon dar chuir Caoimhghin Ceallach mac Dioma do bhi 'na mhanach aige ar bhealach atá don leith thíar-thuaidh don ghlionn, a n-doigh go b-fuighbedh buidhéin eigin ag toigheacht lé deirce bidh gusna manchuibh, & iad aig denamh oibre 'san chill.
'Ar m-beith ar an m-bealach dhó, tharladur mna chuige, & maothla no molchain a m-bennuibh a m-brat aca. {MS page 165} Fiafroighis an cleireach dhiobh an maothla do bhi aca. Freagraid na mna ag radh nachar eadh, acht gurab ugha na ceirtlíne snaith bhaoi aca. Agas leissin tig Caoimhgin do lathar, & mar do-connairc ceilt na m-ban arna maothlaibh, guidhis Dia uma chlaochlodh na maothladh a c-clochuibh a bh-fiaghnuisi chaigh; & do-rinnedh Dia 'ma maothla do chlaochlodh go h-obann a c-clochuibh ar chomair caich; go bh-fuilid rea bh-faicsin ar a m-bealach cedna aníu. Go t-tainig don gníomh-sin gur moradh ainm De & Caoimhgin.
Agas do bhi Caoimhghin fedh a bhethadh mur sin, ag denamh miorbhal, go bh-fuar bas cian-aosta a c-cionn a náoi m-bliaghan & sé fichid; & as e Suibhne Meann mac Fiachna, mic Fearadhuigh, mic Muireadaigh, mic Eogain, mic Neill Naoighialluigh, fa righ ar Eirinn an tan-sin, & as a t-tus fhlaithis Shuibhne fuar Caoimhghin bas.Genealoig Chaoimhghin.
Caoimhghin mac Caoimhlogha, mic Caoimhfeada, mic Cuirb, mic Ferghasa Laoigh-deirg, mic Fothaidh, mic Eachach Laim-deirg, mic Meision Chorb, mic Con Chorb, {MS page 166} mhic Mogha Corb, mic Conchabhuir
Colman Eala immorro, do sliocht Eiremhoin meic Mhilidh Espaine doisein, amhail fhoillsighes a gheinealach. Ocus ba h-iad gnath-lucht lenamhna Colmain Eala .i. Cuiniugán, 'sa sliocht ara b-fuilit muinnter Cuiniugáin an tan-sa. Do sliocht Briain meic Eachach Muighmedhoin doibh-sem.
Imthusa Colmáin Ela, an trath rainicc sem go Feraibh Ceall, nir bó failidh iad-sem roimhe, & ni raibe nech ler bo mesa h-e ina Cuinniugán, & do bí cás i t-tecmáil'ar n-eirge 'san tír an tan-sin .i. Peist urcoidech do bí i l-Loch Eala; oir ni lamhadh duine na ainmide dol a n-gaire don loch ar a h-ecla. Ocus ba h-i so tuarusccbáil na peiste .i. fuad becc biorach bel-sgaeilte i n-deilb mna. Ocus adubert Cuinniugán riu an tan-sin: ‘Do badh ferr dúinn an fer naomhtha úd, re nabarthar Colmán Eala, do chur da comhrac frisan b-peist. Ocus dob fearr linn nach tigedh cechtar aco ó cheile’.
Ocus bha h-e ba ri ar Feraibh Ceall an tan-sin .i. Dondchad mac Aodha, meic Sath Mainidhe, do Cenel Fiachach meic Neill Naoighiallaigh. ‘Tabraidh Colman chuccainn’, ar an rí, ‘go n-dernadh se senmóir dúinn, go f-fesmaois crét an met do-chuirfedh sé 'cum creidmhe againn’.
Tuccadh Colmán cuca, & do-rinne se senmoir doibh. Ocus do-chuir fios ar a cairdibh conganta, & fa h-íad fa cairde do .i. Colaim Cille mac fír-alainn Feidhlimidh, & do bí a n-gaol re 'raile .i. Mór inghen Feidhlimidh, meic Fergusa Cend Fada, meic Conuill Gulban, meic Neill Naóighiallaigh, mathair Cholmain. Ocus tainic Mancan Leith cona naomhaibh cuicce, óir do ba gar a n-gaol. Ocus do battar i n-aon-ionad; & adubairt Colaim Cille go m-biadh fein ina deochain bachla ag Colmán an la-sin. Ocus adubairt Mancán go c-croithfedh sé féin uiscce ar na sluagaibh, da c-cur 'chum muinnterais do Cholmán.
Ocus do tionnsgnadh senmóir ag na cléircibh-sin; & do bhadar leabair lán-áille laidíanda aca ann, & iatt {folio 219b} ag solas-ghabhail a leighinn, & acc adhmoladh an Duilemhain go dasachtach. Ocus ba gairdiuccadh menman & aiccenta leis na sluagaibh, beith oc eisteacht friu. Ocus gach nech ag na raibhe a aire roimhe sin ar Dia, do bai a aire an tan-sin air. Ocus as dona céd-daoinib tucc é féin do Dhia & do Colmán an la-sin .i. Cuiniugán.
Do battar triar mac ag an righ-sin adubramar .i. Muadh & Duinecha & Ailléan; & ba hé Muadh mac ba sine dibh. Ocus adubairt
Ocus ó 't-cuala Colmán sin, do ghluais 'cum na peiste gusan loch. Ocus dob e comhainm na peiste-sin .i. Lainn; & fa h-é a tuarusccbáil .i. fuad becc, biorach, bel-sccailte, & gruág gherr-ghiomach, gan nighe, gan leasachadh, fana cend. Ocus do ghab an peist tir. Ocus adubairt Colmán: ‘Masa ced le Dia, as ced lem-sa cuilcc an locha-sin dod cengal damh fein, go n-dernar 'hoidhigh’. Ocus mar adubairt Colman sin, do déch súas, & do freccair an firda é; & gach ní dar iarr sé air, fuair uadha.
Ocus do bái Cuiniugan ina fharradh an tan-sin, & do bái Duineacha. Ocus iad 'ar c-creidem dó. Ocus ba h-iad-so na naoimh do bhai ina fharradh ann .i. Blaan, easpog Findcen, & espog Coirill. Ocus secht maca Deiccill, & easpog Eogan, & Odhran, & Forgan, & Mernag, & Fachtna.
{folio 220a}Ocus at-bert Colman Eala an tan-sin: ‘Ionnsaigedh naomh éiccin aguibh an peist; & benadh a cend di’. ‘Ragatt fein’, ar Cuinedha ‘da dichendadh, ar do grad-sa’. ‘Raccat féin da diongbail’, ar Duineca, ‘& ni h-ail lem righ-míad m' ionaid uait-si, oir as accat fein dob ail lem m' adhnacal do bheith. Ocus o nach f-fuil do maccaib ag mh' athair acht mé féin, & días ele, téid mh' aire si le flaithes d' fagháil. Gid edh cena, as accat-sa dob áil lem mo chorp do beith’.
Ocus do gluaiseattar an días-sin .i. Cuinegha & Duineca, & do dichendsattar an pheist. Ocus tuccattar leo 'cum Colmáin an cend. Ocus do bennaigh Colmán íatt a n-dís. Ocus adubairt Colmán an tan-sin re Cuinedha: ‘Beir-(si) & do shiol go brath accam fein 'bhar maoraibh; & beitt mo mionna accaibh, & faicfet olc ag lucht bar laghdaighti’. ‘Bed féin im ócclach accat’, ar Duinecha, ‘no go raibe th' aittreab & do saothar uile ullamh’; & at-bert an laidh:
14Treisi.
A h-aithle na laidhe-sin do-ghluais Colman Eala reimhe co Laind Eala. Ocus do-roine dún-árus innte, & do bennaigh an reileacc cona naomaibh ro luaidhemar romhainn; & isí an pheist cét-bethadach ro h-adhnaicedh i l-Loind Eala; & do-rónsat obair mór ann .i. tochar. Ocus ba sé fedh an tochair o Laind Eala co Coill an Cláir. Ocus do thiccdis eladha gacha tratha do chantain ciuil doibh, & do bhuain a t-toirsi diobh; gurab airesin aderar Loind Eala frisan m-baile-sin.
Ocus fa h-é fa h-oide do Colman Eala .i. Grigoir Béil-óir. Ocus do gheall, an tan do-ghebadh féin bás, go f-foilseochadh do Cholmán. Ocus aon do laithibh da raibhe Colmán ag dénam an tochair ar in lícc iartharaigh; & ni raibhe nech ag cur cloiche 'sa tempall, no 'sa caisiol, no 'sa tóchar, nach biodh Duineacha ina fharradh, & Cuinedha 'ga frestal go fíor-calma; & do leicc Colmán a gluine fáoi, & tarfás do clocc eitseachta Grigóra Beil-óir do cloistin. Ocus do tuit taissi & tamhnella móra ar Cholmán an tan-sin tre tascc a oide do theacht.
Ocus do fhiarfaighset a muinnter de: ‘cred h-i cúis do dobróin, a naoimh-cleirigh’? ‘As mór adbar mo dobroin’,{folio 221b} ar se ‘.i. cluicc eitsechta mh' oide 'arna clos accam’. ‘A Dé chumachtaigh’, ar na cleirigh, & ar an lucht oibre, ‘as mór an t-iongnadh lind, go c-cluinfedh nech ar in doman cluicc na Romha’. ‘Aitchim-si Día cumachtach’, ar Colmán, ‘go c-cluine sibh-si, eter clerigh, & giolla, & ócclaigh, anní at-cluinim-si. Ocus leiccidh ar bhar n-glunibh sibh’. Ocus do leiccset.
Ocus at-conncatar cuca an tan-sin seacht saic ar seacht n-assalaibh, & a lán d' úir na Romha inntibh. ‘Acc súd, a naoimh-cléirigh, a Cholmáin’, ar na gille, ‘congnamh do-chuir th' oide cuccat; & croith ar fad & ar leithett do reilge, & gach nech adnaicfidher innte, ní fhaicfe iffern’. Ocus ro croithedh amal ad-fiadar. Ocus adubairt Colmán an tan-sin: ‘Bidh tús na reilcce accat-sa, a Dhuinecha; & biodh a medon accat-sa, a Chuineda. Ocus biodh an reilecc o sin amach ag Feraibh Ceall & acc feraibh Erenn’.
Isé fa h-abb i n-Durmaigh an uair nach biodh Colaim Cille 'san m-baile .i. Corbmac Ua Liathain. Ocus do-rinnettar muinnter Durmaighi droch-ni ar Cholmán gan ced do Corbmac; uair isé ní do-ronsat .i. teacht do ghoid na h-uire; & tangattar co caisiol na reilcce. Ocus ní dhernsat acht an uir fa n-esa doibh don taobh amuigh don chaisiol do bhreith léo. Ocus do mothaighedh sin arnabharach. Ocus do len Colmán cona muinntir lorcc na h-uire go Durmaigh.
Ocus tainicc Colam Cille don baile an trath-sin; & isé (áit) i r-raibhe se an tan-sin, ar in suidhecan re n-abar suidheacan Cholaim Cille an tan-sa. Ocus do bennaigh Colmán Eala dó, & do bái droch-ghen air acc bennachadh do, & do freccair Colam Cille{folio 222a} sin go genamhail. Ocus ro fíarfaigh: ‘cret cúis do choirighthe, a Cholmáin’? ‘As mór m' adhbar’, ar Colmán, ‘.i. an toircisecht do-chuir m' oide cugam d' uir na Romha, do muinnter sa do techt areir da goid. Ocus, a ghloir do Dia, ní h-í tarla cucu’.
‘Na h-esccain sinn, a chleirigh’, ar Colaim Cille, ‘& do-gebair gach ní fa m-bia do shídh’. ‘Ní dingen easccaine fort-sa’, ar Colmán, ‘óir ni ciontach riom tú. Gidh edh do-ghen esccaine ar Corbmac ua Liathain. Ocus sirim ar Dia na raibh fer baile no leth-baile ind Erinn go brath da chinedh. Ocus gurab coin allta íosas a fheoil fo dheiredh’. Ocus adubairt Colam Cille an tan-sin: ‘Madh ail let-sa, do-gentar an uir d' iodhlacadh tara h-ais’. ‘Ni h-ail’, ar Colman, ‘& guidhim Dia go raibhe bríg úire na Romha duit-si innte o so amach’.
‘As coir dúinn’, ar Colam Cille, ‘an cás atá oruinn féin d' innisin duit-si’. ‘Caidhe an cás-sin’? ar Colman, ‘oír ní fhuil accainn neach darab córa duinn gach cás bías aguinn d' fiarfaighe na thusa; oir bí tú tri la gacha seachtmuine ar nemh’.
‘Isé cás tarla ann’, ar Colam Cille ‘.i. Úanach, deirbhsíur do mhathar-sa, & mo deirbsiur-sa fein, 'ar m-breith deisi mac do Mhaol Umha mac Baedain meic Fergusa, meic Conaill Ghulban, meic Neill Noigiallaigh; & do baistesa íad; & tuccus Ulltan ar mhac dibh, & Báíthin
‘Atá mo comhairle-si ullamh’, ar Colman ‘.i. tabair damh-sa da n-altrom, & da n-oilemain iatt. Ocus dénam cadach fá c-cend; óir átad da cích accam-sa, nach raibhe acc naomh romham riamh .i. cioch lemnachta, & cioch meala; & do-bér doibh-sion íatt’. Ocus tuccadh do Cholman íatt, & at-bert an laidh and:
{folio 223a}Da.
Da cích.
Ocus a h-aithle na láidhe-sin do battar na maccaoimh-sin .i. Baoithín & Ulltan, acc denamh a leighinn i l-Loind Eala, oir ba h-e an tres priomh-aonach Erenn eissem .i. aonach Taillten, & aonach Cluana meic Nois, & Lainn Eala. Ocus do bhádar buadha arna maccaomhaibh-sin .i. gach ní da c-cluinedh Ulltan, do biodh sé aicce do meabhair. Ocus gach ni da n-dentáoi do Bhaoithin, {folio 224a} ní fosdadh aon-fhocal. Go n-dubhradh an laidh:
- 1] Tri h-aonaighe Erenn budhéin,
2] Innisim si daoibh fa scceimh,
3] Ata a meabhair agam, 's ni gann
4] A faisnéis, fios a n-anmann.- 5] Aonach Cluana as uaisle diobh,
6] Aónach Taillten laithe in riogh,
7] An tres aonach m' aonach féin
8] A b-faccus a n-eidircéin.- 9] Fuarus ó aird-ri na reann
10] Gach aon n-duine da t-ticc ann,
11] Cumas a leith-sceoil ar nimh,
12] Luach a faicsiona lá m' áonaigh.- 13] Gach aon n-duine do aontaigh mé
14] An n-gach tír da f-fuil fan gréin,
15] Faccbaim-si doibh da chionaid
16] Nach faicfit a súile ifern.- 17] O Callraighibh, nach mill dail
18] Fam bachaill, go cloinn Colmain,
19] Pinginn as gach dethaigh duit,
20] Ocus in torad comhruic.- 21] Gach ní adubart ó chianaib,
22] Innisim do réir riagla;
23] Ni chélam ar dhuine 'sa crich
24] Gurab íatt sin duibh a trí.Tri h-aonaighe.
A h-aithle na laidhe-sin ro buáil Colmán Eala a dhalta .i. Baoithín; & ro imthigh Baoithin reimhe d' éis a bhuailte. Ocus ro
Ocus at-bert an truagh fris: ‘Cuir mo shrón it bheol, a Cholmain, ar gradh Dé; & cuir i m-beind do cubail & cuir tar in tempall amach a m-bia innte’. Do- roine Colmán amal at-bert an truagh; {folio 224b} & do-chuaidh leis an salchar-sin na sróna tar an tempall amach; & in uair tainic amach, issedh fuair ina ucht .i. tinde óir, & sgribend do litreachaib órdha innte tainic on Trinoid. Ocus do ghabh iongantus Colmán 'mun adhbar-sin, & ro ionnto tara ais go luath; & ní fhacadh an lobhar.
Imthúsa Baoithin; iomraiter aguinn do bai ag sechna a leighinn, & do-cuaidh da fholach fon coill ó Laind Eala súas. Ocus do-chonnairc duine ag cur slaite 'na aenar; & mar do- chuiredh slat, do ticcedh ar cenn slaite ele da cur mar an c-cédna. Gidh edh do eirigh an tigh lais. Ocus do-chonnairc Baoithin inní- sin, isedh as-bert: ‘Da n-dernainn-si mo leigenn mar súd, & lenmain de, as doigh go m-biadh leígenn accam’. Ocus ro fer céoth mor-fertana ann an tan-sin. Ocus do-chuaid Baoithin d' iarraidh díona fo dharaigh. Ocus do-chonnairc braon ag siledh i n-aon-ionad. Ocus do-rinne Baoithin locc dia sail isin ionad-sin, & do líon an bráon an locc an uair-sin; & adubairt Baoithin an tan-sin: ‘da n-dernainn-si mo leighend mar súd, do biadh leighionn agam’; & adubhairt an laidh:
Do.
Asa h-aithle sin do-gluais Colmán Eala roimhe a c- coinne Mo Chuda. Ocus Mo Chudha 'arna ionnarbadh a Rathain; & ro ghabh tríd Feraibh Ceall, no go rainic go baile Duinecha meic Donnchadha d' iarraidh bídh ar Duinecha; & fuair sé méid éiccin bidh. Ocus ba h-é líon battar ann .i. tri cáocca & tri mile. Ocus fa h-é biadh tucc Duinecha doibh .i. tri mairt, & tri muighe bainne. Adubairt Mo Chuda gur bo becc leis sin. ‘Masa becc’, ar Duinecha, ‘cuir do dhonus ar a muin’, & at-bert Mo Chuda an laidh:
Cluain.
Cluain.
Da mhacaomh óga battar iter muinter Colmain Eala. Ro fhoirbrettar, gurbhat sccolócca móra. ‘Cia chan’, ar na chleirigh, ‘gan feidhm crábaidh d' orduccadh dona sccolóccaibh út, ar tainic aóis chrábaidh doibh’. ‘Ní ordaigheab’, ar Colmán Eala. ‘Cidh ón’? ar síatt. ‘Isedh so’, ar Colmán, ‘ata leaba fir dibh i n-ifurn; & cidh crabudh doneth sé isin aois út, is éccrabudh do- déna i n-deiriudh a shaogail, go m-bá i n-ifurn bías. Ni bhenabh-sa a chuid don t-saogal fair, ar ní {folio 226a} fochraic fil aicce. Ata leaba an fhir ele i n-nimh; & gion go n-derna sé crabudh 'san aóis útt, do-dhena fadeoigh, go m-bia for nemh; et reliqua.’
Gabhuis rí coigeadh Connacht dar bhó comainm Sena, & Eithne a bhain-cheile. Nior ginedh gin mhic ná inghine úatha. Luighsit do trosgadh go Druim Lethan fria h-oighir do fhaghbail; go b-fhacaidh an ingen aislingthe .i. ré do dhul a m-bél an righ, & do-connairc an rí maran g-cedna realta do dhul a m-béol na rioghna; & así breath rugadh ar an aislingthe-sin .i. go n-geinfidhe gin bhuadha eturtha díamadh lan béoil na n-daoine; & amhail do sheol an realta na faighe dochum Iosa, go séolfadh an realta-sin an mac-sin dochum an Spiorada Naoim. Tarla gur bha torrach an inghen an aghaidh-sin.
Luigh an ingen-so la n-aon a g-carbad go t-tarla draoi dhi. ‘Fuaim carbaid fo rígh-so’, ol se. Do-chi an dráoi an inghen 'sa charbad ana h-aonur. ‘Fil mac miorbuilech ad broinn’, ol sé, ‘dia m-bá lan beoil na n-daoine a nim & a t-talamh’.
Níor bhó cían iar sin go rug an ingen an mac, & tughadh M'oeóg do ainm fair; & ro h-oiledh go h-anoirech a m-Breghmuigh é; & an áit forar tuismhedh an mac-sin, do an ráon solus{MS page 133} deallraightech o nemh fuirte fria ré chian.
Fecht ann cuingis Ainmirech .i. rígh Eirenn, geill for Connachta, & do-berar M' Oeog a n-giallaidheacht dó. Tig croidhe & inntinn an righ for ghnúis & deilbh an mhacaoim, oir dob fhollas dó rath an Spiorada Naoim for M'oeog. ‘Eirg dot tigh’, ol an rí, ‘no an sunn gan ghiallaidheacht’. ‘Rachad’, ar M'oeog, ‘día léige na geill oile liom’. Ocus do-beir an righ ced conaire dóibh maille re bennachtain; & triallaidh gach aon acu dia áit budheisin.
Feachtus do M' Oeóg araon fría h-aoghairibh dúin an righ, dia b-facadur ocht b-fhaolchoin do amus forsan t-tréd baoi og M' Oeóg, & doníad umla iona fhiaghnaisi, & ro fech for a t-troighe. ‘Is deoin damh-sa’, ol sé, ‘caora gacha con duib’; & beirid léo. Tiaghaid na h-aodhairedha do egnach for M' Oeogh don dún; & tig buime M' Oeog forsan b-faithche. Gabhais uaman M' Oeog aga faicsin, & guides Día uma fhortacht fuirthe; & no berar ocht g-caoirigh fó dhath & ionnas na g-caorach ugad, & tiaghaid for an t-tréd; & ní fes cá h-airm as a t-tangadur.{MS page 134} Curtar M' Óeogh fría leighenn na h-eglaisi naoimi.
Feachtas do M' Oeog ag iornaighthe for diamair an fhedha go b-fhacaidh damh allta, & coin 'na lenmhuin, go ro oiris an damh
La n-aon do M' Oeog & do deisgiobal oile, dar bó h-ainm Lasairianas, og ernaighthe a m-bun da bhile, & trom-sherc a cheile léo. ‘A Iosa’, ol síad, ‘an déoin duit ar n-eidirdhealugadh, no ar n-oirisemh ag aroile do shior’? Tuiteas bile budheas, & bile budhthuaidh don dá bhile. ‘Ro foillsighedh ar n-iomsgaradh’, ol síad, ‘tre thuitim na m-biledh’. Gabais M' Oeogh budhes, & do-ghní cathair oirbhidnech a b-Ferrna; & gabhais Lassairianus budhthuaigh, & do-ghni cathair a n-Daim Inis.
Laithe n-aon do M'oeog ag siubhal for Sliabh Betha, go ro thuit an oighche fair; go ro guidh Día uma sheoladh forsan g-conair g-cóir. Nior bhó cían go b-fhacaidh dá aingel oga{MS page 135} glacadh for a lamhaibh, go rugsad don rig-les h-e. Ocus ro thogaibh cros oirbhidnech forsan t-tulaig-sin do fhoillsiughadh na miorbhuile-sin.
Laithe do M' Oeog fria taobh Locha h-Eirne, co b-facaidh ben ana dhail, & lamh-comairt mhór fuirthe. ‘Mo mac’, ol sí, ‘do baithedh for an loch-so, & días do lenbaim oile maraon fris; & ataim-si & Eochaid a athair .i. rí an tíre, ag cuartugud naom na tíre, do faghbhail a fhesa uatha, cía h-airm a b-fuighbhemais a chorp; & asedh is-bertsad frinn, a fhios do fhagbhail úait-si’. Luigh an ingen & M' Oeog documh an phuirt, & nir fhionnsat cía cúil don loch iona rabhsad na curpa. ‘A Iosa’, ar M'oeóg, ‘Duisg mac na mná-so damh, & na curpa oile filid maráon fris’. Ocus do eirigh an mac lásan m-breithir-sin a b-fiadhnaisi M'oeog & na h-ingine. Tigh Eochaidh a athair .i. rí an tire, for an t-tulaigh, & ro iodhbhair an mac do Día & do M' Oeog a m-bith-dilsi.
Luigh M' Oeog a m-Breathnaibh go h-airm a raibhi Daibhiod Chille Muine, an t-esbudh naomtha.
Fechtas do Dhaibhiod gona mhanchaibh for{MS page 136} cenn chonnaidh, & ní ro raithigh M' Oeog íad. Báoi leabur ana fhiadhnaisi, og cantain a shalm. Ba diairmi doinenn an láoi. Baoi nech lásar mhiosgais M' Oeog forsan t-tulaidh. ‘Eirg’, ol se, ‘& beir na óc-damu aimriata ughad, nachar iomchuirset eire ríam, lat a n-deghaidh na manach, & tug oire fortha lat’. Cuires nech le M'oeog, & tuadh lais, da fhularam a cenn do tesgadh do M'oeog. Eirghes M' Oeog, & fágbhus a leabhar fosgailte fon b-fherthain; & ro umlaighsit na daim dó, & tiaghaid for diamair an fhedha a g-conair ná ro fhuilngsit riam roime dul ann; & as soirbh an t-shlighe-sin da gach aon o sin a leith.
Ocus cuires an nech-sin adubramair a thuaigh úasa do bualadh
Laithe do M' Oeog ag dul ar cenn lenna dona manchaibh, go ro bhris{MS page 137} an soitheach, go n-dechaidh an lionn fo lar. Cuirig-sium sighin dia bhais úasa, go ros-íoc, & do-bheir an lionn dochum na manach.
Ocus do-berar mac an righ amlabhar ana dhail for aon-cois, & aon-laim & áon shuil; & ro imtigh slan dia tigh iar sin la grasaib Dé & M' Oeogh.
Feacht do M'
Oeog go b-facaidh nech go
b-facaidh nech ana dhail, &
aon-chlár aighthe lais. Cuingis a
furtacht for M'
Oeog ar dheirc &
troighe. ‘Sirim si ar Dia fortacht
fort’, ol M' Oeog;
& tainic aghaidh & dealb fair mar gach
n-aon oile.
Cuinges M' Oeog for Daibhiot deonughadh toighechta a n-Eirinn doridhisi. Ocus iar t-toighecht dó a n-Éirinn; ‘Cuirigh 'ar g-culaibh me dorighisi’, ol sé, ‘go h-airm a b-fuil Daibit, go ro fhoillsighe damh cía bhus anmchara damh’; & ni ro fhaomsad lucht na luinge an t-iompodh. Beires M' Oeog ceim as an luing, & siubhlaighes o tuinn go tuinn, go t-tarla aingel De dó. ‘Ni rige a les anmchara’, ol sé, ‘acht Iosa; oir ní fuil coir fort’. Triallas M' Oeog tara ais docum na h-Eirenn doridhisi. Gabhus port a n-Iobh Cinnsealaigh, & doni eglas{MS page 138} toghaidhe ann.
Do badur dá bha & laogh lais. Tig an cú allaigh for faithce na cille. ‘In do chuinged do proinne for Dhia tige’? for M' Oeog; & do-beir an laogh dó. ‘Ni tiubhraid na ba luim gin laogh’, ol an t-aoghaire ‘Eirg si día n-díul’, ol M' Oeog, og togbhail a laime ós a chionn, ‘& do-beraid loim fort amail laogh’; & do-bheirdis.
Téid sluagh a n-Uaib Cinnsealaigh la n-aon, & an tír ar cuimirce M' Oeog ina tearmann. Cuires M' Oeog tí dia bachaill a t-timcheall an bhuair; & anais an sluagh gan dul a n-diaigh an eallaigh, acht aoin-fer namá dia maithibh, & fuair bás iar t-teacht tar an t-tí dó. Ocus ro iompó an sluagh dia g-crich fein agá fhaicsin sin; & ro fhan an buar ag M' Oeog.
Feachtus do rí Ó g-Cinnsealaigh for creich, go t-tarla M' Oeog dó, & do-rad almsa dó, & teid dia thigh. Ocus gabhais saoth & galar docraidh h-e, gur sgar a spiorad ris, dar lais féin. Do foillsighedh iofrann dó, go n-greis d' anmannaibh adhuathmura ann; go t-tug anam diobh tarrang día anail forsan righ, gunas rug go{MS page 139} n-uige a bhéol é, go b-facaidh an bocht ag cur na deirce do-rad dó a m-beol na piasda; & nior sguir do
Eagainid a h-aithtreabhtaigh fria M' Oeog an baile gan uisge. ‘Tochailter libh bun an bhile ughad’, ol M' Oeog, ‘& do-gebtói tobar ann’. Ro ghniad, & ro frith. Ocus gabhais an sruth for siledh a t-torainn ferainn báoi ag nech oile fría taobh an duin.
Ocus do-tigdis ingena an baile fria a t-taobh do ionnladh & d' fothradhadh gusan t-tobar do fhoillsigh M'oeóg. ‘Na h-ionnlaidh annso’, ar M' Oeog; ‘tobar comnaighthe na manach e, & ní mna is cnesda araon fríu’. ‘Do-denam’, ar{MS page 140} síad; ‘lin-ne a leth a n-diaigh ar b-ferainn’. Luigh ingean an righ lá n-áon don tobar día fothradhadh, gur ro len gainemh & grian an tobair di. Tig a h-athair go M' Oeog do cuingidh fortachta di, & no bheradh h-é fein a m-bith-dilsi dó. Doníad samluigh.
Feachtus día n-dechaidh M' Oeog don mainisdir do fhios mhanaigh bo bháoi a t-treabhlaid. ‘Filid na manaigh uile a t-treablaid’, ol an t-ab, ‘& dentar libh-si a b-fresdal an g-cein beithi sunn’. ‘As tualaing Dia a slanughadh’, ol M' Oeog; & do-ronadh amlaidh. Teora lá dhoibh oga b-freasdal; & cuingis an t-ab for M' Oeog a b-fhagbail isna gallraib cedna; & fágbus, gér bha doirbh lais.
Ocus luigh M' Oeog go Ferrna, dia b-fhacaidh seisrech go g-cecht & go n-iarann n-arathair a toigheacht a g-cianaibh cuige; & beiris lais h-í dia tabhairt a n-almsain do ingenaibh Aodha mic Cairbre, do bí ag cinned a m-betha do Dhia. Go t-tarla bocht dó forsan g-conair, & ro sir damh for M' Oeog. Ocus do-beir dó, & beiris na daim oile go h-airm a rabsad na{MS page 141} h-ingena. Ocus ni ro fhedsad treabhadh a n-iongnais an daim adubhramair. Do-chiadh dam ag toighecht as an muir chugtha, & cuirid an cuing fair; & ro treabhadh amhail gach n-damh; & do-thigedh a t-tús gach aon laithe, & do-teigedh isin muir gach n-aghaid. Teora mí dó forsan abairt-sin.
Feachtas do M' Oeog go b-facaidh teachta Daibhit Cille Muine go h-airm a raibhe. ‘Eirg’, ol síad, go Daibit. ‘Tangadur a tíu-laithe, & beir fair ria m-bas’. Luig M' Oeog a m-Breathnaim, & do-beir comna do Daibiot. ‘Do geallas’, ol M' Oeog, ‘beith a n-Eirinn dorighisi’. ‘Eirg si’, ol Daibhiot, ‘for an t-traigh, & gibé anmann egcennais do-gebhair ann, eirg fair, & beraidh go h-Eirinn tú; & cuirfed sa t' aos cumtha ad deghaidh’. Ocus sgaraid fria aroile go m-bron & do-ghailsi, oir ba derbh
Ocus doni trosgadh cethracha la & adhaigh ann, amhail do-rinne Iosa & Elías & Maoisi; & ni ro chuir fainne na trualledh fair.
Feachtus do M' Oeog for bru Atha Iomdhain, & bá sennda an tan-sin{MS page 142} h-é. Go ro fiarfaidh ar a a carbaid de: ‘Cia bus bus esbudh a b-Ferrna tar t' eise’? ‘In cedna fer gebhus an t-ath ugad’, ol sé. Do-chiad buidhen a g-cenn an atha go lamhach & baosradh léo; & ba cleirigh iad-som. Ocus tig nech baoth diobh aomthus an atha, & tig forsan t-tulaigh a raibhi M' Oeog. ‘A n-aontoigh riut-sa as ail damh-sa beith’, ol sé. ‘Cia h' ainm-si’? ol M' Oeog. ‘Mo Ling’, ol sé. Do ansad araon a b-fochair a cheile go bás M' Oeog; & do goiredh easbudh a b-Ferrna do Mu Ling.
Do-clos do M' Oeog iar sin go raibhe brathair dó a n-geill ag righ O Conaill Gabhra. Luigh go dun an righ, & ro connmagh h-é teora lá & aghaidh a m-beol an dunaidh gan biadh gan digh. Ocus ro diultadh an giall do tabairt dó, & fúair inghen an righ bás an adhaidh-sin. Beiris an rioghan a h-inghen lé go h-airm a raibhi M' Oeog. ‘Duisg so damh-sa’, ol sí, ‘oir is tú ro básaigh’. Tainig cridhe M' Oeog fuirte, & doní edarguidhe for Día, & do eirigh an ingen; & ni tainic cridhe an righ for M' Oeog, & teid aleith eascaine do dhenamh fair. ‘Na h-escain an righ’, ol an ríghan, ‘acht cuir th' esgaine for an lic n-dimhoir{MS page 143} ugad’. ‘Cuirim’, ol M' Oeog; & doní di chuid don lic la breithir an naoim. Gabhais omhan an righ, & slechtaigh do M' Oeog, & tuc an braighe dó; & do-bheir Cluain Claidhmhech a m-bith-dilsi, & doní M' Oeog eglas anoraich ann, & fagbhus blogh día naomaibh ag cantain oifice Dé ann; & sgarais & an ri fria aroile fo sith & caoin-chomrac.
Feacht do M' Oeog og triall do Chaisiol go ro oirisider na h-eocha baoi fó a charbad. Ba machtnughadh leo-samh sin, go c-cualadur ín guth ainglighe úasaibh: ‘Ni do Caisil is déoin do Dhía do dula’, ol sé. ‘Fil Guaire rí Connacht a treabhlaid a g-Cill Mic Duach. Eirig si go h-airm a b-fhil sé; oir is duit do dheonaigh Día fortacht fair’. Ocus gabhus an carbad an raon go Cill Mic Duach, & ro thiormaigh Deirgh-dherc roime amhail gach magh. Go t-tarla dís dóibh, go ro chuinnigsit éolas fortha. ‘Fedha & criathra uaibh-si go Cill Mic Duach’, ol siad, ‘& mas do muinntir Día sibh, reighedh fein an t-slighe daoibh’. ‘Is éidir le Dia sin’, ol M' Oeog; & doní magh reigh don criathraigh, go n-dechadur go Cill Mic Duach. Ocus do shlanaigh M' Oeog Gúaire{MS page 144} la. grasaibh Dé, & do foillsigh dó beith triocha bliadhan a righe Connacht
La n-aon do Mh'oeog og denamh aiccechta do mac leighinn, go b-facaidh dreimire orrdha ag toirnemh fria a thaobh; & gabus M' Oeog an dreimire súas. Ocus 'ar t-toigheacht do, ro fhiarfaigh an mac leiginn dé, cía conair do-chuaidh. ‘Colam Cille 'ar n-egaibh’, ol sé, ‘glóir & oirmhidin muinntire nimhe ana dhail’, ol sé, ‘& dia moradh léo do-dhechas-sa’.
Laithe n-aon do M' Oeog, go n-dechadur buidhen la ceilg & amhainsi do cuingidh derce fair. Ocus ro fhagaibhsit a n-eduighe for diamair & folach; & do foillsighedh do M' Oeog sin; & cuiris fios for na h-eduighibh, & do-bheir a n-almsain íad do bochtaibh oile; & imthighid-siom ó M' Oeog gin edach gin almsa.
Brannamh mac Echach, ri Laighen do marb Sáranus, do Laighnibh h-e. ‘Doiligh liom-sa’, ol M' Oeog, ‘cenn na m-bocht, & dinighthéoir na b-fann; & go t-tuite an lam-sin do bhúail an fior-laith-sin’. Luidh M' Oeog go Ferrna, & téid for fert Brannaim.{MS page 145} ‘Eirg suas’, ar se, ‘a n-ainm Iosa, & follamhnaigh do righe’. Tig Brannamh as an b-fert, & téid aráon fria M' Oeog. ‘Na beir misi ar an saoghal abriosg’, ol sé, ‘léig mhé for nemh anosa’. Doni a fhaoisidin fria M' Oeog, & do-beir deonughadh dó dul for nemh.
Saranas dona luigh for fert Brannaim go n-aithrighe n-derbhair, & go n-díughaire truaigh. Tuitis a lámh de, amail ro chuinnig M' Oeog roime sin; & ba maith eisiom iar sin no go b-fhuair bás assa h-aithle.
Feachtus do M' Oeog ag cur t-shil éorna, go t-tainic oglach for an n-gort. ‘Is dealamh damh-sa’, ol sé, ‘& atá cíos trom agam tigerna oram; & is ail damh deirc do fadhbhail’. Ocus do-bheir an eorna do bí 'na ucht dó 'ar n-denam óir di. Beirios leis an t-ór diá tairbert don rí. ‘Cía o b-fhuarais an t-ór’? ol an rí. ‘M' Oeog dusrad damh’, ol an t-óglach. ‘Éirghid t-fhiacha lat’, ol an righ, ‘& beir-si an t-ór go M' Oeog’. Ro chuir M' Oeog an t-ór iona eorna, & ro fhas mar gach n-eornain.
La n-áon do M' Oeog ag denamh egalsa, & ni b-fhuair sáor día crutughadh. Gó ros bennaigh lamh dhuine día muinntir,{MS page 146} diar bhó h-ainm Goban, & togbhus an eaglas go n-dealbhadhaibh iongantachaibh, & go n-gresaibh bregha, nách raibhi samhail di, & ni rugadh buaidh saoirsechta on Goban-sin fría reimeas.
Feachtus do M' Oeog og ionnmad a h-abainn, go t-tainic aon fria dhruim, go ro chuir a dhi láim fris, go ro fhagaibh annsa linn dia
Laithe n-áon diar ghoid mheirlech caora do tréd M' Oeog, luigh an meirlech ros-ith an chaora don eglais do tabairt mionn innte; og glacadh na mionn do-tigedh cluasa na caorach tara beola amach.
Dia m-baoi nech uasal a Roim Letha a b-pairithlis, & ni ro fhedsad náoim naid legha fortacht fair; & tainig a n-Éirinn do iarraid M' Oeog, iar g-cloistecht a miorbuile dó; & fuair M' Oeog bas roime, & téid siom annsa n-eilitrum ionar h-iom{MS page 147} curadh M' Oeog, & do-gheibh fortacht fó cedoir do grásaibh De & M' Oeog.
Do bui nech a t-treablait a Laighnibh triocha bliadhan, dia b-fhacaidh fís .i. carbad do toigheacht do nim; cleireach aosda inn, & ban-óg. ‘Can daoibh’? ol an t-oglach. ‘Misi M' Oeog’, ol an cléirech, ‘& Brighid sunn. Amarach mo laithe-si, & a n-oirtur laithe Brigidi aníu; & tangamair anúas do moradh gloire Iosa ionur laithibh fein. Ocus bi-sí ollamh’, ol se, ‘do-ghebhair bás an tres lá, & do-gebhair an rioghacht nemhda dot anmain’. Luigh an fer naomtha sin, Fionntan a ainm, go Cill Dara a Magh Life .i. reigles la Brighid; & ro innis don phobal an aisling ad-connairc, & fuair fein bás an treas lá, amhail ro fhoillsigh M' Oeog dó, & do-choidh dochum nime.
Ro h-oirnedh Mo Ling ana easbudh a b-Ferrna tar eis M' Oeog, & ní teigeadh nech ar bith do shuan a n-iomdaigh M' Oeog. ‘Tiocfaidh diom-sa súan do dhenamh innte’, ol Mo Ling. Teid 'san iomdaigh, & ro buaidhredh & ro gallraidhedh h-é, & ni ro fhed súan innte, no gur guidh M' Oeog go diochra um fortacht fair; & do{MS page 148} fhuair fó cedoir tre guidhe M' Oeog dó. Fagbas Mo Ling an iomdhaigh, & as-bert nachar diongmhala do duine da mair dul innte.
Ocus gé do-cuaidh M' Oeog for nim, nir sguir dia mhiorbuilibh a talamh. Óir donithi lá uir, & la a earradh, & lá thaisibh slanughadh dall, & bodhar, & bacach, & na n-uile eslainte arcena. Ocus ge do innsiomair aráill do miorbuilibh M' Oeog, ní h-é a n-iomlaine do innsiomair. An dara lá do mi Febriairi do-coidh M' Oeog a n-aontaigh aingel & arcaingel, a n-aontoigh na naom Trionoide .i. Athair, & Mac, & Spiorad Naom. Amen. FINIT.
Do boi duine uasal saidbir h-i c-Connachtuibh darb ainm Sédna mac Eirc, meic Feradhaigh, meic Fiacrach, meic Amalgaidh, meic Muiredhaigh, meic Cartaigh, meic Eirc, meic Eachach meic Colla Uais, meic Eachach Doimhlein, meic Cairpre Lifecair, meic Corpmaic, meic Airt, meic Cuinn Cetcataigh. Boi ben aicce dar bo h-ainm Eithne; & do shiol Amhalgadha meic Fiacrach meic Eachach Muigmedhoin di-sein. Ni raibhe oighre meic nó ingheine aca. Do-guidhetar Dia go diochra duthrachtach fá mhac diongmala d' fághail, do-gébheda n-ionad dia n-eisi. Do-ronadh dércae díáirme, & troisgthi, & tredenais leo fan adbar-sin. Ocus do-guidettar naoimh & fireoin léo, go f-faghdais a n-athcuinghe on aóin-Dia.
Battar a f-fochair a ceile iar sin .i. Setna & Eithne; & do-connairc Eithne aisling .i. mar do thuitfed rélta anúas do nimh ina bel; & do-connairc Setna féin an aisling cetna .i. relta do nimh do thuitim i m-bel a mna. Iar n-eirge doibh do innsetar da cheile a f-facatar. Ocus do innsettar an aisling do daoinibh glioca géir-eolchá. Asedh immorro adubratar sein ríu. ‘Rélta’, ar síad, ‘do theoraigh na riogha dochum Criost da adhradh, an tan ruccadh 'san m-Bethil é. Ocus trésan c-comarrdha c-cedna sin do foillsighedh daoibh-se, geinfider mac uasal onorach uaibh, & bidh lán do rath & do grasaibh an Spiorait Naoimh é’. As annsan oidhce cetna-sin do geinedh an nech naomhtha nert-cumachtach i m-broinn a mhathar .i. M' Aodhocc, & as ar an adbar-sin aderar mac na reltainne ris.
Do-coidh Eithne ina carpat do dul le toiscc la eiccin asa h-aithle sin, & h-i torrach ar Mh' Aodhócc. Tarla draoi fir-eolach di ar in sligedh. Ocus o 't-chualaidh-so torann & foghar an charpait cuicce, adubhairt: ‘As fo righ reithes an carpat-so cuccainn; no fo grasaibh an Spiorait Naoimh’. {folio 168b} Do-chuaid nech aca da fechain cia ro bai ann. Ocus do-connairc nac raibhe aoin-nech ele ann, acht Eithne 'na h-aonar. At-bert an draoi ria iar sin: ‘Berai si mac maiseach mor-chumachtach’, ar se, ‘bus lan do rath & do ro-grásaibh an Spiorait Naoimh’.
Ruccadh tra an mac-sin i n-Inis Brechmaighe for Magh Slecht go sunradach. Ro ba follus immorro comartha & airrdhe naomthachta ar an naoidhin nemh-urcoidigh sin iarna breith tre ghrasaibh an Coimdedh; óir an t-ionad ina ruccadh e, ni raibe easbhaidh soillse do lo no d' oidhce le h-aimsir fada and.
Ceid-fert M' Aodhocc iarna breith .i. an lec for a ruccadh da baistedh h-e, no bidis cach asteach & amach aga n-iomluadh uirre amhail gach n-artrach eile.
Fiort ele d' fiortaibh M' Oedocc .i. bacan na bainfighidh baoi h-i l-laimh Eithne ag breith an leinimh do maidhe cruaidh coimhfeodhaige cuill do beith fo dhuille & fo dhegh-blath ina dhecchaid, go f-fuil an coll-sin ina crann nuaidhe nem-arsaidh a c-comharta an fherta-sin i n-Inis Brechmaighe fós. Aderatt eolaigh na criche frisan c-coll-sin, an tan cuirter a úir eter braigdib et a n-iarann iarna cur fo naoi n-aifrennaibh, go n-élait gan fuirech as a h-aithle.
Conidh do cuimniuccadh na f-fert-sin do-ronadh an laidh-si:
- 1] A ceid-fert M' Aedocc na mionn
2] Da eis go follus fuicfiom;
3] A n-airemh as diom dlegar,
4] Dligidh fili foillsiugadh.- 5] Leac arar baisttedh Aodh ócc,
6] An naomh miorbuileach M' Aodhocc,
7] On purt go 'roile ag rochtain
8] Si 'na h-ethar iomlochtaigh.- 9] Fiort ele da fiortaibh-sin,
10] Magh Slecht le h' athaidh d' aimsir
11] Do ló 's d' oidhce, ceim coimsi,
12] Se uile fa en-shoillsi.- 13] Crann mna fighi frith istigh,
14] I l-laimh Eithne re niodhnaibh;{folio 169a}15] 'Na mhaide coimhféoidhe cuill,
16] Beith fo duille úr-álainn.- 17] Ata an coll-sin 'na choll úr,
18] As biaidh coidhce gan chlaochludh,
19] Go n-dech crioch ar an c-cruinne,
20] I n-Inis blaith Brechmaighe.- 21] Do buadaibh chuill M' Aedhoicc moir,
22] A uir 'na urchascc eloidh
23] Biaidh ag eirge go brath m-becht,
24] Tuilledh a c-cenn a céid-fert.Cét-fert
Ro baisttedh tra an n-oidhe naomhtha nós-oirderc sin le cruimter craibhtech caoimh-genmnaidh, & le h-aingeal a fhoircoimhetta iar sin.
Ocus bói acc tairngire M' Aodocc, co n-dubairt an laid:
- 1] Se meic Duibh Da Crioch ro clos,
2] Dubtach, Doghran drech-solas,
3] Maol Bennachtaidh, Murchad mas,
4] Guaire, ocus Fannan folt-cas.
Ro h-oiledh go diochra duthrachtach le h-ua n-Dubhtaigh, & leis an c-cuid ele don lucht oilemhna an lenamh ni ba friochnamaighe ria aoin-nech ele, & do-rinnedh a coimhett o gach uile ni neim-dligtech, ar lasadh & ar soillsiucchadh an Spiorta Naoimh go h-iomarcach ann. Tuccsat a lucht oilemhna .i. a bhuime & a bhan-coimedaidhe tre seirc & tre gradh tormach & meduccadh anma go follus fair, amhail as bés do buimeadhaibh búidhe & buan-gradha .i. mo Aodh óg, aga gairm do gnath aca de. Conidh airesin ro len M' Aodhócc d' forainm fairseach na h-anmannaib ele.
Ro ba folls tra rath an Coimdedh cumhachtaigh forsan mac-sin .i. for M' Aodhócc, tar macaibh ele a aimsire. ‘Cían ámh ro bai aga tairngire’. oir do tairngir an faidh fire .i. Fionn mac Cumhaill, cenn fesa & faistine na h-Erenn, an tailgenn toccaidhe .i. M' Aodog mórdha miorbuilech, mac Setna, seal fada & aimsir imcian riana geinemain .i. aimsir fichet righ do rioghaibh Erenn .i. o aimsir Airt meic Cuinn Ced-cathaigh, go aimsir Ainmire meic Setna, meic Fergusa Cenn-fada, meic Conuill Gulban, {folio 169b} meic Neill Noigiallaigh, 'sa aimsir a ruccadh M' Aodocc; oir do bái an fad-sin eter Fhionn & eissiumh an tan ro tairngir a theacht, an tan ro marbh Goll mac Morna Ferna mac Cairill, mac rígh na n-Deisi Muman; & oglach gradha d' Fionn eisem.
Ocus aga adhlacadh fo talmain tucc Fionn a ordog fona déd fis, gur foillsicchedh fios fírinneach dó ina decchaid, & gur ceiledh ainffios fair. ‘Dar mo breithir’, ar se, ‘a Fherna meic Cairill, as mo-ghenar dhuit ro h-adhlaicedh 'san ionad-sin ar a mhed do cheolanaibh coimbinne & d' finn-leabhraibh eolcha, & d' iodbartaibh cuirp an Coimdedh bías os do cionn go deiredh domain’.
- 1] Ath Ferna,
2] Áit a m-bia M' Aodocc feabda;
3] Aniu cidh iomdha a cuana,
4] Bidh iomdha a nualla nemhda.
- 5] Ath Ferna na feorainne,
6] Bidh feabhda an fer 'ga m-bia;
7] Do-roiset ann anmcarait;
8] Bidh ait ionmain le Dia.- 9] Do-ria M' Aodhócc muinterach,
10] Maisi greine tre ciotha;
11] Do-ria mac na reltainne,
12] Relta buadach tre bithi.
- 13] Do-ria M' Aodhócc muinterach
14] Tar Áth Fionnglaisi Fiaa;
15] Bidh tailgionn ros toirgeba;
16] Bidh sroibh-gionn duine Diaa.- 17] Bidh e an t-ionadh ainglidhe,
18] A m-bia fian ban i folucht;
19] Do-ria M' Aodhócc muinterach;
20] Mochion rígh darab ro-lucht.- 21] Bidh é an torc tren turcruthach,
22] Bidh e an lasair bhorr-brátha;
23] Do-ria M' Aodhocc muinterach;
24] Bidh tonn tar iolar atha.A
Ro tairngir tra athair baitsi & buan-creidmhe f-fer n-Erenn .i. naomh Patraicc, an naoimh-erlamh cetna .i. M' Aodhocc milis-briathrach mor-cumachtach, an tan bói ag siubal droibel & ditreab O m-Briuin c-cualadh claiscetal coimmbind, comhcubaid na n-aingeal {folio 170a} ina foccus, & ceola iomdha iolarda, & airpeitedh ailghen ainglidhe, & nualla nemhda 'ga labhra & 'ga luath-cantain. Ro fhiarfaighettar na tri caocca naoimh-cleirigh battar i f-farradh Patraicc; ‘Cidh ar nach anmaid 'san ionadh ina f-fuil nuall & ceol na n-aingel, & aittreabh & comnaidhe do denamh 'san druim-si ata leth re h-an .i. leith re h-uiscce’.
‘Bidh é sin a ainm go brath’, ar Patraicc ‘.i. Druim Lethan. Acht ata ní cena; ní duin-ne ata a n-deonucchadh anadh ann, acht d' Aodh mac Setna .i. M' Aedócc Ferna, naom miorbuilech mór-cumachtach, cend & codhnach naomh Leithe Cuinn a c-coitcinne, & d' Oirghiallaibh .i. do clannaibh na c-Colla a chinel, & don Breifne foighenus, oir as innte geinfider é, amhail atá a t-tuicsi & a t-tairngire, a c-cionn trichat bliadan oníu i n-Inis Brechmaighe i Muigh Slecht Connacht. Ocus as dó atá a n-dan an t-ionad-so d' aitreabadh & d' aitiucchad. Ocus cidh aidbhseach libh-si an lion crann ata isin druim attaidh .i. Druim Lethan, ní lía íad-sein ina órtha & iomann, psalm & slechtain, almsa & aifriond
Ro bhaistt & ro bhendaigh Patraicc an baile re M' Aodhócc annsin. Ro fáccaibh rath & ro-chonach, sobharthan & sonus, soicheall & saidhbres, buaidh fosaici & fritholma fair, & a onoir os cach; go n-dubairt an rosc:
- 1] Foillsigim fios firinnech
2] Daoibh, a cleirchi creidmecha,
3] Ó Dhia dúinn do deimhnigedh,
4] Ni damh-sa ro deonaighed
5] Anmain isin ionad-sa,
6] Druim Lethan, nach laimheochur;- 7] Acht don tailgionn toccaidhe,
{folio 170b}
8] Do Mh' Aodhóg fial ainglidhe,
9] Cend naomh ocus naomh-erlamh
10] Leithe Cuinn rea comhairemh;
11] Do shiol Cholla chathbuadhaigh
12] Airemh a glun n-genelaigh.- 13] A c-cionn trichat tren-bliadan,
14] Ar Magh Slecht go sunnradhach,
15] Geinfidher an glan-mac-sin,
16] Mac rathmar na reltainne.- 17] Go brath bidh h-é a fhorainm-siumh;
18] Bennaigim-si an baile-si,
19] A m-bía an firen foirglidhe,
20] Suil tí M' Aodhócc moir-fertach
21] Da caomhna, da chomfurtacht,
22] Da coimett, da coisreccadh.- 23] Biaidh onoir na h-áiti-si
24] Ó Mh' Aodhocc acc médachadh,
25] Go t-tí laithe an luan-bratha;
26] Daoibh-si festa foillsighim.Foillsighim
'Ar m-beith do M' Aodhocc ina mhaccaomh occ anarsaidh iar sin, tainic Ainmire mac Setna, meic Fergusa Cend-fada, meic Conuill Gulban, meic Neill Noigiallaigh .i. rí Erenn, i n-Uibh Briuin d' faghail giall & braighdedh uatha, mar fa gnaith-bes ag na rioghaibh & ag na tigernaibh an tan-sin. Tuccadh M' Aodhócc do a m-braighdenus
Acc imtecht immorro d' Ainmire ar a ais, battar a braighde roimhe 'san slicched. Do foillsicched grasa an Spiorait Naoimh do ri Erenn for M' Aodhócc tar na maccaibh ele. Do raidh an rí 'arna faicsin sin: ‘As follus foirbhthe fír-grásamhail an mac-sa .i. M' Aodhocc’, ar se; ‘& bidh eiccen dó beith im fharradh-sa for an c-cuairt righ for a f-fuilim; no, madh ferr lais a leiccen amach, & dol dó tara ais, do-ghebha a rogha dibh’.
Do raid M' Aodhóc aga cloistecht sin: ‘Masa meisi as ail let do leiccen sáor uait, guidhim tú a n-onóir na naomh Trinoide go leicce na maccaoimh-si ele saór uait on m-braigdenus ina b-fuilet’. ‘Do-gebair-si an athcuinghe sin’, ar an ri. Do leiccedh doibh uile tionntudh dia t-tigibh iar sin. Do athain Ainmire e féin do M' Aedócc a n-anmcairdes, oir da tuicc sé gomadh colaman comhdaingen isin ecclais catoilice é iar sin, amhail ro comhailledh. Conid h-í céd-onoir {folio 171a} M' Aedócc cona maccaomhaibh annsin, grasaibh an Choimdedh ina coimlenmain.
La da raibe M' Áedhocc ag cluiche maille fri buachaillibh ar fud an fherainn, & sé ag coimhétt caorach a bhuime, tangatar ocht c-coin allta a n-aoin-fecht cuicce go mín muinterdha, & síad bocht, anfann, ocarach. Ro fhech san orra, & adubairt riu: ‘Toccbaid libh’, ol sé, ‘ocht muilt don tred, & ithigh iad’. Do-rinnettar na coin amhail do ordaigh M' Aodhocc doibh, & do-chuatar fon c-coill; & do ba le buime M' Aedócc na muilt-sin. Do-chuatar na buachailledha don baile go luath iar sin, & do innisettar do buime M' Aedocc an gniomh-sin.
Do eirigh an buime maille le feircc moir go M' Aedócc. Gabais éccla mór M' Aodócc aga faicsin; & adubairt: ‘A Dé na n-uile cumacht, & a Tigerna, a Iosa Criost, foir & fortaigh oram, oir as at onoir do-rattusa biad dona bochtaibh ocaracha’. Do bar follus an uair-sin ocht muilt dob ionann dath & mét & cuma risna ced-caorcaibh eter M' Aedhócc & a bhuime. Tangattar go min muinterdha mar na caorcha ele d' ionnsaighe an treda. Ní fidir neach fo nimh o sin alle cait as a t-tangattar don toiscc-sin; gur h-oirdercaigedh ainm De & M' Aedócc tresna miorbuilibh-sin.
Conidh da derbadh-sin do-rinne an t-ughdar an laidh-sin:
- 1] La do M' Áedhócc, fa mor rath,
2] Da bhuime ag coimhétt caorach,
3] Go f-faca lea taobh acc teacht
4] Na h-ocht c-coin allta a n-aoin-fecht.
- 5] Dona conaibh, cenn a c-cend,
6] Gabhais trocaire an t-ailgend;
7] Seach na h-ainminntibh ele
8] Siad bocht, deroil, díblidhe.- 9] ‘Óm buime, ettraibh as ecc,’
10] Beiridh ocht muilt don mhór-tred
11] ‘Ar son Dé’, diochra an t-oinech,
12] Do raidh M' Aodhócc mior-builech.- 13] Dith a caorach o 't-cualaid
14] Buime an erlaimh iol-buadaigh,
15] Ferc adbal uirre ar a son,
16] Rer lion uamhan an t-erlamh.- 17] Aodh mac Séttna, ar nar lér locht,
18] Ar Dhia do iarr a furtacht{folio 171b}19] Ar fheircc a bhuime gan mes.
20] 'Na h-acchaid nir iarr aighnes.- 21] Do luach einigh Aodha óicc
22] Fuair tiodlacad on Trínoid;
23] Ocht caoirigh oile ar áon dath
24] Ar cuma na c-ced-caorach.- 25] Saorthar le cerd na cruinne
26] Aod ócc ar feircc a buime;
27] Mac Sétna fa treisi atá
28] Ag Dia Athair gach en-la.La.
An tan tra at-connairc athair & mathair M' Aedócc méd na n-gras do tiodlaic Dia dó, do-chuir dochum leiginn é, go n-dechaid clú a crabaidh, & oirdercas a foghlama, a eccna & a aird-leighinn co comhcoitchenn fo cach.
La da raibe drong naomthach nemh-pectach ag guide Dé go dutrachtach fa foillsiughad doibh ionad a n-eiseirge, óir dob ail leo seirbis do denamh go duthrachtach do Dia ann, tainic an t-aingel da n-ionnsaighed, & do raidh riu dol mara raibe M' Aodocc, & go f-foilseochad sé doib inad a n-eiseirge. Do-chuattar san cuicce le breithir an aingil. Ro fhíarfaigh M' Aodhócc dibh: ‘An c-cualabair guth cluicc ag toidhecht annso daoibh’? ar se. Adubhrattar san, nach c-cualattar. ‘Teccaidh lim-sa, masedh’, ar sé, ‘go f-foillsigher ionad bar n-eiseirge daoibh’. Do-cuatar lais, & do thecaiscc doibh mara m-biadh a n-eiseirgi, gur mairettar ann go h-aimsir a m-bais i m-bethaid miorbuiligh mór-conaigh.
La ele do M' Aedócc i n-ionad seicréittiuch ag legad a psalm. Tainic fiadh curthe comhtuirsech cuice, & gadhair go tinnesnach aga tafann, & do-rinne comhnaidhe h-i f-fiadhnaisi M' Aodhóg. Do-thuicc M' Aodhócc gurab ag iarraid comairce do dénamh dó do bí sé. Cuiris M' Aodocc a paidrín fo codnaibh an fhiadha. Do lenattar na gadair an fiadh, & is amlaidh do foillsiged doibh, a bheith i n-deilb duine. Ocus nir lenattar na gadhair an fiadh; gur imthig gan urcoid do denamh dó, {folio 172a} iar c-cur an paidrin de. Gur moradh ainm Dé & M' Aedocc tresna miorbuilibh-sin.
Do ba companach da ceile M' Aodocc & Mo Laisi Daiminsi. Tarla doibh beith a b-focair a cele fo bhun da crand aon do laitibh ar Magh Slecht a m-Breifne Connacht. Battar ag guidhe Dé go duthrachtach ima fhoillsiuccadh doibh 'na f-fochair a ceile no bheittis, no an budh eiccin doibh dealacadh le ceile. Ro tuittsetar na croinn fo bhun a rabattar an tan-sin .i. crann budhthuaid, & crand oile buddhes. An crann immorro fo bun a raibe Mo Laisi, as e do thuit fo tuaid; & an crann fo bun a raibhe M' Aodhócc, as é do tuit budhdeas.
Adhubhrattar san ainnsein: ‘Ata comhartha ar n-deilighthe annso’, ar siat, ‘'arna thabhairt duinn o Dhia’. ‘Ocus as amlaidh dleghmaitt ne imtecht o ceile, do réir mar do tuitettar na croinn don chur 'sa’, ar M' Aodhócc, ‘.i. tusa budtuaidh, a Mo Laissi, & misi buddes’. Celeabrais cach da ceile dibh 'na decchaid sin; & tuccattar pócca go mín muínterdha da ceile. Teid Mo Laisi go Loch Eirne budtuaidh, & cumdaighis ecclas álainn oireghda ann .i. Daimhinis. Téid M' Óedhocc buddes, & cumdaighis ecclas alainn, & cathair onorach ele andsein .i. Ferna Mór M' Aodhócc a lár Laighen.
Fechtus ele dar baithed
Daimhin mac Cairpri, an Damhargaitt, annsein .i. meic
Eachach meic Criomhtainn meic Feicc meic
Deghad Duirn, meic Rochadha, meic Colla Focrich,
meic Eachach Doimlen .i. fer calma cumachtach do
Chonnachtuibh, & dias lenamh ele ina fochair for
Loch Eirne, ni frit immorro a chorp rea toccbail. Ro shiubhail
tra mathair Daimhin ar morán do naomhaibh
Erenn aga iarraidh orra cuirp na lenab d'
fagbail léna n-adhlacadh. Ocus ní fuair an athcuinghe
sin o áon aca. Adubairt Mo Laisi Daimhinsi ria: ‘An
isin ionadh-sin’, ar sé, ‘no go t-tí M' Aodócc cuccat, oir atá a
fhios agam go f-fuighe se na cuirp útt lea t-toccbail;
& go n-dingne a n-aithbeouccadh tre grasaiph an
Spiorait Naoimh’.
As gerr ina decchaid sin an trath tainic M' Aedhocc da n-ionn {folio 172b} saicched. Ro innis an bhen dó gach ní da n-dubhramar, & do bái ag
'Ar b-fás immorro do clu & do caomh-naomhtacht Mh' Aodhócc uile amhlaid sin, tangattar daoine iomdha as gach aird d' Eirinn do beith fona smacht & fona riaghail. Sanntaighis M' Aedhócc a thalamh & a thír {folio 173b} fein d' faccbail, & dul for teiched ass, óir nírb ail leis beith fan onoir, & fan airmittin i r-raibe.
Ocus smuainis dol dia oilithre don Roimh, & d' foghlaim fhesa & eolais an scrioptura diadha go deithitnech, mar donidis na h-erlaimh & na craibtigh ele 'san aimsir-sin. Is iad-so an lucht cumainn & coimhittechta aithrister do dhul le M' Oedocc forsan mór-turus-sin .i. Caillin craibtech caoimh-genmnaidh o Fhiodhnach Maighe Réin, a oide foghlama & foircetail fein; & Mo Laisi diadha deigh-eolach o Dhaiminis; & Ulltan aobhda eccnaidhe o Ard Breacain, óir fa lucht aonta & aon-chadaigh i n-nim & i t-talmain da cele an cethrar-sin.
Ocus fos an cethrar cobhsaidh céillech coccúsach ele, do ba lucht ruin & ro-thairise aicce tar gach n-áon .i. Cele, & Aodan o Ferna Móir M' Aodhócc, Faircellach o Druim Lethain, & Fergus o Ros Inbir. Is iad-sin an cethrarda t-tug M' Aodhocc taisccedh & coimhétt a mhór-maithesa, & a mór-conaigh, an fedh ro boi ina bethaid; & da t-tucc
O rangattar an buiden craibtech caomh-naomh-sin go Roimh, do-rinne Dia fiort firinneach follus da foillsiuccadh do cach .i. cluicc an baile do búain uatha féin gan cuidiuccadh o dhaoinibh acht an t-aoin-Dia uile-cumachtach aga dénamh. Tainic iongantus mór, & machtnucchad menman, & criothnucchad croidhe do cach go coitcend isin c-cathraigh dona h-airrdenaibh naomhtha-sin do-clos doibh, go f-fuarattar fiossccel fadheoigh, mar do dherb fer ionaid Pettair & Poil crabhadh & creidemh na druinge deg-naomh-sin tainic a h-Erind.
Ro h-oirdnedh leis triar dibh ina n-escopaibh urdalta 'arna n-derbadh o dhaoinibh, & 'arna t-togha on Trínoid, & 'arna ceducchad {folio 174a} on Coimdhe caidh cumachtach .i. M' Áedócc miorbuilech, milis-briatrach, & Mo Laisi moir-fertach, macánta, & Caillin craibtech, credal. As don turus-sin fúair M' Aodhócc moir-fertach da thiodhlacadh toccaidhe on Trinoid, 'arna faccbáil ina fiadhnaisi for altóir Pettair h-i Roimh, 'arna t-toirbeirt do nimh trena naomhtacht, amhail fuair M' Aodhócc andsin .i. an brec M' Aedhócc, an seachtmadh mionn da mhionnaibh, & an bhachall Branduibh; amail as-bert an fili:
- 1] Brec M' Áodhócc do maigh nimhe
2] Fuair an t-erlamh oirdnidhe,
3] 'S do fuair an m-bachaill m-Brandaibh
4] On stuaigh ra-chaim reltandaigh.
Bliadain comhlan dona cleircibh don cur-sin isin Roimh maraon ag foghlaim eccna & eolais an scrioptura diadha do neoch rangatar a les, & acc fagháil onóra, & oirmittne cadais, & cumacht on b-papa, cona cleir, & cona cardionalaibh. Ceileabrait da ceile ar c-cengal a c-cumainn & a c-comaonta go h-iomcubaid re 'roile, iarna n-daingniuccadh i n-dinite & i n-onóir móir & i n-degh-ordaibh o fhior ionaid De for talamh go rangattar fo clú creidmhe & crabaidh & cumhacht tara n-ais go h-Erinn, da n-ionaduibh féin leth ar leth.
Do-chúalaidh Aodh Dubh mac Fergna meic Fergusa .i. ri O m-Bríuin na ferta iolardha sin aga n-denam ag M' Aedhóg & an onúir & an airmittin adhbal fuair isin Roimh, & an da tiodhlacadh ána oirderca fuair innte .i. an brec & an bachall. Tainicc cuige go coimhdiochra, & troisccis go ro-umhal ris im aitherrach deilbhe & dénma d' fágail o Día do, oír fa doidhealbhdha eisiumh gusan uair-sin.
Ro baistedh iar sin h-é a c-Coill na c-Cros ag Ath Airm; & as on crosadh & on coimhsigniuccadh do-rinne ar an righ ainmnighter {folio 174b} an t-ionad-sin .i. Coill na c-Cros, & Ath Airm, o arm & o earradh an righ an fedh do bái 'ga bhaisttedh & 'ga bhennachad do benadh de, a m-bith-dílsi do Dia & do Mh' Aedhócc. Tuccadh immorro Aodh Finn d' ainm fair. Tucc san screapall gacha tighe do M' Aodhócc fana cumachtuibh do luach a baiste, & tucc é féin go brath a m-bith-dílsi do Dhia & do Mh' Aedócc; & gan athgabhail tuaithe no cinidh donté do shiol Aodha Finn do-bheradh a mainchine na a mór-thogha o Mh' Aodóg go brath. Óir gach plaigh, & gach coccadh, & gach dith daoine da t-tainic, & da t-tiucfa, for Úibh Briuin, & for Breifneachaibh, as tre easccaine & tre fír-diomdha M' Aodóg 'mó mhainchine & 'mo mor-togha do chur uadha, & tre chur a cioscana for c-cula tainic.
Ise so immorro luach baiste Aodha Finn do M' Aodhóg ó Ibh Bríuin .i. screpall as gach tigh do Mh'aodog gacha bliadna; each & earradh gach righ, & gach ban-rioghna; erradh & tlacht gacha taoisigh & gacha mná táoisigh, bó adhastair as gach creich o gach Breifneach o Druim Cliabh go Cenannus; ainmidhe as gach seilbh do comharba M' Aodhócc; serrach as gach groigh; muc as gach crú; caora as gach tret; mart gacha feile M' Aodhócc; cáor iarainn ó gach gobha don tempall mór; cuairt cáscc & nodlacc do mhanchaibh & do mhaoraibh M' Aodhócc; tús suidhighthe i tigh n-ola; tús coccair & comairle; & an céd-chorn i n-am ola an n-gach tigh i m-bia duine do muinntir M' Aodhócc; & gan sith do dhenamh i n-Uibh Briuin gan comarba M' Aodócc aga denamh, & aga h-eachtucchad, & diombuaidh siodha orra munab amhlaidh do-géntar.
Dalta ó comarba M' Aodhócc i n-daltus do righ Breifne, & an dalta-sin do frestal do biadh, & d' edach, & d' eccna, i n-onoir M' Aodhócc, goma h-eolach a leighenn & a lain-eccna é; oír ní dlighend mac righ no taoisigh, brucchadh {folio 175a} no biataigh, o gabhus forba no ferann chuicce, gan dalta o M' Aodhócc do beith aicce; & fos dlicchid rí Ó m-Briuin inghen comharba M' Aodócc do tabairt d' fior, & crodh & tionnsgra do tabairt lé. Failte do chur re comarba M' Áedog da mhionca da f-faicfi é; & tuarustal amhail gach m-bruccaidh o ríoghraidh Breifne do cumdach ecclaisi & tempuill M' Aedhóig i n-gach áit i m-bia.
Each & earradh righ Breifne an lá rioghfaidher é do thabairt do muinntir M' Aodhog, no deich marcc, no fiche bó. An bhrec M' Aodócc
Sccéla & miorbuile M' Aedocc d' innisin, & d' foillsiuccadh da gach aon dona h-úaislibh ó mhuinntir M' Aodhog. Muna f-fagbaid immorro an cíos-sin tri troisccte do denamh for Ibh Briuin. An céd-trosccadh i n-Druim Lethan isin recles mór; an dara trosccadh for Leic na Nemand mara n-gnathaicched M' Aodocc feisin slechtain & figill do denamh maille le sior-urnaighthe; an tres trosccadh i Cuillin na b-Fer, .i. Ros Inbhir, uair as ann as mó eistes Dia & M' Aodhocc guidhe gach aoin dia muinntir; & an bhrec d' impod tuaithbel orra as a h-aithle. Giorra saoghail gan t-sechna, & ifrionn da gach (áon) tuilles an esccaine. Ocus an diombuaidh cétna for muinnter M' Aodócc muna n-iarraitt an cíos-sin gacha bliadna. {folio 175b} Da n-derntar comharbadha & aircinnigh M' Aodhócc do reir le Breifneacaibh, & gan an esccaine do thuilledh, da rabhait naoimh Erenn da n-esccaine, ní h-eccal doibh íatt.
Is amlaidh so riogthar ri Breifne .i. da comarba decc M' Aodhócc do techt 'na thimcell, & prosesium do denam doibh .i. O Fairceallaigh & O Fergusa O Sealbaigh & O Connachtaigh & Magechrain Ó Dubhtaigh & O Duibhgennain & O Caiside; comarba Caillin, & comarba Cruimtir Fraoch, & comharba espuicc Fionncon. Ocus íad-sein do thecht ina thimcell. Tabradh an sámhadh-sin a n-aoin-fecht onóir d' Ó Dubhtaigh & d' fior a ionaid dia éis .i. oide M' Aodócc eisein; & tabradh O Duphtaigh slat do righ Breifne a n-onoir M' Aodócc. An t-slat-sin do buain do choll M' Aodócc a Seisccinn Uairbeoil i l-Laignibh .i. Dísert M' Aodócc ainm an ionaid.
Tabrad an rí a each & a earradh do muinntir M' Aodhócc, no anní adubramar gottrasta ara son. Trian na culaigheach sin d' Úa n-Dubtaigh a n-onoir a oilemhna & a altroma ar M' Aodog, & d' fior a ionaid, & an da t-trian ele don t-samadh cetna adubramar. Ní rí immorro, & ní taoisech an tí nach oirdnighter amlaidh sin.
Cíos.
'Ar c-cengal & 'ar c-comdaingniuccadh a ciosa & a chomhonóra do M' Áodhóg for Aodh f-Fionn mac Fergna, cona cinedh & cona clannmaicne 'na dheghaid, ar a bhaistedh & ar a bhuan-choiserccadh ag Ath Airm, mar do raidhemar romhainn, luidh roimhe go Druim
Fothaigis & fír-bennaighis an t-ionad-sin as a h-aithle, amhail do bái a f-fioguir & a f-faistine ó aimsir Pattraicc priom-apstail, 'gár thairngir sem M' Aodócc móir-fertach triocha bliadhain riana ghein, & riana gnath-coimpert; gur baist Patraicc, & gur bhennaigh an baile-sin re t-teacht don érlamh {folio 177a} da ionnsaicched, 'arna faccbail don ard-apstol ina oircill gan áitiuccadh. Gurab é Patraicc prim-eccnaidh tucc Druim Letan d' ainm ar an ait-sin, ar a beith leth fri h-an .i. fri h-uiscce, oirfa Druim Leith a ainm o tús.
Tainic tra M' Aedhócc ar lorcc tairngire an tailginn go Druim Letan, mar do luaidemar romhainn, 'ar foirbtiucchad a áoisi, & a aimsire, 'ar metucchad a fhert & a ard-míorbuiledh, 'ar n-oirdhercuccadh a crabaidh & a caoim-bés, a eccna & a iol-cumacht, a derce & a degh-oibre, bennaigis & bith-cumhdaighis an baile-sin, cóirghis a cluidh & a caoimh-reilge, toimhsis & tóirnis a tempull & a caoimh-eccalsa, cumais & caomh-fuaighis benda & bodhainge a benn-cobar, eter cloich & claraib, & comhaidme, aithighis a tighe & a thecchdaisi; ordaighis a sruithe & a sámaidh, oirdnis & onóraighis a áos uird & oiffrinn, oibre & umhaloitte, & aird-leiginn & eccna, fri sioladh creidmhe & crabaidh, fri cantain psalm & psaltrach, fri ceileabradh na cánóíne coimdeta, & fri biathad aoidedh & adhailccnech, dámh & deoradh, anbfann & enert, & fri gach ele rangus a les i t-tuaith & i n-ecclais i n-aoin-fecht.
Faccbais rath cleire & comarbadh, rath sónais & soichill, rath failti & fiadaighthe go brath for an m-baile, amhail ata isin sen-focal .i. failte Erenn Druim Letan. Ocus bói athaid i n-Druim Lethan amhlaidh sin 'ga frecur & 'ga foghnamh, go t-tainic for a menmain imteacht a h-Erinn os íseal, do sechna & d' iomghabail na h-onora & an ard-cadais bói ag cach 'na comhair.
Do-chualaidh tra Aodh Fionn mac Fergna .i. ri Breifne, M' Aodhócc do beith ag imtecht a h-Ibh Bríuin; & o 't-cualaid, bói aga toirmescc uime, óir nir miadh & nir maisi lais a athair baiste & bennaigthi, & tucc rogha dealbha & démna go follus fair, do sccaradh fris, daigh nír maith leis nach ina tír, na ina talamh féin do biadh a comnaidhe & a comhaitreab. Do raidh M' Aodog riss {folio 177b} iar sin: ‘Leicc damh-sa imtecht gan anadh, gan íarmhóracht uait’, ar se, ‘& fogheba caidreabh & cumhsanadh i tigh nimhe ón Choimdedh’, ar se, ‘do chomaidh dia chionn’. Nír faomh immorro Aodh Fionn imtecht do leiccen dó da déoin. Gidh edh do treoraigh an Trinoid tara ced san
Laithe n-aon dia raibhe M' Aodhocc ag radh a leiginn laimh risan mainistir amuigh, tanaicc procadóir mhainistreach Dauit 'na dhochum maille le feircc móir, & do raidh ris: ‘Eircc, a droch-duine’, ar se, ‘a n-diaigh na m-brathar isin coillidh’; ar cenn connaigh do-chuatar na braithre deiredh na h-oidhche an la-sin. Ni raibe dano a fhios-sin ag M' Aodhóg, & da m-beith, do-rachad ina n-diaigh gan furáilemh. Bói immorro fuath mor ag an b-procadoir ar M' Aodhócc, gan adbar, gan fochann. Faccbais immorro M' Aodog a leabhar oslaicthi an uair-sin le h-anbuain imteachta a n-diaigh caich.
Tucc an t-occlach dá dhamh dhásachtacha dhocennsaighthi da ionnsaighe, & do-raidh ris a c-cur fon c-cartaidh, & dol fon c-coill ar cend connaigh. Ar ulca re M' Aedocc do-rinne an procadoir gach ní dibh-sin. Ocus comhluath do ghlac M' Aodhócc na doimh, do bhattar min móir-cennsa ó fhurailemh an ard-naoimh orra; do-chuir fon c-cartaidh íatt asa h-aithle. Do len M' Aodhocc na braithre iar sin, & gan acht aon-lenamh immaille fris.
Bói dano móin mór, maoth, ro-bocc, ro-aimhreidh, 'san athgoirit roimhe ar an slicchidh, & timcheall mor aice. Adubairt an lenamh fri M' Aodhocc: ‘Do ba mor an athgoiritt dúinn, da roichmís tarsan mónaigh, óir as gerr go roichfemís na braithre’. Do raidh M' Aodocc risan lenamh iar sin: ‘Dena do roscc & do croidhe do chomhartucchad on Spirut Naomh, & o fioghuir na croiche césta, & do-chife tú cumhachta {folio 178a} Criost go h-athlamh it fiadhnaisi’. Ro impo M' Aodog na doimh & an chairt an tan-sin dochum na mona. Do-roine Dia slighe sochair shior-blaith, & conair cobsaidh coimhreidh tresan monaidh maoith mong-bhuig do M' Áedog & da damhaibh. Maraidh an t-slige-sin fós, do cuimniugadh na mór-miorbhal-sin M' Aodhog, go t-téid a t-tarbha & a móir-les do dhaoinib & do damhaibh o sin anuas. Rangattar iar sin mara rabattar na braithre, 'ar t-tabairt gloire & buidhechais do Dia.
Gach ní immorro da n-derna an procatoir do droch-méin ar M' Aodóg, do fhoillsigh Día do Dhauit eisem, & do foillsigh Dia do Dauit mar tucc an procattoir ar M' Aodhog a leabhar d' fagbáil oslaicthe amuigh ag an múr. Tainic doinenn & falc fertana an uair-sin ann; & do-connairc Dauit leabar M' Aodhog oslaiccthi, & ge do-connairc, do léicc dó amhail do bí. Gidh ed do chuimnigh arís an leabhar do beith oslaicthi, & do-cuaidh da fhoiridin, & fuair tirim trén-cumhdaighthe
Mar do-connairc Dauit an miorbal (mór) sin, do léicc don leabhar mar do bái, & do-chuaid féin mar a rabhattar na deiscipuil, go traigh an mara, doigh as laimh risan muir atá Ceall Muine. Do-chuaidh go h-airm i r-raibhe M' Aodhocc, & adubairt ris: ‘Cidh 'már faccbais do leabhar oslaicthe’, ar sé, ‘ag imtecht duit les na damhaibh ar madain a c-coinne caich fon c-coill le h-aghaid na baistighe & na doininne’? Mar do-connairc M' Aodhócc sin, do léicc a ghlúine re lár go h-umhal urramach d' aithméula a leabhair d' fáccbáil oslaiccthe; & do raidh gurab deithbhir do-la 'na diaigh siumh ar cenn connaigh tucc air a fháccbháil.
Ní dhubairt dano Dauith lé M' Aodhócc eírge do dhenamh, acht do-chuaid i n-diaigh na m-brathar. Tiagait isteach leth ar leth .i. Dauit & na braithre. Ro indis an lenamh doibh 'na deghaidh gach ní tarla doibh iar n-imtheacht don coill, & mar fuaruttar an t-slighe reidh ro-tirim isin monaidh {folio 178b} tre miorbuilibh M' Áedhócc. Fiarfaighis Dauit cait irraibhe M' Aedhóg. Adubrattar cach go coitcenn nach facatar é, ó do-luigh ar an traigh a b-fiadnaisi Dauit, 'ar f-faghail sccel a leabair dó. Do-cuiredh drong do mhaithibh na c-cleirech ar cenn Mh'aodhog go traigh an mara, & tuccattar leo é ón traigh. Tainic an lán mór-adbal mara 'na múraibh & 'na mór-tolcaiph gach taoibh ina thimcell, acht an ait ina raibhe féin, & nir urcoidigh aon-ní dó. Ro innis immorro espoc Dauit gach miorbaile da n-dérna Dia tré M' Aodhócc; tuc Dauit spreccadh & cursachadh go minic ar an b-procadoir tréna míbésuibh ar M' Aodhog. Ro moradh ainm Dé & M' Aodog tresna miorbuilibh-sin.
Do Bretnaigh an fer cetna .i. an procadóir, M' Aodhocc do marbadh lá eile tré thnuth & tre fhormat. Do-chuir se fon c-coill é & mogaidh on tuaith leis do buain chonnaigh. Do furáil an procadóir ar an occlach M' Aodhócc do marbhadh, & do gheall cennach dó da chionn sin. Ocus 'ar n-dol fon c-coill doibh, do chrom M' Aodhog ar mhaide da togbháil. Do toccaibh an t-occlach a lamha frisan tuaigh do bualadh Mh' Aodóg. Tainic do chumachtuibh an Choimdedh gur lenattar lamha an ócclaigh don tuaigh, co nar fét a n-gluasacht na a n-gnath-luamairecht. Ro adaimh an t-occlach a choir go h-ullamh annsin, & tainic d' iarraidh maithemhnais ar serbhontaidhe Dé go diocra ina decchaid sin .i. ar Mh' Aodócc.
'Arna faicsin sin do M' Aodhóg, cuiris a urnaigthe go Dia go diograisech. Tainic tra don urnaighthe sin gur fuaslaiccedh lamha an ócclaigh on cuibhriuch & on crapall a rabhattar. Teid an fer-sin go luath don bhaile, & do innis anní-sin da gach duine da t-tarla dó. 'Ar
Mar do-connairc M' Aodog Dauit ag fuirech fris, do reth go ro-luath mara raibhe & do umlaigh dó. Ata cros isin ionad-sin do comarrthaa c-cattaigh & a c-comhaonta le ceile. Tuccatar grasa & ger-guidhe do Dia na n-dul dibhlinibh, & do-chuattar don baile leth ar leth. Imderccais Dauit an procattóir go h-adbal a f-fiadhnaisi caich don cur-sin. Adubairt M' Aodhócc: ‘A maighistir ionmuin, na bí aga chertuccadh, óir ceirteochaid Dia é, mar as lór, uair do-geba bás bith-obann, & oidedh eccosmail, & ni bia fios a adhnacail ag aoin-nech ar talmain, acht acc Dia na n-dul’. Tarla don occlach mar do tairrngir M' Aodóg, bás obann eccubaidh, & gan fios a écca ina a adhnacail ag aon-duine. Ocus ro moradh ainm De & M' Áodhócc de sin.
La ele cuiredh M' Aodhócc ar cenn soidhtigh lenda dia tabairt leis don mainistir; & acc gabháil dó laimh le glenn grainemhail gnath-dhoman do bái ar an slighidh roimhe, do thuit an chairt ina raibhe an soidhtech, & do thuitettar na doimh fon c-cartaidh fri h-all uathmar-granna. Cuiris M' Aodóg comhartha na croiche cesta etorra & an t-all. 'Ar togbáil a laimhe a n-airde don erlamh, nír urchoidigh aoin ní dona damaibh, & nir brisedh an chairt; & nir doirtedh braon don lionn; & ro moradh ainm De & M' Aodocc trit sin.
Do bi mac ag righ Bretan, & se dall, bodhar, bacach. O 't-cualattar a chairde & a lucht oilemhna M' Aodhócc do denamh na míorbal {folio 179b} mór sin, do-chuirettar an mac dia ionnsaighed; & do-guidettar é ima shlánucchad. Do-guidhedh immorro ona maigistir go mór é .i. o Dáuit. Do-rinne dano M' Aodog urnaighthe go diochra dochum n-Dé, gur slánaicched go h-ullamh an t-ócc-mac ona ainmib da éis sin. Tuccattar cairde an leinimh budechus mór do Día & do M' Aodhóg de sin; gur móradh ainm De & M' Aodhóg tresna miorbuilibh-sin do-ronadh ar mac righ Bretan.
Do bi neach ele i m-Bretnaibh 'gá raibhe a acchaid, na h-áon-clár uile, gan súil, gan sróin, & do bí mar sin aga breith. Ruccadh go M' Aodhócc é da leicches. 'Ar n-guidhe De do Mh' Aodóg ar a son do slanaighed é fo cettoir, go tangattar a suile & a srón ina n-ionadhaibh iomchuibhde fein fadeoigh; & ro móradh ainm De & M' Aodog de sin.
Tangattar Saxanaigh uair ele i m-Bretnaibh, sluagh mór doáirme. Do cruinnigettar Brethnaigh ar a c-cionn, & do-cuirettar teachta go Dauit da rádha ris, M' Aodog do chur cuca do bennuccadh a sluaigh, & do coisreccadh a c-catha. Do-cuaidh M' Aodhog ar furailemh Dauit mara rabattar Bretnaigh, & íatt féin & Saxanaigh ar acchaid a ceile. Ni rabattar Bretnaigh lion catha i n-acchaid na Saxanach. Do-guidh tra M' Aodóg ar son na m-Bretnach, gur teichettar Saxanaigh iar sin, & do lenattar Bretnaigh iatt, go rabattar seacht laithe na seachtmuine aga marbadh & acca muccnechad; & nir tuit aon duine do Brethnaibh lé Saxancaibh ar fedh na h-aimsire sin tre grasaibh Dé, & tre miorbuilibh M' Aodhócc. Co nach tainic aoin-nech do Saxancaibh don Bretain an fedh do bi M' Aodhóg innte iar b-foillsiuccadh na miorbal-sin. Ocus ro moradh ainm Dé & M' Aodóg de sin.
{folio 180a} Do bi nech ele i m-Bretnaibh, & do tionnscain se M' Aodhócc do mhealladh, oir do fhuráil ar a muinntir a breith cuicce, & a radha go raibhe féin dall, bodhar. Do raidh M' Aodhocc 'ar n-aithne a cheilcce: ‘Do bi do righe & do ro-flaithes ar do chumus’, ar se, ‘no gur brethnaighis na tiodhlaicthi tucc Día duit do ceilt. Ocus o do-ronaisi an m-bréicc-sin, beir-si amhail adubhradais go h-aimsir do bhais’; & ro comhailledh sin. Ro moradh ainm Dé & M' Aodhócc de sin. Is iomdha dano miorbuile & moir-ferta do-rinne Dia a n-onóir Mh' Aodog i m-Bretnaibh nach airmither annso do sechna an emheltais. Conidh airesin ro faccaibh an tughdar iad gan a n-innisin.
A h-aithle gach a n-derna M' Aodhocc do miorbuilibh i m-Bretain, gabhais ced aga oide .i. Dauit Cille Muine, & do tionnsgain techt tara ais go h-Erinn maille lea dheiscioplaibh. 'Ar n-dol dó a b-foccus trachta na h-Erenn do-connairc sladaighthi do lettaobh na slicched, & siad ag slad & ag marbadh oilitrech & áosa eccruaidh, no bíodh acc siubal o ionad go h-ionad. Adubairt M' Aodocc lea muinntir: ‘Déinem deithnes d' ionnsaighe na n-oilitrech’, ar se. Do bhen a clocc gan fuirech don chur-sin, go c-cuala tigerna na n-gadaighedh e: ‘As guth cluicc fir diadha degh-craibhthigh so’, ar sé, ‘& as uime bhenus a clocc da fhurail orain-ne gan an gniomh-so do dhenamh’. Do sccuirettar dona h-oilithrechaibh iar sin.
Is amhlaidh do bhí an fer-sin dob ferr aca ina duine saidhbir sár-cumachtach, & móran maoine & maithesa for a cumus .i. Dioma mac Fionntain, meic Branain, meic Cendlachan, meic Armara, meic Naxair, meic Fothaid, meic Eachach Laim-deircc, meic Meisin Corb,
La eiccin iar sin da raibhe M' Aodhócc laimh risan muir, & a bhraitre ina fhochair ann; & adubairt friu: ‘As aithrech lem gan a fhiarfaighe do mo maigistir .i. do Dauit, cia an t-athair faoisittne do biadh accam ind Erinn’. Do tionnsgnattar a deiscipuil long do dheisiuccadh dó, & imtecht leis an toiscc-sin. Gidh edh do bi eccla na mara go mór orra. Téid M' Aodhócc dochum na mara, & dob ail leis dol gan luing i m-Bretnaibh dochum an mhaigistir aga raibhe.
Tainic an t-aingel da ionnsaighe, & adubairt ris: ‘As borb a n-dernais’, ar sé. ‘Ní ó bhurba dob áil damh a denamh, acht tre cumachtaibh Dé’, bhar M' Aodóg. Adubairt an t-aingel: ‘Ní h-eiccin duit athair faoisittne ele d' iarraidh acht Dia na n-dul, óir tuiccidh sé rún & deirritius gach duine. Gidh edh mad ail duit fiadnaisi d' fágail ar th' faoisittin & ar do coccús, biodh Mo Lua mac Oiche d' athair faoisitne accat’. Do iompó M' Aodócc tara ais, & do-cuaid isin tir re n-abar I Cheinnselaigh, isin ferann le raiter Ard Ladrand; & mar do shuidh isin ionad re n-abartar Acchél, do cuimnigh se ar an c-clocc do dermaitt i m-Bretnaibh. Ocus an tan do h-a mithig a bhuain dó do-connairc M' Aodhócc laimh ris h-e. Tuccustair M' Aedóg {folio 181a} buidechas mór & moladh do Dia tritt sin.
La da raibhe M' Aodhocc ar traigh an mara roinnes iter Muimhneachaibh & Laighneachaibh (.i.) h-Úi Cendsealaigh & na Deisi, dob ail leis an traigh d' imthecht dochum na n-Déisi, & do bí se ar each maille lena deisciplaiph. Boi gabhal ‘mara’ rompa ar an imghittis longa & lan-artraighe. Dob áil lena muinntir tuirling da n-eachuibh, óir nír saoileattar go f-fétfadais imthecht gan artrach 'san ionad-sin. Adubairt M' Aodóg: ‘Leiccidh na h-eich ar a n-acchaid féin ar siubhal’, ar sé, ‘óir fédedh Día an muir do tracchadhadh & do thiormuccadh dúinn’, ar sé. Do-rinnettar san amlaidh sin 'ar c-cur an do-thcusa go daingen i n-Día; co n-dechatar na h-eich gan a n-ingne do fhliuchad isin muír mór-thondach, amhail budh talamh tirim, nó ród ro-réidh ele í. Co n-dechatar 'san athgoirit amhlaidh sin isna Déisibh.
Cumhdaigis M' Aodhócc ecclas isin ionad-sin re n-abarthar Disert n-Dáirbre, & bói aimsir fhada annsin maille lea dheiscioplaibh. Báttar dá bha & aon-laogh annsin ag na braithribh. Bói M' Aodhóg laithe n-áon ann ina aonar isticch ina sealla. Do-connairc na coin allaidh da ionnsaighe; battar go mín muinnterda ag (techt) 'na thimceall. Do thuig M' Aodhócc gurab acc iarraidh bídh do bhattar. Taínic a throcaire forra; tucc an laogh doibh, & do ráidh ría a ithe. An tan tra tainic bean do bhleoghan na m-bó tráth nóna, do shir an laogh do léiccen chuca. Do raidh M' Aodhócc ria: ‘Na bí aga iarraidh, óir tuccusa dona conaibh allta é’.
Adubairt brathair dona braithribh: ‘Cionnus fétfaidher na ba do bleoghan, & gan a laogh aca’? Adubairt M' Aodocc risan m-brathair: ‘Druid cugum do chend’, ar sé, ‘go m-bennaiginn é; óir an tan do-chífitt na ba h-é, do-béraitt a m-bainne go h-umhal orramach’. As mar sin immorro do bí, an tan at-cíttis na ba cend an bhrathar, do bídis 'ga lighe go lán-obann, & do-beirdís a m-bainne amhlaidh sin. {folio 181b} As minic doniodh M' Aodocc na miorbaile-sin .i. an tan do muirfidhe laogh, cenn an tí do-rachad do bleoghan na m-bó do benduccadh, go t-tabratais a m-bainne mar do-chíttis h-e.
Conidh da dherbadh at-bert an fili amlaidh:Toiscc.
La ele do M' Aodhócc ag meilt cruithnechta isin muilenn. Battar na braithre uile le tosccaibh ele. Tainic ócclach d' Osraighibh istech, go rucc ní don min ar eiccin uadha. Tainic an t-oglach cetna chuicce 'na diaigh sin, & sé 'ar c-claochlodh datha & crotha 'ar n-íadhadh súl dá suilibh d' en-toiscc, gur íarr ní a n-athchuinghidh ar M' Aodhócc don min. Fechais M' Aodocc fair, & do fhiarfaigh de crét tucc mar sin h-é, ge do bí a fhios aicce. Ocus adubairt: ‘Do-gebhair-si ní don min lea breith let; & gidh edh biaidh tú cáoch tré bithe, & ni bía do shíol go brath gan nech leth-cáoch dhíobh it dheccaid’; amhail ro comailledh.
Ro cumhdaighedh cealla iomdha & mainistrecha le M' Aodhócc i n-Uibh Ceinnsealaigh don chur-sin, & do bí féin i mainistir díbh ren abarthar Cluain mór Dícholla; & is amlaidh do bí Dícholla feisin ina abbaidh urdhálta fo cúram M' Aodhóg isin maighin-sin. Conidh uadha ainmnighther an t-ionadh día éis.
Do thiomaircc Aodh (.i. rí Erenn), mac Ainmirech, sluagh mór d' argain & do chreachad h-Ua Ceinnsealaigh. Brandubh immorro mac Eachach, meic Muireadhaig, fa rí ar Uibh Ceindsealaigh; & isé bói ag cathuccad i n-acchaid righ Erenn .i. Aodhae. Tionoilit tra móran do daoinibh an tire-sin a n-eide & a n-indile fo díden Dé & ar comairce M' Aodhócc isin ionadh i r-raibhe .i. Cluain mór Dicholla. Mar do-chualaigh an rí an tainiomat spreidhe & cethra {folio 182b} do thiomsucchad i n-aoin-ionad, do-chúaidh do chreachad an bhaile.
Ro eirig M' Aodhócc amach a c-coinne an t-slúaigh, & cuiris comharrtha na croiche naoimh le rinn a bachla 'na n-acchaid ann. Adubairt neach don t-slúagh bói a t-tosach cáich don cur-sin, ag dol tar an c-comhartha: ‘Ní fhuil da naomhtacht nech do fhétfedh mo thoirmescc’, ar se, ‘gan dol tar an c-comartha’. Ocus 'arna radha sin dó, do thuit marbh gan anmain a b-fiadhnaisi cáich a c-coitcinne. Gabhais eccla adhbal cách a c-coimh n-ein-fecht don gniomh-sin; & do iompottar tara n-ais dochum an riogh. Iompoidhis an rí iar sin on ecclais, & asedh adubairt: ‘Ní fetmuid ne catucchad i n-acchaid na naomh, & na Trinoide tré-phersannaighe, & M' Aodhócc cona míorbuilibh’. Gur moradh ainm De & M' Aodóg de sin.
Fechtus ele da t-tainic M' Aodhóc don recles re n-abarthar Senboth Átha fo bhun an t-sleibhe re ráiter Suidhe Laighen, mar do bai ann ag siubhal na slicched, tarla sagh meic tíre dó ar an slicched 'na coinde, & sí truagh, anffann, ocarach. Tainic go min muintertha chuicce. Do fiarfaigh M' Aodhócc don ghiolla tárla dó ar an slicched, an raibhe áoin-ni aicce, do-bheredh sé don choin. Adubairt an giolla go raibhe aon-arán & órda éiscc. Gabhais M' Aodhóg anní-sin uadha, & teilccis dochum na con h-é. Do dhercc & do las an giolla acca faicsin sin; & adubairt an giolla gur eccail lais a thiccerna, óir nír bó do muinntir M' Aodócc féin dó, acht a theccmáil dó ar an sligidh. Adubairt M' Aodhócc: ‘Tabair let ní do duille na coilledh cuccam’, ar sé; & do-rinne samhlaidh. Bennaighis M' Aodhóg an duillebhar 'na dheaghaid sin, gur sóadh i n-arán & i n-iascc é. Tucc don giolla é as a h-aithle. Gur moradh ainm Dé & M' Aodócc tresna miorbhuilibh-sin.
Fechtus ele da raibhe an rí do raidhemar .i. Brandub mac Eachach, 'ar n-gabáil {folio 183a} ricche Laighen dó, & crecha mora roimhe 'ar na m-buain don leith tuaidh d' Éirinn, tarla lobhar do muinntir Mh'aodhóg dó, & do íarr déirc air i n-onóir Dé & Mh'aodóg. Tucc an ri mart maol-odhar i n-deirc dó. 'Na diaig sin tainic an rí da tír féin, & gabhais fos-longport ag an abhainn darab ainm Slaine. Gabhais tinnes adhbal-mhór an oidhce-sin h-é, & do-connairc aisling iongnadh .i. mar do-bértai i n-ifrionn h-é, & mar do bheittís piasta ifrinn uile, & a m-beoil oslaiccthi da ionnsaicched. Ocus dar lais fós do-connairc se peist mór i n-dorus ifrinn do ba mó dhíobh uile; & as i do ba sanntaighe cuicce. Ocus dar leis féin do bí ullamh dochum a shluiccthi.
Do tharraing sí an ri lena h-anáil da h-ionnsaighe, gur becc nar shluicc sí a n-aoin-fecht h-é; go t-tainic cleirech sochraidh soidhealbhda dá ionnsaighe go h-athlamh, gur chuir mart maol-odhar i m-beol na piasta, & do ba cosmail risan mart tucc an rí roimhe sin don lobhar h-í; gur shaor an rí o bheol bioth-oslaicthi na píasta. Do tharraing an pheist dha h-ionnsaighe arís h-é, & dob áil lea shluccadh cuice maran c-cedna. Tainic an cleirech cétna arís ó rochtain, & do bhuail an m-bachaill i c-cend trom-adhbal na péste, & do dún a bel go bioth-ullamh, gurab amlaidh sin ro saoradh an rí o ghuais na piásta & ifrind a n-aoin-fecht.
Do iompó spiorat an rígh dochum a chuirp, gur eirigh as a h-aithle, gur indis da muinntir gach ní at-connairc. Ruccadh an rí immorro iar sin don ionad re n-abarthar Inbher Crimthainn isin tinnes cetna i r-raibhe. Adubhrattar a charaitt ris: ‘Ata nech naomhtha isin talamh-so’, ar síad, ‘darab ainm M' Aodócc. Doníther ferta mora &
Teid an ri ina carpat, {folio 183b} & tainic mara raibhe M' Aodog. Ó do-chualaidh M' Aodhócc an ri do bheith da ionnsaighe, do-chuaid ina coinne. Acht cena mar do-connairc an rí M' Aodhóg úadha, adubairt: ‘As é súd an cleirech do shaor meisi o bél na piasta, & o phéin ifrinn arcena; óir aithnighim a cruth & a caoimh-eccoscc uaim’. Slechtais an rí fo chosaibh M' Aodhócc an tan-sin, & adubairt: ‘As aitrech lem mo peacadh’, ar sé, ‘oir do-rinnes morán uilc & eccora riamh go soiche so; & gibe ar bith aderai-si frim im slainte m' anma, do-ghén fom dithcell’. Do slanaigedh an ri iar sin o gach eslainte da raibe 'na diaigh, 'ar n-guidhe do M' Aodhóg ar a shon. Adubairt an rí: ‘Do slanaighis mé om eslainte’, ar sé, ‘& rom sccarais ó phianaibh ifrinn’. Ocus ro innis do M' Aodog annsin gach ní at-connairc isin aisling adubhramar.
Adubhairt an ri ann sin: ‘Do-bheirinn-si me féin gom cinedh & gom clannmaicne i m-bith-dílsi do Dhia & duit-si; & adeirim m' adhlacadh maille ré mo shiol & rem chlannmaicne go brath it reilicc-si .i. Ferna’. Tucc an rí offrail go h-iomdha & ferann fairsing do Mh'aodhóg, áit inar cumdaigh ecclas álainn onorach .i. Ferna Mór M' Aodóg. Ro ordaigh in rí .i. Brandubh, i t-tulaigh aonaigh & oirechtais Laighen, eter clerech & túata, aird-espuccoidecht chuccidh Laighen uile do beith i n-ecclais catoilice M' Aodog, & M' Aodhog féin 'na aird-espoc innte, 'arna oirdnedh & 'arna onoruccadh i r-Róim roimhe sin le fer ionaid Dé i t-talmain, amhail do raidhemar romhainn, an uair fuair an m-bric M' Aodóig & an m-bachaill m-Branduibh .i. Brandubh mac Eachach, do-roine do leiges leis an m-bachaill do cumachtaibh Dé.
An tan immorro bói M' Aodhóg ag cumdach mainistrech h-i f-Ferna, da-rónsat a deiscipuil eccaoine ris na raibhe uiscce a b-foccus doibh 'san m-baile. Bói crann mor isin m-baile an tan-sin. Adubairt M' Aodog lea dheiscioplaiph: {folio 184a} ‘Gerraidh an crann ut da bhun’, ar se, ‘& lingfidh topur taitnemach, & sruth seimide solus-glan d' uiscce eachar-gorm uainidhe uadha’. Do gerradh an crann don cur-sin, & 'arna gerradh lingis loch-topur lán-álainn ina dhecchaid don dal-sin, ren abar Tiopra M' Aodocc. Do gnathaighdis mna & mion-daoine techt do nighe a n-edaighc & do niamh-glanadh a n-erreidh dochum an t-srotha do shil as an topar.
Baoi fer úasal-conaigh isin ferann, dar bó comainm Becc mac Eogain, & bói a bhaile bunaidh a b-foccus don cill & don caoimh-ecclais, óir do-thiccedh a ferann co n-uicce an sruth-sin. Ocus
Iar sin tra búi inghen álainn il-dhealbhach do Bhecc mac Eogain ag nighe édaigh lena cosaibh forsna clochaibh. Do lenattar a cosa don édach, & an t-édach dona clochaibh, & na clocha don talamh; & do bái sí amhail gach n-iomhaigh, nó mar gach n-deilbh n-daonna, gan aister, gan gluasacht amlaidh sin, conar lamh corrucchad do thaoibh seach a ceile. 'Arna cloistin sin d' athair na h-inghine .i. do Becc mac Eogain, tainic go luath mara raibhe M' Aodhócc, & do-ghuidh go h-umhal é fa fhuasgladh don inghin. 'Ar n-denamh urnaighthe do Mh'aodóg ar a son, do sccáoiledh go luath í on cuibriuch i r-raibhe. Ocus tucc an fer-sin .i. Becc mac Eogain, é féin & an baile-sin, & a sliocht go brath a m-bith-dílsi do Dhía & do Mh'aodhocc.
'Na diaigh sin tainic airgech bói a c-comfoccus do cathraigh M' Aodhócc cuicce, & ro innis dó go raibhe a mathair i n-eslainte géir; & iarrais uiscce coisreccta chuice. Téid M' Áodog fein mara raibhe an bhen. Do ba taoscca in t-airgech ina M' Aodocc {folio 184b} an tan-sin; & fuair a mathair marbh, gan anmain ar a cionn. Tainic a c-coinne M' Aodocc tara ais amach, & do raidh ris: ‘A serbhontaidhe dílis Dé, & a mogh an Choimdedh cumachtaigh, na buaidhertar tú, óir atá mo mathair marb isin maighin-si’. Adubairt M' Aodhócc ris: ‘Éirigh-si’, ar se, ‘mara b-fuil do mathair, & abair ria, teacht mara b-fuilim-si da slanucchad’. Téid an t-airgeach tara ais, & adubhairt lea mathair: ‘Eircc go luath, óir ata M' Aodóg móir-fhertach 'gut iarraidh’. Ro eirigh an ben iar sin le h-aithne M' Aodócc, amhail no bheith ina codladh, go t-tainic slán da ionnsaighed ina coinne. Ocus ro móradh ainm Dé & M' Aodhócc de sin.
Araile aimsir do-cuaidh M' Aodócc mara raibhe an t-ab naomhtha .i. Munna mac Tulcáin, go Tech Munna: & do fiadaighedh go h-onórach ann h-é. Adubairt Munna mac Tulcain risan c-coimhtionól do bí ag frithailemh dó: ‘Eircc mara b-fuil M' Aodhócc’, ar se, ‘& abair ris a b-fuil do braithribh & do daóinibh ele isin m-baile do chur dom aittreibh-si & dom árus, do chaithem bídh & dighe a c-coimhnein-fecht 'na onóir féin anocht’, ar se. Do-raidh M' Aodhócc go c-caithfitís uile biadh an oidhche-sin. Adubairt Munna risan techtaire:
{folio 185a} A c-cionn an tres lái immorro ac fáccbail an bhaile do Mh'aedócc, adubairt Munna: ‘Ni raghair as an m-baile’, ar sé, ‘no go ru bhaitt na braithre 'san eslainte cedna, mar do bhattar roimhe’. Adubairt M' Aodog: ‘ Do thiodlaic Dia damh-sa sláinte lea tabairt doibh’, ar se. Do raidh Munda: ‘Ní h-amlaidh sin bías’, or sé, ‘óir foirbhtighit na subailce 'sna h-eslanaib’. Acht cena 'arna ceduccadh do M' Aodog tre furailemh Munda ro iompóttar na braithre .i. an coimhthionól cetna ina n-eslaintibh fein dorísi. Do imthigh M' Aodog annsin 'ar n-gabhail cheda, & 'ar c-ceileabrad do Mhunda; & téid da ionad féin 'ar f-fáccbháil bennachta, & 'ar f-fagháil bhennachta.
Conidh de mhiniuccadh gach neithe diobh-sin do-ronadh an laidh- si:Lá.
Fecht ele do-chúaid M' Aodhócc ar cuairt mar rabhattar ogha naomhtha niamh-ghenmnaidhe, battar d' inghenaibh ag Aodh mac Cairpre, & rucc leis seisrigh dhamh a n-deirc doibh. 'Ar n-gabhail na seisrighe dona h-aireamhnaibh, tainicc ben bocht, & sí 'na lobhar, meirbh, móir-easlán, go M' Aodócc, & do iarr damh dona damhaibh i n-deirc air. Tucc san sin di. Adubhrattar na h-oiremhain: ‘Cionnus do-genmais-ne {folio 186a} treabadh anosa’? ar síad, ‘óir testa damh d' uimhir na seisrighe uainn’. Adubairt M' Aodhócc: ‘Anaidh-si fós’, ar sé, ‘& do-bhéra Día damh daoibh ina ionadh sútt’. Do-conncattar iar sin damh ag teacht don fhairrge da n-ionnsaicched. Tainic dochum na seisrighe, & do-chuir a chend fon c-cuing go h-ullamh isin áit i r-raibhe an dam ele adubhramar. Bói isin seisrigh amhlaidh sin fedh an earraigh acc treabadh dona h-oghaibh; & no teighed gach n-oidhche dochum na fairrge. Ocus do léiccedh tri fraissi geimnighe as, & nó thigedh gacha maidne docum na seisrighe cetna, no gur imthigh aimser an treabhtha. 'Arna cloistin sin do cach a c-coitcinne, ro móradh ainm Dé & M' Aodhóg.
Fechtus ele do M' Aodhócc 'san ionad re n-abar Ard Lathrann, & do-connairc se seisrigh damh ag treabhadh laimh le Ferna .i. a chathair féin; & do bí a n-gar do chéd mile eter an dá áit-sin. Gidh edh do-connairc M' Aodhócc íatt tre grásaibh an Spiorait Naoimh. 'Ar n-iompódh immorro don t-seisrigh ón iomaire go 'roile, tarla an
Feachtus ele do-cuirestair espocc Dáuith .i. a maighistir féin, fios ar cenn M' Aodhócc do dhul ar cuairt cuicce ní sa luaithe, ria do-ghebedh fein bás. Do-chúaidh immorro M' Aodhócc fo fhios aoide go h-umhal go Bretain an tan-sin, & do bái aimsir fada ina fochair ann. Adubairt M' Aodócc lá éiccin lé h-easpucc Dáui: ‘Do gheallus, a Thiccerna, & a oide ionmuin’, {folio 186b} ar sé, ‘do druing do daoinibh airidhe fám chomgheall & fam choccus, go m-beinn aca i n-Eirinn aníu’. ‘Beir-si go deimhin i n-Eirinn aníu’, ar espucc Dáui. Do fhiarfaigh M' Aodhócc cionnus do biadh. ‘Rachait do muinnter i l-luing it diaigh’, ar espucc Dáuit; ‘& raghair féin aníu rempu mar ader-sa riot .i. eirigh dochum an mhara, & gibe ainmidhe theiccemhus duit ar an traigh, eirigh air, & béraidh go h-ullamh go h-Erinn tú’.
Do-ghluais M' Aodhócc 'ar c-ceileabradh d' easpucc Dauit, & ar f-fagáil a bhennachta, & 'ar c-cengal pairte & priom-chairdesa fris, & eitir an druing do tiocfadh ina n-decchaid go brath ina n-ionadhaibh dia n-éis. Téid M' Aodocc go traigh an mara iar sin, & fuair ainmide adbul ainttrendda 'na choinne & 'na comhaircis and. Ocus do-chuaid ar a muin maille le creidemh daingen dochusach. Rucc an t-anmidhe leis h-é ass sin co n-uicce an port re raiter Inbher Criomtain. Ro iompo uadha annsin ar n-gabail ceda aicce do réir a ceille féin; & do-cuaidh M' Aodhócc da ionad fein, amhail ro gheall da lucht ruin & ro-thairisi, & tangattar a mhuinter & a lucht coimhitechta 'na díaidh, gan brón, gan bás, gan bathadh, tre cumachtaibh De & Mh'aodócc.
Fechtus ele do réir eisiomlara Maoisi mic Amra, & Elias faith & Patraicc mic Calpuirn, & fós do réir eisiomlara ri nimhe & naomh-talman .i. Iosa Criost do bhaoi M' Aodhocc da fichet lá & da fichet oidche an chorgais i t-trosccadh & a t-treidhenus ina cathraigh fein, i f-Ferna, gan digh, gan bíadh daonna ar domhan do caithem risan re sin. A n-diaigh an troisccthi-sin tra dar lena muinntir fein, & le gach n-áon ele, do ba reime, & do ba ro-laidire, & dob ferr a cruth & a caoimh-denamh d' eis a throiscthi & a threidenais ina riamh roimhe.
Fuair M' Aodocc ceithre h-athcuingedha o Dia 'ar criochnugadh {folio 187a} a throisccti an tan-sin. An céd athchuinge: gibe nech do shiol Brandaibh mic Eachach, no do shiol Aodha Finn, (mic Fergna), mic Fergusa, do suidhfedh ina catraigh no ina caoimh-ecclais, & do-gebhad
Fert.
Fecht ele do M' Aodhóg h-i f-Férna; isí sin úair do bí drong da chinedh i m-braighdenus ag Muimhneachuibh i n-Úibh Conaill Gabhra. Téid M' Aodhóg da f-fuasccladh. Ocus 'ar t-teacht dó ann, nír léicc rí an tire-sin istech é; & nírbh áil lais a faicsin, ina a eistecht, gur congaibh amuigh é i n-dorus an dunaidh. Troisgis M' Aodhóg ar an rígh iar sin. Iar c-coimhlionadh a throisccthi dó, fuair inghen ro-gradhach do bí ag an righ bás {folio 188a} bioth-obann asa h-aitle. Do bhi a fhios ag mnaoi an righ, gurab do brigh troisccthi an naoimh fuair an inghen bás: & rucc corp na h-inghine lé mara raibhe M' Aodhócc, & do-guidh go diochra degh-tairis h-é ima h-inghin d' aithbeougadh. Do-rinne M' Aodocc urnaighthe ar a son, gur aithbeoaigh í as a h-aithle. Gidh edh do mhair miorún an righ do M' Aodhócc gan claochlodh don cur-sin; & do bí sesmach síor-aingid h-e o briathraibh ro-ferccacha ris.
An tan tra dob áil do M' Aodhócc a malluccadh, tainicc lenab ócc il-dhealbhach da ionnsaiccedh, & adubairt ris: ‘Gurab Día do betha & do shlainte, a fhir fhoirbthe, fír-naomhtha’, ar se, ‘& biodh do mallacht & do mhóir-diomdha ar an c-carraic cloiche sin it fiadhnaisi’. ‘As ced lem-sa an charracc-so do bheith mallaighthe’, ar M' Aodocc. Do-rónadh da leith certa chudrama dhi fadheoigh. Mar do-connairc an rí an mhíorbal-sin do-rinne aithrighe go h-iomarcach, & do leícc na braighde uadha do M' Aodócc gan fuasccladh, & tucc an ferann darb ainm Cluain Claoidheach dó, do shith ina diultadh o dorus a tighe & a dunaidh. Cumdaighis M' Aodócc ecclas isin ionadh sin, & bhennaigh í & an rí araon. Gur moradh ainm Dé & M' Aodhócc de sin.
Fecht ele do M' Aodhóg maille le céd ar chaoccat do mhanchaibh ag buain arbha 'san foghmar. Tainic an rí .i. Brandabh mac Eachach, dochum na búana ar cuairt go M' Aodhócc. O 'tconnairc an rí íad-sein umhal orramach da cheile, adubairt: ‘As iongnad lem a comhmór sin, & a comhgrádach, & a comhumhal, do beith i n-áon-coimthionol’. ‘Is iongantaighe ina sin’, ar M' Aodog, ‘go f-fuilit uile 'na mancaibh don bhethaid naomhtha shuthain, acht aon-mhanach amhain’. ‘Cia h-e an fer-sin? ata 'na manach don bás, o nách manach don bethaid naomhtha h-é; go c-cuirmís docum báis é’, ar an rí, ‘co nach raibhe eter cháorcaibh Dé ní as foide’. Do raidh {folio 188b} espucc M' Aodhocc: ‘Ní muirfe tusa h-e; & gidh edh biaidh a fhios accat do lathair cia h-é; óir an tráth thiocfus am ceileabhartha ar t-trath, umhlóchaitt cách uile go talmain iatt féin a n-aoin-fecht, acht eisiumh 'na aonar’.
An tan tra tainicc trath teirte do ló, do cláon M' Aodhócc & na manaigh uile dochum talman, acht manach na droch-bethad amháin. Do fhiarfaigh M' Aodhocc de, cidh im nar umhlaigh do Dhia mar do-rinnettar fein uile. Adubairt-siumh gurab ní ele do bí ar a aire. Do-chuir M' Aodhócc eisiumh as an c-coimhtionól mar nar chreid; & fuair bás do rinn ar in seachtmadh lá d' éis an uird d' fagbail; & as do rinn fuair a oidedh, gur comailledh briatra M' Aodóg eter na mancaibh isin maighin-sin.
Fechtus ele do M' Aodocc, & rob áil lais dol don cathraigh rioghdha ro-oirderc .i. Caisiol Mumhan. Do anattar eich an charpait ar in c-conair, co nár gluaisettar d' aoin-leith. Rob iongnadh immorro le M' Áodócc anní-sin. Tainic aingel an Choimdedh da ionnsaighe, & do raidh ris: ‘Isedh as ail le Día, do duit-si i t-talamh oile’, ar sé,‘& ni don Mumain, acht go crich Connacht; óir atá Guaire Aidhne rí Connacht i t-tinnes docamlach isin cathraigh re ráiter Ceall Meic Dúach, & as duit-si ata a n-dán a leighes a h-ucht Dé & do naomhtachta’. Adubairt M' Aodhócc: ‘Gibe ní adéra teachtaire mo Thigerna riom-sa, as ullamh mé da dhénamh’. Do raidh an t-aingel: ‘As annsúd dob áil le Dia tusa do dhul; & gluaisfid h' eich go h-ullamh da ionnsaicched’.
Adubairt M' Aodócc lea ghiolla: ‘Léicc uáit na h-eich’, ar sé, ‘gibe leth rachait féin’. Ro ghluaisettar na h-eich gusin aird túaidh an tan-sin; & 'ar t-techt doibh go Loch n-Deirg-derc, do-cuatar na h-eich do chosaibh tiormaibh tríd, amhail budh talamh tirim, no conair coimhréidh, no beith aca isin úair-sin. Iar f-fágbail an locha doibh, tárlattar días d' feraibh doibh ar a c-cionn isin conair. Fiarfaighis M' Aodhócc eolus na slighedh {folio 189a} díorgha diobh go Cill Meic Duach, óir as innte bói Guaire Aidhne i n-eslainte an uair-sin. Adubairt duine dibh, nach raibhe slighe maith rompa. Adubairt an dara fer: ‘Masa
Iarna radha-sin dó dano, dob follus doibh slighe shocair thirim, & ród cobhsaidh coimhreidh, tresna sleibhtiph árda anshocra, & tresna coilltibh craobhacha comhdlúithe, & tresna móintibh máotha mór-bhocca, go rangattar go Cill Meic Duach, mara raibhe Guaire mac Colmáin meic Cobhthaigh rí Connacht i n-othras & i n-esláinte. Acht chena do slanaigedh an rí o gach esláinte do raibhe ina lenmain, 'ar n-denamh guidhe & gér-urnaighthe do Mh' Aodhóg ar a shon. Ocus do raidh M' Aodocc ris iar sin: ‘Biaidh do righe & do ro-fhlaithes accat go cenn deich m-bliadan fichet oníu; & beir tri bliadna a n-deiredh do bethad i n-galar do bháis, & do-ghebhair flaithes Dé fa dheoigh ar son do dheirce & do dheigh-einigh’. Do bhennaigh M' Aodhócc an ri iar sin 'ar n-denam troisccthi & urnaighthi ar a shon, & 'ar c-cengal anmcairdesa ris; & do cumhdaighedh recles annsin a n-onóir M' Aodhócc, & do fáccaib an cill-sin ag Colman mac Duach; conidh uadha ainmnighter an cheall .i. Cill Meic Duach. Ocus do imthigh M' Aedhócc da áit féin iar sin.
Conidh da cuimniugadh sin ro chan an file an laid:Cuairt
Tainic nech naomhtha, dar bó comhainm Mo Lua mac Oiche, mura raibhe M' Aodhócc; & adubairt ris, gurb áil dó dol dia oilithre don Roimh. Adubairt M' Aodhócc fris: ‘Ni fes damh-sa go f-fuighe mo ched féin cuige-sin’. ‘As cinnte go f-fuige meisi bás, muna b-faice mé an Roimh’, ar Mo Lúa. Do-chuaidh M' Aodócc ina carpat don chur-sin, & rucc Mo Lua leis don Roimh an oidhce-sin gan gúais mara na mór-anfaidh, séda ina siubhail, na síor-aisttir, tre grasaibh an Spiorait Naoimh, & tre míorbhuilibh M' Aodhócc móir-fhertaigh. Ocus tangattar arnamharach go Férna Laighen gan lán-turbhaid.
Do raid M' Aodhocc ris iar sin: ‘An áil lat anois, a Mo Lúa, dol d' oilithre na Romha’? ‘Cidh fa budh ail’? ar Mo Lua, ‘& go ra badhus arréir innte, & go f-fuarus locchad mo peccadh d' aithle m' aistir & m' urnaighthi, & m' aithrechais. Gidh edh as nár lem a dol comhluath-so dom ionad féin d' eccla an amarais oram’. Teid tra M' Aodóg leis annsin da iodhlacadh go a mhainistir féin, d' eis a beith 'san Roimh doibh aráon. Acht cena as acc Día na n-dúl amháin atá a fhios cionnus do-ronadh an siubal-sin, & ní ag daoinibh ar domhan, oir do fét Dia aithgiorra sliccidh & nemh-fad conaire do chur 'sna ródaibh docra, & isna conairibh comhaimhreidhe, eter muir & tír, dona naomhaibh nert-cráibhtecha sin re h-edh en-oidhce, amhail no beith aimser imchian aca rea h-imteacht.
Fechtus ele do M' Áodhócc, & tainicc procattoir Mo Chua Lothra da ionnsaighe; & adubairt ris: ‘Ni fhuil acht beccán cruithnechta againn; & cia díbh do-génam? a cur san i tír, no a tabairt dona braithribh’? Adubairt M' Aodog: ‘Cuiridh go h-iomdha, & tabraidh go lór dona braithribh’. Do fhiarfaigh an techtaire: ‘Cionnus budh eidir sin do denam’? Adubairt M' Aodhóg: ‘Gibe do méd, no do laghat ata agaibh anossa, ní theisdeobha enní uadha, da mhéd cuirfidher no caithfidher é, no go t-ti an t-arbar nua don talmain’. Ocus do coimhledh sin tre bréithir Mh' Aodhóg.
Fecht ele tainic fedhmannach Mh' Aodócc fein da ionnsaighe, & adubairt ris: ‘Ní fhuil ní ar domhan 'san c-cisdenaigh againn’, ar sé, ‘acht en-soidtheach dighe, & beccan ime, & ní fhedamar an dona manchaibh do-beram é, no dona h-aoidedhaibh’. Adubairt M' Aodhócc: ‘Tabraidh doibh leth ar leth é gan coiccill, mar do beith a lán 'san cisdenaigh do cinel gacha bídh & gacha dighe’. 'Na diaigh sin ni raibhe easbaidh bídh na dighe ar duine isin tigh, acht gér-líonmar doibh tre cumachtaibh (Dé), & tre miorhuilibh M' Aodhocc.
Fecht ele da t-tangattar daoine celgacha go M' Aodhócc 'ar f-fágbháil an édaigh féin i c-coill i f-folach do taoibh amuigh don baile, d' iarraidh edaigh ele fair. Adubairt M' Aodhócc 'ar f-foillsiugadh a c-ceilcce dó ó Dhía: ‘Anaid fós’, ar se, ‘go f-faghtar edach’. Ocus cuiris M' Aodóg go folaigtech duine ar cend a n-édaigh féin dochum na coilledh, & do teccaiscc dó mara b-fuighedh é. Tucc an t-ócclach an t-édach leis go M' Aodhóg, & tucc M' Aodhócc doibh-sion h-é. Gabhais naire adhbal mór íatt 'ar f-faicsin a n-edaigh fein, & do imghettar as a h-aithle, & do foillsigh Dia mar sin a c-ceálg & a c-cluain do M' Aodog.
{folio 191a} Tainic tra ri Erenn i n-aroile aimsir maille le mor-sluaighedh mór ina farradh .i. Aodh mac Ainmirech, & rí Connacht, & an rann tuaidh d' Eirinn cona n-uirrighaibh, & cona n-ard-taoiseachuibh, d' argain & d' ionnradh Laighnech a n-dioghail Chumasccaigh meic Aodha, meic Ainmirech, do marbad le Laighneachaibh feacht roimhe .i. Cumasccach do-cuaidh ar cuairt rioghdamnachta í l-Laignib, & ni gabadh gibe baile in t-teigedh, gan ben an baile do beith for a cumus an fedh do biadh 'san m-baile.
Téid go baile Brandaibh mic Eachach .i. rí Laighen, & nír ghabh gan a bhen sein d' faghail ar a leabaidh lánamhnais mar gach mnáoi. Gur marbadh Cumusccach ina ciontaibh la righ Laigen, gurab aire-sin do-deachaid Aodh mac Ainmirech i l-Laighnibh da dioghail; co nar ghabh comha na cennach uatha, acht a n-díth & a n-dilgenn
Do-rinne M' Aodocc urnaighthe adhbal & guidhe Dé go duthrachtach tar cenn a thigerna saogalta .i. Brandabh mac Eachach. Teid Brandabh arnamharach maille le dothcus daingean a n-Día & a M' Aodog d' ionnsaighe an chatha i n-acchaid aird-righ Érenn & na leithe tuaidh go tinnesnach. Aithrister immorro go raibhe ceitre mile fichet marcach i n-eccmais coisighedh & caomh-troightech 'san cath. Tuccadh tra cath Bhealaigh Duinbolcc etorra iar sin. Do {folio 191b} brisedh an cath iar sin la righ Laighen ar an lathair-sin, & do marbadh rí Erenn ann .i. Aodh mac Ainmirech, maille le líon dírimhe d' uaislibh & d' ard-maitibh Erenn ina fhochair ann, tre grasaibh De, & tre míorbhuilibh M' Aodóg isin uair-sin.
Baoi occlach i l-Laighnibh, dár bo comainm Sarán Saoibh-derc, oircinnech Senbotha Sine, ler marbadh an ri do raidhemar .i. Brandubh mac Eachach, rí laoch-armach Laighen. Fuair an ri-sin immorro bás gan faoisittin, gan lesucchad na h-ecclaisi. Iarna cluinsin do M' Aodocc rop olc, & rob imsniomhach leis h-é, & cháoi go toirrsech trom-chumtach, & adubairt: ‘As olc lem an lamh do marbh & do mhughaig didnighteoir na h-ecclaisi, & furtaigteóir na f-fann, & bíatach na m-bocht & na m-baintreabtach,& didnighteóir na n-daoine n-eccruaidh n-anarsaidh, nach tuitenn sí dá gualainn go gnath-follus’. Ro fioradh sin fadheoigh, amhail innister romhainn.
Do-cuaidh M'
Aodhog mara raibhe corp & caomh-taisi an
aird-riogh iar sin, go raibhe bliadain bith-lan on
callainn go cheile, cona cleir, &
cona coimhtionol, 'na trosccadh ar
arán & ar uiscce, amhail do
raidhemar romainn a t-tús ar
t-tinsgettail, 'ga thaithbeoughad, gur slanaigedh é as
a h-aithle, & gur eirigh a b-fiadhnuse caich a
c-coitcinne. Do raidh an ri le M'
Aodhócc: ‘Guidhim tú, a athair
ionmain’, ar sé, ‘ma do-geibhe flaithes Dé
damh, mo leigen da ionnsaighe go luath, óir as lor lem
a fhad & aimchéine ataim ag
cruinniuccadh chaire & pheacadh
isin saogal gusan tan-sa’. Ro thaitin an
comhrádh-sin go mór le M'
Aodhócc. Iar n-eistecht immorro a
fhaoisittne dó, & 'ar n-glacadh cumaoineach,
& sacramente don rígh o M' Aodhóg, {folio 192a} do-chuaidh dochum nimhe fo céttoir. Do h-adhlaicced
go h-onorach é as a h-aithle i f-Ferna
Tainic Sarán Saoibh-derc .i. an nech útt do raidhemar, ler thuit an rí .i. Brandabh mac Eachach, 'ar n-gabháil aithrechais dó; & 'ar f-faghail aithrighe do-cuaidh ar uaigh an rígh go Ferna, & bói ag cái & acc comhtuirsi uirre. Baoi a t-trosccadh & a t-tredenas gacha tratha, & as becc fós nár bo nocht ó édach. Ocus ni fáccbadh an uagh do ló no d' oidhce. 'Ar m-beith aimsir fada amlaidh sin dó, adubairt an guth fris as an uaigh, mar budh é guth an rígh é: ‘A Saráin’, ar sé, ‘as céd le Dia & le M' Aodhócc an lámh dár marbhais meisi do thuitim for talmain díot, amhail at-bert M' Aodhócc ar tosach’. 'Arna radha sin dó, do thuit a lamh as a thaobh, mar do órdaigh M' Aodhócc roimhe. 'Arna fhaiccsin sin don coimtionól, ruccattar Sáran leo on uaigh; & rucc a betha as go maith iar sin.
Fechtus ele do M' Aodhócc ac denamh urnaighthe, go c-cualaidh gotha na n-aingel go h-iomarcach ós a chionn isin aér. Ocus o 't-chualaidh, do-guidh Día go diocra go m-berti don domun é go h-ullamh, óir do ba toirrseach do seirbhís an t-saoghail an uair-sin eisiumh. Gidh edh dob ferr le Día M' Aodhócc do mharthain i c-colainn daonna ní budh sia ina sin, ionnus go t-tiocfattais mórán dona míchreidmechaibh dochum creidme & crábaidh as a loss. Ocus do ráid an t-aingel isin aér: ‘Ni h-ail le Dia gan do beith-si it bethaid fós’, ar sé ‘& docum lesa & lán-fhurtachta na n-daoine do denamh, dia tabhairt {folio 192b} dochum puirt bethad tre shíoladh & tre foillsiuccadh na canoine coimdheta’. Adubairt M' Aodocc: ‘An fedh bus ail let-sa, no le Día, no bheith-si i m-bethaid’, ar se, ‘ní toirrsech liom-sa mét mo shaothair & mo shior-foganta do-san’.
Fecht ele táinic duine daidhbir go M' Aodhócc dar dhligh a thiccerna cíos & fiacha mora, & gan maithemhnus aicce da fagháil ionnta, & ro éccaoin-sin le M' Aodhócc; & iarrais furtacht & foirithin fair. Do bí M' Aodhócc an tan-sin le h-aghaid sil éorna do chur, & tucc lán a mhaim don ócclach. Adubhairt an t-occlach le M' Aodocc: ‘Créd dob áil lem-sa do denamh de-so’? ar se. Do raidh M' Aodhócc: ‘Diolfa tú do chios, & fiacha t' ferainn uile a n-aoin-fecht ris-sin’, ar sé, ‘& bíaidh cuid accat féin fá dheoigh dhe’. Do-rinne an mac daidhbir gen gaire & subhachais 'ar c-clos an chomhráidh-sin uadha. Do claochló an síol eorna ina ór dath-álainn tre cumachtaibh Dé i n-ucht an ócclaigh, & rucc lais mara raibhe a thiccerna é iar sin.
Fiarfaighis an rí de: ‘Cáit a b-fuarais an lán óir-si accat’? ar se.
Fecht ele dob áil lé M' Aodhócc ecclas do chumdach, & ní fhuair saor i n-aon-ionad día cumhdach dó. Do bhennaigh iaramh lamha an ócclaigh dar comhainm Gobán, & do-rinne sáor derscnaightech de. Do saoradh dó an ecclus-sin, & do h-ainmighedh uadha h-í. Ní raibhe immorro fer a saraighthi no sháraigti a chilli, & ni raibhe sáor a sáraighthe ó sin amach do cumachtaibh Dé & tre míorbhuilibh M' Aodhócc.
Boi M' Aodhócc miorbhuilech móir-fhertach secht m-bliadna bioth-lána 'na trosccadh i n-Druim Lethan gan bainne gan lionn, gan feoil gan annland, acht bladh becc d' arán éorna, & deoch uiscce ón oidche go céile, & deoch becc bhainne gacha tres domhnach, & sé ar talamh lom, nó ar leic lan-cruaidh, gan earradh gan edach acht croicne bethadach n-allta n-eccennais, & sé acc síor-ghabáil a psalm & a psaltrach, & ag guidhe Dé go deithnesach for Leic na Némhann, óir do ghabhadh trí cáoga psalm gach láoi ar clochaibh fuara fíor-taisi, no for lár lom lán-sccúaptha; & secht psaltracha & caocca psalm re gach psaltair, & ni diultadh re dreich duine ar domhan fa bhíadh, no fa digh, no fa édach, acht go f-faicedh ina uireasbaidh é.
Tainic tra an t-aingel da ionnsaighe d' éis a throisccthi & a threidhenais, 'ar t-tuiccsin a chrabaidh & a choccuis don Coimde, & fíarfaighis de: ‘Crét h-athchuinge forsan aoin-Día anossa’? ar se. ‘Así mh' athcuinghe émh’, ol M' Aodhócc, ‘da gach duine tiocfus im ionad i n-Druim Lethan, acht go n-dernait mo réir, & go n-anait im ucht, & {folio 193b} gach aon do shiol Aodha Finn no do shil ele adhnaicther agam, & thoghas im chill, & bhías fám ecclais go h-onórach, nemh gan amarus d' faghail dó, & fós gomadh mé fein bús breithem brátha for Breifneachuibh’. Teid an t-aingel uadha iar sin, & ticc cuicce fa dheoigh, & do-raidh ris: ‘Rod-fía, rod-fía .i. do-ghebair gach ní chuinge for an
Do taidbredh fís amhra iongantach i n-aroile aimsir iar sin do M' Aodocc i n-Druim Lethan .i. craobh-sccáoiledh catha Aodha Find go h-uilidhe ar aon-lathair, a n-géga geinealaigh, & a c-craobha coibhnesa, & fós ainm gach righ, & gach ro-thiccerna do-ghebadh flaithes & forlamhus uatha go deiredh domhain. Fa h-iongnadh adbal, & fa machtnuccadh menman le M' Aodhócc anní-sin. Cuiris fios go fíor-aibéil ar cend Colaim Cille chuicce d' innisin a aislingthi dó, do bhreith bhreithe firinnighe fuirre. Téid tra Colaim Cille fon fiss-sin; & téid for nemh d' fios breithe na h-aislinge-sin, amhail no teiged do gnath gacha dardáin d' iomaccallaimh fri h-ainglibh nimhe, amail as-bert féin isin rand:
- 1] Im eolach ar talmain tinn,
2] Riccim go h-adhbaidh iffrinn,
3] Téicchim gach dardáin for nemh,
4] Fo gairm righ na t-tri muinnter.
Ro innis an t-aingel dano fis na h-aislingthi do Cholam Cille, & is edh ro raidh: ‘Gaibhleochaid & craobh-sccaoilfidh cinedh & clannmaicne an fhir uaibhrigh ard-chumhachtaigh sin, Aodha Finn meic Fergna, fa f-fuilit cealla & comhaittreabtacha M' Aodhócc guna mór-muinnteraib, issedh fhoillsighes an aisling-sin’, ar se, ‘& budh naimhde, & nemh-cairde, & bud lucht coccaidh & esaonta a cinedh & a coimhiarttraighe da cheile, & ass edh a n-anmanna .i. Ruarc & Raghailach. Ruarc immorro, mac Tigernain, {folio 194a} meic Seallachain, meic Cernachain; & Raghallach, mac Cathalain, meic Duibh Cruinn, meic Maol Mordha, meic Cernachain; & bidh sochaidhe shiolfus uatha araon’.
‘Toccaibter & trén-chumdaighter isin tír ele le M' Aodhócc’, bhar an t-aingeal, ‘ionad onorach ele ina eccmuis Droma Lethain d' fagáil a dhlighidh & a chiosa go coitcenn ó chach; & bidh h-í an tres tene as búaine bhérus ar betachad i n-Uibh Briuin .i. tene na h-áite-sin, as a f-faca M' Aodog an aislingti .i. Druim Lethan; & Cuillín na b-Fer .i. Ros Inbhir; & Ceall Mór Fheidhlimidh. Ocus an Ruárc-sin do raidhes’, ar an t-aingeal, ‘do-bhéra Día go tinneasnach teine fhiuchach a fheirge for a shliocht, & for a iartraighe, muna riaraitt, & muna mór-onóraigitt M' Aodhog imo chíos & i mo dlighedh. Raghallaigh dano dlegait sein sochar Droma Lethain do métucchad, & do mór-congmáil, seach cách, do brigh deithitte & duthrachta Mh' Aodóg doibh-siumh tar gach uile cinedh ina comhghar’.
Ticc Colaim Cille go M' Aodhócc, & innisis aithescc aingil o tús go deiredh dó, & fa follus do M' Aodocc féin eiséin, oir tainic an t-aingeal lea theachtairecht a c-coimhittecht Colaim Cille go M' Aodocc, & adubairt ris techt go luath go Ros Inbhir, & aittreabh & aitiucchad do denam ann, & gomadh ann nó biadh a adhnacal & a eiseirge ar cend an Choimdedh cona comhaonta, & gomadh é búdh breithemh bratha for Breifneachaibh. Tainic M' Aodhócc le forchongra & le furáilemh an aingil & Colaim Cille a c-coimh n-ein-fecht go Port na f-Finlec, re ráiter Ros Inbhir an tan-sa, cona caoccat naomh-cleirech ina farradh, i n-éccmais aosa oibre & umhalóitte, & aosa canta, ceileabraidh, & caomh-oifficci arcena.
Iar torrachtain tra a c-comhfoccus don Cuillin cuanna caoin-ettrocht, & fiodhbadh álainn foithremail, boi a n-aice an locha lán-adbail, do M' Aodhócc cona mhuinntir, & cona mor-naomhaibh maille ris, at-chualattar an céol coimmbind caomh-cubaidh, {folio 194b} & an claiscetal bind-briatrach, & fogur mor-gothach muisecdha, & nualla nemhdidhe na n-aingeal n-álainn n-eccsamhail os cionn an Chuillin & a thaige, & iomaccallaimh na n-aingel n-ettrocht n-iol-cumachtach gan anadh, gan oirisem, ag céimniuccadh os a cenn, gur uo lán an t-aer dia lionmaire, & dia láin-iomat, & dia medhair & dia mór-gothaibh. Do fecsattar na naoimh seacha, & adubairt neach dibh: ‘As álainn an buidhean d' feraibh ána, athlamha, iomluatha útt, filet ag cantain an chíuil cáidh comhtaidhiúr úasan c-Cuillín’.
‘Bidh d' anmannaiph oirderca an ionaidh-si go bráth an t-ainm-sin’, ar M' Aodhog (.i. Cuillín na f-Fer n-álainn); & Ros na n-Aingel a ainm ele, ó thadhall & ó thaisteal na n-aingeal ina uirtimcell; Port na f-Finnleac ainm ele dó dano, ona lecaibh fionna fíor-taithnemacha at-cithi-si for an c-caladh ina chomhgaire; Ros Inbhir immorro a ainm coimhlenamhna ag cach fa deoigh ó inbher an locha lethain lán-móir, & na h-abhann nert-cubraidhe a n-ein-fecht ag ionnsaighedh a cheile, oir (ind) ainm gach oirir, no gach imil; & (bior) ainm da gach uiscce .i. imeal gach uiscce diobh-sin acc dul a c-cenn a ceile. Conidh aire-sin ráiter Ros Inbhir fris.
Coiserccais & caomh-bennaighis M' Aodhócc an t-ionad-sin maille le h-iomat aingeal & ard-naomh ina uirtimceall da sír-bhennuaccadh. Cumhdaighis duirrtheach dioghainn, degh-daingen, & ecclas caomh-cumhdaighte, cetaruillech, cánonta, a n-oircill a eíseirghe. Boi immorro aimsir fhada isin ionad-sin ag síoladh creidhmhe & crábaid, ag denamh einigh & ard-thiodhluicthe, acc fodhail déirce & almsan, ag proicept & ag senmoir dona poiplibh, ag denamh eccna & fír-leiginn
Muiriccen mac Dubain, meic Murgaile, meic Duinn, meic Dúngusa, meic Colmain, meic Conaill, meic Concubair, meic Cathbaidh, meic Aongusa Músc a quo Muscraighe Faoilinne, meic Floinn, meic Lonáin .i. fili Múscraighe, meic Mogha Ruith, meic Fir Tlachtga, meic Fergusa, meic Rosa, meic Rugraighe, bói i c-cennus & i c-comhflaithes Muscraighe an tan tainic M' Aodhócc go Ros Inbir, óir fa d' ferann Muscraighe Faoilinde Ros Inbhir an tan-sin .i. o Ghlend Ferna go Loch Meilge, & o Sléibh Da Chon go Glend Muighe duthaigh Muscraighe. Boi dano siur mhenmnach, mor-cumachtach, ag Muiriccen mac Dubhain, Faoilenn a h-ainm-séin. Ro chumhdaigh-sidhe ráith rioghdha, ro-fairsing, & cathair caomh-alainn, comhdhaingen isin crich-sin. Is innte-sein do caittí inmhe & oirechus an ferainn-sin go h-iomlan. Is on Faoilinn-sin ainmnighter Raith Faoilinne & Muscraighe Faoilinne.
Fa h-olc tra la Faoilinn & la Muirigén M' Aodhócc d' aittreabadh ina f-forba & ina f-ferann fein. Ro dlomsat & ro diultsat dó as. Nír gabh M' Aodócc diultadh uatha, & adubairt: ‘An t-ionad inar dhéonaigh Día damh-sa oirisemh, & aitiuccadh do denamh fa dhéoigh, ni fuicceabh an t-ionad-sin’, ar sé, ‘óir is e fód mh' eiseirghe & m' adhnaicthi an fód-so for a f-fuilim’; doigh tri fóid nach fétann aon-duine do shechna na d' iomgabhail .i. fód a geine, fód a báis, & fód a adhnacail; amail as-bert:
- 1] Trí fódain nach sechainter,
2] Mar adeiritt amhra focail,
3] Fód a gheine, fód a bháis,
4] Ocus fód a adhnacail.
Nir gabhsat uadha dano gan a athchur, & gan a ionnarbadh d' a aimhdéoin d' éis a aithiscc & a uradhaill.
Ferccaigter M' Aodhocc fri Muirigen & fri Faoilinn fa deoigh. Impáidis a bachla & a bhuain-mionna fo tri túaith-bél {folio 195b} ina t-timceall. Benais a cluicc & a ceolána a n-aoin-fecht orra .i. an Mac Rath, & Clocc an Deilcc, & Clocc na Tráth, re ráiter an Fionn Clocc, & cluicc na cleire & an coimhtionóil, o sin amach; & esccainis gan fuirech íatt, & adubairt nach biadh aoin-nech da síol no da sliocht i c-cendus na criche-sin go bruinne m-bratha; & fós nach biadh do tharba a tire na a t-talman aca, acht an crioch & an raith ina raibhe d' ainmniuccadh ó Fhaoilinn ina h-aonar .i. Raith Faoilinne, & Muscraighe Faoilinne; & gomadh teallach fás,
Fecht ele do M' Aodhocc ag ionnlat a lámh a h-abhainn bói laimh risan m-baile. Battar drong do dhaoinibh aga féchain. Iarna fhéchain adubairt duine díbh: ‘Ní fhuil ar domun en-nech do fétfadh M' Aodhóg do chur chum cennairrce no coimhfeirge’. Do bi bathlach borb, barbardha, bith-ainffesach, ar an lathair-sin aca. Ocus adubairt: ‘Fétfad-sa’, ar sé. Is amlaidh immorro do bai M' Aodocc an tan-sin, & édaighe do croicnibh bethadach m-bruidemail, & ainminntedh allta uime. Tánaic an t-occlach da ionnsaighe, gur theilcc isin abhainn h-é. Adubhairt M' Aodhócc go foighittnech fris: ‘Cret sin do-rinnis, a dhuine dhisccir, do-bhertach’? ar sé.
Do-chonnairc an t-occlach iar sin na croicne do bháttar fa M' Aodhócc tirim, tesaighthe, tren-cumhdaighthe, gan ruainne ná fionna do fliuchad na do láin-milledh diobh {folio 196a} on uiscce; & o 'tconnairc do-gabh aithrechus adbal é; & do raidh: ‘As aithrech aithmelach lem a n-dernus’, ar se, ‘& tabhair-si maithfidhe damh ar son Dé na n-dúl’. Adubairt M' Aodhócc: ‘As maith do dhál, a dhuine’, ar sé ‘.i. do admhais do choir & do chionta, & fuarais aithrighe ionnta. Gidh edh muna dherntá aithrighe, do shluiccfedh an talamh tú it chiontaibh; & do-gebha nemh anosa, & fos do-ghebhair bás criostaidhe a c-cionn da fhichet bliadhan oníu’. Ocus do coimledh gealladh & briatra M' Aodhócc amhlaidh-sin.
Fechtus da t-tainic fedhmannach Mo Lua Lothra d' ionnsaighe M' Aodocc, & adubairt fris: ‘Do shaothraighemair-ne’, ar sé, ‘ecclas do denamh, & atá an t-adhmat benta isin coilledh aguind, & ni fhuil culaidh aguinn do caiplibh ina d' feraibh a tharraing ina a thabairt lind’. ‘Tiaghaidh-si dá bhar t-tighibh’, ar M' Aodhócc, ‘& gibe ni do-cluinfidhe anocht, na fécedh aóin-neach uaibh é’. Do-chualattar san fogur mór ag techt on coill dochum na h-ecclaisi, & nír lamh en-nech aca a fhechain tre furailemh an naoimh orra.
Bói bathlach borb, beicc-eolais, istigh an tan-sin; & do-chuaidh tar aithne M' Aodhóg da fechain crét do-rinne an foghar fír-mór, & an torann tinnesnach. Do-connairc uadha tre poll na comhladh no na
Aimsir ele do M' Aodhócc i c-crich Muman .i. in Íph Conaill Gabhra a c-comhfhoccus do reicclés Ída; & dob áil le M' Aodhocc dol ar cúairt {folio 196b} mara raibhe a athair faoisttine .i. Mo Lua mac Oiche, go c-cualaidh cluig bhaile Ída aga m-buain. Do fhiarfaigh M' Aodhócc cret dob adhbar do bhuain na c-clocc-sin ad-chualaidh. Adubairt an guth isin aer, gurb í dalta Ída fuair bás .i. óg do ba dalta diograisech, & dob ionmain le féin. Do-chualaidh Ída M' Aodhócc do beith a c-comfoccus di; & ó 't-chualaid do-chuir nech chuicce da radha ris techt do thaithbeouccadh na h-ingine a h-ucht a naomhtachta, & a nert-guide. Do-raidh M' Aodhócc le duine da dheiscioplaibh dol 'san áit-sin, & a bhachall do breith leis, & a cur ar ucht na h-ingine. Dó-ronadh amhlaidh sin, & do éirigh go h-ullamh a f-fiadhnaisi cáich a c-coitcinne, & gach nech at-connairc & at-cuala na mór-míorbhuile-sin tuccatar gloir do Dhía & do M' Aodocc tréna mór-miorbuilibh.
Taínicc gadaighe la ele go M' Aodhócc, & do ghoidh damh dia cetraibh, go n-duaigh é as a h-aithle. Do líedh an gadaighe 'san gniomh-sin, & an tan dob áil lais mionna do tabairt do M' Aodhóg isin damh, do-conncas cluas an doimh as a bhel, & gach nech do bí ina thimceall 'ga faicsin-sin do biodh ag fanámat & acc focuidmedh fáoi. Do-rinne an gadaighe aithrighe iar sin, & do-rinne a fhaoisitte, & do imthigh a staid maith & i n-deigh-sligidh fa deoigh, gur moradh ainm Dé & M Aodhocc.
Aimsir ele do M' Aodhocc i f-Férnna go f-facaidh drong do ridiribh righ Laighen da ionnsaighe, & nech i n-glasaibh léo da bhreith go righ Laighen ina chiontaibh & ina choirthibh, óir do ba fer millte reachta & riaghla go h-iomarcach é. Gabhais trocaire go mór M' Aodócc dó; & do raidh ríu: ‘Leiccidh damh-sa a n-onoir Criost cumachtaigh an fer-so gan a bhreith da mhilledh’. Adubrattar san nach léiccfittís {folio 197a} no go m-beith ar cumus an righ. Iar n-dol dano laimh risan c-coill do bí c-comhfoccus dona ridiribh-sin, do taidbsicched doibh ceithern mór da naimhdibh do bheith i c-cealccoibh rompa ar gach taobh don t-slicched ina t-timcell, gur theichettar-san gan fhuirech aga faiccsin
Aimsir ele do M' Aodhócc & do Munna mac Tulcain a b-farradh a céle. Téid M' Aodhócc i c-cúil na h-ecclaisi i n-ionad urard. Do-connairc Munna mar sin é, & do fhiarfaigh: ‘Crét sin do-cí tú, a fhireoin uasail, ionnraic’? ar sé, ‘& gibe amharc do-chí, innis damh-sa é’. Cuiris M' Aodhócc comhardha na croiche naomhtha go nemhfallsa ar sulibh in abbaidh in uair-sin .i. Munda, go f-facaidh gach ní at-connairc M' Aodhocc .i. an domun mór uile o thurgbáil gréine go fuinedh, amhail is a méd aon-staide amáin no beith. Do thuirlingsettar don ionadh a rabhattar .i. Munda & M' Aodocc, & do indis Munna dona mancaibh an scel-sin as a h-aithle. Gur moradh ainm Dé & M' Aodhocc de-sin.
Aimsir ele do M' Aodocc ag siubhal na sligedh aon do laitib. Tarla Colman mac Fiacrach 'na choinne for an conair. Fuair each d' eochaiph Colmain bás obann an tan-sin a f-fiadhnaisi M' Aodhócc. Tucc immorro M' Aodocc each da eachaibh féin fo carpat Colmain i n-ait a eich fein; & 'ar m-beith doibh tamall aithgerr mar sin, tainic each Colmáin go min muinnterda o bhás go bethaid go M' Aodócc, mar dob áil do grasaibh Dé & M' Aodhocc, & do-chuir fona carpat fein í. Iar n-iompódh do Cholmán arís isin conair céttna, fuair a each fein béo ar a chionn fo charpat M' Aodhóg, & ro iongantaigh sin go mór, & tucc moladh do Dia & do M' Aodog.
{folio 197b}Aimsir ele do M' Aodhócc acc planntuccadh crann torthach lá airidhe ina lubhgort fein, & an fer do bí acc fritholamh na c-crann dó, tuccustair gecca do crannaibh nemh-thorthacha ele da ionnsaighe .i. beithe & fernocc; & gach crann da teccmadh do M' Aodhocc, do phlanntaighbedh iatt go h-iomlan a f-fochair a cheile don chur-sin. Tainicc tra do grasaibh Dé & do mírbuilibh M' Aodócc, na croinn nemhthoirthecha do-chuirestair, go n-dernadh croinn comhthorthacha dibh fa deiredh, & go t-tangattar ubhla socaithme sír-mhillsi, & cnúas comhabaidh urdhalta inite forra in aimsir cnuais & caom-toraidh na crann ele do teacht.
Aimsir ele do M' Aodhócc & do lenamh ócc anfoirbti laimh le crois do bái 'san m-baile i f-Ferna. Sccriobais M' Aodhocc psalm don lenab 'na diaigh sin. Do-connairc an lenabh eisiumh súas
The words from 'Lamh' to 'diomdach' are written as a single line in Br, but the metre seems to show that the second line of the stanza has been dropped. It was probably a mere cheville.
The words from 'Ferr' to 'riaghla' are written as a single line in Br.
Tuilledh.
Aimsir ele do M' Aodhocc ag siubhal na sligedh go h-Ath Iomdhain. Adubairt a giolla ris: ‘Abair riom, a athair’, ar se, ‘cia bhes 'na epscop it ionadh it chathraigh féin, i f-Ferna’. Do raid M' Aodócc: ‘Gibe neach oiscceolus dorus an atha úd romhainn, asé bías
Tainicc tra an sccolaighi go M' Aodhog iar sin 'ar n-adhnadh & 'ar lasad don Spiorat Naomh go h-iomarcach ann, & do raidh ris: ‘A fhir diadha deisccréidigh’, ar se, ‘dob aíl liom-sa dol lat, & mo betha do thabairt at tír fo cuing do riaghla-sa, & do ro-chrabaidh’. Do fhiarfaigh M' Aodóg de, ca tír dó, no ca h-ainm boi fair. ‘Muimneach meisi’, ar sé, ‘& Cronán m'ainm .i. Cronán mac Faoilinn, meic Feradhaig, meic Eirc, meic Fiachrach, meic Deghad, meic Eogain, meic Deghadh, meic Labhradha, meic Bresail Bhelaigh, meic Fiachach Baicedha, meic Cathaoir Móir; & d' aittreabtachaib na Luacra tes damh’. Adubairt M' Aodocc: ‘Goirfidher ainm ele díot .i. Mo Ling Luacra; & len meisi o so amach’, ar sé.
Lenais Mo Ling Luacra é as a h-aithle {folio 199b} go h-aimsir báis M' Aodhóig, go n-dernadh fer naomhta, nós-oirrderc, naomh-craibhthech dhe 'na dhecchaid, gur ordaigh M' Aodhócc ar son a mhiorbuiledh & a mor-naomhtachta a beith 'na espucc urdalta ina ionad féin i f-Férna dó a n-diaigh a bháis .i. ina theghdais féin, & ina chathraigh choisergtha; & do coimhledh mar do gheall M' Aodhócc gach ní aca-sin.
Dligitt muinnter Raghallaigh Druim Lethan do mhétucchad & do mór-onoruccadh sech cach, óir do fháccaibh M' Áodócc d' fágbhálaibh aca, a n-edala do techt for a leaptachaibh chuca, & do aithin díbh gan tadhall na t-athaigidh for a ferann féin, & gan uirett an míl muighe no an bric dubháin do bethadhach for bith do marbadh for crich a chille no a thermainn, & da n-dérnadh, giorra sáoghail, & ifern, gorta & galar do ciond. Anuair do bí deichneabhar & ceitre cáocca do naomhaibh maille re M' Aodocc i n-Druim Lethan ag guidhe Dé go díochra im díth & im dílghenn for gach n-áon do dhenadh a sáruccadh, no a h-éiccen, no a h-aindéonucchad; & fós im rath & im shobarthan for an lucht do dhenadh réir a sámadh & a sruithedh dia éis.
Isíatt so na seacht mionna battar 'na narmaibh cathaighthe ag M' Aodhóg i n-acchaid eccóra slechta Aodha Find, & cáich a c-coitcinne .i. an Bhrec, & an Bhachall Branduibh, & an Bhachall Bán, & an fionn clocc .i. Clocc na t-trath, Clocc an deilcc, & Mac rath, & an menestir. Dlegaitt dano Siol Áodha Finn an tan do-cífitt miond dona mionnaibh-sin, no iatt uile, éirge rempu, & slechtain dóibh.
Ca líon.
Fechtus da n-deachaid M' Aodhócc go h-airm i m-bói Mo Laisi Daiminsi, do chengal a c-cadaigh & a c-comháonta le ceile i n-nimh & ar talmain, amhail do-rinnettar roimhe, an tan tucc an Coimdhe comartha a sccartana re 'roile doiph 'ar t-tuitim na c-crand fo bhun i r-rabhattar i c-crich Muighe Slecht go sonnradhach fecht ele, amhail ro innisemar cena; ro cenglattar tra cadach & comhaonta cuirp & anma a n-aoin-fecht annsin .i. gibe do thuillfedh éccnach nó oirbhire o dhuine díbh, a mhallacht & a móir-easccaine a n-aoin-fecht ar an tí do tuillfed; a m-bennacht & a m-buan-guide ag gach nech do dénadh a ríar & a ro-buidhechus búdéin, & riar & ro-bhuidhechus gach duine do lucht a n-ionaid dia n-éis. Ocus do ordaighettar ettorra féin in uair-sin tús onóra & airmittne cáich ga ceile dibh do commalairt imoseach eter a sruithibh & a sámhaibh, .i. tosach guide {folio 201a} & gér-ataigh acc M' Aodhócc a mainches & a moir-thermann Mo Laisi; & tosach ag Mo Laisi 'na mainces san; uair ni dual atach ná iomrádh M' Áodog gan Mo Laisi, na Mo Laisi gan M' Aodhóg; amhail ata 'san rann-so:
- 1] Ionann rún, ionann aonta
2] Don da naomh-sa go maisi;
3] Ni bí Mo Laisi gan M' Aodocc,
4] Ni bí M' Aodhócc gan Mo Laisi.
Ro chengail & ro comdaingnigh Mo Laisi cíos & cánachus M' Áodhocc for Mhanchachaibh don mór-cuairt-sin .i. cuairt cascc gacha tres bliadna; screpall for gach cathraigh & for gach dúnadh dia n-duintibh, & marcc for an righ an lá ríoghfaither é, & brat for gach taoisech. Leth-bonn ar gach en-tech do Tuaith Ratha .i. for shliocht
Ro órdaigh M' Aodhócc feisin do Bhreifneachaib rea m-bethad riar & ro-bhuidhechus muinntire Mo Laisi maran c-cedna, & gan a leiccen fo éra. Tucc Mo Laisi fós leth-cethramha d' ferann gan cion easpuicc na aird-righ uirre do M' Aodhócc, le cois gach comadh & gach coimhthiodlacaidh da tucc dó, d' áit urdhalta fri tobhach & fri tionól a chiosa & a chanachais for crich Manchach guna mór-thúathaibh, & dia breith asséin dia aird-cheallaibh buddéin d' éis a tionóil go h-en-lathair ar cionn a máor & a mór-comharbadh. {folio 201b} Cumhdaighis M' Aodhocc ceall caomhettrocht choiserccta isin ionad-sin, dárab comhainm na Cealla Becca. Ocus fáccbais Ó Congaile a c-cennus na cille-sin, da cumdach & da cothucchad. Ata lec M' Aodocc isin maighin-sin forar fháccaibh féin do buadhaibh, gibe nech do dhenadh eccóir no ainndlicched for oirchinneachuibh no for aittreabthachaibh na h-ecclaisi-sin, gan a beith a c-cionn bliadna 'na bethaid; & an lec-sin d' iompod fo tri tuaithbhel fair, mar adeirit eolaigh an fherainn & na criche a c-coimhneinfecht; mar adeir an senfhocal .i. Sencaidh gach fer forba nó ferainn.
Conidh do dherbadh gach neite díbh-sin do-ronadh an laidh-si síos:Cert.
Fechtus dia m-bói M' Aodhócc & Ulltán Aird Brecain acc Ath na b-Fer a b-fochair aroile, 'ar t-teacht on Mumain do M' Aodhóg, ro chenglattar a c-cumann & a c-caratradh le ceile annsin, ge do chenglattar roimhe go minic, óir fa lucht baidhe & bith-chadaigh do bhunadh d' aroile iad féin. Aithnighis M' Aodócc d' Ulltán an uair-sin cuma a chiosa & a chána for cinedh & for chlannmaicne Aodha Finn; & fós cuma a gég n-geinealaigh, & a chraobh coibhnesa, tre glosnaithe filedh; óir fa file, & fa fíor-naomh, an fer-sin .i. Ulltan. Ro thairrngirset an da erlamh & an dá árd-náomh-sin gach rí & gach ro-thiccerna da t-tiucfadh go deiredh an domain do cinedh Aoda Finn; gurab aire-sin ro airim Ulltán ainm gach aon rígh & gach áon ticcerna dibh-sein tre glosnaithe ealadhna, tre mhunadh & móir-theccuscc M' Aodhócc, maille le cuma a chiosa & a chána forna cinedhaibh. Ceileabhrais cách dibh da céile don cur-sin go cumhthach, ciamhair, comhtuirsech, 'arna rádh do M' Áodhócc nach f-faicfedh cechtar diobh a cheile go brath tre spirat fhesa & faistine.
Teid M' Aodócc siar go Cluain Meic Noís do cengal a chumainn & a cadhaigh le Ciarán cona coimhthionól. Téid tra Ulltán soir go h-Ard m-Brecain go a bhaile féin; gurab ann ro cum & ro comhfuaigh tre aircetal ughdar & ollamhan gluine geinealaigh & craobha coibhnesa catha Aodha Finn, {folio 203a} & cioscain M' Aodhócc amhail ata siosana:211.— [Forte rectius Tri ar ceithre cuicc accu iar sin.]
211.— [Sunt potius 23]
212.— [19 sunt]
Senchus.
Is amhlaidh (so) immorro ro órdaighsett na naoimh .i. Colaim Cille & Caillín cíos M' Aodhog for Úibh Briuin, & for Laighneachaibh, do comhroinn eter a ceallaibh & a chomarbaibh .i. eter Druim Lethain, & Ros Inbhir, & Férna Mór, óir fa dalta dil degh-thairisi do Chaillin M' Aodhócc, & fós fa fer cumainn & carattraidh dó Colaim Cille maran c-cettna, gur órdaighettar ar an adhbar-sin cíos M' Aodhócc do roind eter a thrí ceallaibh. Trían cíosa M' Aodhócc go Druim Lethan, an méid do-gébthar i n-Íbh Bríuin de; & a dá t-trían go Ros Inbhir & go Férna. Da t-trían ciosa Laighen go Druim Lethan, & go Ros Inbhir. Ni dligit muinter Droma Lethain an cíos abhus d' iodhlacadh amach go Férna, & dlighitt {folio 205a} muinnter Férna an cíos d' iodhlacadh uatha go Druim Lethain; oir do fháccaiph M' Aodhócc d' fiachaibh ar muinntir Céile & ar mhuinntir Aódháin iodhlachadh an chiosa-sin go Druim Lethan; dith fine immorro, & spreccadh, & athais gach aoin orra muna t-tuccdáois an t-iodhlacadh-sin dó.
Até annso áiremh cíosa Laighen Mh' Aodhócc .i. beirt righ Laighen an lá do-gentar rí Laighen de, acht a léine sroil, & a áon-ghae; & lána bhróicce d' airccett; & fer ionaid Aodha meic Setna do theacht fo thrí 'na timceall. Ocus ó do-bhéra féin, nó fer a ionaid, slat i l-laimh in rígh, biaidh buaidh tréine & treisi fair. Dliccedh an rí an lá-sin cona muinntir offrála móra do dhénamh o bhécc go mór, & an tres cuid dá t-tiubra rí Laighen uadha, dlighitt rioghradh Laighen a thabairt uatha, & an cíos-sin uile do thabairt ar laimh na c-comharbadh, gibe roinn thoileochait do thabairt fair .i. O Fairceallaigh & O Fergusa, óir ni fhuil cumacht ag aoinnech ele fair, acht amhail oirdeochaitt.
Conadh do dherbadh & do dheimniucchad chomhronda an chiosa-sin eter na comharbaibh do-rónadh an laidh:Comroinn
Eittirbhretha M' Aodhócc annso do réir Ghiolla Mo Choda Í Caiside an t-sáoi fhesach, fhír-eolach, mar fúair lea sccriobadh on ard-naomh gan merball, gan merachad .i. a bhretha eter a cheallaibh cadhasachaibh comhmóra, & cath Aodha Finn cona rioghuibh ro-úaisle, cona táoiseachaibh tenna, tiodhláictheacha, cona m-brughadhaibh, & cona m-bíatachaibh .i. onórucchad a cheall & a chlíar, a mhionn
Eittirbretha.
Feachtus dia m-baoi M' Aodocc h-i f-Férna Móir a n-deiriudh a aimsire, gur fhoillsigh aingeal an Coimdhedh dó crioch a shaoghail, & deiredh a bhethadh do beith ina fhoccus & 'na fhoiccseradh don dul-sin, & do raidh ris tocht go h-ionadh a eiseirge, & go h-áit a adhnacail, & a chealla, & a annóide úaisle, & a thermainn toghaide d' fagbáil 'ga n-urradhaibh & 'ga n-oighredhaibh iomcuibhde dia éis. Do-róine M' Aodhócc amhlaidh sin. Faccbais Ferna cona ferann for cumus Cele & Aódhain, & aga c-cinedh & aga c-clannmaicne, maille re cioscháin Laighen go laithe an bratha do toccbáil & do thiomsucchad, da comhroinn go comtrom eter a cheallaibh & a comarbaibh, amhail do raidhemar romhainn.
Tainicc aissein go Druim Lethan, & do-roine maran c-cédna isin c-cill-sin. Fáccbais cennus & comarbus na cille-sin ag Urcain mac Oilella, dárbh ainm Fairceallach, gur baist M' Aodhócc an fer-sin .i. Urchain, go t-tucc Fairceallach d' ainm fair; oír as íatt cét-óclaigh battar acc M' Aodhócc .i. Fairceallach & Fergusa, da mac Oilella, meic Rechtaide, meic Eitin, meic Felim, meic Caoil, meic Aodha, meic Oilella, meic Eirc, meic Eogain, meic Neill Noigiallaigh. Ocus nochan faghadh M' Aodhócc, d' ór no d' airget, d' ionnmus no d' erradhaibh, do chíos no do caomh-offrail, enní nach for a laimh do-bheiredh go soiche a scáoiledh ar bhochtaibh an Coimdhe, & ar dheibhlénaibh Dé, {folio 208a} & ar áos ciuil, & oirfittidh, & ealadhna, a n-déirc & a n-daonnacht, ar sgath a einigh,& a uaisle, & a ionnrácais.
Doigh is íatt cethrar coimhitteachta battar maille ris isin Roimh, a f-feccmais an trir ordeirc ele do raidhemar .i. Mo Laisi, & Caillin, & Ulltan .i. Cele & Aodhan Fherna, Faircellach & Fergusa o Druim Leathan & ó Chuillin na f-Fer, gurab aire-sin ro fhágaibh-siumh a oidhreacht aca iarna eccaibh, & acca n-oighredhaibh ina n-deghaid. Fáccbais tra M' Aodhócc Fairceallach ina ionad féin i n-Druim Lethan, & tuccastair an baile cona maithes & cona mórconach for a cumus, & for a cumhachtuibh, & ag a síol, & ag a shliocht, o sin amach go brath. Faccbais fos rath & sobharthan for a cinedh & for a clannmaicne, acht go rabhaitt do réir M' Aodócc. Fáccbais bennacht isin m-baile, & ceileabhrais dó 'na deaghaid.
Téid go Ros Inbhir as a h-aithle .i. d' ionnsaighe fóid a adhnacail & a eiseírge. Beiris lais Fergus mac Oilella mic Eitin .i. a dhalta díles
Cuiris techta go tinnesnach ar cenn Dalláin Forgaill go Cill Dalláin dia bheith 'na fiadhnaise aicce for a thoga, & for a thiomna, ar a mionnaibh, & ar a mór-fethlaibh, & for cengal a cíosa & a chána for cath Aodha Finn, & for aicmedhaibh oile archena; óir ba file, & ba faidh, & ba fír-naomh, an fer-sin .i. Dallán; & fós ba fer baide & bith-codaigh, cumainn & carattraidh do M' Aodhóg é, {folio 208b} da m-beittís gan a n-gaol re 'roile, oír fa clann deisi derbhratar Dallán & M' Aodhócc .i. M' Aodog mac Séttna, meic Eirc, meic Feradhaig; & Dallán mac Colla, meic Eirc, meic Feradhaig. Ticc Dallán ar na h-adbaraibh-sin fo toghairm an naoimh nemhdide nert-craibhtigh, & an tailginn tocchaide trócairigh, go Ros Inbhir, go h-airm a m-bói M' Aodhócc; & bói re h-athaid fada 'na fhochair, go ro fhoillsigh a togha & a thiomna, & no gur comhroinn a chluicc & a caomh-bachla, & a mhionna maordha móir-fhertacha ar eccalsaibh & ar a aird-cheallaibh; & fos no gur foillsigh a chioscain forna cinedhaibh fa dhéoigh do Dhallán, amhail do-rinne d' Ulltán Airde Brecain d' faisnéis & d' innisin, no gur chuirestair féin glósnaithe filedh fuithe da cuma & da cumhdach ar aithne an erlaimh & an ard-naoimh, & in ógh-espuicc, oír fa faidh, & fa fili, an fer-sin .i. Ulltán.
Iss edh andso adbar cíoschána M'Aodhócc for Ibh Briuin, & for Breifneachaiph, ar bhaisttedh, & ar bhennachad Aodha Duibh meic Fergna i n-Áth Airm, amhail adubhramar romhainn. Gur foillsigh M' Aodhócc do Dhallán gach ar gheall, & gach ar chengail Aodh Fionn for a chinedh, & for a clannmaicne, amhail do fhoillsigh d' Ulltán roimhe .i. each & erradh rígh Breifne an la rioghfaider é; screpall ar gach n-deathaig, bó i n-gach baile, mart as gach creich, muc as gach crú, cáora as gach trét; bond baistte gacha bliadhna for gach n-aon dia aicme; & offrail gacha feile M' Aodhócc; serrach da gach groigh, tri dabhca cona lionn go m-blas meala for an lionn-sin do Ros Inbhir gacha bliadna. Tús suidhighte i t-tigh n-óla ag muinntir M'Aodhócc, tús fáilte & fothraccaidh, tús gacha cuirn comhóla; gúala gach righ & gach taoisigh acc muinntir M' Aodocc; eirghe rompa, & re gach mionn da mionnaibh gach uair teccaitt i c-cenn cháich, {folio 209a} i t-tigh no amuigh.
An chioscáin cétna so for Oirghiallaibh, & Mhancachaibh malle, ar thaithbeouccad Daimin Daimh Arccaitt. ‘Iss edh annso tra mo thiomna for mo mhionnaibh’, ar M' Aodhóg fri Dallan. ‘An chéd-thiomna diobh dano .i. an Bachall Bhrandaibh,’ ler thaithbhéoaighestair Brandabh mac Eachach, meic Muirethaig, meic Aongusa, aird-ri Laighen, ‘fáccbhaim iséin i f-Férna Móir M' Aodhóg, im cathraigh inmhe & aird-espuccoidechta, i mescc laochraidhe Laighen.’
‘Fáccbaim fos Clocc an Deilcc, & Clocc na t-Trath i n-Druim Lethan, & an mionn oirderc il-cumhachtach ele .i. mo ministir maisech móir-fhertach, no biodh ar aistter i n-gach ionad accam, ina b-fuil ní do thaisibh na naomh & na n-uasal-aithreach .i. taisi Steafain mairtir, & Laurint, & Clemint, & ina b-fuil mudhorn Martan, & cuid d' folt Maire, maille le morán do thaisibh na naomh & na naomh-ogh archena, 'arna comhroinn & 'arna comhbrecadh eter an Bric & an menistir; óir as aire ad-berar an Bhrec fría, ó comhmbrecadh taisedh na naomh & na naomh-ogh a n-áoin-feacht, 'arna comhol & 'arna daingniuccadh innte, 'arna t-tionól & 'arna t-tiomsucchad a h-ucht Mo Laisi míorbhuiligh ar beinn bhruit Mh' Aodhócc, Samhail adeir Betha Mo Laisi. ’
‘Faccbaim dano na tri mionna ána oirdherca ele .i. an Brec, & an Bhachall Bhán, & an Mac Rath i r-Ros Inbir .i. h-i r-Ros Inbhir na n-Aingeal, áit a m-bia mo thaisi, & mo thiomna, & mo thiruair-si go laithe an brátha, & aingil 'ga n-iomcoimhett go h-uasal-onórach. Is é fath fan ordaighim m' adhnacal 'san ionad-so .i. i r-Ros Inbhir, & mo mionna onóracha im fharradh ann, ar mét a foithredh & a fhásaighed gacha taobh ina timceall, & mar sin beitt go brath ionnus go m-bia mo chorp, & mo chaomh-thaisi, & mo mhionna míorbuilecha maille friom, ag {folio 209b} aithbear an uilc & an eccóra ar lucht m' inghrema & m' esonóra, ag anacal & acc imdeghail do lucht m' umhla & m' orrama, mo troisccte & mo treidhenais, & da gach áon thoghas im ecclais. Díth & dioghbáil, laghducchad righe & ro-fhlaithesa, saoghal aithgerr, & iffrionn fa dhéoigh ag sliocht Aodha Finn da t-tréigett mo mhainchesa & mo mhor-thogha,& da sechnait a n-adhlacadh im ecclais’.
‘A Dhalláin dano’, ar M' Aodóg, ‘ataoi ag imtheacht anosa; beir lat soir go sunradhach go Breifneachaibh mo bhennacht, oir as íad do-rinne & do-dena caomhna & comhfurtacht dom chill & dom comharbaibh, & nár ér mh' occlach na mh' oircinneach im brat no im biadh no im buan-tiodhlaicthibh, & nar iarr m' umhla nó mh' urraim im aon-adhbar, & do-dhenait amhlaidh sin go brath .i. sliocht Mhaol Mhordha meic Carnachain, meic Duibh Dothra .i. riogradh ro-bheodha Ragallach
‘Beir fós mo bhennacht go Teallach uaibhrech Eachach, óir do-rónsat mo ríar go ro-mhinic; & as fúthaibh ata fod mo gheinemhna & mo ghnáth-choimperta .i. Inis buadhach Brecmaighe for Magh Slecht go sonradhach. Mo bhennacht gomá secht aris go Breifneachaibh, a Dhalláin’, ar sé, ‘eter íseal & úasal, eter rígh & ro-dhuine, eter uathad & sochaide, óir nir tuillset m' esccaine ná mh' oirbire riam (tar) gach áon aicme ele, & gion go f-faicfit mo chorp coidhce festa, do-cífitt m' fiorta & mo miorbuile 'ga n-iomcoimhett ó so amach’.
Bói dano Dallan go cumhtach, ciamair, comhthuirsech, ag ceileabhradh do M' Aodhocc isin maighin-sin. Acht cena fa dedhail mná rea mac, nó oighe rea láogh, no con fri cuaine, no lachan re linn, an ettarsccaradh re 'roile an trath-sin. At-bert M' Aodhócc: ‘Ni fhuil acht áon-bliadhain amhain dom shaoghal ó so súas’, ar sé, ‘bí-si a c-cionn na blíadhna-sin maráon risna trí cáocca naomh ele bhias im fhochair i n-aimsir {folio 210a} m' eitseachta, do cathucchad fri demhnaibh & dubhailcibh, & do lathair m' adhnaicthi isin ionad-so’.
Ocus as cuma do bhái aga radha, & do-rinne an duan- so, do dherbadh a thoccha & a thiomna, do cuimhneachad a chíoscána do Dhallán fa deoidh, amhail ro cuimnigh da gach aon ele co n-uicce sin, go n-dubhairt:Bind.
Ceileabhrais Dallán do M' Aodhócc isin maighin-sin, & teid reime {folio 212a} go Cill Dalláin, dia áit budhdéin; & bói ann nó gur comhfoiccsigh cend na bliadhna dó adubairt M' Aodhócc fris. Ocus bói acc furnaidhe le fios fírinnech do breith on fíor-náomh air. Cuiris M' Aodhócc fios deithnesach go Dallán, & d' ionnsaighe na naomh & na n-uasal-aithrech ele, do neoch nach raibhe do lathair díbh; go m-beittis i n-áon-ionadh re h-acchaid báis an fhior-naoimh & an fíreoin. Tionoilit tra & tiomsaigit as gach aird a rabhatar, go rangattar Ros Inbhir, mara raibhe M' Aodhócc. 'Ar t-torrachtain doibh go h-áoin-ionad, bói M' Aodhócc acca ullmhuccadh féin fo coinne an bhais.
Ro fháccaibh immorro a f-fiadhnuse a sruithedh & a samhadh rath, & sonus, & sobharthan, i n-gach cill & i n-gach tuaith do-dhénadh cumhdach & comhfurtacht día cheallaibh & dia chomharbaibh, dia dhaoinibh & dia deibhlenaibh. Ocus fós i n-gach áit a leghthar, no a lain-sgriobhthar a bhetha & a bhúain-sccéla go brath, & gach rí & gach taoisech dia leghthar a bhetha do bunadh iarna rioghadh, ni h-aithrioghthar go brath eisséin dá éis.
Iar c-cumhdach immorro, & iar c-comhonóruccadh ceall & caoimh-ecclas n-iomdha n-iolardha, & iar n-denamh miorbuiledh mór-adhbal do Mh' Aodhócc .i. iar t-tódúsccadh marbh, iar leicches dall, & loscc, & lán-bhacach, iar c-cobhair clamh, & enert, & anbfand, & aósa eccrúaidh, iar n-ionnarbadh iodhal, & arracht, & ainchreidmheach an Coimdedh, iar t-tóccbháil fedb & iriseach Iosa a n-gach ionad, iar c-coscc úna & ard-ghorta i n-gach annóitt & i n-gach aittreibh díar fhoghain, iar leiges áosa gacha treablaitte, & gacha trom-esláinte da t-tainicc chuicce forsan Trinoid; tainicc an laithe deighenach dia áois & día aimsir 'na fhoccus, mar do fhoillsigh aingeal a fhurtachta & a imcoimhéda dó. Tangattar deichneabhar & tri caocait naomh & naomh-ogh go lathair a écca & a eitseachta, go f-fuair cumain & sácarfaic o' roile dibh-séin & uatha aráon as a h-aithle, gur fáoidh a spioratt dochum nimhe eter na naomhaibh & na naomh-ainglibh iar m-breith buadha ó dhemhan & ó dhomhan isin laithe deighenach do mí Iánáir d' airidhe.
{folio 212b} Tangattar tra slúaigh adhbal-mhóra aingeal 'na airrcis, & ar cenn a anma go c-céolaibh coimhbinne, & co n-orgánaibh aobhdha examhla, & go núallaibh múisecdha mór-thaidiúiri. Ro h-adhnaicedh
As iomdha tra miorbuile do-rinne Día ar M' Aodhócc ina bhethaid, nach airimhther and-so, do mhian an eimheltais do seachna & d' iomgabháil. Do-rinned & do-gníther miorbuiledha mora i t-talmain for a thaisibh o sin alle, & do-géntar go laithe an bratha, amhail as follus as an sccel-so siosana.
Do bái nech isin Roimh ar a raibhe pairilis; & do ba duine laidir lán-cumachtach é. Bói acc iarraidh a leighis & a lanfhurtachta a móran d' ionaduibh, & ni fuair idir. Adubhrattar daoine iomdha ris, go raibhe fear naomhtha nós-oirdheirc i nd-Eirinn, darb ainm M' Aodocc, & gomadh deimhin sláinte d' faghail dósamh, dia t-ticcedh dia ionnsaighed, & go rabhattar tiodhlaicthe on Trinoid go h-iomarcach aicce.
Tainic thra an fer-sin go h-Éirinn, & do bí 'sin aimsir a b-fuair M' Aodhog bás. {folio 213a} Gidh edh do bi do doigh as naomhtacht Mh' Áodocc aicce-sium, gur doigh leis a easláinte do chur ar c-cúl tre corp an tailginn do thadhall, & do tren-glacadh. Do-rónadh eolus go Ros Inbhir, mara raibe corp & caomh-taisi an érlaimh & an fhireóin. Do-cuaidh mara raibhe an corp don chur-sin, & do iarr cett for a lucht coimhetta, dol dia fhoirnedh, & dia fhíor-glacadh a n-onóir an Choimdhe chumachtaigh. Fuair-siumh an ced-sin; glacais an corp accedóir, & fuair aiseacc a shlainte gan uiresbaidh as a h-aithle a f-fiadhnaisi cáich a c-coitchinne, go n-deachaid slán dia crích & dia chaoimh-fherann maille re luathgaire & le lán-ghairdechus. Gur móradh ainm Dé & M' Aodhócc detsin.
Do bai nech eslan ele fri re deich m-bliadhan fichet i c-coiccrich Laighen, dár bó comhainm Fínán Lobar. Do-connairc
Fiarfaighis Fínán sccela dibh. Do fhreccair an cleirech h-e, & iss edh adubairt: ‘An ógh bith-álainn bennaighthe úd’, ar sé, ‘Brighitt ban-ogh issidhe .i. ban-naomh na n-Éirennach, & M' Aodhócc Ferna Moire meisi’, ar se, ‘mogh & serbhóntaidh díles an Duilemhan. Ocus amárach atá m' féil, & a n-oirrther feil na ban-óighe úd; & as aire tangamair-ne do bhennuccadh gach áoin onóraighfes na laithe & na féilte a b-fuaramar bás corparrdha, d' almsanaiph & d' offralaibh. Ocus bí si go h-ullamh i n-oircill écca’, ar M' Aodhócc, ‘óir rachair tú an tres lá oníu dochum nimhe’.
Do éirigh Fínán go forbailtech aramarach, & do gabhadh a charpatt dó, & do-chúaidh roimhe go Magh Liffe go h-ecclais m-Brighde .i. go Cill Dara; & do innis a aisling do cách a c-coitcinne .i. mar {folio 213b} adubairt M' Aodocc o tús go deiredh. Fuair Fínán féin immorro bás ar an tres laithe go lán-conáigh, 'ar f-faghail furtachta ona easlainte chorparrdha, & 'ar m-breith buadha ar domhan & ar deman, co n-dechaid docum nimhe.
Aimsir ele a n-diaigh báis M' Aodhóg do bí Mo Ling Luacra 'na easpocc urdhálta i nd-ecclais M' Aodhócc h-i f-Ferna Móir. Do-cuaid sein oidche airidhe do codladh i l-leabaidh M' Aodhocc .i. leaba i n-gnathaighed-siumh troisccthe, & slechtana síor-gnathacha, & crabadh diochra, duthrachtach, do denamh. Acht chena nír lamh enn-duine ríamh roimhe dul innte, o fúair M' Aodócc bás co n-uicce-sin. Adubairt cleirech da raibhe is tigh: ‘A Mo Ling’, ar sé, ‘co n-uicce-so ni dheachaid en-nech isin leabaidh-sin d' éis báis ar b-pátruine, ar mét a grás & a ghnath-naomhtachta, óir as annsin do-niodh cumhsanadh d' eis a shaothair & a shior-urnaighthe do Día’. Do raidh Mo Ling: ‘Gibe ('na) easpucc ina ionad, fhédadh sein do réir cora & ceirt codladh ina leabaidh’.
'Arna radha sin do Mo Ling gabais galar anbháil é as a h-aithle 'ar luighe 'san leabaidh dó. Mar do-chonnairc-siumh sin do-chuir urnaighthe diochra go Dia d' faghail furtachta & fhoirithne uadha. Gidh edh nir treicc a theindios ná a troim-easlainte leis-sin h-é. Ocus do chomarthaigh ó comhartha na croiche naoimh é féin, & do ghoir ainm M' Aodhócc go minic d' iarraidh a fhurtachta, go n-deachaid a galar as & a easlainte uadha as a h-aithle.
Do eirigh Mo Ling go luathghairech maille le gáirdechus mór
Maraitt.
Uasal.
Sencus.
Mairg.
Mairg.
Cartaghus dino do clannaibh Fergusa do-somh doshunnradh. Fígenius a athair, & Med a mathair; neach ba carthanach la Día & dáoinibh, conidh uadha as-bertha Carthaghus fair.
Ro thircan an t-aingel laithe n-áon do Comhgall Benncair t(r)eimsi do bliadhnaibh riana breith eisiumh: ‘Bérthar gein buadha’, ol sé, ‘i n-iartar Erenn, día m-ba lán béoil na n-dáoine adíu & anall; & ticc go h-airm i m-bíai-si, do dhul do Roimh; & is edh as ail do Íosa, tusa da congmail bliadain it aontaidh’.
Ocus tainic celmaine Brenainn leis an faistine-sin, an tan ro scart an t-aingel fris: ‘Berthar mac don chenél dia t-tai-si’, ol sé, ‘& bidh ile a mhiorbhuile i n-nimh & i t-talmhain, & Cartagus a ainm’. Ocus tainic celmaine Comhgaill & Brenainn l' aroile.
Clanna Fergusa ro bói h-i c-Ciarraighe Luachra an tan-sin; & ticc áenach coitchenn aca, & mathair Charthagus ann; go ro thoirinn cáor theinedh do nimh for a cend. In cáer-sin ro chuir Iosa d' foillsiuccadh naomhtachta na geine bói i m-broinn na h-ingine. Do-chuaidh for cúla iaramh.
Ro lamnaigh an inghen, & beiridh mac fri taobh Maingi; & ni raibhe uiscce for an tulaigh-sin; & maighis sruth assa taobh, & do-berar Aídanas chuca, & baistis as in sruth é. Ocus do-berar Cartaghas d' ainm fair; & do-berar da oilemain do Chartaghus .i. don t-sein-espucc é. ‘Mo chuidig tu’, ol in t-espocc naomhtha; conidh de do len Mo Chuda dhe.
{§}Gidedh as Mo Cuda do-gairthi dhe, ar son gurab e do-goiredh a mhaighistir de, ar méd a gradha & a deithite uime. Ocus as terc aga raibhe fis aitherraigh Mo Cuda do beith d' ainm fair; & as diles Mo Cuda no Charthach do sgriobadh air. Adubairt Aodan ag denamh fáidhéorachta: ‘An mac-so ro bhaisttes, bidh dealraightech, & bidh sogradach do Dhia & do daoinibh é’.
Ocus ba fir son; uair do bí sé sgiamach, degh-maisech, mar Dabit; & do bi sé sechantach ar na droch-mianaibh, mar Dainiel; & do bi cennsa, cáenbharrach, mar Moysi. Ocus nir bo h-onórach 'ga
Luidhsiot na h-aodhairedha la n-áon go dun an righ, & Mo Chuda léo. Gradhaigis in rí Mo Chuda, oir bá socharthana h-é. Do fhíarfaigh an ríghan, inghen Maol Dúin meic Aodha Bennain, de; ‘Cidh an seirc-sin agat don aodhaire’? ol sí. ‘Is edh tadhbás damh’, ol in rí, ‘coróin órdha lais, & columhan órdha óa mhullach go nemh, & brugh ordha ina thimceall gan mullach fair; {folio 151b} & ro charus h-e forna h-airrdhenaib-sin’
Téitt Mo Chutta lena muccaibh fo fedhaibh na Maingi, go c-cualaidh Cartaghus .i. an sein-espocc, ag cantain a phsalm; & carais go mór na salma. Ocus gabais an ráen i n-decchaid na c-cleirech, & téid go h-airm i m-báttar, gusan mainistir ren abartar Túaim. Ba machtnadh lasin righ ca slighe i n-deachaid Mo Chuda in acchaid-sin; & cuiris dáoine for a lorg. Ocus do-berar chuicce i n-giallaigeacht é.
Ro bai an ri for fleidh h-i f-farradh athar Mo Chuda an tan-sin; & do-bheir trealamh gaisccidh do Mo Chuda: ‘Ag so’, ol sé, ‘& an accam-sa i n-oighreacht t' athar’. ‘Ni anabh’, ol sé; ‘is ferr lim na briathra ro cúala lasna cléircibh’. Ocus o ro airigh an rí gradh Dé la Mo Chutta, do-bheir don easpucc é do proicept breithre Dé dó; & ba luathgairech leo-samh sin dibhlínaíbh. Ocus ro an aicce, go tucc an t-espocc gradha saccairt fair.
Beiris lais h-e go h-airm i r-raibhe in rí. ‘Acc so’, ol sé, ‘an dalta do-radais damh-sa; & as eolach 'san scrioptuir h-é. Ocus edhbair-si tú féin, & do ríghe do-somh, & do Dhia’. ‘As ócc, anáosmhar, linn h-e’, ol síatt. Léiccis an sein-espucc naomhtha for a ghluinibh é, & at-bert: ‘Edhbraim-si me fein & mo chill dó’, ol sé. Ocus léiccis an rí ar a ghluinibh é, & edhbrais é féin, fioru, macca, mna, do Dhía & do Mo Chuda. Cuiris Mo Chuda a troigh for muinel an rígh, & ro thomhais an rí dia troightibh. Ocus ro machtnaighedh uime, siubhal for an righ.
Luidh Mo Chuda ass, & do-ni ecclais fri Maing atuaid; & ro fhothaigh ecclais n-aile fria Maing andes i Machaire Colmain, & faccbais frestal diadha forra. Ocus téid fein go Ros Gialláin, go h-airm i i m-bói Cíaran, d' fágail fhesa cia h-ait i n-oirisfedh. As-rubairt Cíaran: ‘Ro-siacht aingel {folio 154a} Dé go Comhgall’, ol sé, ‘& as-bert fris gomadh i medhon Erinn no airisfedh, & Raithin ainm an ionaidh, & i f-Feraibh Ceall atá. Ocus biaa-sa sesca bliadan inn; & cumhdaighfidher cathair let iaramh isin aird thes d' Erinn, & Lios Mor a h-ainm, & is ann don-ic foircenn do shaoghail’.
Ro fíoradh sin; & do thircan Colmán Eala an c-cédna; & ro thairngir Colum Cille fecht riamh iar n-do-la do Raithin, gur bo h-acobhar lais airisiumh inn; & as-rubairt: ‘Ní damh ro cedaigh Día beith sunn’, ol sé, ‘acht do-icfa nech airmittnech iar t-trill, dia m-ba domgnas an dú-so, & bidh Cartach a ainm, & bidh oirderc i fertaibh & mhíorbhallaibh’. Ocus ro chlannustair Colum Cille tri slata isin ionad-sin; gur bhó dibh-sidhe ro tionnsgnadh damhna reclesa la Mo Chuda iar t-toidheacht.
Fechtus do Mo Chuda oc ernaighthe a áenar, co faca nech for a bheola, Maghus a ainm, co n-ebert fris la h-aimhirsi: ‘Tabhair’ ar sé, ‘duille forsan abhaill-so fil it farradh’. Do-rad-somh sighin na croiche tarsan abhaill, go raibhe fo dhuille go h-uilidhe. ‘Ba h-áillide sidhe bláth fuirre’, ol Maghus. Do-rad-somh in m-blath amail as-rubhradh fris. ‘Ba ferr gomadh 'na ubhlaibh forbiadh’, ol Maghus. Fo-ghni-siumh ón, gur bhat lan-toirthech do ubhlaibh. ‘Ba ferr gomtis aipche’, ol Maghus, ‘go ro toimhlem’. Ro fíoradh son, go m-battar ina n-áen-broin abaigh for lár ar belaibh na h-abla. Toccbhais Magus ubhall dia thomailt, ar ba h-adhlaic lais ar a méd & ar a n-áille;
Fechtus do-rala macán amhlabhar gan eistecht ar amas Mo Chuda. Ro ataigh-siumh Dia dia chinn im cobhair fair; go ro h-íctha fo céttoir.
{folio 154b} Luidh araile fer lubhra, go ruacht do saigidh Mo Chuda; gur bho h-ogh-slan iaramh la h-atach Mo Chuda.
Luidh araile fer doidhealbhdha do saighidh Mo Cuda, do accaine a troighe fris. Ro h-ícadh-somh dano, co nar bó ferr delbh nach aile; go ro an ina mainces iaramh.
Araile duine truagh tainicc ar ammus Mo Cuda gan cumang treabhtha lais, go ro iarr cobhair fair. Ni bái cumang la Mo Cuda dó, ar ni ra bhattar doimh na arathair lais; & as ruamhar fognídh día mhancaibh, ar ní ghabadh nach cethra saoghalta o neoch. Co n-ebert fri nech dia muinntir, toidecht fon fidh comhfhogus, & dí dhamh alltaighe do tabairt don trog uccat. Fognít samhlaidh; go ro airsett a m-boi aca, & tiaghait for dásacht iaramh.
Luidh nech aile do saighidh Mo Chuda, & boi-séin for dasacht iar n-dol do dheamon inn. Go ro ghuidh Mo Chuda mo shláinte, & ro ataigh-siumh Dia dia chinn gur uó slán iaramh.
Fechtus do-cuaidh Mo Cuda do bleith coda na manach go muilenn comhfoccas do. Bói rí éttrocar forsan crích, & ba misccnech fri Mo Cuda, go ro chuir ammus fair. At-racht iaramh casair teinedh, ettorra co na ro cuimgeset ní dó. Tiaghaitt for ammas an righ, & at-fiadhat a sccela dó. Dasachtaigter uime-siumh de-sidhe, co n-deachaid fein día shaighidh; & at-racht an chasair cétna ettorra & an muilenn; co n-ebert nech dia mhuinntir: ‘Anam’, ol sé, ‘fris, co ro imtighi on bleith for a t-tá, & marbhtar iaramh’. ‘Bidh maith on’, ol cach. Anait samhlaidh co n-darocht, & nochtait a n-arma; go ro lensat dia
Fecht aile do Mo Cuda h-i r-Rathain. Tainic an t-aingel cuicce, & as-rubairt fris: ‘Eir(g) go t' athardha’, ar sé, ‘& atá rí Ciarraighe fri bás a mucha, & tabhair comain & sacarfaic dó; ar at-béla ria n-oidhce’. ‘Ni rúa-sa an uair-sin cuige, {folio 155a} munam cobhra Día’, ol sé. Do-ratt an t-aingel carpat teinntidhe foa, go ro-siacht fri prapadh súla gusin righ, & ro lesaigh amail as-rubartmar, co n-abail dia laimh, iar m-breith buadha o dhemhan & ó dhomhan; & ro-siacht-somh go Raithin isin laithe cetna, go rucc for esparta na manach.
Fechtus dia luidh Mo Chuda ar amas Cholmáin go Lainn Eala, ar go t-tísedh lais go Raithin do bhennacadh ferta & tumba dó, ar do-ridhnacht Día dó gach fert no bhennaighfedh, co na téisedh ifernach inn. ‘Eircc-si go Raithin’, ol Colmán, ‘& tiagh-sa dhi día dardáin’. Ní thainic Colmán amhail ro gheall; & téitt Mo Chuda doridhisi dia shaighidh, & at-bert: ‘Cidh na ro chomhaillis an gealladh do-radais’? ol sé. ‘Aingel rom-fucc go h-adhnacal n-aile dia bennachad’, ol sé; ‘& eircc-si go Liss Mór, & fogeba comharta ferta & adhnaicthi ann iarna choisergadh ó ainglibh; & cumdaighter & bennaighter let fodheisin, ar is ann forbía th' esérge, & ní bá h-ifernach nech día téis inn’. Fo-ghní-siumh, amail as-rubhradh fris.
Fechtus do Mo Chuda h-i r-Rathain, gur baidhedh aon-mac rígh Delbhna. Guidhis an rí Mo Chuda ima oidhre do dhúsacht. Do bái lá & aidhche fon sruth in tan-sin. Teid Mo Chuda uasa lasin rígh; & guidhis Dia uman mac do thódhúsccadh. Ocus ro eirigh don grían go h-airm i m-bádar. Ro iodhbair an rí an mac do Mo Cuda. ‘Fuirghedh occ dín a ríghe’, ol Mo Cuda; & rob e an mac-sin roba rí for Dealbhna a h-aithle a athar, & a clann dia éis.
Mo Chuda dino nech as cruthaighe bai ina aimsir. Dus-rat tricha ógh seirc n-dearmáir dó, na ro fhetsat do cheilt; & ba doirbh la Mo Cuda sin, & guidhis Día imón seirc-sin do thinntodh h-i seirc spiratalta, & ros-iompo; & do-gní Mo Cuda cailledha dona h-oghaibh-sin, & ro batar oc fognamh do Día go a m-bás.
Luidh Mo Chuda la n-aén h-i c-Ciarraighe Cuirci; & Corc ri Muman for a chinn isin crich. {folio 155b} Ticc cáer theinntidhe as an aer, go ros-marb seitigh & mac an righ, & dí each a charpait. Guidhis an rí Mo Chuda imo tódúsacht. Ocus do-gní la grasaibh Dé.
Bai rí na criche-sin dall, amhlabhar; & ros-fóir Mo Chuda h-é.
Bái nech ele innte, & eslainte theinntidhe fair. Ocus cuiris Mo Chuda a crios thairis, & fuair furtacht fo cetóir. Ocus ro airis Mo Chuda bliadhain isin crich-sin iar f-faghbáil almsan mór on rígh. Ocus luidh go Rathain.
Laithe dar gabh Mo Chuda tar ath for Abhainn Móir, gur toccaibh ubhall fuair fair. Ocus ro bái inghen cherr marbh-lamach occ righ Fer Muighi, & a lamh dhes 'arna táth fría táobh. Ocus beiris Mo Chuda an t-ubhall lais go h-airm i r-raibhe an inghen. ‘Ag so’, ol sé. Sínis an inghen an lamh clí, amail ro cleacht. ‘Sin an laimh n-aile’, ol Mo Chuda. ‘Ní thicc dím’, ol an inghen. ‘A fhechain’, ol Mo Chuda. Ro shín, & ro sccaoil an cuibrech (ro) boí eter an laimh & an taobh; & ro fhás fuil & feoil na laimhe & an taoibh, gur bó óghslán.
Gabhais luathgaire, gairdechas an rí, & at-bert: ‘Ní fuil ceile bus áil lat nach fuighbe festa’. ‘An cléirech uccat ros-foír mé, as áil damh’, ol sí. Téid an inghen la Mo Chuda; & do-gni reclés di h-i c-Clúain Dalláin, & boi ina h-oigh naomhta o shin ille.
Araile aimser do-rala días manach as in m-Briotain do shaigidh Mo Chuda, ar bá h-errderc a c-cíana, go m-batar athaidh occa; go ro gabh codarsna & format fris, ar do muinsetar gomadh aca forbíadh a ionad & cennus for a mhancaibh, díamadh marbh. Go ro coccrattar meabhal fair, ar ba derbh léo gomadh síor-saoghlach, muna tucctai dían-bás do. Conidh edh airecc fuairset, cuibhrighi do chur fair, & a bhadadh fo dichleith.
Isin uair-sin do-rala manach do mhuinntir Mo Chuda díar bó bés fritaire, & ernaighte, & siubhal for reilgibh & táisi(bh) gach n-oidhce, go ro fhiarfacht, cidh bói léo. As-berat-somh ba h-e édach na manach (dia) diunnach {folio 156a} & fothraccadh. ‘Taispentar damh-sa’, ol sé, ‘ar ni gnath oidhchi friss’. Toccbhais an turfholach, & fo-geibh Mo Cuda inn. ‘Ní maith in gniomh ro triallabair’, ar se, ‘& léiccidh uaibh’. ‘Bidh maith damh-sa’, ol Mo Cuda, ‘ciabtar ifernaide-siumh dhe’. Ocus as-bert friu-siumh imtecht dia n-atharrdha, & na léiccfedh a aithe forru an col ro triallsat.
Fechtus dia luidh Fínan ar ammusMo Chuda, & at-connairc
Araile nech airmittnech ro-siacht do shaighidh Mo Cuda, Lasianus a ainm, & ron-ucc triocha loilgech lais i n-urfholach do Mo Chuda. Tiagait na manaigh do proinn; & ro leicc-siumh meirten fair, & at-bert, ní eisbedh acht loim; ar bá derbh lais ni bói loim lasna mancaibh. At-fiadhar son do Mo Cuda, & ro bennaigh an uiscce boi for a belaibh, gur bó loim, & at-naghar do Laisiánus. Ocus andar lais, ba h-uiscce iarna claochmodh i n-ass; & ro ghuidh Día imá toidheacht ina cruth feisin; & ro sodh i n-uiscce iaramh amail connaig.
‘Ní maith innso’, ol sé, ‘uiscce fil sunn, & ni h-ass’. Ocus at-fiadhar do Mo Chuda inn-sin, & luidh go Laisiánus, & ro aithin, is ó Día for-fuair claochmodh i n-uiscce don ass; & at-bert fris: ‘Cidh ar na proinnighi linn’? ol sé. ‘Ni tó’, ol Lasiánus, ‘go ro gabha-sae almsana ona manchaibh domhanda, & ó gach aon díanid áil chéna’. ‘Do-gentar samhlaidh’, ol Mo Cuda; & fo-gní iaramh in cein bói i m-bíu. Ocus ro fhaccaibh Laisiánus an triocha agh lais; & fo-ghníseat a n-áentaidh, occus ceileabhraitt diaroile iaramh.
{folio 156b} Feacht n-ann at-bertatar na manaigh ra Mo Chuda: ‘It aipche ar n-guirt’, ol síat, ‘& ní fhuil meithel sunn’? ‘As tualaing Dia meithel doibh’, ar Mo Chuda. Go t-tainic foirenn d' ainglibh forsan n-gort, & gur bhensat h-e.
Fecht dona manchaibh ag dul for fiddh, go ro bris a chriss tar manach dibh la truíme a eire. Cuiris an prioir gad thairis amail crios, gur chonnaimh thairis h-é, co ros-morg a fheoil uadha, go n-dechaid i n-aimhnerte, súaill nar bhás lais. ‘Cidh an f-fainne-sin fort, a manaigh’? ol Mo Chuda. ‘Cris ro cuir an prioir thorum’, ol in manach,‘& rainic mo cnámha; & nírbh ail damh a chur dím lá h-umhla, go m-benadh an prioir dím h-é’. Ocus do thaisbéin a crechta do Charthaghus. ‘Do-ghebhaitt na h-álaidh-sin furtacht’, ol Mo Cuda, ‘& do-ghebhair féin sáogal fada, no nemh do lathair’. ‘Nemh dhamh’, ol an
Luidh ri Temhra & rí Midhe do díchur Mo Chuda a Rathain, iar c-cur breg-sccel n-iomdha fair. Ocus do-níad craind, dus cia dibh do-rachadh do díchur an chleirigh .i. Mo Chuda, a Rathain. Ocus do thuit an crand for righ Midhe, & cuiris a bhrathair do dhichur Mo Chuda; & at-bath an brathair fo cédoir. Fergaighter an rí, & tiaghait anunn, & sraighlit Mo Chuda cona mhancaibh a Rathain.
Ro bai manach dibh, & galar cos fair, & do-cuaidh i c-cosaibh in righ, & ba h-insiubail-siumh fein. Ocus ba h-iomdha neach la Mo Cuda go c-cláochladh áibide fair. Ro esccain Mo Chuda gach áon ros-dichuir é, & in neoch ros-tarraing h-é, & an rí.
Ocus ro gab Mo Chuda seach fhert mhanaigh naomhtha ro h-adhnacht treall do bliadhnaibh roimhe sin; & ro éirigh an manach a h-úir. ‘Beir meisi lat’, ol sé. ‘Nocha to’, ol Mo Chuda, ‘no co t-tí lá an timairccthi’.
Ocus rob é lín imirce Mo Chuda an tan-sin .i. moir-seiser ar dá fhicet ar ocht cetaibh; & gabait tré fhiodh do-imtechta. Bai crand dímór 'na luighi forsan conair, {folio 157a} & ni ro caomhsat na fainn dul tairis. Toccbais Mo Chuda a laimh uasa: ‘Eirigh’, ol sé, ‘amail ro badhais feacht riamh’. Ocus ro eirigh an crann la breithir Mo Chuda, & ro faccaibh an chonair réidh. Ocus ba h-iomdha boicht & troigh, & espuicc, & abbaidh forsan imirce-sin; & a raibhe do lobhraibh fuirre, bá sé Mo Chuda ro freastladh día lamhaibh a saotha & a n-gallra.
O 't-chuala rí Muman .i. Failbhe Flann, Mo Cuda for slighidh, ticc ina dháil do tabairt aiti i n-oirisfedh dó. ‘Ni thicc dím’, ol Mo Cuda, ‘óir do déonaighedh áit eiseirge damh’.
Luidh go h-Ard Fínáin, & ticc ri na n-Déisi ina dáil. Ocus ro iodhbair Aird Fínáin dó. Ocus ba h-ingen do Fhailbhe Flann séitigh an rígh-sin. Ocus do-connairc si fís amra .i. ealta do énaibh díaírmhe do teacht go h-airm i r-rabhatar, & an t-én ba cuingidh dibh do thoirnemh forsan righ. Ocus do innis don righ gach a f-facaidh, & ba luthgairech leo-somh sin. ‘Mo Chuda’, ol sé, ‘triallfus sunn, & as í a imirci an ealta-sin; & is é féin an t-en do airis oram-sa’.
Nir cian doibh iaramh go f-facattar Mo Cuda cona imirce. ‘Do chuinghidh ferainn i n-oirisfemais fort-sa tangamar’, ol Mo Chuda frisin rígh. ‘Do-ghebae Liss Mór’, ol an rí. ‘As cian ó do thirchan
Ocus teccaitt 'chum atha for Nem linn; & tuile mor ann a c-coine aroile .i. on muir & on abhainn. Cuiridh Mo Lúa & Colman ina remhtus. Cuiridh Colman an mhuir dhe ina h-aill fria thaobh; & cuiris Mo Lua an sruth dhe ina aill ele. Ticc Mo Chuda for a lorcc 'san áth, & h-é ina lecaibh tiormaibh, & do dheonaigh don uiscce dol i c-cenn aroile; & do-cuaidh.
Luidhsiot go Liss Mór. Sccarait for fíarláid an duin dia bhennachad, & do dhenamh aittrebh fair. Go t-tarla ogh doibh i reicles isin m-baile. Ocus lioss m-becc aca aga chlaidhe. ‘Dísccir h-é’, ol an ogh; ‘cladhaidh an liss-so as mo díbh’, {folio 157b} ol sí. Do-niat, conidh de sin do len Liss Mór dhe; & do edhbair h-i féin & a sealla do Dhia & do Mo Cuda.
Luidh duine bocht la n-aen go Mo Chuda for a t-tuccadh serc lenna, & bainne, & fíona. Toccbais Mo Chuda a lamh os in topar bái ina freccnairc, & do-ní teora ranna dhe, ina fhion, ina lionn, & ina bainne; & do ibh an bocht a dháothain dibh, gur bó slán. Ocus ros-bennaigh Mo Cuda an topur, go ro cuir ina chruth féissin doridhisi.
'Ar c-criochnuccadh na n-oibrech n-diadha sin do Mo Chuda, do-chuaidh a corp h-i f-fainne & i n-arsaighecht. Ocus do-chuaid h-i t-teghdais m-bicc ona mancaibh. Ocus do innis doib nar bó cían a reimhes. Ocus ni fhedadh dol dia f-fiss, acht as iatt-somh thiccedh dia fhiss-somh. Ocus ro shill súas la n-áen, go f-facaidh dorus nimhe occa fhosluccadh, & foirenn d' ainglibh ag techt ass go h-airm i r-raibhe-siumh. ‘I n-dáil t' anma-sa tangamair-ne, a Mo Cuda’, ol síatt. Cuiris fioss forna mancaibh, & ro innis doibh a n-iomsccaradh fri aroile; & do chaith Corp Criost, & do-berar sacramaint na h-ecclaisi dó, & do sccar a anam fria chorp, & do-chuaidh i n-aentaidh aingeal i f-frecnairc na Trinóide; Athair, Mac, & Spirat Naomh. FINIS.
Mo Chutta mac Finaill do Ciarraigibh Luachra a ceiniul .i. do Uibh Ferbu an t-sainriudh. Tainicc sein i n-oílithre andes go Leith Cuinn, go ros-gaibhi r-Raithin. Bui maincine mor ime occ lubuir & acc ernaighte; deichneabar ar secht cedaibh do isin mancine, & no aiccilledh aingli gach tres fer dibh.
Ro ba cobair mor don mainchine, an t-oilithrech naomh don-anaicc tar muir .i. Cusantin mac Ferccusa ri Alban. Ro ren-side maitius an talman ar oilithre do asccnamh nimhe, co na tarat a mod manchine amhail cech manach fognamha do Dia. Conid h-e ro claidh & ro thorainn an cill, .i. Rathen, & ro lesaigh cepaid Consantin fri Rathen andes, & Magh Constantin for bru Brosnaighe Atha Maighne.
Ba mor immorro a proinn & a saith .i. proinn ced nos-ferud, co tabartai fuigell Mo Cuda do. Ro sen Mo Cuda a beol & ni caithedh acht coibeis fri gach manach iaram, & ni tesda dia nert, cia ro thesda dia saith. Ba mor torbu a umhaloitti dona mancaibh; nert cét ann. Ro guidh-sium dano Mo Cuda dia leccad dia tir fodeissin i n-Albain, d' fios sccel a cloinne & a cineoil. Ro chedaigh do techt. Tainicc-siumh doridisi. Ro taisccedh do-somh a cuid proinne airett ro baoi thair, & do-radadh for seithe ina fiadnaisi ina cumasccadh, iter brothcan, & ass, & arbhar, & do-rell for cruimhe cidh araill de. Ro gabh iaram a fuathroic, & ro timaircc cona dib lamhaibh cuicce, go ro gle dó a caithim uile. Tuccadh do dano fuigell an chleirigh, & do-romailt uile co fosadh & co h-alainn. Baoi an fertigis occa forcoimétt na facbadh ni dia proinn cen tomhailt.
‘Fon daire duit fodesta’, ar Mo Cuda arabarach, ‘& imir do bharainn fair’. ‘Cid dia tucais form tocht do laim amail do-cuad h-i
Fecht ele do-somh isin cludh, ag denamh a oibre. {folio 266b} Ro proinnsiott na clerigh, & ro dermaittedh eisium. Ro lonnaigedh-siumh di-suidhi, co n-do-cuirestair lan na sluaiste uada as in cladh don úir dar forles an proinntige, co n-da-rainic a cuid a mias-cuadh cech manaigh bói istigh. Teid Mo Cuda dia shaigid-siumh iar sin. Is ann ro battar na srotha allais tairis la dichracht an t-saothair. Do-bert Mo Cuda abhois fo a edan, & do-bert fo a edán feissin. ‘Maith, a chleirigh’, for Cusantin, ‘allus a maoile fein ícus cach’. ‘Uch, ro loitis’, ar Mo Cuda, ‘uair no icfudh cidh drucht do lighi, min epertea sin’.
Ro tionoilsett cleirigh Úa Neill fecht ann i m-Magh Lenai, & ro troisccsiot ann co f-foillsighthi doib dunorgain do-rónad is tir. Ros-foillsigedh doib-sium tre n-aroile oig .i. tria Cainnli ingen Diarmata. Rucc Mo Cuda leis na clerciu iar sín co Rathen, & ros-biath co h-iomlan andsin iatt .i. samadh Finden cona n-abaidh .i.Colmán mac h-ui Telluibh, & samadh Coluim Cille, & samadh Ciarain cona n-abbaid .i. Cronan Dercc mac h-ui Laicti. Ro gab tra tnuth & formatt na clerciu annsin fri Mo Cuda ar iomat na manach, & ar fephus na cathrach & ar shaidbriosa m-bid & a n-edaigh, & ar feabhus an clerigh fein, uair ba fer go rath n-De h-e.
Ro benadh clocc proinne oc Mo Cuda iar sin, & do-choidh ina proinntech. Batar na h-abbaidh aga radh ettarra fein: ‘Cidh dia t-ta an clocc proinne-si ittrasta’ for siatt, ‘ar ro caithsim-ne 'na r-raibhe do biudh isin m-baile; ar maidhmighi’, ar siat, ‘do-gni-sem so, no is ar ro-imat bidh occa’. Cuirither iaram techtaire uaidibh dia fios an m-boi biad occa. Luidh iaramh an techtaire .i. Manchin e, fos-aircindech Cluana Mic Nois. Luidh iaramh Manchin isin proinntech, & at-chí an fuirecc m-bidh bae occa. ‘Cidh so, a Mhancin?’, for Mo Cuda. ‘Mo sccian do-radadh uaim forsin meis’, or se. ‘Fir’, for Mo Chuda. ‘Cid fil ann tra’? ar se, ‘ar is do thaisceladh foirne do-deachad. Gurab gorta not-béra fein, & fer th' ionaidh do (gres)’.
Ro soi an fos-aircindech gusna cleircibh iar sin, & ro innis {folio 267a} gach ni at-connairc & at-chuala, & ros-gabh tnuth & formatt na cleirchi frissintí
Lotar na h-abbaidh iar sin cusin righ .i. co Blathmac mhac Aedha Slaine, & do-ronsat casaoitt Mo Chuda fris. Tainicc sein leo co Cluain Iraird, & as i comairle ro cinnsiot ann .i. Mo Chuda d' ionnarbadh. Conid sí sin in tres saobh-sanus Lethe Cuinn, & is h-i Cluain Eraird do-ronta a t-triur iad, dia n-ebhradh:
Conidh diommbuaidh comairle ro fagbadh for Cluain Eraird iaramh.
- 1] Teora saobha sanasa
2] Clainni Cuind imraga-sa
3] Cur Colum Cille tar sal,
4] Timdibhi sáogail Ciarain,- 5] Mo Chutta cona chlamhraidh
6] D' innarbadh a Rathain ro-glain;
7] Forbais doibh ar clannaib Cuinn
8] Tarraid do siol Muoluim.
Lottar na cleirigh iaramh cusna riograidh léo .i. Blathmac & Diarmait, da mac Aedha Slaine, da righ Erenn, co m-battar ri dorus na cille. Giollae aouc ann Diarmait. ‘Eircc dun, a Cusatin’, ar Mo Cuda, ‘do guide na rig im dail m-bliadna do thabairt duinn, cen ar n-gluasacht adiu’. Tet iaramh Cusatin dia saichin-siumh, & a lorcc slaidhe ina laimh, & a culchi imme. ‘Coich seo’? for in oig. ‘Cusantin in t-oilitir-sin’, ar iatt. ‘Maith a ocu’, for se, ‘do guidhe h-itchi cuccaibh-si do-dheochadhus on cleriuch, co tarttai dail m-bliadna do cen fogluasacht, & damh-sa dano ar m' oilithre & ar mo geilsine don Coimde’. ‘Is ferr a thabairt’, ol Diarmait. ‘Do-berthar’, ol Blathmac.
Tiagait as iaram. Do-berad na cleirigh cetna iatt iar cinn bliadna, co m-batar ar dorus na cille. ‘Eircc dun, a Cusatin’, ar Mo Cutta, ‘do ghuidhe bliadna oile cen ar f-fogluasacht’. Teitt-siumh dano fon iondus cetna. ‘Is e an bachlach cetna’, for cach, ‘nis-bia failte don chur-sa’. ‘Is droch-impide, {folio 267b} a occa’, for Cusantin, ‘ar ro bamair-ne riam isin maitis attataoi-si, co ros-renam e ar in Coimde. Ro battar secht n-duine form comus-sa, & rig cech duine, & or &
Teccait dia bliadhna doridhisi iter laoch & clerech, co m-battar a n-dorus na cille. ‘Eircc, a Cusantin’, for Mo Cuda, ‘cusna riogaibh, gur cuince cairde m-bliadhna duinn forra’. ‘At-agur min tucait’, for Cusantin. Luidh iaramh dia saichin. ‘In bachlach cedna diabhar saighid’, for siatt. ‘Nocon acaille iter, robar bia ferc leis’. Fecaitt na gille for daescaire fris, occa caopadh. Ni tucc-somh dia oidh inní-sin co toirsed na righu. ‘An tibrid-si cairde na bliadna do Mo Chuda’? or se. ‘Eircc uaind, a bhachlaigh’ for siatt, ‘nit-fia failte’. Lasin sreidh in gabail uadh, & geibidh bragaitt cechtar nae na da righ ina dib n-glacaibh. ‘An tibridh’, for se, ‘in itchi connaighim? & min tardadh, bid liath cechtar fathar do inchinn a cheile uaibh’. ‘Do-beram co deimhin’, ol siatt. Tugadh do-somh in cairde, & ni la bennachtain fuair.
Uch, marbh Cusantin íartain, & isin t-sechtmain ria n-eccaibh do, oc ceilebrad doiph ina n-ecclais, co n-acca Mo Cuda in Satan for cind Cusantin. ‘Cidh dot-fuc annsin’? for Mo Cuda. ‘Manach dam-so’, for se, ‘ar ata an doman fora cubus’. ‘Is doigh, as becc-sidhe’, for Mo Cuda. ‘Is cuitechad ann, gid becc’, for eisiumh. ‘Maith a cleirigh’, for Mo Cuda, ‘tabair do coibhsiona’. ‘Do-ber-sa immorro, a ticcerna’, for Cusantin, ‘nach fil don domun for mo cubus, acht imraidim nama comadh maith lem, in lec forsan geibh-si do pater, comadh-si no beth dar m' aghaid’. ‘Bidh-si immorro’, for Mo Cuda, {folio 268a} ‘eircc-si, a Shathain, isin coirthi cloichi fri cill andes, & ni derna ercoid ann, acht donti ticfa frisin ecclais’.
Tangattar meic Aodha Slaine iar sin co m-borrfadh & barainn, uaille & diumuis, & na cleirigh; & ba h-iarna n-deg-gresacht do ladrannaibh h-Ua Neill. Deithbir on dano, ar ni faigebhdais scor a n-ech la feraibh Midhe, min dicuirte Mo Cuda. Uch, ba h-ainimh mor
Ro ladh crandchar eter samad Finnein & Ciarain, & Coluim Cille, d' fis cia h-epscop uadaibh no raghad la Diarmaid. Do-rala do muinntir Clnana Meic Nois, & ro lasat-sein for a fairchi, & do-rala do muinntir Cille Achid Drumfhata. Ro lasatt-sein iter a c-ceallaibh, & do-rala do muinntir Cluana Congusa h-i Cinel Ardgair. ‘Ragat-sa’, for a h-aircinnech-side, ‘do ghabhail a lamha’.
Tiagaitt tra anunn Diarmait & an cleirech, & socchaidhe mor archena maraon friu. Teid Diarmaid, co taratt a uillinn frisind ursainn na h-ecclaisi i m-boi Mo Chuda. ‘Tarr istech isin ecclais, a Diarmait’, for in cleirech. ‘As lor do-dechad’, or Diarmait. ‘In do gabail mo lamha-so do-deachad’? for Mo Cuda. ‘Is fris rom-cuired cetus’, ol Diarmait. ‘Madh dian deni-siu forru’, ol Mo Chuda, ‘am erlum-sa dano’, for se, ‘let-su’. ‘Ro fheimghios’, ol Diarmait, ‘nis-gebh do laim co brath, ar med do nóimhe & t' ordain, & is am aithrech cidh ar techt iter’. ‘Co n-dot raib-siu ordan & oirechus dono’, for Mo Cuda, ‘for nimh & talmain, & cumhachta & righi & flaithemhnus for Eirinn go brath, cein co tis frim comarba-sa. Nir soiter do gnuis frit naimdiu, ar (ro) soisiu remam-sa. Do-beratt tra ind oicc aithis fort iar n-dol amach .i. Diarmait Roanaidh do radh riut, & gurab i n-ordan doicc duit-siu sin, & dod shiol, & gurab uait an righe do gres’.
Ro soi Diarmait amach iar sin, & do-ratt Blathmac aithis fair: ‘As ruanaidh tice on cleiriuch’, ol se {folio 268b} .i. as rioghda. Ro be dono radh caich iaram fris .i. Diarmait Ruanaidh. ‘Eirgid fein’, for Blathmac frisna cleircibh, ‘& geibidh laim Mo Cuda, ar is fribh cosnus feronn’. ‘Ni ragam gan tusa linn’, for siat. ‘Ragat-sa libh’, for an righ. At-ragat a n-aoin-fecht uile, laochaibh cleircibh, co h-airm a m-boi Mo Cuda.
Do-choidh dano airchinnech Cluana Congusa dia saighidh, do gabhail a lamha, ar is dó rainic an cranncar. ‘An geba-sa mo laim-siu’? or Mo Cuda. ‘Gebat, ar ni bhia isin suidhe abádh fris’, or in cleirech. ‘Nit raib-siu dono nemh no talamh’, for Mo Cuda, ‘& corap fo ssop & cuitbiudh i n-dalaibh (&) i nd-oirechtaibh do gres t' airchinnech’. ‘Uch, maircc nod-geibh, & lasa n-gabur’, for secnap Cille Achid. ‘Bennacht fort’, or Mo Cuda, ‘bidh let ordan do cille’.
‘Berid as e’, ar fos-aircindech Cluana Meic Nois, ‘na fuirghidh an bachlach crand-briathrach isin c-cill’. ‘Nit raib-si nemh no talamh’, for Mo Cuda ‘& fuacht & gorta dot breith fein, & do breith fhir th' ionaidh do gres’. ‘Mor liach a n-do-gnid’, for secnap Durmaigi. ‘Bid tusa bus secnap & bus aircindech it chill do gres’, for Mo Cuda. ‘Tairrngidh anuas é’, for aircinneach Durmaighi. ‘Digradh do samhta fort tria bite, & for fhior t' ionaidh do gres, & gurab eiccin meur fair tria bhite inn aireacht dia munadh’. Ro saoi co muinntir Cluana h-Iraird, & ro esccaoin drem dibh, & ro bennach drem ele.
Luidh Blathmac feisin anunn iar sin, & Cronan Dercc comarba Ciarain. ‘Cidh dia t-tuidcidh?’, for Mo Chuda. ‘Do gabhail do lamha-sa’, or Blathmac. ‘Ni gebha’, for Mo Cuda. ‘Ni bia isin t-suidhe abbadh fris’, for se. ‘Gebatt-sa dono do lamha-sa asin suidhi righ i t-taoi, & getat nemh & talam fort, co na bia ri no ridhamhna uait, & is iatt bas daire don giolla do-choidh amach do chlann & do chiniul go brath’.
Ro soi go Cronan iar sin, & adubairt fris: ‘Ni daonda ataoi frim-sa’, or se, ‘ar inisle do gnim-si sin, & do aontadh fri samu(dh) Ciarain; ut sit in prouerbium apud eos: Mumnensis manum Mumnensis accepit .i. co ro moti raibh ap a Mumain occa. ’
{folio 269a} ‘Ni raib immorro (somaoin) 'na h-abdaine-sin tre bithi sír for Muimnech, acht aon nama do Mumha gebus í do innechadh for Leith Cuinn mo diocur-si. Connachta fo Araib, & h-Úi Neill gan righe rurech, acht a m-beith fo fhan echtrand fri re. Cluain dano cen lubair, cen riaghail, iar n-dith a sruithi, i m-bia comhcedludh discir nach druine trepait a h-iatha a bith cen rimad comgnimha fri forcetal, cen toi fri ortt, acht sruithi cen commaidh cresine, acht comhcetlud in espaic fria linn, cein co ti an daol bán firfes dia eis, & bidh maith ind ecclas fria re, bid olc í i n-aimsir in lucair deoda don Mumha firfes a comrama cen espa; co ra bai-siu fein fo aithis’. Statim oculus sinister Cronani excecatus vel extinctus est.
‘Dian-bas dot breith dono, & do ciníudha dot eis, & an lamh ro sinedh cuccam-sa’, or se, ‘gurap follus do chach a mí-aradha’. Quod postea completum est. ‘Cech ab dano gebhus itt ionadh gibe ernail
Gabaitt iaramh a laimh, & lottar timcell martra & relecc. ‘Uch, a tigerna’, ar manach dia mancaibh fri Mo Chuda, ‘ata galar im chois; ní fedaim techt lat’. ‘An dino’, ar Mo Cuda. ‘Nato’, for Colman mac h-úa Telduib, ap Cluana Iraird, ‘ni bia ind aoibhell-sin uait-siu accain-ne i m-medhon’. ‘Eircc’, for Mo Chuda, ‘& tabair do cois forsin cloich ucatt’. Ocus o do-ratt an manach a cois fuirre, ba slan fo cedoir; & as i sin Lec Mo Chuda i r-Rathen. Do-choidh dano an galar i c-cois Colmain la breithir Mo Chuda; & as-pert co m-beith go h-artraigtech do gres i c-Cluain Iraird an galar.
At-rachtattar na mairb asin talmain do neoch at-bath fria aimsir-sium {folio 269b} do techt lais. ‘Amin’, for Colman god manach, la gabail coisi Mo Cuda, ‘ro gellais-si duin-ne’, for se, ‘comadh ettrain no beith h' eserge; & apair dino in let ragmat, no an sunn anfamat’. ‘Anaid sunn’, ar Mo Cuda, ‘ar ni filit in da eiseirge isin t-soiscel, & ticub-sa dia laithe bratha cóm manchaibh uile co crois Cusantin i n-dorus na cille, curap immalle digsem do fuigell bratha’.
Luidh iaramh Mo Cuda ass, cusin mor-imirci-sin lais .i. xl ar ocht cedaibh a l-lion. Mor do fhertaibh & do miorbhuilibh do-roini co r-rainicc na Deisi; & do-ratt ri na n-Deísi .i. Maol Ochtraig mac Dinertaigh, a chorp & a anmain do, & do-ratt do gach aon no togfadh dona Deisibh do leccadh leis. Ro gab-somh iaramh i n-Dun Seinm for Nim. ‘Bith-biad-sa sunn’, for eisiumh, ‘co n-dechus do Nimh for nemh’. ‘Cid do-forni sin, a chleirigh’? or caillech ro bai ann fris, Caimell a h-ainm. ‘Nach lis-sin indso do-gniatt na manaigh’, for eisiumh. ‘Is les mor cetus’, ol in chaillech. ‘Bidh é a ainm dono’, for eissiumh ‘.i. Les Mor’. Conidh de sin ata Lioss Mor Mo Chutta.
Marb dóno Mo Cuda dia bliadhna iar sin. Do-choid dono Cronan i Mumain for a fairci .i. comarbha Ciarain; do-coidh assin go Les
Tainic Cronan andes reme iar sin do saigidh Cluana Meic Nois. Tainicc i l-luing for Sinuind. At-connairc an t-aen-ethar, & ethair iomdha aga tograim. Ro baiditt immorro, & ro marbaitt na roibhe isind ethar. Tainic aon do lucht an ethair for snamh cusin luing i r-raibhe Cronan, & ro gabh Cronan ar cend é. Do-ratt immorro aon do lucht na tograma beim do, co ro ben a cend de, & a laimh do Chronan araon. Luidh Cronan {folio 270a} iar sin co port, & do-coidh for tir, & at-bert fria muinntir: ‘Anaidh sunn’, ar se, ‘co ro codlar’. Battar fri re iar sin occa idnaighe dus in érsed. Marb tra Cronan annsin tre breithir Mo Cuda, amail do-rairngert do, & ro thairrngir aon dia chinel do ghabhail abdhaine a Cluain, & meth for an tuaith & for an ecclais fria reimes. Et hec omnia completa sunt, et complentur, et complebuntur.
Mo Chutta cona coimhtionol .i. moirsheiser & secht fichit & secht c-cétt, & imaccallaimh re h-ainglibh cech tres fer dibh. Lá n-ann luidh
Et reliqua.
Mo Chudae Rathain cona coimhtionol .i. as e-so a lin .i. oirseiser & secht fichit, & secht ced; & imaccallaimh re h-ainglibh gacha treas fer dibh. Ina coroin doib a timcell reilcce Rathain ag denamh an ernaighti. Amhail bai Mo Chutta ann, co n-faca an deman ina medhon ettorra. Fiarfaighis Mo Cuda de: ‘Ca conair fuarais, a truaigh, co n-uicce-so’? Freccrais an diabal é, & isedh adubairt: ‘Formail an Connachtaigh’, ol se .i. mac leigind do cinel Aodha na h-Echtghe. ‘Maith a chlerigh’, ol Mo Cutta, ‘ca h-ait i raibi do menma an tan tainic an diabal tort, go fil inar medon ettrainn’? Luidhigh an mac eccailsi ic prostrait i fiadnaisi Mo Cuda, & ro indis an t-adhar do .i. ‘Ag tabairt catha ro battar mo braithre collaidhe, & ro foillsighedh damh-sa inní-sin, & as ettorra ro búi mo dutracht gen gur muig rempu, & ni h-annso, & do-gellaim-si duit-si & don Coimde cona faigbe diabal slige amach toram-sa, ge fuair amuigh’; & ba fir ón.
‘Maith, a cleirigh’, ol in diabal fri Mo Cudae, ‘cedaigh damh imtecht, uair ni lamhaim dul ind aér suas la h-analaibh na naemh & na h-irnaighthe, uair ni dom fuarus i n-ifrionn pian as truma & as diochra oldas anala na naemh, & na h-irnaighthe’. Ro chettaigh dano Mo Cuda don diabal imthecht la truaighe na n-aitesc rochan i f-fiadhnaisi na naemh. Ro imtigh immorro an diabhal iar sin ina fiadhnaisi, & nis fainic cuca doridhisi. Et reliqua.
Mo Chuttae Rathain immorro do-rinne roind da coimhtionol & da aidhedhaibh adhaigh n-aen ann. Gach biadh immorro frisa m-benadh a lamha, no cuimledh {folio 271b} dona broccaibh no bittis uime gach lai. Adhaigh n-ann dono as-bert Mo Cuda: ‘As mór an righe-si i fuilim’, ol se, ‘.i. moirseiser & secht fichit & secht cet isin (coim)tionol-so i fuilim, & imaccallaim fri h-ainglib gach tres fer dibh, & abdhaine & cennus accam-sa forro-san, & conidh mesa misi oldas gach fer dibh-sin. Ocus ni slige nimhe dam-sa sin, & ni biu amlaidh ni bús sia, acht rachatt gusan luing ata ag imtecht a h-Eirinn, cu na rabhar da adhaigh i n-aen-ionad, acht acc aitricche ar fud an domain moir’.
Rucc as an adhaigh-sin amhlaidh sin, & ro élo arnamarach go h-airm a m-boi Com(gh)oll, ag Tigh Teille. Amhail at-connairc cach dibh a chele .i. Mo Chuda & Com(gh)oll, bennachais cach dibh diaroile. ‘Suidh’, ol Com(gh)oll fris. ‘Ni h-ail lem’, ol Mo Cuda, ‘uair ata tinnenus form, uair ata an long oc imtecht’, ol se, ‘& as eigen damh rochtain innte’. ‘No to’, ol Com(gh)oll, ‘uair do-bhera Dia don luing
Anais Mo Cuda abhus gan imtecht do cumachtaibh De & Com(gh)oill. Finis. 23
- 1] ‘Maith do chleireach beith abus no i f-foss’
2] Ocus tathaighe na trath;
3] Do-berat demhna cuidmide
4] ‘Spirut utmaille for cach’.
Fiachra cettamus, mac Eachach Muidhmedhoin, batar da mac lais .i. Amal gaidh Nath I. Meic dano Nath I .i. Eocha Brec, Eocha Mingort, Elgach, Earca Caelbuide, Corcoroi, Onbecc, Mac Cuais, Oengas Lamhfadha. Clann Eachach Bric .i. h-Ui Eachdach Muaidhe .i. Clann Breithi meic Eachdach Bric, Clann Loeghaire meic Eachdach Bric .i. Muinter Muiren i n-Umhall; dibh-sidhe Maol Duin mac Criomtain, meic Dima, mic Diarmata, meic Senaigh, meic Laegaire, meic Echdach Bric. Cuimin mac Dima, meic Diarmata, i c-Cill Cuimin i tir O n-Eachdach .i. isin Ulaigh Moir fo chosaibh h-Ua Shuanaigh .i. i r-Rathain ro h-adhnacht Cuimin.
Cenel Laeghaire, Muinter Muiren Glinne Muil Duin, Mointer Mail Foghamair, I Cridgen, I Lenain, I Flatili. Clann Breithi meic Echdach Bric .i. Mael Falce mac Breithe, Brodubh mac Breithe, Brenainn mac Breithe. Dibh-sidhe na tri h-Ui Suanaigh .i. Fidhmaine, Fidhairle, Fidhgus, tri meic Fidhbadhaigh Ferabla ingine Dima Duibh, meic Diarmata, meic Senaigh, meic Laeghaire, meic Eachdach Bric. Fidhbadhach on mac Con Duiligh, meic Comain, meic Suanaigh, meic Crecain Muaide, meic Bruidge, meic Brenainn, meic Breithe, (meic Eachdach Bric ut supra), meic Nath I, meic Fiachrach, meic Eachach Muigmedhoin.
Ite iaramh naeimh Ua n-Eachach .i. Aedhan ic Cluain Eochaille isin Corann, Colman mac Eachach ic Senbochta i n-Uibh Ceinnselaigh; meic Eachach Muighmedhoin innsin. Naeimh immorro Sil Bric .i. Colman mac Duach, meic Ain- mirech, meic Conaill, meic Cobhtaigh, meic Eoghain, meic Eachach Muimnigh. {folio 272b} Na tri h-Ui Suanaigh tra, ite annso a n-gabhala .i. Fidhmaine occ Rathain, Fidhairle i Cintsaile, Fidgus oc Glas Carn, et reliqua.
Mar fuair Mo Chuda h-Ua Suanaigh Ros Corr cona erann .i. Maol Bresail mac Cathasaigh meic Flainn Lena boi ar foghail. Aen dia fhogail .i. sarucchad croisi h-Ua Suanaigh a fhir- con airce i Fidh Elae imon cleir n-aesa certi is de ata Cros na Cainte i Fid Elo;
Nib shursann, et reliqua.
Ni bia, et reliqua.
Fechtus rainic h-Ua Suanaigh co Laind Meic Luachain. Occlaech saidhbir i c-comfogus do Laind an tan-sin; battar secht meic occa, ferann mor .i. Coisimnach ainm ind occlaich. ‘A cleirigh’, ar Colman mac Luachain fri h-Ua Suanaigh, ‘tair lium do iarraidh faighde ferain ar Choisimnach’. ‘Rachat’, ar h-Ua Suanaigh. O 't-ces iatt, ro h- iadadh an baile friu, ro troisccsett go mattain i n-dorus na ratha in lion ro bhattar {folio 273b} .i. h-Ua Suanaigh cona muinntir, Colman, Maol Tuile mac Nochuire, .i. bron-dalta h-Ui Suanaigh.
Conidh ann as-bert Colman re h-Ua Suanaigh .i. ‘tabhair do mhallacht ar Choisimnach cona cloinn’; co n-dernsat an triar-sin tri runda do Choisimnach, ut dixit Colman an rand:
- 1] ‘Fuirimh, a Fhidmaine Fhind,’
2] Briathar do reir righ na rind
3] Ar Choisimnach, comhall n-gal,
4] ‘Cona moir-sheiser brathar’.
Dixit h-Ua Suanaigh:
- 1] ‘Mo mallacht-sa, co ti brath,’
2] Ar Choisimnach ina rath,
3] Is ar a chloinn, ni chelar,
4] ‘I cein raibh nemh is talamh’.
Ut dixit Maol Tuile:
- 1] ‘Ni ro atrebhthar in rath’
2] O a comharbaibh, co t-ti brath;
3] Ar trosccadh na sruithe sen;
4] ‘A Criost caidh, ro comhaillter’.
Tuccadh dith ar Choisimnach iar sin, ro tuit an ferand ag an ecclais o sin alle, et reliqua.
Tri meic ro faccaibh Gilla Coluim Ua Mael Muaidh .i. Cu Bladma, Donnchadh, Muircertach. Ro gabhsat na meic-sin occ foghail occ ingreim for Raithin, for muintir Raithin, for h-Ua Suanaigh; cu tainic Cu Bladma la n-ann go Rathain, ro marbh cuicc mile dec eter bec mor. Tainic iaramh fercc comharba h-Ui Suanaigh .i. Saerbrethach Ua Ceallaigh, chosaitt e go mor {folio 274a} i t-tech Murchadha I Mael Echlaind i n-Durmagh, ar is ann boi Ua Mail Echlaind istigh. Ocus do- roine a cosaid (.i. Con Bladhma), ina fiadhnaisi fein.
Ron-gabh-somh in glas-bachaill, ro luigh nach deachaid do Rathain isin lo- sin uile, conach derna olc dar h-innisedh uadh. ‘Ni coir’, ar cach a coitchinne, ‘cosaid breicce do denamh fort’. Gidh edhsin tainic doridhisi do Rathain .i. i n-deghaidh h-Ua n-Duibginn. Ro bui ar fhoghail for dibeircc an tan-sin; tangattar for comairce ann, rucc na bu do lar na reilcce. Ro impo fer na m-bo fris- siumh iarttain, do-rad guin don sgin boi occa i mullach a brond. O 't-ces do-somh e fein i n-airdhenaibh bais, targaidh a mhaincine d' O Ceallaigh, d' Ua Suanaigh, nir gabh Ua Ceallaigh, ro ba marb- somh fri cend nomaidhe iarttain. Ocus ro moradh fiorta De h-Ua Suanaigh andsin.
Ron-gabh Muircertach Ua Maol Muaidh righe Fer Cell iar sin. Tainic adhaigh n-aen ann do Rathain for aidhigecht, is ann boi a leabaidh in adhaigh- sin, isin tempull, boi a bhen ina fharradh isin leabaidh. Muighi do digh coiscc boi occ senoir ro boi isin m-baile. Ruccadh ar eiccin chuicce gusin tempall, mart do crudh in bhaile. Co n-ethat diblinaibh. Co m-boi an tan-sin Domhnall Ua Maol Muaid for ionnarbadh, Muinnter Luainim ina fharradh. Co r-rangattar a moch-trath do Rathain, gur uo iatt ro duisigh Muircertach, co n-dechaidh isin tempall for cula, gur loisced an tempall fair (tre) eilnedh an {folio 274b} tempaill ind oidhche roimhe-sin; go ro moradh ferta De h-Ua Suanaigh annsin.
Ro marbadh Domhnall Ua Maol Muaidh ro loisc an tempall, ar lar Rathan ria cinn bliadna. Donnchadh h-Ua Maol Muaidh .i. an tres mac do Ghilla Coluim, ro gabhadh eisidhein ag Murchadh h-Ua Mail Echlainn, ro tiodnaic do Mhuinntir Luainim go t-tuccsat tunaith fair, go ro foil- gettar h-i poll mona co na frith riamh .i. ar mett a doibes.
Aodh mac Domhnaill I Maol Muaid tainic-sidhe beos do Rathain for aidhighecht, gur marbhsat Muinter Luainim h-e i n-Inis Mo Chutta, se fir dec dia muinntir maraen fris; ro moraitt ferta De Mo Chutta h-Ua Suanaigh isna gniomhaibh-sin.
Is h-i dano oidhedh rucc athair na mac-sin .i. Gilla Coluim .i. an
Beatha Ruadain do Shiol Duach sund. Ba soichenelach inti h-isin d' fuil riograide Mumhan .i. Ruadhán Finn mac Fergusa Beirn, meic Dera Duibh, meic Daire Cerb, meic Oillella Flann Bicc, meic Fiachach Muillethain, meic Eogain Moir, meic Oillella Oluim.
Do thogh Dia an Ruadhan-sin i m-broinn a mathar, & o dhiul a ciche dó, óir ba lan do rath an Spiorta Náeimh eisidhéin o laithe a thuismidh go laithe a eitsechta. Do-rad anté Ruadhan gradh dermair don Choimdhe ina naoidhentacht.
Iar techt aóisi in foglama dó, do múin an Coimdhe cumhachtach dó, dol d' foghlaim an screptra & an creidimh chatolice & na h-eccna díadha archena. Do-luidh Ruadan iar sin go h-Ibh Neill an deiscirt co Finden, .i. co h-escop Cluana h-Eraird; & ro chaith {folio 193b} a aimser aicce, gur bo foirfe isin scriptuir é. Gabais ced imthechta iar sin occa oide. Beiris bennachtain uadha, & faccbhais bennachtain aicce.
Luid Ruadhan iar sin go Musccraighe, a n-Ara Mac Ua Neitt, & toccbais ionadh oirisimh ann. Cuiris an Coimdhe aingel go Ruadhan iar sin, & is edh as-bert fris: ‘Ni ced duit on Coimde t' eiseirge do bheith sunn’.
Luidh Ruadhan iar sin go Lothra i n-Urmumain, dú h-i f-fuil a chathair aniu. At-chi anti naem Ruadhan an torc n-allta n-adhuathmar for a chinn i c-cúas croind, ar ba h-aitte cumhsanaidh dó-sam eisidhe. Gabhais eccla anti naemh Ruadán occ faicsin an tuirc. O 't-connair(c) an torc antí Ruadhan, do-luidh as in locc a m-boi mar umla don Coimde & do Ruadhan. Cumhdaighis antí Ruadan ecclas n-oirbhidnigh don Coimdhe ann, (for) forgall an aingil, a quo Lothra i Mumain aniu.
An cedna aimsir taghais Brenainn .i. Mac ui Alta ionat oirisimh dó settal o Ruadhán i t-Tulach Brenainn. Cumdaighis Brenainn duirtech ann, áit a c-clunidis clucca aroile adíu & anall.
Luidh Brenainn iar sin co Cluain Ferta Brenaind, ait h-i f-fuil a cathair fein aniu. Ocus bennachais ann. Bennachais Ruadhan Brenainn ar son a umhla dhó-somh, & as edh as-bert: ‘Mo cathair-si’ ar se, ‘ni ba h-e daingne a chathair-siumh tre bithi inas’.
Luidh Ruadhan iar sin a crich Chineoil Chairpre Móir go Snamh Luthair. At-bath rí na criche an tan-sin. {folio 194a} Tuccadh i c-cend Ruadhain e dia adhnacal; & iatt oc toirse & occ derghubha go dermair. Gabhais truaighe anti náemh Ruadan doibh, co ro aitcestair in Coimde tar a cend, co ro duissicch Dia an rí iarttain i n-onoír Ruadháin. Ro edhbair an rí h-isin a cathraigh & a chrich, & se budeisin, & a chineol archena, do Dhia & do Ruadhan tre bithe; & ro moradh ainm De & Ruadhain de sin.
Luidh Ruadan áen do laithibh do Rus Eirnine i Crich na n-Oirther. At-chi sochraide for a chind and; dibercoid, & toirsi trom, & dergubha dermair leo. Cesnaighes Ruadhan damhna na diucaire. ‘Ata immorro’, or siatt, ‘a fotha accainn .i. aimser tedhma moir do-rala sund, & ro fáccbadh & ro folchadh cistedha na cathrach fon talmain, & ní fes duinne cia h-ionadh incleithe h-i filet’.
Luidh Ruadhan iar sin sechnon na cathrach occ sir-beim a cluicc, co ro ghortaigh a chlocc, & (é) ag atach an Coimdhe tar a cend. O 't-clos don Choimde ettarguidhe diochra Ruadháin fair, ro ersluicc an talamh uaistibh, gur bo follus do cach na cistedha; co tardsat a n-eiredha eistiph iarttain i n-onoir naemh Ruadhain. Ocus ro edbrattar na maithe a c-cathraigh & a c-cineol & iatt budeisin do Dhía & do Ruadhán. Morthar ainm De & Ruadháin de sin.
Do-luidh coicc Ruadhain laithe n-ann do idhlacadh loma don cathraigh secht laithe diaigh aroile. An tan immorro do ticcedh go dorus na cathrach, do mionaighte lestar an loma, & do doirtea i m-bith ind. Luidh Ruadhan iar sin go dorus na cathrach, ar go fionnadh cia dos-gnidh an t-aidhmilledh bunaidh forsan coicc.
At-connairc antí Ruadhan dha demhon for a chind, .i. demon forin ursaind n-deis {folio 194b} & demon forsan ursainn clí; & ord iarnaidhe i l-laimh gach demain díbh. ‘Cidh dia tancabair sunda’? ol Ruadhan. ‘Ninsa’, ar siatt, ‘i. do blodhadh lestair in loma, & dia dhortadh feisin’. ‘Cidh sin’? ol Ruadhan. ‘Ata immorro’, ar siatt ‘.i. for domíad in choicc frisna h-aidedhaibh, & frisna bochtaibh archena’. Naiscis inti Ruadhan forna demhnu iartain triall rempu i fudomhain in mara moir amach, & oirisiumh and do gres, connach tístais do aidhmilledh neich isin du cétna sin, ná i n-dú n-aill tre bithu. Do-gniat na demain amhail as-bert Ruadan friu.
Luidh araile ferscal do Aradaibh Cliach co Ruadán dia atach ar go n-dernadh liaigh de budeissin. Senais antí Ruadan a dhurna & a ruscca dó-somh. Foillsigter ind uile ealada leighis do-somh iarttain gurbo foirfe inntibh é.
Rioghan Cualann, ros-gabh guasacht tedma moir h-i. Baoi cáocca liaigh fria h-acchaidh fri h-athaid fhoda; & nir chumaingsit icc di. Luid an Coimdhe iartain i r-riocht aingil go Ruadhan, & is edh as-bert fris: ‘As duit-si do deonaigh an Coimdhe an rioghan do ic’.
Tocbais anti Ruadhan a toirrchim dhe. Ro foillsighedh tre aislingthe iona collad don rioghain anti Ruadhan a n-eccosc etrocht, & maille fri gloir n-dermair. Andar lésí is edh as-bert fria: ‘Cuirfet-sa macamh ócc dot shoighidh comainm an laithe a t-tanacc sunn. Is amhlaidh rot bia m' eccoscc, & (rot)-cfa’. Edhbrais an riogan iarttain h-i búdéin h-i láimh De & Ruadhain, & at-bert frisna legaibh sódh for culaibh, & nar cumaingsett slainte di.
Cuiris Ruadhan iartain in liaigh remhraite dia soighidh, & ticc lestar n-umhaidhe bói occa cona lan uiscce ann do shaigidh Ruadhain. Senais antí Ruadan {folio 195a} an t-uiscce. Laaidh bheos a shele ind. Ocus do-rad digh don liaigh ass, & iss edh as-bert fris iarttain Ruadhan: ‘Soich an rioghan, & beir an soidheach cetna let. Lai feissin do sheile ind, & tucc digh as don riogain, & bidh slan iarttain issidéin .i. an lía fola fil ina broind sgeraid fria iaromh ina gein mairb; & na geibh do lóg ó rígh Cualann acht an brat fil aicce, dianid ainm Leuia’.
Luidh an liaigh iarttain gusin ríogan, & do-gní feib at-bert Ruadhán; co ro íc an rioghan iarttain. Ro thaircc in rí tiodlaicte ile don liaigh uadha tar cend íca na rioghna. ‘Acc’, ol in liaigh, ‘ni gebthar sín uait, acht an leiuia do breith lim go Ruadhan’. ‘Rod-fia’, ar rí Cualann; & do-ratt in ri in lin-brat do-som iarttain, & ro mair for altoir Ruadhain fri h-aithaid fhada iarttain; & ro móradh ainm De & Ruadhain de sin.
Araile la boi long Brenainn for fudhomain mara Luimnigh, co ro súig an luing, go ros-báidh iartain, & maccamh óg, ba mac do ri Bretan bói occa foghlaim occ Brenainn, ina h-iochtar. Isedh as-bert Brenainn: ‘Is do Ruadhan Lothra do dheonaigh an Coimdhe an long-so do sodhad for cula doridhisi, & an mac becc do dúsccedh.’
Cuiris Brénainn iartain techta go Ruadhan dia chuinghe fair techt go h-airm i m-bói, ar go c-cabhradh Ruadhan an cás-sin. Luidh Ruadhan go Brenainn iarttain, & aitchis antí Ruadhan an Coimdhe tar a cend, go ro eist Día ettarghuidhe Ruadhain, go ro shoidh an luing for cula, & mac righ Bretan beo lais. Ocus iss edh as-bert an mac becc: ‘Is é cochall Ruadhain boi lim-sa fon muir, co nar leicc an t-uiscce dom ingreim, go ro shoidhes im frithing {folio 195b} for cula doridhisi’. Morthar ainm De & Ruadhain lasin fert-sin.
Teora coicat do mhuinntir la Ruadhan do ghrés, & no geibhdis betha gan feidm n-daonda léo, acht ernaighthe & edarguidhe an Dúileman, & claiscettal coimdheta leo in gach dia, do móladh an Choimdhedh tre bithu, ionnus go f-faghdais a m-bethaidh. Crand iongnadh bói ag Ruadhan isin cathraigh; sugh ainglecda do shiledh as in crand do ghres; boladh fína lais, & an c-cedna do shasadh ann. Geibhis tnuth dermair naemhu Erennfris iar-sodhain, gurbat formattaigh fri Ruadan iatt.
Go ro luidhsett naemha Erenn co Finnen, epscop Clúana h-Eraird, oír ba h-oide dala & foircetail d' ilar naemh eisidhe; ocus at-berat aroile gur bedh do uile naemhaibh Erenn. Do-ghníatt na naeimh innlach n-dermair fri Finden, & is edh as-bertsat fris, nach tairisfittis aes timthirechta dia mancaibh ina n-eccalsaibh, gan triall os aird, no fo dichleith, do soighidh na bethad naeimhe go Ruadhan. Luidh Finnen, & naeimh Erenn iarttain diblínaibh go Lothra go Ruadhán. O do-riacht Finden isin c-cathraigh anonn, at-connairc an crann cumachtach, & senais Finden an crann. Battar ann asa h-aithle, go m-ba h-uair tomhaltais doibh iar-sodhain.
At-raigh an fertigis go Ruadhán, & is edh as-bert fris: ‘Nir snighedh on crand dúinn aniu acht daethain ar manach & ar muintire fadéin. Ocus caidhe at-toimhelaitt ar naoidhigh’? At-bert anti naemh Ruadhan: ‘Tabair-si uiscce an topair diar soighidh, & imsoidhfidh an Coimde h-i fion iar sodhain’. At-racht an coicc iar sin gusan topar, & lionais a lestar don uiscce. At-racht in maighre {folio 196a} dia soighidh tresan cloich boi fon topur iar-sodhain. Ba d' ingnadh & ba difaisneisi leo-somh a mett, oir maraidh a fhuilliucht isin cloich beos. Luidh an ferthighis go Ruadhan iarttain, & an t-uiscce & an t-eo dermair lais. Coisriccis Ruadhan an t-usci, co ro shaidh in Coimde h-i fín iartain i n-onoir Ruadhain.
Díolais Ruadhan naemha Erenn & a aidhedha arcena ind acchaidh-sin d' fíon & d' iassc, gurbatt subhaigh soimhenmnaigh iarttain. Aílit na naeimh anti Ruadhan maille fri duthracht n-ernaighthe, ar co tairsiudh co cutrama friu budeissin, & fria mancaibh a m-bethaid dáenda, daigh co na batt formadaigh fris. Ro aentaigh antí Ruadan i n-umhla & i foighittin an t-atach. Bennachais Finnen iar sin anti Ruadhan ar logh a umhla, & bennachais an c-cathraigh, & an talamh, do-dailfedh toirthe do.
Iss edh as-bert Finden fri Ruadhan iar-sodhain: ‘At-berim-si duit, an talamh oirfither accat, toirthe dermaire do techt de co síoraidhe, & nach suirfe lesachadh tre bithe, amal do-gniter la daoinibh anaill’. Faemais Ruadhan inni-sin donti náemh Findén. Soidhis Finnen & naeimh Erenn dibhlinaibh for cúla iarttain o Ruadhán maille fri sídh suthain; & tiodlaicis Finnen a bhennacht do Ruadhan iar-sodhain.
Diarmait mac Fergusa Ceirbeoil, frisan abradh araile Diarmaid mac Cerbaill, ba ri Erenn i r-reimhes Ruadhain. Cuiris an ri-sin maoir & aes timtirechta sechnon Erenn do tabhach a chísa & a cabhalaigh, ar faillsighti a nert d' feraibh Erenn dibhlinaibh.
Bai araile occlach eisiodhan ainiccnech lais ba maer do-somh, diar bo ainm Bacclamh. Satan ar cumsanadh annsidhein riamh & iaramh. Ni aiclidh-somh {folio 196b} diabal do gres, acht no bittis d' aen-scel fri aroile ag tarrachtain aindlesa De do gres. Triallais anti eissenn-gaide .i. Bacclam gae dermair lais ar atach n-diabail, dar ghoiristair fein gae ind áird-righ, co m-beiredh tarsna lais i n-dinnaibh & i n-deag-cathrachaibh na righ & na n-uasal archena, ar gomadh tormach neirt don aird-rí eissidein.
At-racht Baclam iar-sodhain fon samhail-sin h-i c-Connachta do-sunnradh. Luidh remhe go dinn Aodha Guaire .i. go righ Ua Maine. O do-riacht-somh, at-rubhratar cach fris: ‘Triall lin-ne immaille fri h-oirmittin & fri h-onóir isin cathraigh anonn’. At-bert-somh nad raghad iter, co m-beired gae ind righ lais tarsna, feibh co m-beiredh i n-dinnaibh gach rígh arcena. O 't-cualatar teglach Aeda Guaire inní-sin ro bhrisettar an c-cathraigh, & leiccit Bacclam anonn, ar mionachadh na cathrach, & a ghae tarsna lais.
Aodh Guaire immorro o 't-cualaidh an gniomh-sin, lonnaighis uime, & fuactnaighis go dermair iar-sodhain, & soichis go h-airm i m-bói an maor, & imris oidedh anfforlainn fair, go ros-bath fo céttoir. Acht ge do-righne Aodh Guaire an gniomh-sin, ba doigh lais na rachadh leis tar forsmacht in aird-ri. Luidh Aodh Guaire iar sin do Muscraighi co h-epscop Senaigh. Ocus teitt for a chomairce tre bithin gaoil do beith aca fria cele, óir ba dias deirbhsethar a maithre dibhlínaib.
Luidh Senach epscop iar-sodhain la h-Aedh n-Guaire for imnedh an rígh go Ruadhan Lothra for a ghaol fris; oir ba días deirbhsethar do Ruadhan ro oilestair an t-uasal-epscop Senach & Ruadhan .i. Cael & Ruanat a n-anmanna. Acht ge ro faemastair inti Ruadhán in {folio 197a} chomairce, ba h-eccail lais nach eistfedh an ri fris iter. Luidh Ruadhán dano la h-Aedh n-Guaire go Bretnaibh for omhan Diarmata .i. an rí, d' imditten a chomairce. Faccbais i m-Bretnaibh eisidein, & soidh for cula budeissin.
Imtusa in rígh Diarmata, o 't-chualastair inní-sin, faidhis techta iar sin go rígh Bretan, & go h-uaislibh na criche arcena, la forchongra a n-dun-oirgne do denamh, mine cuirdis Aedh Guaire for cula doridhisi. O 't-cualatar Bretnaigh inni-sin, soidhit Aodh Guaire for cula doridhisi.
Ascnais Aodh Guaire co Poll Ruadhain, ar is annsin fuarustair anti naemh Ruadhán for a cind. Dos-gní Ruadhan iartain aitte & adha isin talmain d' Aed Guaire isin duirrtech i r-raibhe fein, occ fognamh don Coimdhe, d' imdítten a chomairce forsan rígh n-uaibrech; & ni leiccedh-somh dia soighidh acht aen-ghiolla n-ama i n-inam a foghanta don lucc talman i r-rabhustair occ antí naemh Ruadhán.
At-cualustair antí Diarmait Aedh Guaire do techt go Ruadhan dia imdítten fair-sium. Do-luidh Diarmait iar-sodhain go Poll Ruadhain, & ro lá aar a carpait gusin duirrtech i r-raibhe intí naemh Ruadhan og fognamh don Coimdhe, do tabairt Aodha lais ó Ruadhan. O do-riacht an tara don duirrtech anonn, druidis an Coimdhe imdoirsi a amhairc,
An tan ba cian lasin righ boi an t-ara tall, luidh feissin don duirrteach anonn, ar go c-cesnaigedh do Ruadhán, caidhe an dú i r-raibe Aod Guaire; {folio 197b} óir ba doigh lais nach ebéredh antí Ruadhan dailbh fris. ‘Ni fetur-sa on’, ol Ruadhan, ‘acht mine fil fot cosaib’. Soidhis Díarmaitt for c-cúla as in duirrtech, óir nir thuiccestair an m-breithir at-bert Ruadhan fris. Machtnaighis ina menmain iar-sodain, comba fír a n-ebairt Ruadhan fris .i. co cumhaingfe nech do chor i t-talmain dú i r-raibhe a chos isin duirrtech, & gurab for ingabhail dailbe at-bert Ruadhan an m-breithir uccat fris.
At-chí in rí béos ina decchaidh-sin isin duirrtech thall aroile gillae do aes timthirechta Ruadain ag triall gusin lucc talman i m-bói Aódh Guaire, & suttrall for lasadh lais, do foghnamh d' Aédh inn, feibh do-gníth do grés. At-ces do Diarmaitt inní-sin, & goiris gilla dia muinntir díar bó ainm Dondán, & isedh at-bert fris, triall don duirrtheach, & in talamh do thochailt go h-Aedh n-Guaire, & go tucctha ass dia shaighidh feissin anall as in poll tar saruccadh Ruadhain. Luidh Donnán don duirrtheach cona aidhmibh iarnaidhe lais. An tan dob áil dó an talam do tochailt dona h-aidmibh go h-Aedh n-Guaire, seacais a laimh fair, co nar chumhaing iter a foghnamh dhi.
An gniomh n-ettualaing ro triall Dondán forsantí Ruadhan, geibhis aitricche n-diochra inn, & edbráis é feín for breith n-Dé & Ruadhain. Ara in righ immorro do dhall in Coimdhe isin duirrtech i n-onoir Ruadhain, & Donnán feisin, do-gni Ruadhan mancha dibh, & do naemhaitt iatt-sidhein, & is íatt do-rala i nuimhir naemh n-Erenn i Pull Ruadhain aníu. O 't-connairc Diarmaitt immorro gan na techta do teacht, luidh feisin gusin duírrtech, {folio 198a} & do-ratt Aedh Guaire lais tar sarucchadh n-Dé & Ruadháin. Ocus lottar iarsín go Temair, & Aodh lais.
Ba fercc mor la Ruadhan inní-sin, co ro tionoil a mhanchu, & lottar go Brénainn m-Biorra. Luidh Brenainn lais cona manchaibh diblinaibh co Temraigh. Cuingis Ruadhan a chomairce forsan righ .i. for Diarmaitt. Erais Diarmait go h-athlamh antí naemh Rúadhan. At-clos do Ruadhan inní-sin, & do Brenainn, occus dia mancaibh. Ro triallsat a c-clucca & a c-ceolana do bein for Diarmait, go ros-gortaighset aga m-bein. Co n-gabhsat fós a psalma esccaine & innighte fair, nir
Cumhsanaighidh Ruadhan & Brenainn i Temhraigh ind oidche-sin. Da rígh dec bói la Diarmait, ro eiblettar an da mheic décc battar occa an cédna aghaidh, go ros-frith marbh arabhárach. Toccbhaidhter ile comharc ós aird trithibh i t-Temhraigh iarna cluinsin. At-rachtsat na ríghu-sin gusin aird-rí, i. go Diarmait, conidh edh as-bertsat fris: ‘Is tre shailm-chettal na c-cleirech & antí naemh Rúadhain fil oc tabach a dhála sunn fort-sa, is de sin ro eibhletar ar meic-ne’. Lottattar oidedha na mac marbh sin go Ruadhan iar sin, co ro aitchettar anti Ruadhan maille fri derghubha n-dermair ar co toduiscedh a maca doib. Luidh Ruadan & Brenainn cona mancaibh ina crois-fighill iarttain, & dos-gnit duthracht n-ataigh forsan c-Coimdhe im thodusccadh na mac marbh; co ro shóidh an Coimdhe iatt ina m-bethaidh doridhisi, i n-onoir Ruadhain.
25.
{folio 198b} Adhaigh n-aill n-aile boi Ruadhan i t-Temraigh ag tabach a comairce, co tarfas fis don rígh in adhaigh-sin .i. crann dermair d' faicsin do. Andar leis boi feicce an croinn a clethibh nimhe, & a fremhae i t-talmain. At-chi béos teora coicta fer dia saigedh. Biail beil-lethan i l-laimh gach ae dibh, co ro gabsat acc sloighi & acc sír-lettradh an croinn dibh, co ro srainsett leo for talmain, go ro duiscc tairm in chroinn ag tuitim an righ as a thoirrchim suain, go h-uttmall, imnedhach, gurab é ní ro oiris i sinistreachaibh a eistechta .i. foghar sailm-cettail Ruadhain cona mhancaibh & a claicc-beim dibhlínaibh occ esccaine fair, gur forlíonsatt a clúasa iarttain.
At-racht an ri as in cathraigh amach la turccgabail greine, óir ba geis do flaithibh Temrach eirge n-greine do breith forra alla astigh do shecht múraibh na Temrach. Luidh an ri iar sin go h-airm i m-bói an naemh-clerech Ruadán cona manchaib. O do-riacht an ri ro sccuirset na manaigh dia c-clais-cettal, & do-ronsattái d' eistecht frisan righ.
Conidh ann at-bert Diarmait: ‘Maith monar fil lim-sa, triall occ cosnamh na cora & na firinne, & ag coimett an rechta, & acc oirmitniuchadh an dlighith. Ocus tuccadh a deimhni damh-sa’, ol se, ‘do reir cumsanaidh an t-siodhae. Madh sibh-se’, ol se, ‘bus olc
Conidh ann at-bert Diarmait: ‘Bidh-si do cheall-sa, a Ruadhain, cét ceall dibhghus a remthus ard-cheall n-Erenn’. Ro freccart Ruadan dó-soin: ‘Bidh túscca {folio 199a} dibhghus do flaithemhnus oldas’, ol se, ‘& ni aittreba neach dot seimedh Temair for do lorcc’. Friscart Diarmait do Ruadhan: ‘Bid fás t' aitti-siu’, ol se, ‘ar do-ragha muc-thréd dia soigedh, co ros-claidhet dia srubhaiph’. Ro freccart Ruadhán dó: ‘Bidh fás Temhair ile ced m-bliadan resanní-sin’, ar se, ‘& ní ros-aittrebha nech iar sin co ricce an m-bráth’.
Ro freccart Diarmait dó-somh: ‘Do teccaimh aithis for do churp’, ol se, ‘oir biaidh dibhdadh boill dot bhallaibh fort .i. do shuil, conach ba léir duit silladh amhairc thairsi, suil faccbas tú an talamh’. Friscart Ruadhan dó: ‘Bidh do rennaibh biodhbadh atbela-sa co n-oidigh n-deroil fort, & roind & dian-sccáoíledh dochraidh for do bhallaibh’, or se, ‘nas fuigebthar la 'roile go h-adhnacal’. Friscart Diarmaitt: ‘Do túaim adhnacail-si, do tora torc allaidh dia saighidh, go ros-tochla’, or sé. Frisccart Ruadhan dó: ‘At-beirim-si gell’, or se, ‘in sliasait nar fhoscclais frim-sa i t-Temhair, nas fuighebhthar lat bhallaibh fecht n-aill go h-adhnacal; & in tegh inat marbhthar’, ol intí naemh Ruadhan, ‘bidh occ díglodh in tighe iar c-caerchaibh for sluasaitt in chartaidh ros-tóccbhaidhther tú a broind áoilich’.
Iss edh as-bert Diarmait: ‘Leicc ass ale’, ar se, ‘do dhingaibhsidh mo flaithes, & ataidh-si occ imditten na cintach. Fil a fhis sunn’, ol se, ‘is abhar tocha lasin Coimde innú-sa. Saigidh for cula’, ol Diarmait, ‘& ín fer libh tar cend fuaslaicte damh-sa’. A m-battar and iar-sodhain, co f-facattar triocha each n-gorm oc teacht {folio 199b} co Ruadhan, nar bo h-indshamhail fri h-echraidh n-aill ar aille, oc tocht as in muir moir (fri) Poll Ruadain andes. Laais Ruadhan iad-sidein a coimhrith fri h-echraidh Temrach, co ro cinnset a c-coimhrith foraiph. Ocus dos-ratt Ruadhan in echraidh i f-fuasccledh Aodha Guaire. Do-ratt an rí iatt-sidhe d' uaislibh a thecclaigh. Gairitt becc iar-sodhain co ro soidhsettar in eachraidh isin mhuir comhramhaigh cetna gan poinn dia t-tarbha 'ga n-erradhaibh. Imthighis Ruadhan iartain a Temhraigh maille fri síth on righ, & Áedh Guaire lais.
At-chí antí Ruadhan clomha ina dhíaigh. Ro ailsiot na
Aroile aimser corgais bói antí Ruadan, & is edh as-bert fria a mhanchaibh: ‘Fil dál coinnme naeimhe da bhar saigidh-si; & tabhraidh feoil libh dia soighidh, & toimlidh feisin an fheoil leo, an tan nach tarla a n-daethain do bhíudh ele i n-bhar c-cumhang’. 'Ar torrachtain na naemh, do-rattsatt na manaigh an fheoil leo. Ro senustair naemh Ruadhan in fheoil iarttain, cebtar nár lais. Ro shaidh in Coimdhe Ísu Crist in feoil-sin go m-ba h-arán i n-onoir Ruadhain.
An tan immorro ro lai na naeimh forsna borta, tainic athlaech léo don baile; diultais {folio 200a} an t-arán do chaithemh o 't-connairc gurab d' féoil do-ronadh an t-aran go gar resan úair-sin, do bhithin amurais & eccrábhaidh. Frith a daethain aráin n-aill dó-somh. A m-boi an t-athláech occ tomhailt an arain, co tarfás dona cleirchibh & do cách archena gurab snighi fola fordergi boi fria bél, & gúrab feoil bói do thomhailt. Foillsígther dó-somh cach aga fhaicsin amhlaidh sin. Geibhis an t-athlaech aithrige n-diochra don gniomh-sin. O 't-condaircc Ruadhan aithricche ind athláich ro shénastair cuid ind athláich. Ro shóidh in Coimdhe i n-arán nádurtha i n-onoir Ruadhain iar sin. Mórthar ainm Dé & Ruadháin lasin firt-sin.
Aroile samh-aimsear bói náemh Ruadhan, at-connairc da chlamh dec dia soighidh, go ro shuirset almsain forsan fer naemh. Conidh and as-bert-somh fríu: ‘Fil i c-cumhang an Coimdhe almsain d' fagháil duibh, a trogha’. Clannais naemh Ruadhán a bachaill i t-talmain iar sin, go ro gortaigh an talmain 'ga cor inn. At-racht tomaidm d' uiscce tresan talamh iar sin, gur bo topar derscnaighthech, diar bo ainm Pisina, oir do-rala bliocht d' iascc. Is fris at-berat cách topar Ruadhain aníu. Imthusa an dá clamh déc, ro fhothraiccset a h-uiscce an thopair gurbhatt ógh-slána íatt. Mórthar ainm Dé & naemh Ruadhain tresan firt-sin.
Is dochum an Ruadháin naeimh ro tiodhlaic an Coimdhe Ísu Crist ind oigh n-allaidh as in coillidh fri fescor i n-am {folio 200b} espartan. Do oirisfedh ind oigh n-allaidh fria bleoghan occ Ruadán. An agh immorro ro reithestair go h-uttmall uirettrom; iar-sodhain ro imthigh an agh, & do-riacht co Colman Éla co ros-bligedh do Cholman gairitt iar turgbail urthosaigh laithe íarttain.
Aroile urtosach erraigh ro thriall Ruadhán oiriseamh i n-Doire Eidhneach. At-chuala mac Dairine Doire Moir sin .i. eisiumh do bheith ann. Ro triall an t-occlach ina dochum, & ruscc dermhair lan d' im lais, dia tiodlacadh do Ruadhan. Ro la mac Dairine an lestar for da damh n-aimhriata iar-sodhain.
Do-radsat na doimh a n-acchaid forsan cathraigh o Dhoire Mor conair nar ghnathad riamh na iaramh. Coirighís an Coimde slighe n-derscaighthech for a cind tresan monaidh, nach frith riamh riasin uair-sin na iaramh; gur bo crúaidh socair an t-slighe dona damhaibh for gach ceim, no go riacht co Ruadhan co Doire Eidhnech. Dos-gni antí Ruadhan teora cóicta cuid don lestar go ro fodhlastair forsan cédna lín do dáoinibh eisidhein. An lestor immorro frith lan laithe cingeisi iar-sodhain amail ro boi acc techt go Ruadhan.
Aroile aimser do-rala Ruadhan i n-Aradhaibh. At-chi an m-banscail dia soigidh; gruaidhi fliucha & tóirsi trom, & dibergóid dermair lé. Co ro ataigh anti Ruadhan go h-umhal foigidnech im tódhusccadh a meic o marbaibh di. An tan ro ataigh antí Rua(dh)án an Coimdhe cumachtach tar cenn an mairbh, at-racht an marbh iarttain.
{folio 201a} Macamh n-aill n-aile ro thodhuiscc antí náemh Ruadhan. An tan ro ladh a chenn fo chasal Ruadhain eisidéin at-racht o marbaibh.
An tres fer immorro ro thodiuscc Rúadhan ó mharbaib a Cuillinn a flaith Eile. Do-ronadh in aitti dó ina n-dernain mírbhal-sin. Tulach Ruadhain a h-ainm sein gusaníu.
Baoi araile occlach esccainte h-i c-crich úa Néill diar bo h-ainm Aodh Eiccintach. Ile n-olc lais, óir ba discir & ba droch-comhairlech
At-bath an t-ócclach iarttain. Ro chathaighset slogh adhbal ainíarmartach na n-demhon fris. Cathaighis an t-epscop náemh 'san áer tara cend friu. An tan rob ail doibh imirt anforlaind forsan epscop, & an t-occlach do bhreith leo da aitti & da adhba .i. do ifurn, ailis epscop Aodh co h-athlamh anti Ruadhan & Colam Cille, co toirsitis dia cobhair. At-rachtsatt an dá fher náemtha iar sin dia shoighidh, go ro cathaigsett friu dibhlínaibh,go ruccsatt an t-occlach leo i f-flaithes n-De, iar m-breith coscair for demon.
Ruadan & Colum Cille immorro iar sin raidhis gach nech dibh, go ro dermaittsiot a c-cluicc do beim d' eis sin, iar farcbail imchomhairc occa chele. Colum Cille immorro bói manuail órdha lais, dia breith dia scriobhadh do macaibh foghlama. Ros-dermaitt ag Ruadhan Lothra aon do laitibh iartain.
Do-rala Baithin i f-farradh Coluim Cille. Conidh ann at-bert {folio 201b} Baithín fri Colum Cille: ‘Caidhe’, ar se, ‘an manuál báoi lat lá an fhughaill’. ‘At-beirim, a Bháithín’, ar Colum Cille, ‘co ro dhermaites h-í lá an fhughaill-sin occ Ruadhán; & at-beirim frit, soich-si feisin go Rúadhan, & tabhair an manabail lat damh’.
Ro thriallastair Báoithin for sétt iar sin go Rúadan. Ruadhan immorro bói an manabail lais i n-aichill Báithin, óir do foillsighedh dó cían suil do thicfedh, go t-tiucfedh Báithine for cend na manabaile. Baithin iaramh ro faccbustair iomchomarc bethadh ag Ruadhan, go riacht budeisin for cula go Colum Cille, & an leabhar lais.
Ruadhan immorro da throigh déc i n-airde lais, & foirfe do deilb, óir ba derbh gur bó riaghalta allastigh anti Ruadhan, óir ba h-infeich allastigh & allamuigh anti Ruadhán, & ba h-inícha allastigh eisidhe. Ba h-uasal immaille fri daoinibh inti Ruadan; ba h-uaisle immaille fri Dia inas. Ba h-oll cuirp eisidein, ba h-uille a grasa inas. Ba h-oll i frecnarcas De & daoine anti Ruadhán náemh; ba mar 'san aimsir fil sund antí Ruadhan, ba móa 'san aimsir fil gan toidecht anti Ruadhan.
Ba mor i n-gradh eisidhe, ba mor i n-umhla eisidhe, & már i f-foighittne & a t-trocaire eisidhe; & ba mar 'san ile maithes anti Ruadhan, meince & lionmaire a dhegh-oibrech n-dinghala 'san cenntar, is as fuarastair il-mhaithes i n-altair o Mhac Muire Oighe ingeine, Ísu Crist, ar t-Tigernai-ne. Is aire beos fuarastair in luaighidhecht laindhermair, & in oirmittin n-difhaisneise, & in gloir nach cumangar do
As leabhar Echraidhe Í Shiagail ó Fheraibh Ceall do benadh an betha-so Ruadain i c-conueint brathar Atha Luain aois 'an Tigerna an tan-sin 30 Febru. 1628. & do sccriobhadh leis an sccribhneoir cedna an betha cedna i c-conueint bráthar Duin na n-Gall aois an Tigerna an tan-sa, 2 Marta 1629. Meisi an brathair bocht Michel O Clerigh
{folio 160b}Fechtus dia n-deachaid anti naomh Rúadan for cuairt cleircechta go righ Eoghanachta Caisil .i. Eochaidh mac Mail Ughra, is h-isin aimser tainic araile drái d' feraib Alban for cuairt bíd go feraibh Eirenn cona trom-dhaimh lais, do breith einigh Erenn, no d' fagail gach neith no sirfedh for fiora Eirenn.
Lobhan ainm an druagh; go t-tainicc go h-airm i m-bói Eochaidh, co nar gabh aisccidh ele uada, acht an aon-shuil bói ina chionn do tabairt dó, no a einech, & einech b-fer n-Erenn, da breith lais i nd-Albain. O ro chuala an righ anni-sin, ro raidh go mairfedh a bhladh do shir, & nach mairfedh an roscc. La-sodhain ro la a mhér fona shúil, go ro theilcc an roscc i n-ucht an druagh.
O 't-conairc antí naemh Rúadhan an ithche neimh-dligthich-sin ro shir an dráoi, ro leicc for a ghluinibh é, & do-rinne croisfighill dhe, & ro guidh Dia go duthrachtach go n-dechdais di shuil an druagh Lobain i c-cenn in righ Eochadha, do fhognamh dó i n-ait a ruiscc fodheisin; & ro fíradh anni-sin, tre impidhe naomh Ruadhain.
Ro sginnsiott di shuil an druagh as a chionn tre impidhe naomh Ruadhain, & tre cumhachtaibh Dé, go n-dechsat in acchaidh & i n-einech Eochadha, go ro fhoghainsiot dó, amhail bidh iad a suile féin o thosuch a bhethadh no beith occa; go n-abradh gach aon atchidh é: ‘Suil Lobháin fil occa’, conidh de-sin ro len Súillebhain de. O 't-connairc Eochaidh an mirbal-sin, ro edhbair é féin cona shiol, & cona chlannmaicne {folio 161a} a m-bith-dilsi do Dia & do Ruadhan; gur moradh ainm De & Ruadhain de sin.