Corpus of Electronic Texts Edition
Beatha Aodha Ruaidh Uí Dhomhnaill (Author: Lughaidh Ó Cléirigh)

section 6

An Cúigeadh Bliadhain 1596

¶64] Iar bforbadh na ngniomh remhraite doleicce Ó Domhnoill cona shluacch tarsan Sligigh sairtuaidh an 15. Ianuari i nurthosach na bliadhna so. 1596. in marg. 1596. an 5 bliadhain & do deachaidh tar Duibh tar Drobhaois & tarsan Samaoir budhthuaidh. Ro airis ina chrich feisin gan foghluasacht co hurthosach samhraidh iartain. Bá hisin cétshamhain sin sainredh dusfanicc aroile duine uasal ó Righ na Spáine an 3. Pilib. Alonsa Copis ba hainm don duine uasal ishin. Ba hi tuccait fodosroghluais co hinis mBanba daithreos & dfhios sccél na nGaoidel uair robtar aos codaigh & coimhchengail Gaoidhil Fodla do Righ na Spaine ara ttuidheacht ón Spain feacht riamh & do ratsat drong do shruithibh & do shenchaidhibh Fer fFeine hi foraithmhet & i cuimhne don Righ tuirtheachta & scela mac Mileadh & dana beos anlucht ro laithi forlonguss lasna Gallaip a hinis Erind iar ngaitt a nathardha foraib no tiaghtaois deccaoine i nimnidh frisiumh & fria shindseraib o chein máir. Dusfainig an teachta cipindus febh atrupramar. Así conair ro sheolastair a lunga lamh dheas fri hor nÉrenn aniar gurro ghaph port i crích Boghaine hi ccuan na cCeall mBeg sainredh. Foghaib failti hisuidhiu la huaislibh na criche ier na fhios scél & do deachator araill dhíobh do eólus lais tré Bearnus Mór co rainicc Leithbhior airm i mboi Ó Domhnuill an tan sin. Ro fiadhaigedh co forffaoilidh amhail ba dú fri ré theóra noidhche cona láibh & ro ghabh ag athchomharc sgél an chogaidh atchuala focerdsat na Gaoidhil forsna Gallaibh. Attcoadhathar dhósomh coleicc. Atbertsomh gurbho dia naithreós & dia ffios scél do deachaidh for forchongra an Righ & nach ccaomhnagair dol airm a mbaoi Ó Néill no anadh ni budh siriu la tindenuss


p.122

uair ba homhan lais dia ccloistis Goill a thocht co hÉrind {MS folio 31b} co laifetis longus remibh foran séd. O ro fhitir Ó Domhnaill gurbo fíor a nebhairt & an baoghal i mpóisiomh ro sgriobh lais gusan Righ asa ucht budhdein & a hucht Uí Neill & a hucht na nGaoideal archeana. Basedh tothacht an sgribind do chuingidh conganta sloigh & sochaidhe airm & iolfnaobhar i nagaid a namhat & dia saoradhsomh iat on daoire a mbatar occa mbiodhbadaibh dogres (ag gaitt a nathardha forra & aga saobadh on ccreidiom catholacda Romhanda ro priotchaidh naomhPatraicc dia senaib & dia sinnseraip & ro chongaibhset o chein mhair) combtis fomhámaighthe dó do shior & dia shíol ina dedhaidh. Do rat ieromh an techta laimh for imtheacht & fágbaidh bendachtain. Téit Ua Domhnoill lais isin sligidh & niro scar fris go ara bharach & ro lá araill dia amhsaibh lais isin séd dia shnadhadh ar chuanaibh & cethernaib go ranaic darsan mBernas rémhráitiu. Sliabh doraidh doibeoil eisidhe & ba hadbha chuan & caibden fri slait & aircell cen co rostoifnestair an tAodh Ruadh hishin ar nisrelgsidhe slatt na orccain isin crich ó ro hoirdned i flaithius co farccaibh an innsi colleicc conadh aire atberthi an Riaghaire rechtach desiomh ara mhed no riaghadh do choillidhib & chuanaib & daes gach uilc archena. Dála Alonsa Copis rainiccsidhe gusan bpurt a ffargaibh a lunga & teitt innte & dobearat muintir Uí Dhomhnaill a fholartnadh feóla lais isin luing daigibh imreamra & do chethnattaibh cluimgheala. Ro baoisim i foichill na gaeithe anair cecib tan dusfiocfadh. Ro sheolustair fodeoidh la cédthinfedh na gaithe anairtuaidh laimh cli fri hor nErenn siairdhes gach ndireach co rainicc don Spain.

¶65] Iomthusa Uí Domnaill ro buisidhe i ffos go tosach Jun. Niruo cian dó iertain an tan rugsat techta ó Mac Uilliam fair dia aisneis dho co ttanaic generail cogaid na Bainríoghan Ser Seon Norais co himelbhord a chriche turchomrac slóigh


p.124

mhóir ar dháigh co ccuirfedh coigedh Connacht uile i naenfhabhall daenrann & daoinleith la Prionnsa Saxan. Atiet na hairig & na huaisli batar i sochraide an ghenerala Iarla Tuadmhuman Donnchad mac Conchobair m Donnchaid Uí Briain co lion a shloigh & Iarla Cloinne Riocaird Uillec m Riocaird Saxanaigh m Uillic na cCenn cona thoichestal. Acht chena atbertis cach i coitchindi an tan sin naro tiomairgedh & náro tionoladh fri haimsir imchéin inn Érinn a hucht Prionnsa Saxan coimlíon i mbatar for an slogh sin. Ni thard Ó Domhnaill na sgela sin atchoas dó i foill nach for dáil uair robtar fuirithe eallmha a shlúaghsomh do thecht i ccoigedh nAilella cidh resiú {MS folio 32a} ro siachtatar na teachta. Scriobhthar litri & scribhenna la hUa nDomhnaill go Gaoidelaibh an choiccidh & ro dhálustar chuga iat gusan iarthar airm atcas dósomh an sluagh echtaircheneóil do ghabail longphuirt.

¶66] Lasodhain doleige Ua Domhnaill i ccenn tséda cona shlogh lais tarsan Érne siar tar Sliccech lámh dhes fri srúibh Slébhe Gamh tré Luighne & tré chrích Gaileng co ranuicc fodheóidh i nairis dala fri Seón Noruis airm i mbui occ fubthad & occ báigh techt dindredh na criche mana thárttadáis géill & aittiri uaidhibh. Ó rangatar dina techta Uí Dho mhnaill go Gaoidelaibh an choigid amail atrubhromor dusficcetsidhe gan essnadadh gan iomfhuirech fon toghairm hisin. Tainic ann céttus allanair Ua Ruairc Brian Og m Briain na Múrtha m Briain Ballaigh m Eóghain go sochraide chatha Ó mBriúin. Tanaic ann Ua Conchobhair Ruadh Aodh m Toirrdhelbaigh Ruaidh a himelbhortt Mhaighe hAoi fri hÁth Slisen anair. Tanaic ann Ó Ceallaigh (Ferdorcha) a hUibh Maine anairdhes fri Sionainn aniar. Tanaic ann Mac Diarmatta (Conchobar Ócc) a Muigh Luirg an Dághda fri Coirrshliabh na Seghsa anairdhes. Tangatar ann bheós na hí ro aitreabhsat an ccrích ó Choirrshliab go muir hi tuaiscert an choiccidh edhón an da Mac Donnchaidh & an dá Ó Eghra & Ó Dubhda. Iar ttorrachtain na nGaeidel go hait noénbhaile fosaighitt for ionchaibh Seon Norais ar gach taoibh don abhainn dianad ainm an Rodba.


p.126

Ro baoi iomaithigidh desiú & anall fri sídh & chaonchomhrac etorra & niba hedh ón iar ffior acht ba do brath & taisccéladh & do thabairt bréicce im aroile dia ccoémhsatais. Baoi dana Mac Uilliam Teabóitt m Uateir Chiotaigh co líon a thionóil isin toichestal sin Uí Dhomhnaill. Anait athaidh an tucht sin einech ind ionchaibh aroile go ttairnectar a lóinti lásna Gallaibh. O ro scaich ieromh a mbiadh doibhsidhe as fair deisidh leó deirghe an phuirt a mbáttar {MS folio 32b} ó na caomhnagatar ní dona Gaoidelaibh. Doghniett samhlaidh. Soaitt friothroscc & niruó slán la Seon Norais a mhenma ar niruó gnath lais a iompúdh a hiethaibh éccratt imne. Dothoett Ua Domhnoill & na Gaoidil archena dia ttighibh go subach soimhenmnach.

¶67] Otchíett Senadh Duiblinde gaisccedh & geraittecht Gaoidel dfhás & dinfhorbhairt & gombtar eolaigh i nairmimbirt & i nerndailibh an choccaidh ro imecclaighset remhibh. Adhbhar oile beos ima ro omhnaighsett an ernaidhm caratraidh & combagha fri Righ na Spaine & an long remhraiti do riacht ón Spáin amail atcadhatar doibhsiomh. Así airle arriocht lásan Senadh & lasan cComhairle dhesidhe techta do chor do shaigidh Uí Néill & Uí Dhomhnaill dfhuláiremh & daslach síodha & coenchomraic forra. Basiat techta do tagoadh lasan Senadh fri hiomluadh naithiscc na siodha etorra & na Goidil Iarla Urmhumhan Tómás Buitiler a anmaim (a Saxaibh dusfangatar an cenél dia mbaoi: ro baoiside i naois enirt sendata an ionbaidh sin) & airdepscop Caisil Maolmuire Mac Raith. Dusficcetsidhe lásan techtairecht go rangatar gusan ccathraigh fil for brú tragha Baile m Buain dia ngaror an Srátbhaile. Ro fhóidhset techta dú i mbói Ó Néill do reladh na toscca ima ttudhchatar. Foidhis Ua Néill na sccela cétna i ndochum Uí Dhomhnaill. Ticcsidhe ieromh dirim mharcach co hairm i mboi Ó Néill. Doieghatt dib linaibh co Fochaird Muirtheimhne for ionchaibh tragha Baile bhudhthuaidh. Tanaic an tIarla atrubhromar & an tepscop for ionn na tolcha cettna.


p.128

Atféttad dona flaithibh an toiscc ima ttangatar & atbertsat gorbho ferr córa oldas ceallach & no biadh iomaithbir chaich diobh for aroili mana dernta an sídh. {MS folio 33a} Atchuadhatar doibh na comtha do rairngirtsat an Senadh uaidhibh tar cend an tsí odha .i. dílsiucchadh choiccidh Conchobhair dhóibhsiomh génmothá an mbloidh tíre fil o Dhún Delgan co Bóinn ro tallta dhe ó chein mháir lásna Gallaibh & na tístais na Goill forro tar toroinn acht namá Gaill Cairrge Ferghusa do léccedh fri creic & connradh do shíor & na Gaill batar i cCairlinn & ind Iobhar Cind Tragha ón mudh ccédna & dana na tochradaois maoir ináit airríogha forra no a ccumat naile do thobhach chíosa nó chána acht namá cecip cíos do bretha fora sinnseraibh do iodhnacal dóibhsiomh go hÁth Cliath & na cuingifithe geill na aitiri forra acht madh sin & foghebhdais an ccé tna na Goidhil atrachtator ina ccomhbáigh cogaid i ccóigedh Olnéccmacht.

¶68] Iar ttairccsin a aithiscc & a orfhuighill don Iarla atracht Ó Néill & Ó Domhnaill & a mbátar ina ffochair do chuingedhabh an choigidh asa náitibh s uidhe & doieghat don taobh araill don tealaigh. Gabhaitt ag crúdh a ccomhairle & occ airlegadh gniomradh na nGall ó ro chédghabhsat an innsi cétus gusan tan sin. Ba sodhaing dóibhsiomh ón uair bátar meabhra leó & la hUa nDomhnaill sainredh dóigh baoisidhe ag coistecht friú na ceitheora bliadna & na teóra míosa ro bhuí isin ccarcair in Ath Clíath & ba hi sin aicept as moamh ro meabhraigh ona cimbidhibh focerdta isin ccarcair imaroén fris & bator hi ccuimhne & i foraithmhet lais & atbert gurbhót cédluithigh toghaóthaigh tingheallta Gall dogrés & gurbho tria gúthairrngire ro ghatsat a nathardha for Ghaoidelaibh choiccidh Ghailían & choiccidh Conraoi m Dáire & ni hedh namá acht cecib neach dia ttallsat a ttír inn Ériu bá tria thangnacht & bhreiccshith do bertsat dhe. Bidh imne doghenatt fribhsi {MS folio 33b} an ionbaidh bus


p.130

teirci bhar ccongaibh chatha & coccaidh & bhus tana bar ccliath ghabhala & an tan gétar foroibh na Góidhil atracht in bar mbáigh ria sunn diaidh i ndiaidh & faghabhat cecip ní chuinghifett ar bar ttrégadh. Doberat na Gaill bréig iomaibhsi ainnsihde & saigfit foroibh an tan foghabhat co hainerlamh anfhuirithe ibh i nuathadh arm & eidedh ócc & erredh madh síth dognethi friu & gan rátha náid aitiri forro fri comhalladh fribh in do rairrngirset dhaoibh. Adhbhar oile bheós. Ro athchuirsidh a charatradh for Righ na Spáine madh sith dognethi & bidh nár & bidh meabhal daoibh gó do dhenomh frisan tí na hepir goi & chomhalnafus inro tharrngair & robadh ainffíor már daoib aimhiris do ghabhail de & dina fris sin nít cobhrathar uadh doridhisi tan beithe i rriochtain a leas iar soadh foraibh dona Gallaibh. Ro mholsat araill dona maithibh a nerpert & ro aentaighsiot frisna haithiusccaibh sin ro fhuighill. Batar foirenn oile dibhsidhe lasar lainn an sidh do dénomh & atbertsaitsidhe ba hiomairgidhe denamh an tsiodha & bad aithriuch muna dhernta. Monuar ámh ba fíor dóibhsiomh inro raidhsiot cidh ierttain uair batar iomdha mna & miondaoine & forusócclaoich do chotar écc duacht & ghorta fodaighin an choccaidh hisin. Robtar iomdha beós laech lonnainnsclecha & tóisigh troda & soerchlanna soicheneoil do chóttar aidhedha anaipche etorra disiu & anall fobithin an chocaidh chétna. Cidh fil ann trá cecip les nó aimhles donainicc ass ba héiccen an sídh do thairmescc tria aslach & forchongra Uí Dhomhnaill. Iompais an tIarla & an tepscop co hAth Clíath & atfétsat don Justis & don Chomhairle a ndiultadh imón sith & a ffreagra óna Gaoidelaibh.

¶69] {MS folio 34a} Lasodhain ro láiset an Senadh a scela co críochaibh Saxan gusan mBainrioghain Elizabeth. Ro ghabh ferg & lonnus isidhe. Ro tionóiledh & ro teglamadh iolar ndaoine lé dia ccor co hÉrinn cona congaibh théchta da gach nadhailge archena conarbho lugha olttát fiche míle does tuarustail & do amhsaibh ro bhátar i nurfhoichill choccaidh na nGoidhel. Ro


p.132

cumhscaigedh an goibernóir & an tairrigh baoi for choiccedh Medbha an ionbaidh sin a cendacht an chóigidh .i. Ser Risderd Biongom cona bhraithribh & ro gairmit co hÁth Cliath & ro cuiritt aissidhe co Saxaibh. Dusfainicc aroile i nionadh an ghoibernora ba ferr oldas & ba firiu gealladh dona Gaoidelaibh i mís December doshunnradh. Coneus Clifort a chomainm. Ridire airderc eisidhe araoi ngarma ba huasal iar ffuil ba fer tiodhnaicthi sed & maoine. Ro tharmnaigh dhósomh indsin uair ro soait chucca drong mhor duaislibh coiccid Medhbha ara dheghairilledh. Ro soait chucca céttus Ó Conchobhair Ruadh Aodh m Toirrdelbaig Ruaidh m Taidhg Buidhe & Mac Diarmata Mhuighe Luirg Conchobar mac Taidhg co mbatar ina mhuinterus & ro naidhmset a ccura friss. Tainic bheós Ó Conchobair Sliccigh a criochaibh Saxan isin bhfoghmhar doshunradh .i. Donnchadh mac Cathail Óig m Taidhg m Cathail Óig ierna oirdnedh hi ccendus ón mBainríoghain for ilchédaibh slóigh & saighdiuradh i nurfhoichill in roba comfhoccus dó dUltaibh & do Chonnachtaibh do chennsughadh fria laimh. Ticcsidhe co Connachtaibh fochétuair do thochar fri Cenél Conuill & do chath friú i ccombáigh na nGall uair roba mór a mifholta frisan ccenél hisin ó ro dhelighestair a chelsine friú la forran & forlonn Gall & narba riarach dhóibh amhail ba dúthaigh dó & cia no beithsiomh co fomhámaighthe dUa Dhomhnoill nírbhó cóir iongnadh de ar ro bhaoi Brian m Eachdach {MS folio 34b} a shinnser samhlaidh do Niall fa soamh inás ro batar clann Mhoingfhinne archena & as la Fiachra mac Eachdach ro halta antí Conall Gulban & hi cóigedh Olnéccmacht boi a domnus cen co rusléiccestair hi foill ó rosghabh an mbloidh tíre fil frisan Samhair atuaidh co Loch Feabhail iar nairther & iarna gabhail a los a lámha dhósomh ro rann í fora braithribh & do ratt an triochait chéd fil ó Abhainn Mhóir sairtuaidh co Call Caoin ag Loch nÉirne do Chairpre mac Néill dia dherbhrathair & ó ro threabhsatt sliocht Briain m Eachdach an feronn iar ndíobadh Ceineoil Coirpre acht madh becc ro lásat Cenel

p.134

Conuill fo chíos & sluaigedh doibh budhdeisin araba fheroinn a mbrathar. Níruó machtnadh eimh dheisidhe cia no thairisedh Ó Conchobair Sliccighe a muinterus & hi celsine Uí Dhomhnuill & cia budh riarach dhó cen frithbheirt fris acht chena ro dlecht an ccéttna do Chonnachtaibh coléicc cénmothá sin uair ro foruaislighset siol Néill m Eachdhach for Ghoidhealaibh ó chein & as doibh ba duthaigh righe na hinsi.

¶70] Dála an Uí Chonchobair imrordaighsem ó rainiccsidhe co cóigedh Medhbha ro failtnighset a oés cottaigh & cairdesa riamh & ro lionsat a aés gradha & tairisi duaill & do diumus dinnire & dimtholta dia thuidhecht & ro ghabhsat og báigh & occ bagar occ táinsiumh & og tomhaithemh for Cenél cConaill. Muinter Airt a slondadhsaidhe & asiad ba tairisigh dfhior a ionaidsiomh dogres. Otchualaidh Ó Domhnaill a ttuidhechtsomh fris & a mbaighbriathra & a ndul hi ccomhbáigh Gall na agaidh níro airis fri teglamad a shloigh do léir go ttoét tarsan Sligech siar cona amhsaibh & cona oes tuarustail lais go rusoirg an toes tairisi & ionmhaine imroraidhsem ro bui la hUa cConchobhair in gach dú i mbátor i mendattaibh mothardaingne & i ndroibhélaibh {MS folio 35a} diamra cona fargaibh míol ninnile leó & ni roscroith don chrích acht ietsomh namá cia roscoigill dóibh gósin ara ndínnimhe & ara nderóile lais cen go rosbrost a mbriathra borrfadhacha a nainchridhe & a ninnire feisin na coemhnacctar do dichleith a norccain forra. Gabaid Ua Domhnoill longphort ierttain hi mBréifne Connacht fri Sliabh Dá Én anoir. Ro oiris ainnsidhe conustorracht a shlogh dia shaighidh as gach dú i mbátar.


p.136