Corpus of Electronic Texts Edition
Beatha Aodha Ruaidh Uí Dhomhnaill (Author: Lughaidh Ó Cléirigh)

section 4

An Treas Bliadhain, 1594

¶33] in marg. 1594 an treas bliadhain. I neacmhaing na rée & na haimsire sin ro theglaim an Justis sluagh mór gan rathucchadh don chách lasar mhioscais. Dusficc tar na criocha bator comhfhoiccsi gan nach niomfhuireach go ranaig i traitte co hInis Ceithleann for Loch nEirne i neitirmhedhón Criche Monach. Ba heisidhe dunárus & ba port oireachais Méguidhir Aodha & gach aoin no hoirdnighthe hi ccennus na criche. Ba dúnadh daingen & ba múr dithoghlaidhe fri slogh nechtrand acht na batar na ffoimhtin an tan sin. Deisidh an Justis i forbhaisi forsan dunadh & gabhaitt an sluagh for togail an mhuir feibh conrangatar & nirbo torbha dhoibh indsin co ttarttsat araill dia aos iomchoimheda an baile uadaibh fodheoidh dar cenn lóighi. O ro bhaoi an baile for commus an Justis Ser UUilliam Fitz UUilliam fáccbaidh triocha laoch dia chomhdha forsan ccách frisro hettarscartha cona congaibh techta do bhíudh & darm & soaidh as feisin for cúlaibh doridhisi. Foraighit iaromh for gach leith gan chreich gan orgain for aroile fri ceitheora míosaib o Februari co hJun. Ba hadhnár lá hUa nDomhnaill Aodh Ruadh a fhod ro bhuí gan tocht i ffortacht Mhéguidhir ar asé ro aslaigh an coccadh & ba fora fhorchongra ro hadhnadh ar tús. Basedh fodruair dósomh gan dul i nellmha ina fhoirithm amail roba menmarc lais a beith occ iodhnaidhe & occ iomfhuirech frisna hAlpanchaibh do ringheall chuga for amhsaine. O roba foda laisiomh ro batarsidhe gan tuidhecht tarcclomtha Cenel cConaill lais coleicc & dothoet reimibh cona shlogh co hInis Ceithleann. Deisid isuidhe i forbhaisi forsan dúnadh o thosach Jun co medhón August goro chroithsett goro airccsct & goro indirset a mbuí fó mhamus na nGall {MS folio 18b} hi crich Airghiall & i mBreifne Uí Raighilligh co ttarttsat a mbú & a mbeócheathra i lón slóigh dia namhsaibh & dia naos tuarustail.


p.70

Batar na Gaill i fos an tan sin isna portaibh gabhala inro ghabhsat for fecht riamh .i. mainistir Mhuineachain Cluain Eoais hi crich Airghiall & mainistir an Chabhain isin mBreifne uair ba i neacclusaibh na naomh & na mac mbeathadh ba meince a nairisim og creachadh & occ indredh na ccrioch & og gabhail i ngiall & a naitire.

¶34] Iomthusa Ui Dhomhnaill buisidhe cona shochraide i forbhaisi & ind iomshuidhiu for Inis Cethlenn co hurthosach Fochmhuine feibh atrubhramar coro scaich a mbiadh don fhianlach batar isin ccaistiall acht madh beg. Ó ro fhedatar Gaill Duiblinne co mbatarsomh samlaidh faoidhit techta gusna Gallaibh batar hi coigedh Olnéccmacht dia fhorchongra forro tuidhecht go lóintibh bidh & dighe leó gusan ccaistiall. Tarcclamait na Gaill sluagh mór i naoinionadh amail ro forchongradh forro co mbatar cóig ced décc laech dóccbaidh armtha co ndruing dfherbaidh Midhe do Breifne Uí Raghallaigh & do Bhiongamachaibh coigidh Connacht. Iar tteglomadh doibhsidhe gabhaid occ báigh & occ bubthadh forna Gaoidhealaibh & occa thinghealladh go ttaotsadais hi toirithin an baile dia naimhdheoin acht chena nisrelic a noman dóibh tuidhecht i ttraitti. Batar Gaoidil ina ffoimtin cecib tan dusfiocfadais.

¶35] Tuirthechta an nAlpanach do ringheall fora namhsaine do shaigidh Uí Dhomhnoill dusficcettsidhe murchoblach mór go Loch Feabhail m Lottain eitir Cenél cConaill & Eoghain coro ghabhsat fos isin ecclais nairdirc dianad ainm Doire bhail inro bendach Criomhthann mac Fedhlimid m Ferghusa dia ngaror an Columb cennais. Atfiadhor dhóibhsiomh co mbuí Ó Domhnoill for slóigedh isin ccoiccrich febh atrubhramor. Foidhitsiom techta dia thochuiredh chuca & scribhenna. Ó rangatar na techta co hairm a mbuí Ó Domhnaill doberat a litre dó. Airleghais iat. Basedh a ttothacht .i. Domhnall Gorm Mac Domhnoill & Mac Leóid na hAra do thocht fo thoghairm Uí Dhomhnaill foran murchoblach atrubhramor go riachtatar an Doire remráitiu & muna thisedhsom i traitiu dia ffostadh


p.72

amhail ro gheall go soifidis ina ffritheing dia nathardha gan essnádadh gan iomfhuirech. {MS folio 19a} Iar nairlégadh na scribeann dUa Dhomhnoill ro luigh socht mór fair co mbuí gan labhra athaidh fhoda occa scrúdadh & reimdéccsi cidh do ghenadh. Fecht ann ba hadhnár lais a ghealladh do nemhchomholl frisna hAlbanachaibh iarna ttochuiredh chucca hi ciana. An dala fecht ba hiomomhan lais na Gaill remepertmar do thichtain i furtacht an dúnaidh dia ffargbadhsomh an longphort conadh fair deisidh occa fodheoidh a shlogh do fhágbáil isin longphort & isin iomshuidhe a mbátar & e budhdhéin co nuathadh daoine immaille fris do dhul for ammus na nAlbanach dia ffostadh arna hepertais goach fris. Luidh iaromh dírim marcach co hairm i mbatar. Feraidh fáilte friu. Ro freastlait & ro friothailit ieromh fri teora hoidhchibh cona láibh do lendaibh inmesccaibh & da gach erndail tuara ba deach isin crích.

¶36] Ceileabhrais Domhnall Gorm dUa Dhomhnoill & fosragaibh a brathair ba soamh occa go ccóig cédaibh laoch dóccbaidh armtha & do laochraidh leidmhigh. Airisidh Mac Leoid an coimhlíon céttna & fostais Ua Domhnaill iad díbh linaibh. Ba suaichnidh on ietsomh hi tréchumuscc Fer Fene la saine a narm & a nerraidh a naladh & a nerlabhra ar asedh ba hédgudh dhóibh dianechtair breacbruit ioldathacha i forciupal gó nesccataiv & oircnib a ccresa tara náirdnibh allamuigh dia mbrataibh drong dhiobh co ccloidhmhibh benndornchuir itiet móra mileta ósa fformnaibh. Ba héiccen don laech a dhi laimh do thabairt i naonfhabhall ind urdurn a chloidimh an tan no benadh a béim de. Araill dhíobh go bfiodhbhacaibh féthshnoightibh feidhmnertmhara go sreangshnáithib secrighni siothchnáipe & go saighdibh srúibhgéra siaineteacha.

¶37] Dála na nGall otchuas doibside deirghe an longphuirt dUa Dhomnaill & go bfargaibh a shluagh dia éisi isin bforbhais i mbátar & a nermhor deludh dia ttighibh ar therce lóin dusficcitsidhe i noibne la cloistecht an sceóil go mbátar ind imeal Criche


p.74

Monach fri Loch nÉirne aniar. Ótchualaidh Maguidhir a ttocht tar or a chriche do bert a shochraide lais for ammus na nGall .i. a mhuintir ndílis bhudhdhéin & derbhrathair Uí Néill Corbmac m Firdorcha m Cuinn Bacaigh go {MS folio 19b} ndruing dia mhuintir & do Chenél Eóghain m Néill & sochaidhe damhsaibh Uí Dhomhnoill ar nisrelic a nomhan dóibhsidhe techt tar breithir no tar erfhuagra a fflatha uair ro forchongair forra airisiomh isin longphort co ttisedhsomh doridhisi dia soigidh & niro scaich a lóinte febh ro scaich don chách atrulatar asin longphort. Ó rainicc Máguidhir & an lucht remhepertmar i ngarfhoccus don tslogh echtrand deisidhetor fora ccind for áth ndoraidh ndoibheoil in rob erdhalta leó a ttochar chuca isin conair tudhchatar & nírbhó cian a niodhnaidhe an dú sin an tan do riachtatar an slogh Gall ina ccend. Ba hessmuinterdha an fiadhugadh fuairset ón fhianlach bátar isuidhe. Ferthar gleo amnus aindreanda etorra go raemidh fodheóidh forsna Gallaibh & fosrágaibhset iolar cend do shoichenélachaibh & doichenélachaibh & édála aidhble deachaibh & groidibh batar leó fo lóintibh bidh & dighe gusan dúnadh góar thriallsat conadh óna bairghenaibh & ona briosgaibh iolardha ro fáccbadh occan áth don chur sin ro ghabh an táth & an maidhm an tainmniugadh airderc .i. maidhm Átha na mBriosgadh. Soaitt Midhigh & Raghallaigh (ina tterná asan maidhm sin díobh) ina sgeolangaibh sgaoilte sgaindrigthe co Bréifne Uí Ragallaigh. Basí conair inro luidh Seoirsi Óg Biongom gusan lucht ro len é asan iomarghoil sin tre Lergain cloinne Cobthaigh Ruaidh Mheg Shamradhain tre Breifne Uí Ruairc & aisidhe co Sligech. Hi mí August do rónadh indsin. Otchualatar oes coimhéta chaisteoil Insi Ceithlenn sraoineadh foran slógh ro thriall tocht dia ttoirithin ro bensat céill dia ccabhair & do bertsatt an baile uaidhibh do Mháguidhir & do ratsomh foesamh doibh co ndoriodhnacht tresan tír go riachtatar bhail in rob innill leó.


p.76

¶38] Dála Uí Dhomhnaill ier ffostadh na nAlbanach dósaidhe docomhla go Crich Monach do thuidhecht isin iomshuidhe chettna i raibhe for Inis Ceithliund. An tan baoisiomh iarna shétt atchí chugu araill dia amhsoibh ro bátar occ sraoinedh an mhadhma forsna Gallaibh cona nédélaibh leó. Atfiedhot a sccéla amail forcaomnagair. Ba faoilidhsium dhibhsidhe acht namá ba tochomracht lais na baoi feisin isin {MS folio 20a} tachar ar nach éláidedh as dona Gallaibh i natrula dhíobh. Soais Ua Domhnaill cona Alpanachaibh for ccúlaibh & ro airis ina thír go rugsat techta Mhéguidhir fair hifrithisi dia aisneis dhó co mbui an Justis (Ser UUilliam Russel) ag tómaithemh & ag tinghealladh techt go hInis Ceithlenn dia gabhail an dara fecht. Ar ccloistecht na sccel sin dUa Domhnaill ro teccmalta a shlogh lais eitir urradh & deóradh & docomhlá go Crich Monach. Fosaighis iaromh hi Tír Cennata fri Loch nErne anair. Doghniat an slogh botha & belsccátha ainnside & anait samhlaidh ó dheiredh August go 5 dOctober. Otchualaidh an Justis Ó Domhnaill do bheith ina urfhoichill & Maguidhir cona shochraide dib linaibh ó ro fhittir co ttiocfadh Ó Néill ina ttoirithin ro ághustair iad co naro fhágaibh Áth Cliath an tan sin. Ó roba deimin la hUa nDomhnaill nach ttiocfadh an Justis co hInis Ceithlenn don chur sin iompáis ina fhritheing dia thír & ro léicc a Albanaigh uadha ier neirnedh a ttuarustail dóibh & ro gheallsat chucca doridhisi i nurthosach samraidh ar ccind anno 1595.


p.78