Corpus of Electronic Texts Edition
Eochair-Sgiath an Aifrinn (Author: Geoffrey Keating)

Chapter 7

AN TSEACHTMHADH CAIBIDIL. In a dtráchtar gurab cóir iomhaigh Chríost do chur roimh an gCanóin.

Dlighthear, iomorro iomháigh Chríost, mar bhí 'san gCroich, do chur roimh an gCanóin, d'á chuir i gcuimhne do'n tsagart go ndlighthear do cuimhniughadh ar Pháis Chríost doghnídh sé d'eisiomlughadh an tan adeir an tAifrionn; agus dá n-abradh Cailbhin nach dlighthear iomháigh ar bith do bheith ann d'á ndéanaid daoine onóir, bíodh a fhios aige nach fíor dó é, agus go bhfuilid sompladha anns an tSean-Reacht aguinn, mar ar órduigh Dia Féin do Maoise iomháigh do dheunamh 'san tabernacal, amhail léightear 'san 25 caibidil in Ecsodus.

Léightear fós, 'san 31 caibidil in Ecsodus, agus 'san 6 caibidil agus 'san 7 caibidil de'n treas leabhar de Leabhraibh na Ríogh gur órduigh Daibhídh do Sholamh iomad iomháigheadh do chur 'san teampoll, agus go ndeárnaidh Solamh sin air. Do órduigh, mar an gceudna, Dia do Mhaoise (amhail léightear 'san 21 caibidil de Leabhar na nUimhreach) athair nimhe umha do chur a gcrann mar chomhartha, ionnus gach aon do bhíodh créachtnuighthe ó na haithreachaibh neimhe tinntighe do chuir Dia do dheunamh éirligh ar an bpobal (tré bheith ag ceasacht ar an bplúr neamhdha) go mbiadh slán tré amharc uirre. Mar an gceudna, órduighthear leis an Eagluis gCatoilice do na Críostuighthibh iomháigh Chríost (i gcrann na croiche) do chur ar a gcomhair re filleadh uirre, ionnus an tan dochídhfidh an sompla sin go mbiadh amharc a n-inntinne ar Chríost agus ar A Pháis,

p.47

le leighistear gach lot, le n-íocthar gach aingcis, agus le gcneasuighthear gach créacht cróilinnteach dá m-bí ar an gcoguas, agus fós le dteilgthear go taosgach tinneasnach gach blodh d'armaibh innilte na hurchóide d'á mbí i n-aigeun anbhail éigceannsa na h-anmann ó bheith ag athchognamh agus ag árdsgrúdadh uirre i n-aigeantaibh na bhfiréin; agus is usaide an t-athcognamh so dheunamh, iomháigh Chríost agus na croiche do bheith ar chomhair an Chríosdaidhe, do thabhairt Chríost agus na Páise chum a chuimhne, do bhrigh do réir Aristotail, go ngluaiseann cosbóir an chéadfaidh amhail, do réir an tseanfhocuil — eadhon, ‘Seachnaidh an tsúil an nídh nach bhfaiceann.’

Agus is córuide a mheas gurab fíoghair agus aithghein do Chríost 'san chroich an náthair nimhe úd do bhí 'san gcrann ar an bhfásach, an nidh adubhairt Críost 'san treas caibidil ag Eóin — ‘Amhail (ar sé) do árduigh Maoise an nathair neimhe 'san bhfásach mar an gceudna is éigin Mac an Duine d'árdughadh, ionnus gach aon chreideas ann nach rachaidh amugha, agus go bhfuighfeadh an bheatha mharthanach.’

Is móide is iontugtha onóir do'n chroich chéasda an nidh léightear ag Peadar 'san dara caibidil de'n chéad Eipistil, agus ag Pól 'san gcéad caibidil agus 'san dara caibidil go Colosenses, 'san naomhadh caibidil gus na hEabhradhaibh, agus fós an nidh léightear ag Damascenus 'san dara caibidil deug de'n cheathramhadh leabhar — ‘Is déanta (ar sé) an crann mórluaigh-se ionar ofráil Críost E Féin mar íodhbairt ar ár son, ionnus ó n-a bhain re n-A Naomh-Chorp agus re n-A Fhuil di go bhfuil féin ró naomhtha, d'adhradh agus d'onórughadh; mar an gceudna, do réir a gcáile féin, is ionóruighthe gach iomháigh naoimh eile ó sin amach.’ Atá fós mar ghnáthughadh 'san Eagluis iomháigh do bheith innte, amhail léightear ag na seanúghdaruibh do bhí i dtús na hEagluise ann. Ag so mar adeir Tertullian, do mhair de'n leith astigh de 200 bliadhan i ndiaigh Chríost, 'san leabhar do sgríobh ar an náire — ‘Is gnáth (ar sé) iomháigh Chríost agus caora ar A ghualainn do dhealbhughadh ar na cailísibh coisriogtha.’ Adeir Eusébius 'san 14 caibidil de'n seachtmhadh leabhar do sgríobh ar Sdáid na hEagluise, go bhfacaidh sé féin iomháigh deunta de phrás, dorinneadh le Sirophenisa, doghníodh iomad míorbhul; 330 mbliadhna i ndiaidh Chríost do'n fhear so.

Adeir Nicephorus, 'san 30 caibidil de'n deachmhadh leabhar, go dtug Silbhester Pápa iomháigh Pheadair agus Phóil do Chonstantinus Impire.

Adeir Criosostimus, 'san deachmhadh seanmóir do sgríobh se d'Eadarghuidhe na Croiche, gur ghnáthuigh aca féin uair 'san mbliadhan — eadhon, Aoine an Chéasda — iomháigh na croiche d'adhradh thrí huaire; 380 bliadhan andiaigh Críost do'n fhear so.

Adeir Greagóir Mór 'san 109 eipistil de'n naomhadh léabhar, na briathra so — ‘Is uime (ar sé) bhíd iomháighthe 'san eagluis, ionnus an

p.48

mhuinntir nach léigheann leabhair go léaghfadaois go h-áirighthe as na h-iomháighibh an nidh nach féadfadaois do léaghadh 'san leabhair; óir an nidh léigheas an t-eagnuidheach ina leabhar, no seólas an sgríbheann dó, múineann an iomháigh an nidh ceudna do'n dubhthuata an tan fheachas uirthe, eadhon, stair na páise nó dáil an tsuipéir, no triall Mhuire do'n Eigipt, nó an ionamhail eile sin.’

Adeir Greagóir Mór, mar an gceudna, 'san 33 eipistil 'san tseachtmhadh leabhar ag sgríobhadh go Secundinus, aga mholadh tré bheith ag iarraidh iomháigh air féin — ‘Atá a fhios aguinn (ar sé) nach uime iarras tú iomháigh ár Slánuightheóra chum a h-onóruighthe mar Dia, acht mar chuimhniughadh ar Mhic Dé, agus do lasadh A ghrádha ionnad, agus an tan shleachtamaoidne dhí, ní mar Dhia ghlacamaoid í, acht doghníomaoid Mac Dé d'eadarghuidhe innte.’

Adeir S. Augustin, 'san 77 caibidil de'n 22 leabhar ró sgríobh anaghaidh Faustus go mbiodh iomháigh Abraham ag íodhbairt a mhic, dealbhtha an ionadaibh iomdha re n-a linn féin.

Adeir Damascenus, 'san gcéad oráid do sgríobh ar na h-iomháighibh, go mbíodh iomháigh Phóil Apstal ag Criosostomus Naomhtha láimh re n-a leabuidh

Adeir Beda 'san 25 caibidil de'n chéad leabhar ro sgríobh de Stair Eagluise na Sacsan — An tan dochuaidh Augustín manach, mar aon re coimhthionól cléireach do sheanmóir an tSoisgéil go Sacsaibh, gurab cros airgid fa bratach agá hiomchar rómpa, agus íomhaigh an tSlánuightheora dealbhtha ar chlár.

Léightear ag Sygbertus ina Chronaic, go raibh Iudaigheach ainiriseach (i gcionn 560 bliadhan iar ngein Chríost) do ghabh do láimh bheith ag fochmhuid fá na hiomháighibh, agus lá n-aon go bhfacaidh iomháigh Chríost, agus tug urchar d'á shoighid di, agus do chréachtnaigh í, agus ar n-a goin tháinig iomad fola aisde, i gcruth gur bhfhollus do gach aon d'á bhfacaidh í gurab miorbhuil dorinneadh uimpe.

Adeir Paulinus Naomhtha, 'san 12 eipistil, go mbiodh iomháighthe ag á n-onórughadh 'san Eagluis re 1300 bliadhan.

As na háitibh reamhráidhte is follus go bhfuilid iomháighthe do shíor ag á n-onórughadh 'san Eagluis, agus go bhfuilid ionoróruighthe; agus maille ris sin is córaide a mheas gurab fíor gach nidh dá ndubhramar nach inchreidthe go bhfuileongadh Dia A Eagluis féin ag dul ar seachrán ag tabhairt onóra d'iomháighibh ó aimsir na n-Apstol a leith, dá mbudh neamhthoil leis a n-onórughadh.

Is iongnadh fós an dáil mar go dtiubharthar onóir do chathaoir-sdáit an ríogh, gion go mbiadh an rígh féin do láthair, agus nach tabharthaoi onóir

p.49

d'iomháigh Chríost nó A Mháthar nó na nAbstal, gion go mbeidís séin do láthair; óir mar nach í an chathaoir chrainn úd in a suidheann an righ onóruighthear, acht an rígh féin, agus mar nach é an bréid cnáibe ar a ndealbhthar íomháigh an rígh onóruighthear acht an righ féin, mar an gceudna ní h-í an chloch nó an crann, an brat nó an paipéar, ar a ndealbhthar íomháigh Chríost, a Mháthar, nó aon naomh eile, onóruighthear leis na gCatoilicibh, acht Críost féin, nó na naoimh eile dealbhthar ionnta. Is córaide dúinn fós a mheas gurab toil le Chríost A Iomháigh Féin do bheith ag na Críostuighibh go léightear ag Damascenus, 'san 17 caibidil de'n cheathramhadh leabhar ro sgríobh ar an gCreideamh gCoitcheann bhFíor-fhoghlamtha gur chuir Críost A Iomháigh Féin chum an righ d'ár bh'ainm Abagarus (do bhí lán d'fhonn chum E Féin d'fhaicsin), agus fós gur chuir Sé A dhealbh féin ar naipicín Bheronica. Mar an gceudna, mar do dhealbh Lúcás Soisgeulaidhe íomháigh Mhuire in-a cruth féin, atá ar marthain ag an Eagluis fós, atá cheana Athanasius, agus Basilius, agus S. Augustín, agus Ambrós agus iliomad de dhochtúiribh eile ag teacht leis an bhfírinne so.