Corpus of Electronic Texts Edition
Eochair-Sgiath an Aifrinn (Author: Geoffrey Keating)

EochairSgiath an Aifrinn

An reimhthionsgnamh

Chum an leightheora

p.1

Is anns an aimsir so an díthchreidimh agus aindiúide Chailbhin cholluidhe agus a chloinne, agus Luther loitbheartaigh agus a lorgairidhe dearbhthar fírinne na faistinne dorinne Isaias anns an seiseadh caibidil mar a n-abair sé ris an bpobal Eabhrach — ‘Eistigh (ar sé), agus ná tuigidh; feuchaidh taisbeánadh agus ná tabhraidh aithne air.’ Agus má tá, do réir litre an Scrioptúra gurab ris an gcineadh Iudaigheach adubhradh na briathra so, maiseadh go fáith-chiallach, is i nEiricibh na h-aimsire so do fíoradh suim na faistine; óir dochluinid an fhírinne go fromhtha d'á fáisnéis ag searmóntaibh soisgealda na hEagluise Catoilice, agus fós d'á suidheamh le briathraibh barántamhla an Bhíobla agus d'aitheasgaibh úghdarásacha na nAithreach Naomhtha, agus de réasúnaibh réidhe, ró-shoillseacha, agus ní thuigid siad í. Chidhid iomad míorbhal agus taisbeántadh eile, agus ní thiubhraid aithne orra gurab ó Dhia thigid; agus do dalladh a gcroidhthe an mhéid sin ionnus go rugadar bárr ainbhfeasa ar gach droing d'Eiricibh d'á dtáinig ann fria rae míle agus chúig ceud bliadhan, mar gur chuireadar rómpa an t-Aifrionn do bhí ar bun an feadh sin do chur ar gcúl contrárdha d'órdughadh aonta na hEagluise, dárab ainm, do réir Phóil, 'san treas chaibidil de'n chéad Eipistil do sgríobh chum Timotheus — colamhuin agus fundaimeint na fírinne, d'ár gheall Dia fanmhuin ina fochair go fóircheann an bheatha, do réir Matha 'san gcaibidil dheighionaigh, agus Eoin 'san 14 Caib. Adeir fós Tertullianus, do mhair de thaoibh istigh de dhá cheud bliadhan andiaigh Chríost, nach féidir leis an Eagluis Chatoilice dul ar earáid ná ar seachrán, agus fós is é sin rádh coitcheann na nAithreach is eagnuidhe agus is tromdha d'á dtáinig ó aimsir Chríost go

p.2

soiche so. Agus dá n-abradh Luther nó Calvin, nó a lorgairidhe gurab aca féin atá an Eagluis Chatoilice sin, is follus nach fíor dóibh é; óir is ionann Catoilice agus coitcheann, agus is neamh-choitcheann an Eagluis atá aca-san arna connlughadh i gcúlairibh cumhanga de'n roinn beag so na hEorpa, agus is lúghadh de cheithre rannaibh na talmhan. Ní hionann agus ár nEagluis-ne ghabhas leis an Aifrionn atá anois ag a ghnáthughadh i n-urmhór na hEorpa go h-iomlán cian de bhliadhnaibh, agus i mórán d'ionnadaibh de Ríoghachdaibh na hAisia, agus na hAifrica, agus 'san India Shoir, agus i mórán d'oileánaibh eile ar ceadna.

Is iomdha fós comhartha dileas d'á dhearbhadh gurab í ár nEagluis-ne an Naomh-Eagluis Chatoilice; agus is maith an comhartha ar sin naomhacht ár n-úghdar agus ár nAithreach, agus mar thigid siad le chéile ar aon tuigse 'san uile nídh bhuaineas le n-ár gcreideamh. Ní h-ionann agus Luther agus Calvin bhíos go minic bunoscionn le chéile, mar is follus de thaoibh na h-abhluinne coisreagtha, mar a mbí, do réir Luther, substaint chuirp Chríost mar aon re substaint an aráin, agus mar nach féidir a bheith de chomhachtaibh Dé féin, do réir Chailbhin.

Is maith fós an comhartha ar ár nEagluis-ne gurb í is Naomh-Eagluis ann, a mhionca doghnidhthear agus dorinneadh míorbhuilighe móra maille ria, amhail is follus as stáraibh increidthe na n-úghdar is eagnuidhe tháinig riamh 'san Eagluis, mar atá Ambrosius, Aubhistín, Hieronymus, Gréagóir, agus iliomad eile ó shoin amach.

Is maith fós mar an gceudna an dearbhughadh gurab í ár nEagluis-ne amháin is Eagluis fhírinneach ann, méid na cosmhulachta atá idir bheatha Chríost (ar mbeith 'san saoghal so dhó) agus na nAithreach sinnseardha d'á ngéileann an Eagluis Chatoilice, mar atáid na Pápaidhe do bhí ann i bhfíor-thosach na hEagluise, agus gach úghdar naomhtha d'ár ghabh léi ó shoin i leith. Oir is le h-úmhlacht agus ní le h-uabhar, le fulang agus ní le fóiréigean, le h-eagna agus ní le h-armaibh, le crabhadh agus ní le cloidheamhaibh, le naomhthacht agus ní le neart tsluaigh do plannduigheadh go príomhamhuil an Naomh-Eagluis Chatoilice le Críost. Is ar an módh gcéadna sin do craobhsgaoileadh an creideamh Catoilice leis na pápadhaibh reamhráidhte, agus go h-áirighthe na trí Pápaidhe deug ar fhichid do bhí andiaigh Chríost ag ollmhughadh na hEagluise. Ní bhfuair neach díobh bás le hadhairt acht iad uile do mharbhadh, agus d'fhulang martra ag cosnamh an chreidimh Chatoilice. Ní mar sin do na hEiricibh, is le h-uabhar agus le h-aimhneart, le cloidheamh agus le cogadh, le bruid agus le bás d'imirt ar dhaoinibh eile, mar is follus as mórán de stáraibh nuaidhe in a dtráchtar ar na h-áraibh agus ar na h-uireasbhadhaibh móra tháinig de Luther agus d'á lorgairidhibh do thiubhairt in ionadaibh iomdha 'san Ghearmáin,

p.3

ag imirt fóirneart agus fóir-éigean ar na Catoilicibh chum gabhála leis an seachrán do bhí aca féin d'á shíolchur agus d'á sheanmórughadh, agus fá córa gan aonta do thabhairt dóibh. Neamhghlaine an tsíl do curtaoi leo, mar atá cogal an chraois le ar cuireadh an trosgadh ar gcúl; piseán na póite le ar múchadh an measardhacht leo; deasa fiadha na drúise le ar cuireadh an gheanmnuidheacht i ndearmad leo mar is follus as na cheithre sleachtaibh do lean Luther agus a lucht leanamhna, thug iad féin go h-iomlán do chraosól agus do charbhus, mar atáid íotaigh na hAlban, súmairidhe na Saxon, agus potairidhe na bPleimeanach, agus glugairidhe na nGearamáine; agus má's fíor an soisgeul mar a n-abair Matha 'san seachtmhadh caibidil gurab ar toradh an chrainn aithnighthear an maith nó olc é; agus fós mar a n-abair nach tiubhair droch-chrann toradh maith uaidh ná crann maith droch-thoradh uaidh; is dearbh d'á réir sin gur droch-chrainn Luther agus Calvin agus a lorgairidhe, do bhrigh gurab droch-thoradh thugadar uatha, amhuil adubhramar shuas, mar gur síolchuireadar craos i n-áit an troisgthe, bun-os-cionn do'n Scrioptúir; drúis i n-ionad na geanmnuightheachta; agus craosól i n-ionad na measardhachta.

Is mór fós an dearbhadh gurab againn-ne atá an Eagluis fhírinneach, mar atámuid ina seilbh ó aimsir Chríost diaigh i ndiaigh; óir ní tháinig lá ná mí ná bliadhain ó aimsir Chríost go soiche so nach faghthar i leabhraibh n-a hEagluise cia an Pápa, glún ar ghlún do bhí i gcomharbus Pheadair i n-árdfhlaitheas na hEagluise do shíor, gan cur ar gcúl, claonadh ná claochlodh. Agus dá n-abradh Luther nó Calvin gur claonadh creideamh na gcéad bPápadh le Pápa éigin d'á dtáinig ina ndiaigh, a shlán fútha ainm nó sloinne an Phápa sin do thabhairt uatha go fírinneach; nó dá n-abradaois go breugach gurab le linn an treas Phápa, air a raibh Innocentius d'ainm, tháinig claochludh an chreidimh, a shlán fútha a bheag nó a mhór d'éiriceacht ná d'éaráid d'fhághail i laoidh nó i litir d'ár sgríobh an fear sin riamh, agus fós budh duine naomhtha ro-fhoghlumtha é.

Atáid trí coinghil ar an bhfíor Eagluis, mar atá aondacht, coitchinne, agus naomhthacht. An chéad nídh atá innte aondacht — eadhon, bheith ina h-aon Eagluis amháin, do réir Phóil 'san 4 caib. chum Ephesianum — ‘Aon chreideamh amháin (ar sé) atá ann.’ Agus is ionann sin re a rádh agus gurab aon Eagluis amháin atá ann; óir ní hEagluis gan creideamh, agus ní creideamh gan Eagluis. Tig S. Aibhstín leis so 'san dara caib. de'n dara leabhar do sgríobh ar aondacht na hEagluise — ‘Aon Eagluis amháin (ar sé) d'ár ngoireadar ár sinnsir Catoilice atá ann, ionnus ó'n ainm sin féin go bhfoillseochadaois go bhfuil 'san uile áit.’ Adeir Críost féin 'san 10 caib. ag Eoin, ag tairngire ar aondacht na hEagluise — ‘Biadh (ar sé) aon chró agus aon aodhaire amháin ann.’ Gidheadh ní h-aon

p.4

chreideamh amháin atá ag na hEiricibh; óir ní mór gurab lia ceann aca ioná creideamh. Ní h-ionann agus ár nEagluis-ne chreideas do réir an aoin-chinn d'fhág Peadar aice — eadhon, an Pápa d'fhág Sé ina h-árdfhlaitheas ós a cionn go fóircheann na saoghal, amhail do fágadh Críost é féin, do réir mar léightear 'san 21 caib. ag Eoin — ‘A Shiomoin Pheadair (ar Sé), an ionmhuin leat me? Sásaidh m'uana féin; sásaidh mo chaoirigh féin,’ d'á chur i gcéill gurab do Pheadar thug Sé uachtarántacht agus coiméad an tréada go h-uile; agus do chuir Peadar an uachtarántacht so i ngníomh an tan d'éirigh ina sheasamh ameasg na coda eile de na hAbstalaibh, agus do labhair leo mar árd-aodhaire coitcheann, do réir mar leightear 'san dara caib. de Ghníomharthaibh na nAbsdal, agus fós mar d'órduigh go barántamhuil dlighe 'san gcéad chomhairle choitchinn do bhí ag na hAbstalaibh i Ierusalem, d'á chur i gcéill gurab é féin budh h-árdaadhaire dhóibh, do réir mar léightear 'san 15 caib. de Ghníomharthaibh na nAbstal. Agus fós is do Pheadar do gheall Críost eochraca an fhlaithis neamhdha, agus is air fós do gheall Sé a Eagluis féin d'áitiughadh, do réir Mátha 'san 16 caib., mar a n-abhair — ‘Is tusa Peadar (ar sé), agus is ar an gcarraig so áiteochad Mo Eagluis féin,’ agus is duit bhear eochracha an fhlaithis neamhdha. Is ionann an charraig ar i n-áiteochadh an Eagluis agus Peadar, agus is ionann na h-eochracha úd an fhlaithis neamhdha agus an cumas sgaoilte nó ceangailte thug Críost do Pheadar mar árd-chomharba ina ionad féin ós cionn na h-Eagluise go coitcheann. Do gheall fós Críost do Pheadar nach rachadh claonadh ná claochlódh ina chreideamh go bráth, agus adubhairt ris (ar mbeith daingean dó féin ina chreideamh) a dhearbhraithreacha — eadhon, na Críostuighthe i gcoitchinne, do dhaingniughadh ina gcreideamh, d'á chur i gcéil gurab de do righne Sé ceann feadhma agus baránta buidhne in gach nídh do bhuainfeadh re na gcreideamh. Ag so mar adubhairt, ag labhairt le Peadar (do réir mar leightear 'san 22 caib. ag Lúcás) — ‘Do ghuidhe-sa (ar sé) ar do shon ionnus nach rachadh do chreideamh i n-eaguibh. Agus ar bhfilleadh dhuit daingnidh ina gcreideamh do dhearbhráithreacha féin.’ Tuig, a leightheoir, gurab iontuigthe dhuit as an uachtarántacht so d'fhág Críost ag Peadar re h-ucht dulta ar neamh Dhó, mar go ndearnadh Sé biocáire dhe ar an dtalamh, nó comharba coitcheann ós cionn na hEagluise go h-uile; gurab í toil Chríost an rim céadna sin do choiméad i bhflaitheas na hEagluise maille re h-aon chomharba do bheith i n-árd-fhlaitheas na hEagluise go h-uilidhe. Agus fós is córaide dhúinn a thuigsin mar so — gurab í an Eagluis bean Chríost, agus d'a réir sin gurab í an aiceacht d'fhág Sé aice dhlightheas sí do choiméad do shíor; agus is í an aiceacht sin aon cheann amháin feadhma do

p.5

bheith ag a follamhnughadh agus ag a stiúradh go hiomlán. Is móide is ionntuigthe gach nídh dhíobh so méid an ghrádha do bhí ag Críost do'n Eagluis, do réir mar leightear 'san 4 caib. de na Cainticibh, agus fós mar do dhearbhaidh Sé féin méid an ghrádha céadna, mar gur fhulaing Sé bás ar son na hEagluise sin, do réir Phóil 'san 5 caib. ad Ephesians. Is córaide fós an aiceacht so do choiméad go bhfuil sé d'á chur i ngníomh ag prionnsadhaibh na hEagluise, agus go n-abair Tertullian anns an 22 caib. de'n leabhar do sgríobh ar an teitheadh dleaghthar do dhéanamh le linn inghreama do bheith ar dhuine tré n-a chreideamh. ‘Ní rachaidh (ar sé) creideamh Pheadair ar gcúl go bráth.’ Agus neartuigh sé fírinne na neithe so i mbriathraibh Lúcáis 'san 22 caib. mar adubhairt Críost gur ghúidh Sé a Athair ar son Pheadair, ionnus nach rachadh a chreideamh i mbáthadh. Adhmuid na hEiricidh féin do shochair na guidhe so, go raibh an creideamh gan lot gan leónadh ag a coiméad ag lucht ionaid Pheadair — eadhon, ag na Pápadhaibh do bhí 'san Róimh ar feadh cheithre cheud bliadhan, agus ní fhéaduid a áitiughadh nó a chruthughadh gur truaileadh an chreidimh so i n-aon Phápa d'á dtáinig ó shoin i leith. Dá bhrigh sin caithfid a admháil go bhfuil an creideamh so gan truailleadh ag an bPápa, agus d'á réir sin gurab é an teagasg dobheir uaidh is ionchoiméadta anns na neithibh bhuaineas re creideamh, óir is é is aoin-stiúrthóir ar an Eagluis agus fós ní bhfuil gné uachtarántachta 'san mbith is mó sochar agus onóir ioná an t-árd-fhlaitheas d'árab ainm Monarchia — eadhon, aon árd-fhlaitheas amháin ós cionn na flaitheasaibh. Ar dtús is follus nach bhfuil uachtarántacht ann is mó onóir ioná so. Is dearbh fós gurab í is socaruidhe ann, óir is móide dobheirtear na cineadhacha chum creidimh cumas do bheith ag aon duine amháin ar na Críostaighthibh i gcoitchinne. Is lughaide fós bheidheas imreasán ná easaontacht idir na Críostuighthibh aon aodhaire amháin do bheith ós a gcionn ag a mbeidheadh ar a chumas smacht do dheunamh orra, agus is móide sochar coitcheann na hEagluise é, ionnus dá mbeidheadh aon phunc creidimh nó malairt caileandair, nó a ionshamhail eile sin d'imreasán eadtorra go mbeidheadh aon duine amháin d'á ngéilfidís leath ar leath. Ní fuláir fós aon cheann amháin do bheith ann do ghairm na gcomhairleadh i gcoitchinne ina ndeuntar críochnughadh dlightheamhuil ar na neithibh bhuaineas re beusaibh nó re creideamh na gCríostuightheadh. Ní fuláir fós aon cheann amháin do bheith ar an Eagluis, ionnus go mbeidheadh corp misticthe na hEagluise ar aon bheusaibh amháin go h-iomlán.

Is uaisle gan imreasán an soisgeulta so againn-ne ioná Eagluis an tsean-rachda; maiseadh is ar aon árd-fhlaith amháin do bhíodar ag stiúradh do ghnáth — eadhon, árd-easbog Ierusalem. Is ionntuigthe dhúinn gurab

p.6

córa aon árd-fhlaith amháin do bheith ag riaghlughadh na hEagluise soisgeulta ioná sin — eadhon, Pápa na Róimhe, ag a bhfuil diaigh in diaigh sealbh cathaoireach Pheadair; óir d'fhág Peadar féin Linus Pápa i n-a seilbh thar éis, mar a raibh Peadar cuig bliadhna fichead i bhFlaitheas, nó gur crochadh ann é, do réir mar adeirid na sean-ughdair do bhí i bhfior-thosach na hEagluise ann, mar atá St. Dionysius 'san eipisdil do sgríobh chum Timotheus agus Hieronymus, mar a sgríobhann ar na daoinibh oirdhearcacha, agus St. Ambrosius 'san seiseadh seanmóir, agus Eusebius 'san leabhar do sgríobh ar na h-aimsearaibh, agus Irenaeus 'san treas chaibidil de'n treas leabhar agus St. Aibhistín 'san dara caibidil de na cheithre seanmóiridhe fichead do sgríobh ar na naomhaibh, gurab i bPeadar amháin do fíoradh aondacht na h-uile aodhaireadh. Adeir Cyprianus 'san 45 Eipisdil chum Cornelius gurab í an Eagluis Rómhánach is máthair agus is préamh do'n Eagluis Chatoilice. Adeir St. Ambrosius, ag sgríobhadh ar an dtreas chaibidil de'n chéad Eipisdil do sgríobh Pól chum na gCoirinnteach, nidh as a dtuigthear gurab ag an bPápa atá uachtarántacht ar an Eagluis go h-iomlán. ‘Acht gidheadh gur le Dia (ar sé) an uile go h-iomlán, goirtear teach Dé de'n Eagluis d'árb stiúrthóir an Pápa Damasius.’ Tig Isodorus leis an nidh céadna so 'fan Eipisdil dheighionaigh do sgríobh chum Eugenius, Easpog Toledo. ‘Acht gidheadh atá (ar sé) dignit agus comhacht na hEagluise arn-a dháil do'n uile Easpog Catoilice, maiseadh atá arn-a thoirbheirt go leithleachuis d'Easpog na Róimhe go prímhléideach, amhail ceann ós cionn na mball, ar marthain go síorruidhe.’

Tig S. Bearnárd leis an nídh céadna 'san t-ochtmhadh caibidil de'n dara leabhar do sgríobh chum Eugenius. ‘Is é an Pápa (ar sé) prionnsa na nEaspog agus Peadar i gcomhachtaibh; agus ní h-é amháin is árd-aodhaire ar a chaorchaibh, acht fós is árd-aodhaire ar an uile aodhairibh.’ Adeir S. Aibhistín 'san t-ochtmhadh caibdil de'n dara leabhar do sgríobh ar ghrásaibh Chríost agus ar pheacadh an tsinnsir nach féidir an Eagluis Rómhánach do mhealladh. Adeir fós Eusebius, 'san chéad eipisdil, ag labhairt ar an Eagluis Romhánaigh — ‘Ag so (ar sé) an Eagluis gan truailleadh in ar coiméadadh riamh an creideamh Catoilice.’

Is follus do réir na n-ughdar so, agus iliomad úghdar eile nach luaidhtear linn do'n chor so, gurab í ár nEagluis-ne an aon Eagluis fhírinneach, agus gurab ag na Pápadhaibh diaigh i ndiaigh atá sealbh árd-fhlaithis na hEagluise céadna: agus is uime tugadh na h-eochracha do Pheadar ionnus go mbiadh cur agus cumas aige féin agus ag a chomharbuibh ar an Eagluis i gcoitchinne. Is córaide dhúinn a thuigsin mar so, mar adubhairt Críost 'san 28 caib. ag Matha, go dtugadh na h-uile

p.7

chomhachta ar neamh agus ar talamh dhó, an tan adubhairt, ag labhairt ris na hAbstalaibh — ‘Do dáileadh (ar sé) na huile chomhachta dhamhsa ar neamh agus ar talamh;’ agus mar adubhairt arís ag Eoin 'san 20 caib. — ‘Amhuil do chuir m'athair mise (ar sé), mar an gceudna cuirim-se sibhse’; agus arna radh sin, do shéid fútha, agus adubhairt riú — ‘Glacaidh an Spiorad Naomh. An dream ag a maithfidhe a bpeacaidhe dhóibh atáid maithte aca.’ etc. Is iontuigthe as an dá áit so go bhfuil árd-fhlaitheas 'san uile nidh bhuaineas le creideamh, agus go prionsapálta ag an bPápa is comharba coitcheann ag Peadar i dtalmhain, amhuil adubhramar shuas; óir is maille re comhachtaibh ar talamh agus ar neamh do cuireadh Críost, mar adubhairt Sé féin thuas 'san 23 caib. ag Matha, agus gurab ar an gcrích gcéadna sin do chuir seision Peadar, agus cách uile ó shoin anuas. Ní féidir a mheas nach maille re comhtachaibh ar talamh agus ar neamh do chuir iad; agus créad is iontuigthe as sin acht go bhfuil árd-fhlaitheas aca amhuil adubhramar, agus gurab é Pápa na Róimhe atá i seilbh an árd-fhlaithis sin. Is córaide so do chreideamhuin, go n-admhuid drong mhór de na hEiricibh go rabhadar Pápaidhe i seilbh an árd-fhlaithis úd Pheadair, agus nach feudaid áitiughadh go ndeachaidh aon Phápa d'á raibh ann ó aimsir Pheadair aleith chum éiriceachta.

Ag so fós mar adeir Luther, ag admháil uachtarántacht do bheith ag Pápadhaibh na Róimhe ós cionn na hEagluise go h-iomlán, do réir mar leightear 'san 60 Conclúid do sgríobh chum an Phápa d'ár bh'ainm Leo. ‘Is cóir (ar sé), maille re cadhus nó reverence, géille 'san uile nidh do'n uachtarántacht Pápamhuil.’ Adeir sé fós in eipisdil d'áirighthe nidh thig leis an nidh gcéadna. ‘Admhuim (ar sé) go bhfuil an iomad de Chríostamhlacht maith; agus fós admhuim go bhfuil an Scrioptúir agus na h-eochracha fírinneacha re maitheamh na Bpeacaidhe ag an bPápamhlacht.’

Ag so síos sompla as a dtuigfidhear gurab le Peadar do bhuain stiobhardacht coitcheann do dheunamh ar an Eagluis, agus mar an gceudna le luchd a ionaid. Oir is é Peadar do chuir Martialis do'n Ghasguinn, agus is é Clement, an dara Pápadh andiaigh Pheadair, do chuir St. Denys go Párís na Fraince; agus Stiabhna, an ceathramhadh Pápadh ar fhichid, do chuir Bonifacius Moguntinensis do'n Ghearmáin; agus Celestinus, an 44 Pápa, do chuir Pádruig go hEirinn; agus Gréagóir Mór, an 65 Pápa, do chuir S. Aibhistín Manach go Sacsaibh; agus mar sin do mhórán de Pápadhaibh eile do chuir oiliomad de dhochtúiribh eagnuidhe fá chríochaibh éagsamhla na cruinne nach áirmhighthear linn de'n chor so; agus is follus do réir a ndubhramar nach bhfuil ann acht aon Eagluis amháin, agus gurab'é comharba Pheadair stiúras an flaitheas sin.

Do labhramar ar aondacht na hEagluise go soiche so.

An dara coingheal, an Eagluis do bheith coitcheann, do réir mar adeir

p.8

Daibhí Rí 'san 18 Sailm, ag tairngire na n-Abstal agus na hEagluise. ‘Dochuaidh (ar sé) foghar na druinge úd 'san uile talmhain.’ Ionann an focal úd ‘dochuaidh,’ do réir na nEabhrach, agus atá chum teachta. Ader fós Daibhí Rí, 'san 71 Sailm, ag tairngire go mbiadh árd-fhlaitheas coitcheann ag an Eagluis ar feadh na talmhan. ‘Biadh sí i bhflaitheas (ar sé) ó mhuir go muir, agus ó'n abhainn go teórannaibh cruinne na talmhan.’ Adeir Isaias 'san treas chaibidil — ‘Biadh aithne ormsa (ar sé) ag an uile dhuine ó bheag go mór.’ Tig Eoin leis an nidh so 'san seiseadh caibhidil, agus Pól 'san chéad chaibidil ad Colossianos, agus 'san deachmhadh caibidil chum na Rómhánach, agus dá n-abradh Luther nó Calvin nach bhfuil an creideamh so aguinn-ne, aca féin, ná ag na Turcachaibh, agus dá réir sin nach creideamh coitcheann é, bíodh a fhios aca nach é adhbhar fá ngoirtear coitcheann de go mbí sé anaoin-feacht agus in aon uair i gcríochaibh an domhain; acht is uime adeirthear coitcheann ris, do bhrigh nach bhfuil críoch anns an gcruinne acht críoch in a bhfuil, in a raibh, nó in a mbiadh sé. Agus fós ní bhfuil aon rioghacht de thrí ronnaibh an domhain nach raibh sé ann, mar is follus as imtheachtaibh na nApstal, do réir Abdias: óir do craobhsgaoileadh an creideamh le Peadar agus le n-a dheisgiobalaibh 'san Iodáill agus 'san bhFrainc agus 'san Ghearmáin: le S. Seam do'n Easbáin; le S. Aindreas do'n Thracia; le Philip do'n Scythia; le Maitias do'n Aethiopia; le Simon agus le Marcus do'n Egypt; le Parthalán do'n India Shoir, agus mar sin do chách anns na ríoghachtaibh eile ó shoin amach. Agus dá mbiadh ina cheist ar Luther nó ar Chailbhin cia an creideamh do craobhsgaoileadh leó-san, bíodh a fhios aca gurab'é an creideamh do ghabhas leis an Aifrionn do craobhsgaoileadh leó ann, do réir Irenaeus naomhtha, do mhair go grod andiaigh na nAbstol, agus do bhí go minic i gcaidreamh na muinntre do bhí ag éisteacht re seanmóiridhibh na nAbstol. Ag so iomorro mar adeir 'san treas chaibidil de'n treas leabhar, ag labhairt ar an aimsir úd na nAbstal. ‘Dobhí (ar sé) iodhbairt an Aifrinn an tan sin d'á ofrálughadh 'san uile áit.’ Agus dá n-abradh Luther nó Calvin nach cóir Eagluis coitcheann do ráidh le n-ár nEagluis-ne, do bhrigh go bhfuil sí arn-a cíorbadh, bíodh a fhios aca nach lughaide is córaide bile do thabhairt ar an gcrann mhór bhíos ar an mágh go dteasgfaidhe a dhó nó a thrí de na foigheugaibh dobhiadh ar dhe, mar an gceudna ní lughaide dleaghthar Eagluis choitcheann do ghairm de'n Eagluis Rómhánaigh go bhfuilid a dó nó a trí d'fhoigheugaibh arna dteasgadh dhi, mar atáid Múraighe, Turcaighe, agus Eiricidhe. Is córaide fós a thuigsin nach é an creideamh do craobhsgaoileadh leis na hAbstalaibh an creideamh d'á ngéilleann Luther agus Calvin; óir adeirid so nách ó

p.9

naomh ná ó Abstal, ná ó duine 'san mbith fuaradar féin creideamh, acht gurab'é an Spiorad Naomh do sheol dóibh é; agus go raibh daillchíach agus dorchadus ar an bhfirinne nó gur thoil le Dia iad féin do thoghadh chum soluis an chreidimh do thabhairt do na cineadhachaibh. Is uime sin fós adeir Luther 'san leabhar do sgríobh ar chur an Aifrinn ar gcúll, ‘Admhuidhim ar dtús (ar sé) do'n droing atá ar tí bheith ag creimeadh orm gurab contrárdha d'órdughadh na hEagluise atáim ag teagasg an Aifrinn do chur ar gcúl.’. Agus adeir 'san dara h-airteagal do'n leabhar do sgríobh anaghaidh Rí na Sacson nach bhfuil suim aige féin dá mbiadh míle S. Aibhistín agus míle St. Cyprianus ina aghaidh. Adeir fós 'san leabhar do sgríobh ar an Aifrionn bpríomháideach nach bhfuil suim aige féin anns na Pápadhaibh tré bheith ag bagairt na hEagluise agus na n-aithreach air, do bhrigh nachar bh'iongnadh leis é féin do bheith ina bhreitheamh orra, agus fós ar na faidhibh agus ar na hAbstalaibh agus ar na hAingealaibh le bréithir Chríost. Tig Calvin leis so 'san 18 caib. de'n 4 leabhar d'á Institute. Adeir fós Luther anns an gcaibidil ro sgríobh ar na hAithreachaibh 'san dara leabhar Comhagallamha ro sgríobh: agus Calvin 'san dara caibidil agus 'san ceathramhadh leabhar d'á Institute go ndeachaidh an Eagluis go léir i mbáthadh agus ar seachrán no go dtángadar féin. Gidheadh adeir Cyprian 'san 76 eipisdil, briathar fá n-a b'iontuigthe nach cóir géille do'n mhuinntir so thréigeas úghdarás na hEagluise agus barántus na nAithreach. ‘Ní féidir a ghabháil mar easpog (ar sé) an té dobheir táir agus tarcuisne ar seanchuimhne soisgealda abstalda, agus nach leanann lorg aon duine eile acht thionnsgnas uaidh féin.’ Is follus fós gur contrárdha d'á chéile do bhí an craobhsgaoileadh dorinneadh leis no hAbstalaibh agus creideamh Liútair agus Chailbhin. Oir adeir S. Seam (Eipisdil Chatoilice Absdail Sheumais), 'san dara caibidil, gur marbh an creideamh gan deagh-oibreachaibh; agus adeir Pól 'san 13 caib. de'n chéad Eipisdil chum na gCoirinteach nach foghnann sé gan an grádh mar aon ris. Gidheadh adeir Calvin gur leór an creideamh amháin ina aonar. Leightear arís ag Matha 'san 19 caib. agus 'san 20 caib. gur cóir aitheanta Dé do choiméad. Adeir Luther nach cóir a gcoiméad, agus nach féidir a gcoiméad. Adeir S. Seam 'san 20 caibidil gur leor do dhuine chum Eiriceachta do dheanamh dul ar seachrán i n-aon phunc amháin de'n reacht. ‘Gidhb'é (ar sé) choiméadas an reacht go h-iomlán go h-aon phunc, agus chaillfeas an t-aon phunc sin de, atá cionntach 'san iomlán.’ Adeir Chrysostomus, ag cur gluaise ar an gcéad chaibidil chum Galatas, briathra thig leis an nidh céadna. ‘Gidhb'é ar bith (ar sé) chuireas bun-os-cionn aon phunc d'á laighead de'n chreideamh fholláin truaillighthear

p.10

an t-iomlán leis.’ D'á bhrigh sin is follus gurab Eiricidhe an drong adubhramar, agus gach n-aon doghnídh lorguireacht nó leanmhuin orra, tré bheith bun-os-cionn do'n Scrioptúir, amhuil do h-aithriseadh linn thuas.

Is follus as na h-ionadaibh so, agus as mórán d'ionadaibh eile, nach ionann an creideamh do craobhsgaoileadh leis na hAbstalaibh agus leis na soisgeulaibh agus na seachráin do síol-chuireadh leis na saobh-ughdaraibh le a bhfuil ár gcointinn de'n chor so. Measaim fós gurb'é an connlughadh atá ag a dheanamh anois ar an Eagluis Rómhánaigh do tharngair Eoin 'san seiseadh caibidil de Leabhar na Taisbeantadh, mar a n-abar — ‘I bhfóircheann na h-aimsear (ar sé) connlóchfar na flaithis i gcosamhlacht leabhar druidte.’ Ionann sin re a rádh agus go mbiadh an Eagluis arn-a connlughadh i samhuil leabhair iata. Ná measadh an t-Eiriceach gurab ionann dáil do chonnlughadh na hEagluise againn-ne agus d'á Eagluis féin; óir do bhí ár nEagluis-ne craobhsgaoilte ar feadh na cruinne, mar is follus as stáraidhibh inchreidte: agus fós is iomdha comharthadh ar sin mar atáid cealla agus ceoláin teampuill agus mainistreacha, agus iomad de shéaduibh uaisle éagsamhla i gcríochaibh eile an domhain. Agus dá n-abradh Luther nó Calvin nach luighde is maith a nEagluis féin go mbiadh sí arn-a connlughadh i gcluid nó i gcúlaire de'n chruinne, éisteadh sé ris an gealladh thug Dia do Abraham 'san 22 caib. de Genesis — ‘Beannochadh (ar sé) ad' shíol uile treabha na talmhan, agus biadh líonmhar ar mhuir agus ar tír, agus anns an árd-thuaidh agus anns an árd-fhoir, agus anns an Aifric, agus biadh do shíol mar ghainimh na talmhan. Beannochad ionnad-sa agus ad' shíol uile treabha na talmhan.’ Agus d'eagla go measadh Luther nó Calvin gurab i nEagluis an tsean-reachta do bhí comhlionadh na gealladh so, bhíodh a fhios aca nachar craobhsgaoileadh creideamh an chinidh Iudaigh, agus d'á réir sin nach é creideamh an tseanreachta do gealladh do chraobhsgaoileadh ann. Agus is córaide a thuigsin mar so, go n-abair Pól 'san gcúigeadh caibidil chum Galatas, ag míniughadh an bhoill úd 'san tsean-reacht gurab'é an nidh chialluigheas an síol úd do bheannochadh na huile treabha — eadhon, Críost.

Ag sin do'n chreideamh Chatoilice do bheith coitcheann nó Catoilice.

An treas choingheal atá ag an Eagluis mar atá bheith naomhtha.

Is fíor gurab í ár nEagluis-ne atá naomhtha, mar is follus as gcruadhas crábhaidh ár nOrd Riaghalta, le a gcoiméadtar an reachd soisgeulda, agus i maighdeanas na n-ógh, agus i bhfuil na máirtíreach atá d'ár nEagluis-ne. Ní mar sin d'Eagluis na nEiriceadh agus ní féidir a bheith naomhtha, ar a mhionca bheirid miona móra, doghnídh méirdreachus, craos, agus droich-bhearta eile. Atáid fós dhá phríomh-locht anns na hEiricibh as nach féidir dóibh bheith naomhtha. An chéad locht díobh, méid

p.11

an aindlighe doghnídh ar na sinnsearaibh tháinig rómpa an mhéid go mbreathnuidhid nach raibh an creideamh aca, agus d'á réir sin gur damnuigheadh iad uile; óir adeir Pól 'san gcúigeadh caibidil chum na nEabhrach nach féidir toil Dé do dheanamh gan creideamh; agus adeir sé 'san gceathramhadh caibidil chum Ephesus nach bhfuil ann acht aon chreideamh amháin. Adeir Luther agus Calvin gurab iad féin fuair an creideamh sin ó'n Spiorad Naomh, agus nach raibh sé ag aon neach d'á sinnsearaibh. Créad is iontuigthe as so acht gurb'é a mbreathnughadh ar a sinnsearaibh gurab Eiricidhe iad agus go ndeachadar go hIfrionn. Gidheadh is é adeir Dia do dhéanamh ris an droing so mhalluigheas d'á sinnsearaibh go ndlighid bás d'fhághail, amhluidh leightear 'san 20 caib. in Exodus. ‘Gidhb'é do dheunfaidh (ar sé) mallughadh ar a athair nó ar a mháthair cuirtear chum báis é.’ D'á réir so dlighthear bás do thabhairt do na hEiricibh an mhéid go ndéanuid mallughadh ar na sinnsearaibh ó'r fhasadar. An dara locht, méid na maslughadh dobheirid do Dhia, an mhéid go ndéanuid breugach é; óir adeirid gurab aca féin atá an creideamh, agus nachar frioth fios na fírinne le droing ar bith d'á dtáinig ó aimsir Chríost. Gidheadh atá sin contrárdha do'n ghealladh thug Dia do'n chine-daona, do réir mar léightear 'san 31 caib. ag Jeremias Fáigh. ‘Biadh m'aithne-se (ar sé) ag an uile dhuine ó bheag go mór.’ Tuig má's fíor an nidh adeir Luther agus Calvin nach fíor an nidh adeir Dia ag labhairt i mbeul an faidhe; gidheadh fágaim fá breathnughadh an leightheora cia córa a mheas an fhírinne do bheith ag Jeremias nó ag Luther nó ag Calvin. Do gheall Críost ag Eoin 'san 14 caib. go gcuirfeadh an Spiorad Naomh chum na nAbstol. ‘Seolfad dóibh an uile fhirinne (ar sé), agus fanfad ina bhfochair go síorruidhe.’ Adeir Críost 'san 28 caib. ag Matha — ‘Biadh mise (ar sé) mar aon libh go síorruidhe nó go fóircheann an tsaoghail.’.

Is follus as na comhráidhtibh so go raibh an Spiorad Naomh ag deunamh treoradh do'n Eagluis agus d'á stiúradh i bhfírinne an chreidimh; go bhfuil agus go mbiadh go deire an domhain gan cead do bhreugaibh Luther ná Calvin. Adeirid fós gurab cruadhálach leathrannach Críost mar nachar thoil leis sochair a pháise ná solus an chreidimh fhírinnigh do bheith ag aon duine ó aimsir na nAbstal nó go dtángadar féin. Adeirid gurab aindlightheach Críost an mhéid gur cheil Sé solus an chreidimh fhírinnigh ar na máirtíreachaibh do dhoirt a bhfuil d'á ghrádh, agus na maighdeana do choiméad a n-óigheacht ina onóir, agus ar na coinfeasóiribh d'fhulaing go minic bruid agus braighdeanas ar A shon, an mhéid gur cheil Sé fírinne an chreidimh orra, do réir Liútair agus Chailbhin.

Is leor a ndubhramar de na trí coinghiolaibh úd na hEagluise. Gidheadh dá n-abradh Calvin nach bhfuil Eagluis so-fhaicsiona ann ag a mbiadh aon

p.12

árdfhlaith amháin ós a cionn, acht gurab Eagluis do-fhaicsiona i neulaibh neimhe atá ann, cionnas dobhearadh freagradh ar Chríost mar a n-abair 'san 18 caib. ag Matha — ‘Dá ndeárnadh do bhráthair aindlighe ort (ar sé), cionntaigh é idir thú féin agus é, agus muna ngabhadh sin greim de, tabhair duine nó dias do láthair, agus muna n-éisteadh riú sin, innis do'n Eagluis é, agus muna n-eisteadh ris an Eagluis, bíodh meas Págánaigh nó poibliocánaigh agat air.’ Fiafraighim annso de Chailbhin, dá mbadh Eagluis do-fhaicsiona i neulaibh neimhe dobhiadh ann, créad an toisg fá n-aibeoradh Críost casaoid do dhéanamh ria; óir dob diomhaoin Dó a rádh re duine casaoid do dhéanamh ris an Eagluis nach tiubhradh freagradh, nach faicfeadh, agus nach cluinfeadh; agus do bhrigh go gcaithfeam a rádh gurab diomhaoin an chomhairle thug Críost, nó gurab breugach an nidh adeir Calvin. Is córuide dhúinn a rádh gur breugach an nidh adeir Calvin ioná gur diomhaoin comhairle Chríost. Tig leis so an tairngire dorighne Solamh i bpearsain na hEagluise, amhail leightear 'san chéad chaibidil de na Cainticibh, mar a n-abair, ‘Atáim dubh (ar sé), gidheadh atáim áluinn.’ Ionann sin re a rádh agus go mbeidís peacaigh agus fíréin 'san Eagluis. Má táid peacaigh agus fíréin innte is follus go bhfuil so-fhaicsiona; óir ní do'n Eagluis an dream atá i n-Ifrionn, agus ní bhfuilid peacaigh i bhflaitheas Dé. Ní admhann Luther ná Calvin purgadóir do bheith ann: ar an adhbhar sin caithfid a admháil go bhfuil Eagluis eile ann in a bhfuilid peacaigh mar aon le fíreunaibh agus is í sin cruinniughadh na gCríostuightheadh atá so-fhaicsiona ionnta féin; agus ar an adhbhar sin, gan chead do Luther ná do Calvin, atá an Eagluis sofhaicsiona ann.

Ag so síos suidhiomh as a n-áiteocham anaghaidh Chailbhin go bhfuilid fíréin agus peacaigh 'san Eagluis. Leightear 'san 25 caib. ag Matha fáithsgeul ar na chuig mhaighdeanaibh leamha agus ar na chúig mhaighdeanaibh chríonna, as a dtuigthear linn go bhfuilid peacaigh agus fíréin anns an Eagluis, gan chead do Chailbhin, adeir nach bhfuil duine ar mbith de'n Eagluis acht fíreun, agus dá mionca doghnídh duine peacadh marbhthach, go múchtar solus an creidimh ann, agus dá brigh sin go mbí ina gheug arn-a theasgadh de chorp na hEagluise. Is follus anns an gcúigeadh caibidil ag Matha go bhfuil an Eagluis so-fhaicsiona, mar go samhluigheann sé í re cathair do bhí arn-a suidheaghadh ar sliabh; óir is suras an chathair sin d'fhaicsin, mar sin is furasda an Eagluis samhluighthear léi d'fhaicsin. Is follus fós, i mbriathraibh Phóil, go bhfuil an Eagluis so-fhaicsiona, mar a n-abair 'san gceathramhadh caibidil ad Ephesus, ‘Do chuir Dia (ar sé) abstail agus faidhe, aodhaireadha agus teachtairidhe agus stiúrthóiridhe do chríochnaighthe an obair timpireachta

p.13

d'áitiughadh chuirp Chríost.’ Is follus as na briathraibh so go ndeárna Dia baill agus geuga de'n Eagluis de'n droing úd do bhí sofhaicsiona ionnta féin, agus d'á réir sin go bhfuil an Eagluis dárab geuga iad so-fhaicsiona innte féin. Adeir Pól 'san 15 caib. chum Titus nidh as a dtuigfeam go bhfuil órdughadh sofhaicsiona 'san Eagluis, mar go ndubhairt re Titus — ‘Orduigh (ar sé) ar feadh na cathrach sagairt agus easbuig,’ d'á chur i gcéill gurab iad na heasbuig fa huachtaráin ós cionn na hEagluise — eadhon, na Críostuighthe do bhí sofhaicsiona ionnta féin. Thug Peadar an fuagradh céadna do'n chléir go huile, mar leightear 'san gcúigeadh caibidil de Ghníomharthaibh na n-Abstal. Is follas i mbriathraibh S. Aibhistín, 'san 36 caib. de'n dara leabhar ro sgríobh anaghaidh Chrysogonus go bfuil an Eagluis so-fhaicsiona. ‘Atá (ar sé) deallraightheach a solus do'n uile dhuine.’ Tig Chrysostomus leis so 'san gcathramhadh Homilia ro sgríobh ar an seiseadh caibidil ag Isaias. ‘Is fusa (ar sé) an ghrian do mhúchadh ioná an Eagluis do dhorchughadh.’ Is follus as na h-ionadaibh so gur breugach an dá nidh adeir Calvin — an chéad nidh go mbiadh an Eagluis do-fhaicsiona idir neullaibh; an dara nidh go dtréigfeadh an duine a chreideamh gach uair do dhéanadh peacadh marbhthach, agus dá réir sin nach biadh aon duine 'san éagluis acht fíreun. Dá nabradh Luther no Calvin nach bhfuil an focal so ‘Aifrionn’ 'san mBíobla, agus d'á réir sin nach ceart cion do bheith air, mo fhreagradh orra ar dtús nach bhfuil an focal so ‘Tríonóid’ 'san mBíobla; acht gidheadh atá an nidh chialluighthear leis ann; mar an gcéadna gion go bhfuil an focal so ‘Aifrionn’ 'san mBíobla; atá an nidh chialluighthear leis ann, do réir mar leightear ag Lucas 'san 22 caib. de dháil an tsuipéir do na hAbstalaibh; agus muna gcreideann Luther agus Calvin an focal so ‘Tríonóid,’ agus gan é 'san mBíobla acht an nidh chialluighthear leis, is iongnadh dhóibh nach creidid an focal so ‘Aifrionn,’ tré gan a bheith 'san mBíobla acht an nidh chialluighthear leis, do réir mar a gcruitheocham 'san chéad chaibidil de'n tráchtadh so.

An dara freagradh bheirim ar an droing gcéadna, gurab leór sean-chuimhne sinnseardha agus ughdarás na hEagluise, d'árab ainm — do réir Phóil, 'san treas chaibidil de'n chéad Eipistil chum Timotheus — fundaimeint na fírinne — d'á dhíon gurab ionghabhtha an t-Aifrionn. Agus dá n-abradh Eiriceach 'san mbith d'ár lean an drong úd nach cóir aon nidh do chreideamhuin acht an nidh atá 'san Scrioptúir, mo fhreagradh air nach cóir aon nidh do chreideamhuin ar aon chor acht an nidh atá 'san Scrioptúir sgríobhtha nó na neithe tuigthear as an Scrioptúir, mar atá sean-chuimhne shinnsear, d'árb ainm traditio, ar a bhfuil an oiread measta ag Pól agus atá ar an Scrioptúir sgríobhtha, do réir mar léightear 'san

p.14

dara caibidil de'n dara Eipistil do sgríobh sé chum Thessalonicenses, mar a n-abair — ‘A bhráithreacha (ar sé) déanaidh seasamh agus congbhaidh an tsean-chuimhne sinnsear d'fhoghluim sibh maille re comhrádh agus maille re sgríbhinn.’ Créad is iontuigthe as an ionad so Phóil acht go raibh an oiread measa aige ar shean-chuimhne dogheibhtear de chomhrádh béil agus do bhí ar an Scrioptúir sgríobhtha. Adeir Pól 'san treas chaibidil de'n dara Eipistil chum na gCoirinteach gurab iad an pobal fa h-eipistil do Chríost, agus nach le dubh do sgríobh í acht le Spiorad Dé bheó, agus nach i leacaibh cloch do sgríobh í acht i gcláraibh colluidhe an chroidhe. Adeir Pól, 'san t-ochtmhadh caibidil chum na n-Eabhrach, nidh as a dtuigthear gurab mór de'n Scrioptúir do dáileadh do na daoinibh ina mbeulaibh. ‘Do b'fheárr (ar sé) mo dhlighe ina n-intinnibh dóibh, agus sgríbheochad ina gcroidhthibh iad.’ Tig leis so an nidh adeir Pól 'san dara caibidil do sgríobh sé chum Timotheus. ‘Na neithe (ar sé) dochualaidh tú uaim-se, maille re h-iomad a bhfiadhain, aithin do na daoinibh dísle iad, bhíos ionamhuil chum a dteagasg do chách.’ Adeir Críost 'san 16 caib. chum Eoin go raibh mórán aige féin le rádh nach feudfadaois do bhreith leó de'n chor sin, d'á chur i gcéill go seolfadh an Spiorad Naomh dóibh féin agus do'n Eagluis ina ndiaigh gach nidh éigeantach do bhuainfeadh le creideamh na gCríostuightheadh, agus fós is uime sin adeir Críost féin 'san 13 caib. ag Marcus, ag gealladh na neithe gcéadna, an tan dobheartaoi na gCríostuighthe chum ceiste tré na gcreideamh, nach laibheoraid, acht gurab' é an Spiorad Naomh laibheoraidh ionnta. Tig leis so fós an nidh adeirid na hAbstail 'san 15 caib. d'á nGníomharthaibh, ag a mhaoidheamh gurab ó'n Spioraid Naomh fuaradar na dlighthe do hórduigheadh leó. ‘Dochonnarcus (ar siad) do'n Spiorad Naomh, agus d'órduigh dúinne gan ualach ar bith do chur orraibh acht na neithe éigeantacha so.’ Bheirid Pól buidheachas 'san gcúigeadh caibidil de'n chéad Eipistil ro sgríobh chum na gCoirinnteach, tré mar do choiméadadar na h-aitheanta thug sé féin dóibh; gidheadh ní leightear gur sgríobh aon fhocal chúca riamh roimh an Eipistil so, ná fós gur fhág sé aon fhocal sgríobhtha aca; ar an adhbhar sin is follus gurab de chomhrádh béil d'fhág sé na haitheanta sin aca, agus d'á réir sin go dtugadaois fógartha agus aitheanta Dé i gcoiméad do na Críostaighthibh de chomhrádh béil. Ní bhfuil fós anns an Scrioptúir aon áit d'á rádh go follus gurab d'fhuil Mhuire go cinnte do ghabh Críost daonacht, acht amháin adeir gurab ó Mhuire do ghabh Sé daonacht, agus ní innsean cia aca ó shíol Mhuire nó ó n-a fuil; gidheadh creidid na hEiricidh féin gurab d'fhuil ró-ghlain Mhuire do ghabh an mhórdaonacht. Is iontuigthe as so go gcreidid na hEiricidh féin nidh nach bhfuil 'san Scrioptúir. Ní bhfuil 'san Scrioptúir aon áit adeir go follus rinn gurab aon

p.15

phearsa amháin atá ag Críost in a bhfuilid dhá nádúr, mar atá nádúr dhiadha agus nádúr dhaonda, in a bhfuilid dhá thoil — eadhon, toil dhiadha agus toil dhaonda; gidheadh adeirid na hEiricidh (nidh nach iongnadh) go bhfuil siad ag Críost; agus ar an adhbhar sin creidid siad nidh nach bhfuil anns an Scrioptúir. Creidid siad baiste leinibh, creidid siad go bhfuil trí pearsanna anns an Tríonóid, agus nach bhfuil ionnta acht aon substaint amháin, gidheadh ní bhfuilid briathra foillsigheacha anns an mBíobla as a dtuigthear na neithe úd, ná mórán de neithibh eile nó go gcuireann an Eagluis gluais orra, ó's léi féin do bhuaineas dlighe Dé do mhíniughadh; agus atá fioghair ró-ghaolmhar do so ag Matha anns an 21 caib. mar a leightear — an tan do bhí Críost go caithréimeach ag dul go Ierusalem Domhnach na Phailme, ar mhuin asail, go dtug fá deara ar na hAbsdalaibh a matalaidhe do chur faoi ar an asal sul dorachadh d'á mharcuigheacht, d'á chur i gcéill nach dlighthear do na tuataibh dul do mharcuigheacht ná do mhíniughadh an Bíobla nó go gcuirid préaláididhe agus príomh-úghdair na hEagluise cumhdach air dóibh. Adeir fós Daibhidh Rí, anns an 18 Sailm, d'á tharrngaire, go síolróchuidhe an creideamh leis na hAbsdalaibh agus leis an Eagluis ina ndiaigh. ‘Rachaidh (ar sé) a bhfoghair ans an uile thalamh, agus rachaidh a mbriathra i gcríochaibh cruinne na talmhan.’

Tuig, a léightheoir, gurab' é tharrngair Daibhidh annso go rachaidh briathra na droinge adubhramar go ciumhsaibh cruinne na talmhan, agus nach é adubhairt go rachaidh a sgríbhin, d'á chur i gcéill nach le Scrioptúir amháin doghnidhthear craobhsgaoileadh ar an gcreideamh, acht fós de chomhrádh béil d'á ngoirtear sean-chuimhne sinnsear.

Adeir Eoin anns an treas Eipistil Chanonda nidh as a dtuigthear go mbí cion aige ar an teagasg do bhuainfeadh le creideamh dobheiread uaidh de chomhrádh béil. Ag so mar adeir — ‘Ar mbeith do mhórán agam re a sgríobhadh, níorbh'áil liom a chur i bpáipeur ná i ndubh chugaibh, óir atá dóigh agam (ar sé) teacht mar a bhfuiltí, ag labhairt libh beul ar bheul, ionnus go mbiadh sibh lán de gháirdeachus.’ As na hionadaibh so, agus as mórán d'áitibh eile anns an Scrioptúir agus anns na haithreachaibh, is iontuigthe gurab ionghabhtha sean-chuimhne sinnsear mar an Scrioptúir anns na neithibh bhuaineas re creideamh. Agus fós caithfidh lorgairidhe Liútair agus Chailbhin fiadhnaise do dheanamh leis so d'á n-aimhdheoin, de bhrigh go bhfuilid puinc d'á gcreideamh ris nach bhfuil Scrioptúir sgríobhtha aca, mar atá saoire do dhéanamh Diadomhnaigh, comaoin do ghlacadh uair anns an mbliadhain, Soisgeul Lúcáis do bheith ina Sgrioptúir, agus gan Soisgeul Nicodemuis, Mharcuis ná Thomáis do bheith ina Soisgeul, lá Cásga do bheith ar an Domhnach, agus saoire do

p.16

dheunamh Lá Nollag, agus Lá Féile Coille, agus Lá Chínn an Dá Lá Dheug, agus Féile na nAbstal, agus fós is punc de chreideamh na Protestants gurab' é rí gacha críche is ceann ar Eagluis na críche sin, gidheadh a shlán fútha aon áit do thabhairt as an Scrioptúir le a n-áiteochaidh aon nidh dhíobh so thuas, agus go háirighthe ris an nidh ndeighionach so. Is fíor nó is follus go bhfuil an Soisgeul contrárdha dho, mar tugadh an monadh dochum Críost, agus mar a ndeárnadh Sé eidirdheallughadh idir uachtarántacht cille agus tuaite, an tan adubhairt — ‘Tabhair do Caezar a chuid féin (ar sé), agus do Dhia an nidh is leis féin,’ d'á chur i gcéill nach leis na rioghthaibh saoghalta acht cuid cuirp agus maoin na n-íochtarán, agus gur le Dia a gcoguais agus a n-anmna, agus d'á réir sin a gcreideamh; nó má théidh an rí i mbarántacht nó i seilbh choguas ná creideamh na n-íochtrán, ní thuigim créad an chuid de dhuine, do réir theagaisg Chríost, dobhearaidh uaidh féin do Dhia. Is córuide so do thuigsin mar so — an nidh leightear anns an 19 caib. de'n dara leabhar de Pharalipomenon, mar a gcuirthear i gcéill eidirdhealughadh do bheith eidir uachtarán cille agus tuaite; agus so an nidh leightear in Amarsas — ‘bhúr sagairt agus bhúr n-easboig biaid ina n-uachtaránaibh anns na neithibh bhuaineas re Dia. Biaidh fós Sabadias mac Ismael, atá ina dhiuic ar theach Judah, ina uachtarán ar na neithibh, nó na hoibreachaibh bhuaineas le hoifig an riogh.’ Is tuigthe dhuit, a leightheoir, as na háitibh reamhráidhte go bhfuilid comhachta speisialta ag na préaláidibh Eagluise ris na neithibh bhuaineas re cogús nó re creideamh, gan buain, gan barántacht ag na rioghaibh riú. Is iontuigthe dhuit fós as na neithibh reamhráidhte de chreideamh na Protestants ris nach bhfuil Scrioptúir aca sgríobhtha, agus fós atá go follus bonnoscionn do'n Sgrioptúir; ar an adhbhar sin ní dlighthear aithfir do bheith oruinn-ne fá neithibh d'ár gcreideamh do bheith ris nach bhfuil Scrioptúir sgriobhtha againn, agus fós nach bhfuil aon phunc d'ár gcreideamh contrárdha d'aon áit de'n Scrioptúir sgríobhtha; acht cheadna is saobh an chiall ó'n droing úd, mar chuirid rómpa aitheach go n-iomad ceann do dheanamh de'n NaomhEagluis Chatoilice is bean phósda do Chríost, an mhéid go gcuirid rómpa ceann do chur airthe anaghaidh gach críche anns an domhan mhór. Is líonmhar fós do líon olc agus urchóid anns na Protestants, an mhéid go gcuirid rómpa dlighthe d'órdughadh in a mbiadh gairm méirligh nó tréatúra do thabhairt ar Dhia Uile-chomhachtach. Agus dá mbiadh ina iongnadh ar aon cionnus, ag so an módh — do chuireadar rómpa tréatúireacht do dhéanamh do'n Aifrionn dárab substaint Críost, do réir mar chruitheocham anns an tráchdadh so shíos, agus is Dia Críost, do réir na Protestants; ar an adhbhar sin doghnídh tréatúir do Dhia an mhéid go ndéinid tréatúir do'n Aifrionn.

p.17

Measaim, a léightheóir, nach bhfuil acht aigne iarnuidhe, no meanmna marmoir, nó inntinn adamaint, nó croidhe cloiche, nach geabhadh cailge ó ghoimh an ghlóir so (nidh nach iongnadh); óir níor frith i gcairt ná i gcroinic, i litir nó i leabhar, ó thús an domhain riamh sgeul is truaighe agus is diombaidhe 'ná a rádh go ndéantaidhe dlighthe ina n-órdóchaidhe fógradh méirligh, nó tréatúra, do bheith andiaigh Iosa Críost, d'a dhíbirt agus d'a dhiothchuir i ndiamhraibh agus i ndroich-bheilghibh, amhail ceithearnach coille, agus broid agus bás d'imirt ar gach n-aon d'á ngeabhadh ris. Acht, cheana, gidh atáid ráidhte na Protastúin comh follus soin ina mbréig, ionnus nach fiú iad freagra do thabhairt orra; thairis sin, ó dochuadhdar thar chiumhsaibh na córa, agus thar fóir na fírinne, do mheas mé freagra foirfe fulláin do thabhairt orra, do chosnamh agus do choiméad cirt agus córa an Chreidimh Chatoilice, agus go h-áirighthe anns an bpunc príonsabálta in a bhfuil ar n-imreasán riú — eadhon, i dtaoibh an Aifrinn, ionnus (tar éis mar chruitheóchas mé de shean-chuimhne sinnsear, agus de bhriathraibh an Bhíobla, gurab maith an tAifrionn) go mbudh follus as sin gach aon nach gabhann leis an Aifrionn gurab eiriceach é.

Ag sin do reimhthionnsgnamh an tráchdadh sin; agus aitchim ar gach léightheóir léighfeas é, fá Dhia do ghuidhe fá'n dtráchtadh so do dhul i nglóire Dé agus i sochar do na gCríostaighthibh. Agus is móide atá féidhm againn Dia do ghuidhe, a throime fhearas Sé A fhearg orruinn, do réir mar chuireas aindlighthe na haimsire so i gcéill dúinn é, mar go gcuirid dealbhóiridhe an dlighe an manach agus an méirleach, an bráthair agus an bitheamhnach, an sagart agus an sladuighe, an cléireach Catoilice agus an ceithearnach coille i gcómhmheas agus i gcómhchlann a chéile, agus aon smacht amháin orduighthear do dhéanamh orra leath ar leath. Gidheadh má's cúis bhruide ná bháis ar dhuine bheith ina shagart nó ina bhráthair, nó cuing chrábhaidh do ghabháil, is éagcóir méad an mholta thug Críost d'Eoin Baisde; nó má's lochd ar dhuine bheith ina shagart, is éagcóir do bhí cion ag Dia ar Mhaoise agus ar Aarón agus ar Mheilcisideic do bhí ina shagart anns an SeanReacht, agus Críost féin, do réir Dáibhidh anns an 109 Sailm.

Seathrun Céatuin, Sagart agus Dochtúir Diadha, ughdar na hoibre so; agus má tá nidh ar bith inbhéime ann, gabhadh gach léaghthóir mo leithsgeul, do bhrigh nach tré mhailís acht tré dhearmad atá ann.