Corpus of Electronic Texts Edition
Trí Bior-Ghaoithe an Bháis (Author: Geoffrey Keating)

Alt 18

AN T-OCHTMHADH HALT DÉAG

fhoillsigheas cionnus do haithbheóadh inghean phrionnsa na sionagóige lé Críost, agus mar do-ní go laothamhail an t-aidhbheóadh céadna go coitcheann ar gach druing ghabhas aithbheóadh chuca.

An chéad-ghoin

Léaghthar ag Matha san naomhadh caibidil na briathra so, Domine, filia mea modo mortua est, veni et impone manum tuam
8715] super eam, et vivet ‘a Thighearna, fuair mh'inghean bás anois; tair agus cuir do lámh fein uirre, agus budh beó í.’ Tuig go ndearnaidh Críost trí neithe ré linn na míorbhaile se do dhéanamh. Ar dtús, do chuir as an dteach an tsochraide do bhí ann, idir storgánaidhe, oirfideach agus phíobaire. Mar an gcéadna go
8720] spioratdha, an tan bhíos ré haithbheóadh inghine an phrionnsa, .i. anma an duine, is inghean do Phrionnsa nimhe, an mhéid gurab é do chruthuigh í, is éigean miana colnaidhe, áineasa agus antláis, mire agus macnas na hanma do thafann a horlár aigeanta an duine, sul do-ghéantar aithbheódhadh air.

An dara goin


8725] Is i bhfioghair aneithe se atá aní léaghthar san ochtmhadh caibidil déag ag Lúcás, go dtug Críost achmhasán don dall nach facaidh ó aimsir a thuismidh, fá bheith ag sír-éighmhe. Mar an gcéadna do-ní ris an bpeacthach bhíos dall ó dhoilbh-cheó na coire, an tan bhíos ag éighmhe, ag maoidheamh na
8730] huaisle agus na maith-ghníomh nach bí ann. Óir ní théid Críost d'aithbheóadh an anma go ruagaid píobairidhe, nó an barr buabhaill bladhmainn bhíos ionnta, ag maoidheamh na maitheasa nach bí ionnta. Ní théid fós d'aithbheóadh na hanma go ruagthar an chóisir bhíos san tigh, mar atá na droch-cáile
8735] oile bhíos ann, idir uabhar, shainnt, drúis, craos, fuath, agus formad, agus gach fos-mhuinntear oile pheacaidh bhíos i n-árus na hanma. Ní théid Críost d'aithbheóadh inghine an phrionnsa go ruagthar an tsochraide sin. Agus is 'na fhioghair sin atá

p.274

aní léaghthar ag Lúcás san .19. caibidil mar a n-abair, an tsochraide
8740] do bhí i dtimcheall Chríost ré héirghe amach dhó, gur chuireadar toirmeasg ar Zaccheus, do bhí ar tí cuiridh do thabhairt do Chríost tré ghrádh, agus nachar labhair Críost ris nó gur thréig Zaccheus an tsochraide, agus go ndeachaidh i gcrann ard leis féin, agus ainn-séin gur gheall Críost dul ar a chuireadh.
8745] Mar an gcéadna, cibé thoigeóras Críost do dhol ar a chuireadh dá árus, tréigeadh daosgar-shluagh dubháilceadh agus doibhéas, agus éirgheadh suas i gcrann chrábhaidh agus chaon-dúthrachta, agus is dearbh dhó Críost do theacht ar cuireadh 'na choguas. Tabhair dot aire, a léaghthóir, gurab cúigear do-chuaidh mar
8750] aon ré Críost don teaghdhais i raibhe inghean an phrionnsa, mar atá a hathair agus a mháthair, Peadar, S. Séam agus Eóin Bruinne. Mar an gcéadna, an tan bhíos Críost ré haithbheóadh an pheacthaigh, ní bhí acht cúigear do bhuidhin mar aon ris, mar atá an sagart mar athair, ughdarrás na heagailse
8755] mar mháthair, Peadar .i. an creideamh, S. Séam .i. an dóchas, agus Eóin .i. an grádh; — nó trí cotcha na haithrighe, mar atá brón-chombrúdh, faoisidin, agus lóir-ghníomh. Agus is é so ollmhughadh do-bheir Críost ar anam an pheacthaigh ré hucht a aithbheódhuighthe, do bhríogh gurab é thionnsgnas an aithrighe,
8760] do mhusgladh mheanman an pheacthaigh lé grásaibh forfhógarthacha dá ngairmid na diadhairidhe gratia praeveniens. Agus do bhríogh nach tig Críost d'áitiughadh áruis na hanma acht maille ré tafann do dhéanamh ar gach dobhuidhin dá mbí istigh, agus maille ré sgiobadh agus ré sguabadh do dhéanamh
8765] ar an árus roimhe, mar sin do-bheir trí cotcha na haithrighe, ré déanamh áruis na hanma ionshuidhte dhó féin. Ar dtús, do-bheir brón-chombrúdh croidhe don pheacthach, dá dtig iomad do dhéaraibh loisgneacha bhíos ar fiochadh ó theinidh ghrádha Dé; agus leis an uisge sin ruagthar an cealgaire .i. an
8770] diabhal a ciste an chroidhe. Agus is i bhfioghair an uisge sin atá aní léaghthar san ochtmhadh caibidil déag don treas leabhar do Leabhraibh na Ríogh, mar a ndubhairt Elias ris an rígh Achab: fuge, ne occupet te pluvia ‘teith, go nach lingfeadh an fhearthain ort.’ Go fáthach, créad chialluigheas

p.275


8775] Achab acht an diabhal, do réir Iob san .41. caibidil mar a n-abair, ag labhairt ar an diabhal, ipse est rex super omnes filios superbiae ‘is é súd is rí ar uile mhacaibh an díomusa.’ Agus mar sin, amhail adubhairt Elias ré Achab teitheadh rés an bhfearthain, is mar sin is éigean don diabhal teitheadh as
8780] an gcroidhe agá mbíd deora na haithrighe agá sileadh ós a gcionn. Léaghthar san seachtmhadh caibidil ag Lúcás gur thafainn Magdalena, do bhríogh dhéar na haithrighe, seacht ndeamhna uaithe féin. Gidh eadh, an tan bhíos an croidhe te ó fhiuchadh an uisge se, do-bheir Dia glan-uisge grás don
8785] anam dá fhionnfhuaradh. Agus is é so an t-uisge gheallas Dia don aithrigheach san .36. caibidil ag Ezec., mar a n-abair, effundam super vos aquam mundam ‘doirtfead oraibh uisge glan.’

An dara ní do-bheir árus na hanma ionshuidhte ag Dia, agus dhíbreas gach daosgar-shluagh dá mbí innte .i. an fhaoisidin.
8790] Agus is 'na fhioghair so atá aní léaghthar san treas caibidil déag do leabhar Iudith, mar a léaghthar gur bhean Iudith a cheann do Holofernes, agus gur díbreadh a shluagh lé, ré linn bheith i bhfos-longphort ré hucht chathrach Betulia dhó. Go fáthach, is í an chathair úd Betulia anam an pheacthaigh, Iudith an
8795] fhaoisidin, Holofernes gona shluagh an diabhal gona dhaosgar-shluagh. Agus mar do fóireadh cathair Betulia lé ceannas feadhna Iudith, lér dícheannadh Holofernes, agus lér díbreadh a shluagh, fóiridh an fhaoisidin anam an pheacthaigh ó anbhroid an aidhbhirseóra agus an daosgar-shluaigh dhubháilceadh bhíos 'na
8800] thimcheall.

An treas ní, an lóir-ghníomh do-níthear sna lochtaibh. Gonadh uime sin atá aní léaghthar san dara caibidil déag ag Tobias, mar a gcuirthear síos an réim is inleanta do dhéanamh an lóir-ghníomha, mar a n-abair, bona est oratio cum ieiunio et
8805] eleemosyna ‘is maith an urnaighthe mar aon ré trosgadhagus ré déirc.’ Is é so iomorra an t-ollmhughadh chleachtas Críost do dhéanamh, ré hárus na hanma do dhéanamh ionshuidhte dhó féin. Agus is dá mhaoidheamh gurab é féin ollmhuigheas árus dó féin atá aní léaghthar ag Solamh san naomhadh caibidil do
8810] Leabhar na Seanfhocal, mar a n-abair, sapientia aedificavit sibi

p.276

domum; miscuit vinum et proposuit mensam ‘do thógaibh an eagna teach dhi féin; do chumaisg sí fíon agus do thógaibh sí bord.’ Is é ní chialluigheas an fíon, géir-ghníomha goirte na haithrighe; agus is eadh chialluigheas an bord do thógbháil, an
8815] tuarastal do-gheibh an t-aithrigheach tré ghoirt-ghníomhaibh na haithrighe do choimhlíonadh.

Léaghthar go ndubhairt Críost, iar n-aithbheóadh inghine an phrionnsa, biadh do dháil di. Tuig go ndleaghair don tí bhíos arna aithbheóadh trí neithe do dhéanamh. Ar dtús, dlighidh
8820] éirghe óna lochtaibh. Uime sin adeir Pól san chúigeadh caibidil go Ephesios, ag labhairt ris an tí bhíos 'na chodladh i suan na locht, surge qui dormis, et exsurge a mortuis ‘éirigh, a dhuine atá it chodladh, agus éirigh ó mharbhaibh.’ Dá chor i gcéill, an tí bhíos i suan na locht, go ndleaghair dhó éirghe
8825] ó mharbhaibh .i. ó staid an pheacaidh mharbhthaigh lé haithbheódhadh na haithrighe.

An dara ní: dlighidh triall go neamh lé deagh-oibreachaibh i rian na haithrighe. Agus is ar an rian so na haithrighe labhras Isaias san .30. caibidil, mar a n-abair, haec est via, ambulate in ea
8830] ‘ag so an tslighe, triallaidh innte.’ Dá chor i gcéill gurab eadh dhligheas an t-aithrigheach, triall i ród na ndeigh-ghníomh go neamh. Agus is é so ní do-rinne an milltéan meic do bhí ag an athair muinntire, iar gcaitheamh a mhíre féin dona maoinibh saoghalta tug a athair dhó, amhail léaghthar san chúigeadh
8835] caibidil déag ag Lúcás, mar a n-abair, surgam et ibo ad patrem meum ‘éireóchad (ar sé) agus rachad i ndáil mh'athar féin.’ Agus tar ceann gur chaith a chuid go díobhlásach diombalach, do ghabh an t-athair go lúth-gháireach leis, agus tug onóir mhór dhó, iar n-admháil a olc féin dó-san. Mar sin iomorra do-ní Dia ris
8840] an bpeacthach, dá dtabhair ciall agus céadfadha agus gach sochar saoghalta oile dá dtabhair dhó. An tan mhusglas Dia a mheanma ré déanamh aithrighe, agus thuigeas é féin, tillidh ar Dhia, agus gabhaidh ris mar mhac, iar n-admháil a chean dó, agus gabhaidh an t-Athair ris, agus do-bheir onóir na ngrás dó.


8845] An treas ní: dlighidh an tí do-níthear d'aithbheódhadh biadh do chaitheamh do thrí haránaibh. Ar dtús, dlighidh proinn do

p.277

chaitheamh d'arán an Scrioptúra; amhail adeir Solamh in Ecclo., cibavit eum pane vitae et intellectus ‘do bhiathuigh sé é lé harán na beatha agus na tuigse.’ Dá chor i gcéill nach é an t-arán
8850] corpardha amháin is sásadh do neach, acht gurab é is sásughadh spioratdha dhó, briathra Dé. Amhail adeir Críost san suibhisgéal, non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo quod procedit de ore Dei ‘ní san arán amháin atá beatha an duine, acht san uile bhréithir tig ó bhéal Dé.’ Dá chor i gcéill, mar is sásadh
8855] laothamhail an t-arán corpardha don chorp, mar an gcéadna gurab sásadh spioratdha don anam briathra Dé. Agus mar sin is cneasta a thabhairt mar shásadh don aithrigheach, iar n-éirghe ó bhás an pheacaidh, do chomhfhortacht agus do neartughadh a bhríogh spioratdha ré cathughadh i gcoinne easgcarad na hanma.
8860] An dara harán dhleaghair do thabhairt don aithrigheach, naomh-abhlann choisreacdha na haltóra. Agus go fáthach, is uirre labhras Dáibhídh mar a n-abair, panis cor hominis confirmet ‘neirteóchaidh an t-arán croidhe an duine’; agus dá réir sin do-ní infheadhma é ré cathughadh ré heasgcáirdibh na hanma.
8865] Agus ní hiongnadh sin do mheas, mar go n-abair Críost ag Eóin san seiseadh caibidil na briathra so, qui manducet hunc panem vivet in aeternum ‘an tí itheas an t-arán so, biaidh beó go síordhaidhe.’ As so is iontuigthe gurab tarbhach don aithrigheach a chaitheamh ré cathughadh ré náimhdibh Dé.
8870] An treas arán do-gheibh an t-aithrigheach ó Dhia, arán na glóire síordhaidhe. Agus is ar an arán so labhras Críost san cheathramhadh caibidil déag ag Lúcás, mar a n-abair, beatus qui manducabit panem in regno caelorum ‘is beannuighthe an tí itheas arán i bhflaitheas nimhe.’ Agus atá Críost ag cuireadh
8875] na n-aithrigheach shaothruigheas sna subháilcibh, ag gealladh shásuighthe dhóibh, amhail léaghthar ag Matha san aonmhadh caibidil déag, mar a n-abair, venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos ‘triallaidh im dháil-se, a uile shaothruigheas agus atá fá ualach, agus sáiseóchad sibh.’ Dá chor i
8880] gcéill go raibhe cuireadh fhlaithis Dé ag gach aon do-ghéanadh saothrughadh na subháilceadh. Atáid trí sochair san arán so. An céad-shochar, neartuighidh sé an t-aithrigheach ré díbirt na

p.278

locht. An dara ní, do-bheir calmacht dó ré hiomchar ualaigh thruim pheannaide na haithrighe. An treas ní, do-bheir neart
8885] dó ré Dia do ghrádhughadh. Is i bhfioghair na dtrí n-arán so atá an fábhaill-sgéal léaghthar ag Lúcás san aonmhadh caibidil déag, mar a n-abarthar, amice, accomoda mihi tres panes ‘a charaid, airlig trí haráin damh.’ Cialluighid fós trí cotcha na haithrighe, mar atá brón-chommbrúdh, faoisidin agus lóir-ghníomh. Gidh
8890] eadh, is cneasta don aithrigheach na haráin se do thuilleamh lé deagh-oibreachaibh, do réir mar do orduigh Dia d'Ádhamh agus dá shliocht, amhail léaghthar san treas caibidil in Genesi, mar a n-abair, in sudore vultus tui vesceris pane tuo ‘i n-allus do ghnúise féin íosfas tú th'arán féin.’ As so is iontuigthe go ndleaghair
8895] dá gach neach ré hucht caitte na dtrí n-arán do luaidheamar, saothrughadh cneasta do dhéanamh ré tuilleamh na dtrí n-arán do luaidheamar, sul íosfam iad, maille ré feidhm fíréanta do dhéanamh do Dhia ar a son. Is i bhfioghair na dtrí n-arán so fós atá aní léaghthar san ochtmhadh caibidil déag in Genesi, mar
8900] ar orduigh Abraham dá mhnaoi Sara deithbhir do dhéanamh ré trí toimhsibh mine d'ollmhughadh, ré trí tuirtínibh fá luaith do dhéanamh dhíobh. Mar an gcéadna go fáthach, adeir Abraham mór, Dia nimhe, ré Sara a bhean phósta .i. an eaglais, na trí tomhais mhine úd .i. na trí haráin do luaidheamar, do bhruith
8905] fá ghrís grádha Dé, ar luaith smuaintighthe na somharbhthachta atá ionnainn féin.

An treas goin

Tabhair dot aire, a dhuine, nach dleaghair aoin-ghné dona trí gnéithibh don laibhín bhíos ann do chur san arán spioratdha chaittear leis an aithrigheach, acht bheith slim, 'na arán ghlan,
8910] gan cumasg laibhín nó gabhála do bheith ann. Ar dtús, ní cóir laibhín na glóire díomhaoine do bheith i n-arán shlim na shubháilceadh agus na soighníomh bhíos ag an aithrigheach dá iodhbradh do Dhia. Gonadh uime sin atá aní léaghthar san dara caibidil do Levit., mar a n-abair Dia, omnis oblatio quae fertur Domino,
8915] sine fermento erit ‘an uile iodhbairt dáiltear don Tighearna, ní bhia laibhín innte.’ Cuiridh Pól apstal réasún ris so mar a

p.279

n-abair san chúigeadh caibidil don chéid-Eipistil gusna Coirintibh, modicum fermentum totam massam corrumpit ‘truaillighidh beagán laibhín an taoisleadh uile.’ Dá chor i gcéill, an tan
8925] chuirthear beagán do laibhín na glóire díomhaoine i measg mhaith-ghníomh an aithrighigh, go ndéin iomlán na hoibre éadtarbhach. Ní cóir fós laibhín an bhréag-chrábhaidh do chumasg tré arán na hanma. Gonadh uime sin adeir Críost san dara caibidil déag ag Lúcás, attendite a fermento Pharisaeorum,
8925] quod est hypocrisis ‘aincidh sibh féin ar laibhín na bPairisíneach, mar atá an bréag-chrábhadh.’ Óir drong iad sin rér mhaith deigh-mheas do bheith ag an bpobal orra; agus is mar cheannach ar dheagh-chlú an phobail do bheith orra do-nídís crábhadh, agus ní ar son Dé; agus dá bhríogh sin, ní bhíodh do luaighidheacht
8930] ar son a gcrábhaidh aca, acht meas an phobail do bheith orra; agus mar sin ní sásuighthear lé ceachtar dona trí haránaibh thuas iad. Agus mar an gcéadna don druing chuireas laibhín an bhréag-chrábhaidh tréna maith-ghníomharthaibh: ní fromhthar an t-arán céadna leó. Ní cóir mar an gcéadna laibhín an
8935] teagaisg fhallsa do chor tré arán na haithrighe. Agus is mar sin adeir Pól, primae Cor. 5[ordm ], itaque epulemur Domino, non in fermento veteri, neque in fermento malitiae et nequitiae, sed in azymis sinceritatis et veritatis ‘uime sin déanam fleadhughadh don Tighearna, ní i sean-laibhín, agus ní i laibhín ná mailíse ná na
8940] hurchóide, acht i sliom-aránaibh na deigh-mhéine agus na fírinne.’ Agus is lé teinidh ghrádha Dé agus na comharsan dhleaghair an t-arán so do bhruith. Agus do bhríogh go ngabhann neart ó theasghrádha Dé, dá dtig an t-aithrigheach do bheith láidir ionchomhlainn ris na holcaibh, ón bhríogh fhásas ann a los
8945] ghrádha Dé. Gonadh ag faisnéis na treise atá i ngrádh Dé atá aní léaghthar ag Solamh san ochtmhadh caibidil dona Cainticibh, mar a n-abair, fortis est ut mors dilectio ‘atá an grádh comh-láidir ris an mbás.’ Dá chor i gcéill go mbíodh do threise agus do thréine i bhfíor-ghrádh an fhíréin do Dhia, go dtabhair bríogh agus
8950] acfuinn don aithrigheach ré cathughadh ris na ceanaibh, agus ré fulang gach feadhma agus gach foiréigin i ngioll ar thoil nDé do choimhlíonadh. Gidh eadh, féadtar neach do mhealladh 'na

p.280

bhreitheamhnas idir an bhfíor-ghrádh bhfíréanta bhíos ag neach do Dhia, agus an grádh tacair, amhail mhealltar mórán shaoileas
8955] gurab séimhe mar oileamhain feóil an uain ioná an mheannáin, tré ghairbhe fhionnfaidh an mheannáin tar an uan. Óir bíd daoine ann, chuireas coim caoineasa ar an gcealg-rún macántachta bréige bhíos ionnta féin, agus cuas na ceilge do bheith taobh istigh dhe sin, agus drong oile fhíréanda, chuireas easgcaoineas ionnracais
8960] mar bhrat ar an mbioth-ghrádh bhíos aca féin do Dhia, an tan labhraid ris na peacthachaibh ar a leas go fraochdha dá dteagasg, i ndóigh an pheacaidh do ruagadh uatha. Agus is ar aní se labhras Eóin san seachtmhadh caibidil, mar a n-abair, nolite iudicare secundum faciem ‘ná déanaidh breitheamhnas do
8965] réir na deilbhe.’ Dá chor i gcéill, gion go mbiadh gnúis gheanamhail gháireatach ag fear na ceilge, nach iontaobha é; agus an tí ar a mbí easgcaoineas an ionnracais, labhras go garg ar a leas ris an gcomharsain, gurab é is mó is iontaobha ann. Mar an gcéadna bhíd na daoine meallta 'na mbreitheamhnas, an
8970] tan shaoilid nach féadann an mion-duine mín mórán mailíse do bheith ann. Óir is meinic bhíos nísa mhó do mhímhéin i mion-duine ioná i nduine mhór easgcaoin, do nós mar is mó agus mar is milltighe neimh na nathrach neimhe danadh ainm tyrus, is lugha dona nathrachaibh neimhe, ioná i nathair neimhe
8975] oile dá mhéad, ionnus go mbí déistin agus eagla ag na nathrachaibh neimhe oile uile roimpe. Mar sin dona mion-daoinibh mailíseacha go meinic, agus dá réir sin don druing bhíos briathrach beig-léighinn, chuireas rompa ré milse mhailísigh seachrán agus saoibh-eólas do shíoladh lé briathraibh míne mailíseacha; do
8980] shaobhadh an phobail. Ní hiongabhtha arán na heagna bréige uatha do bhríogh laibhín Lúitéir nó Cailbhín nó a n-ionnshamhla oile faoi, thruailligheas an eagna dhiadha ó bheith ionchaithmhe. Gonadh uime sin adeir Pól san chúigeadh caibidil don chéid-Eip. gusna Coirintibh, modicum fermentum totam massam
8985] corrumpit ‘truaillighidh beagán laibhín an taoisleadh uile.’ Mar sin dlighidh an duine bheith ar a choimhéad, iar n-eiséirghe a staid an pheacaidh dhó, gan na trí gnéithe laibhín do luaidheamar do léigean i gceachtar dona trí haránaibh réamhráitte, is

p.281

oileamhain díleas don tí éirgheas ó bhás an pheacaidh mharbhthaigh.
8990] Gidh eadh, is éigeantach dá gach aon na trí haráin réamhráitte do fhromhadh ré dtriall ar neamh dhó. Agus is 'na fhioghair sin atá aní léaghthar san naomhadh caibidil déag don treas leabhar do Leabhraibh na Ríogh, mar a n-innistear, an tan do bhí inghreim ag Iesabel an bhainríoghan anfhlaitheach
8995] ar Elias, agá thafann as a dhúthaigh, tré mar fuair locht san éagcóir do-rinne sí ar Naboth, ag buain a sheilbhe féin go héagcórach dhe, gurbha héigean dó díbirt do ghabháil chuige, agus triall i n-imchian fhásaigh go Sliabh Oreb. Agus ar mbeith ar an eachtra soin dó, tarla go sgítheach é i n-aigéan alltair, agus codlais
9000] fá tharr chroinn. Agus ní cian go dtáinig aingeal do nimh 'na dháil, agus arán leis mar lón dó, go ndubhairt na briathra so, surge, comede, grandis enim tibi restat via ‘éirigh, ith biadh, is fada an raon romhat.’ Gidh eadh, an t-arán tug an t-aingeal dó, ní raibhe laibhín ann. An réim chéadna choimhéadas Dia dona
9005] fíréanaibh go coitcheann. Óir mar do bhí inghreim ar Elias ó Iesabel an bhainríoghan anfhlaitheach, mar an gcéadna bí inghreim ag an antoil ar anam an fhíréin; agus mar do chuir Elias roimhe Iesabel do thréigean, agus teitheadh roimpe ar an bhfásach go rochtain Sléibhe Oreb dhó, mar an gcéadna do-ní
9010] anam an ionnracaigh triall tré fhásach na haithrighe go sliabh na subháilceadh agus na soighníomh; agus ar mbeith san turus soin dó, do-bheir lón spioratdha dhó, go críochnughadh a thuruis.