An céid-fhiabhras díobh, dá ngoirthear quotidiana .i.
fiabhras creathach chuireas saoth sealaid gach n-aon-lá. Agus atá
7895]
fiabhras spioraddha ann fhreagras dó sin, dá ngoirthear craos, lé
ndéantar turnamh na hanma. Atá fábhaill-sgéal ag Lúcás san
seiseadh caibidil déag ar an saidhbhir sádhail ar a raibhe an
fiabhras so, dá dtáinig a bhás agus a adhnacal i n-ifreann. Óir
an fleadhughadh laothamhail do-níodh, fá fochain bháis spioratdha
7900]
dá anam é. Mar an gcéadna, gach aon bhroinn-líonas é féin go
hairceasach gach aon-lá, bí an fiabhras céadna air, agus tig éag na
hanma dhe.
An dara fiabhras, dá ngoirthear erratica .i. fiabhras seachráin
dá dtig a lúth agus a láthar do chaill do neach. Agus atá
7905]
fiabhras spioratdha ann fhreagras dó sin, dá ngoirthear leisge, cheanglas
céadfadha an chuirp agus acfuinne na hanma, ionnus nach léigeann do
neach lúth ná luadhaill do dhéanamh, ré déanamh maitheasa do Dhia
ná dá chomharsain; agus dá bhíthin sin tig bás na hanma dhe.
7910] An treas fiabhras, dá ngoirthear tertiana, gné fhiabhrais
chuireas taom tamaill gach dara lá ar an othar; agus bí fuacht
foiréigneach i dtús a theadhma, agus teas ainmheasardha dá éis sin.
Atá fiabhras spioratdha ann dá ngoirthear formad, 'na mbíd na cáile
céadna. Ar dtús iomorra bí fuacht oighreata an
7915]
fhuatha ann, lé múchtar teas grádha Dé agus na comharsan i dtoil an tnúthaigh. Bí
fós teas forloisgthe na feirge i n-aigneadh an tnúthaigh, agus dá
thoisg sin tig lot na hanma dhe.
An ceathramhadh fiabhras, dá ngairthear continua .i. fiabhras
leaptha. Gnáth-thaom iomorra sin, ó nach faghthar faothamh
7920]
go fagháil bháis nó shláinte don othar. Agus atá fiabhras
spioratdha ann fhreagras dó so, dá ngairthear sainnt, bhíos ag
sámh-chnaoi agus ag seargadh an tsanntaigh do shíor. Agus is ar
an sanntach so labhras Solamh san .14. caibidil in Ecclo. mar
a n-abair, non satiabitur pane sed indigens, et in tristitia erit super
7925]
mensam suam ní sáiseóchar é lé harán, acht go n-easbaidh,
agus biaidh i dtoirrse ar a bhord féin. Ionann sin ré a rádh agus
nach sáiseóchaoi ar a bhord féin an sanntach lé harán .i. leis an
saidhbhreas do bhiadh aige, agus go mbiadh i dtoirrse ar bhord
na péine ifreannda. As so is iontuigthe go marbhann fiabhras
7930]
na sainnte an t-anam nach faghann faothamh uaithe san
bheathaidh se.
An cúigeadh fiabhras, dá ngairthear quartana .i. fiabhras
creathach tig ar neach an ceathramhadh lá; agus is gnáth tinneas
cinn ar an tí ar a mbí. Agus atá fiabhras spioratdha ann
7935]
fhreagras dó so, dá ngairthear díomas. Agus amhail bhíos deatach
ag dol i gceann an tí ar a mbí an fiabhras so, óna leanntaibh
loisgneacha bhíos 'na ghoile, go mbuaidhearthar ceann an othair
leó, mar an gcéadna bhíos deatach díomusa ag éirghe ón aol-ghoradh
uabhair bhíos ag éirghe a grinneall chroidhe an
7940] díomsaigh, go
mbuaidhearthar mullach meanman an díomsaigh lé huaill atmhair i
n-aigeantaibh a mhéine. Gonadh uime sin adeir Dáibhídh Rí
ag labhairt ar na díomsachaibh san .73. Salm, superbia eorum qui
te oderunt ascendet semper éirghidh suas do ghnáth díomas na
druinge fhuathuigheas tú. Dá chor i gcéill,
7945] an dream rénar
fuathmhar Dia a los an díomusa, go mbí deatach dhubháilceadh agus
doimhéine ag éirghe a híochtar amhghlan a n-aigeanta, go measgthar
an mheanma leó; agus tig don urdhubhadh aigeanta sin, go ngabhann
diúdán iad, agus de sin nach féadaid triall go díreach i raon na
haithrighe, acht bheith ag cais-iompódh
7950] ar a gceanaibh, agus agá
n-únfairt 'na n-olcaibh féin do ghnáth.
An seiseadh fiabhras, dá ngoirthear hectica .i. fiabhras do-bheir
teas mailíseach i mballaibh an duine, dá dtig an t-othar do
sheargadh agus do shámh-chnaoi, go gcailleann a lúth agus a
láthar, go spealtar amach ainn-séin é, go n-éagann amhlaidh sin. Atá
7955]
fiabhras spioratdha ann fhreagras dó sin, dá ngairthear drúis,
'na bhfuilid na cáile céadna. Agus is ar an bhfiabhras so na
drúise labhras Iob san .31. caibidil, mar a n-abair, ignis est
usque ad perditionem devorans teine í (ar sé) chraos-shloigeas go
críoch-caitheamh. Dá chor i gcéill go mbí an fiabhras úd pheacaidh
7960]
na drúise ag fadódh agus ag folosgadh go folaightheach
i mballaibh an drúisigh agá sheargadh, go spealtar fá dheóidh dhe
gach blás dá mbí air, mar atá a choguas, a chlú agus a chonách
saoghalta, agus fós somhaise agus sláinte a chuirp. Is uime sin
adeir Iob san chaibidil chéadna, pepigi foedus cum oculis meis,
ut ne cogitarem
7965] quidem de virgine do cheangail mé connradh rém
shúilibh, ionnus nach smuaininn ar mhaighdin idir. Dá chor i
gcéill go raibhe an uiread soin d'uamhan agus d'imeagla air ré
fiabhras pheacaidh na drúise, nach eadh amháin do chuir roimhe a
sheachnadh do ghlór agus do ghníomh, acht fós gur chuir roimhe
álghus agus
7970] accobhar a intinne do thoirmeasg ó smuaineadh ar
pheacadh na drúise.
Cuiridh Críost riaghail chinnte síos, lé bhféadfadh an duine é
féin do leigheas agus do lór-choimhéad óna fiabhrasaibh réamhráitte,
agus óna leithéidibh oile, amhail léaghthar ag Matha san
7975] seiseadh
caibidil déag, mar a n-abair, qui vult venire post me abneget
semetipsum, et sequatur me an tí rénar toil teacht im dhiaidh-se,
diúltuigheadh dó féin, agus leanadh mise. Is follus gurab riaghail
chinnte ré slánughadh agus ré sár-chaomhna a duine ón uile
pheacadh, stiúradh a mheanman agus a chéadfadh do
7980] thabhairt do
Chríost, agus triall ar a threóir in gach slighe 'na seólfadh an
duine; agus dá ndearna soin, is dearbh gurab i slighe na
subháilceadh agus na síor-shláinte thriallfas, agus mar an gcéadna
go gcuiridh cúl ris na coiribh go coitcheann. Óir ní héidir a
Tuig fós, do réir na riaghlach thuas, an tí thréigfeas é féin mar
cheannach ar Chríost, nach inmheasta go dtréigfidhear Críost leis
ar ainmhian san bhioth do chuirfeadh i gceachtar dona
fiabhrasaibh réamhráitte é; do réir mar adeir Eóin san
8010]
treas caibidil don chéid-Eip. ag labhairt ar Chríost omnis qui in eo
manet non peccat an tí anas ann ní dhéin peacadh. Is follus as
so, an tí chomhnaidheas i gCríost, nach déin peacadh. Is follus as
an chaibidil chéadna nach bí aithne ar Chríost ag an tí
pheacuigheas, agus nach mó at-chíthear Críost leis. Ag so
8015]
briathra Eóin, et omnis qui peccat non vidit eum, nec cognovit eum
agus gach aon (ar sé) do-ní peacadh, ní fhaiceann é, agus ní mó
aithnigheas é. As a ndubhramar is follus gurab treóraighe
8020] Cuiridh S. Augustine síos san .176. Seanmóir ní lé ndearbhthar
so, mar a n-abair, Si unusquisque nostrum subdere suas passiones
sibi studeat, ac super eas stare consuescat, ex ipsis sibi gradum
construit quo possit ad superiora conscendere. Elevabunt nos si
fuerint infra nos, et vititis nostris scalam nobis facimus, si
8025]
vitia ipsa calcamus. Nam cum bonitatis auctore non ascendet malitia, nec
cum magistro humilitatis superbia, nec cum filio virginis libido
atque luxuria. Non, inquam, ascendunt vitia post virtutum parentem,
nec peccata post iustum, nec infirmitates nec morbi possunt ire
post medicum dá ndearna (ar sé) gach aon againn a dhícheall
8030]
réna shiansadhaibh do chur fána chumhachtaibh féin, go gcleachtfadh
seasamh ar a muin, cóirighthear leis céim dhíobh dhó féin, lé
bhféadfadh dol suas gusna huachtaraibh. Airdeóchaid suas sinn dá
rabhaid fúinn. Do-nímíd dréimire dhúinn féin dár lochtaibh, dá
ngabhthar linn dár gcosaibh sna lochtaibh
8035]
céadna. Óir ní théid an mheabhail suas mar aon ré hUghdar na maitheasa, ná an t-uabhar
mar aon ré Maighistir na humhlachta, ná an drúis agus an mhian-bhruith
mar aon ré Mac na Maighdine. Ní theid suas, adeirim,
na lochta i ndiaidh Athar na subháilceadh, ná na peacadha i ndiaidh
an Fhíréin. Fós, ní fhéadaid na
8040] héagcruais ná na galair dol i
ndiaidh an Leagha. As na briathraibh se S. Augustine is
iontuigthe, cibé thurnas a cheana féin, agus chuireas fána smacht
iad, agus nach giallann dóibh, agus fós leanas lorg Críost, nach
féadaid na coire bheith mar aon ris.
Cidhbé rénar maith an raon díreach do leanmhain ar a lorg,
8045]
tugadh dá aire aní léaghthar ag Eóin san seiseadh caibidil, mar a
n-abair Críost, descendi de caelo, non ut faciam voluntatem meam,
sed eius qui misit me do thurnas do neamh, ní ré déanamh mo
thoile féin, acht do dhéanamh toile an tí do chuir uaidh mé. Is
follus as na briathraibh se cia an ród díreach is inleanta ar
Agus an mhéid bheanas ris na sé fiabhrasaibh do luaidheamar thuas,
cuirfeam annso síos sé riaghlacha cinnte fhreagras dóibh,
8060]
mar atá riaghail i n-aghaidh gacha fiabhrusa dhíobh.
An chéid-riaghail, i n-aghaidh an chéid-fhiabhrusa, mar atá an
craos: do réir Ezec. san cheathramhadh caibidil, mar a n-abair,
cibus tuus quo vesceris erit in pondere an biadh ré n-oilfidhear
thú, biaidh do réir thomhais. Ionann sin ré a rádh agus gurab do
8065]
réir mheidhe na measardhachta dhleaghair do duine é féin do
shásadh do bhiadh agus do dhigh. Agus dá ndearna sin do ghnáth
do réir cháile agus chaindigheachta bídh agus dighe, ní heagail dó
an fiabhras úd an chraois.
An dara riaghail, i gcoinne an dara fiabhrusa, mar atá an
8070]
leisge: do réir Sholaimh san chúigeadh caibidil in Ecclo., mar a n-abair,
ne tardes converti ad Dominum, et ne differas de die in diem ná
déana moill fá thilleadh gus an dTighearna, agus ná cuir cairde ó
ló go ló. Ionann sin ré a rádh agus go ndligheann an duine gan a
leas do chor ar ceal ná ar cairde, acht deithbhir agus
8075]
deithneas do dhéanamh ris gach feidhm fíréanta fhéadfas do ghníomh-ghnáthughadh
ré coimhlíonadh thoile Dé do dhruim díchill agus
díoghraise. Agus dá ndearna soin, ní heagail dó lot ná leónadh ó
fhiabhras na leisge do theagmháil dó.
An treas riaghail, i gcoinne an treas fiabhrusa, dá ngoirthear
8080]
formad: do réir Phóil san .13. ca. don chéid-Eipistil gusna
An ceathramhadh riaghail, i gcoinne an ceathramhadh
8090]
fiabhrusa, dá ngairthear sainnt: do réir Mhatha san naomhadh caibidil déag, mar
a n-abair, si vis perfectus esse, vade, vende omnia quae habes, et
da pauperibus, et habebis thesaurum in caelo, et veni, sequere me
mása thoil leat bheith iomlán, imthigh, díol na huile neithe atá
agat, agus dáil do bhochtaibh iad, agus do-ghéabhair
8095]
ionnmhas ar neamh; agus tar, lean mise. Gidh eadh, an dream nach leanann Críost,
is meinic milleadh agus míorath ag teagmháil dóibh san saoghal so; ní
áirmhim an anfhochain thall. Is i bhfioghair aneithe se atá aní
léaghthar san cheathramhadh caibidil déag do Leabhar na Nuimhreach,
ar Chloinn Israel,
8100] mar atá méad na ndochar ndíoghaltach do-rinne
Dia dhóibh trí dhíbhfeirg, tré gan leanmhain do chomhairle
Mhaoise ar an bhfásach, ionnus go rabhadar ar siadhán agus ar
seachrán seachnóin an fhásaigh ré ré .40. bliadhan, agus gan acht
uidhe .40. lá uathaibh go Tír Thairrngire, agus nach ráinig leó
a rochtain ó shoin. Mar
8105] sin dona daoinibh ar fásach an tsaoghail
se, ré triall go Tír Thairrngire an fhlaitheasa neamhdha: an tan
nach leanaid do chomhairle Chríost, ná dá réir do dhéanamh, ní
bhíd acht ag praip-ionntódh ar na peacaidhibh, agus ag cais-fhilleadh
ar na coiribh, go ngabhann diúdán ó na dubháilcibh iad, go nach féadaid
8110]
an chonair chóir do choimhéad ar lorg Críost go neamh.
Agus an tí thoigeóras Críost do leanmhain, gabhadh ar a lorg tré
bhealach bheannuighthe na bochtachta. Is iontuigthe as an riaghail
se, gurab é leigheas dhleaghair do dhéanamh i gcoinne fhiabhrais
na sainnte, an bhochtacht fhírinneach do leanmhain; agus is ionann
8115]
sin agus Críost féin do leanmhain. Óir ní raibhe sealbh shaoghalta
8140] An cúigeadh riaghail, i gcoinne fhiabhrusa an uabhair: do réir
Sholaimh san .29. caibidil do Leabhar na Seanfhocal, mar a
n-abair, humilem spiritu suscipiet gloria glacfaidh an ghlóir
an t-umhal ó spioraid. Ionann sin ré a rádh agus go mbí an
ghlóir d'áirithe ag an druing bhíos umhal ó spioraid. Agus
8145]
gach dream 'gá mbí an ghlóir d'áirithe aca, bíd saor ófhiabhras an
uabhair. Contrárdha iomorra dá cheile atá ceann innmhe an díomsaigh
agus an umhail. Óir síos téid an díomsach i n-ifreann, agus suas
ar neamh théid an t-umhal. Is iontuigthe sin a briathraibh
Lúcáis san dara caibidil mar a labhrann ar na
8150]
crothaibh éagsamhla 'na gcuireann Dia an dá dhruing úd. Ag
An seiseadh riaghail, i gcoinne fhiabhrusa na drúise: do réir
Phóil san chúigeadh caibidil don chéid-Eip. go Timoteus,
mar a n-abair, teipsum castum custodi coimhéid tú féin
geanmnaidh. Dá chor i gcéill, cibé choimhéadas é féin go gasta
8160]
geanmnaidh, go mbí saor ó fhiabhras na coire se .i. na drúise.
Tuig, a dhuine, gur choimhéid Críost go cinnte gach riaghail
díobh so, do bhríogh gurab é fein is liaigh ré leigheas gach
othrais anma dá mbí ar an duine, agus go mbeanann ris an liaigh
gcineólta na sioróipe agus na seirbh-dheocha sláin-íce do
8165]
fhromhadh rés an othar, ionnus gomadh lughaide a dhéistin an liaigh
dá bhfromhadh roimhe, agus fós, gurab móide do bhiadh fios a
mbríogh ag an liaigh, é féin dá bhfromhadh rompa, agus mar an
gcéadna fios na ngalar do bheith aige. Gonadh uime sin adeir
Petrus Chrysologus san .150. Seanmóir, medicus qui
8170]
non fert infirmitates, curare nescit, et qui non fuerit cum infirmo infirmus,
infirmo non potest conferre sanitatem an liaigh nach iomchrann na
héagcruais, ní heól dó leigheas do dhéanamh; agus an tí nach
biaidh éagcruaidh leis an easlán, ní fhéadann sláinte do thabhairt
don othar. Ionann sin ré a rádh agus go
8175]
ndleaghair galar comhpáise
agus truaighe do bheith aige don othar. Gonadh uime sin do fromhadh
lé Críost, maille ré truaighe do bheith aige dhóibh ré linn gach
uilc agus gach anfhorlainn dá dteagmhadh dhóibh, mar atá fuacht
agus íota agus ocras, tár agus tarcaisne, aithis agus iomcháineadh,
díbirt agus deóraidheacht, bochtacht,
8180] broid, braighdeanas agus bás;
agus fós, do fromhadh leis féin gach anfhochain díobh.
Is móide is inmheasta gurab liaigh Críost, agus gurab íoc-luibh na hamarráin, aní léaghthar ag S. Augustine, ag sgríobhadh
Is uime sin adeir S. Augustine san ionadh réamhráitte thuas, novit
medicus quid salutiferum quidve contrarium petat aegrotus. Aegroti
estis, nolite ergo dictare quae vobis medicamenta velit apponere
bídh a fhios ag an liaigh créad aní is folláin nó a
8210]
chontrárdhacht iarras an t-othar. Othair sibh, ar an adhbhar soin ná
deachtuighthear libh don liaigh na leighis is toil leis do chur
ribh.
As so is iontuigthe nach dleaghair dhúinn locht d'fhagháil ar
aon-smacht bhus toil ré Dia do dhéanamh orainn, agus nach
8220]
dleaghair dhúinn bheith íogmhar éagcaointeach tré leigheas dá ghéire agus dá
ghoirte chuirfeas rinn. Óir is meinic bhíos an galar comh-guasachtach
soin gurab éigean don liaigh losgadh, gearradh cneis,
agus teasgadh ball do dhéanamh ar an othar, do shúil réna shláinte
d'aiseag dhó. Mar an gcéadna do-ní
8225] Liaigh na hanma ris an tí
shaoileas do shlánughadh. Uime sin adeir Hieronymus ag sgríobhadh
gó a charaid éagcruaidh, artis est medicinae aliquoties ignibus
et ferro curare. Quid mirum si Dominus nostrarum medicus animarum
turbinibus excutiat, calamitatibus purgat beanaidh ris an ealadhain leighis ar
8230]
uairibh leigheas do dhéanamh lé teintibh agus lé hiarann.
Créad an t-iongnadh dá ndearntaoi leis an dTighearna, Liaigh ar
n-anmann, sguabadh le hiomghaothaibh, glanadh le hamhgaraibh?
Ionann sin ré a rádh agus mar go bhfuilngeann an t-othar
corpardha iomad fualaing tré shíneadh láimhe an leagha corpardha, mar
8235]
cheannach ar shláinte a chuirp, mar an gcéadna is mó sa
chách dhleaghair don tí ar a mbí othras na hanma foidhide do
dhéanamh ris gach síneadh láimhe dá dtabhair Liaigh na hanma dhó,
dá ghéire agus dá ghoimheamhlacht do bhiadh an síneadh láimhe,
bíodh gomadh gnáth-ghalar goithneach géir-neimhneach, nó
8240]
caill chloinne nó chonách é.
Is córaide dá gach othar sin do dhéanamh gurab do thuar a shláinte
ghortuighthear leis an liaigh é. Gonadh uime sin adeir Hieronymus
san Eipistil do sgríobh go Hamandus, non parcit medicus ut parcat,
saevit ut misereatur ní choigleann an
8245] liaigh go gcoigleadh;
gabhaidh dásacht é go ndearnadh trócaire, nó go ngabhadh truaighe
é. Ionann sin ré a rádh agus nach gabhann gan síneadh láimhe,
sioróipe agus seirbh-dheocha do thabhairt don othar, dá neamh-thoil,
do shúil ré coimhéad agus ré coigilt a shláinte dhó; agus
fós, go ngabhann fearg agus dásacht
8250]
an liaigh ris, ar a leas, an tan bhíos ag diúltadh aneith budh