Corpus of Electronic Texts Edition
Trí Bior-Ghaoithe an Bháis (Author: Geoffrey Keating)

Alt 6

AN SEISEADH HALT

'na gcuirthear i gcéill, créad fá gciorrbhann Dia ré dhruinge do dhaoinibh óga, agus é ag léigean druinge oile go hearr a n-aoise, agus na réasúin atá ris sin.

An chéad-ghoin

An céad-adhbhar dhíobh, do bhríogh gurab í sin toil Dé.
5300] Óir is iomdha ní do-ní Dia, nach áil leis daoine do dhéanamh lorgaireachta. Bíodh a fhiadhnaise sin ar aní léaghthar i mbeathaidh na n-aithreach ar Antonius naomhtha. Óir, ar mbeith dhó ag lorgaireacht ar staidibh daoine oile, agus agá chor i n-iongnadh créad as a gcuireadh Dia an cor so nó an cor
5305] oile dhíobh, do-chualaidh an guth do neamh agá rádh ris, a aire do thabhairt dó féin, agus gan bheith ag fiafraighidh ar staidibh cáich.

An dara goin

An dara hadhbhar fá bhfuaduigheann Dia na hóga as an mbeathaidh se, ionnus nach rachdaois i n-olcaibh ó bheith i
5310] gcaidreabh na ndroch-dhaoine. Agus is uime sin adeir Solamh,


p.167

san cheathramhadh caibidil do Leabhar na hEagna, ag labhairt ar an ógán do-gheibh bás i n-ionnracus, raptus est ne malitia mutaret intellectum eius ‘do fuaduigheadh é ionnus nach diongnadh an mhailís a thuigse do chlaochlódh.’

An treas goin


5315] An treas adhbhar, ionnus an t-ógán agá mbí droch-fhuadar faoi, nach fuighbheadh leath a ré, d'eagla go mbiadh nísa mheasa. Agus is uime sin adeir Dáibhídh Rí, viri sanguinum et dolosi non dimidiabunt dies suos ‘an dream bhíos fuileach (nó do-ní dortadh fola) agus bhíos cealgach, ní fhaghaid leath a laitheadh.’ Dá chor i gcéill, an dream agá mbí dúil i ndún-mharbhadh agus i bhfeall agus i mbeartaibh gráineamhla oile, go gciorrbhann Dia a laithe, ionnus nach beidís ag sír-dhéanamh uilc. Agus go bhfios damh, is maith thig leis aní se an rann do-rinne file dh'áirithe, mar a n-abair: —

    1. 5325] Dá mbeith go bhfuighbheadh fear fill
      seal dá ré 'na ré aoibhinn,
      atáid cách dá chor i gcairt
      nach gnáth a dhol gan díoghailt.

An ceathramhadh goin

An ceathramhadh hadhbhar, ionnus nach leandaois ainbhearta
5330] a n-aithreach; do réir S. Augustine san treas ceist déag don Leabhar Ceast ro sgríobh ar an sein-reacht, mar a n-abair, infantes in Sodomis simul cum parentibus cremati sunt, ne diu viventes exempla parentum consequerentur ‘do loisgeadh na naoidhin i Sodoma mar aon réna dtuismhightheóiribh, d'fhaitcheas,
5335] dá mairdís i bhfad, go leanfadaois sompladha a sean agus a sinnsear.’

An cúigeadh goin

An cúigeadh hadhbhar, tré pheacaidhibh na dtuismhightheóireadh. Óir díoghlaidh Dia go meinic ar an saoghal so coirthe na sinnsear ar an sliocht tig uatha, gus an treas glún nó an
5340] ceathramhadh glún, do réir an bhagair do-ní sé féin, mar a


p.168

n-abair san .20. caibidil in Exodo: Ego sum Dominus Deus tuus fortis, zelotes, visitans iniquitatem patrum in filios, usque in tertiam et quartam generationem ‘is mise do Thighearna, do Dhia láidir féin, éadmhar, ag agra urchóide na n-aithreach ar an gcloinn gus
5345] an treas glún nó an ceathramhadh glún.’ Dá chor i gcéill go dtiobhradh bás agus gearr-shaoghal go meinic do chlann-mhaicne lochta an díomusa agus an dún-mharbhtha, an anfhlaithis agus na héagcóra. Ionnus, dá threise agus dá thréine bhíos an duine acfuinneach úd, gurab meinic nach bí mac ag gabháil a
5350] oighreachta tar a éis. Gurab uime sin adeir file éigin an rann so thig leis aní gcéadna: —
    1. Ní bhí a chlann ó neach i neart
      'gon tí bhus gann breath ar bhocht;
      a ndéinid na haithre d'ulc,
      5355] don lucht as a haithle is olc.

An seiseadh goin

Bíodh a fhiadhnaise sin ar mhórán d'uaislibh an oiléin se na hÉireann, agá ndeachaidh báthadh ar mhórán dá dtighthibh onóracha, ionnus nach fuil acht ainbhfine agá n-áitiughadh don chur so; agus iad féin — an mhéid maireas dá n-iarmhar — i
5360] moghsaine agus i mbochtacht, ag íoc uabhair agus aindlighidh, drúise agus droich-bheart, fill agus fionghaile a sean agus a sinnsear. Gonadh uime sin do-rinne Maolmhuire Ó hUiginn, aird-easpog Thuama, an rann so: —

    1. Fuilngidh Dia dúthaigh a sean,
      5365] tré anuabhar Mhac Míleadh,
      críoch ainglidhe fá n-iadh tonn,
      fá riar ainbhfine eachtronn.

Ag so mar thig leis aní se thuas an aislinge do-chonnairc Adhamhnán, fear lán don Spiorad Naomh, do réir mar léaghthar
5370] i Leabhar Leacaoin, vae, vae, vae, viris Hiberniae insolae mandata Domini transgredientibus. Vae regibus et principibus, qui non dirigunt sapientiam et veritatem, et diligunt iniquitatem. Vae doctoribus qui non docent veritatem, et consentiunt vanitatibus


p.169

imperfectorum. Vae meretricibus et peccatoribus, qui sicut foenum
5375] et stipula concremabuntur ‘monuar, monuar, monuar, d'áitightheóiribh oiléin na hÉireann, sháruigheas aitheanta an Tighearna. Monuar dá ríoghaibh agus dá prionnsadhaibh, nach stiúrann an eagna ná an fhírinne, agus ghrádhuigheas an urchóid. Monuar dá doctúiribh, nach seólann an fhírinne, agus do-bheir comhaontaidh
5380] ré díomhaoineasaibh na gciontach. Monuar dá meirdreachaibh agus dá peacthachaibh, chomhloisgfidhear amhail fhéar thirim nó barrach lín.’ As an mbagar so do-rinne an t-aingeal is iontuigthe gurab tuar díoghaltais ó Dhia ar na daoinibh feil-bhearta gráineamhla do dhéanamh, agus go háirithe trí ghné
5385] pheacaidh is gnáth lé Dia do dhíoghail ar an saoghal so, mar atá dortadh fola lé feall, leattrom d'imirt ar an eaglais, agus gnáthughadh an adhaltrannais.

An seachtmhadh goin

Tuigthear fírinne aneithe se as aní léaghthar san dara caibidil déag don dara leabhar do Leabhraibh na Ríogh, mar do-rinne
5390] Dia díoghaltas ar an adhaltrannaigh Bersabe: an mac rug sí i n-adhaltrannas do Dháibhídh d'éag go grod i ndiaidh a bheirthe, i n-íoc na coire do-rinneadar a thuismhidhtheóiridhe. Is trés an nguais se do bheith ó Dhia i ndiaidh na bpeacadh so adeir Pól go hiongantach san deachmhadh caibidil gus na hEabhraidhibh,
5395] mar a n-abair, quam horrendum est incidere in manus Dei viventis ‘créad é a mhéid d'uathbhás, teagmháil i lámhaibh an Dé bheo!’ Dá chor i gcéill gurab mór is ineagluighthe dona peacthachaibh fearg Dé do thuilleamh, agus méad an chumais atá ag Dia ar dhíoghaltas do dhéanamh orra. Uime sin atá Greaghóir
5400] naomhtha ag teagasg na ndaoine san .13. Homil., ag sgríobhadh ar an soisgéal darab tosach sint lumbi vestri praecinti, mar a n-abair, nemo Dei longanimitatem negligat, quia tanto districtiorem iustitiam in iudicio exigit, quanto longiorem ante iudicium patientiam prorogavit ‘ná tugadh aon-duine faill i bhfad-aradhnacht
5405] Dé, óir cion a bhfuil d'fhad-dáil 'na fhoidhide ag cur a bhreitheamhnais ar cáirde, atá sé do chaoile 'na cheirt-bhreitheamhnas.’ Gidh eadh, is eadh shaoilid an líne nó an lucht comhaimsire


p.170

atá againn, gur chuir Dia cloidheamh an inneachaidh 'na thruaill taisgeadha, mar nach gabhaid rabhadh ón tsinnsear táinig romhainn,
5410] ar a ndearna Dia díoghaltas tréna olcaibh féin, acht iad go laothamhail lán d'aindícheall éigneach ag coill agus ag creachadh a gcarad agus a gcomharsan, ag buain a n-ionnmhais agus a n-óir-chiste tré chomhar-bháidh breitheamh mbreabóideach agus charad gcleasach gcealg-rúnach dhíobh. Acht cheana, dar mo chubhais, atá an
5415] Dia do-rinne an díoghaltas ar an sinnsear coimh- díbhfeargach anois ré ceartughadh na gciontach tréna n-olcaibh agus do bhí ré smacht do dhéanamh ar an sinnsear táinig romhainn. Ar an adhbhar soin déanadh gach aon faire air féin, go nach luighfeadh Dia lámh air. Óir ní tualaing tréan dá threise ar
5420] talmhain neart nó neimh-fhíoch Dé do thurnamh ná do throim-ísliughadh, an tan chuireas roimhe díoghaltas do dhéanamh. Agus is uime sin fhiafruigheas Pól go hiongantach ‘créad é a mhéid do dhochar teagmháil i lámhaibh an Dé bheó?’

An t-ochtmhadh goin

Tuig, a dhuine, gur gnáthach ceachtar do cheithre hainiarsmaibh
5425] urchóideacha ag toidheacht ar dhuine do thoisg an adhaltrannais. An céad-ainiarsma dhíobh, bochtacht antoisgtheach, chuireas duine as a chonách saoghalta, agus bháidheas i n-ainfhiachaibh éadtarbhacha é. Agus is iomdha barraidhe bogásach bladhmannach do breódh agus do buaileadh don sgiúirse
5430] se rénar linn féin i nÉirinn, agar fhulaing Dia dhóibh tré mhilleadh bhan bpósta dul tar bharr a ngealltadh.

An dara hainiarsma, teasgadh ainmheach ball. Óir is meinic fhuilngeas Dia súil nó chos nó lámh do chaill don adhaltrach i n-íoc an pheacaidh, agus mar rabhadh do dhaoinibh oile ré
5435] bheith ar a gcoimhéad ar an gcoir gcéadna.

An treas anfhochain, bás obann gan aithrighe, mar atá a losgadh i dteinidh, nó a bháthadh i n-uisge, nó a ghoin lé harm, nó a n-ionnshamhla oile do bhásaibh aibéile obanna dá bhreith.

An ceathramhadh hainiarsma, gan mac do bheith ag gabháil
5440] a oighreachta. Agus muna mbeith eagla a easgcáirdeasa do tharraing orainn, is iomdha comhartha follus cinnte do fhéadfamaois


p.171

do thabhairt anuas, tarla rénar linn féin i nÉirinn ar aní se, nach cuirfeam síos don chur so.

An naomhadh goin

Acht cheana, mar rabhadh don léaghthóir, cuirfead síos
5445] ann so, acht ciodh leasg leam a luadh, beagán don druing rér bhean (fa-ríor) dochar na dála so, ar mbeith gan mac ag gabháil oighreachta ar aon díobh; mar atá Gearóid, Iarla Chille Dara; Tomás Builtéar, Iarla Urmhumhan agus Osraighe; Domhnall Mhág Carrthaigh, Iarla Bhéil-innse; Muiris Mac Gearailt, Tighearna
5450] na nDéiseach
; agus Rolont Iústás, Tighearna Chríche Iústásach; Éamonn Mac Giobúin, dá ngairthí an Ridire Fionn; agus an Calbhach Ó Cearbhaill, dá ngairthí Tighearna Éile. Agus muna mbeith go raibhe an drong adubhart chomh-follus soin ciontach san choir se go bhfuilid a ngníomha san ngné sin
5455] i mbéalaibh cáich go coitcheann, do fhúigfinn iad mar gach lucht oile gan labhairt orra. Gonadh uime sin do-rinne file éigin an rann so: —

    1. Gach rí colach do-ní drúis,
      coir chuireas a shúil do niort;
      5460] is é an gníomh soin tar gach sgéal
      cheileas a shéan is a shliocht.

An deachmhadh goin

Is amhlaidh thuigim gurab i ndíoghaltas adhaltrannais Ruaidhrí mhic Thoirdhealbhaigh Uí Chonchubhair, ríogh Connacht, agus adhaltrannais Dhiarmada Mhic Mhurchadha, ríogh
5465] Laighean
, do dheónuigh Dia Gaoidhil do dhealughadh ré hard-fhlaitheas Éireann, agus Gaill do dhéanamh gabháltais orra. Óir léaghthar ar Ruaidhrí Ua Chonchubhair nachar lór leis seisear leannán do bheith aige gan a thoil féin do bheith aige ar gach mnaoi 'na dhúthaigh 'na gcuirfeadh dúil, gémadh pósta nó
5470] neamhphósta do bhiadh sí. Agus is follus do thaoibh Dhiarmada Mheic Mhurchadha gurab tré mhnaoi Thighearnáin Uí Ruairc do bhreith leis tarla gach dochar dá ndearnaidh sé dhó féin agus d'Éirinn. Gá dtám ris, is iomdha flaitheas foirleathan, agus ríogh-fhuil


p.172

rathmhar ro-uasal do ruagadh go ro-aibéil trés an bpeacadh
5475] so, mar is léir i leabhraibh irse agus annála na n-ard-fhlaitheadh anall-ód.

An t-aonmhadh goin déag

Bíodh a fhiadhnaise sin ar aní tharla dona trí hard-fhlathaibh se síos a los na coire se: Ag so a n-anmanna: Sardanapalus rí na Persia, Rodericus rí na Spáinne, agus Vortigernus rí na
5480] Breatan Móire. Is eadh tarla don chéid-fhear, caiptín dá mhuinntir féin do bhuain a chinn de, ar mbeith dhó i measg an bhantrachta i n-earradh mhná, agus é ag sníomh choigíle, agus an líne ríoghamhail do dhul i mbáthadh do bhíthin an mhíghníomha soin; nó do réir dhruinge oile é féin dá losgadh féin agus a ionnmhasa
5485] mar aon ris i dtor dhaingean do hiadhadh lais féin air.

Is eadh tarla don dara fear .i. Rodericus do dhéanamh, dúil do chur i mnaoi iarla onóraigh don Spáinn, agus an t-iarla do chor ar eachtra don Aiffric. Agus ar mbeith don iarla san eachtra soin tarla don rígh míghníomh do dhéanamh ré mnaoi an iarla.
5490] Agus ar bhfilleadh óna thurus don iarla, fuair sgéala an mhíghníomha soin, agus do-ní gearán agus éagnach ar an rígh ré huaislibh na Spáinne fán míghníomh sin, agus do-rinne féin agus iad féin ceangal ré chéile, agus do chogradar Múraigh do thabhairt isteach ar an Spáinn. Agus iar gcinneadh ar an gcomhairle sin dóibh, téid
5495] an t-iarla tar a ais don Aiffric, agus tug sluagh líonmhar Múrach leis don Spáinn dá gabháil, agus tug féin agus na Múraigh gona ranntaibh cath don rígh Rodericus, gur marbhadh Rodericus agus urmhór a shluagh san chath, gur ghabhadar na Múraigh orlamhas na Spáinne tuairim chúig céad bliadhain do dhruim
5500] an mhíghníomha soin. Agus ní tháinig lorg ná sliocht ar Rodericus san Spáinn ó shoin.

Is eadh tarla don treas fear .i. Vortigernus, flaitheas na Breatan Móire do leónadh réna linn, agus Saxanaigh do ghabháil neirt uirre d'fhulang Dé, i ndíoghail na coire do-rinne an rí,
5505] mar atá inghean Hengistus, caiptín Gearmáineach, do bheith 'na leannán leaptha ar sgáth a beith pósta aige, do chongbháil tar ceann a mhná pósta féin.


p.173

An dara goin déag

Is iomdha a shamhail oile so do sgéalaibh budh éidir do chur síos annso, do sheachna na fad-dála fhúigfidhear linn don chur
5510] so gan chur síos. Agus is truagh an doille agus an dorchadas doiléir dásachtach, agus an dúire dhoitheagaisg don druing ad-chí an ciorrbhadh cinidh, agus an folmhughadh flaithis, agus an ruathar-chlódh ríogh-fhola, tig don mheasgán mhearbhaill úd dá ngoirthear mear-ghrádh na meirdreach, agus nach déinid iad féin
5515] d'anacal air. Ag so an teist do-bheir Hieronymus in Epist. ar choir na drúise, o ignis infernalis luxuriae, cuius materia gula, cuius flamma superbia, cuius scintilla prava colloquia, cuius fumus infamia, cuius cinis inmunditia, cuius finis gehenna ‘ó a theine ifreannda na drúise, darab adhbhar an craos, darab lasair an
5520] díomas, darab drithleanna doibhriathra, darab deatach míochlú, darab luaithreadh neamhghlaine, darab críoch an bhráith-theine!’ As so is iontuigthe créad é a mhéad do dhíoth do dhuine bheith drúiseach, agus créad na dochair do-ní sí dhó.

An treas goin déag

An seiseadh hadhbhar fá bhfuaduigheann Dia na daoine óga
5525] leis leath as-toigh dá n-aois, do chionn nach fiú na daoine bhíos beó tar a n-éis, na deagh-dhaoine do bheith eatorra. Do réir mar adeir Pól, ag labhairt ar na hapstalaibh agus ar na fíréanchaibh dá dtugadh bás i ndiaidh Chríost ar son a gcreidimh, amhail
5530] léaghthar san aonmhadh caibidil déag gus na hEabhraidhibh, mar a n-abair, quibus dignus non erat mundus ‘an dream nacharbh fhiú an domhan a mbeith ann.’ Dá chor i gcéill gur mhaith an t-adhbhar fár fhulaing Dia martradh na n-apstal agus na bhfíréan, do bhríogh nacharbh fhiú olc na druinge do bhí beó dá n-éis iad féin do bheith eatorra. Ag so do réir Augustine, De Vita
5535] Christiana, fáth oile fá mbeireann Dia daoine leis go luath, mar a n-abair, vocantur ante tempus boni, ne diutius vexentur a noxiis; mali vero et impii tolluntur, ne diutius bonos persequantur ‘gairmthear ré n-aimsir na deagh-dhaoine, ionnus nach beidís ní budh faide dá mbuaidhreadh ag na droch-dhaoinibh.
5540] Beirthear iomorra na dodhaoine agus na héadtrócairigh, go nach


p.174

beidís ní budh faide ag inghreim ar na deagh-dhaoinibh.’ Adeir Greaghóir naomhtha, ag teacht leis aní gcéadna so san cheathramhadh leabhar dá Leabhraibh Comhagallmha, malitia remanentium meretur ut hi qui prodesse poterant festine subtrahantur
5545] ‘tuillidh mailís na druinge mhaireas, an dream do rachadh i dtarbha do bhreith go grod uatha.’ Bíodh a fhiadhnaise sin ar mhórán do dhaoinibh iarras an saoghal go haindlightheach ré a fhágbháil agá n-oighreadhaibh dá n-éis, agus agá mbeireann Dia, i ndíoghaltas a n-aindlighidh, a n-oighreadha
5550] uatha sul éagaid féin.