Statutum est hominibus semel mori do horduigheadh dona daoinibh aon-uair amháin bás d'fhagháil, do réir Phóil san naomhadh caibidil gusna hEabhraidhibh.
Is uime cheana rug Dia an daoir-bhreath so ar na daoinibh,
5]
tré choill a chána don chéad-athair ór fhásadar .i. Ádhamh.
Óir do fhógair Dia, i bpéin bháis d'imirt ar Ádhamh agus ar a
shliocht, gan toradh chroinn na haithne do fhromhadh, do réir
mar léaghtar san dara caibidil in Genesi. Agus do bhríogh
gurab é Ádhamh budh ceann fine ar a chlann-mhaicne féin, do
10]
luigh dochar agus daoirse na breithe sin air féin agus ar gach aicme dar
chin uaidh, agus dá ngeinfidh go bruinne an bhrátha. Agus ó's
d'ainiarsma na breithe sin táinig an bás dá rochtain féin,
roichfidh an bás céadna gach aon dár fhás agus dá bhfásfaidh
uaidh go foirceann an bheatha, an mhéid nach fuair bás cheana
15]
dhíobh.
Is é an bás so do taisbéanadh i riocht reithe do Daniel fáidh,
an tan do-chonnairc reithe ag beartughadh a adharc ar cheathra
hairdibh an domhain fa seach, agus nach féadadh beathadhach ar
bioth cathughadh ris, ná é féin do dhíon ar a láimh, acht do-níodh
20]
do réir a thoile féin orra, do réir mar léaghthar san
ochtmhadh caibidil ag Daniel chéadna. Tuig cheana do réir na
háite sin go raibhe adharc ag an reithe sin dobudh faide ioná an
Is ar anfhorlannaibh an bháis se agus ar a ghnéithibh laibheóram
30]
san trácht so síos, agus do bhríogh nach cumhachtach sinn féin ris
aní se do chuireamair romhainn do chríochnughadh mar is
díol, gan congnamh speisialta an Spiorad Naoimh, guidheam ar
n-eadarghuidhtheóir agus ar n-abhacóideach Muire Mháthair, dá
iarraidh uirre a himpidhe do chur ar an Spiorad Naomh, fá
35]
gach ní dá gcuirfeam san trácht so do dhul i nglóir do Dhia, agus
i sochar agus i soileas dona Críostaighthibh i gcoitchinne.
Measaim gurab é an bás, an marcach úd an eich bháin do
taisbéanadh d'Eóin, do réir mar léaghthar san seiseadh caibidil
in Apocalypsi. Is amhlaidh iomorra do-chonnairc Eóin an
40]
marcach so, agus coróin fána cheann, agus bogha 'na láimh, ré buaidh
2 do bhreith as gach aird. Is eadh cheana chialluigheas an
choróin do bhí fána cheann, gur dhearbh leis buaidh do bhreith
ar gach n-aon ré gcaithfeadh soighead gáibhtheach an ghalair a
bogha bhríoghmhar an bháis.
45] Atáid briathra san cheathramhadh caibidil déag don dara
leabhar do Leabhraibh na Ríogh as a dtuigthear go bhfuil an
bás i gcinneadh dá gach aon-duine go coitcheann, mar a n-abair
Dáibhídh, omnes morimur etca. do-gheibhmid uile an bás, agus
tuitfeamaoid ré fánaidh amhail na huisgeadha.
50] Atá fioghair san treas caibidil ag Daniel as a dtuigthear nach
gabhann an bás ag druing ar bioth dona daoinibh. Do-chonnairc
Adeir fós Solamh san cheathramhadh caibidil déag in
85]
Ecclesiastico go ndligheann gach aon bheith cuimhneach ar an
Gidh eadh faríor, is ionann dál do mhórán do dhaoinibh an
tsaoghail se agus don lá luing bhíos ag imteacht an mhara i
gcuinne a chéile; óir saoiltear lé lucht gach luinge dhíobh gurb
105]
í a long féin bhíos 'na comhnaidhe, agus gurb í an long oile bhíos
ar siubhal. Mar sin do mhóran do dhaoinibh bhíos ag maraidheacht
ar mhuir mhailísigh na beatha so, saoiltear léo iad féin do
mharthain i réim na beatha so agus cách dá mbreith ré buinne rabharta
na ré tadhaill atá san bheathaidh se. Agus is iongnadh an dáil
110]
dóibh, nach tuigid gan an bás do shíoth ris an nádúir dhaonna, agus é
go laothamhail ag oirleach orra, agus fós é agá sloidhe agus agá
snámh-chnaoi go fóill, amhail shnigheas gainimh na huaire san urláisde,
ionnus gurab ionann dáil dona daoinibh do leith an bháis agus don
druing do bhiadh damanta i bpríosún, agus a bhara fá gach aon aca
115]
bás d'fhulang diaidh i ndiaidh ar uainibh do réir thoile an ríogh.
Mar sin iomorra do-ní bás ris na daoinibh; óir mar nach feas dona coireachaibh cia dhíobh dá gcinntear bás ar dtús,
125] Agus is ag cur na guaise sin i gcuimhne dhúinn atá aní
léaghthar ag Eóin san treas caibidil in Apocalypsi, ag labhairt
i bpearsain Chríost mar a n-abair, si non vigilaveris veniam ad
te tanquam fur muna dhearna tú faire, tiocfad id dháil amhail
bithbhineach. Dá chor i gcéill go dtig sé san mbás gan fhios,
130]
an uair is lugha shaoiltear a theacht. Dá bhríogh sin ní foláir
don uile dhuine bheith ollamh roimhe, ó atá an bás dearbh agus
an aimsir aindearbh.
Más eadh is é ollmhughadh is fearr dho do dhéanamh air
féin, bheith ag sgrúdadh agus ag sgáthántacht agus ag bioth-chuimhniughadh
135]
an bháis agus shomharbhthachta an duine do shíor, do réir
Sholaimh san seachtmhadh caibidil in Ecclesiastico, mar a
n-abair, memorare novissima et ca. cuimhnigh a dhuine do
neithe déidheancha, agus ní pheacóchair go bráth. Adeir mar an
gcéadna Solamh san seachtmhadh caibidil do Leabhar na
140]
hEagna, ní do bhíodh 'na mheanmain gach a mhionca tigeadh
uaill a inntinne nó airde a aigeanta. Ag so aní adeireadh, sum
quidem et ego mortalis homo, similis omnibus is dearbh go
bhfuilim-se im dhuine shomharbhtha amhail chách oile. Mar
an gcéadna do réir mar léaghthar san cheathramhadh caibidil
145]
déag do Ghníomharthaibh na n-Apstal, an tan do shanntuigheadh
pobal Licaonia Pól agus Barnabas d'adhradh mar dhée tré iomad
agus tré aidhbhsighe a ngníomh, agus tré mhéad a míorbhal, is eadh
do-rónsad na hapstail, smuaineadh ar an mbás, agá rádh, et nos
mortales sumus, similes vobis homines ní fhuil ionainne acht
150]
daoine somharbhtha mar sibhse. Agus is uime adubhradar
sin, do theagasg an phobail agus dá thabhairt mar aiceacht dóibh,
Tuig a dhuine, nach lór duit amháin eagla nó omhan an
165]
bháis do bheith ort i n-aimsir do sheanórdhachta nó th'arsaidheachta,
acht go ndligheann gach neach bith-eagla an bháis do
bheith air ó thosach go deireadh a aimsire. Atá fioghair san
mBíobla ag teacht leis so, amhail léaghthar san chéad-chaibidil
do Levitico, mar ar orduigh Dia dona sagartaibh clúmh na n-éan
170]
n-iodhbartha do chor imeasg luaithe na hiodhbarta don taoibh
thoir don altóir. Is eadh chialluigheas an taobh thoir don
altóir, oirthear .i. tosach aoise an duine, amhail chialluigheas an
taobh thiar earr nó deireadh na haoise; agus is eadh chialluigheas
an clúmh agus an luaith do chor tréna chéile, smuaineadh sochrach
175]
na somharbhthachta do chor tré eiteadhaibh uaille na hóige, do
mhúchadh a hainmhian. Agus is ait an ní léaghthar ag
Eustatius san seiseadh leabhar, mar ar sgríobh ar athach
darbh ainm Antaeus. Ag so aní aithristear air: go ndeachaidh do
ghleic ré hEarcuil, agus gach a mhionca do mhothuigheadh a neart
180]
agá thraothadh, do iarradh árach ar an dtalmhain do phógadh,
agus gach a mhionca do-níodh sin, do fhásadh a bhruth agus a bhríogh
arís ann. Mar an gcéadna dhligheas Antaeus .i. an duine, an
tan bhíos ag gleic ré Hercules .i. ris an aibhirseóir, agus bhraitheas
a bhríogh spioradálta agá chlódh lé gleic ghuasachtaigh na glóire
185]
díomhaoine, árach na humhlachta d'iarraidh, do chromadh agus
Ní fhuil fós easbaidh spioradálta dá mbí ar dhuine nach
leighiseann smuaineadh meinic an bháis. Agus is dearbhadh air
sin aní léaghthar ag Lucas san chúigeadh caibidil mar do leighis
195]
Críost an dall nach facaidh a bheag nó a mhór ó do geineadh
é gusan dtráth soin. Is amhlaidh iomorra do-rinne Críost sin,
sileadh do chur i gcuid do luaithreadh na talmhan, agus laitheach
do dhéanamh dhíobh, agus a gcomailt do shúilibh an daill, agus tug a
radharc amhlaidh sin dó. Mar an gcéadna dhligheas gach
200]
aonduine bhraitheas é féin dall ó dhoilbh-cheó dhoiléir an
pheacaidh, as nach léir dhó a leas do dhéanamh, léigeadh
sileadh do dhéaraibh an doilgheasa ar luaithreadh na somharbhthachta
atá ann féin, agus coimleadh sin do rosgaibh a rúin, agus do-ghéabhaidh
aiseag amhairc a intinne as.
205] Léaghthar san .22. caibidil do Levitico mar do orduigh Dia
dona sagartaibh gan chaoirigh ar bioth ar a mbiadh easbaidh
earbaill do ghabháil réna hiodhbradh. Mar an gcéadna ní
ghabhann Dia mar iodhbairt chuige an duine ar nach bí earball
.i. an té léigeas de gan bheith ag smuaineadh ar a chrích
210]
dhéidheanaigh. Óir adeir S. Athanasius naomhtha gurab uime
do mhalluigh Críost crann na bhfígeadh, tré mar is do dhuille
chroinn na bhfígeadh do chuir Ádhamh roimhe i bparrthus a
shomharbhthacht féin do cheilt, tuilleadh agus cheithre mhíle
bliadhan sul do mhalluigh Críost an crann. Is iontuigthe as
215]
soin gurab tuar malluightheachta don druing cheileas, nó chuireas
ar ceal, cuimhne do bheith aca ar shomharbhthacht an duine
san chrích dhéidheanaigh; agus is iad an drong soin an lucht do-bheir
225] Ní hionann iomorra dál don druing se agus do Mhaoise, do réir
mar léaghthar san treas caibidil déag in Exodo. Óir gérbh
iomdha ór agus airgead agus iolmhaine i n-imirce Chloinne Israel,
is eadh fá muirear agus fá maoin do Mhaoise ag dol dó trésan Muir
Ruaidh, luaithreadh agus taise na naomh, agus go háirithe taise an
230]
ardathar .i. Ioseph, do réir na caibidleach céadna, mar a n-abair,
tulit quoque Moyses ossa Ioseph do iomchuir mar an gcéadna
Maoise cnámha Ioseph. Agus is dona hadhbharaibh fá ndearna
sé sin, mar chuimhniughadh ar an mbás agus ar shomharbhacht
an duine. Léaghthar ag Andreas Massius san chaibidil
235]
déidheanaigh ro sgríobh ar leabhar Iosue gur chuir an t-ard-athair
Noe taise Ádhaimh i dtaisgidh san áirc ré hucht na
dílinne, mar ionnmhus luachmhór, ionnus go mbiadh aige mar shaidhbhreas
réna roinn idir a chloinn, amhail do-rinne. Óir tug sé an ceann
don mhac fá sine, agus do roinn go cudroma an chuid oile idir an
240]
dís oile. Agus is uime do-rinne sé sin, do bhríogh
gur mheas gur mhó do shochar dá chloinn na taise sin, do-bhéaradh
an bás 'na gcuimhne, do bheith aca, ioná ór agus iolmhaoine na
cruinne.
Ní hiongnadh an meas soin do bheith ag an hardaithreachaibh
réamhráitte a sochar chuimhnighthe an bháis, agus a mhionca do
245]
bhí cuimhne ag prionnsadhaibh págánta ar an mbás. Bíodh a
fhiadhnaise sin ar Alexander, do réir mar léaghthar 'na
bheathaidh go raibhe lá n-aon ag éisteacht ealadhan agus eólais ó
fheallsamhnaibh feasacha foghlamtha a theaghlaigh agus a thighe
féin; agus an tan do gheall a mbreath féin dóibh, is é ní do iarrsad
Léaghthar arís ar Aelianus, san chúigeadh caibidil déag don
naomhadh leabhar ar Philip, athair Alexander, go mbíodh an
uiread soin do chuimhne ar an mbás aige, go dtug sé tuilleamh
agus tuarastal do thaoiseach dá mhuinntir fá thoidheacht dá fhios
260]
gacha maidne lé forfhógra an bháis agá rádh, O Rex, memento
te esse hominem a rí, cuimhnigh gurab duine thú, agus dá réir sin
go bhfuile somharbhtha amhail chách.
Léaghthar mar an gcéadna ag Plutarc, san gcéad-obair ro sgríobh
go Apollonius, gur fhiafraigh rí anuaibhreach na Lacedemonia
265]
darbh ainm Pausanias, d'fheallsamh fhoghlamtha do
bhí 'na fhochair darbh ainm Simonides, créad an teagasg tarbhach
nó an chomhairle chríonna do-bhéaradh dhó, lé bhféadfadh a
fhlaitheas do stiúradh, agus a bheatha do thabhairt as go measardha.
Do fhreagair Simonides agus adubhairt, ag so an chomhairle is
270]
glioca do-cíthear dhamh: O Rex, memento te esse hominem,
a rí, cuimhnigh gurab duine thú. Dá chor i gcéill go raibhe sé
somharbhtha. Óir do mheas an feallsamh fír-eólach, nach
raibhe san domhan foirceadal ná teagasg budh tarbhaighe dhó
ré a thabhairt don rígh, ioná an bás do chor i gcuimhne dhó, do
275]
mhúchadh a mhacnais agus a mheanman, agus d'ísliughadh a uaille agus a
ard-aigeanta.
Léaghthar ag Plutarc san leabhar dá ngoirthear Fleadh na
n-Eagnaidheach, go raibhe rí san Éigipt do bhí roi-eagnaidhe, dar
bh'ainm Ptolomeus Philadelphus, agus go mbíodh aige do ghnáth, ré
280]
linn bheith ag caitheamh a phroinne dhó, cloigeann duine mhairbh
Is iomdha sompla oile do fhéadfamaois do thabhairt anuas
ar Phágánchaibh, léigfeamaoid dínn don chur so gan teacht
tarsa. Gidh eadh, bíodh a fhios agaibh gurab dona céad-aiceachtaibh
tug Dia don duine smuaineadh ar an mbás, an tan
adubhairt ré hÁdhamh, an tan do chaithfeadh ní do thoradh an
chroinn, go bhfuighbheadh bás, do réir mar léaghthar san dara
caibidil in Genesi; agus arís, mar do innis don duine gurab do
300]
luaithreadh do-rinneadh, agus gurb i luaithreadh do claochlódhthaoi
é, ag cor an bháis i gcuimhne dhó, amhail léaghthar san treas
caibidil. Agus fós léaghthar san chaibidil chéadna gurab do
chroicnibh beathadhach marbh do-rinne Dia an céid-éadach
d'Ádhamh agus d'Éva, do chor an bháis i gcuimhne dhóibh, ionnus
305]
an tan do-chífidís croicne na mbeathadhach marbh, gomadh
cumhain leó an bás do bheith i gcinneadh dhóibh féin.
Is iontuigthe as aní léaghthar san ochtmhadh caibidil déag
ag Ieremias, nach fuil sgol ar bioth 'nar tarbhaighe do neach
dol d'fhoghlaim a leasa ioná go ceardchain an bháis, d'fhagháil
310]
fheasa agus eólais ar an somharbhthacht atá i gcinneadh dona
daoinibh i gcoitchinne. Óir an tan do bhí Dia ar tí Ieremias do
theagasg, is eadh adubhairt ris, dul isteagh i gceardchain 'na