Corpus of Electronic Texts Edition
Annals of the Four Masters (Author: [unknown])

Annal M1560

M1560.0

AOIS CRIOST, 1560. Aoís Criost, mile, cúicc céd, seascca.

M1560.1

Inghen Meg Carthaigh .i. Aibhilín inghen Domhnaill, mic Corbmaic Ladhraigh ben iarla Desmumhan as a h-aoidedh .i. Sémus mac Seain, mic Tomais, & ben iarla Tuadhmumhan iarsin .i. Conchobhar mac Donnchaidh mic Conchobhair, ben dércach daonnachtach connail chráibhdeach an contaois-sin d'écc & a h-adhnacal i n-otharlighe a sinnsear .i. i n-Oirbelach.

M1560.2

Mág Mathghamhna .i. Art Maol mac Remainn, mic Glaisne do marbhadh ar sluagh I Neill d'esbaidh a iomcoimhéda lá h-Albanchaibh etir dá fhedain h-i Rúta Meic Uidhilin. Céid-rinn gacha catha, & coimhédaidh a choda don chóicceadh i n-acchaidh fer m-Bregh, & Midhe an tí torchair annsin, & mac a dherbrathar d'oirdneadh ina ionadh .i. Aodh mac Briain na Moirceirghe mic Remainn mic Glaisne.

M1560.3

Tadhcc & Eocchan da mhac Uí Ruairc .i. Brian (.i. Brian Ballach) mac Eocchain Uí Ruairc d'imtheacht d'aoidheadhaibh anaibche. Eocchan cedamus as amne fuair aoidhedh, bheith i m-braighdenus agá brathair ag Tadhcc, & as é baile ina raibhe h-i laimh h-i Liathtruim, & tarla dó go b-fuair faill sa f-forchoimétt baoí fair, &

p.1578

ro mharbh an fer baoí aga iomchoimhéd ó Thadhcc, do-chóidh ar barr an bhaile, & ro fhuaccair go raibhe an caislén ar a chumas, & nár chóra don tír Tadhcc do thaobhadh ina eissiomh. O 'd-chualaidh gíomanach bhaoí amuigh do mhuintir Taidhcc in ní-sin do leacc a ghruaidh ar a ghonna, & do amais Eocchan go h-indell-dírech co n-dechaidh an pelér tréna imlinn gur fháccaibh gan anmain. Tadhcc dna do báthadh h-i f-foghmhar na bliadhna-so ag dol do codladh ar chrannóicc ísil iarccúlaigh h-i Muintir Eolais. Do badh coll nit nathrach, & dob arccain én n-gribhe, & do badh saicchidh leptha ar leomhan a n-ionnsaicchidh dámadh d'ein-leith nó imerdais.

M1560.4

Tadhcc Buidhe mac Cein, mic Oilella Uí Eghra do mharbhadh lé Cathal Ócc mac Taidhcc mic Cathail Óicc Uí Conchobhair, & nír chin ó chein máir h-i c-Connachtaibh d'iarsma Corbmaic Gaileng, fer badh ferr ar fheracht eich & ar aoidhedhcaire inás.

M1560.5

Comhfhuabairt chatha & imghealladh iorghaile etir iarla n-Deasmumhan .i. Geróid mac Semais, mic Seain, & iarla Urmumhan .i. Tomás mac Sémais mic Piarais Ruaidh mic Semais, mic Emainn, & dob é adhbhar a n-imresna ferainn chois Siúire, & Eóganacht Caisil (dúthaigh Shleachta Eoghain Mhóir, & Chloinne Corbmaic Cais) gá roinn ré 'roile ag na h-iarladhaibh anduthchasacha sin, & ó nár fédadh síodhucchadh dona saor-clandaibh do aontaighettar dol i n-aimsir airidhe i n-aires catha ré 'roile & as í tulach tegmhala do thoghattar An Bóthar Mór a c-comhghar Cnámhchoille, & Tioprat Arann. Do chruinnighettar a c-comhfhoiccsi Gall, & Gaoidheal leth ar leth ó Bhealach Conglais mic Duinn Désa an fhéindedha i n-iarthar dá chuicceadh mín-aille Mumhan gusan m-Berbha m-bán-sccothaigh, & ó Loch Garman Glais mic Boma Lice co cuan Luimnigh lethan-chubhraigh h-i c-coiccrich Ua f-Fidhgeinte, & na

p.1580

Déisi Bicce ré Caoille an Chosnamha. Ar t-teacht dona trom-shluacchaibh tul i t-tul, & aghaidh i n-acchaidh do chuir an t-aonn-Dia aingel na siothchana dá saighidh ionnas gur síodhaighedh etir na sochaidhibh & gur ghabhsatt céill imon c-cathucchadh gur sccarsat gan deabhaidh don dul-sin.

M1560.6

Tomas, & Semus dá mac Muiris Duibh mic Seain mic Tomais mic an iarla do dol ar siubhal sluaicch h-i c-Cairpreachaibh. Mac Mecc Carthaicch Riabhaicch d'éirghe fo na h-eighmibh .i. Donnchadh mac Domhnaill mic Fínghin mic Domhnaill, & tarla ina fhochair an tan-sin Toirrdhealbhach mac Maol Muire, mic Donnchaidh mic Toirrdhealbhaigh Meic Suibhne do Shliocht Donnchaidh Móir a Tuathaibh Toraighe go c-cuideachtain n-glan toghtha n-gall-occlach, & do lenattar na laoch-bhuidhne co bruach na Banndan, & do bris don fhedhain echtair-cheneóil ré h-ucht na h-abhann fó urcomhair Innsi h-Eoghanáin don taobh araill gach n-díreach. Do marbhadh, & do báidhedh da chéd nó a tri do glan-shluagh Geraltach & gér bhiad Cairprigh fá cosccrach ro ba mór a n-díth ón deabhaidh-sin óir do benadh a chos, & a lamh do Thoirrdhealbhach Mhac Suibhne co nach raibhe acht cos chroinn agá iomfhulang ón uair-sin go a écc.

M1560.7

Iarla Tuadhmhumhan do dhol i n-Iarthar Connacht ar Murchadh na t-Tuagh mac Taidhcc mic Murchaidh mic Ruaidhri Uí Fhlaithbertaigh. Do-cuas leis fo Crich

p.1582

Sheóach, & fán Fuathaigh, & fa Bhun An Bhonnáin. Do-chuadar muinter baile na Gaillmhe do chosnamh átha Tíre h-Oiléin air, & do-chuaidh tairsibh do thoil, & ar eiccin, & tré orlár Cloinne Riocaird ag tocht, & acc imtheacht ar an c-cor c-cédna.

M1560.8

Mathghamhain mac Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc, mic Donnchaidh, mic Domhnaill mic Toirrdhealbhaigh Mheith do dhol i n-Desmumhain lucht luinge, & arthraigh a h-Arainn. Braighde do ghabhail dó isin tír thes, & at-berat aroile nár bhó maith a f-faghbháil & gurab ar tairisecht tangattar, & acc filledh dhó tar a ais lé a édalaibh do fhás gairbhe 'san n-gaoíth, & fuasnadh san f-fiormament, & do dedhladh ré 'roile an long, & an t-arthrach, & acc dénamh don luing cona lucht i n-urthosach oidhche ar Árainn do fuadaiccheadh a seól a glacaibh fer & feindedh d'ionnaibh téd & tácladh ina chotchannaibh comhmblodhtha h-i f-fraighthibh na fiormamenti, & do buaileadh an loncc dá éisi-sin fá charraicc i m-beol Cuain an Fhir Mhóir i n-Iarthar Connacht, & ro báidhedh í cona foirinn cénmotá Mathgamhain, & aoín-triar oile, & do báidhedh tuilleadh ar chéd san chaladh-sin dibh im Tuathal Ua Maille stiurusmann chobhlaigh fhada bá ferr ina aimsir.

M1560.9

Tadhcc mac Murchaidh Uí Bhriain do ghabháil ar foráilemh an iustis h-i Luimneach & a chur as-sin go h-Ath Cliath dá choimhéd, & ad-bereadh cách co m-baoí cuid d'iarla Tuadhmumhan isin n-gabhháil-sin.

M1560.10

O Gallchubhair, Eocchan mac Emainn, mic Eóin, én-mac duine oirechta as lugha dob olc i n-Ulltoibh d'écc.

p.1584

Annal M1561

M1561.0

AOIS CRIOST, 1561. Aois Criost, mile, cúig céd, sescca, a h-aon.

M1561.1

Art mac Feilim Fhind Uí Gallcubhair epscop Ratha Both d'écc i c-Cend Maghair, 13. August. Sccél mór i t-Tír Conaill eisidhe.

M1561.2

Maire inghen An Chalbhaigh, mic Maghnusa, mic Aodha Duibh Uí Domhnaill ben í Neill Sheain d'faghail bháis d'adhuath,& d'urghrain, do thruaighe,& do throm-nemhele na daoir-chimidhechta dochraidhe do-rad Ua Néll don Chalbhach dia h-athair ina fiadhnaisi.

M1561.3

O Beirn Tadhcc, mac Cairpre, mic Maoileachlainn, fer ergna, ioldanach i l-laidin, & i n-gaoidheilcc, & isan dá dlighedh .i. ciuil & cánóin, do écc, & a mhac ócc d'oirdneadh ina ionad.

M1561.4

Uaithne, mac Fir Gan Ainm, mic Maol Ruanaidh mic Seain Uí Cherbhaill do mharbhadh i m-Baile Uí Chuirc i n-Urmumhain. Nir bo fiú a t-tárla ina timcheall a ghuin nó a ghabhail, & do ba díllechta duthaigh Éle dia éis an uair-sin óir do bhensat ceill da c-cabhair & da c-cosnamh ó do imtigh Uaithne.

M1561.5

Nechtain, mac An Calbhaigh, mic Maghnusa Uí Domhnaill do mharbhadh go deónaighthe d'urchor do ghae do caith se fein, & an gae aga thelcceadh chuicce a frithisi.

m1561.6

Ard-iustis na h-Ereann .i. Tomás FizUater do dhol i t-Tír Eoghain a n-dioghail ghabhala An Chalbhaigh Uí Domhnaill, & ar a fholtanas fein frisan tir & foslonccport sluaigh-lionmhar do shuidhiucchadh dó i n-Ard Macha, & rátha ro-dhoimhne, & dúnchlaidh dío-thocchlaighi do thoccbail dó a t-timcell Tempaill Móir Arda Macha fo dáigh co f-fuicfedh bárda acca buan-coimhett. Iarna fhios-sin d'Ua Neill (Sean) ro chuir drong dia shain-muintir, & dia aosa gradha lasan c-Calbach Ua n-Domhnaill dia iomghabhail & dia iomchoimhett for an iustís ó gach inis & ó gach oilen go aroile i n-diamhraibh, & i n-droibhelaibh Tíre h-Eoghain go ro fháccbaidh

p.1586

an iustis an tír. Ro fhaoídh tra an iustis on c-campa-sin Arda Macha cuidechta do chaptinibh go mile fer etir troightheach & marcach do dhenamh creach & oirccne i n-Oirghialloibh, & fuair Ó Neill brath & taiscéladh ar na trom-shloghaibh-sin do dhol i n-Oirghiallaibh, & do tharraincc co taoí tostadhach dia saigidh, & fuair iatt iar c-cruinniucchadh a c-creach. Ro ficchedh iomairecc ettorra go ro marbhadh drechta diáirmhe dibh leth ar leth. Ro fáccbhadh na crecha fo deóidh aga n-daoínibh fein don chur-sin.

M1561.7

O Nell do beith acc comhlot, & acc creachadh críche Bregh & Midhe an tan-so. Tir Conaill arna cennsucchadh & arna timcealladh lais iar n-gabhail An Chalbhaigh roimhe-sin, & iar m-beith d'Ua Domhnaill h-i f-fochaidhe, & h-i f-fír-enirte, cona baoí aoín-neach acc follamhnucchadh flaithesa i c-Cenel c-Conaill don chur-so. Ro ghabh Ua Neill (Sean) nert coiccidh Uladh uile o Droichet Atha go h-Erne, conar bo machtnadh coiccedhach os Ulltoibh do ghairm dhe an tan-so munbadh fritbert Gall fris.

M1561.8

An Calbach Ua Domhnaill do léccadh a gemhel la h-Ua Neill iarna fhuaslaccadh la Cenel c-Conaill.

m1561.9

An iustis cedna do thionol trom-sloicchedh doridhisi do dhol i t-Tír Eogain i f-foghmar na bliadhna-so ar tarraing An Chalbaigh Uí Domhnaill. Tanccattar ina thoichestal na cuicc iarla battar i n-Erinn in ionbhaidh-sin .i. Geróitt mac Geroitt, mic Geroitt, mic Sémais, mic Seain, mic Tomáis iarla Cille Darae; Tomás, mac Semais, mic Piarais Ruaidh iarla Urmuman; Geróitt, mac Semais, mic Seain, mic Tomáis iarla Desmuman; Concubhar, mac Donnchaidh, mic Concobhair, mic Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain iarla Tuadhmuman; & Riocard mac Uillicc na c-Cend, mic Riocaird, mic Uillicc Cnuic Tuagh, iarla Cloinne Riocaird. Ro imtigh tra an iustis & na h-iarladhae-sin cona sochraitte Tír Eoghain gan fresabhra, gan frith-orccain friú go rangatar go Loch Feabhail. Acc sóadh tar a ais don iustis as í comhairle ro chinn, sidh do denamh le h-Ua Neill & a phardún do thabhairt dó, & a bharda do breith a h-Ard Macha. As eadh do-choidh an iustis cona shocraitte iaramh i t-Tír Conuill Gulban go ro

p.1588

fháccaibh cendus longport, & caislén Tíre Conuill acc An c-Calbhach Ua n-Domhnaill. Luidh iaramh tar Éirne i c-Crich Coirpre do fhorbhaise for chaislen Sliccigh. Rathaighis An Calbach indsin conidh é airecc ar rainicc a mheircce budhein do chor go h-inclethe gusin m-baile, & a nochtadh for taibhlibh an tuir combo fodherc do chach i c-coitcinne. Ro athcomhairc an iustis cia an m-bratach at-chonnairc. Friscart An Calbhach, & at-bert gur bó h-í a bratach budhein, & gur bo lais fein, & la a bunadh-cenél ó cein mair an baile ishin, conadh iaramh do-rad an iustis eochradhae an bhaile don Chalbhach.

M1561.10

O Nell do dhol i Sacsoibh i t-timcell na Samhna d'ionnsaighidh na bainrioghna,

p.1590

& fuair onoir, & airmittin mor uaithe, & tanaicc tar a ais i m-Beltene na bliadhna ar c-cionn.

M1561.11

Eocchan mac Aodha Buidhe mic Aodha Duibh I Domhnaill fer saor-chlannda soicheneoil earccna il-cherdach d'écc.

M1561.12

Tadhcc mac Toirrdhealbhaigh, mic Neill, mic Torrdhealbhaigh Uí Baoighill do mharbhadh i t-Termonn Mécc Craith la Mac Alastrainn Ghallda.

Annal M1562

M1562.0

AOIS CRIOST, 1562. Aois Criost, mile, cuicc céd, sesccat, a dó.

M1562.1

O Ruairc Brian Ballach mac Eocchain sinnsear Shil f-Ferccna & Catha Aodha Finn, fer dar lucht iomchair & oilemhna, cendaigh & comhadh a m-baoí ón c-Caladh h-i c-crich Ua Maine co Drobhaoís t-torcharthaigh t-tonn-mhaighrigh coiccrioch Chóiccidh oll-bladhach Uladh, & ó Granard Tethba go Traigh Eothuile an t-saoír i t-Tír Ua f-Fiachrach Muaidhe, ag sin an tí fá tocchaidhe duanaire & duasa adhmolta baoí dia bhunadh-fhreimh do écc do bhithin bharr-tuisle do-rala dó, & a mhac Aodh Gallda do oirdneadh ina ionadh.

M1562.2

Iarla Tuadhmumhan do dhol ar cuairt cendais fedhna i n-duthaigh Uí Chonchobhair, & i n-Glend Corbraighe. Mac Uí Lochlainn do mharbhadh uadha d'aon-urchor

p.1592

a Cloich Ghlenda don chur-sin .i. Maoilechlainn mac Uaithne, mic Maoileachlainn, mic Rudhraighe, mic Ana, mic Donnchaidh an Chúil, mic Ana Bhacaigh.

M1562.3

An t-iarla cedna do dhol corr-shluagh cendais fedhna fa Chaénraige isin aimsir cedna & Dubhghall mac An Ghiolla Dhuibh mic Conchobhair Mic Shuibhne do marbhadh uadha don dul-sin.

M1562.4

Mac Giolla Riabhaigh d'écc .i. Riocard mac Duinn, mic Conchobhair, mic Tomais, mic Domhnaill, & ad-beirthi gur bo h-é-sin aoín-fher gradha bá ferr ag iarla Tuadhmumhan ina aimsir. Concobhar mac Conchobhair mic Riocaird do gabhail a ionaidh.

M1562.5

Domhnall mac Conchobhair, mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc Uí Bhriain an tí baoí ina iarla Tuadhmumhan ria Conchobhar mac Donnchaidh, & dia n-goirdís Gaoidhil Ó Briain do tocht dia ionnarbadh dia dheoraigheacht & dia dhibirt a h-Ultoibh tar a ais dia athardha feisin, & bá in aoín-t-seachtmain tainicc-siumh & Tadhcc mac Murchaidh mic Toirrdhealbhaigh iar n-eludh a h-Ath Cliath, & iar t-tocht dóibh i n-aoín-fhecht dia t-tir, tuccsat a n-aighthe a n-aoín-fhecht ar iarla Tuadhmumhan. Ro chuir an t-iarla foslongport iomdha ré a n-acchaigh. Dob é céd-ruathar na c-comhmbraithreach-so ar aroile iondsaicchidh oidhche do-radsad dá mac Murchaidh Uí Bhriain ar fhoslongport Baile Meg Riagáin, do marbadh daoíne leó, & ro cruinnighsiot creacha, & tainic an tír ina t-toraigheacht. Is and do ghlan lá ar na laoch-bhuidhnibh leth ar leth ag Cathair Még Gormain i medhón Ua f-Fermaic, & i n-Uachtar Dál c-Cais. Báttar an clann-sin Murchaidh Uí Bhriain (Tadhcc, &

p.1594

Donnchadh) ag iomchar a n-anfforlainn go h-adhnaireach go Cnoc an Sccamhail os cend Ratha Blathmaic. Ro fillset ar an t-tóraidh, & ro mhuidh do mhuintir an iarla. Do marbadh dréchta dá n-degh-dhaoinibh, & dá n-daosccar-sluacch. Ro gabhadh Tadhcc Ócc mac Taidhcc, mic An Ghiolla Dhuibh, mic Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain. Do gabhadh ann dna Brian Dubh mac Donnchaidh mic Conchobhair na Srona Uí Bhriain, & nír imthig gan an t-Selcca d'faccbail acc Tadhcc mac Murchaidh Uí Bhriain ina fhuascladh.

M1562.6

Donnchadh mac Con Connacht, mic Con Chonnacht, mic Briain, mic Pilip mic Tomais Meg Uidhir do écc, fer a aoisi as luccha rob olc teist do Gaoidhealaibh an tuaisceirt, fer ná ro saoiledh do écc re h-adhart co ro écc an tan-so.

M1562.7

Aodh mac Neill Óicc Mic Suibhne a Tír Boghaine do écc don ghalar breac.

M1562.8

Mag Craith Termainn Dá Bheocc do écc.

M1562.9

Mag Mathgamhna, Aodh mac Briain na Moicheirge mic Remainn mic Glaisne do marbhadh la Feraibh Fernmaighe.

Annal M1563

M1563.0

AOIS CRIOST, 1563. Aois Criost, míle, cúicc céd, seasca a trí.

M1563.1

O Domhnaill Maghnas mac Aodha Duibh, mic Aodha Ruaidh, mic Neill Gairbh, mic Toirrdhealbhaigh an Fhiona, ticcherna Chenél c-Conaill, Innsi h-Eocchain, Cenél Moain, Fher Manach, & Iochtair Connacht, fer na ro leicc a fhairbrígh na a iomarcraidh lasna tighearnadhaibh battar ina chomharsain, & ina chomhfochraibh co h-aimsir a fhochaidhe, & a eneirte, fer aggarbh, ainmín, aindiúid amhnas fri naimhdibh, & biodhbadhaibh go t-tabhradh go fomamaighte dia reir, fer mín, muinterdha, cendais, cairdemhail, derlaicthech, deigh-einigh do dhámhaibh, do dheoradhaibh, d'eiccsibh,

p.1596

& d'ollamhnaibh, d'urdaibh, & d'eccailsibh amhail as reil acc senaibh & acc senchaidhibh, fer ergna, il-cerdach co m-buaidh n-inntlecta, & n-aithne ar gach n-ealadhain archena do écc .9. February ina longport feissin i l-Leithber isin m-baile do-ronadh lais-siumh cetus d'aimhdheóin I Neill, & Chenel Eoghain, & a adhnacal i n-otharlighe a shen & a shinnsior i n-Dún na n-Gall i Mainistir .S. Fronsés co n-onoir, & co n-airmittin móir iar m-breith buadha ó dhomhan, & o dhemhan.

M1563.2

O Súillebhán Béirre Domhnall, mac Diarmata, mic Domhnaill, mic Domhnaill, mic Diarmata Bailbh do thuitim le droch-urradh .i. Mac Giolla Chuda, & gerb' adbclosach Diarmait a athair baoí a dhiol d'oidhre sa Domhnall-sin, & a brathair Eoghan Ó Suillebhain do ghabháil a ionaidh.

M1563.3

Mairgrecc inghen t-Semais, mic Seain, mic Tomais, mic an iarla ben Meic Muiris Chiarraighe do ecc, & ba h-adhbar eccaoine isidhe.

M1563.4

Tomas mac Muiris Duibh, mic Seain, mic an iarla d'écc.

M1563.5

Tuadhmumha 'na tuinn coccadh, & 'na cleth chennairce ón Callainn go a chele an bliadhain-si.

M1563.6

Baile Uí Ghalaigh do ghabhail & do bhriseadh ar chloinn Murchaidh Uí Bhriain lasan iarla iar t-tabairt ordanais & sochraitte ó Luimneach lais chuicce.

M1563.7

Baile Uí Cárthaigh mar an c-céttna do ghabhail lasan iarla.

M1563.8

Mac Bruaidedha ollamh O m-Bracain & O b-Fermaic d'écc .i. Diarmait, mac Concobhair mic Diarmata, mic Seain, & a bhrathair Maoilin do ghabhail a ionaid.

Annal M1564

M1564.0

AOIS CRIOST, 1564. Aois Criost, mile, cuícc, céd, sescca, a cetair.

M1564.1

O Ruairc Aodh Galldha, mac Briain Ballaigh mic Eoghain do mharbhadh co misccnech mio-runach la a mhuintir fein h-i Liathdruim Muintire h-Eolais,

p.1598

an tír uile asa h-aithle-sin do iadhadh fa Brian mac Bhriain Ui Ruairc & at-beirthi gurab dó do-rónadh an mí-gniomh mebhla-sin gion go raibhe cuid dó-samh ina dénamh. Aodh Buidhe mac Briain, mic Eoghain Uí Ruairc a m-brathair ele, sósar Aodha Gallda, & sinnsear Briain do ghairm Uí Ruairc de fein a h-ucht Uí Neill.

M1564.2

Ua Domhnaill An Calbhach, & Ua Baoighill Toirrdhealbhach do dhul co h-Ath Cliath do shoighidh an iustis do dhenamh a thoscca fris, & fuair O Domhnaill onoir & airmittin uadha, & soais Ua Domhnaill do thocht dia thigh go rainic go Feraibh Manach, & airisidh ann, & ticc Ua Baoighill dia bhaile feissin. Baí Conn mac An Chalbhaigh for a chionn h-i suidhe. Nír bo cian baoí Ua Baoighill isin m-baile an tan ro chuindigh Conn fair tocht lais go Dun na n-Gall dus an c-caemsadh a ghabhail for Aodh, mac Aodha Óicc, mic Aodha Ruaidh baí ann an tan-sin. Ba h-ann baoí oirisiomh an Aodha h-ísin isin tor nua, & ro cuir Eiccnechan & Conn dá mhac Aodha Buidhe mic Aodha Duibh clann a dherbhrathar isin t-sen-chaislén, & bátar iad-sidhe baí acc taiscceladh an bhaile do Chonn. Tánaic tra Conn & Ua Baoighill do shaighidh an bhaile, & ba h-adhaidh ann an tan-sin. Ro leiccset clann Aodha Buidhe Conn dia soighidh fo chettoir & do raidhsiot na leiccfittis Ua Baoighill cona muintir chuca inunn. At-bertsat muintir Ui Bhaoighill na leiccfittis a t-ticcherna uatha a aénar. Do-coidh iarttain Ua Baoighill go Mainistir na m-Brathar do denamh cuarta aca. Geibhidh Conn Ua Domhnaill, & clann Aodha Buidhe for toghail an tuir i m-baoí Aodh mac Aodha Duibh. Ní ro ráthaighsiot nach ní go ro dhoirt sruith-légen slóigh-lionmhair lan-mhóir ar fud an bhaile, & ina iomthacmong in gach aird. Ba h-iad báttar annsin Ua Néll Sean, & Aodh mac Maghnusa Uí Domhnaill cona sochraitte, go ler-sloigh lionmhair lan-moir ina f-farradh iar c-cluinsin Uí Domhnaill do bheith for slighidh Atha Cliath & na c-comhmbrathar n-aile do beith i n-aghaidh aroile. Ro gabhadh ainnsidhe Conn mac An Chalbhaigh an 14 May, & do-dhechatar sirthe slóigh Uí Néill ar fud Tíre Bóghaine, & ro marbhadh leo mac Mhec

p.1600

Suibhne .i. Maol Muire Meircceach, mac Maol Muire, mic Neill i n-Glionn Eidhnighe, & Aodh Meirccech, mac Eoin Modardha Mhec Suibhne go sochaidhibh oile amaille friu.

M1564.3

Siol m-Briain co h-imresnach re aroile an bliadhain-si. Clann Concobhair mic Toirrdhealbhaigh Ui Bhriain Domhnall & Tadcc, & clann Murchaidh Ui Briain Tadhcc, & Donnchadh do dhol ar creich chois Abhann O c-Cernaigh i c-Cloinn Cuilein. As ann tarla an t-iarla an tan-sin sa Ros Ruadh. Do loiscceadh & do lom-aircceadh leo an baile-sin seach gach m-baile do shonnradh. Ruccsat an tir orra as gach aen taebh o Shleibh Oidhedha an Righ go Luchat, & o Rinn Enaigh co Scairbh. Fuaratar-som etim ar ghlaslaith an iarla co ro marbhadh a n-gar do ched dibh don dul-sin, & ni ro lamhsat a n-ionnsaicchidh iarsin co h-oidhche. Ternátar an t-Siol m-Briain-sin Uachtair Tuadhmumhan gan fuiliucchadh gan foirderccadh tar finn-lerccaibh Forccais cona c-crechaibh & cona n-gabhalaibh leó. Do tharraingsiot tra buannadha dermara & lucht tuarustal tar Sionainn do Chloinn t-Suibhne & do Chloinn t-Sithigh & baí siubhal na tire, a creacha, & a comhtha ar a c-cumus co t-tairnicc aimsir a m-buannadh. Acht cena ní ro an da n-airneis acc aittreabhtachaibh an tire luach ar leiccedh este lasna h-amhsaibh-sin tar cenn a n-amhsaine.

M1564.4

Corcu M'ruadh cona cíos, & cona buannacht bhona, a sholathar ferainn i t-tiribh Tuadhmumhan, & a bethaighthe ecclaisi amaille ris-sin do thabhairt do

p.1602

Dhomhnall Ua Bhriain do chomhaidh a ticchernas Tuadhmumhan, & tar cenn siodha i n-geimhreadh na bliadhna-so.

M1564.5

Muiris Dubh mac Seain mic an iarla do dhol ar creich i Musccraighe. Clann Taidhcc, mic Corbmaic Óicc, mic Corbmaic, mic Taidhcc Még Carthaigh do bhreith fair .i. Diarmait, & Corbmac, Muiris do dhícendadh leo, & ba ferr tarbha a thesairccthi inas ar buadhaighedh dia bás. Mír cruadha Geraltach ar gurt gabhaidh, aircctheóir a easccarat, & básaighteóir a bhiodhbadh an tí torchair andsin.

Annal M1565

M1565.0

AOIS CRIOST, 1565. Aois Criost, mile, cúicc céd, sescca, a cúicc.

M1565.1

Siubhan inghen t-Semais, mic Muiris, mic Tomais d'ecc. Ro ba do mhor-sccelaibh Leithe Mogha isidhe i leith fri deirc & daonnacht.

M1565.2

Cuairt da n-deachaidh iarla Desmuman .i. Geroitt mac Semais mic Seain i n-Déisibh Mumhan, do chuir Ticcerna Deiseach .i. Muiris mac Gearailt mic Seain mic Geroitt tarraing ceilcce ar iarla Urmumhan .i. Tomas mac Semais, mic Piarais Ruaidh, i n-oirchill iarla Desmumhan. Tánaicc dna an t-iarla don tír, & ní fhuair rabhadh go h-iadhadh uime ar gach taobh san maighin dianidh ainm Ath Medháin. Ro luidh iomad anfforlainn fair go ro gabhadh & go ro gonadh é. Ro gabhadh & ro marbhadh drong mor dia muintir ina fhochair. Báttar subhach soimhenmnach Buitiléraigh tria iomat a m-braighdedh & a n-édala an lá-sin. Bá

p.1604

h-é críoch na gabala-sin an dá iarla do dhol co Saxoibh fó thoghairm na bainrioghan, & a m-beith athaidh h-i Londainn, & teacht dóibh tar anais fó ghné siodha & cairdine.

M1565.3

Mathghamhain, mac Toirrdhealbhaigh Mhanntaigh mic Donnchaidh, mic Domhnaill, mic Toirrdhealbhaigh Mheith do marbhadh h-i f-fiull dia lucht coimhiteachta, & comhghaoil ina bhaile fein 'san Aircin i n-Árainn. O 'd-chualattar maithe na Gaillmhe in ní-sin do-chuattar d'aithe a mí-gniomh for lucht na feille go ro furailsiot forra teicheadh ó a t-tighibh co n-deachattar i n-arthrach for muir & ba h-ann ro ghabhsat caladh h-i c-cuan Ruis h-i c-crich Corca Baiscind Iartharaighe. Iarna cluinsin-sin do Domnall mac Conchobhair Uí Bhriain, do-chóidh-sidhe dia saighidh amhail as déine con-ránaicc, & ro gabhadh lais a n-urmhór, & do-bhert lais i n-daoír-chengal iad co Magh Glae i n-uachtar Corcu M' Dhruadh fo daigh gomadh móide a maoíth, & a t-toirsi radharc an ionaidh ina n-dearnsat an mí-gniomh-sin d'faicsin. Ro crochadh drong dibh lais, & ro loiscceadh araill feibh ro thuill a mi-bhésa dhóibh.

M1565.4

Maidhm mór lá h-Ua Neill (Sean, mac Cuinn mic Cuinn mic Enri) ar cloinn Mec Domhnaill na h-Alban .i. Semus, Aongus, & Somhairle. Ro marbhadh ann Aonghus. Ro gabhadh & ro gonadh Semus, & tainic a bhás a c-cionn bliadhna do ghaibh cro na gona h-íshin. Rob adhbhal an t-écht oidheadh an uasail do-cher don chur-sin, saoí ar eineach & ar engnamh fer caithmheach, congaireach, tiodhlaictheach, toirbhertach. Ní bhaoí do Chloinn n-Domhnaill i n-Erinn nách i n-Albain a ionnshamhail an tan-sin, & ní bá ró lá a dhaoínibh fein a comhthrom d'ór do thabhairt as dá

p.1606

madh fuasccladh dhó. Torchrattar tra sochaidhe ele nách áirimhthear san maidhm-sin Glinne Taisi.

M1565.5

Murchadh mac Domhnaill mic Ruaidhri Uí Flaithbertaigh do bhathadh.

M1565.6

O Cleirigh Tadhcc Cam mac Tuathail ollamh Uí Dhomhnaill lé senchus, saoí h-i f-filidheacht, & h-i c-croinic, port congmala tighe n-aoidhedh do dhámhaibh, & do dheoradhaibh, & do fhealmacaibh foghlama na c-crioch báttar comhfoccus dó do écc (.i. an 20 la d'October) iar sendataidh toghaidhe iar m-breith buadha o demhan & ó dhomhan, & a adhnacal i Mainistir .S. Fronseis i n-Dún na n-Gall co n-airmitin, & co n-onoir n-ádhbhal.

Annal M1566

M1566.0

AOIS CRIOST, 1566. Aoís Criost, mile, cuicc ced, sescca, a se.

M1566.1

O Domhnaill An Calbhach mac Maghnusa, mic Aodha Duibh, mic Aodha Ruaidh, mic Neill Ghairbh mic Toirrdhealbhaigh an Fhíona do thuitim dia eoch .i. h-i t-tus an gheimhreadh .i. 26. Nouember, ar an c-conair c-coitchinn etir Baile Aghaidh Chaoín, & tempall Rátha i n-eidirmedhon a marc-shluagh gan ansocracht gan oilbeim gan sgeinm gan sccath iar t-tocht dó ó Shacsoibh an bhliadhain-sin féin. Tighearna ar cheill & ar chruth An Calbhach-sin, gérrat ar ghail, & ar ghaiscceadh nemhthais n-iata fri naimhdibh, connalbhach cairdeamhail fri cairdibh, gan machtnadh, gan móir-iongnadh h-i maith dá h-aidhble da n-dingénadh, neach ná ro saoíleadh écc an ionnass-sin acht co roiscceadh lais dioghail greisi a cheneóil. A dhearbhrathair, Aodh mac Maghnasa Uí Domhnaill do óirdneadh ina ionadh.

M1566.2

Maire inghen Mhaghnasa mic Aodha Duibh mic Aodha Ruaidh Uí Dhomhnaill ben Mécc Aengasa d'écc an 8. d'October.

p.1608

M1566.3

Róis inghen Mhég Uidhir Cu Connacht .i. an comarba ben Aodha Buidhe mic Aedha Duibh d'écc an 22. Iúl.

M1566.4

Mag Uidhir Sean mac Con Chonnacht, mic Con Chonnacht, mic Briain, mic Pilib mic Tomais Meg Uidhir d'écc .i. 29 September, ar sluagh an iustís iarná ionnarbadh d'Ua Néill as a thír. Tighearna tuiccseach treidheach tiodhlaictheach eisidhe. Ní ba furail dó flaithes dá mhéd dá b-fuíghbheadh ar iomat a dhamh, & a dheoradh, ar troma a dhuas, & a dheagh-toirbheart, & a bhrathair d'oirdneadh ina ionadh .i. Cú Connacht.

M1566.5

O Ruairc Aodh Buidhe mac Briain Bhallaigh do mharbhadh i m-Baile an Tóchair lá Conallchoibh fo dáigh go madh la mac inghine Magnusa Ui Domhnaill (.i. Brian mac Briain mic Eocchain) tighearnas na Breifne.

M1566.6

Mag Carthaigh Riabhach d'écc .i. Finghin, mac Domhnaill, mic Finghin, mic Domhnaill duine nár chuir suim isin saoghal, & la na baoí eolas ar a chruinniucchadh nó ar a choiccill.

M1566.7

O Madagáin .i. Maoíleachlainn Modardha mac Maoileachluinn mic Breasail d'écc, léghthóir Laidne, & Gaoidhilcce as lugha bá h-olc d'uaislibh Ereann ina ré, cosnamhach a ferainn, & a criche ar comharsanaibh, uaithne iomachair ban & bocht & aosa anffann anarrachta, & Domhnall mac Seain Uí Madagáin do gabhail a ionaidh.

M1566.8

Piarus Buitiler mac Emainn tighearna Trena Cluana Meala d'écc, neach fuair inmhe & oidhreacht a dhuithche gan cath gan coccadh, duine nár shealbhaidh & nár sholathair én-phinginn do cuid eglaisi Dé le cert papa no prionnsa, & a mac Tepóid ina ionadh.

M1566.9

Cioth éiscc arna fherthain h-i t-Tír Chonaill an bliadhain-si.

p.1610

M1566.10

Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Aodh mac Maghnusa h-i t-Tír Eócchain isin n-geimhredh do shonnradh, & do-rónadh creacha iomdha lais, & tainig slán dia thigh.

Annal M1567

M1567.0

AOIS CRIOST, 1567. Aois Criost, mile, cuicc céd, sescca, a seacht.

M1567.1

Sluaiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Aodh isin earrach do sonnradh. Is eadh do-dheachaidh tar Loch Feabhail go rainicc gusan Sliabh c-Carbatach go ro lom-airccedh & co ro lér-indradh lais ina m-baoí ina comhfhochraibh, & soais slán dia thigh.

M1567.2

Slóiccheadh lán-mhór lér-thionoilte lá h-Ua Neill (Sean mac Cuinn, mic Cuinn mic Enri, mic Eocchain) do dhol h-i c-Cenel c-Conaill for Ua n-Domhnaill (Aodh mac Maghnusa, mic Aodha Óicc, mic Aodha Ruaidh) do iondradh & do orccain na tíre feibh do-rónadh lais feacht riamh cidh an tan ná caomhnaccair Ua Domhnaill (Maghnus) follamhucchadh ná fír-imdheaghail a fhlatha nách a thíre ar a eineirte, & a easláinte, & tria fhrith-bheart & comh-fhuachtain a chloinne budhéin fria 'roile. Bá h-ann do-rala d'Ua Domhnaill (Aodh) a beith go n-uathadh sochraite im Aodh mac Aodha Óicc mic Aodha Ruaidh cona chomhfhuilidhibh ag Ard an Gháire allatuaidh don inbher dianidh ainm Súileach, & iarná cloisteacht dó go ro dáil Ó Neill cona shlóghaibh don tír ro fhaoídh teachta do thochuireadh in ro bo comhfhoccus dó dia aireachaibh & baí feisin agá n-ernaidhe an dú-sin, ar a aoí ní tangattar-somh ineallmha fó a toghairm. A m-battar ann iaramh i n-urthosach laoí ní ro ráthaighsiot ní conus-facattar edh a radhairc uatha don taobh araill d'Fearsait Shúilidhi balc slán do shlócchaibh acc dian-asccnamh ina n-dóchum ina n-drongaibh & ina n-díormaibh, ní ro ansat dia reimim co rangattar gan anadh gan airisiomh tar an f-Fersait ar bá h-aithbhe ann an tan-sin. Arna airiucchadh-sin d'Ua Domhnaill ro chuir a brodlom becc slóicch i n-inneall, & i n-orducchadh fó chédóir, & ro la

p.1612

diorma marc-slóicch im mac Uí Dhomhnaill .i. Aedh mac Aedha do dheabhaidh fri tosach an t-slóigh ar dáigh co t-toirsedh a throightheacha iomlán lais tarsna redh-maighibh i t-tarrasair é go h-ionad innill ná caomhsatais a bhiodhbhadha a timchealladh, nách a tacmancc. Ima comranaicc etir marc-sluacch Uí Dhomhnaill & urthosach marc-slóigh Uí Néill do-rochair Niall mac Donnchaidh Cairbrigh mic Aodha Óicc, mic Aodha Ruaidh, & Domhnall Ulltach mac an doctuira ollamh Uí Domhnaill lé leighes, & Mag Rabhartaigh agá m-baoí iomcoimhéd Cathaighe Colaim Chille, lá sluagh Uí Neill. Acht cena ad-bearad araile gurab lá a mhuintir budhéin do-cher Niall Ó Domhnaill. Do-rochair bheós ó Cenél n-Eocchain mac Mécc Mathghamhna co n-droing oile cenmotá-somh. O ro fhidir mac Ui Domhnaill (.i. Aedh mac Aodha) an forlíon baoí ina acchaidh, & a thighearna do rochtain ar daingen, ro len-samh h-é conus-tarraidh acc airisiumh fri foiridhin a muintire do breith fair. Ní cian tra baoí-siumh i n-udmaille moir menman conus-faca dréchta dia shain-muintir ina dhóchum bá fo líth lais-siumh a rochtain chuicce. Tánaic ann cetus Mac Suibhne na t-Tuath, Murchadh Mall mac Eocchain Óicc mic Eoccain, clann Mec Suibhne Fanatt, Toirrdhealbhach Ócc & Aodh Buidhe, & Mac Suibhne Bóghaineach, Maol Muire mac Aodha, mic Neill, & iar rochtain go h-aon-mhaighin dóibh nir bhó h-adhbhal a sochraide ar ní rabhadar cenmothá ceithri chéd nama. Ro acaoín Ua Domhnaill a imnedh & a ettualang frisna maithibh-sin, & at-bert friú gur bhó lainne & gur bhó maisi lais a écc, & a oittheadh do maighin, riasiú no fho-daimhfedh an do-radsat Cenel Eoccain do thár & do tarcasal fair budhein, fora dherbhfhine, & fora chomhfuilidhibh amhail ná ro fhulaing & ná ro fhodhaimh a bhunadh-chenél riamh roimhe, & go sonnradhach an dí-miadh & an dimhiccin ro imirset fair don chur-sin .i. a athchur & a ionnarbadh co foireicneach as a longport. Ro aontuighsiot na maithe-sin uile fri h-aithescc an ard-fhlatha, & at-beartsat gur bhó fíor na forchanta & na fuighle ro chan conadh fair deisith oca Ua Neill cona slócch d'ionnsaicchidh. Bá dána dochoiscc, aindiuid, ecceilligh an comhairle do-rónadh annsin .i. saicchidh an mhór-ghabhaidh & an mhór-guasachta ro bhaoí for cionn

p.1614

dóibh. Ar a aoí bá mó ro fortamhluigh gradh a n-einigh, & a n-athardha ina c-cridhe oldás gradh a c-corp, & a c-caomh-anmann. Ro asccnáttar iaramh co h-aoín-mhenmnach for c-cúla ina n-inneall cró-becc bodhbha, & ina n-aon-bhróin n-athardha for amus longpoirt Uí Néill. Amhail ad-chonnairc Ó Neill ina dhochom gach n-díreach iat, ro cheis a mheanma co mór orra co n-ebirt,‘As machtnadh, & as iongnadh adhbhal lem’ ar sé ‘nárbh usa don lucht úd ar n-oighriar & ar m-bretha d'fhulang, inás tocht dia n-airleach & dia mudhucchadh fo chédóir diar saighidh’. Dia m-baoí forsna h-iomráitibh-sin ro dhóirtsiot damhraidh Cenel c-Conaill go diogháir dásachtach h-i c-cenn slóigh Uí Néill, nir bhó feich optha lá h-anradhaibh I Néill an ní-sin uair báttar agá n-eidedh amhail as déine con-rangattar ó do-ruachtatar-somh eadh a f-fairccsiona doibh. Bá fíochdha forgranna an féccadh for-niata for-gruamdha do-bert cach for aroile díbh d'ionnaibh a rosc rinn-radharcach, do-bertsat a n-gáire catha os aird gur bhó lór d'furail time & teichmhe for fhiallach anbfann anarrachta an comhgáiriucchadh do-rónsat ag rochtain h-i c-cenn aroile dóibh. Ro gabhsat for tuargain & for trén-athchuma, for machtadh & for mudhucchadh aroile fri ré fhoda co ro farccbhadh fir h-i faoinlighe & curaidh crechtnaighthe, & óicc athghaoíte, & laoich leidmeacha arna f-fiar-ledradh san armhach ar t-trioll. Acht chena ro mheabhaidh for Chenel n-Eoghain tré nert iomghona & iombualta gur bhó h-eiccenn dóibh a lathair catha d'folmucchadh, & saighidh gusan c-conair forsa t-tudhchattar gion gur bhó sodhaing dóibh a rochtain an tan-sin ar ro líon an mhuir isin f-Fersait tarsa t-tangattar a t-tús laoí, co nár bhó sodhula tairsi idir, munbhadh tinnesnaighi na tograma, dedlacht & dúire na druinge báttar ina n-diuidh acc aithe a n-dímiadha, a n-anffaladh, & a n-aincridhe ag forcongra forra a h-ionnsaicchidh. Nír bhó h-ailsedhach ro cingsiot gusan rian-mhuir ar ni airisedh neach dibh fria commbrathair, ná fria chomhfhuilidhe gion gur bhó térnudh a gábhadh nó a guasacht dóibh rochtain gusan imbhear oiccen dubh-domhain baoí for a c-cionn. Nír bhó saighidh tesa iar f-fuacht, na anacail iar n-eiccen an ionnsaicchidh-sin, ar ro báidheadh líon dírimhe for an lionn-mhuir lan n-domhain dibh gér bó lainn lá cách uadhaibh (andar leó) a legadh dia saighidh. Ro

p.1616

faccbaitt sochaidhe iomdha etir mharbhadh & badhadh do sluagh Uí Neill isin maighin-sin. Báttar iad ba h-aireghda dib-sidhe Brian mac Enri mic Seain I Neill cona dearbrathair, Mac Domhnaill Gallócclach consapal I Neill co n-druing moir do Cloinn n-Domhnaill amaille fris, An Dubhaltach Ua Donnghaile dearbh-comhalta I Néill (aoin-fher bá dile & bá tocha lais isin m-bith) co sochaidhe móir dia chineadh, & dréchta dearmhara do Muintir Choinne, & do Muintir Ágáin. Acht chena as edh a chumair, ro marbhadh, & ro báidhedh tri ced décc do shluacch I Neill isin c-caith-ghleó-sin. At-bearat araile liubhair gur bhó trí mhile fer co t-tuilleadh easbhaidh shlóigh I Néill isin ló-sin. Dála I Néill tra térna-sidhe as an maidhm íshin, & bá fearr lais nách térnafed óir ro saobhadh a chiall, & a chétfadha dia éis. At-laí go h-inchleithe gan airiucchadh do neoch la taobh na h-abhann suas go rainicc tar Áth Thairsi h-i c-comhfochraibh don Sgairbh Sholais lá h-eolas druinge do Mhuintir Gallchubhair (d'oireacht & d'fíor Muintir Uí Domhnaill feisin) & ní ro h-anadh lais go ruacht tré cliothar diamhair gacha conaire go Tír Eogain, Nír bhó h-iomdha dna tegh no teghdhais gan damhna dér & fotha fíor-chaoíneadh ó Chairlinn go Finn & go Feabhail. Bá h-adhbhal, & bá dirimh an ro fáccbhadh d'edalaibh etir eachaibh, arm, & ededh ag Cenel c-Conaill don chur-sin. An t-ochtmadh lá do mhí Máii do shonnradh do sraoíneadh an maidhm íshin.

M1567.3

Iar n-dol d'Ua Neill i t-Tir n-Eocchain amhail remebertmar ní dearnadh socracht, nó sadhaile lais, & ní ro thuil a shuan-tathamh go ro chuir toghairm & tarraing ar cloinn t-Semais mic Alastraintt mic Eoin Cathanaigh mheic Mheic Domhnaill go h-Albain. Bá tuar t-imdibhi saoghail & bá h-adhbhar oidhedha dó-somh innsin .i. clann an fhir do thuit lais feacht riamh do thóchuireadh chuicce. Tangattar-sidhe co tinneasnach cobhlach mór muiridhe go ro gabsat port ag Bun Abhann Duine i

p.1618

n-Ulltaibh. Ro suidhighedh longportsaidhbhir sraid-lionmhar leó annsin. O 'd-chualaidh Ó Neill an trom-dámh-sin do thocht fó a thuairim ni ro fhéch dia esccairdes friu gan dol ar ionchaibh na dáimhe dorrdha dioghaltaighe íshin gan chor gan chomairce ar dáigh a ainchridhe & a aininne do dioghail & d'aithe for Cenél c-Conaill, & bá h-e fiadhucchadh fuair uatha iar m-beith athaidh ina f-fochair (iar t-tubhadh dóibh-siumh a n-eccraitis & a n-anffolaidh fris) a ledradh go lán-athlamh & a choidhmhedh gan coiccill go f-farccaibhsiot marbh gan anmain.

p.1620

M1567.4

Ba doiligh do Cenel Eocchain mic Neill oidedh an ti torchair annsin, ar bá h-é a c-Conchobhar ar cóiccedhachas, a Lugh Lamhfhada ar laochdacht, & a n-greid gáidh & gaiscceadh an t-Ua Neill-sin .i. Sean conadh d'foraithmet a oidedha do raidhedh.

  1. Secht m-bliadhna sesccatt cúicc céd,
    míle bliadhain is ní brécc,
    co bás t-Seain mic mic Cuinn
    ó thoidhecht Criost h-i c-colainn.

p.1622

M1567.5

O Neill do ghairm do Toirrdhealbhach Luineach mac Neill Conallaigh iar marbhadh Sheain.

M1567.6

Iarla Desmhumhan do gabhail lasan iustis h-i c-Cill Mo Cheallócc & a breith lais go Luimneach, as-sidhe go Gaillimh go h-Áth Luain & co h-Ath Cliath iaramh iar f-feil Pattraicc do-rónadh in gabháil-sin, & do-chuaidh a bhrathair Sean mac Semais fo Shamhain ar c-ciontt h-i c-cenn Gall d'fiosrucchadh an iarla, & ro gabhadh é fó cédóir. Ro cuireadh araon go Saxaibh iad iaramh.

M1567.7

Mag Piarais d'écc .i. Emann mac Semais mic Emainn, fear einigh choitchinn, & thighe n-aoidhedh, fer foghlamtha h-i t-tengthoibh & i m-bearlaibh eisidhe, & a mhac Semus d'oirdneadh ina ionad.

M1567.8

Sean A Búrc, mac Seain, mic Seain na b-Fiacal, mic Uillicc Ruaidh do mharbhadh lá h-andaoinibh, & lá mogadhaibh misccneacha do mhuintir iarla Cloinne Riocaird.

M1567.9

Mac Uí Bhriain Tuadhmumhan .i. Tadhcc, mac Donnchaidh, mic Conchobhair, mic Toirrdhealbhaigh; mac iarla Urmumhan .i. Semas Ócc mac Semais, mic Piarais

p.1624

Ruaidh; & mac Még Carthaigh, Eoghan mac Corbmaic Óicc, mic Corbmaic, mic Taidhcc do écc an bliadhain-si.

M1567.10

Maghnus mac Emainn, mic Maghnusa Mic Sithigh do mharbhadh lá Mac Muiris Ciarraighe .i. le Tomas mac Emainn mic Tomais, & ní bhaoí fear a aosa dia chineadh bá ferr engnamh & eineach inás.

M1567.11

Droichet Atha Luain do dhénamh lá iustis na h-Ereann .i. Sir Henry Sidney.

Annal M1568

M1568.0

AOIS CRIOST, 1568. Aois Criost, mile, cuicc céd, sescca, a h-ocht.

M1568.1

Contaois Cloinne Riocaird .i. Mairgrecc inghen Donnchaidh mic Conchobhair mic Toirrdhealbhaigh, aon-lán beóil fer n-Ereann, ben cotaighthe a carat, & a comhghaoil d'écc.

M1568.2

Mac Mathghamhna tighearna Chorca Baiscinn Airthearaighe .i. Brian Ócc mac Briain mic Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc d'écc, & Tadhcc mac Murchaidh mic Taidhcc Ruaidh mic Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc do ghabhail a ionaidh.

M1568.3

Mac Suibhne Fanat Domhnall Gorm mac Domhnaill Óicc do mharbhadh h-i f-fiull lá dreim dia muintiri fein .i. Muintir Sruithéin.

M1568.4

Caitilín inghen Mhég Uidhir (Cú Connacht) ben Uí Bhaoighill (Toirrdhealbhach mac Neill mic Toirrdhealbhaigh) an aoin-bhen toísigh bá ferr i n-Ulltaibh d'écc an .5. Ianuarí.

M1568.5

Sluaiccheadh la Semus mac Muiris mic Seain mic an iarla (im Lughnasadh do shonnradh) ar Mac Muiris Ciarraighe .i. Tomas mac Emainn. Bá h-é an Semus-sin ro ba codhnach ar Gearaltachaibh a n-ionadh cloinne Semais mic Seain baoí h-i l-laimh h-i l-Londainn le bliadhain roimhe-sin. Do h-iondradh & do h-aircceadh, do loiscceadh & do loim-chreachadh an tír go tinnesnach le Semus cona shlócchaibh. Ro theichsiot urmhór an tíre, & rucsat an ro fhédsatt dia n-innilibh leó go Lic Shnámha. Baoí d'iomatt & do líonmhaire shlóigh Semais go ro suidhigheadh dá

p.1626

longport líonmhara lán-aidhbhle lais ar gach taobh don bhaile. Ro chuir Ó Conchobhair Ciarraighe, & Clann t-Síthigh cona c-cóirighthibh, & urrann d'uaislibh & d'aireachaibh an t-slóigh amaille friú don taobh thoir don bhaile. Do chuaidh fein gusan lucht bá menmarc lais do beith ina fhochair don taobh tiar don bhaile, & baoí Mac Muiris cona muintir h-i t-tennta mhóir etorra. Ro baoí bheós ro bruth aeóir tes, & tiormach adhbhal amhail ro ba dú isin aimsir-sin gur bó h-éigen dá n-daoínibh, & dá n-airneis mer-sháile na h-abhann d'ól lé truime an tarta & lá robharta a ro-iotan. As é bá consapal do Mac Muiris an tan-sin Emann mac An Ghiolla Dhuibh, mic Concobhair, mic Donnchaidh mic Domhnaill na Madhmann Mec Suibhne, & ní tharla ina fhochair acht becc bhuidhen gallócclach dá lucht lenamhna co nár bó suaill go m-baoí ina fharradh ghénmotha aon-chaoccat fer namá ar c-caitemh aimsire a n-amhsaine. Ar a aoi nír bó miadh leó imtheacht ó Mac Muiris iar m-breith don foireiccen-sin fair, do baoí beós isin m-baile-sin Sean na Seoltadh mac Domnaill Uí Mhaille lucht luinge faide do chairdibh coblaigh Mheic Muiris tanic do tadall cuarta ina cend gan cor gan cennach, & nír bó maisi a fhagbháil don chur-sin. Do-chuaidh Mac Muiris dá comhairliucchadh frisna maithibh-sin dia fhios créd do-ghénadh. Friscartsat dó, & at-bertsat fris d'aithescc aoín-fhir gur bó tanaisi dia m-bás a m-betha amhail ro battar, & nocha cabhair do-ghébham do dheóin an locht atáid inar n-acchaidh filet i n-iomsuidhe foirn, & ó nách menmarc lat-sa gialladh do mac Muiris mic an iarla as edh as dénta duit do shén & do shobharthan do chor i n-ucht an toice & an chonáigh isin ló-so aniú, & gabh chugatt mar chuid d'Eirinn go h-oidhche ina m-bia fo bonnaibh do biodhbhadh, & ionnsaighem Clann t-Sithigh uair is friú as mó ar f-fercc & ar f-fola. Iar c-cinnedh ar an c-comairle-sin dóibh do-rónsat eirghe athlamh aoín-fhir, & tucc Mac Muiris inneall & orducchadh catha ar an mogall do chrunnsluagh chairdemhail tarla ina fharradh, & tuccadh tosach lé h-iombualadh do Cloinn t-Suibhne. Ni baoí inmhe nó ard-flaithes (andar leó) rob ferr lé Cloinn

p.1628

t-Síthig & lé a t-tarla ina t-timcheall iná a f-faicsin dia n-ionnsaicchidh ar an orducchadh-sin uair rob ferr leó a c-coscc díobh ar én-lathair inás beith ag ithe grain glaiss désaicch, & acc ibhe fhuar-uiscce ré a n-acchaidh amhail ro bhattar. Imthusa Mheic Muiris & a muintire ní ro ghabhsatt cor don chonair choithcinn go rangattar h-i c-cend Cloinne Sithigh, go ro féchadh leó fulang a f-faobhair slegh, sedh a samhthach, coingheall a c-cloidhemh, & cruaidh a c-cathbharr, leth ar leth, & iar c-caithemh ree aimsire dóibh acc an c-comhthuarccain-sin ro sraoíneadh don ghlan-shluagh Geraltach & tuccsat acchaidh ar imtheacht, & cúl ré comhfhosucchadh a c-cathlaithreach. Ro dian-tinnesnaighedh ina n-dedhaigh lá muintir Meic Muiris Chiarraighe, & ro gabhsat aga sraoighledh & acca síor-airleach co nár bhurasa ríomh nó áiremh gach ar faccbadh do Geraltachaibh, & do Cloinn t-Síthigh isin sraoíneadh h-í-sin. Ro marbhadh écht mór annsin .i. Ó Conchobhair Ciarraighe, Conchobhar mac Conchobhair, Bá do mhóir-échtaibh Cloinne Rudhraighe an tan-sin an tí torchair annsin, aoibheal beó a chineadh, & a chlannmaicne, sósar dia rainicc orlamhas a athardha ar bélaibh sinnsear, uaithne fulaing dámh, & deóradh, & degh-aosa gacha dána, post cothaighthe coccaidh,& cennairrce fri comharsanaibh & coiccriochaibh. Ro fáccbadh ann dna, Emann Ócc mac Emainn Mic Síthigh ard-chonsapal Geraltach, fer toictheach trom-chonaigh go lán-ainm láimhe & tighe aoidhedh, & Murchadh Balbh mac Maghnusa, Mic Síthigh, Tadhcc Ruadh O Ceallachain, mac Uí Dhuibhidhir, mac An Ridire Fhinn, Fáltach Dhuine Maoilín, & Seón mac Gearóid mic Gearailt oidhre Leice Bébhionn. Ro ghabhadh ann Ruaidhri mac Maghnusa Mic Síthigh, Ro marbhadh & ro gabhadh sochaidhe ele cenmothát-sidhe don chur-sin.

p.1630

Annal M1569

M1569.0

AOIS CRIOST, 1569. Aois Criost, mile, cuicc ced, sescca, a naoí.

M1569.1

Espocc Cille Dá Lua .i. Toirrdhealbhach mac Mathghamhna mic Toirrdhealbhaigh Uí Briain d'écc.

M1569.2

O Sechnasaicch .i. An Giolla Dubh mac Diarmatta, mic Uilliam, mic Seain Bhuidhe tulach toirlenga do Ghallaibh & do Ghaoidhelaibh do neoch ticcedh dia shaighidh dhíbh, fer gan beith eólach h-i laidin nó h-i m-bérla roba mó cion & cáil h-i f-fiadhnaisi Gall an fer í-shin, & a écc. A mhac Sean do gabháil a ionaidh.

M1569.3

Sláine inghen Murchaidh mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain d'écc.

M1569.4

Mór Phécach inghen Bhriain, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh, mic Briain Catha an Aonaigh Uí Bhriain ben Uí Seachnasaicch .i. Diarmaid mac Uilliam mic Seain Buidhe ben dearsccaighthe ar deilbh & ar dearlaccadh isidhe do écc.

M1569.5

Semus mac Muiris mic an iarla do beith 'na dhuine coccthach chonghairech an bliadhain-si go ro chengailsiot Goill & Gaoidhil na Mumhan ó Bearba co Carn Uí n-Neid d'aon-rann & d'aonn-daingen fris i n-aghaidh comhairle an rígh. Iarla Urmhumhan do bheith i Saxoibh .i. Tomas mac Semais mic Piarais mic Semais, mic Emainn, & a dhias dearbhrathar .i. Emann an Chaladh & Éduard do dol i n-én-rann lé Semus mac Muiris, do-chóttar an dias mac sin an iarla lá feile Muire Mór fa aonach Innsi Corr, & bá dírimh do aisnéis ar glacsat d'eachaibh, & groighibh, d'ór, & d'airccett, & d'earradhaibh allmardha ar an aonach-sin. An t-iarla dna do theacht in Erinn an bliadhain cedna & siodhucchadh dia braithribh frisan Státa.

p.1632

M1569.6

Sluaiccheadh mór lá iustis na h-Ereann Sir Hanry Sidny h-i f-foghmhar na bliadhna-so do dhol ar Muimhneachaibh a n-diaidh na siodha & an daingnighthe do-rónsat, & as edh do ghabh tre Laighnibh siar-dheas, & ní ro airis go rainicc go h-Uibh Mac Caille sa Mumhain, & ro suidhighedh longport sochraidh sluaigh-beódha lais h-i t-timcheall Baile na Martra, & baí sechtmain lé h-acchaidh an bhaile, & báttar Muimhnigh ag bagar gach laoí don t-seachtmhain-sin iomaireacc do thabhairt don iustis cona shluagh, & ní ro chomhaillsiot in ní-sin. Ro gabhadh an baile fa dheóidh lásan iustis, & ro fhaccaibh barda a h-ucht na banríoghna inn. Do-chuaidh as-sin tré duthaigh An Bharraigh, & tre Ghlenn Maghair do dhol go Corcaigh. Báttar eirghe amach Muimhneach annsin ar a chionn in oirchill iommbuailte fris. Ar a aoí do léicceadh an chonair don iustis. Baoí an iustis lé h-athaidh h-i c-Corcaigh, & a rannta coccaidh ag deiliucchadh lé Sémas an airet-sin acc teacht ar protex & ar pardún. Tanaic an iustis as sin go Luimneach, & ro brisedh bladh do bhailtibh na Mumhan lais etir Chorcaigh & Luimneach. Ro gabhadh Cluain Dubháin & Baile I Becháin h-i t-Tuadhmumhain don toiscc-sin lasan iustis, & do-chóidh iaramh go Gaillimh. Baí-sidhe fri h-edh is in m-baile-sin ag cennsucchadh Dál c-Cais & Chloinne h-Uilliam, & Iarthair Chonnacht, & iar f-faccbháil na Gaillmhe dó ro gabhadh lais Dún Mór Mhec Fheorais, & Ros Chomain, Ro fhácchaibh presidens i m-baile Atha Luain os cenn chóiccidh Chonnacht uile ó Drobhaoís go Luimneach agá f-follamhnucchadh & agá f-fír-chennsucchadh. Bá h-esidhe ced-phresident na tíre-sin riamh, Sir Eduard Pitun a ainm. Ro shuí an iustis tar a ais h-i f-Fine

p.1634

Ghall, & go h-Áth Cliath iar m-buaidh c-cosccair i n-deireadh an foghmhair-sin budhéin & ní dearna fear ionaid an rígh i n-Erinn riamh lá h-oiret an t-slóigh ro baoí-siomh eachtra rob aitheasaighe inás an siubal-sin do-rónadh lais-siumh.

p.1636