Corpus of Electronic Texts Edition
An Irish Astronomical Tract (Author: [unknown])

Caibidil 9

Calor et frigidus opus uetimens

in terrum, etc.

As dasachtac mear na gnimharta dani fuacht & teas a talmain, oir isin t-samrad, an trat teighes teas na greine agaid na talman, o nach fuilingid da ni contrardha beit a n-en inadh, tethidh an fuacht roimh an teas a n-doimne na talman & fuarid sin an t-uisci dageib fo talmain & as uime sin bis uisci na tobar fuar is in t-samrad, & ar an adbar cedna, le fad na greine uainn is in geimridh gabaid an fuacht nert annsin ar uachtar na talman so uile & cuiridh an teas a teitead a n-inne na talman astech & is uime sin bid uiscedha na tobar te sa gemrid. Agus an trath bis an fuacht sin a n-inne na talman isin t-samradh co nertmar, calcaidh se & cubaid se e fein annsin o nac leiginn daingne & dluithi na talman do dul amach, & gac fad da m-bia ann as moidi a nert & a brig. Et annsa geimred , an trat cuires fuacht aitchi na talman an teas asteach a n-inne na talman & dageib ar a cinn astigh an prisunach .i. fuacht inne na talman, gnimaidhid ar a ceili & dab ail le gac neac acu a celi da scris & crotaidh an talam & is risin crothad sin aderar terra motus .i. crit na talman & tic as in crotadh sin co n-gerrtar & co m-brister an talam & teit gaeth mhor maille re toirnigh & re foghar as in brisid sin & teit crefoc & cloca leis & gibe duine no ainmigi no caislen no raed ele daingin da m-beanfad cloc aca sin, ni gebhad uatha gan dul trit.

Et as minic tegmas a n-uair terra motus co n-dorcaigter an grian & is e ni o tic an dorchadus sin .i. an gaeth tren tic as an brisid sin na talman, seidid si co


p.40

nertmar comachtach moran cannuir & crefoigi uaithi suas is in aer & bigh an cainniur sin mar nel idir an talam & an grian & boinid solus na greine do na cineadhachaibh na timcill.

Agus uair eli brisid an terra motus an talam fon fairrgi & seidigh an gaeth tic as an uisci suas fon aer & cuiridh sin an fairrgi a fiuchadh adbul mhor. Et rebaigh an crit cedna na cnuic & na sleibhti an trat bis adbhur futa innus co fagann fuachaisi doimne duba innus nac faicter grinneall tar eis.

Et 'na dedaid sin tic la egsamlacht an inaid a m-bid na h-uiscedha examlacht an blassa da beth orra, or gid en t-sustaint ata ag na h-uiscedaibh uili, gabaidh examlacht aicidec cugi da rer blassa an talman a m-bi . Et as uime sin an t-uisci bis a n-inadh clocach gainmech, blas milis bis air & an t-uisci bis a talmain goirt, blas saillti bis air & an t-uisci bis a talmain labain blas tragain(?) bis air & an t-uisci bis a talmain serb an a m-bi clocha sulfuir no ailimi , no an t-inadh a m-bi mianach prais no umha no neici serba eli, blas serb bis ar in uisci sin. Agus mar sin da rer examlacht aicidi blassa na talman a m-bid na h-uiscedha, claechligid an t-uisci aicid blassa.

Et 'na diaidh sin na srotha bis ac sibal ar uachtar talman, an trat tegmas talam lac soscailti orra, tollaidh siat e & doni sligteca diamra doib fein ann fo talmain no co tecmann talam doscailti orra nac liginn tairis iat don taeb so na don taib eli. Et o gabtar mar sin riu tis brisidh an talam os a cinn suas & doni toibreaca dib da rer meidi no laiged na srotann fo talmain o tigid, no da rer imaid na fertana


p.42

a tigid na srotanna , oir is da rer sin linaid & traigid na tobraca .

Et as e ni o tic sailltecht usci na fairrgi .i. on a arrsaigecht fen & o sirbualadh na tonn fo na clocaib & o sibal na greine riam os a cinn & o innarbad na codac as millsi don uisci aisti o teasbac na greine. Oir tairrngid teasbac na greine an cuid as seime & as millsi d'uisci na fairrgi suas a nelaib an aeir & is de sin dani an drucht & in fertain & in sneachta & an cloitshneachta & gac ni eli da tic anuas. Et facaid tis an rann is truime & is reime & is talmanda & is serbhi & is on naduir cedna bis fual an duine serb, oir an t-oibriugad dani grian os cinn na fairrgi as e sin doni lionn ruad os cinn an fuail 'ga sithlod & ac tarraing na rann seimh uadha.

Et as si an cuis cedna dabeir ar an usci dageib moran da berbud beit serb, teasigacht na tened ic tarraing na rann seimh uadha. Et an trat dageib an t-uisci saillti sin na fairrgi moran da berbad ar teni no o grein a tirtaib te calcaidh se & cruagaid & impoidid se a naduir na talman & is e sin an salann tig cugainn. Et as e doni an t-oibriugad sin .i. ro berbad na tineadh no na greine a tarraing na rann seimh uadha uili & ar na sitlodh mar sin & ar na cruthugad fein & ar na inntod a naduir na talman da rer corpordachta. Agus duair ann ceangailter na h-uisceadha millsi & co sunnradach uisci na srotann o dasacht na fuardhachta & doni eigrid dib & ni leiginn an teas nadurtha ata sa fairgi, & beit na comnaige di, an ceangal sin da gabail cuci on fuacht oir is i naduir na fuardhachta , gach ni roites da cheangal & naduir an teasa gac ni ceangailti da scailid, mar aderaid na feallsamain .


p.44