Corpus of Electronic Texts Edition
An Irish Astronomical Tract (Author: [unknown])

Caibidil 7

Argumentum

ad rotunditatem terrae etcetera.

As arrdamhaint deimin domeallta do dearbad cruinne na talman na srotha da beit co siblach silteach ar fud aithchi na talman. Oir da m-beith an talamh na clar comtrom gan atmaireacht ann, mar adubradar na h-aineolaidh, co n-ingnad an ferthainn ani thig as na nelaib o tigid na


p.22

srotha enloch mor fairgi comnaidhe ar agaid na talman & ni rithfedh o inadh co h-inadh mar dani anis. Ma sedh o ritid & nach anann a n-en inadh, tuicter co deimhin co fuil cruinne & atmairecht is in talmain. Arrdomaint ele da derbadh an neith cedna, da n-gluaistea o medhon an domain co fairrgi budh tuaigh da follseocaidi doit annsin retlanna nach facaid tu riamh a medhon an domhain & da foileocaidi ort blodh do na retlannaibh theas daconncadais a medhon an domuin. Mar sin da n-ernta an sibhal cedna budh dheas da foillseocaidi duit retlanna nach facais don taeb tuaidh na a medhon an domhuin & do foileochaidi ort na retlanna doconncadhais is na h-inadaibh sin.

Ma sedh is deimin gorab i atmhaireacht na talman ag eirghe tar teis annsa t-sibal a m-bi foillsiges duit na retlanna bis romat & ceilis ort na retlanna bhis tar teis.

Tuilledh ar in adbar cedna .i. gach uile inad a m-bi tu don talmain daci tu cuid egin dan firmamint nach faicaid tu a n-en inad ele & derbtar as sin co fuil an boga ata a timcill na talman comhcruinn & go fuil an talam mar sin ar a lar. Et adeirmaid fos cum an adhbuir cedna co foillsigenn an grian ar gach sibal da n-denann a timcill na talman an leath bis ar a comhair don talmain co direach & gorab e an solus sin bis idir an grein & talmain as la ann co brach & co m-bi an leth ele don talmain dorca da sir o sgaili na talman & is e an scaili dorcha sin as aithci ann co brac & is mar sin gibe siubhal do ni an grian a timcill na talman leanaidh an la hi & teitidh an aithi roimpe don taib ele don talmain.

Et mar sin na daine as cinn a n-imtigheann grian dacid sin grian & la & an buidin bis don leth ele don


p.24

talmain dacid siat retlanna & aithci & mar sin ni fedtar na neithi sin d'faicsin ar en slighi co brach .i. grian & retlanna aithci & la , oir an trath bis la againne ar uachtar talman bigh aitci fo talmain & is mar sin re na impodh. Grinnigh co maith an focal so adubart .i. fo talmain. Oir gach uili ni ata tis fo talmain as e an talam e no rann da rannaibh. Et gach uili ni ata gac aen taeb don talmain on talmain amach as tuas ata. Et as mar sin ata an talam 'na enur guna rannaib this & gac en ni ele do rinne d'oibrigthib De gibe taeb don talmain a m-bid is tuas atait. Et as mar sin gibe inad don talmain ar a m-bid daine 'na seasamh as suas bid a cinn & sis bid a cossa. Et gibe neach aderadh an talam da beith 'na clar comtrom gan atmairecht & an grian d'eirgi da taib de & a dul fai don taib eli adeirmid-ni nach fedtar sin da beit 'na firinne & nac hedir resun na arrdomaint d'fagbail da derbad sin. Oir da madh fir an baramail so da cithfi co m-bedh an grian bec ag erghi & gach dul suas da denadh & gach foicsi duinn da tuicfadh dacitfi duinn co mad moidi hi & as follus da gac eolac ar doman nach fuil sin 'na firinne oir daciamaid corub comtrom a meid a n-oirrcer & a n-iartar & a mullach an domuin. Et as sin derbtar an talam & cursa na greine a timceall na talman da bet comcruinn & da cur sin a ceill ni bhus follse dagen fidhair iomitrici annso tis & dagen ar dus cuma cruinn cercaille na talman & scribhfad a medhon an a sentrom E & scribfaid me 'na timcill sin cercall as mo na sin amail cercall na greine & cuirfead 'na h-iartar A & 'na mullach

p.26

B & 'na oirrcer 4 C & scribfad cercall bec a cosmulus cercailli cuirp na greine fare gac litir aca sin & tarrongad tar eisi sin tri line o t-sentrom na talman co cercaill timcill na greine. Line acu sin co h-A, an dara line co B, an treas line co C. Et as follus da gach neach smuainteocas iat co fuilit na tri line sin comtrom comfada re ceili.

to face p. 26

Ma sedh as comfada comtrom o gach aen an talamh gibe inad a m-bia an grian ag eirgi & a dul fai & a mullach a cercaille & is mar sin as follus co fuil an talamh & cercall na greine a dimceall na talman comtrom leth ar leth. Et gibe neach aderad mar arrdamhaint a na agaid so co faicter an grian ag erghi & ac dul fai co follus nis romho na mar doci a mullach a medhon lai & gurub as sin tuicter gorab faidi uainn i a medhon lae na is na h-airdib ele sin & gorab e sin derbas co fuil an talam na clar comtrom gan atmeracht da bet ann , adermid co h-imcubaid da tabairt solaidi don arrdamaint sin co tecmann sin co minic & nach tecmann da sir & an trath teagmas as i so an cuis fo tegmann. An grian ag ergi & a dul fai, togaid si suas na fliucadain & an fertain & eirgid dethaighi dorca fliuca co h-imard adrinn & hi fein, & annsin an trath fecamaid ar in n-grein lethnaigid & remhrigid an smuit sin daciter speir an radairc intu fein & mar sin da rer corpurdachta & talmanachta na smuiti sin, daciter an grian trit an smuit sin nis mo na mar dachitfidi í muna beit an smuit sin ann. Et an trath gluaises an la & bis an grian a mullach na firmaminti gan smuit adrainn & hi as annsin da citer hi na med coir fein.


p.28

Et as follus a eisimlair sin is in duine lomnocht fo uisci, oir dar leis an radarc as mo fa uisci e na don taib amuith d'uisci. Gidheadh ni fuil da derbad annsin acht an t-uisci fliuch tiugh ac lethnugadh & ac ramrugadh an radairc ann & a bacail de dul co seim na naduir fein d'innsaidhi an duine. Et as i an cuis cedna dabeir corob mo & gurab roime daciter ni tri gloine na don taeb amuit di. Et as uime sin na seandaine o m-bi a radarc a dul nac fetaid litreacha caela da legad gabaid spechlai glaine cucu da reamrugad na litrech ledhaid & as i an cuis cedna dabeir ar in grein a faicsin mocrac & um tratnona nis mo na a medon lae mar adubrumar.

Et gibe aineolach aderad ani cedna .i. an talam da beth 'na clar comtrom & an grian a na cercaill cruinn a timcill na talman & co faicfidis daine an domhain co coitceann hi isin en uair fa n-ereochadh a n-en inadh amhain aderamais-ne go mad breg sin da n-abartaidh . Agus da cur so a ceill smuaintidh da cathair at' inntinn fein .i. catair acu a n-oirrcer an domhain & cathair ele a n-iartar an domain & smuaintidh da m-beith an talam 'na clar comtrom co nematmar mar adeir an baramhail so costrasta co faicfidis lucht catrac oirrcir an domain an grian a fogus doib fein ag erghi a meid moir & tar eis a cercaille da sibal co faicid i a dul fai tiar a med o rolugha na sin. Et as mar sin re h-impodh:—lucht catrach iartair an domhain dacitfidis an grian ag ergi dhi a meid big ar son a fad uata & ac dul fai dhi laim riu fein ar son a foicsi doib a meid bud romho na sin. Et as mar sin dacitfidhi da lucht na catrach oirrceraighi co madh girra leat tosaid an lae na a leth deighinach. Et ar an innus cedna dacitfidhi da lucht na catrac iartaraighe co madh girri leth deirigh


p.30

an lae na leth tosaigh. Et ata a deimhin againne & ac na h-eolcaibh co neamcunntabartach gorab comfada an la gaca leiti don ponc inmedonac an lae ag an da catair sin & in gach inadh ele is in domhuin & gorab e secran & easbaigh eagna tuc an baramail sin da tobairt. Et as an comtromacht sin rainn tosaig & rainn derigh an lae derbtar co follus an grian da beit ac sibal a cercaill cruinn a timcill na talman cruinne.

Et d'foillsiugad an adhbhair so nis mho & da scris na baramhla sin dagen fidhair iomitre annso this. Et tarrongad ar dus line direc re n-abartar aigid na talman & tarrongad os a cinn sin cercall re n-aibeoir sligthi cursa na greine & dagen fidhair cathrach a cinn oirrcerach an line & scribfad A litir as a cinn & da den sa cinn iartarach don line cedna fidair catrac ele & scribochad B os a cinn & scribocad C a ponc eirgi na greine & D a ponc a dula fai & E a medon lae na catrach oirrceraidhi & F a medhon lae na catrach iartaraighi di. Ma sedh an trath eirges grian a ponc C & teit si co h-E & teit ced leth lae na catrach oirrceraighi tort & bid an dara leth o E co D gan tiacht & aris an trath eirghes grian a ponc C & teit si co F teit ced leth lae na catrac iartaraighe torrsa & bid an dara leath o F co D gan tiacht; da rer sin beith leth bus rofuidi na ceili ag la gac catrach aca sin oir is faidi co mor o E co D, noch is cuit deiginach da lo na catrach oirrcearaidhi, na o C co E, noch is cuit tosanach da lo na catrac cedna. Et aris as faidi da mhoran o C co F noc as cuit tosanach da la na catrach iartaraidh na o F co D, noch as cuit deiginach don la cedna & is follus do


p.32

gach neach is in doman lenab ail a fecain co grinn nach fuil si 'na firinne. Ma sedh as seacranach na raiti sin as a tic sin .i. co fuil an talam 'na clar comtrom, gan atmaireacht ann, & is uime sin adearar ar lorg na firinne co fuil an talam atmar comcruinn .

to face p. 30

Et da derbadh gorab fir sin, ni h-innann inad a teit an grian fai da dha cathraigh san doman, oir mar claechliges tu inad, claechligidh tu dul fai na greine duit. Da derbadh sin da m-beitea a cathair Iaruscalem , da racad an grian fai duit ac an Roimh & da m-bethea annsin da rachadh si fai duit a n-iarthar na Frainnce & ar m-beth annsin duit da racad si fai a n-iarthar na Spainne. Et tar eisi sin d'faileochadh inad egin don fairrgi thiar ort & da coinneomhadh an fairrgi tu & an grian da leanmhain, da claechleofad si dul fai gach n-en la da m-beththea ca leanmain no co n-deachad si fa deridh duit fai is in inadh a facaid tu ag erghi hi an trat do bi tu a cathair Iarusalem.

Et as dearb nac fuil d'examlacht sa dul fai na greine acht atmaracht na talman a sirteacht adrainn & i, oir da m-beth an talam 'na clar comhtrom amail adubairt an baramail o cianaib, ni beth acht en inad a n-ereochadh an grian da dhainib an domain & en inad ele a racadh fai. Ma sedh o ta imad na n-inad ann a n-erginn si & a teit si fai, as egin co fuil an talam comcruinn & na fuil se 'na clar comtrom.

Ma sedh an siraidhi bunaid d'orduig mar sin e , go roib se bennaithi tre bithu .


p.34