Corpus of Electronic Texts Edition
Regimen na Sláinte (Author: [unknown])

p.1

An naemad caibidil dég: d'imurcrachaib na n-ainmintid

chapter 19

19

infra 165-6
6325] Dicamus de animalium superfluitatibus & cetera .i. Labram d'imurcrachaib na n-ainmintid, mur atá, bainne & cáisi, im & uigi.

Agus bíth a fhis agad gurab maith an bainne & gurab urusa a díleagad dá caitear é mur reagar
6330] a leas; & is maith oilius & is mór a oileamain & is beac a imurcracha, ar an adbur sin reamraigid sé na cuirp & imdaigid an sperma & togairmid in choimriachtain. Et bíth a choimplex & a oibriugad éxamail do réir éxamlachta na n-ainmintid ana
6335] ndíleagthur é, & do r[macr ]ir éxamlacht aimsear na bliadna & na cluana, & do réir a fhad nó a girra ó aimsir an toirrcheasa.

Et is imda gné ar an mbainne, mur atá, bainne mná & camuill & easail & gabair & caerach & bó;
6340] & ní dénmuid ní do bainne na n-ainmintid eile ar son ná gnáthuigmid iat. Et do réir mur atáit na hainminti óna mblithear an bainne éxamail, atá an bainne blithear uatha émail ana choimplex


p.2

infra l66
& ana oibriugad, & do réir chonsiquens ana maithius.


6345]

19

Et is é bainne na mná is fearr díb ar son porsióin & cusmailis a mbainne rénar corpuib-ne, & ana diaid sin bainne in chamuill, & 'na diaid sin bainne an easail, & 'na diaid sin bainne na ngobar. Bainne na caerach & na bó, immorra, is é is measa díb.


6350]

19

Et is é is reime & is mó ana mbí do shubstaint cháiseamail & d'im díb a n-aitfhégad in midg do dligfead beith co mór ann; ar an adbar sin gortaigid sé co mór an drong bís ullam chum coimriachtana, & dúnuid bél na cuisleann, & is
6355] luath do-níthear cáisi de annsa gaile, & is mall oilius; ar an adbur sin is é is measa díb. Gid eadh, is reime bainne na mbó ná bainne na caerach, & is luga a meadg, & is mó a im. Ar an adbar sin is dóich lim gurab mó thigearnuigius im a
6360] mbainne na mbó a n-aithfhégad in midg ná a mbainne na caerach. Gid eadh, ar ngabáil aen-chaindiachta do bainne na caerach & do bainne na mbó, is lia do cháisi bís a mbainne na caerach ná a mbainne na mbó & is mo d'im leis. Et
6365] ó táit na trí neithe sin a mbainne na mná gu mór, .i. meadg & cáisi & im, as é is mó is inmolta díb. Et gach méid dá mbeid na trí neithe sin adubramar a mbainne na n-ainmintid eile, as í in méíde sin as inmolta é.


6370]

19

Tuillead, éxamailtear an bainne fá éxamlacht {MS P page 399} ceathra n-aimsear na bliadna; ar an adbur sin as


p.3

infra 167
é bainne deirid an earruid bainne is fearr díb, & ana diaid sin bainne meadóin an tsamraid; bainne in fhodmuir & bainne in geimrid as é as ro-measa
6375] díb.

Tuillead, éxamailtear an bainne fá éxamlacht na cluana, óir gach séime & gach feabus dá mbia in chluain, as í in méide sin bus inmolta an bainne. Et gach cruaidi & gach tirma dá mbia in chluain,
6380] as í in méide sin beas an bainne reamur. Agus is annsan earrach is séime & is flichi an chluain, ar an adbur sin, bainne na haimsiri sin, is é is séime & is flichi díb & is luga dá ndéntur cáisi annsa ghaile; & teagmuid a chontrárda sin annsan
6385] fhodmur & annsa geimread, & is a mod inmeadónach eaturra sin bís annsa tsamrad.

Agus na hainminti thsásaithear ó luibib maithe, as é a mbainne sin is fearr; & annsa mod so is mó atá bainne na ngobur molta. Et bainne na n-ainmintid ithius droch-luibi is olc é, mur is
6390] follus nach maith bainne na mban chaithius droch-biad, óir is deacair fuil maith do geineamuin ón droch-oileamain ; más ead, is deacair bainne maith do geineamuin ón droch-fhuil .


6395]

19

Tuillead, bíth a fhis agad gurab é an bainne is gaire dá bleagan bainne is fearr díb ar son gurab luath claechluigthear é, & gurab ro-luath


p.4

truailltear, óir claechluigid & gortaigid co luath & tromaigid an gaile; ar an adbur sin dámad
6400] éidir an bainne do shúgad as na cígib is amlaid is mó bud imchubaid é.

Do bríg an bainne, immorra: óir in uair ibthear an bainne annsa gaile the choilearda is urusa a inntóg a ndeathaigib, & inntaigthear annsa gaili
6405] fhuar é a n-aigéideacht, ar an adbur sin ní himchubaid an bainne dóib, ná don droing gá mbít cinn teinne anfanna ná teimil ara súilib, óir is deathmur é. Et urchóidigid don droing gá mbít féithe fuara anfhanna ar son gurab urusa
6410] a inntóg a n-aigéideacht, óir is mór atá an bainne fuilingtheach & is urusa a chlaechlód; ar an adbur sin ní himchubaid é don droing atá ullam chum tuitme a fiabras morguigthi, óir atá an bainne lastach & cúisigid cuirrineach fón sgairt chléib,
6415] ar an adbur sin ní himchubaid é don droing atá ullam chum coilica. Tuillead, sleamnaigid an bainne an brú & is urusa a inntóg a linn ruad, ar an adbur sin ní himchubaid don droing ara mbí flux coilearda é. Et is urusa a inntóg a
6420] n-aigéideacht mur adubramar romainn, ar an adbar sin ní himchubaid don droing ara mbí flux leanna finn é, más ead, seachaintear an bainne, óir féduid mórán d'urchóidib teacht ó chaithim an bainne.


6425]

19

Más ead, is éigin a thuicsin na neithe is éigin


p.5

infra 167
do choiméd a caithim an bainne. An céid-ní díb, gan a chaithim maille ré biaduib eile; an dara ní , dá caitear é, gan a chaithim a ndiaid bíd acht a chaithim roime; an treas ní , an drong
6430] gá mbít gailidi neam-glana lán do droch-leannaib nach dligid a chaithim ar aen-mod, óir inntaigthear a ndeathuigib é inntu sin, & a n-aigéideacht & a ndroch-leannuib; an ceathramad ní .i. nach dleagur gluasacht do dénum 'na diaid acht
6435] cumasanad; an cúigead ní .i. nach dleagur codlad do dénam 'na diaid gu grod. An seisead ní .i. co ndleagur cainndiacht beac don bainne d'ól ar tús dá dearbad a' ndingnad urchóid, mur atá, gaethmuireacht & gáirfidach do dénum fón sgairt
6440] chléib; & dá ndearna seachaintear é, & muna dearna ibthear an dara lá a cainndiacht is mó agá dearbad mur do-rinneadh ar tús; & muna dearna sé urchóid as imchubaid mur oileamain é.

Tuillead, bíth a fhis agad gurab maith mil &
6445] siúcra do cheartugad mailísi an bainne, & beacán saluinn innus co toirmeósgad a thruailliugad annsa gaili & geineamuin a gaethmuireachta annsna taebuib & annsna haeib. Tuillead, bíth a fhis agad gurab mór is imchubaid an bainne dá
6450] mbeantur a im don droing agá mbít gailidi teasaidi coilearda, mar atá, bainne goirt, óir ní hinntaigthear a ndeathaigib é & claechluigid an coimplex teasaidi,


p.6

infra 170-1
& is imchubaid é mur an cédna a flux choilearda na bronn. Agus is lór lim na neithe athchumaire
6455] so don bainne.

{MS P page 400}Agus adér neithe athchumaire eile don cháisi. An cáisi nuad, immorra, is fuar fliuch é, & is reamur a shubstaint, & is deacair a díleagad, & geinid clocha & dúinti, más ead, ní mór as imchubaid
6460] é mar biad a follamnugad na sláinti. An sean-cháisi, immorra, is teasaidi tirim é ar son in tsaluinn, & ardaigid in losgad, & is deacair a díleagad, & is beac oilius, & is olc & is animchubaidi é ná an cáisi nuad; gid eadh, is amlaid is maith in cáisi
6465] idir beith arsaig & nuad, & rigne shobristi do beith ann, & a beith inmeadónach idir buga & cruas, & a' claenad chum millseachta, & gan a beith édrum acht a beith trom, & blas & balad toltanach do beith air, & gan comnuide fada do dénum annsa
6470] gaili dó, & a dénum do bainne maith; & is maith in cáisi beas mur sin & is intogtha idir na biaduib é.

Agus an uair caitear i ndiaid an bíd é ní hanimchubaid a coiméd na sláinti é, óir dá caitear cainndiacht beac don cháisi tar éis bíd, cúisigid
6475] tuitim an bíd ó bél an ghaili chum a íchtair, & toirmiscid éirgi na ndeathaigead, & iaduidh bél an ghaile, & calmuigid & toirrmiscid an neam-thochlugad & in millseacht & in olamlacht bís isna biadaibh. Agus caithid na daíne eagnuidi an cáisi maith
6480] a cainndiacht bic do thoirmeasc na neithead


p.7

infra 171-2
so adubramar. Et ná caitear ar aen-mod a tosach na coda é acht mun bud áil linn flux na bronn do chosg, óir atá substaint stipicda aigi gan cuntabairt, ar an adbur sin ní himchubaid é a tosach na
6485] coda .

De butiro .i. don im. Agus bíth a fhis agat nach mór as imchubaid é mur biad ar son a fhlichi & a olamlachta; & dá ngnáthuige neach im do chaithim a cainndiacht inchomurthaig cúisigid
6490] aduathmuireacht & an biad do shnám a mbél an gaili, & laguid an brú nísa mó ná an chóir. Ar an adbur sin ní himchubaid im do chaithim a cainndiacht inchomurthaig mur biad, & co háirithi i ndiaid biad eile. Et is imchubaid é mur shabsa
6495] nó mur annlann leis na biadaibh eile mar is imchubaid ola na holiua, acht gé teó & cé flichi in t-im ná an ola. Et an uair gnáthuigmid in t-im mur annlann leis na biaduib eile ní dleagur
6500] a bearbad in comór risin olaid; óir is fuilingthi é ná an ola, ar an adbur sin an uair beirbthear co mór é dísgaíltear a bríg i ndeathaig co huilidi.

An ola, immorra, is mó is rigin í & is luga is sodísgaílti í ná an t-im, ar an adbur sin is mó fhuilngius sí do géiri na teineadh ná an t-im, &
6505] is mó cumuiscthear co fuirfi hí ris na biadaibh ar an adbur sin ná an t-im. Et is imchubaid an t-im co mór don lucht ara mbí cosachtach


p.8

infra 172-3
fhuar thirim, & boguid sé uille an ghaili, & is mó
6510] is imchubaid an t-im nuad chum an oibrigthi sin ná an t-im arsaid.

De sero .i. don meadg. Agus bíth a fhis agad gurab coimplex teasaidi atá aigi do réir inntinne na n-eacnuideadh, & is fír sin ar son na géiri & na saillteachta do-gabur ann, & is don résún sin
6515] adearuid na daíne eagnuidi go cruinniginn an bainne beóil na naídin óg, & ar an adbur cédna adearar co lagann an brú.

An meadg, immorra, is luga oilius sé ná oilius in cáisi & in t-im. Agus folmuigid sé linn ruad &
6520] linn dub & na leanna loisgthi, ar an adbar sin is maith é a sgabies & a lubra & a ngoránuib an chuirp & a n-ycterisia & a salchuraib eile an chroicinn.

De ouis .i. do na huigib. Agus bíth a fhis
6525] agad gurab iat uigi na cearc & uigi fasiana, & co háirithi an uair bít siat méith óg, is fearr a follamnugad na sláinti. Et a chusmailius sin do na huidib eile, & co háirithi a mbeith nuad. Et idir uigib na cearc is iat na huigi fada beaca
6530] nuada is fearr díb. Tuillead, is fearr na huigi treamula náid na huigi cruaidi & na huigi boga, óir is mór & is maith oileamain na n-uideadh so & is urusa a ndíleagad & geinid mórán d'fhuil maith, & co háirithi a mbuidéin.


p.9

19

infra 173-4
6535] Na huigi cruaduidthear a luaith nó priáiltear a n-oidin nó coma cruaid iat, is olc an oileamain do-beirid siat don chorp a n-aithfhégad na n-ogh {MS P page 401}treamula; & is deacair a ndíleagad & is urusa a n-inntóg a ndeathaighib & a truailliugad. Na
6540] huigi boga, immorra, is urusa a ndíleagad, & mínidit an t-ucht & an sgamán, & laguid an brú, & is luga oilid ná oilid na huigi treamula.

Na huigi cruaidi, immorra, is deacair a ndíleagad & is mall fháguid an gaili; uigi na lachan & na
6545] ngédh & na sdorc 1 & na n-én eile, is luga is imchubaid iat a follamnugad na sláinti náid na huigi adubramar romainn; & mar an cédna do na huidibh ré n-abur oua uenti, is animchubaid an blas bís orra, óir ní fhuilid siat coimlínta ná
6550] díleagtha mur atáit na huigi eile, & do réir chonsiquens is animchubaidi iat náid na huigi eile.

Tuillead, bíth a fhis agad gurab do na neithib is usa do chlaechlód co luath na huigi & an bainne; & ní himchubaid na huigi do na corpaibh neam-glana
6555] bís línta do droch-leannaib, óir truailltear iat co ro-luath & inntaigthear a morgad & a ndeathuidib iat. Agus ní dleagur a caithim & an gaile lán do biad, óir is urusa a ndíleagad, ar an adbur sin is luaithi díleagthur iat náid na biada
6560] eile, & an uair bít nísa shia na an chóir annsa


p.10

gaile truailltear iat, & ón truailliugad sin truailltear na biada eile; ar an adbur sin ní maith a caithim ar aen-shligi risna biadaibh eile. Agus dá teagmad co caithfidi, is maith a caithim roim in cuid; &
6565] is fírinneach so co speitsialta ag labairt do na huidib boga, gibé ní do-géntur ris na huigib eile.

Tuillead, ní hindénta sibal ná codlad tair és na n-uigead mbog do chaithim mur nach indénta tar és an bainne.


6570]

19

Tuillead, adeirim an drong atá ullam chum tuitme a fiabras, nó agá mbí replexion leannann, nach imchubaid uigi dóib & nach imchubaid feóil, óir línuid & téigit na huigi in corp.

Tuillead, ar smuaineadh aibíci an chuirp, .i.
6575] a beith méith nó feólmur, ní hintuca na huigi in tan sin. Gid ead, as imchubaid iat do na daínib truaga. Et ar tuicsin in choimplexa is imchubaidi iat do lucht in choimplexa fuair ná do lucht in choimplexa teasaidi, & do lucht na
6580] coimplex tirim ná do lucht na coimplex fliuch; más ead, ó táit na sean-daíne fuar tirim is dóib is imchubaidi na huigi & co háirithi na huigi treamula.