Corpus of Electronic Texts Edition
Auraicept na n-Éces (Author: [unknown])

section 3


p.272

OGAM

{YBL folio 308b44}
Caide loc & aimser & persu & fath airic in ogaim? Ni
5465] ansa. Loc do Hibernia insola quam nos Scoti habitamus.
I n-aimsir Brese mic Elathan rig Erenn dofrith. Persu
do Ogma mac Elathan mic Delbaeith derbrathair do Bres,
ar Bres & Ogma & Delbaeth tri mic Elathan mic Delbaeith
andsen. Ogma didiu, fer roeolach a mberla & a filidecht,
5470] is e rainic int ogam. Cuis airic {YBL folio 309a1} derbad a intlechta &
co mbeth in bescna-sa ic lucht in eolais fo leth, sech lucht
na tirdachta & na buicnechta. Can as fuair ainm iar sund
& ret int ogam, & caide mathair & athair in ogaim, & cia
cetainm roscribad tri ogam, & cia fid in roscribad, & cuis ar
5475] roscribad, & cia dia roscribad, & cid ara remtet bethi ria cach,
(hic uoluuntur omnia).

Ogam o Ogma suo inuentore primo ria sunn quidem;
iar ret, immorro, ogum og-uaim .i. og-uaim, doberait na
filid forsin filideacht trid, ar is fri fedaib toimsither
5480] Gaedelg icna filedaib: athair ogaim Ogma, mathair ogaim
lám no scian Ogma.

Is e so immorro in cetna ni roscribad tri ogam, {illu272.1}.
.i. in beithi roscribad, & do breith robaid do Lug mac
Etlenn roscribad im dala a mna na ructha uada hi
5485] i sidaib .i. secht mbethi i n-aenfhlesc do bethi: Berthar
fo secht do ben uait i sid no a ferand ali manis-cometa


p.274

{BB folio 309a15}
bethi. Is aire immorro remitet bethi, ar is a mbethi
ro-cetscribad ogam.

Cis lir fogla ogaim & caiteat? Ni ansa. A iiii: bethe
5490] a v, uath a v, muin a v, ailme a v, forfeda olcena.

Cis lir aicme ogaim? Ni ansa. A iii .i. viii n-airigh
fedha, & viii n-athaigh, & viii fidlosa. Ocht n-airigh
cetus:—fernn, dur, coll, muin, gort, straif, onn, or. Ocht
n-athaig .i. bethi, luis, sail, nin, huath, tinne, quert. Ar
5495] chuit a feda is athaig feda fidlosa olchena.

Quot sunt genera in ogaim? Ni ansa, CL, et
figuras eorum et potestates secundum ordinem nuntiabimus,
asnedim primus do fedaibh na crann o tuctha anmand
for fedhaibh in ogaim secundum alios et alios nominantur.
5500] Cesc, mased, can asin -ainmnigter feda &
taebomna in ogaim? Ni ansa. Secundum alios quidem
is o scoil Feniusa Farsaidh .i. scol na filideachta rofaid
Fenius fon domun d' fhoglalm na mberla. Bai xxv ba
huaisliu dib conid iat a n-anmann-saide tuctha for bethi-luis-nin
5505] in ogaim eter feda & taebomna; & bai cethrur ba
huaisli dibh-side iterum, conid iat a n-anmann-side tuctha
forna vii fedaib airegdaib {illu274.1}
& rotuillset triur eli friu, conid uaidib-side ainmnigter na
tri forfeda aile, conad aire deglaiter ar leth {illu274.2}.
5510]

Secundum alios is o fedaib na caille tuctha anmann for
fedaibh in ogaim trin-troip. Beithi immorro o bethi na
cailli forsin cetna fid for set na aipgitri in ogaim. Luis .i.


p.276

{BB folio 309a38}
lemh sin isna cailltib. Fern .i. fearn sin isin caill. Sail
in ogaim .i. sail dono sin isin caill. Nin in ogaim .i.
5515] ginol garmna no nenaid isna feadaib. Uath in ogaim
crand fir no sce ar a delgaighe insin. Dur in ogaim dair
dono isin caill. Tinne in ogaim .i. quulend no trom isin
caill. Coll in ogaim .i. coll isin caill. Quert in ogaim
quulend isin caill no cairthend no crithach. Muin .i.
5520] midiu. Gort .i. gius. Getal .i. gilcach. Straif saildrong
isin caill. Onn .i. aiten no uinius. Ur .i. draighen. Edad
.i. eu. Ida .i. ibhar. Ebad .i. elend. Oir .i. feorus.
Uilleann .i. edlend. Pin in ogaim, pin dano isin caill,
De atbertar caera pinne; ifin dano secundum alios ainm in
5525] feda sin. Emancoll dono .i. coll emnaide iar ret no iar
fuath .i. coll dar coll ina fuath.

Briatharogam Moraind mic Mhain andso. Feocus
foltchain ar beithi sen isin briatharogam, uair anmand
tuc {BB folio 309b1} Morand uaidh fen for fedaib in
5530] ogaim is iat gabus greim feda isin briatharogam
Feocus foltchain ar son bethi, ar at e sin da egosc
in bethi, & tucad uadsan for fidh in ogaim rogab ainm
uad.

Li sula .i. luis sin .i. in luisiu.
5535]

Airinach Fian .i. sciath ar fern aigiseom sin ar a
ndergi ar aenrian: no air is i in fern adbur in sceith tucad


p.278

{BB folio 309b6}
o fernae forsin fid ogaim rogab ainm uaidhi. Airenach
Fian .i. sciath fern sin aigisium.
Li n-aimbi .i. li mairb .i. am fo diultad conach beo
5540] acht is marb. Li n-ambi dono .i. sail aigiseom sin,
& tugad uaidisium forsin fid n-ogaim.
Cosdad sida .i. nin sen: ginol garmna fri fid e: airde
sida sin. Cosdad sida aigi sin o nin na garmna.
Conal cuan .i. uath sin, ar is uath la nech conal chon
5545] alladh. Conal cuan do rad re huath in ogaim ar coibnius
in anma, ar uath iat ar aenrian.
Ardam dossaibh .i. dur sin a dualus a feda isin caill.
Trían .i. aill inde sin aniu.
Cainiu fedaib .i. coll sin ar a chaini a fedaibh.
5550] Clithar mbaiscaill .i. buaili .i. boscell .i. gelt .i. basceall
.i. is and tic a ciall do in tan degas a bas. Clithar boiscell
dono .i. quert sin: no boscell .i. elti .i. edruma iat. Clithar
boiscell dono .i. gelti no elti: quert a dualus a feda.
Tresim fedma .i. muin leis-sium sin .i. ar aentaidh anma
5555] fri muin duine no daim, ar is iat is tresi feidm ann.
Millsiu feraib .i. gort leis-sium sin ar aentaidh in
anma frisin gort arba. In tan (quum) bis ina fuachonn, is

p.280

{BB folio 309b24}
millsi na gach fer in fer sin .i. in gort arba. Uad-side
forsin fid ut i n-ogam ar comaentaidh in anma atura.
5560]

Luth legha getal sen .i. ar is luth lasna leigib, &
coibnius etir cath & getal.

Tresim ruamna .i. straif leis-sium sin i n-ogam. Straif
iar raet; ar isin straif is tresiu ruamna ic dathadh na
raet, ar is i dogni in airget ngeal conad gorm ic denum
5565] airgit decht de. Is i berbthar tresin fual isin or mban co
ndene derg de. Tresim ruamna in straif iar raet.
Tugad uaid-side isin fid dianad ainm straif ar aentaid
anma aturu .i. straif ainm cechtar de.

Tinnem ruccae ruis sin .i. on ruidiudh no on ruis iar
5570] ret, ar is tre ruis scribthair, & is ruidhiud fasas a n-aigid
in duine tri sug in lossa do cuimilt faethi. Tindi rucae
dono do rad frisin ruis o rus no on ruided, ar is tri ruis
scribtair-side fen.

Ardam iactadh .i. mactad .i. ailm aigisium sin; ar is
5575] ailm (no a) adber in duine ac iachtad i ngalar, no ic
machtad .i. ag ingantugud secip raeta.

Congnamaigh echraide .i. onnaid in carpait .i. na roith
.i. onn leis-sium sin, ar is tri onn scribthar onnaid in
carbait. Aliter comguinidech .i. aiten. Tucad uad-side
5580] forsin fid ut dianad ainm onn ar aentaid ataru ar is ainm
onn do cechtar de; & is on aitenn tucad int ainm is onn
frisin fidh n-ogaim secundum alios.


p.282

{BB folio 309b47}

Etiud midach .i. cath. Tucad ua-side for getal.

Uaraib adbaib .i. ur aigisium sin ar is do uir in talman
5585] is ainm uaraib adbaib. Tucad uada-side forsin fidh
dianad ainm ur in ogaim, ar aentaid anma aturu .i. ur
cechtar de, & tre ur scribthair.

Ergnaid fid .i. edad {BB folio 310a1} aigisium sin, ar is don crunn
crithaig is ainm ergnaid fid. Tucad uada-side forsin
5590] fidh ogaim dianad ainm edhadh, ar is uad tucad edad
fair.

Siniu fedhaib .i. idad aigiseom sin; ar is do ibar as
ainm siniu fedaib. Tucad uad-side forsin fid ut i n-ogam
dianad ainm idad, ar is uad tucad int ainm is idad fair;
5595] ar is do ibar is ainm idad.

Snamchain fheda .i. ebad les-sium sin, ar snamchain
fid .i. don bran mor is ainm sen. Tucad uad-side forsin
fid dianid ainm ebad in ogaim, ar is ainm do bratan é
& is tri ebad scribthar side amal aipgitir in betha .i.
5600] tre seg (.i. os), eo (.i.) tre eonasc (.i. lon).

Sruitem aicdi .i. or iar ret. Tucad uad-side forsin fid
ar aentaid in anma fil aturu .i. or ainm cechtar de.

Tutmur fid uilleann .i. uilleann leis-sium sin, ar is do
edlenn is ainm. Tucadh uad-sidhe forsin ogam dianad
5605] ainm uilleann, ar is uadh tucad uilleann fair, ar is do edlinn
is ainm.

Millsim feda .i. pin sin aigisium, ar is don chrunn
dianid ainm pin is ainm millsium feda. De atbertar caera
pinne. Tucad uad-side forsin fid dianad ainm pin, ar is
5610] uadh tucad pin no ifin air.


p.284

{BB folio 310a19}
Luad saethaig .i. ach no uch, emancoll leis-sium sin,
ar gabair emuncoll ar ach gia gabar ar araill. Finit
Briatharogam Moraind.

Margin: Abgiter briathairogam Mic ind Oic annso
5615] sis.

Glaisium cnis .i. beithi sin in ogaim o bethi na cailli,
ar is uad tucad bethi fair; sic in reliquis sequentibus.

Cara ceathra (.i. lem). Cara .i. dil lasna ceathra in lem
ar a blath & ar canach. Tucad uad-side for luis in ogaim,
5620] ar is uad tuccad luis fair.

Comet lachta .i. ferrn in ogaim sin o fern na caill, ar
is i coimetas in lacht, ar is di doniter lestair imon lacht.

Luth bech .i. sail sin ar a blath & ar a canach. Tucad
uad-side ara fid coibhnesa in ogaim.
5625]

Bag ban .i. nin garmna .i. ginol garmna. Uad-side
fora fid coibnesa.

Banadh gnuisi .i. uath, ar is ban gnuis in duine in tan
doberar uath no uamun uimi. Uad-side for fid in ogaim
ar aentaid anma aturu fen .i. uath cechtar de.
5630] Gres saír .i. daír. Tucad uad-side fora fidh coibnesa
in ogaim.
Smir guailíi. cuillenn sen. Uad-side fora fidh coibnesa
in ogaim .i. tinne secundum alios; ar is ainm tindi
do cuillenn, ut alii dicunt.
5635]


p.286

{BB folio 310a36}

Cara bloisc .i. coll. Uad-side fora fidh coibnesa in
ogaim.
Brigh annum .i. quert. Uad-side fora fidh coibnesa.
Aruusc n-arrligh .i. muin duine. Uad-side fora fidh
comainmnigthech.
5640] Mednercc, .i. gort. Uad-side fora fidh comainmnigthech.


Moridrun .i. straif. Tucad uad-side fora fidh comainmnightech.


Ruamna dreach .i. sug in rois doní ruamna na ndrech
5645] co mbi ruidead intib. Ruamna drech dano do rad fri
ruis in ogaim on ruidead no on rus, ar is tri ruis scribthar
side fen.

Tosach fregra .i. ailm sin; ar is i cetlabra gach duine
iarna genemain a.
5650]

Fethim saire no fedem .i. onn .i. o.

Siladh clann, ur les-sium sin, ar is i uir in talman
dogni silad na clann cuirtir inti. Silad clann dono do
rad o uir in talman do radh frisin fid n-ogaim rogab
comainm fria .i. ur cechtar de.
5655]

Comainm carat .i. edadh isin caill. Uad-side fora fidh
comainmnigthech i n-ogam.
Crinem feada no claidem .i. ibar. Uad-side forin fidh
n-ogaim, rogab ainm aile uadh .i. idadh.
Cosc lobair {BB folio 310b1}.i. elenn for in fid in ogaim, rogab
5660] ainm uad .i. ebad.


p.288

{BB folio 310b1}

Lí crotha .i. or. Uad-side fora fid comainmnigthech .i.
or in ogaim.

Cubat n-oll .i. uilleann .i. edlenn. Uad-side forsin fid
in ogaim rogab uaide .i. uilleann.
5665] Amram blais .i. pin no ifin. Uad-side forsin fidh
rogab ainm uaid .i. pin no iphin.

Mucogam in so.

Aicme bethi so prius.
Finn (b), liath (l), loch (f), cron (s), forglas (n)

Aicme huatha .i. cetoth find (h), cetoth leithe (d), cetdoth
5670] loichi (t), cetoth cron (c), cetoth forglaisi (q).

Aicme muine: indoth finni (m), indoth leithe (g), indoth
loichi (ng), indoth cron (str), indoth forglaisi (r).

Aicme ailmi: orc a cru finni (a), orc a cru leithi (o),
orc a cru loichi (u), orc a cru cron (e), orc a cru
5675] forglaisi (i). Foraicmi annso:

Fororc a cru findi (ea), fororc a cru leithi (oi), fororc
a cru loichi (ui), fororc a cru cron (iphin), fororc a cru
forglaisi (cc).

Linnogam

Aicmi bethi in so prius .i.
5680] Berba (b), Luimnech (l), Febal (f), Sinand (s), Nid (n).
Aicmi huatha: hon (h), Derg (d), Tearc (t), Teith (t),
Catt (c), Cusrat (q).

Aicme muine .i. Muinten (m), Gabal (g), nGrian (ng),
Strur (str), Rigi (r).
5685]

Aicme ailme .i. Aru (a), Eobul, Uisiu, Erbos, Indiurnn.

Dinnogam .i.


Aicme bethi .i. Bruiden, Lifi, Femin, Seolae, Nemthend.
Aicme huatha: h-Ochae, Dindrigh, Temair, Cerae, Quorann.
Aicme muine: Mide, Gabar, nGarmon, Streulae, Roigni.
5690] Aicme ailme .i. Æ, Ogba, Uisnech, Emain, Iliu.


p.290

{BB folio 310b23}

Enogam .i.


Aicme bethi: besan, lachu, faelinn, segh, naescu.
Aicme uatha: hadaig, droen, truiteoc, querc.
Aicme muine .i. mintan, geis, ngeigh, stmolach, rocnat.
5695] Aicme ailme .i. aidhircleog, odoroscrach, uiseoc, ela, illait.

Dathogam.


Aicme bethi .i. ban, liath, flann, sodath, necht.
Aicme huatha .i. huath, dub, temen, cron, quiar.
Aicme muine .i. mbracht, gorm, nglas, srorca, ruadh.
5700] Aicme ailme: alath, odhar, usgdha erc, irfind.

Ceallogam.


Aicme bethi .i. Beanchar, Liath, Fearna, Saigear, Naendruim.

Aicme huatha: hIrard, Durmach, Tir-da-glas, Cluain
5705] maccu Nois
, Quell dara.
Aicme muine .i. Mugna, Sruthair, Raithen, & rl.
Aicme ailme .i. Ard macha, & rl.

Daenogam .i.


Fer no laech ar aicmi bethi: i fer, ii fer, iii fir, iiii fir, v fir.
5710] Minna (no mna) no clerig ar aicme uatha: i bean, ii
mnae, iii mna, iiii mna, v mna.
Oglach ar aicme muine: i oglach, ii oglach, iii oglaich,
iiii oglaich, v oglaich.


p.292

{BB folio 310b39}
Mac no gille ar aicme ailme: i mac, ii mac, iii mic,
5715] iiii mic, v mic .i. aenmac ar ailme, a ii ar onn, a iii
ar ur, sic in reliquis.
Daenogam: Laechesa ar aicme bethi iarsin imraet (no imirt)
cetna .i. a i ar bethi, & a ii ar luis, mar sin sis uili.
Caillige ar aicme huatha similiter.
5720] Macdachta ar aicme muine similiter.
Ingena bega ar aicme ailme similiter .i. oen ar ailm, a
do ar ur.

Ogam tirda.


Aicme bethi annso .i. biail, loman, fidba, strathar, nasc.
5725] Aicme huatha .i. huartan, dabach, tal, carr, qual.
Aicme muine: machad, gat, ngend, sust, rusc.
Aicme ailme .i. arathar, ord, usca, epit, indeoin.

Rigogam .i.


Bran, Labraidh, & rl. & mar sin uile, .i. ainm in righ
5730] tinnscanas on fid do gabail ar in ainm.

Ogam usceach .i.


Glais ar aicme bethi: .i. aenghlais ar bethi, v n.
Soud ar aicme huatha: i soud, ii soud, iii suid, iiii suid, v
suid.
5735] Abann ar aicme muine: i abann, ii abainn, iii aibne, iiii
aibne, v aibne.
Tipra ar aicme ailme: i tipra, ii tiprait, iii tiprait, iiii
tiprait, v tiprait.

Conogam .i.


5740]

Archu ar aicme bethi: i archu ii archu, iii archoin, iiii
archoin, v archoin.
Milchu ar aicme huatha: i milchu, ii milchu, a tri
milchoin, iiii milchoin, v milchoin.


p.294

{BB folio 311a7}
Conbuachaill ar aicme muine: i conbuachaill, ii conbuachaill,
5745] a tri conbuachaille, iiii conbuachaille, v conbuachaille.

Oirci ar aicme ailme: i oirci, a dho oirci, a tri oirci, iiii
oirci, v oirci.

Damogam .i.


Tarb ar aicme bethi: i tarb, a do tarb, a tri tairb, iiii tairb,
v tairb.
Dam ar aicme huatha: i damh, ii dam, iii daim, iiii daim,
v daim.
Colpthach firenn ar aicme muine: i colpthach, ii colpthach,
5755] a tri colpthacha, iiii colpthacha, v colpthacha.
Dartaid ar aicme ailme: i dartaid, ii dartaid, a tri dartada,
iiii dartada, v dartada.

Boogam .i.


Lilgach ar aicme bethi: i lilgach, ii lilgaig, a tri lilgacha,
5760] iiii lilgacha, v lilgacha.
Gamnach ar aicme huatha: i gamnach, ii gamnaig, iii
gamnacha, iiii gamnacha, v gamnacha.
Samaisc ar aicme muine: i samaisc, ii samaisc, iii samaisce,
iiii samaisce, v samaisce.
Dairt ar aicme ailme, & rl.
5765]

Caechanogam .i.


fodailter ainm in duine .i. aicme bethi don leth des:
aicme huatha don leth cli: aicme muine don leth
des: aicme ailme don leth cli.
5570]

Loscogam .i.


inann iat .i. fogail in anma.

Macogam .i.


ogam ban torrach .i. ainm na mna fodhailter ann mani
bera lenum roime. Dia mbera, immorro, lenum, is e
5775]


p.296

{BB folio 311a24}
ainm in lenim fodailter ann; & dia mbe litir forcraidh
ann, is mac. Mad coimlin, bud ingen berthair don
toirrchius.

Cossogam .i.


mera da laime ar son na feadh imon lurgain & a tabairt
5780] don leth deis imon lurgain ar aicme beithi. Don leith
cli ar aicme huatha. Fiartharsna na lurgan ar aicme
muini. Cearttharsna ar aicme ailme .i. aenmer ar in
cetfidh na n-aicme, a dho ar in fid tanaise, co soised a
coig ar in coiged fid secip aicme.
5785]

Sronogam .i.


mera na lam imon sroin .i. similiter do deis & do chli, co
fiar, cearttarsna.

Basogam .i.


manus aliam percutit lignorum {BB folio 311b1}.
5790]

Naemogam .i.


ainm in naim i tinnscanfa gabar ar in fid .i.,
Brenaind, Laisreann, Finden, Sinchell, Nesan.
hAdamnan, Donnan, Tigernach, Cronan, Quiaran.
Manchan, Giurgu, nGeman, Strannan, Ruadan.
5795] Aed, Oena, Ultan, Ernen, Ite.

Danogam.


Bethumnacht, luamnacht, filideacht, sairsi, notaireacht.
H-airchetul, druidheacht, tornoracht, cruitireacht, quislenacht.

5800] Milaideacht, gaibneacht, ngibae, sreghuindeacht, ronnaireacht.

Airigeacht, ogmoracht, umaideacht, enaireacht, iascaireacht
no ibroracht.

Biadogam .i.


5805]

bairgen, leamnacht, sic usque in finem.


p.298

{BB folio 311b11}

Lusogam .i.


ainm secip nach losa do gabail ar in fidh a tindscanfa,
ut est, braisech ar bethi, & rl.

Cend a muine .i.


5810]

tairisem fo fid i tosach in anma .i. in fad as a hainm frisa
cosmailligeacht tosach secip anma, in fidh sain do
scribhinn i tosach in anma ar son a anma fen; &
deredh in anma do scribenn iarsna fedaib dilsib.
Ocus ogum n-airismech ainm ele in ogaim-sea, ut est,
5815] {illu298.1} .i. certle.

Cend fo muine dono:


Cotarsna int ogaim remut .i. tairsem fo fid i nderid in
anma, a tosach do scribenn iarna fedaib dilsib, ut est
{illu298.2} .i. Mael R .i. ruis.
5820]

Nathair im ceann .i.


in fid toisech in anma do scribenn i medon na craibi, & int
ainm do scribenn co direach uada co dered na craibi;
& a scribenn frithrusc co tosach na craibi conid inann
ni bis i tosach & a nderedh na craibi .i. dered in anma
5825] issed bis a cechtar de, ut est in hac figura, Ceallach,
coimdes a airlegind sis & suas, & is asa medon
airlegthar int ainm, ar is ann ita in fid tosach in
anma, ut est,