Corpus of Electronic Texts Edition
Auraicept na n-Éces (Author: [unknown])

section 2


p.171

AURAICEPT

[An céd leaphar]

{YBL folio 219a23} {Eg folio 63 1b26}
Incipit eraicept na n-Eiges .i. eraicept, uair er gach
2260] taoiseach: aicicht dono .i. icht aici, ar is i n-aici bios in
deisgiopul agin maigister; no dono aicept, id est, acceptus,
airiti cugad ind neiche nach bfil ogat: na n-eiges .i. na nai
gan ches .i. na bfiled. Cid diana toiseach so? Ni
ansa. Don teipi doteiped asin Gaoidilg, oir iss ed toiseach
2265] arricht la Fenius ier dtiachtain gusan sgoil amuigh.
Gach son do na hairnicht cairechtaire & gach son fordhorcha
ropui in gach beusgna & in gach berla, fofrith ionad
doibh isin Gaidilc, conid aire sin is forlethi quam gach
mbesgna: er gach toiseach dano, uair is hed is toiseacha
2270] lasna filedha, cech son fordorcha duo riachtain i tossach
.i. bethe-luis-nin an ogaim ar bithin a ndorchaideta. Cest,
cie tugait ar a n-abar berla tobidi don Gaoidilc ? Ni ansa.
Uair as gach perla roteiped, & gach son fordorcha roboi
in cech beusgna, fofrith ionad doibh isin nGaoidhilc ar a
2275] forleithe sech gech mbeusgna. Cest, dono, in raibi
Gaidelc resiu rotopad? Ropuoi eimh. 11 Ar ni fagbaigter in dá berla sechtmogat
ceana gan in Gaoidilc. Ceithri hanmanna dono
for Goidilc docom nuibir a ranna no comadainm gach
2280] primberla dona tri primberlaib .i. Ebra & Greig & Laidin,
& ainm dilis o Gaoidiul .i. Gaoidelg, ud dixsit:

    1. [Ticalod a hEbrad aird,
      Is malot a Greig glegairg,
      Legulus a Laitin le,
      2285] Tinoltach fir a fine.

    2. p.172

      {YBL folio 219a45}{Eg folio 63 2a4}
    3. In berla teipidii tric
      Roleasoig Gaoidel {YBL folio 219b1} glanglic,
      Uatha do tsiol Gaoidil gairg
      Duine aga mbia a firainm.
      2290]
    4. Gaoidel aderaitsim fris
      Lucht aineolais is ainpfis,
      Ni neasa dho Gaoidel glic
      Indas do gach ealg oirdeirc.
    5. Ma hail dam a radh fri cach
      2295] Co (rubh) co follus an fath,
      It iat re garmain gan gai
      Cethri hanmanda an berlai. 12

Cest, cie tir a rugad Gaoidelc? Ni ansa. A nEigeipt.
Et cie hairm sonnradach a ruccad? Ni ansa. I muig
2300] Uga a rand iarthardeisgertaigh na hEigipti. Cest, cie
don sgoil dochuaid co suidhe? Ni ansa. Gaidel mac
Eithiuir meic Tai meic Barachain do Gregaiph Sgeithia.
Cest, cie méud don-uccaddi. Ni ansa. A huiletaighie cenmotha
indi dotormachtadar filid trie fordorcha ier dtorrachtain
2305] co Fenius. Cest, cie berla don da berlaib sechtmogat
rotaisealpad do Fenius i ttosach? Ni ansa. Berla
Feine .i. Gaidelc, ar is he Gaidel pa tocha leis die sgoil, et
is he ron-alt asa oighe no asa oidig, et is he pa soam don
sgoil, & ar a forlethe sech cech mbeusgna et is he berla toisech
2310] rucad on tuor & ropoi eimh Ebra & Greig & Laitin la
Feinius riesiu thisad on Sgeithia et ni rainig a leas a n-ai(t)-denamh
icc in tor, conid aire sin is toisech a rotaisealpad.
Cest, nach raibi isna berlaiph ni bud uaisliu do riachtain
quam in Gaoidelc? Ni ansa. Ar a cuibhdi, ar a hetruime,
2315] ar a forleithe, ar a mine. Cest, cidh ar madh forlethe quam
cech mbesgna? Ni ansa. Ar is he cetna besgna rugad
on tor, & pa mete co mad lethe quam cech mbesgna conid
aon die taiselpad a tosach.


p.173

{YBL folio 219b25} {Eg folio 63 2a25}
Caite Log et Aimsear et Persa et Tucait Sgribinn na
2320] Gaoideilge? Ni ansa. Tor Nemruaid cetus Locus Faciendi,
ar is aici irricht a tosach. Ocus aimser di
aimser cumdaig an tuir la cloinn Adaim. Persa di
Sacap mac Ruicimorcus, uair is he rodus-fucc on tuor &
Gaoidel mac Eithiuir meic Tai meic Barachain do
2325] Gregaip Sgeithia. A tugait sgribhinn tour Nemruaid do
chumdach. Esmberat araile conid tugait di Gaidel do
duola isin tir a rugad he, fobith is he toisech rosgribh a
dtaiphlibh & a lecaiph isin lucc tsenradach dienat ainm
Calcaneinsis. Is and rosgriph Gaoidel in Gaidilc, no dono
2330] is he Sacab mac Ruicimorcus rosgribustar, & adberait
araile comad aonleapar int Uraicept uile, & comad he
so a log-aimser.

Cidh ara n-aparthar besgna doumanda don Gaedilg &
nach di ata briathar lasna hecnadaibh eolchu? Ni ansa.
2335] Iersinní aisnedes do cestaibh & do caingnibh domundu iter
thuaith et eclais. Cid ar a n-abar co mad borb fied Dia
inti leighius Gaedilc? Ni di ata briathar sund, acht do
uiledetaidh na feallsamnachta iter gramataig & dilliochtaig
& rim, ut dixit poeta:
2340]

    1. Foglaim feallsamnachta is fas,
      Leigeand, gramatach is gluas,
      Literdacht leir ocus rim,
      Is bec a mbrigh for nim tsuas.

Cest, nach feallsamnacht an Gaidelc? Ni hedh eter acht
2345] a ndernaid mion-{YBL folio 220a1} ughdair fri deredh an domain
ar tuccait derscaighti sech na hugdaraiph toisecha. No
is ed is beusgna domunda and & is feallsamnacht dimain .i.
ind erritacht et an aimiris dogni nech a n-agaid na firinne
diadha & daonna, & iss ed sin is borb fiad Dia anti
2350] leighius Gaedilc no13 andaidi. Cidh ar a ndebert
aipcitir .i. eibi ioc duar .i. ic focul, ar ni hi iocus na foclu


p.174

{YBL folio 220a5} {Eg folio 63 2b8}
acht is iad na focail nus-icainn-si. Is he focul Eg. itbert
sund .i. rand, ut est:
Cie duar donesa nath.
2355]

Aaspearat tra ughdair na nGaoidel dano. Cidh ar a
ndepertsim: asberad na hugdair robatar roimhe, uair
is he Cendfaolad arainic in leapar-sa .i. Brolach ind
Uraicepta & ugdair na nGaidel dano, rob iad-siden
Fenius Farsaidh & Iar mac Nema. Ni ansa. Ar uaisle na
2360] haimsire isrupart .i. aimser frecnairc, uair geipid an aimsir
frecnairc for na huilib aimseraiph ut dicitur: presens
tempus pro omni tempore ponitur. Samaigther in aimsir
fhrecnairc for na huilib aimsirib.

Cinnus on & he da radha int aonfocul a mbit na da
2365] sillaba nach gcantar a n-aonaimsir, ut dicitur, lego .i.
legaim, quando dicis le- futurum est -go, preteiretum est le-
quando dicis -go .i. intan raidhi in sillab toiseach, to-dochaidi
cugut in sillab deighinach et sechmatu sechat
in sillab toiseach. Deitbir on amal isbert in Laitneoir:
2370] Tempus non dividitur sed opera nostra diuiduntur .i.
nocha n-í ind aimser fogailter and acht metugud aimsire
bis iter na sillaba, no ar ngnimrad-ne feisin: no dano is
frecra dona hugdaraiph robatar a n-aonaimsir ris fein tuc
Cendfaolad in tan ispert asperat ughdair na nGaidel.
2375] Cid ar a dtugsom a sound ar tus sech na guthaigi aili?
Ni ansa. Ar is i as sruithi a bfedhaib & is uaisle a nguthaighaiph
& is i cetlapra cech pi .i. a, & iachtadh cech mairph
.i. ach Asperdis na cetughdair, asperat na hughdair
deighencha: Comba si tugait airic in perla Feine gnim
2380] n-ingnath .i. nemgnathach ar a ainminci, n-indligthech .i.
ar a uaiphrigi forcaomnaccair isin domun .i. cumdach tuir
Nemruaid .i. do triall dola for neam ina gcorpaiph
daonna gan comairleigud fria Die. Nemruad itsin dono


p.175

{YBL folio 220a31} {Eg folio 63 2b40}
trenfer tsil Adaim uile ina aimsir fein e .i. Nemruadh
2385] mac Quis meic Caim meic Nai. Ni pi ierum aonri forsin
doman go haimsir Nin meic Peil acht mad comairlid &
toisich namá batar and co sin anall. Da comairlid
sechtmogat ierum robatar isinn aimsir sin isin doman a
ndernadh in tor & pa he indara comairlid sechtmogat
2390] Nemruad. Trenfear iarum ind Nemruad sin, fer án
occ seilg .i. for aighiph .i. coip & for fieduch .i.
for milaib trachta muigi, & airrcheis .i. for mucaip allta,
& airnnelaib .i. for eunaiph. Co mbitis sochaide do
daoinip oca lenmain, co mba lie samlaidh .i. a
2395] slogaibh & co mba nertmaire .i. im a colaind fein samlaidh
oldas cach, conid he dorimart in da comairlid sechtmogat
isinn aoncomairli, do denam an tuir, la hua brathar a
athar .i. la Faillec mac Regua meic Arafaxat meic Seim
meic Nai, & pa he sin an dara comairlid sechtmogat
2400] chena co sin anall, & isberatsum ierum co mba he an
comairlid & co mba aontoisech doiph {YBL folio 220b1} uile in
Faillec. Is imcomarc sund anmanda in da fer sechtmogat
lasa ndernad in tor; acht chena ni airmit sgribenda acht
anmanda na se bfer ndec ba airecam diph, edon Faillec,
2405] Nemruad, Eiber, Laitinus, Ribat, Nabgaton, Asur, Ybath,
Loncbard, Bodbus, Britus, Germanus, Garad, Sgithus,
Bardanius, Sardain. Ier ndilinn & ier n-aiccnedacht chena
is he Neamruad in cetri: is he cetri ier n-ealadain in Faillec
reimraiti. Is he immorro14. iar n-ughdaras in cetri
2410] Nin mac Peil meic Ploisg meic Piliris meic Agamolis meic
Fronoisis meic Gitlis meic Trois meic Asuir meic Seim
meic Naei. Is he immorro flaith lasa ndernadh in
tor .i. Faillec mac Regua meic Arafaxat meic Seimh meic
Noi: uel Faillec mac Eber meic Saile meic Arafaxat
2415] meic Naoi. Asan panaictti, id est, proprium nomen lipri
tuccad in gluas coir. Adcuodsum dano indi sin adcodastim

p.176

{YBL folio 220b12} {Eg folio 64 1a24}
dano anisin. Aspert Nemruad comad a ainm
sin forbeith ant saoirsi sin go brath. Adrodimes dono
dosum anísin
o ua brathar a athar o fuillter go
2420] mad tor Nemruaid he ar chena. Tredi ar a ndernadh
in tor la clouind Adaim .i. ar uaman na dilend
moire do thoigeacht doridhise, ar ni rocretsiot do derpairdip
De .i. do sduaigh nime, & do dol doiph ina
gcorpaip daonda for nem do talmain .i. comadh arad
2425] fresgaphala doip dochum nime & d' oirrdercugud
anmand in fhiallaig lasa ndernad an tor dara n-eisi,
conid e sin itbert Ri nime fri muinter neime: Ueniti
ut vidamus et confoundamus lingas eorum .i. taoit co
raufegam & co romelachtnaigem & co robuaidrem & co
2430] rasgaoilem a dtengta impo. Pa mor tra cumachta tsil
Adaim & a nert ag denam in tuir cona festaois ierum
in roibhi cumachta Righ neime uaistis. Romesgaighti
ierum impo int aonberla poi oca .i. goirtigthern, cona
roaithned nech dip berla aroile .i. antan adbered nech
2435] dip ‘tuc cloich dam’ is crand doberti dho. Dethbir on, ar
ni do clochaib na do chrandaib doroigned an tor acht do
criaidh tsuaiti & do bidmain. Cinnus on, oir intan adbert
nech diph ‘tuc cloich dam’ is crann adberedh do.15
Ni ansa. Na leca fora suaiti in cre & na forchuda frie
2440] suite is iat sin clocha & cranna noimluaidis etorra.

Asbeir dono:

    1. Da aicce for sechtmoghaid
      Arim suas frie gnim ngaphaid
      Iter aol is bitoumain
      2445] Ocus talmain is tathluib.
ut est:
    1. Oel, ola and ocus fuil,
      Cre, uisgi, ros, lin lancuir,
      Tuis, mirr, bitomain co mbuaid,
      2450] Noi n-adhbair in tuir Nemruaid.


p.177

{YBL folio 220b33}{Eg folio 64 1b6}

Dolotar tra filedha imda asin Sgeithia reib chianaiph
iarna gnimaiph sin do foghlaim na n-ilperla ogcon tour,
ar doruimnetar maigin as rofoghlointi accus a n-airneachta
na hilberla do tsil Adaim; robatar and ier gcomloinntius.
2455] Doloutar ierum co magh Senair .i. mag in rocumdacht
in tor, coiccer sechtmogat lion na sgoile .i. fer gech
berla & saoi gacha primberla diph sin dona tri
primberlaib .i. Eaphra, Greig, Laitin. Ceithri berla
sechtmogat as gach primberla dipsin, iss ed rofoghlad and,
2460] co n-athgapail na primberla. Filid do radh riu, uair
doboi filideacht osgarda acu cen co raibi filidecht eladnach:
no is filideacht ealadnach ropui acu in tan sin et is ierum
aricht filideacht osgarda & is iadside doniat Gaidelcho.

Feinius Farrsaidh ainm a toisig .i. mac Eogain meic
2465] Glunfind meic Lamfind meic Agnamain meic Toi
meic Semair meic Mair meic Eiteachta meic Urtechta
meic Abosth meic {YBL folio 221a1} Aoir meic Leser meic Seth meic
Sru meic Esru meic Baith meic Ribath meic Goimeir meic
Iaffeith meic Naoi meic Laimfiach.
2470]

Pau saoi sidhein isna tri primberla cidh riesiu tisad
atuaidh. O na hairnig iarum Fenius comlainius na
n-ilperla agin tuor, forfodail a sgola et a deisgipla uad
fo crichaib & fo cendadhachaibh bfer dtalman for gach
leith do foghlaim na n-iolperla, & nosnothrustar .i.
2475] adfoirithed uais, Fenius iet ider biathad et etugud in gcein
patar agin foghlaim .i. vii mbliadhna na foghlama & tri
bliadhna in taispenta conad deich samlaidh; occus anais
Fenius icin tor in n-airit sin & roaitreb and co dtorrachtadar
a sgola cuige as gach aird, conid desin asbersim i
2480] ccurp lipair: I gcionn deich mbliadan ier sgaoiled on
tor for gach leth, is and doreibed in Gaedelg. Isperat
araile ughdaor nat pui nech do cloinn Ionain meic


p.178

{YBL folio 221a13} {Eg folio 64 1b34}
Iafeth meic Nai die rocinetar Gregaig et die rochin Fenius
ac cumdach an tuir et patar siol Nai olchena. Deithper
2485] oun, ar ni raiphe in mac sin ag Ieffeth mac Noi, & rl.
Cest caiti gein Feinius? Ni ansa. Fenius mac Baath
meic Maghach meic Iaffeith meic Nai & rl.
Berla
nEpraide tantum roboi isin doman re cumdach an tuir
& is si dano bies dano ier mbrath, et isberat araile co
2490] mad edh nobeth la muinntir nime. Pa haonberla boi isin
doman intan rogabsat, da berla dec is tri fichit tan ro-sgarsat,
ut est:—
    1. Goirtigern ainm an berla
      Rophui ag mac De den deghergna,
      2495] Ocus ag sil Adaim uair
      Rie cumdach an tuir Nemruaid.

Perla n-Ebraide dano cidh o rahainmniged? Ni ansa.
Is he Eber ainm in toisigh rocoimetustair he iar sgaoiled
na mberla, ar ba he an dara comairlid sechtmogat roboi ag
2500] deanam an tuir no aga cumdach, et is aca aonur doruaraid
an berla dorad Die do Adam, conid de
sin dogarar in berla nEbraidi .i. berla nEberdoigi innsin:
no Abraim .i. siol Aprahaim .i. berla nEbraide dono. Ier
dtieachtain tra dona deisgioblaibh co Fenius on foghlaim
2505] i. ier dtaispenadh i gcuarta .i. a n-imtheachta & a ngresa
.i. a bfoglama, is and conaitciotar cusin saoi .i. go Fenius
berla na beth ag nech aile do theipiu doibh as na hilperlaib,
acht comad acca a n-aonar nobeith, conid airesin aricht
doiph in berla tobaidi cona fortormachtaiph .i. berla Feine
2510] cona fortormachtaiph & iarmberla et berla n-etarsgarta
iter na fedhaiph airedhaibh amal doruirmisim isin Duil
Fedha Mair, id est, nomen lipri, & berla na bfiled asa
n-aigillit cach diph a cheile & in gnathberla fogní do chach
iter fira & mhna. Gaidel mac Eitheoir meic Taoi meic
2515] Barachain do Gregaib Sgeithia in dara sai roboi ag coimetacht


p.179

{YBL folio 221a36} {Eg folio 64 2a17}
Feniusa, conid uad rohainmniged Gaedelc .i. elg .i.
oirrderc indsin .i. Gaedel ros-oirdercaigh. Gaoidel Glas mac
Agnoin meic Gluinfind meic Laimfind int en brathair
athar do Fenius & ba saoi sidien dono cidh edh e. Is edh
2520] sidhe dono dorothluigestar in berla so go Gaoidel mac
Ethiuir & conadh Gaoidelc o Gaidel mac Ethiuir & Gaidelc o
Gaoidel mac Aingin no go madh o Gaoidel Glas mac Niuil
meic Feniusa Farrsaidh rohainmniged Gaidel. Is he sin
a fhir. Berla Feine tra arricht so sound, et iarmberla,
2525] & berla n-etarsgarta iter na fedhaib airedhaib ind
ogaim, & berla na bfiled in cethramad, & in gnathperla
fogni do chach in cuicced. Fenius Farsaidh tra mac
Eogain et Ier mac Nema et Gaoidel mac Eithiuir na tri
saidhi doreibsit in berla-sa ocon lug tsainredach dienad ainm
2530] Euateno siicuitas ariacht prius. Caitet anmanda in da cenel
sechtmogat o rafoghluinti na hilberla? Ni ansa: Ut sunt
hic: Beithin, Sgeithin, Sgouit, Germain, Gaill, Point, Paimpil,
Moiet, Morann, Luigdin oic, Ircair, Sgill, Siccir, Ciclait,
{YBL folio 221b1} Coirsic, Creit, Sardain, Sigil, Reit, Reicir, Roait,
2535] Romain mas, Masgusa, Mair, Maicidoin, Morcain nair, náir
mais, Narmaint, Nombith brais, Britain, Boit mais, Magoig,
Armaint, amuis gairg, Galus, Actain, Acain, Tesail airt,
Allain, Alpain, Ircair og, Etail, Espain, Guit, Goith, grinne
sair, Affrainc, Freisin, Longbaird, Laidich, Laicdemoin,
2540] Eisil, Tragianda, Traig, Dardain, Dalmait, Daic, Eithiop,
Egiptda, Indecda, Braghmaint. Perla sain tra cech cinel
dip so, fer tra cech perla dhiph sin, iss ed rofoghlad and.
Pa he lion na sgoile, et na tri saidhe, rofaided o Fenius
cech fer diph fria berla. Ni cech comchiniuil dono dochuaid
2545] and dochum a criche don foghlaim acht is commberlaig,
amal rogabh Cai Cainbrethach, dalta Feniusa Farsaidh,
in dara deisgipul sechtmogat na sgoile, pa do Eaphradaiph
a bunad et pa go hEcipta rofaided, fobith pa hand patar a
tuisdigi & pa hand ron-alt & tuargpad asa aididh, conid aire
2550]

p.180

{YBL folio 221b15}
sin asper i gcurp lipair: Is cech comberla dochuaid
dochum a criche & ni cech comchineoil. Secht mbliadna
robatar na deisgipuil forsin gcuairt sin, & teora bliadna
doiph ag taispenadh a ngresa a bos iar dtiacht comdar a
deich samlaidh, conid desin asbertsim tsis i curp lipair: i
2555] cind deich mbliadan iar sgailed doiph on tour for gach
leth doreibed an berla-sa doib.

Poi tra cuiccer ar fichit pa huaislem don sgoil dono
et it e tra an anmanda-sidhe16 fordotait fedha & taobomna
ind ogaim, ut est: Bobel, Loth, Forand, Saliath, Nabgadon,
2560] Hiruath, Dabhid, Tailimon, Cainaen, Calebh, Moreth,
Gadmer, nGomer, Stru, Ruben, Acap, Ose, Uriath, Etroichius,
Iumelcus, Esu, Iaichim, Ordinos, Iudonius, Afrim.
Is iet sin anmanda in cuiccir ar fichit pa huaisli poi
a sgoil Feniusa. Na coig fedha airedha ind ogaim
2565] dano, is on coigiur pa huaislé diph rohainmnigter
iet a o u e i (secundum aili tri in trop). Atberat araile it
secht fedha airegda filit and, is on moirseiser pa
huaisli & ba haredha diph rohainmniged. It e na da fidh
dofoirindet frisna cuig tuas {illu180.1}. [ea oi]. Itberat
2570] araile dano is i ind aipgitir aricht isinn Aisia, & ic
Tochar Inbir Moir aranic Aimergin Gluingeal mac
Miled an bethi-luis-nin an ogaim. ‘Cie litir, cie
nin, cie son Ina forbaigther focul?’ i. dinin disail no
forsail, ‘Ar is son ger fogapar O nach fuach tre'n tinnsganar’
2575] .i. airnin no ngetal gilcach .i. ngetal. Cest, caiti iet
airme tur Nemruaid? A hocht. Da comairlid lxx, da
deisgipul lxx, da cenel lxx na daine, da berla
lxx ina sgoil, da thuaith lxx lasa mbatar na berlada
et na cenela. Da tsaor lxx frie gnim. Da aigdi ar
2580] lxx, iter aol is bí is bitamain & talmain & tathluib ina


p.181

{YBL folio 221b42}
coimhecar. Da cheim lxx ina lethet amal atber hic:
Airem cinntech an tuir so:—
    1. Airim an tuir togaidi
      Neamruaid, pa din do daoiniph,
      2585] Cethri ceimend sechtmogat,
      Cet ceimend ar coig milib.
    2. Da comairlid sechtmogat
      Tugsad cuigi fri sluaiged;
      Da berla for sechtmogait
      2590] Rothidhnaic Die dia mbuaidred.
    3. Da chinel for sechtmogait
      Dona daoinib frie dograind,
      Da deisgipul sechtmogat
      Fedoid Feinius fria foglaim.
      2595]
    4. Da tuaith tsaora sechtmogat
      Forofoglait fir thalman;
      Da prim tsaora sechtmogat
      Frie heladain na n-adpar.
    5. Da aigdi for sechtmogait
      2600] Na adhpar comadh gnathach,
      Iter ael is bitamain
      Is talmain ocus tathlaiph.
    6. Secht cubait dec deimnighti
      Ag nim suas fri gaoith ngairig;
      2605] Is da ceim for sechtmogait
      Ina lethet frie haiream.

      Airim.

{YBL folio 222a1} Adberait aroile immorro is naoi n-adhpair nama
batar isin tour .i. cre & uisgi, ola & fuil, ros et aol, seuchim,
2610] lin, bitamain de quipus dicitur:—

    1. Cre, uisgi, olam is fouil,
      Ros, is aol, is incuir lan,
      Tuis, mirr, biodamain co mbuaid,
      Naoi n-adhpair in tuir Nemruaidh.
      2615]

p.182

{YBL folio 222a5} {Eg folio 65 1a10}
Caiti log & aimser et persa & tugait (sgribind) ind Uraicepto?
Ni ansa. Haonlog eim is coir dona ceithrib
leapraip sin, amal isber in file: In os toisechu is edh is
deighencu; in os dethencu is ed is toisichu. In us toisichu
a gcurp lipair is edh is deighencu ariecht .i. leapar Cinnfaolidh
2620] meic Oilella.

Log & aimsir & persa et tuccait sgriphind an lipair-si.
Loc do ceudus: Doire Luruain, & aimsir di aimsir
Domnaill meic Aodha meic Ainmerech. Persa do
Cendfaolaidh mac Ailella. A tuccait sgribind a inchind
2625] dermait do bein a cind Cindfaolad i gcath Muighe
Rath. Ceithri buadha didiu in chatha sin .i. maidm
for Congall ina gaoe rie nDomnall ina firinde; et Suiphne
Geilt do dol for gealtacht ar médh do laidhiph doroine; &
in fer d'feraiph Alpan do phreith ind fir d'feraiph Erenn
2630] ina chois leis gan airiugud .i. Duip Die ainm ind fhir
thall dono; et a inchind dermaid do bhreith a cind Cinnfaoladh
ar a mhed do filidecht & do bhreathemnus & do
leighend doleasaig.

Caiti log & aimser et persa & tugait sgribind ind
2635] Airraicepto? Ni ansa. Log do Emin Macha & a
n-aimsir Conchubair meic Nessa arichta. Feirchertne
file dorinne do breith aosa faind for seis. Cendfaolad
mac Ailella doathnuaighiuster i nDoire Lurain maille
le hurmor na sgreaphtra. Atberat aroile cona bad
2640] aenliphar acht liphair imda & ni hinand log-aimsera doiph.
Is e log-aimser an cetliphair iarin chetfaidsi. Log dó
Daire Lurain, & aimser Domnaill meic Aoda. Persa dó
Cendfaolad mac Oilella. A tugait sgribhind & rl.

Atat da erndail forsan aipgitir Laitianta (.i. coindealc
2645] annsin,)
.i. guta & consain .i. doaithned da
firdegail asin fis foirithnech for eibe ind ugtair luaidius in
ai ier bfiordliged fothu an gotha uais toghaidhe lasa


p.183

{YBL folio 222a30} {Eg folio 65 1a43}
gcomhfograigit suin. Atat .i. sunt a frithindlidech
Laitianto .i. a bunad for lethon: totus a bunad ruidlista
2650] .i. derpad andsin .i. frecra do toit na haipgitre dobeirsim
sund.

Ar atait tri hernaile for bunad .i. bunad ier fogar
nama, & bunad iar gceill nama, & bunad iar gceill & fogar:
ier bfogar amal ata modao a nomine quod est modus: iar
2655] gceill prius, id est, ab uno a bunad: iar gceill & fogar,
ut est, quartus a quatuor, uel tercius a teirsio. Bunad ier
gcosmailius foghair nama totus don focul is atat, ar is
ainm totus, & briathar atat. Coic rand indsgi ind focail
is atat, ar atat ocht randa indsgi and, id est: Nomen .i.
2660] ainm. Pronomen .i. ni ar son anma .i. me, tu. Uerbom,
atuerbium. Participium .i. ni cruthaigther a hainm & a
breithir, Coniungcio .i. ni cenglus na foclu re cheile.
Prepositio .i. ni geinter a breithir & ciell preithri aici &
cena beith 'na prethair. Inteiriectio ni asa dtuigther toil
2665] na hinntindi & gan a peth 'na focul .i. ac, ua, u. It e a
n-anmanda laisin Laitneoir .i. ainm, pronomen, briathar
& dobriathar, randgapal & comacomal, remsuidigud et
interecht lasin nGaidel chena. Is deimin am is briathar
in focul is atat .i. sunt; & masa briathar ca ball do breithir?
2670] ar atat a tri a n-uathad & a tri a n-ilar and.

Sum .i. ataim, es .i. ata tu, est .i. ata se, a tri a n-uathad.
Sumus .i. atamait, estis .i. atathai, sunt .i. atait siat, a tri
a n-ilar. Ceudpersa uathaid sum, persa tanaise uathaid
eis, tre persa uathaid est. Ceudpersa ilair sumus, persa
2675] tanusa ilair estis, {YBL folio 222b1} tre persa ilair sunt.

A indi dano .i. atat da ai a n-ait .i. ai guta & ai
consaini. Ata ai a n-ait .i. ata dliged a n-ait ind ollaman.
No atat .i. ata ai uait ar in deisgipul frisin maigistir.
A inde beus ataat a tuided, doaithnet, doaidbed, doiagod,
2680] A airpert .i. atat a n-aigne .i. na guta & na consaine:


p.184

{YBL folio 222b5} {Eg folio 65 1b28}
dotuidhet uait a lipriph uaid a litrib .i. tinntaidhid
asinn aignedh sin i litriph: doaithnet asna litriph sin i
bfoclaiph: dotiagat asna foclaib sin a sretha rosga &
fasaigh & airchetail on filidecht .i. ros eolus & sgoth indsgi
2685] .i. indsge eolais: doaitbet .i. doaisbenad d'eochtaiph .i. a
ciall & a caireachtaire .i. fuatha na litrech: no go mad
totus a bunad Laitne in focail is atat ud docent ali. Da
erndail .i. da duer deil .i. eur uasal & deil degail .i. da
degail uaisle indsin. Is cotearsna dono anisin arin bfail a
2690] mbith da degail uaisle bit vii randa and. Ni cotarsna dono,
ar atat a secht indip iar sonaib cen co beith iar gceill.
Da erndail .i. da dul ferrda no da ard dul .i. da dul arda
no da eur dul .i. da uasal dul. Da ernduil .i. da .i. da
fir-indeall nou da firnaill no da firdul no da erdeghail no
2695] erdail no da eurdual .i. lanfogur & defogur & consanacht .i.
an u & an í it e da dual na ngutha no da orra dul no da
orra dul no da orra degail no da orra dail. Is iat sin tri
or & tri er & tri ir ind Uraiciopta. Caidiet da dual & tri
duail & ceithre duail & v duail & vi an Uraicepto?
2700] Ni ansa. Lanfogar & defogar da dual na nguta, leth-guta
& muiti et tinfedh, tri duail na consaine; intan is
cethair immorro, da dhual na nguta & da dual na
gconsaini; & intan is a cuig, da dual na nguta & tri
duail na gconsaini; & intan is a se .i. tri duail na consaini
2705] & tri duail na nguta .i. lánfogar & defoghar & consonacht
.i. in i & in u: lethguta & muiti & tinfed, tri duail na gconsaini.
Da dual na consaini, lethguta & muiti; ar is muiti
hua.

Forsin aipcitir .i. ondi is aipcitorium .i. tindsgetal: no
2710] epe actor no ebe ughdair: no ebe ioc duar no ic tur .i.
rohicad ic an tor: no aipcitir ondi .i. iss i aipcidhius a
mbeusgna do chach: no aipcitir ondi is aperieis, ar is hi


p.185

{YBL folio 222b32} {Eg folio 65 2a14}
sgailius a mbesgna do chach: no aipgitir ondí is aipex a
Greig .i. cindedh no tosach aipcitre a Gaidilc, incipit a
2715] Laitin, apex a Greic
, apexe de deubam a hEpra, no
aipgitir ab agitorio, ut dixit quasi a, b, c, d, & reliqua & ais e
sin a main in duol coir, ar is lor do taithmech gacha focail
a bhreith co punad Laitne. Aipgitir est copula con uel
literaram per se .i. ata ind aipgitir ina coimtinol no comcengal
2720] litrioch cona comfielus archena, no dano aipgitir
a Gaidilc, a bhreith co punad Laitne. Aipgitir est copula con uel
incipe a Laitin, apexa a Greig, apexade depham
a hEeapra, & rl. Laitin o Laitin mac Puin meic Picc
meic Sadairn dictus est. Latinatass, Laitianda uada-side:
no Laitin a latitudine dicta est, ar is leithe i quam
2725] cech mbesgna cenmotha Gaidilc ar is17 ier
dtogail Troe ropoi Laitin, & is fada roime sin rofoghlait
na berlada & ropui Latinatas o tsin ale. No Laitinnda
luaided inde na focal. Edon .i. ed aon a eirnedh .i.
edh dliged, & eirnedh .i. fuasgladh no dliged bis aenar
2730] ag fuasgladh: no edh ain a aineolais: no edh ind so on
.i. is edh son a bfuil remaind: no edhon .i. edh dliged &
don tidlocad no 18 tidnocul .i. tidnocul dligthech
dobeir se don focul da cheile.

Guta .i. guth fhotha .i. fotha gotha iad-sidhen no
2735] guth faiti iersinni faoidit triotha: no guth sed .i. sed in
gotha: no guth fed iersinní fédaid guth ind aonar. Ut
Prisianus dixit: Litera quaisi leigiteria eo quod iter leginti
prebed .i. ita in litir amal inntech in leigind iersinni faoires
séd an leighind: no guth-ethait iersinni fedaid guth
2740] treotha a n-aonar, amal ata a ard, & í inis, & o cluas, & o
forcend: no guth ait .i. dogniat guth a n-ait, ut Donatus
dixit: Uocaileis dicuntur quae per se {YBL folio 223a1} quidim proferuntur
et per se sillabam faciunt .i. atat na guthaigi doturgbat
treotha fein & dogniat sillaoba a n-aonar, ut Prisianus dixit:
2745]


p.186

{YBL folio 223a3} {Eg folio 65 2a49}
Uocaleis dicuntaur que per se voces eficiuntur .i. is ed is uocales
and litri dogni guth tretho fein, uel sine quibus vox
literailis profeirri non potest .i. litir na fetar guth do denam
'na hecmais. Consoin onni is consanantes comfograightech
.i. iarsinni fograided la guthagaibh do greas. No consoin .i.
2750] cuma suoin no caoin suin no caom tsoin .i. soin caoma
ar is caimiti a n-irlapra fogar na consaine maille fri
guthagaiph inti: no consain .i. coma tsuin .i. suin cumaidhi
.i. caomsuin .i. tainic a fogar a n-aonur: no .i. comason
.i. focul et siomol fri guthaigi dogniatsum focul. Cid
2755] ar a n-eipertsium guta & consaine, uair guthaigi uathaid &
consaini iolair? Ni ansa. Guta & consaine is maith and.
Cid ar a n-epert guta .i. guth fotha no guth fouiti? uair
ni fotha in guth do fein, & ni faoidhend guth trid fein.
Cid ar a nd-eupert consain comfograigtech? uair ni comfograigend
2760] in consain fria fein na frie guthaigi. Cid ar
a nd-epert guta .i. guth séd? uor ni sédh disi hi puddein.

Caiti ruidlius & dilius, coitcend & indlius in focail is
guta? Ni ansa. Ruidles di guth fet, uair fedhaig guth
a aonar. Diles di guth fuiti, uair nos-fuidhend fein.
2765] Coitcend di guth fotha, uair is fota cend dona foclaiph.
Indles di guth fotha, uair ni fotha is i innti fein. Cid ar a
nd-upart aipgitir .i. eipi ic tuor, ar ní agin tor rotindscointi
na haipgitri amal isbeir Feinius. Pa sai sidhe isna tri
primberlaib cid riesiu tisad atuaid & ni saithe cen aipcitri.
2770] Is a nAisia dono aricht aipgitir ind oghaim amal
remebartmar. Cest, caiti in condelg n-eteichta? Ni
ansa. In cetna hernail ind Airaicepto. Fors, .i. ferr anfis
.i. etargaire comparaitio .i. fors hic tre fortciudh na
Gaideilgi .i. conndelg n-edtechta .i. fors ferr fios .i. etechta
2775] indsin, ar ni maith ainbfios.


p.187

{YBL folio 223a29}
Cid doichned, & ced dichned an Airaicepta sond? A
ceddoichned fern arin focul is fors, no forail arin bfocul is
for. A ceddichned .i. eipi ugdair, oir teibi in focul fein
dono.
2780]

Atat dano da erndail forsan mbeithi-luis-nion an
ogaim. Roraidius atad romaind. Dana .i. da n-ai indsin .i.
ai caingen .i. in caingen remaind & an ai i n-ar ndiagh.
Da ernail .i. da ier ndail forsin mbeithi-luis-nion an ogaim
.i. foirithned in beithi luis .i. bioth ai eolus .i. eolus na hai
2785] isin mbith: no bithi leisna suidib nobith slonnad leis on
.i. fedha & taobomna, id est, uocales et consonantes, uair
doradus da erndail forsan aipgitir Laitianta. Da erndail
dano forsan mbeithi-luis-nin an ogaim .i. in og uma .i.
forsin mbitheolus leiterda ind ogaim .i. onní is Ogmu .i.
2790] nion ogaim & nion tond, ar is nin ainm da gach litir amal
ispert in file:

Mell suide, dar mo niona Neidhi.

Ni fortgeallad {illu187.1} la {illu187.2} {illu187.3} la heigius .i. filid.
Ailiter fortgellaid eiccius tar idha & ailm ceinelo lugha
2795] andsin. Idhedh is he a fidh is moaum toraind dona v
primfedhaiph. Ailm didiu cetlapra gach pi & iachtad
gach mairp. Is sruithe ierum in dedi sin. No bethi-luis-nin
ainm d' aipgitir ind ogaim, ar is do is ainm aipgitri
don ni doinsgain o a. Is airi itet beithe sech gach fidh,
2800] ar is and rosgripad ogum & is hi in roscripad indi
{illu187.4} .i. in beithe rosgripad do breith robaid do
Lug mac Eithlend im dala a mna ‘na rugtha uad hi a
sidhaip'’ .i. vii mbethi a n-aonfleisg do beithi .i. ‘berthar
do ben uait fo vii a sith no a bferandaip aile muna {YBL folio 223b1}
2805] coimeta hi.’ Bethi-luis-nion ainm aipgitri an ogaim, ar
is o beithe doinsgain in ogum .i. in ogh uama, ar is de
fuaigther go hog a n-irlapra. No ogum .i. og uaim a


p.188

{YBL folio 223b4} {Eg folio 66 1a10}
bfoclaib cid anogh cugam a litribh. No occum .i. o
Ogma mac Ealathan meic Dealphaith, ar is he rainig
2810] litri na Sgot cusna hanmandoiph filet forra aniugh, ut est
in Britainia, id est, libro isto nomine uocatur uel in lingua
& amal isber in leapar ogaim: Athair ogaim Ogma,
mathair Ogaim lam no sgian Ogma.

Fedha dano & fid, atat da gne for suidhe .i.
2815] fidh saorda & fid aiccenta: fidh saorda .i. fidh ind ogaim:
fid aiccenta .i. fidh na coilled. Fid saorda cetamus: atat
da gne do bunadh occa. Fiod dano on breithir is fundis .i.
fothoigim, uel a nomine fundamentum .i. fotha uel a funo,
fograidim. Feda ierum iersinni is fotha foghair isin
2820] Gaidilc in guthaigi & is coitcend d'fidh saorda & aigenta
in bunad sin .i. fundamentum. A indi immorro fidh fo
fedh .i. maith a edh ag foghrugud. Ingnad cid fodera na
da bunad agin fid saorda & aonbunad icon bfid aiccenta.
Ag phfidh saorda .i. funo & fundamentum, funo a dualgus
2825] fogair, fundamentum a dualgus fotha, & is coitcend doibh
araon fotha. A airpert immorro .i. eipert aire .i. (focul)
is aitheanta indas fein fair .i. coill no doire forin bfidh
intan is fid aigenta: litir immorro no guthaigi no
consain fair intan is fidh saorda: no go mad fotha a
2830] airpert iter saorda & aigenta. Coitchend dano a tapairt
frie sloindedh saorda & aiccenta.

Indles dono a tapairt for losaiph fedha intan is fidh
aigenta, ut est int aitend no in fraoch & rl.: no a tapairt for
legtachad no for fonialus intan is fid saorda et is techta
2835] in secht sin do iarraidh in gach focul Gaoidelce. Cid
fodera comad iar q no g no st do beith nialsa for u sech gach
consoin? Ni ansa. Ar is blod do q quidim u, ni hingnad
cia mad solma tista di forsin nguthaigi iermo. Ata dano do
med fogair s cona rathoigther fogaur u ierum, ut Ogricus (?)
2840] dixit: s in principio uel ut sillabam sonat. Comacsi dano


p.189

{YBL folio 223b34} {Eg folio 66 1a45}
luicc beime g don guthaigi iermo no cid do u fein no ar a
cairdius fri q. Fid aiccenta immorro fidh na coiled .i.
fo edh a airdi: no fo edh .i. teine i suidhiu ina inne: no
fo a edh .i. a fosgadh no (fo) a suth .i. a torad a indi
2845] .i. is e sund a inne .i. fedha fo edh a aei uair atat coic
aoi and, ai ailius, & aei canus, & ai shaighius, aoi
miodius, aoi suighius, Ai ailius dano in gcein pis
fora menmain: ai chanus .i. oga gapail: ai saigius .i.
og cuincced a loige: aoi miodius .i. ima med no ima
2850] loiget: ai tsuigius .i. ier n-ioc a loigi.

Et taopomna .i. taoph uaim na haoi .i. taob uaim a
n-airchetal: aoi .i. onní is aoi , raidim: no taobomna
.i. do thaobaiph na n-oumna mor bit 19: no taob uaimnecha: no taob omna
2855] .i. toba damna iarsinni tophar damhna na focul, eisibh.
Cid ar a nd-epairt taob uaim n-ai .i. taop uaim n-airchetail,
ar bi ant airchetal a n-ecmhais na dtaophoumna. Cid ar
a nd-epairt do taobaiph na n-omna mor (bit), ar ní
da taophaib na bfiod bit acht rempa no ina ndiaigh
2860] isna foclaib pit na taopoumna. Toba damhna immorro
is he ruidhlius in focail. Frecra do breithir 20 tug intan roraid, [rsquor]atat da ernail forsin
mbethi-luis-nin an ogaim.'
2865]

Cuin is aonda in beithi-luis-nion? Ni ansa. Uile
{YBL folio 224a1} . Cuin is deda? .i. fedha et taophomna. Cuin is
treda? .i. fedha & forfedha & taopomna. Cuin is cetharda?
Ni ansa. Tri haicme na taopomna .i. b, h, m, &
na cuig fedha airedha ind ogaim. Cuin is coicti? .i.
2870] fedha & forfedha & taopomna .i. tri haicmi na dtaopomna:
no co mad hed bud coicti and .i. seichimh nGreigda
frisinni roraidius {illu189.1} .i. e fota & o fota. Cuin is


p.190

{YBL folio 224a7} {Eg folio 66 1b28}
seda? .i. tri foilcesta in ogaim {illu190.1}
No comad hed pud seda and seichimh coicte in Gaoidil
2875] frisna .v. rannaiph ut est {illu190.2}
Cuin is seachta? .i. teora fuillti ind Uraicepto .i.
{illu190.3} No tri foilcesta in ogaim frisna se
remaind .i. {illu190.4} H cetus is ed fuillius
bethe conngaip greim p, amal isbeir in Laitneoir: b
2880] cum aspiracione ante omnes vocaleis ponitur pro p .i.
remsamuigther b co dtinfed ar p conid fuilles h, ar is p
tinfed a nGaidilc. Dicunt aili co na bi h araon re b do
lucc p acht is b a aonar bis ar p, ut dixit Priscianus:
Ambo pro ampo, buxus pro puxus: b inntib sin ar p & ni
2885] b co tinfed amail adberat araile.

Forsail is e in fuilled aile .i. dobeir cumang fedha
forin son do fot .i. srón. Airnin is e in tres fuilled
oile, bfail i recair a les da taobomna, gaibid airnin
greim in dara n-ai, ut est cenn no glounn, ar ni bi emnad
2890] in ogaim.

Is aire gaibius airnin greim in dara taobomna. Teora
fuilcesta inn ogaim {illu190.5} .i. in bfail
a mbiad coll ria .u. is q sgripthar and amal ata
{illu190.6} Coll cetus ar coll ndiuit ata.
2895] Cech baile i mbiadh nion re ngort is ngetol sgribthar
and, ut est {illu190.7} occus
{illu190.8} Gort cetus ar gort ndiuit ata. Cech


p.191

{YBL folio 224a28} {Eg folio 66 2a6}
bfaili i mbia sail rie tinne is sdraiph is sgripta and amal
ata {illu191.1} Sail cetus ar sail ndiuit ata; ar
2900] is iat sin treidhi is coir do imcisin isinn ogam. Is aire
is coir teora foillcesta na formcesta is coir and.

Da ernail dano for consanaibh lasin Laitneoir .i. da
firdegail .i. lethguta & muiti. Ina lethguta cetus .i. f, l,
m, n, r, s, x a ttuisdigi rempa. Cia adupramar gu rab
2905] lethguta f, ni fir sin acht is ed o guth & ni hedh o fogur.
Na muiti .i. b, c, d, g, h, k, p, q, t a dtuistige ina ndeoig
de suidhip. Di ernail dano .i. da firdegail forna consanaiph
cumaidhi lasin Laitneoir .i. lasin lethanfoirithin
.i. iarsinni foirius in Laitneoir gach red isin Laitin: no
2910] Laitneoir .i. laithreoir .i. iarsinni laithres co treorach: no
Laitneoir .i. onní is latinatas: no Laitneoir .i. litirthreoraid
no legh-treoraid no lethan-toirnit. Lethguta
.i. lethghotha focerdad dia fogrugad no luitguth no
luaidhit guth no lethguthait no lethguthsédh no lethguthfotha
2915] & ni hiersinni co mad leth gotha go cert nobeith
inntib acht nad roichit lanfogur, ut Priscianus dixit:
Seime dei seime uiri dicuntur sed I. non quia qui de
meidiam partim deorum uel uirorum habent sed qui pleni dei
uel uiri non sunt .i. cia raiter lethdei no lethfir, ni hiersinni
2920] baitis lethdei no lethfhir acht na tot comhlana, sic
na lethguta ni dod comlana .i. amal ata a mbaili oile
quicuit in duas partes dividitur altera pars semis dicet .i.
secib ni foghailther a ndiph randaip raiter in dara rand co
rab leth {YBL folio 224b1} cin cob cudruma, sic na lethguta ni dot
2925] comlana, ud Donatus uel Priscianus dixit: Seme uocales
sunt que per se quidim proferuntur et per se sillabam non
faciunt & rla: Atat na leth guta ni hi doturgbat treotha fein
et ni denait sillaib treotha fein. Quiquid asperum dicitur
auditus expeillit .i. indarbaid int esticht secip ni raiter
2930]


p.192

{YBL folio 224b6} {Eg folio 66 2a35}
co hacarp. Muiti .i. mi-aiti .i. bec ait a fogair: no a muiti
.i. muitid a n-aonur no muiti .i. meto a n-aonar iet: no
muiti .i. moiti muiti .i. míiti in guth a mbeth maraon re
guthagaib: no muiti .i. onni is mutus, amlapar .i. ainm do
mnai bailph, & uodhside for chat n-amlapar & as-
2935] sidhie forsnahisi & ni ara ni batis amlabra doraith, ar atat
a fogur inntib cid ad beca ut Priscianus dixit: Informis
mulier dicitur non quia caret forma sed quia male formata est
.i. adberat in bansgul dodhelpha & ni he sin ni tsechmallus
o deilph acht drochdealph fuirre tantum.
2940]

Is amlaidh sin iarum na muiti ni tat nemfogair acht
ar terci a bfogair inntib nama. No muiti .i. mifotha
indsin ar thanacht & ar etroime a fogair, ut Donatus
dixit: Mutae sunt que nec per se proferuntur et per se
sillabam non faciunt .i. atat na muiti acht nocha denait int
2945] sillaib treotha fein & nocha turgbat treotha budeisin. Ina
lethguta cetumus .i. in cetna mes brethemhnus: no don
cetna hamus forsinn aisneis: no don cetna hai for seis:
no don cetna hai fis: no co na ba heiccen a taithmech iter
a menma thaithmigher in timarr o fil ac clusail na muiti ar
2950] is o quidem ata cechtar de. A tuisdige .i. an luchd ota a
tuismed .i. na fedha oirechda do suidhiph .i. dona haib
adhaip .i. dona caingnibh dligtechaib no for suidhiph no
do suidhiph .i. doipsidhe. A tuisdige .i. an lucht o ata a
tuisdige .i. tesargain no a tinnsgna .i. na guthaigi. Cid
2955] ar a nd-epertsum a tuistigi ina ndiaig masa tustaigi in
tinsgetal, uair ni gnath in tinsgetal fa deoigh. 21 & an dliged
2960] consanachta fil inntib fa deoigh do chur uad prius. Nir po
himairgidi son lasin nGaidel mac Eithiuir ar mad aiccenta


p.193

{YBL folio 224b30} {Eg folio 66 2b26}
doip diplinaiph an guth reimhiph & ina ndiaig. Ar as ed
roba himairgide laisium comad in tuisech do airisim lais &
an deigenach do chur uadh conid muiti uile bethi-luis-nin
2965] an ogaim acht forfedha nama. Nir po himairgidi son .i.
nir ba himaruga son .i. togaidi .i. nir bo heim airec suadh
son .i. nir bo himaireachtain suadh son .i. sillab fortormaigh.
Cid ar narpo himarccide son lasin nGaoidel .i.
lasin ngaoth dul .i. an fer aga raibi in dul gaoth. Ar mad
2970] aigned no ar mad aigenti doip dib lionaiph .i. dona
lethgutaiph & dona muitibh .i. remaibh dona lethgutaib et
ina ndiaigh dona muitibh. Ata acht lem and chena iss ed
ropui eimh airechta suad laisium on comad a ix rosheichustar
ina menmain .i. in guthaige fil isin lethguta noairised
2975] lais fo deoigh & an deigenach do cur uadh .i. in deigenach
fuach do choir ai int suad .i. in tdaopomna do cur ar tus co
na mba miait lapartha ata bitheolus literda ind ogaim acht
fedha nama. Per enistrafen a hainm sin lasin Laitneoir
.i. tria deigenach impod amal ata el, le nobeith and, & en
2980] comad ne nobeith and. Cid ar mad ferr laisim a mbeth
comdis muiti uile ina mbeth comdis lethguta & muiti
amal robatar agin Laitneoir? Ni ansa. Ar seichimh
nGreg, ar ni filet lethguta leoside, ar robad do Greigaip
do Feinius: no dono is ar uaisli uird na nGrec no na nguthuigedh
2985] fri suidiugud a n-uord focal, ut dicitur: Oimne uile
prius ponitur et oimne bonum postponitur .i. samaigther
{YBL folio 225a1} & gach 22 maith fa deoig et
gach sainemail co forbha ar mad aiccenta .i. ar mad dliged
togaide no madh ai gnithi diphlinaiph .i. dona lethgutaib
2990] & dona muitibh. Ciarpo himairccide isna muitibh nir bo
hedh isna lethgutaib. Roimhe isna lethguthaigib 'na
ndeoigh .i. isna muitiph nir bo himairgide son et nir puo
coir son, et nir po hecoir son. Ar is ed roba himairccide
lasuidhe comad touisech doairised lais, et in deigenach
2995]

p.194

{YBL folio 225a7} {Eg folio 67 1a19}
do chur uadh co na muiti uile beithi-luis-nin an ogaim
acht fedha nama; la suidhi .i. lasin suidh .i. la Gaidel
mac Eithiuir no comad o Gaoidel Glas mac Niuil meic
Feniusa Farsaidh23 nohainmnigther Gaidelg: no la
suidi .i. laisidhe, co mad a tuisech do airisiodh lais .i. go mad
3000] inndi is tuisech .i. guthaigi agin Laitneoir isna lethguthagaib
noairised lais .i. nobeth fo deoig inntip uile lethguthaigi
& go mad isin guthaige nobeth forpa na cantana indiph &
in deigenach do cur uad ar tus .i. muiti conach muiti uile
.i. co nach a ngne muiti uile. Ata bitheolus literda an
3005] oguim acht fedha nama .i. a tinsgetal uadaibh fen & a forpa i
nguthagaiph. Cinnus is fir sin, ar ni a nguthagoiph forpaigter
uile, ut est f, s, n, & reliqua, & is eidir na muiti a
tinsgetul uadaiph fein & a forpa a nguthagaibh cidh
uadhaibh fein tinsgantar . Ni a nguthagaiph
3010] forphaighter. Ni insa. Ni thapair int ugdar in
airemh a fil on guthaigi sis acht amal bid fhe .i. fern, no
ne .i. nin, no saoi .i. sail nopedh and, no ni mo ni ar
a n-apar muiti risna muitib quam ar a dtinsgetul uadaiph
fein & ata do litriph an ogaim sin & ni heiccen co mad aisdi
3015] do ierraidh do litrib ind ogaim & do muitibh na Laitne, ar
is a nguthagoip forbaigter-side do gres. 'Na nguthagtaibh
immorro forpaigter f, s, n: forpaigter immorro litri
ind ogaim a nguthagaip, ut est beithi, tinne, & rl.; & a
lethguta, ut est luis, fearn & rl. A muitib, ut est uad, quert.
3020] Muiti iat, ar is o muiti tinsganait acht fedha nama; & mad
iadside is o guthagaiph tinsganait.

Insgi tra cis lir insgi docuisin? Ni ansa. A tri .i. ferindsge
banindsge demeindsge lasin nGaidel. Masgal &
feimin & nemutur lasin Laitneoir. Cest, caiti deochair? Ni
3025] ansa. Nus-deochrend a tri herlanna innsge, id est hic,
hec, hoc; is i, is e, is edh; is e in fer, is i in ben, is
edh in nem. Insge tra orasio uel sginnsia a bunad Laitni


p.195

{YBL folio 225a30} {Eg folio 67 1b9}
.i. a indi sgiensia .i. a inde fesa; no indi sin ier cai .i.
ier conair: no inniscai .i. cai innisti neich a inne. A
3030] airpert .i. erlapra no rad & rl. Coitcend a thapairt
for cech innsge iter ciallaide no neamciallaide, saorda &
aigenta. Dilius a tapairt for gach n-insce n-aiccenta
iter ferinnsgi & baninnsgi. Ruidlius a tapairt for gach
ferinsge aiccenta nama; ar is fer toisech do rad innsge
3035] .i. Adam dixit: Ecce ous de osibus meis et cara de carne
mea .i. adcimsus .i. adcimsi cnaimh dom cnamhaibh
& feoil dom feoil. Indlius a tapairt for innsgi tsaorda.
Tra .i. dorae uain .i. dorae innsge cuccaind .i. aisneis
iar n-indisin aipcitre: no tra .i. tri .i. na tri hinnsge — fer,
3040] ban, deme. Cis lir .i. cia ler; no cia lin .i. se himcomairsnig
airme filet lasin nGaidel, a tri a n-ilar, a tri a
n-uathad. It e cetus na tri a n-ilar, cislir, cidne, caidiet.24
It e dono a tri a n-uathad, cesc, cuin, cid.
Docuisin .i. douisim innsge: no docuisin .i. do coi sin .i.
3045] don conair sin; no don coi innisin; no d'fis cuinngid fair,
no disgnaigter, no tarrustar. Cia lion atat na hinnsge
(sin)? Ni ansa; .i. ni handsa lasin saidh indsin; no ni
anond said ag saei in son; no ni handsa son .i. ni
doiligh. A tri .i. ier n-airem. Atat dano tri hernaile for
3050] nuimir .i. in nuimir anfoirphti amal ata a tri no a cuig
ar ni fasand o quoitibh. Nuimir foirpti immorro amal ata
a se, ar tairisigh co cóir a gcoitibh .i. aon a tseissed, a do
a trien, a tri a leth. Ant aon ierum & na do et na tri,
a se sin .i. a haon fo se, a do fo tri, a tri fo do, & airemh
3055] foirpti sin, uair airisid coir 'na coitibh. Nuimir oullforpthi
immorro amal ata {YBL folio 225b1} a dó dec, oir is he i sé déc
fasait estiph .i. a haon a oile dec, a do a seissed, a tri a
cethraime, a cethair a trien, a se a leth, amal rogaph a
do dec a haon ierum & na do et na tri a se sin, a
3060]

p.196

{YBL folio 225b2} {Eg folio 67 1b40}
cethair iar sin conid a deich samlaidh et ina
se iarsin conid a se dec samlaidh conid nuimir and-sin
is uille ara bunad tria na coitidhecht n-airme .i. trie
taithmech a lethae i coitidhe. Is cach coititi is rannoigi
et ni gach rannaighe is coitige dano.
3065]

Ferindsgi .i. ferrda a n-indsge .i. ferr ina indsge na
mna: no firindsge; no firenindsge; no foirindsge iarsinni
foirius im dula do luga: no uir innsge id est a uiro: no fir
innsge na mna pios indsge ind fir dano.

Panindsge .i. bona indsge .i. indsge maith; no bo
3070] indsge .i. fo indsce in fir bios indsge na mna; no
bannda indsge .i. indsge bannda indsin; no banindsge .i.
firindsge .i. banfir indsin.

Deimindsge .i. deimin indsge; no doeim innsge fuirri
o neoch oile; no do ouma indsge .i. indsge do duine, ar
3075] is duine raidius; no in deime fil and is on brethir is demo,
digbaim, ata; ar rodigbait fuirre in dedha remainn: no
demhoe cech neotar lasin Laitneoir is deime laisin bfilid
nGaoidelach. No deimindsge .i. indsge dembeoaighthi
.i. ni hi hindsge sloinnius do phiu. Deimindsge dano .i.
3080] indsge neotur.

Masgul .i. mo a sgel no a sgoul quam in feimen; no
mascul .i. mas fer & cul coimet: no mascol mo a fis & a
col quam an femen no
onni is masgolínus, mascaldo.
Feimen .i. foimin .i. fo fir; no femin onni is femur,
3085] sliasat, ar as and is ben si intan fognaigther die sliasait:
no feme Grecio, id est uirgo Latina. Der Greco, id est,
filia Latine. Feimder dono .i. ogh ingen; no onní is
femininus .i. feimenda; no feimder dono: no flesgda: no
maothcnesach dicitur onní is femen: femenina .i. bannda,
3090] no banecusgda, no bangnimach, no bangneithech. Neutur
.i. ni fidir cía cinel, uair nach se (no) nach si: no neutur


p.197

{YBL folio 225b25} {Eg folio 67 2a28}
onni is neutrum .i. nemnechtarda, nec masgulionum nec
feminionum, nec hoc nec illat: no neumtor ni masgal ni
feimin.
3095]

Cesc, caiti deochair etorra .i. cia hait ata etourra .i.
iter da aoi: no cia hait ita degcorugud etorra .i. iter da ai
nos-deilighther .i. nos-dedualoigther. A tri herlanda
indsge: is e, is i, is ed .i. is he in fer, is i in ben, is ed in
neum.
3100]

Cesc, .i. cia haisg, onni is sciscor .i. comarcim. A tri
herloind .i. a tri firloind: no a tri erlaind: no a tri
remhsloind. Cuin is urland, cuin is indsge, cuin is
etargairi? Is he isi, issedh: indsci emh intan itberor
nama gan araill imaille fris. Urlond eim antan dobeire
3105] fria araill, ut est is he in feur. Etargaire dono iter feimen
et masgul & neutur: no is etargaire dono intan dechraigi
fria nech aile co n-anmaim a athar sainrud, ut dixit mac
Lonain:

    1. Uinnsi cugut in gillcucan,
      3110] Mac rergoccain,
      Pid gach maith ara cionnccoccan,
      A chendgoccain.

Urland ria n-urland & urland iar n-urland & urland
inand iter da urland nach it inanda. Urland rie n-urland
3115] quidem, iní rie se, no rie sí, no re séudh. Erland ier
n-urland .i. in se, no in si, no in sedh. Urland inand
iter da urlaind nach it inanda .i. in se inand fil in gach
focul, ni herlond is achd reimtsuidugud; no is fri se no
fri sedh. Tri herlonda indsge .i. tri remsloind .i. tri
3120] sloinnti rempa riasna hindsgibh .i. is se, is si, is edh;
achd at urlunda, it indsgi, it etargaire .i. it remtsloinnti
dona foclaip ina ndegaid & indsge feimin masgal &
neuotur tig ina ndeoigh eitirdeiligthi treotha. Ata dono
dedha in gach indsge .i. aiccenta & ealadha. Feirindsge
3125] aigenta, is he in fer; feirindsge tsaorda, is he in nemh:


p.198

{YBL folio 225b48} {Eg folio 67 2b17}
banindsgi aigenta, is i in ben: bainindsgi tsaorda, is i
in cloch. Deimindsgi tsaorda, is ed in cend. Deimindsgi
aigenta, is ed in nemh. Aigned caom and & aigned
n-eitig {YBL folio 226a1}. Aiccned caom cetumus: is i sron no suil
3130] na mna. Aiccned n-eitigh: is e (no is i) fiacail no bel na
mna et cail gotha fodera sin et ni ni achd nemhgnathugud,
amal atat na focuil perla nat-aithgeunam, ni bind lind
uair nis-gnathoigim; ar ni bind la nech ni nach
gnathoigend. No in deime fil and, is oni is demo ita, ar
3135] rodipad fuirre in dedha remaind: no deme cech neutur
lasin bfilid nGaidelach. Deimhindsge .i. indsge neutur
Insge tra sgieinsia a bunud Laitne. Sgothecna a airpert.
In inniscoi a hinne .i. coi conair, conair indiste neich:
conair .i. gan fher no gan ar. Insge tra intan ismberar
3140] se nama cen araill imalle fris, ut Priscianus dixit: Oracio
est ordinacio congruam dixionim profectarum scentenciarum
demonstrans .i. ata ind indsge ina hordugud comimairccide
na n-epert foillsigius in cheill foirpti. Cesc, cuin imaricc iter
ind indsge .i. an foghar et in duil dia n-indisin .i. an diail,
3145] et is he sin an red fomamoighti .i. comaircim. Cuin is
eimh irrochtain suad iter in indsge agus in duil dia n-indisi?
Ni ansa. Antan fedhair a hindsge coir fuirre .i. ni himairccide
immorro itir etourra intan fedhair indsge for araile
.i. ferindsge for banindsge, no banindsge for ferindsge,
3150] no deimindsge for cechtar n-ae. Imaric .i. imaric .i.
eim airechtain a n-ai .i. iter in indsge & in duil. Duil
.i. diail: fedair .i. athtairgither: no fedhair .i. fiadhair
.i. aisneter indsge coir, ut est:—
    1. Samail a dealpha, gan cleith,
      3155] Elpa ingine Fidaidh,
      Fri gour grene glaine ar gurt,
      Is fris tsamhlaim a caomhcucht.


p.199

{YBL folio 226a25}{Eg folio 68 1a5}

Ni himaircide .i. ni heim aireachta iter i n-ai .i. iter in
indsge & in duil .i. indisi oile fair achd indisi coir. Fedhair
3160] eim ferindsge for banindsge antan adberar, is he in
banmac-sa, ut dicitur:—

    1. Die mad meisi in banmacam,
      Ni cechraind nach fealmacan:
      Fer nat-finntar go gcloinnter,
      3165] Slanceill cein dib, a muinter.

Fedhair eim banindsge for ferindsge intan isberar ‘is i
in gobur,’ ut dixit:—

    1. Is i in gopar tan is each,
      is he in gabar cid meglech,
      3170] Is i in corr cid reil nus-reill,
      is he in menntan gid banen.

Fedhair dano deimindsge for ferindsge no four banindsge
intan isberar ‘iss ed in cend,’ sech is cend fir
no mna. Deimhindsge for ferindsge quidem, ut est:—
3175]

    1. Is e in daigh dergdighe dath
      Fris nach gapar cath no cioth;
      Iss ed cend is caoime cruth
      Fil go mbrath for braoine in bith.

Deimindsge for banindsge, ut dixit:—
3180]

    1. Cend mna romandair mo modh,
      Don-farraid duin, ni deilm ndil;
      Is ed cend is grainde ind sin
      Do neoch fil for muin fo nim.

Ferindsge for banindsge, ut dixit Colum Cille fri
3185] hinccin Aodha mic Gaphrain:—

    1. Alaind damna marphain bain
      Doching tar airther in lair,
      Mac marph et ua aroile,
      Is mairg recfus dia aire
      3190]


p.200

{YBL folio 226a42}{Eg folio 68 1a26}

Fedair eimh ferindsge et banindsge for demindsge
intan isberar, ‘is i an cloch, is he an lia,’ ut est hicc:—

    1. Is e in lia, lith rolas,
      Iar srethaib suadh in senchas;
      Is ed ounn iar n-aiccned ail,
      3195] Is i an cloch iar saordataid.
    2. Ait a n-abar deime donn,
      For founn feimin fichtibh cland,
      Ni cheil in fer a n-aigned n-oll,
      Iss ed inond in ingne and
      3200]

Ata tra amlaid sin {YBL folio 226b1} aigned et saordatu in gach
indsge, ar atae da modh laparda fil and .i. mod aigenta et
modh saorda. Atat dano ceithri fodla for tsaordataid
deichfer raindi, & tugait mbindiusa, & cuimre raid, & iolugud
laparda. Deichfer rainde cetumus amal rogaph, is he an
3205] banmac so .i. don roind oighi fil isinn ingin is ainm:
Tuccait mbindiusa amal ata, is i in gobar et d'eoch ban
is ainm .i. goour, solus isin mBretnus, go dtug an file
b fris ar tucait mbindiusa: Iolugud laparda amal ata, iss ed
in cend, sech is liaiti a n-irlapra: Cuimri raid amal ata,
3210] rusg ime & criathar arba & leastar uisgie, ar robad eimilt
rusg im imb & criathar im arpar & lestur im uisgi do rada.
Gabar intan is trie ailm quaisi caper is ed rotruailled and;
gobar tria onn .i. don eoch is nomen son & is Combrec. Rotruailled
goor, cach solus, a suidhe unde dicitur gobar donn
3215] eoch giuol. Cidh nach dath oile bes fair, is in ech die mbe
bec do giul and is gobar a nomen, ar is asan dath
is airechdam bes and nominatur. Rotuill an file
Gaoidelach b fair no and, ar rob aille leo gobar quam
goour unndi dicitur gobar nominatur.
3220]

Atad dono indsge and ata coitcend iter ferindsce & banindsge,
ut est Flann no Cellach no Buodach. Phidh dono


p.201

{YBL folio 226b17} {Eg folio 68 2a11}
indsgi qumusda isin Gaidilc amal bis an cenel cumassu
isin
Laitin, ut est in menntan et an truid & in coirr,
ut dicitur:—
3225]

Is he in minntan cid boinend, cid firend.
Mad iar n-aigned coir immorro na ndula ni hainm
ferindsge na banindsge achd do neoch dofuisim .i. fer,
& o dtuismer .i. beun & ba deime chena aiccned na ndul
uili archena.
3230]

Atat dano da ernail for tuismiud .i. tuismiud saorda &
tuismiud aigenta. Tuismiud saorda cetomus .i. fer o
toalmain & luibi ar is ní don talmain fein an fer, ut est
espa in talman muna tuismed clanda & pa deime chena .i.
pa sloind neutur int uile aiccenta ar chena, ut est Pompeus
3235] dixit: Omnium rerum uocabaloum aut corparailium aut
incorporalium
sexu naturaliter carencium per arteim
Graciam esse asgribimus, hoc est ne utrum .i.e. nec masgolinum
nec feimininum, ut est (?) haec iusticia, haec ueritas.
Consinsius dicit: Quiquit per naturam sexsus non assingnat
3240] neutrum habere oportet set ars qui uoluit gignere seu liquenda
seu dicenda asgribsit .i. iar saordataid. Cid inní is aiccenta
raiter suond? Ni ansa. Foillsiugisgtair go n-apair:
Natura quae motatur per tempera nec uairitatur nec
separabitur et natura non est quiquid motatur et non sdaire
3245] uidetur et quaecumque extrinsecus accidundur sed quae
constant in sé, ud sdabilitas in terra, gurbitas in lapedebus,
umeditas in aqua, claritas in aere, calar in ingne.
Doepenar dano deimindsge a ferindsge no a banindsge.
Doeipenar dono ferindsge & banindsge a deimindsge amal
3250] ata isnahaib reimendouiph & it iat sin na deime teibidi
& na lanomna deime & a ngeine-sidhe. It e andso
deismerachta in deime teiphighe isnahaibh reimendaibh .i.
cend & cride fulaing a deime deiphide a ndetbir diplinaib.


p.202

{YBL folio 226b43} {Eg folio 68 2a41}
Lanamna in cind suil & fiecail: lanamna an cride sreband
3255] & cru: lanamna in fulaing lurcca & troig: geine dono ina
lanamna deime: gene na sul .i. abrachtur & malo; gene na
fiecal bun & leithe: geine int srephaind tanoigecht & dath
.i. baine et glaisi: geine in cride tigi & dath beos .i. ruade
& deirge {YBL folio 227a1}.
3260]

Secht n-etargairi tra docuisnet .i. disgnaigter .i. in
grad conneilg lasin Laitneoir, etargaire a ainm lasin
pfilid. Etargairi incuisg i persoind. Etargaire incuisg
persainde. Etargairi persainde a ngnimh. Etargaire
persainde i gceussad .i. caisacht antan is maith, ciacht intan
3265] is oulc. Etargaire derrsgaigti a nderrsgugud .i. poisit,
comparait, & superlait laisin Laitneoir. Fothugud et fourran
et fourmoulad lasin bfilid. Maith et ferr et ferrsoun, lasin
nGaidel. Etargairi meiti a meudugud .i. mor et moo et
moosoun. Etargoire lugaidhe a lugugud .i. pec et luga
3270] et lugasoun. Etargoire incoisg persainde .i. me budein,
tu budein25 se budein, sib budein, sinde budeisin,
siphsi badeisin, siadsum padeisin. Sechta .i. seiptim a
bunad Laitne. Secht n-ai a inde no sechtai, is soigti
dia mbe a n-eolus, is saigti dia mbe a n-aineolus.
3275] Etargaire .i. isin etechtu ita .i. isin sechtmad ernail in
Uraicioptou: no isin sechta ita in conndelc .i. in
caindeiliugud, ut est: Pars pro toto et totom pro pairte
.i. in rand tar eis na toiti et in toit tar eis na rainde.
Etargaire .i. eitercoraigti .i. eiterdeiffrigti: no etargaire
3280] .i. eiterdeiligti a treidiph: no etargaire .i. gair guth .i.
etergnougud in gotha andsin: no etergleithi .i. gleas
etarro: no etargaire .i. edargleodh iar ngleodh a fesa
etorra: in gradh onni is gradus .i. ceim. Coindelg .i.
caindeiligti: no comdheiligte ar in gcoindeilg uile, ut
3285] est: Pars pro toto et totum pro parte. Cid ar nach treide
lasin Laitneoir in coindeilg amal is tredi lasin phfilid in


p.203

{YBL folio 227a24} {Eg folio 68 1b27}
etargoire? Is treidi eim lasin bfilid .i. mét et inde &
incosg; et adbeurait aroile fouirend and nach bfil acht
deidhe nama agan Laitneoir .i. inde et met et bonus et
3290] malus, is i in inde. Is edh a inde immorro lasin nGaidel
.i. maith & olc
Magnus et paruus, is i an mét .i. mour
et bec .i. is mor lais-sium in bec i gcondeilg neich is lugha.

Incousg immorro icon pfilid ni conndelg side lasin
Laitneoir acht pronomen & dopriathar. Cid fodera dossum
3295] a radh a ngrad conndeilge lasin Laitneoir, is etargaire a
ainm lasin bfilid? Ar ni filit acht tri graid conndeilge
agin Laitneoir, & atat secht n-etargaire icon pfilid. Ni
da cudruomugud eim dosum ani adbersiom sin acht is
fior a mbeith amlaidh. Is ed sin ata etargoire lasin
3300] filid is conndelg lasin Laitneoir .i. etargaire derrsgaighti a
nderrsgugud, ar ni gach etargaire is grad conndeilgi acht
etargaire derrsgoigti a nderrsgugud. Is cach grad
conndeilge is eutargaire, no ar ni leithe conndelg oldas
eutargaire.
3305]

File .i. fel sai no fial sai: no file onni is filososubus .i.
fe feallsoum, ar dlegar don filid feallsamhnacht aigi: no file
.i. fi ani aorus, & li anni molus: no file .i. it fele ai, ar
dlegar de ar is ed nodus-saora, feile dano indracus nos-ditne
an file & r la: no file a flectendis carminibus: no file .i. fel sai,
3310] sai fhoglama, amal ata felmac: no file .i. fi a oumna & li a
danu fair: no file .i. fial do aei: no file .i. fi oulc & li maith
.i. moulad & aorad. Cubhaidh cia fhasus deisidhe ainm
in fhilid dia fhognat.

Cid ar mad conelcc las-sium in poisit, uair nocha
3315] derrsgugud do ní? Ni ansa. Ar o is i is foutha & ata
derrsgugud dhi, ut dicitur airim frie hunair, {YBL folio 227b1} ut est:
Unus non est numerus set fundamentum numeri .i. nocha
nfuil int aonni conid airim acht ata conid fotha airme; &


p.204

{YBL folio 227b3} {Eg folio 68 2b15}
amal ata deach icon bfilidh .i. dialt, ni deach side(n) fodheisin
3320] cid la deachaiph atrimther. Et tria tsaordatait ind sin
.i. int alt aigenta immorro do posit: posit a positus .i.
suidhiugte. Cid ar mad ainm compariti doberitsim arin
gcoindeilcc uile? Ni ansa. Posit cetumus: ni dersgaig
do ni. Comparit immorro seoch derrsgaigid do neoch &
3325] derrsgaigther di. Superlait immorro ni derrsgaigther di
conid airisin is ainm foriata in conndelg uile. Atberat
araile foirend connach dersgaighther do comparit acht do
posit derrsgaigit araon .i. comparit et superlait. Bec brab-beirius
comparit, mor brab-beirius superlait.
3330]

Caiti conndelg cheille cen soun? bonus, melior, optimus.
Coindelg suoin cen cheill, ut est: Uirgilus, Uirglior,
Uirglisiumus no-rad frie sin arai tsouin & ni bfuil connelg
arai cheille and, ar ni conndelgter anmanda dilsi do gres,
acht is cruthugud frie fousgadh andsin. Coindelg souin
3335] gan cheill bonus, bonior, bonimus nobiad sin iar soun et ni
bfuil iar gceill. Coindelg suin & ceilli imalle, amal ata
fortis, fortior, fortissimus, & is hi sin in connelg techta.
Coindealg tsoin & ceille imalle .i. magnus, magior, maximus
& rlo. Pid dano maith & ni bi derrsgugud di, ut bounus
3340] Deus, fó Die . Bid dano conealg and et
ni dia hinne fein dersgaigius, ut est: Mairie Pounticum
duilsius est quam setera mairia .i. is somillsi an muir
Ponteca oldat na maire oile olchena; & ni hiarsani badis
somillsi acht is luga a serbiu. Conndelg cotursna andsin
3345] don indsi dono.

Etargaire inchouisg i persainde cetumus .i. uindsi
uindsie oundar: uindse no sonnse .i. uainse no
sonnse: uinnsi .i. uainsi no suinnsi: ondar .i. ander .i.
aund a fir isin nem, id est Deus. Uindsie .i. an fer:
3350] uindsi an ben: oundaur .i. in dem.


p.205

{YBL folio 227b31} {Eg folio 69 1a5}
Etargaire incouisg persainde .i. me budein, tu budein,
se budein & rlo, amal adubramar romhaind. Etargaire persainde
a ngnimh: dorignes, dorignis, dorigne; dorigensum
dorighensat, dorigheunsait. Etargaire persainde i ceussad
3355] .i. a foditen dia n-echtair .i. nom-cartar-sa, not-carthar-si,
carthar-sim; non-cartar-ne, nobar-carthar-si, carthar-sim.

Etargoire deurrsgaighti a ndersgugud .i. fouthugud in
cetna graidh .i. poisit: forran .i. forrain fair in gradh tanaisi
.i. comparit: fourmoulad .i. formfuilled fair in treas gradh
3360] .i. formoulad .i. molad for molad reimhtechtach .i. brabh
for in mbrabh toisiuch .i. superlait i maith et ferr et
feurrsoun laisin nGaoidel coithcend i bfecmais in filed
Fouthugud, immorro, & forran, & fourmolad lasidhe. Etargaire
meide a meudugud .i. mour & mouo & moosoun: &
3365] etargaire lugaiti a lugugadh .i. bec & lugha & lughasoun.
Atberait araile ni bfuilit acht cuig etargoire and, ar is aon-etargaire
leo na tri hernaile deighencha .i. edargoire méte
& lugaide occus eutargaire dersgaigti a nderrsgugud. Cie
adberadsim eutargaire mete a metugud & eutargaire
3370] lugaite a lugugad is ionand {YBL folio 228a1} et etargaire dersgaigti
a ndersgugud26, ar is derrsgugud in meud et in
laighet fil inntip beuos.

Etargnougud beurla et ni ar cheana, ar roghaphar
na da perla lxx. ina fecmais fir don foirind ceachtar sic.
3375] Gaidelcc .i. guth ealg .i. guth irdercaigti. Elg .i. Eire
.i. guth Eirennuch andsin .i. berla is gnath i nEirinn
dano. Ní certtuirem na gcinedh ar ni phfilet do reir inn
ugdardais. Secht bfeudhu oiredha filet and fo aisti an
Gregaid .i. ebo et oir suas. Itberat araile co mad aonleapar
3380] int Uraicipt uile. Is iat adber sin an lucht-sa anuas
dono .i. ua Bruic cona tseitchib. Atbeurat dano in
lucht-sa sis is liophair imda .i. hua Coirill & ua Coindi


p.206

{YBL folio 228a11} {Eg folio 69 1a36}
et na maithi ar cheana. Do thoit na h-aipgitrech dobeir
frecra sound et ni da hurbernadh .i. is fairre uile liess da
3385] eurndail do beith fuoirre. Da erndail .i. da fir n-aile,
uocales et consanantes. Madh fo athargab beus ni27
con fil isin coipdi, iss ed bid foullus as sin go mbetis and
guthaige na turgbadis per se & na tagendais sillaib per se.
Go heiccintech is coir a beith .i. connahi quidim. Atber
3390] ua Bruic is dobriathar. Adber ou Find immorro is comacomal
& ag frecru o da-n-imorr o fil ag clusail na nuimre
primo frecrus. Atat tri heurnaile for fuirmed foucal.
Patronoimic is leithe a fuirmed quam a innde ar ni hebertai
do reir a inde acht risin patronomic dogentai a patre
3395] & aderar riu uile cid a patribus uel a matribus beit. Lapis
dicitur eo quod leidit peidim is cumga a fuirmed quidim
deiside quam a inde. Robad dir deiside lapis do rada fri
gach ni tarraigther cois.

Bonus is comforlethan a fuirmed et a inde, ar ni habar
3400] bonus acht bail a mbi cail bonitatis. Laitneoir .i. lethan
foires .i. ara leithe fouirius cech ni a nLaitin: no Laitneoir
.i. ar feuphus a treorach isin Laitin. Ni lanceurt dochoidh
in Gaoidel i ssund ac deunam muiti dona taophomnaibh
ar in fath sin .i. ar a tosach do airisim occa & an dered
3405] do chur uada, sic est in beithi-luis, ar robdis muiti uile
na feudha ar in bfath sin no ceudna. Ar is ed fil doip-side
tosach a n-anmando do airisim ag nech do deunam
foucail et a nderedh do chur uadha, amal ata ailm .i. a &
onn o & araill and dano die ndenait muiti dona taoboumnaiph
3410] agon Gaidel i dtossach do airisim aicce. Robtis muiti
uile litri na haipgitre Ephraide & Gregda, ar is toiseach a
n-anmand-side do airisim ag nech et an deired do chur uad,
ut est alebh .i. a agconn Ephraide, alpa .i. a icon


p.207

{YBL folio 228a39} {Eg folio 69 1b27}
agcon Gregda, ailm agcon Gaoidel. Is amlaidh sin atat
3415] na tri haipgitri .i. i dtusach do airisim ag nech & an
deredh do cur uad. Is ar seichim Gregda immorro
& Ebraide bud couir don Gaoidel int ord dorinne et ni
arai comdis muiti iar mbrigh na dtaobomna uile, sic
nach dat muiti ag Ephradaiph & ag Gregaip na consaini
3420] uile cid i dtousach do airisim leo. Ma do reir immorro
na sgrephtra naibe & ughdair in leighind is i
in aipgitir Ephraide is bunad don aipgitir Gregda
& Laitianda & don bethe-luis-nion a n-ogaim cen co n-indisit
ugdair in leighind, ut est aleb isinn Eabhra, alpa uadha-side
3425] isin Greic, a isin Laitin, ailm isin Gaoidilc
ogaim. Inscie tra dano inde in focail is indsge, {YBL folio 228b1}
ar is ind sgie fil iar gcomtach isinni is a sciensia, an ecna,
i n-aendefoghair. Ni ceart dochuaid in Gaidel i sund .i.
tiachtain dó o aipgitir co hindsge cen taithmech sillaibi
3430] no-eperta rempe, ar is tousacha iat quam innsge. Femin
& reliqua .i. foimin .i. mion an ben i n-athfegad in fir: no
fo an bfer bis an ben. Mion foir deisidhe an ben. Deithpir
raindi (.i. idir da raind .i. ingen & mac) is he in banmac-sa
d'airighti go ttugad as sin co nderna fermac co rannda
3435] de a ndeipir iter in mbanmac & in fermac28. Is he
deismeracht na hetargaire i ssunda iarsin deuda remaind .i.
irland & indsge .i. taithmech deidhe and for aird .i.
taithmeth masgail & feimin do neoch dofuisim et o
ttuismither .i. a tuismiud and o mnai et ata tuismiud di
3440] .i. in modh ar a tuismed si budein o neuch oile & dano an
modh o dtuismend-si cloind uaithi pudein na triau & rlo.
Iss iarmo si tucc erchoiliud aiccenta hic. Ar tanic
taithmech aigenta reime, quando dixit .i. tuismiud saorda
& tiusmiudh aigenta ideo dorad ercoiliud aigenta ar
3445] aird hic.

Incusg et innde et méud is amlaidh so is treidhe in


p.208

{YBL folio 228b15} {Eg folio 69 2a17}
sechta remaind. Ina hetargaire incoisg persainde uile
ig gabail fo incousg, oir is incosg fil inntib uile. Etargaire
derrsgaighti i nderrsgugud ag gapail fo inde iter poisit &
3450] comparit & superlait. Etargaire meidi a meudugud &
etargaire lugaite i lughugud ig gaphail fo mét dip lionaibh.
Conid hamlaid sin is treidhe in sechta remhaind. Adberat
aroile immorro is deda dip lionaibh. Is amhlaid so beus
oun .i. eutargaire dersgaighti a nderrsguccud ic gaphail fo
3455] indi, sicut dixit prius. Etargoire meidi a mheudugud &
etargaire lugaite a lugugud ic gapail beos fo meud, is
amlaid sin feughthar so conid deudo.

Caiti deochur ider is e & uindsi? Ni ansa. Uindsie
cetomus: sloindedh persainde saindredaige indsin .i. uatuaslaictech,
3460] ut dixit: Dicitur uindse uait in fer saindredach
cona anmaim, ut dixit poeata:—

    1. Uinnsi cugat in gillccuccan
      Mac rerccuccain(.i. Lonain)
      Bith gach maith agat ar a cindguccan(.i. long brab iffin)
      3465] A ceundgagain(.i. a Chind Geuccan).

Sloinded coitchend immorro amal ata se in fer et ni feus cia
saindredach acht is fer tantum, sic uindsie & si & oundar
& sed. Cidh fodera in irland conid indsge & conid
edargaire .i. intan is indsge is ag sloindedh indsge a
3480] haonur bioss, et itberat araile is e in fer, uair is remtsloindedh
i ssuidiu. Is and is etargaire intan isbeurar
uindse.

Sloinded cenil amal ata etargaire ioncoisg i persaind
.i. issin persaind fein ita a hincousg co n-aithnigther trit
3475] icc slouinded ceutpersainde, et persainde tanuise .i. triena
n-ioncosg doip budeine & tre persainde amal atat na
hetargaire aile. Cidh ar narbo lor lais-sium a n-etargaire
incoisg persainde a rad me nama con n-abair me budein?
Ni lor eim, uair is deimnigte et is deiligte eimh rie cach
3480]


p.209

{YBL folio 228b41} {Eg folio 69 2b11}
persaind a rad me budein, ut dicitur an pronomine egomet
ipsi. Nam ego feci et non alius cum dicitur egomet .i. is
me budein & ni nech aile intan isberar egomit. Quiquid
iterator infirmas fiat .i. biaid gurab deimnigthi cach
ni athraigther.
3485]

Fogaphar dano comparit cen posit amal ata: Dulcis est
mare Ponticum quam setera mairia .i. is somillsi an muir
Pountiogda oldtait na muire oile ar cheuna & ni hiarsiní
batis somillsi acht is lugam a serbi. Coindealg in edtachtau
son. Coindealg n-edteuchta in ceudna hernail {YBL folio 229a1}
3490] ind Airraiceptau .i. fors ferr anfios: etoechta sin ar ni
maith ind anbfios.

Finis don ceudliophar.

[An dara leaphar]

Incipit leaphar Feircheirtne sundo.

Log do Emhain
Machuo
: & aimser do aimser Concapair meic Neusa.
Persa do Ferchertne file. A tuccait dono do breith
3495] aossa faind for seis.

    1. Duiphithir daol dath a berrda
      Ge raga co ngeog na craunn,
      Caisithir casnaide a chul,
      Glaisithir sul frie bugha mor.
      3500]

D:: b:. r. d. t. h: br. t. sc: th: tt: br:: n:: rbr
t. n. f. c:: b. c. n:: cusnt:: rb:. r. t. s:. u::: ds:: n.
gl:. cc. c. r:: ch:: mu. rt.

Sechtau frise toimsighther Gaidelc .i. fidh & deach, reim
et forpaid, alt & indsge et etargoire. Seuctu .i. seiptim
3505] a bunad Laitne: secht n-ai a inde: no sechtui i n-ai.
Secht do aiph domiter and .i. secht n-aisti na filidechta


p.210

{YBL folio 229a15} {Eg folio 69 2b40} & vii mbrousnacha na bairdne: no ais soigti die mbe
a n-eolus & rl.

A airbert .i. a airiom .i. vii primeillgi na filidechta
3510] .i. vii mbrosnacha na bairdne: no secht ndeichit na filidechta
i nd-ecmais dialta, ar ni bfuil in sechta andsin
is aire rofagpar.

Coitcend et dilius, ruidlius & indlius, connagar don
focul is sechta. Coitcend do cach uile airem sechta
3515] frisand-euprad. Dilius do vii ndiuitip na filidechta.
Ruidlius don cetairm vii frisand-euphradh .i. fri vii laithib
na sechtmaine. Indlios a thapairt for airem aile acht
four a vii.

Tomus, id est mensura, a bunad Laitne .i. tomeus a
3520] inde: no tomess .i. to teunga a airbert & meus aire fein:
no cudrumad a airpert .i. meus dognither o theungaid. Is
fisid an gne no in cinel in tomus. Is ceinel eimh. Cait
eat a ngnee? Ni ansa. Tomus filidechta et toumus
bairdne & tomhus prosta .i. a breith frie seachda cach ae
3525] diph. Caiti ruidhlius & dilius, coitchend et indlius i tomus?
Ni ansa. Ruidlius do filidecht a preith re sechta. Dilius
do bairdne a tomus re cluais et coir n-anala. Coitceund
indlius do prois .i. coitchend o dialt imach. Indlius
do sidein, ar ni fil alt aund.
3530]

Cindus aithfeugthar in foucul is sechta fri vii laithibh
na sechtmaine? Ni ansa. Grian mar Doumnach .i. fiodh.
Eusga mar Luan .i. deach. Mars mar Mairt .i. reim.
Meurcuir mar Ceudaoin .i. fourpaid. Ioib mar Dardaoin
.i. alt. Uenir mar Aoine .i. indsge. Satarn mar Satharn
3535] .i. eutargaire. Conid amhlaidh sin cuirter na vii n-airdrenda
& vii n-aiste na filidechtu & vii la na sechtmaine
fri comuaim n-uad, a tri a ndialt, 's a tri a reucomarc, & a
haon a n-iargcomarc.

Gaidelc. i. guth Elg .i. Ealg Eire .i. guth Eirennach .i.
3540]


p.211

{YBL folio 229a40} {Eg folio 70a29}
berla Eirenn: no Gaidelcc .i. ealg oirderc .i. Gaaidel
rus-oirrdercaich, ar ni duthcha do reir an indaithmige sin
ina do cach ni dooirdhercaigh Gaidel. In gach Gaidilc
tomustar re sechta.

Is edh eim a secht dialt & cid edh oun touimsighter iar
3545] saordataid, uair adcodar a chondail amal ata fe-fri-er, & ni
gach sechta domiter and, ar is aonseachta fil aund.
Connaghar dono a secht fo tsecht. A sechta .i. punad
& inde & airbert, coitchend & dilius & ruidhlius & indlius in
gach focul don tsechta {YBL folio 229b1}.
3550]

Fid ceutumus .i. fundamentum: uel a funo a bunad
Laitne. Fo eadh a inde isna foclaib. A airbert .i. a
thapairt for v fedhaib fichit inn ogaim: no airbert .i. air
epert .i. eipert aire .i. litir no guthaighi no consaine fair.
Ruidlius, dilius, coitcend, indlius, do feudhaiph. Coitcend
3555] doip uili fedha do radh riu. Ruidlius do feudhaiph
airedhaiph. Dilius do forfedhaiph. Coitchend immorro
dona taobomnaib acht uath. Indlius immorro doip-siden,
ar ni taophomhna itir, ut est: h non est litera sed
nota aspiracionis .i. nochan fuil uath conid litir acht ata
3560] conid not tinfidh. Tinfedh .i. tinugud feudha .i. neimtniugud
feda do radh riu sin uile acht is dilius & indlius &
coitcend daip ouile. Fid na filidechta .i. in ceudna fiodh
airedha phis a bfocul an imfrecra, & an taophomna docuirither
reisin bfiod sin do thapairt ar aird, & go rab inand
3565] fidh oiredha beas a dtaopcuibdiph an raind & a n-imfrecra
na dtarmartcend. Fid in anma prosta in cetna fidh airedha
bis and & in taobomna docuirether reisin fid sin & deuoch
.i. traig i frithindlidhech Laitne. Deach .i. di fuach intan
is dialt: no daghfuach no defuach intan is recomrac: no
3570] is de fuaigther int aircetal .i. coruige ocht sillaoba.
Connagar dono bunadh & inde & airbert, coitchend & dilius
& ruidluis & indlius a ndeach. Punad quidem onni is tectum


p.212

{YBL folio 229b21} {Eg folio 70 1b15}
.i. didiu arinní is ditiu in deach do gach round. A
inde immorro daghfuach no defuach. A airbert .i. o dialt
3575] co bricht: no focal aile fair .i. sillab. A inde dono diph
fuaigther intan is sreth. Coitchend doib uile dialt do rad
riu, ar is dialt doformaigh for cach n-ai dibh fri araile.
Dilius iar sun didiu: ruidlius iar ceill & son imale ina
n-anma dilsi budhein do radh fria cach n-ai .i. rechomarc
3580] no iarchomarc & rlo. Indlius do dialt ainm deigh dona vii
ndeachaibh aile do radh fris, ar ni foil alt and, ut dicitur
cenib deach-side fo deisiu is la deachaib atsamaighther.
Deach na filidhechta .i. in lin siollab mbios isin rund.
Deach in anma prosta in lion sillab mbios isin ainm .i. a
3585] fios cie deach do na hocht ndechaib doroich int ainm.

Reim .i. re uama aei a indi antan is filidhecht: no
uaim dognither i reidhe cen comuaim tomuis dligthig
antan is bairnde acht tomhus fri cloais & coir n-anala: no
raidh uaim intan is proiss. Reim dono cém a airbert:
3590] diall no tuisil a bunaidh Laitne: no rem a bunadh >quidem
.i. onni is robamus comsuidigti. Ruidlius do rem d'fidh
for fiodh i filidecht. Dilis do taibrem cethorcubaidh filidechta
& bairdne. Coitqent do rem suin cin cheill & do
rem suin & cheilli imale. Dilis di prois. Indlis do rem
3595] suin nama, uair ni filltir. Cesc, in gne no in cenel in rem?
Is cinel eimh. Caitet a ngne? Ni ansa. Reimh fidliachta,
& rem bairdne, & rem proisi. Da gne immorro for filidhacht
& bairdne .i. rem d'fidh for fidh & taobreimh.
Rem d'fidh for fidh cetamus:
3600]

    1. Colum caidh comachtach.
      Sian sleibi slatu seiscind, & rlo.

Taobhreimh amal ata sund:

    1. A Flaind, a luam in gaisce grind
      Co Maistin moill;
      3605] It glana, it gaoth, it gart, no it garg, do rinn, no it grind,
      It laoch, a Flaind.


p.213

{YBL folio 229b44}{Eg folio 70 2a2}

Ceithri gne immorro for prois o reim .i. reim suin amal
ata fer, ar is as reimmthar. Rem ceille dano amal ata
Patraic. Ni herecor a reim suin, ar is aondelb for a
3610] ainmnigh & for a ginitil. Reim suin & ceille imale, amal
ata Fland Flaind. Taobreimh prosta me budein, ar is
taobhreim cach ni nach lanreim. Treide ara {YBL folio 230a1} togtar
reim .i. reim as amal ata fer, ar is as reimnighther: reim
ind amal ata fir, ar is ind reimnigther. Reim ind & as
3615] imalle, ut est in fer, ainmnid & inchousg aund imalle.
Reim dano ceim a airbert:

    1. Bellat mathair Niuil neimhnigh
      Do claind Laidin langeimligh,
      Fuair bas a lo greine glain,
      3620] Ceile Feniusa Farsaidh.
    2. Cia taopomna na techt raind?
      i mbeth-luis-nion an ogaim
      On lo rocruta na ceoil
      is guta lasin Laitneoir .i. v consaini.
      3625]

Connagar dono i ssund bunad & inde & airbert, coitchend
& dilius & ruidlius & indlius. Bunad quidim oní as robamus
amal adrubrumair. Re & uaim a inde. A airbert .i. ceim.
Coitchend dona huilib reimendaiph reim do radh ríu.
Diles a beith a n-uathad. Ruidles a beith a n-ilar;
3630] no diles do reim na bairdne. Ruidles do reim na
filidhechta. Indlius do reim na proisi: no indlius reim
inn uathaigh i n-ilar cen adcodar a ilar. Et forpaid
.i. fair bith for in bfocul no forsin rand .i. forsail & airnin
& dinion disail: no forpaid .i. fourbeoaid intan is forsail:
3635] no forpaid intan is dinion disail: no fair bidh intan is
airnion. Forbaidh .i. foirbeoaidh .i. foirid in mbeo i
dtuigsin ind anma dia dtapharthar in forbaidh no in rand
dia breith re seachta.

Caiti bunad et inde & airbert, coitchend & dilius &
3640]


p.214

{YBL folio 230a22} {Eg folio 70 2a29}
ruidlius et indlius isin focul is fourbaid? Bunad cetoumus:
oni is accentus .i. formairius, ilgnuisseach. A inde .i. fair
dipad bid foursin bfoucul four fot no cumair .i. airnin,
forsail, dinin disail: no fourpaid a airpert .i. for fhidbaith
dono a airbert. Couitchend dona huilib forpaidhibh
3645] fourpaid do rad riu. Diles a beth for fut no gair. Rudlius
a radh fri fourbaid fordingi. Indlius do fourbaidiph dul a
loag aroile .i. do da forbaid na nguta & do aonforpaid na
gconssaine: no forbaid ilair for forbaid uathaid: no
forpaid fuit four qumair no forbaid cumair for fout: no
3650] indles cen a fuath do sgribend. Forbaid intan is foursail .i.
sail fair no foursail .i. four fuilliud iarsinni foutaighes an
foucal. fourpaid antan is dinion dissail, sech ni nion ni sail
acht is duir: no dinin disail .i. disin difuilliud .i. nemfuilliud.
Forpaid dono fair bid intan is airnion no forbuaidh
3655] intan is airnion. Airnin .i. eirnidh nion: no fourpaid .i. for
fhidhbaid a airbert. Ruidlius do forsail. Dilius do airnin.
Couitchend do dinion disail. Indles do fourpaidip dul a
log araile .i. do da forpaid na nguta & do eunforpaid na
consaine, ar at iat tri fourbaidi docuisin .i. airnion, forsail,
3660] & dinin disail. Airnin arding defidh .i. ding fil and is
teirce feuda fodera .i. di fo diultad co nach fidh acht is
taobomna, ut est ceund no glound. No airnin arin bfoucal
fir-dinggeas a deiredh29 Dinin disail ar gair geipid
.i. di fo diultad co nach nion co nach sail gairdigius in foucal
3665] acht duir, ar is duir (sgribthar) ag ionchousg na fourpaide
sin, ut est feur & leur & gach timourta oulchena. Forsail
for fuot feudair .i. sail fair forin bfoucal dia fot amal ata
bán & lán.

Alt onní is altus: uasal a bunad Laitne: no onní
3670] ailter ina menmain no go feiser cia halt {YBL folio 230b1} airchetail
berar re seachta .i. in nath, no ind anair, in laid, no


p.215

{YBL folio 230b1} {Eg folio 70 2b12}
ind emain, in sethrad, in seutrad 30, no in sainemain,
in dian dona dianaiph o sin anonn .i. ota na seacht primaiste
inonn is o deach slouinnter. Alt .i. onni ailter ina menmain.
3675] Alt in anma prousta .i. in re n-aimsire bioss iter
na da tsillaib a inde. Alt go bfeisser a airbert. Connaghar
dono bunad & inde & airbert, coitchend, dilius, ruidlius, indlius
isin bfoucul is ault. Bunad quidim oniss altus, ut diximus.
A inde dano .i. ail fuit no oull ait no ailid. A airpert .i.
3680] aigned saordatad. Coitchend do gach alt, alt do rad ris.
Dilius do ault saorda no da ault bauirdne. Ruidlius da
ault aignid no filidechta. Indlius do dialt, ar ni bi ault
and: no alt aiccenta a n-inad ailt tsaorda no alt saorda a n-inad
ailt aiccenta: no ruidlius & dilius, coitchend et indlius
3685] & rl. Alta ruidlius do ault filidechta .i. aisti. Dilius
immorro do alt bairdne .i. do aisti coitchend, no do
fouclaiph na proisi, & coitchend do gach focul i mbi alt.

Indsge .i. co bfeisser an aisti urdalta, no go bfeisser in
se no in si in aiste beraid re seachta, amal rogaph: is e in
3690] nath, is i an laidh. Indsge an anma prosta .i. firindsge no
banindsge no deimindsge. Connagar dono bunad & inde
& airbert, coitchend & dilius & ruidlius & indlius ind
indsge. Bunad cetamus: oniss ouratio a inde .i. innis coi
.i. coi innisti neich Airbert dono .i. irlapra. Coitchend
3695] do ferindsge & do banindsge & do deimindsge: no
indsge is coitchend do ferindsge & do banindsgi, ut est
Flann no Ceallach: no is couitchend dona huilib
masgal is se. Dilius antan raiter, is si sron no suil
an fir: no is he beul no fiacail na mna. Dilius is se an
3700] fer, is si in beun. Ruidlius intan raiter, is e bel no fiacail
an fir: no ruidlius is se an fer so, cona anmaim saindredaig.
Indlius is e do radha risin gcrand na tuismid
ní ier n-aiccned no intan fedhair indsgi for araile. No
bunad & inde & airrbert, coitchend & dilius & ruidlius &
3705]


p.216

{YBL folio 230b26} {Eg folio 70 2b45}
indlius. Indsge, sgiencia, a bunad: indis coi a inde:
sgouthecne a airbert.

Ruidlius do indsge aiccenta caom. Dilius do indsge
aiccenta euccaom. Coitchend indiles don indsge saorda.
Indlius ar indilsi. Couitchend ar a gnathugud: &
3710] etargaire .i. co feusair ind aisti eurdalta bera re seachta
.i. in nath debrichta no in trebrichta, an laid ar a chair no
in luipencoussach no in imrind bera re seachta. Etargaire
an anma prosta, is se an fer urdalta no is si an ben
urdaulta. Caiti bunad & inde & airbert, coitchend, dilius
3715] & ruidlius & indlius an etargradiamus .i. foruaslaigthech a
inde .i. euturgnod goutha quia fit gair .i. guth. Airbert .i. a
breith re toumus no re seacht: no eipert aire .i. deiliugud no
de dualugud. Coitchend dona huilib etargairibh etargaire
do rad riu .i. couitchend i n-ord comairme. Dilius a rad
3720] risna seacht n-etargairip tuas: no do etargaire inchoisc
i persain, uair is sloinded persainde sandradaige he.
Ruidlius a rad fri hetargaire deurrsgugud a nderrsgugud,
uair is si frecrus in coindealg: no ruidlius a radh re
hetargaire a tomus no frissna hetargaire iar ndilsi.
3725] Indlius .i. etargaire inchoisg persainde: no a rad fri
heutargaire aile cenmota in sechta tuas do neoch dip
na feo air coindelc. Coitchend indlius immorro dona
heutargairib ar cheuna. Couitchend a n-uord comairme.
Indlius do neoch diph nat frisgair in coindelcc.
3730]

Cesc, an gne no in cinel in fidh? Is cenel eimh. Masa
cinel, catet a gnee? Ni ansa. Fiodh saorda & fidh
aigenta. Fidh saorda .i. fidh ind ogaim. Fidh aiccenta
.i. fiodh na coille {YBL folio 231a1}. Fidh in ogaim, an gne no in cinel
e? Is cinel eiccen uair techtaig gne .i. fid airechda et
3735] fourfiod et taobomna, is e sin in cinel cinelach gnethach .i.
an fiod.

Cesc, an gne no an cinel an deach? Is cinel eimh uair


p.217

{YBL folio 231a4}
techtaid gnee .i. secht ndeich na filideechta. Is e sin in
cinel gneithech fogapaid ocht n-ernaili na filidechta.
3740] Cesc, an gne no in cinel in reim? Is cinel eim, uair
techtaid gnee .i. da gne filidechta et bairdne .i. reim
d'fiodh four fidh & taopreim lanreim, ut est:
Coulum caid cumachtach & rlo.
Taobreim, ut est:
3745] A Floind, a luam an gaisgid grind.

Ceitheora gnee four proiss o reim .i. reim souin gan
ceill, & reim soin & ceille imalle, & taophreim prosta, & reim
soin nama. Reim suin gan ceill cetumus .i. fer, fir. Reim
suin et ceille imalle .i. Fland Floind. Taophreim prosta
3750] me pudein. Reim suin nama .i. Patroig Patroig. Ni
hairecar a reim souin, ar is aondelph fora ainmniugud &
fora ginitil.

Tri gneithi ara togtar reim ind, & reim aus, & reim ind
& ass imalle. Reim as, amal ata fer, ar is as reimnigther.
3755] Reim ind, amal ata fir, ar is ind a reimniugud. Reim ind
& ass imalle, amail ata in fer .i. ind teit í & ass tét á .i. reim
ind ina dualgus foghair uathaid & reim as ina dualgus
foghair ilair & ind imalle & ina dualgus ceille imalle: no
reim ind .i. Patraic ar ni bfil as iar soun. Reim as .i. fer
3760] fir, ar ni fil ind iar gceill. Reim ind et ass imale .i. Fland
Flaind, ar ata ind iar gceill, & ata ass iar son.

Is e sin in cinel cinelach gneithech ceinelach rocoumad
sound forsna reimendaib. Is e in reim .i. reim Laitne
no Ebra no Grege no Gaoidelce as a fogbad bunad an
3765] focail, uair ni bunad acht cechtar de (no dib) sin.

Cesc, an gne no in ceinel in forpaid? Is cinel eimh,
uair techtaid tri gneithi. Is e sin an cinel foura
dtaurrustar tri gneithe na Gaidelcci. Cesc, in gne no in
cinel int alt? Is cinel eimh, uair atait tri gnee fair .i.
3770] alt saorda & ault aigenta & ault go bfeisser. Ant alt co


p.218

{YBL folio 231a27}
bfeisser immorro teuchtaid coig gne & coig cinela. Cesc,
an gne no in cinel ind indsge? Is derp conid cinel tria
chail na tri n-indsge sin & teachta na tri hindsgi. An
cenel deochraigius daoine an domain. Cesc, an gne no
3775] in cenel inn etargaire? Is ceinel eim, uair is diairmhiti
a gneithe. Is e sin in cenel etardeochraigius na huile.

Caiti eisi in tsechta frisa dtoimsigther Gaoidelc? Ni
ansa. Eisi feuda quidim .i. in blog aieoir teipidi gaibius
an fhiodh i n-elluch in focail, ut dixit in file:—
3780]

    1. Eisi fedha is freitighe,
      Ferr daiph a aithne ogaibh,
      In blad eieoir theipidhe
      Techtas ind eallach foucail.
Caiti eisi deiich? Ni ansa. An lion no in uaiti tson
3785] n-aonconngbalach ainmnigther o dialt gou briocht cona
n-athgapail diplinaiph. Caiti eisi reime? Ni ansa. An
bruud fillti fourbriste fogarda fil otha ainmniugud in
uataigh co foxlaid an ilair. Caiti eisi forpaide? Ni ansa.
In tormach no in dighbail aimsire airigius aigned a
3790] gcomsinedh fri fogur. Caiti eisi alta? Ni ansa. In toi
tengad fil don filid ag ceimniugud don litir for araile mad
alt saorda, no don tsillaib four araile mad alt aiccenta.
Caiti eisi indsge? Ni ansa. In foulud firen foirbthe
feudhair isna trib cenelaiph. Caiti eisi etargaire. Ni ansa.
3795] Ant athfeugad meidi inde no inchoisg no eiterdethbere
no etarderrsgaigti rodealph Die iter na duilib. Eisi .i.
go mbeith esse d'ecensia .i. mar roinnius rann & uilidhecht
.i. mar ta crand & a geuga & a cousmailius. Ese cruthoigti
& eisi adbarrda: Iss ed is eisi adbarrda and .i. mac do
3800] geineimain on athair & a cosmailius. Is ed is eisi
cruthoighti and mar ata mac aga foghlaim o oidi no
maigistir; & fiagfraidh int ugdar cie ai is uaisle, eisi
cruthoighthi na eisi adbarda, & ader gu rab {YBL folio 231b1} uaisli

p.219

{YBL folio 231b1}
eisi cruthoighthi: & is he a adpert sin nach bfil acht
3805] damna arna geinemain and no go gcruthoigther he o
fhoglaim, ut dixit Plato.

Cret iat na tri hernaile ata agin Laitneoir frecrus na
secht n-etargaire agon filid? Ni ansa. Coindealg &
pronomen & dobriathar. Secht .i. sechta do aib domiter
3810] and .i. secht n-aisti na filidechta & secht n-aisti na
bairdni domiter isi bfocal is sechta .i. seiptim sin. Punadh
(no capail) deside fri sechta do aibh and ai .i. secht
n-aisneissina na secht n-aisneis (no focul so) anuas in
seacht atat iar n-aisneis isin bfocul is seiptim co fail deiside
3815] in sechta do aib ind ai .i. ind aisneis sic. Breith rie secht
gach ai .i. foucal na filidechta cach ae diph .i. foucal do
breith re secht an seuchtsa anuass do iarair and sic
iarrtoigther i sidea aile .i. a bfoclaibh na bairdne & na
proisi. Ruidlius do filidecht & is aire is mo is ruidlius
3820] do filidecht, ar is innti is moum recar a les imfhrecra
imcupaid. Dligther comardad do beith iar bfeudaiph
airedhaiph, conid aire sin is ruidlius do fhilidecht. Dilius
do bairdne, ar is lugam rig a less comardad imcubaidh
dligther do iarair innti acht conub binn re cluais & co rab
3825] comardad cheudna & in gach Gaidilcc & rl. Is douilig cetus
dialt aontsillaopach do tomus fri sechta. Is amlaidh so
eimh, uair fogabar deiliugud aimserrda cen go bfoghabta
deiliugud folpthaigi. Is amlaid sin toimsigther dialt fri
sechta & ni gach sechta frisa dtoimhiuster Gaoidelc, ar
3830] is fri haontsechta toimsigther hi .i. frisin sechta romaind
.i. fidh & deach sic a bfoclaib ailiph in tsechta. Iarroigter
bunad & inde & airbert, coitchend & ruidlius & dilius & indlius.

    1. Lorc Luocha hEgbric hui Briain,
      Gourt a mbith bouth brat seoil,
      3835] Aide Mide meic don Grein,
      Sidhe na haoine im feil Eoin.


p.220

{YBL folio 231b27}

Iarraigther isin rand so soudhcuipdius .i. soad
cuipdiusa, & cretcuipdius & lethcuibdius; & iarraigther
isin deigenouch beous salcuibdis & cretcouibdius, lancuibdius,
3840] iargcuibdius. Coitchend doip uile deich do rad
riu. Dilius iar soun dialt do rad fri gach n-aontsillaib
neamciallaidi, sic est coax & ar a tsuin nemciallaide sin:
no dilius a radh iar bfougar friu uile. Ruidlius iar gceill
& soun imalle .i. gach bfail i mbia deich ciellaidi.
3845]

Caiti tomus fri sechta .i. an fiodh touisech biss isin
ruond, & an taobomna toisech do tapairt ar aird; & go
bfeisiur in da taophcupdius an raind .i. go raibe an fhidh
cetna beass a n-imfhrecra na da tarmortchend; & co rab
inand a lion do taophomnaib beus impo; & go bfeiser cia
3850] deach dona hocht ndeachaiph doroich an aisti; & go bfeiser
in taophreim no in reim d'fidh for fiodh; & co bfeisiur
cia forpaid bes a bfoclaip ind imfhrecra; & co feusair ca
halt dona secht n-altaibh an ercetail .i. na filidechta.

Indsge .i. go bfeiser an se no an si an aisti & eutargaire
3855] gne n-aircetail do gne do tomus re sechta, & intan ba
rosgad no tomusti and cibindas notomhusti; ar ni bi
lancubdius no taobcupdius and. Ni ansa. Do foclaib
forbta ainaile rotaisbenad .i. don coicid focal, oir is coic
focail romesad a n-anail in filed. Caiti secht an ochta in
3860] Airraiceptu? Ni ansa. Intan is ocht ndialta i mbricht, is
andsin is secht n-alto and. Caiti in foucal aoncongbaulach,
deconngbalach, treconngbalach? Ainmnigther o
triun {YBL folio 232a1}. Ni rodilssi dó an trian o n-ainmnigther ouldas
in dá trian o nach ainmnigther .i. iargcoumarc, tretsillaebach.
3865] Caitet na da taophoumna gauphus greim guthaige
.i. coull & ruis taur eis a, ut est Cuormac baurd:

    1. Im pa seussach, im pa seung,
      Im ba treusach, turme nglound,
      A Criosd! in congena friom?
      3870] O ti go techt tar forliond lound.

p.221

{YBL folio 232a6}
.i. reimtsuidhiugud da tsillab iter da choumuaim fidhraid,
is i sin an lourcc buddein bios uag imfulung an foucail co
auraile et ni louitend couir fiodraid:
    1. Cie leuth cou prath ier gcuairt chruos
      3875] Cusalua mo chouplauch creus:
      Im ba souir no siar, ni suaill,
      Im ba bi-thuaidh nou bu-deus.
‘Lound’ & ‘leuth cou prath iar gcuairt crous,’ a fidhrad
freucuomail sin no gu dtainic dialt n-eitterleime etraiph.
3880] ‘Cia’ iter ‘lound’ & ‘leuth’ an dialt n-eiterleime .i. eiter
deired in roind toisigh & toussach an rouind deighenaigh.
Cesc, caiti toumus fri fiodh .i. caiti iat na feudha frisin
a ndentar an toumus? Ni ansa. Co fesar a lion, a llion
et a n-uaiti et a mét et a loighet, a gcumang & a n-eugcuomaung,
3885] a nert et a n-aimnert.

Is ed a lion .i. cuicc aicme an ogaim et cuiccer ceucha
haicme. A n-uaiti .i. aon .i. aonaicme. A meut (.i. a
toirne, id est nion) .i. coic flesga. Et a laighet .i. aonfleusg,
ut est bethe. Caiti deochair iter a cumang .i. a
3890] feudhaib & a neart .i. a bfedhaib airedhaiph fri suidugud
sillaibe. Ni ansa. Cumoung cetamus: intan dogniat
guth ind-aonaur .i. a no o no u. A nert immorro antan
dusbere fri suidugud a sillaibe, amal ata bethe, ailm, souil;
& luis, ailm, souil. Caiti deochair iter a n-eugcumaung
3895] & a n-aimnert .i. a dtuoboumnaibh fri suidiugud sillaibe.
Ni ansa. Egcumoung cetamus: antan is fo nialus na
guthaige amal ata fidh: no egcumong .i. intan don-occaibh
uath cend douiph. Caiti deochair iter a n-egcumang
& a n-aimnert? Ni ansa. Egcumang cetamus:
3900] intan is fo nialus na nguthaige, amal ata fidh .i. a
taophomnaibh intan don-ouccaiph uath cend doiuph.
Fior eimh, ar ni tuigter na feuda deghenchuo filit isna
defougraibh sin tria na gcantain fo chetoir. Aimnert
ummorro antan bit ag comhsuidightiph cutrouma na ndefougar
3905]


p.222

{YBL folio 232a33}
isna forfeudhaib, amal ata fer & beun. Cuicc fedho
gaucha haicme & o aon go cuicc cach ai .i. oenfleisc go coic
flesgaibh .i. amal ata bethe 'na haonur & nion 'na cuicciur
doib. Gne aile: Egcumong cetuomus: antan piti fo
nialus, ut est: quoniam, quidem, lasin Laitneoir: no intan
3910] biti tri guthaighe a n-aontsillaib lasin nGaidel, ut est
Briain, gliaid, feoil, beoir. Caiti deochair iter an egcumoung
& an aimhnert? Eccoumong cetomus: intan na
bit comung occai. Aimnert immorro ni berar a comang
uadhaibh auchd ni mor chena i bfarrad na bfidh n-airedha.
3915] Aimhnert immorro intan biti fo consanachd, ut est
seruus uulgus, lasin Laitneoir; ut est iarum, cian & ciar,
uuall & auall lasin nGaidel. Lanchumang inntibh iter
fedhaibh & taophoumnaibh co nd-ouorba uath .i. co
{YBL folio 232b1} ndofir-baidhe, no co n-irdiphand. Cuicc aicme
3920] ougaim & cuiccer gacha haicme cenmotha na forfeudha
& o aon co cuic cach ai .i. o aonfidh co cuicc fedha & o
aonfleisg co coic fleisgaiph co ndod-deilighther .i. is
cain-nus-deiligther triana n-airde .i. trian a n-egcosg & it
e i n-airrde: Desdruim .i. bethe do deis an droma, is e
3925] aithne aicme bethe: Tuathdruim .i. do leth tuaidh an
droma, is e aithne aicmi uath: Tredruim aithne aicmi
muin: Imdruim aithne aiccme ailm adiu & anaull. Aithne
aicme na bforfiodh .i. on rand is mou rohainmnioged .i.
ouna tri feudhaiph & is iat shou anmounda dringtacha
3930] ind ogaim. Is amlaid (sin) imdrichaur ougam .i. amal
imdrengthar crand .i. is amlaid ceimnigther isinn ogam
aumail ceimnigther isin craund & iss ed is crand sound
conair aipgitri ind ogaim. Is hi frem .i. frem na craoiphi
.i. saltrad four frem an crouind ar tus, & do lam dheuss
3935] remhat .i. aiccme bethe, et do lam cleith fo deoigh .i.
aicme uath. Iarsin is leiss .i. uait, & is fris .i. cuccut .i.
aicmi muin, & is trit aicme ailm. Tairis & uime aicme na

p.223

{YBL folio 232b15}
bforfiodh. Is amlaid sin deiligter feudha et forfeudha
& taophoumna. Cesc, cid ar a n-eibertar fedha friusidhe
3940] .i. frisna taopoumna amal fida? Ni ansa. Fobith domioter
na taoboumna friu .i. a n-ainm prostu .i. iter fedha
& taopomna & cainfuaigter na foucail dip, ut est luis ailmi
& bethe ailme .i. la & ba. Is he sin in sealpad saorda
cin reim acht reim remraithi .i. do fedhaiph nama. Ita
3945] in comuaim amal ata fidh airedha in lethraind toisigh & in
lethraind deirig i teit in dis fuaigedh in rand. Cesc,
cinnus domither frisna taopoumnaib amal fidha? Ni
ansa. Cach da taopomna ar fidh a cupaid. Is ed a
cupaid iarum cach da coibfid a cubaidh co rabeth a fidh
3950] cetno beus i bfoclaiph ind imfhrecra & corab inand a
llion do taopomnaib, ut est bas & las, frass bras, cend
lend, corn dourn, dounn counn, nem cel. Cid ar a n-aubaur
feudha friusidhe .i. frisna taoboumnaiph? Ni
ansa. Amal iarraigther fidh airedha in anma icca breth re
3955] sechta, sic sin iarroigther in taoboumna bis and .i. isin
bfoucal cauch da taopoumna ar fiodh, ut dicitur:—
    1. Marcach autconndaurc ane,
      Eutach uime co nndath cro,
      A dath at gilithir geiss,
      3960] Uan tuinne dath a da o.
.i. coll & ruis a n-agaid onn: no cro a cubaid fri honn
tantum. Bas lass, lancupaid indsin. Taobcubaid .i.
bras & lass: no is e ant aontugud co n-inandus & int
aontugud cin inandus andsin. Dedha airecor and .i.
3965] aontugud co ndeiliugud amal ata bas & las, & is iar
comardad n-aircetail ata.,uair is inand fidh aireghdha fil
intibh & is inand taobomna deighenoch; sain immorro
taobhomna toisich.

Caite ruidlius & dilus, coitchend & indlius do fedoibh
3970] do tomus friu? Dilius do forfedhoibh. Ruidles do fedhuibh


p.224

{YBL folio 232b38}
airedhoibh. Coitchend do taobomna. Inlius do
taobomnaib sic isna foclaibh ailiph in tsechta.

Conagur dono isin aipgitir bunath o aon, & airec o
dedha, & a cor a tredhai, & a comuaim fri ceathardha, & a
3975] comhdluthugh fri cuicthi, a morudh fri sedhai, a foghail a
sechda, a riaghul re hochta, a hincosc a noie, a fastad
a ndeicthi. Is e tra int aon tuas .i. Feinius Farrsaidh,
in dedho mac Etheoir, in tredhath mac Aíngín, in cethruimthe
Cae, in coicidh Aimergin mac Noine meic Nionuail,
3980] an seisidh Fercheirtne {YBL folio 233a1}, in sechtmad a dalta, int
ochtmad Cendfaoladh, an noimad a dalta, an dechmad
Cínaotha, a fostad a n-aon .i. int uachdarach (.i. Fenius) .i.
in trefocul. Iss e so tosach an Airaicepto iar nAimirgin
nGluingeal .i. Aimirgin a fearsa: a n-aimsir mic Miled
3985] arriacht: Tochur Inbir Moir a crich hui nEnechglas
Cualund a loc: & tucaid a denma .i. Ir mac Miled dia
tolugud go heningen amal ata i n-ar ndeoigh.

Ceasc cia rainig in beurla Feine, & cia hairm a
n-airrniocht, & cisi haimsir i rriochd? Iss e immorro
3990] irrainic Feinius Farrsaidh .i. in persa: ogin tour .i. in
loug: in dara deisgiopul sechtmadad na sgoile. Pa do
Ephradaiph a bunadus & ba go hEceptacta rofaoided, fobith
iss and batar a tusdige & pa hand ron-alt. Is and roan
Feinius feissin accan tour no go tdourracht a sgoul cuigi
3995] as gach aird i cionn deich mbliedan iar sgailed oun tour
four gach leth, connaitchend cusin sai .i. gou Feinius berla
na beith ag nech aile douiph asna hilperlaib, achd comad
ouca a n-aonur no beith, no ag nech nofouglainnedh leo
doridisi. Is andsin doreiped doip in berlu-sa asna hilperlaiph
4000] rotaispenadh do aonfer diph, & pa he an fer sin
Gaidel mac Aingin, uair is he is mo darothlaig, no torothlaig,
& is he rob ferr diph conad he a ainm-sidhe fordota


p.225

{YBL folio 233a20}
in berla sin, conid Gaidelc deiside o Gaidel mac Aingin
meic Glunfind meic Laimfhind meic Eithiur meic Aghnomain
4005] do Gregaiph. Inand tra Gaidel mac Aingin &
Gaidel mac Eithiuir .i. da ainm patar four a athair .i.
Aingein & Eitheoir. Is andsin iarum doreiped in berlasa
u mba ferr .i. a n-edargna in gach berla, & u mpa caoine .i.
fri turgpail & u mba leithe .i. i gciallugud, iss ed doreiped
4010] insin Gaidilc. Gach soun do na hairrniocht cairechtairi
isna haipgitribh ailibh arnichta cairachtaire leosum
doip isin mbethe-luis-nion an ogaim, ut est {illu225.1}.

It iet sin no huocht litri sechnait in Gaidilc dona haipgitribh
aile. Rolaiti iarum i feudha for leth & a dtaobomna
4015] for leth lasin nGaidel go bfuil cach dip four leth (do)
araile ge nacha cumusg atait agin Gaidel amal atat agin
Laitneoir: cros ar ani is crux Latine is croch agin Gaidel:
grus ni fil a fregra lassin Laitneoir, ut est:—

    1. Aithne dam an lios
      4020] Sech a teit an glas
      Inab imda grus
      An gob imda auss.

Ceitheora randa forfogailti agin tour .i. da deisgiopul
sechtmogat, & da comairlech sechtmogat, da thuaith
4025] sechtmogat, da berla sechtmogat. Is e primthoissech
lasin ndernad an tor .i. Eber mac Saile, & Gregus mac
Gomer otat Gregaig. & Laitin mac Puin otat Latianda, &
Ribath Scout otat Scuit, & Nemruad mac Cuis meic Caim
meic Nai F. F.
4030]

Brec dano a rad so .i. Greccus mac Gomer do beith
agin tour, ut est in parabulamb genilogia .i. leapair
geinealaige na nEapraidi .i. ni rabatar acht tri meic ag
Gomer, Aisc, Necus 31, & Rifath a n-anmanda
& Togarma iarsin go rogenair Greccus o n-ainmnigtir
4035]


p.226

{YBL folio 233a42}
Greicc. Ni raibi immorro ingra .i. ingar {YBL folio 233b1} go mad
mac do Gouimer Grecus, co nnach raipe ic cumdach an
tuir amlaid sin. Coumaimsirad andso sis. Da bliadain
coicat o sgailiud an tuir go flaithius Nion meic Peil, a do
coicait dopoi a righe. Ceithri bliadna dec ar tri fichit ar
4040] secht cetaiph o flaithus Nion co deired flaithiusa
Tutaneis ri an doumain. Is re lind rotoglad an Trai fa
deigh secht mbliadna iarsin co dtug Aenias ingen Laitin
meic Puin, conid deich mbliadna ar ochtmogaid ar oucht
cetaiph o sgailiud an tuir Lauina & Laitin fein dorinne
4045] a caingin fris.

Is follus assin co nnach cert-tiaghait oes ind Uiraicepto
co na bou in sescatmad primhtoisech an tuir. Sgouta
ingen Fouraind ri Eigipti o n-ainmnigtir Scuit et as sou
rofaus .i. Nel mac Feiniusa Farrsaidh fer frichnamhach
4050] he go dtainig asin Sgeithia go magh Seunair mar a
rapatar na teungtha ar na sgailed & dob ail leis do
dtuicced se na teungtha & docuala ri Eigipti Nell do beith
ag sduidir innto. Dotogairm cuige fein he co tecusgad
se na hEigipti fo na tengtha & tug se a ingin fein do .i.
4055] Scouta & onoir romor, conid uaiti ainmigtir Sguit, ut
dixit poeta:

    1. Feine o Feinius atbertai,
      Brig gan douchta,
      Gaidil o Gaidiul Glas garta,
      4060] Sguit o Sgota.32

I mpau ferr & i mba lethe ina cach berla & rlo .i. ferr
leosim a n-etargna a mbith coumdis muiti uile quam a
mbeth comtis lethguta & muiti amal atat agin Laitneoir.
A mba caoine .i. caoime leis a cuig fo fut & a cuig fo lan &
4065] a cuig fo cruaidh .i. fedha airedha andsin. Caoime leosim
dono a cuig fo gair, a cuig fo bugu, a cuig fo deghfogair,
forfedha indsin, quam aon quig fuithibh uile amal ata agin


p.227

{YBL folio 233b25} {Eg folio 71 1 a 1}
Laitneoir fo dichronus .i. nemcinnti no nemtsealpad.
Iss ed isbeir in Laitneoir gabait na cuig guthaige an greim
4070] sin uile, ut est: Latini omneis suont uocales producti &
corropti posunt .i. atat na huile guthaige Latianda co
gcaomnagtar & co roectar & co dtimairgter. Leithe i gciallaibh
& a bfouclaib & a leitriph. Leithe i leitriph cetoumus:
{illu227.1}. Ni fil a frecra lasin Laitneoir. Lethe
4075] a bfouclaiph dono .i. grus .i. cluoch & lind: ni fil a frecra
lasin Laitneoir .i. grus & tanouch: gourmaulo lasin
Laitneoir, gruth laisin nGaidel dia frecra, Gourmarium
lasin Laitneoir, gruthrach laisin nGaidel. Grus immorro
laisin nGaidel, ni fil a frecra-sidhe lasin Laitneoir: lapis
4080] lasin Laitneoir clouch lasin nGaidel: peutra laisin,
Laitneoir, ail lasin nGaidel: sdrupala lasin Laitneoir
carrac lasin nGaidel, ound & ailcne, immorro, is iat na
cenela clouch do nach filit a frecarthaich agin Laitneoir.
Lethe dono i bfouclaib & i gciallaib & i litribh in Gaidelc
4085] de sin inas in Laitin. Cid leithi i foclaib, ni lethi i
gciallaib, ar cia beith ilanmanda agin Gaidel ag sloindedh
na ret, tic an ciall reullait sin isinn uathadh foucal fil icon
Laitneoir. Ni fior on amal isber in Laitneoir: Nicienciim
sgieris nomen, cognico rerum perit .i. atbail aithne na reut
4090] muna hetargnaither {YBL folio 234a1} ant ainm. Aqua lasin Laitneoir,
uisgi lasin nGaoidel: aimnis lasin Laitneoir, aphound
lasin nGaidel: pisginai laisin Laitneoir, iechlind lasin
nGaidel: lind immorro lasin nGaidel, ni fil a frecra lasin
Laitneoir.
4095]

Rolaiti iarum a feudha four leith et a thaophoumna
four leth co bfil cach ai diph for leith ou'raile, ar ni bfil
leuthguta and amal nach bfil la Grecca aucht muiti nama.
Gach duil do nach raibe ainmniuccud isna beurlaibh ailiph


p.228

{YBL folio 234a7}
arichta a ainmniugud doiph isin Gaidilc, ut est, grus, cluoch,
4100] lind.

.i. an dara sillab deigenach oir is ‘penuilt’ is asnin do
Cidh fuodera penuilt chumair
laasin Laitneoir & ‘uilt’ in sillab degenach .i. o circundas,
asiorcundamas,’ et conat
4105] oir is on persain tanuisi uathaigh cruither in cetpersa
on persaind tanaiste dognither
ilair lasin Laitneoir ar cor ‘mu’ iter a & s na persainde
triamud'eturtsamugud
tanuisi amal ata i ‘circundamus’: oir ‘circunda,’
4110] iteraets’? Ni ansa.
‘circundis,’ ‘circundit,’ poi and ar tus. Neoch ata
Do,’ ‘dis,’ ‘did,’ ropui
cumair rolean in cuimre no coibhiti 33 sin.
Dobai ar ‘circundimus’ i tosach ‘circundamas’
4115] ‘deriamfertar
ina aimsirad & is uime sin ita in penuilt
cuimre etdimusdon
tuas do beith cumair oir dobai si cumair a ‘sircundimus’ .i. is iat
ilur et rolen aims eradh
4120] na tri persanda huathaid: ‘sircundo,’ ‘sirqundas,’
na cuimre sin a cetpersain
‘sirqundad’ & na tri persanda ilair: ‘circundamus,’
ilair tuas, gen gurlen
‘sirqundimus,’ ‘cirqundercimus’ .i.
4125] i litrip, ar ni lenand i fout
nior doluidsi on a qumachtain .i. ar ‘do’ do
acht do aonsillab.
hi fada co nnderna.

Cid foudeura aiccent forin penuillt comair sen .i.
4130] ‘daet nach arcundata? Ni ansa. Ar ata do
met is luigtech in dobriathar issircuimreido


p.229

{YBL folio 234a34} {Eg folio 71 1a43}
conna romill uimpi a haimsered nach a haiccent amal na
romill acailirefacio.’ Millidh immorro inrein
suidiugud a rolagat. Is laigtech risin mbreithir.
4135]

Is ed ind son tosach ind Uraiciopta iar Feinius & iar
nIar mac Nema & iar nGaidel mac Eitheoir no mac
Aingin. Is iat sin a persanda & aimsir dano an aimsir a
tangadar meic Issrael a hEigipt. Is a nAisia aricht, cia
isberait isa muig tSeunair doriacht. Tuccait a sgriphind
4140] a touthlugud don sgoil moir go Feinius et co hIar mac
Nema & go Gaidel mac Eitheuir a tepidhi doiph ind
Uraiciopta & iar dtiodnacul (in) rechta do Maisi & iar
bfoglaim do Caei Cainbrethach oga, conid airi sin arriachta
na haipgitri a n-aontapaill amal isbeir: cuiteut aipgitri
4145] na dtri primberladh & rla.

Se primtoisigh lasin dernad in tour .i. Eimer mac
Saile, Greccus mac Goimer otat Gregaigh & rlo, amal
adrubrumair romaind. Partalon mac Sdairn {YBL folio 234b1} meic
Seura meic Sru meic Eusru cetnarogaph Eire rie
4150] ndilinn Neimruaid meic Aghnoumain meic Paim meic
Seura meic Sru & rlo.

Cest, caitiat aipgitri na tri primberla iter ainmnighe
agus cairechtairi? Ni ansa eim, aipgitir Ephraide
cetamus andso sios:—
4155]

{illu229.1} aleph 34 id est doctrina .i. forcetul.
{illu229.2} beth 35 i.e. domus .i. tech.
{illu229.3} gemel 36 i.e. plenum .i. lan.
{illu229.4} deleth 37 tabalarum .i. clair.
{illu229.5} hee 38 i.e. ista .i. andssou.
4160] {illu229.6} uau 39 i.e. prinncess 40 .i. tigerna.
{illu229.7} sdain 41 hec i.e. is he.
{illu229.8} heth 42 i.e. uita .i. beutha.
{illu229.9} teth 43 i.e. bonum .i. maith.


p.230

{YBL folio 234b14} {Eg folio 71 1b30}
{illu230.1} ioth 44 prinncipium .i. tossach.
4165] {illu230.2} cap 45 i.e. manus .i. lamh.
{illu230.4} lamiach 46 sum cordis, disciplina.
{illu230.5} mem 47 i.e. excipsis .i. uaitib.
{illu230.6} nun 48, sempiternum .i. co suthain.
{illu230.7} samet 49, adiutorium .i. furtacht.
4170] ith .i. ri.
{illu230.8} in, fons sum, oculus .i. topur no suil.
{illu230.9} fe, osa ab ore non ab osse 50.
{illu230.10} sade 51 iusticia .i. coir.
{illu230.11} cop 52 uocacio .i. gairm.
4175] {illu230.12} res 53 capites .i. cend.
{illu230.13} sen dentium .i. fiacla.
{illu230.14} tau .i. signa .i. comarda.
Finit disin.

Aipgitir Grecda suonda:—
4180]

A alpa (i).
B beta (ii).
{illu230.} gama (iii).
{illu230.} delta (iv).
E ersion (v).
4185] Z steta (vi). 54
H eta (vii).
{illu230.} teta (8).
I iota (ix).
K kapa (x).
4190] L luta (xx).
M imos (xxx).
N oz xl.
{illu230.} csi lx.
II phi [ó] lxx. [{illu230.}] 700.
4195]


p.231

{YBL folio 234b44} {Eg folio 71 1b37}
Fi [p] lxxx. 3 [sampi] {illu231.1}900.
um [k] lxl us
pro [r] centum us
csima [s'] centum ono55 us
uu [t] tri centum.
4200] [ ] xc.
hi [H] cuic cetus f
psi 3 [sampi] nai cet us
uio [y] seacht cet us
tau [da oo =w] uocht cet.
4205]

Finit disin o Domnall ua Aoda & doberim mo secht
mallacht & mallacht Dia doberair air sin di ollomain Ó
Maolchonaire. Is olc in cumain dam cuige so é—
uile raot & is damsa is mo dobeir se cunain (?) aithigh
uile.

4210]

Aipgitir Laitianda indso. a i.e. prinncipium .i. tossach.
b i.e. iusticia .i. indrucus. c i.e. utilitas .i. tarbdacht.
d i.e.fortitudo .i. nert. e i.e. duailitas .i. eathnadh 56.
f i.e. ueneracio .i. ogmoir 57 g i.e. pietas .i.
trocaire. h i.e. hilaritas .i. subachas. i i.e. regnoum .i.
4215] flaithemnus. k i.e. religio .i. craphachtt i i.e. nobilitais
.i. nertmairecht. m i.e. dignitas .i. diuiti. n i.e.
recongnitio .i. aithne. o i.e. onora (sic) .i. onoir. p i.e.
opsequium .i. umla. q i.e. lux solis .i. griansolustur. r
i.e. pulma 58 .i. fertain. s i.e. dies et nox .i. la &
4220] adaig. t i.e. pax .i. sithchain. u i.e. aqua et ignis .i. uisgi
& teine. x i.e. longa uita .i. betha fota. y i.e. aurum .i.
or. z presiositas .i. loghmaireacht.

Is e in feur cetna tra Fenius Farsaidh (rainic) na
ceitheora haipgitri asrubartamar .i. aipgitir Greccda &
4225] aipgitir Ephraidhe & aipgitir Laitianda & in bethi-luis-nion


p.232

{YBL folio 234b30}{Eg folio 71 2a16}
an ogaim & is aire is certi in deigenach ar is fa deoigh
arichta in beithi-luiss-nion an ogaim.
{illu232.1}
.i. a sgriphend a n-aontapaill a ropatar roimhe uile no
4230] comad he fath arriachta aipgitri ind ogaim & sgribhind
na n-aipgitri oile i nd-aontapaill .i. aipgitir ind ogaim
imalle, ut diximus .i. uair itait .u. forfeuda agin Gaidilcc
& rola a guthaigi for leith a n-urd aipgitri o consanaip,
non sic na haipgitri aile acht a c cumusg atat inntip uocales
4235] & ar ba coiger ar fhichit lion na sgoile is aire
is he lin aipgitri in ogaim & it e an anmanda fordota in
bethi-luis-nion an ogaim, conid uadh rolaiti for leith.
It e in anmanda fordota iarum, ut est {illu232.2}
Asberat araile conid deich feudha airedha filit and & it e
4240] an tri dofhourmaghat frisna vii tuas, uilleand, ifin, emancoull,
conidh aire rolaiti four leith {YBL folio 235a1}. Ismberait araile
co nnach o dainiph itir ainmnigther aipgitir (no fedha) in
ogaim isin Gaidilcc acht o chrandaiph cin cob aithionta
indiugh araile croind diph, ar atat tri hernaile for
4245] crandaiph .i. aire feudha, & aithig fedha, & losa feudha et
uaithibh sin ainmnigter feudha ind ougaim. Aire fedha
quidim: dair, coull, cuillend, aball, uindis, ibor, gius.
Aithig fedha: fern, sail, bethe, lem, sceu, caorthand,
crithouch, droigen, trom, feorus, crand fir, feithlend,
4250] fidhout, fiondcoull. Lousa feudha .i. aitend, fraoch
gilcach, rait, eidhend, driss, spin, leclo .i. luachair & rlo.
Beithi didiu o beithe rohainmnigther ara chousmalius fri
cois an beithi, ut dicitur:

Feochuos foultcain .i. beithi.
4255]

& is airi sin is a mbeithe rosgripad in ceutna hainm
ougaim tuccadh a nEirinn .i. secht mbeithe tugtha do
Lug mac Eithlenn .i. bertar do ben fo shecht a


p.233

{YBL folio 235a12} {Eg folio 71 2b1}
sidhaiph uait nisi eam custodieris .i. muna coimhéta tu hi.
Et is airi sin beoss sgripthair bethe i dtousach aipgitri ind
4260] ogaim. Luis dono is o crand rohainmnigther .i. o chaorthand
uair luis ainm do chaorthand, isin tseunGaidilcc, ut
dicitur li sula luis .i. caourthand, ar ailleacht dath a
chaor. Fern dono is o crand rohainmnigther .i. fern, ut
dicitur aireunach Fian fern ar is di dogniter na sgeith.
4265] Sail didiu is o chrand rohainmnigther, ut dicitur li ambi
soil .i. nembi soil ara cosmalius a datha fri marph. Nin
dono is o chrand rohainmnigther .i. o uinnsind, ut dicitur
coscrad sidhe nin .i. uindis .i. ar is di na croind gaei
triesa cosgarthar an sith: no costad side uindis .i. nin
4270] giniol garmno dognither do uindis .i. ar isinn aimsir tsidha
togbaither garmna. Huath dano is o chrandrohainmnigther
.i. sge, ut dicitur comdal quan uath, ar is uath mor hi ar a
deilgniph: no is minic la cach comdail ic sgiaigh. Duir
dono is o chrand rohainmnigther .i. dair, ut dicitur airdem
4275] dosaiph dair. Tinne dono is o chrand rohainmnigther .i.
cuilend, ut dicitur trian roith tinne .i. cuilend ar is cuilend
in treus fidh roth in charpaid. Coll dono is o
chrand rohainmnigther .i. coull, ut dicitur cno-car
fer .i. cach ag ithe a cno .i. coull: no ith-car fer: no
4280] cain-car fid. Queirt dono is o chrand rohainmnigther .i.
apall, ut dicitur clithour baisgell .i. eilit. Quiert (.i. cli) .i.
abull, oelit gelt queirt .i. apall. Muin dano is o chrand
rohainmnigther .i. finemain, ut dicitur airden maisi muin
.i. finemain .i. iarsani fasas a n-airdi .i. finemain. Gort
4285] dono eidheand, ut dicitur glasibh geltaip gort .i. eidheand,
Ngedal .i. gilcach nuo raith, ut dicitur luth lego ngedal .i.
gilcach no raith, ar is luth laisna legaib & coibnes iter k &
ng: no miodach ice .i. ar imad a ice no .i. gilcach no
raith. Straif dono .i. droigend, ut dicitur aire sraba
4290] ssdraibh .i. droigend no straif .i. saididh nell .i. a dhe

p.234

{YBL folio 235a38}
ssuass. Ruis dono .i. troum, ut dicitur ruamna ruici
ruis .i. trom: no ruamna ruisg .i. teine truim. Ailm
.i. ochtach: no ailm airdeumh iachtadha .i. feth .i.
fe ue, at uath feirrdris: no ailm, id est, quaisi pailm a
4295] palma. Onn .i. aitend, ut dicitur cudnoudh eich .i. aitend no
echlaisg. Ur .i. fraoch, ut dicitur guiremh dal .i. frech.
Edath .i. edh uath .i. crand fir no crithach, ut dicitur
erchra fer fe fe flesg. Idedh .i. iobhar, ut dicitur
sioneim fedha iobair: iobhar .i. eo barr simper. Eba .i.
4300] crithuch, ut est snamchar fer. Oir .i. feoruss no edlend,
ut dicitur tuathmar fidh .i. eithlend, ut dicitur
sruithem aicdhe feorus .i. fiarses. Uilleand .i. eidleand.
ut dicitur tuathmar fid no edleand. Ipin .i. spinan no
spin, ut dicitur millsim fedha pin .i. caor. Emancoll .i.
4305] umda a fedha: no emancoll .i. gabar emancoll ar ach
cia gabar ar aill .i. midiuiti, ut dicitur oud saothaid .i. uch:
no emancholl .i. seim muin caol.

Uch is tinn mo chorp59

{YBL folio 235b1} Anmanda fiodh tra sin uile amal foghaphar isin
4310] Duili Feudha, & is uadaiph ainmnigter feudha in ogaim isin
Gaidilc & nochan o dainip itir ut aili dicunt. Cesc, ciss
lir a cumang? Ni ansa. Lancumang inntib uile iter
fedha & taobomna co nd-ourba huath .i. amal bes a
n-aigned cidh mor cidh bec iat. Is imne innister isin
4315] Cin Oullaman .i. ceithirtsliocht fedhair for fedhaib &
taobhoumnaiph .i. cumang & ecumang lancumang &
lethchumang: cumang a forfeudhaiph, ecgumang a
muitibh, lanchumang a fedhaiph; lethchumang i lethgutaibh.
Itberat araile is tretslicht is coir and .i.
4320] lanqumang a muitibh ar ni bfilet lethguta lasin nGaidel.

Treidhe dogni uath .i. bogad et seimhugud & urdipdad.
Bogad cetamus: for taobomnaib & isna ndiaigh do-ecaiph


p.235

{YBL folio 235b12} {Eg folio 72 1a17} doibh .i. do p & do c & do t & do duir & do gourt. Iersin
Laitneoir, immorro, bidh tinfed ar gach taobomna don
4325] Gaidilc & seimiugud for guthaigiph & is rempa do-ecaiph
doiph. Bouccad beithi, sop; boucad cuill, cloch; bogad
tinde, ath; bogad duir, sodh; bogad guirt, magh. Seimugud
dono for taophomnaibh & is rempa do-ecaip doiph.
Seimiugud uatha, Phatraig. Seimhiugud d, dhamsa,
4330] dhuitsi. Seimiugud b, a bheun. Seimiugud c, a cheun.
Seimiugud tinde, a thir. Seimugud g, a ghrad, a oghda.
Seimugud ar gutaibh & is rempu do-ecaiph doibh. Pidh
dano tinfed ar gach taoboumna indsa Gaidilcc.

Boccad b cetamus: amal ata Bhatraig, ar as uath bogas in
4335] b fil and; ar ni bi p lasin nGaidilc. Seimugud uatha amal
ata a Phatraig; ar cia beith uath and, is seime ina a n-aill.
Airdipdad (.i. o rodipad) sail immorro .i. a shail: airdipdad
f, a fhind, a fhir, in fheudha .i. in taobomna do bricht
as do raith, ut est amal no60 cindus domiter frisna
4340] taopoumnaiph amal fidha sic fidhau. Iss ed ropad chert
and acht uath baidhius in fern, conidh airdipdad fil and.

Seimugud immorro amal ata a fher .i. ni tét as air ec &
ni bí lancumang ind. Ar at e teora fuillti in Uiraicepto
.i. uath & forsail & airnin.
Ni ansa. Huath cetumus.
4345] Is ed fuillius b conngaib greim p, ar ni bi p lasin nGaidel.
Caiti a deimniugud? Ni ansa. Amal ata ogin Laitneoir: b
cum aspiracione ponitur pro p .i. samaigther b co tinfed ar
p. Dicunt ali cona bi uath araon re b do log p
acht bi a aonur ar p, ut Presens: buxus pro puxus, ambou
4350] pro ampo .i. b inntib sin ar p, & ni b co tinfed amal
adberait araile.

Forsail dono in fuilled tanaise .i. doberat for in son dia
fattugud, ut est sroun.

Airnin is e in tres fuilled .i. in baile i recar a leuss da
4355]


p.236

{YBL folio 235b37} {Eg folio 72 1 a 24}
taopoumna gaipid airnin greim in dala n-ai, ut est cend;
ar ni bi eumhnad in ogaim. Teora foilcesta in ogaim
.i. quert, {illu236.1} Is iat sin treidhe is coir do
imchisin isin ogam. Is aire is teora foirmcestu no imcesta
is coir and ut dicunt ailii: ‘Cia haon fid bog blath
4360] morbuan Bis ag ugdar da imluad61, Geiphius
greim fedha is forpai? Is consain is taophomna .i. huath.’

Caiti deochair iter indell & tindell? Ni ansa. Indell
int imcomarc & tindell int ernedh.

Cesc, caiti deochair itir chinnedh & cinntech &
4365] cinntecha son? Ni ansa. Cinnedh a n-aipgitir Gregdo ar
is cinntechem oldas aipgitir Eupra. Cinntecha an aipgitir
Laitianda oldas an aipgitir Grecdu. Cinntechsom in
bethi-luis-nion uair is fa deoig irriachta. Cia haonfoucal
gaibius ar na ceithri hernaile an Airraicepto cin nach
4370] dethbir tomuis na tarmortcind na fedha na focal na
forgnuisi? Ni ansa. In focal is aipgitir Gregda & Ebra,
Laitinitas & ogam. Is e in cethir slicht for fedaibh &
for forfedhaibh .i. fot n-aiccenta {YBL folio 236a1} et fot suidigthe i
bfoclaiph fotaiph .i. i bfedhaiph airedhaiph: gair n-aigenta
4375] & gair suidigthi i bfoclaip gairdiph. Fot n-aicenta quidim
isna forfeudhaiph & gairtsuidigti .i. gairdi iar suidiugud
i bfoclaip iet fecht and & fotaig fecht aile, ut est cain cáin,
laig láig, coir cóir: no amal ata feur eua a fidh in anma
a fhiodh airechda amal rogab i mbrethaibh neimed .i.
4380] cenmotha forfeuda a bfil deghafoghar na nguta.

Cesc, caiti fout et gair inntiph? Ni ansa. Fout i
bfeudaip & a forfeudhaibh & gair i taopoumnaiph .i.
gairtshuudighti ar is lethaimser for thaophoumna do
ghreus .i. a corus forfedh. Asin Cin Ollam touccad in
4385] blog-sa reumaind & ni do chourp ind Uraicepta.

Cesc, caiti fot et gair? Ni ansa. Amal ata nemh, forfedh
fil and. Neim, immorro, fidh airreghdo fil and. Nidat
inonda suoin frisna da chupaid {illu236.2} .i. e co ndefogur


p.237

{YBL folio 236a16} {Eg folio 72 2a33}
& e glan uerbi Gracia, ut est, seudu óir & sét conaire,
4390] éua and: no seut .i. lepaid, is eugad icca sgribend-sidhe ar a
cruaidhe. Is an e glain teid, is aire sgripthar eghad and.
Sét an teinid immorro tre eughadh a sgripend. Nemh
im talmain, eua and. Neim nathrach, eghad and 'na
sgriphend. Mind, iphin and. Min immorro, beg, iphin
4395] and. Min arba, immorro, idedh aund, ar deudha ar a
dtuctha forfedha itir isin n-aipgitir in ogaim .i. do fregra
do defoghur amal ata isnahip brethaibh nemed geunmótha
forfedha a bfil defougur na nguta & rlo, & dono do
tseimugud foghair forsna feudhaibh, ar is buigi bis isna
4400] forfeudhaibh. Cruas immorro i bfeudaibh airedhaiph:
forfedha, ut est nem, eua and: naom, immorro, emhancoull
and: nim in uisgi, idedh and: fourfeudha idio
dicuntur .i. foirithnig na fedha im fout, ar is ed ismbert
araile is cuimre foghair fil isna feudhaibh & fot a forfedhaib:
4405] no forfedha .i. firfedha: no forfedhai .i. fidh for fid inntib:
no forfedhai .i. for eudha ar no-sechantais iat: no forna
feudhaiph atat and for ail & ni for a n-aild: no forfeuda
dono it inanda & na defoughair .i. in defoghar fil inntiph,
amal ata peun, & bein dogeuntai de mina beth defoghur
4410] is amlaidh na forfedha. Cionnus on & ebai a fidh in anma
intan isberar fer? Ni cotarsna inní sin arin defougur. Is
cumair sidhe & ni bi fair achd aimser co leth nama anas
mode. Di aimsir dono forsin nguthaige fouta. Cia bat
gairit iarum in defoghar reumain inrathoighti. Ceunmota
4415] dono an fed, connicc comardad fuit & gair inntib
amal itber in Laitneoir: sircumplex four na sillabaib
foutaiph, ut est do, si,& rl.: acuit four na sillabaib cuimribh,
ut est pax & rlo.

Eba .i. eadhad pudhein. Oir .i. ounn iar bfir. Uilleand .i
4420] u uile and. Ipin .i. i budein. Emhancoll .i. emhnad col
a fuath .i. fuat cuoill emnaither and. Atmberat araile


p.238

{YBL folio 236a45} {Eg folio 72 1b19}
dono ebad & oir is ar fheudhaibh fotaibh atat: uilleand
immorro is ar y fo meudontaig no is ar ú fo medhontaigh
ita: ipin is ar í fo medhontuig ita: no is pin is coir and
4425] ar p. Emhancoll dono is ar x ata fri foimdin na focal
nGregda no Laitne do thaphairt isin Gaidilc & is aire
raiter emhancoll friss, ar is coll indara taoboumna fil an
x & is {YBL folio 236b1} aire is coll roheumnad and & ni sail ar is
toissecha coll an ix quam sail.
4430]

Connaghar dono isin beithi-luis-nin an ogaim caiti
in fidh gaipius greim taoboumna & an fidh ghaiphius
greim da thaoboumna .i. in fidh gaiphius greim foucail
& in fidh na geiph greim taopoumna na fedha na
foucail. Is e in fidh gaiphius greim taopoumna quidem .i.
4435] fidh a ndiaigh araile .i. fidh bis araon re primfidh a focuil
no araon re defogur i n-aontsillaib, ut est feoil, beoir, Briain,
& rl.: no fidh tet a gconsanacht, i & u Fidh gaipius greim
di thaopoumna .i. aonfidh frecrus i tomus do diph
taopomnaibh, ut dicitur gach da taopomna ar fidh.
4440] Fidh gaiphius greim focail .i. fid laphrus a eonar. Fiodh
na geip greim taopomna na feudha na foucail .i. u nialsa,
ut dicitur: nec uocales nec consanantes habentur: no fidh
bis a ndiaigh araile, ut diximus. Connaghar dano isin
beithi-luis-nin an ogaim taopomna gaiphius greim feudha
4445] & taobomna & foucail, et taophomna gaiphius greim da
fidh et da taopoomna, & da taopomnai gaiphius greim
feudha, et taopomna gapus greim quicc fed & se
dtaopomna, & taopomna gaipius greim foucail, & taobomna
na gheiph greim taophomna na feudha na foucail. Ni ansa.
4450] Is i an taophomna gapus greim feuda & taopomna
& foucail .i. q. Et taophomna gaibhius greim da fiodh
& da thaoboumna .i. ngedal. Et da thaopomna gaiphius
greim fedha .i. gach da thaophomna ar fidh a thomais.
Taopomna gaiphius greim v bfedha & se dtaophomna
4455]


p.239

{YBL folio 236b19} {Eg folio 72 2b3}
.i. duir i n-ait dinin disail. Ni machtnadh intan gaphus
greim na coic bfedh & na se dtaophoumna, cia nogaphad
greim da fiodh & da thaopomna. Taopomna gapus greim
tri bfidh & ceithri dtaopomna .i. sail a n-inad forsail.
Taopomna gaphus greim focail .i. taobomna congaib
4460] greim forpaidi. Taopomna na geibh greim taopomna na
fedha na focail .i. taobomna die dtogaiph h cend conad
marbh do raith, no uath budein.

Cest, cis lir deach dochuisin? Ni ansa. A houcht .i.
dialt, regcomrac, iarcomrac, feiles, claonre, luipenchoussach,
4465] claidemnus, bricht. Deach .i. daghfuach .i. focal intan is
dialt: dagh .i. maith: fuach .i. focal invenitur. Daghfuach
intan is regcomrac, dib fuigther intan is sreth. Dialt .i.
di fo diultad co nnach bfuil alt and: regcomrac re i
gcomraicit in da tsillaib umann alt .i. (no) re iarsin
4470] comarc int alt tanaise. Iargcomrac .i. iar comraigit .i.
iarsin comrac int alt iachtarach .i. iar gach ndeighenach
.i. comarc in (tres) sillab forsna da tsillabaib toisseacha.
Feiles .i. fillis na lama .i. filled luis .i. lam .i.
baile ata filled an duirn: no filis .i. fis fillti: no
4475] fo lais cebe diberius .i. leisin mbfilid, uair is cudruma di
tsillaib di gach leith de. Claonre .i. claon indara re .i. a
do ar an dara leth & a tri ar in leith aile. Luipencoussach
.i. an coss cona luibnib .i. na coic meoir & in traig in
seissedh daib. Claidemnus .i. claidem manus .i. manus
4480] lamh, & claidem na laime in slindean, ar is he in sechtmad
dialt claidemnus. Bricht .i. brigh a hocht .i. brigh
briathar .i. hocht mbriathar and: no bricht iarsanni
brightar ocht sillaba and cenmota a taobomna agin
bfilid & consain agin Laitneoir. Aenfid a ndialt, a do a
4485] recomarc, a tri a n-iarcomarc, a cethair a fheilius, a cuig
a claenre, a se a luipencoussach, a secht a clouidemnas


p.240

{YBL folio 236b42} {Eg folio 72 2b38}
a hocht a mbricht, ceinmóta taobhomna andsein dano.
Is aire sin ni talla in trefogur a nd-aonndialt.

Is e int ainm airme a tri no a ceuthir. It iat na
4490] hanmanda uird airme primus, secundus, tersius: a tress
.i. anmanda uird airme iar bproiss, & anmanda uird airme
immorro iar n-aigned. Is si sin in dethber airme anforbhthe
amal rogabh a tri no a cuig, ar nach fuillter o chouitibh.

Caiti sechta in ochta ind Uraicepto? Ni ansa.
4495] Intan is ocht ndialta a mbricht is and it secht n-alta
and .i. dialt co gceill: cuig litri and a n-us moam de,
aonlitir a n-us lughamh dei .i. ig sloindedh ceilli
comhlaine. {YBL folio 237a1} Rosaig a lagat co haonfid. Cid
timarda iarum eba isini is fer, ni luga is defoughar ind sin
4500] chena. Ni la Gréugda iss defougar sin. Cidh fodera in
cotarsanai & na coig feudha & na secht fedha & na x
bfeuda iar bfuilliucht aile? Ni ansa. Na cuig fedha
cétumus: ag fregra dona cuig guthaigib tuc na secht
fedha fregra dona defograiph tuc .i. ea oi: na x feudha,
4505] ipin ar defougar, ata emhancoull ar x no ar emnad, ata
pin ar p, conid x samlaidh. Iar n-Uiraicecht Muimnig so.

Caiti bunad & inde et airbert, coitchend & diles, ruidles
& indles isin bfoucal is deach? Ni ansa. Bunad quidem
oni is deach us Grecum nomen. Defuach a inde, ut
4510] diximus. A airbert .i. troig o dialt go bricht, ut
prodiximus. An troigh lasin Laitneoir is deach a ainm
lasin bfilidh, ut Donatus dixit: Pes est sillabarum et
temporum certa enumeratio .i. ita in troig .i. an chous
conad airmideta derbh na sillab et na n-aimser icon
4515] Laitneoir. Ata dono airmideta derpta a sillab .i. ceithri
troigi desillaebaig et a houcht tresillaebaig & a se dec
emnaiti & troigid et aimsir agan Gaidel o dialt go bricht
.i. sillab forbes cech deach dip di araile isin Gaidilcc, conidh


p.241

{YBL folio 237a16} {Eg folio 73 1a18}
a hocht samlaidh a mbricht conid airmideta deurph sin
4520] o haontsillaib conicce a houcht.

Ocht sillaba (.i. minabdis ecsamla) isin pfocul is mo
isin Gaidilcc, ut est fianamailecharadhartai & inrocomraircnigsiomairne
& rlo. Focail doilphdi so rodolpset filid na
Gaidhilcci et na Laitne a n-agaid araile dia mbreith re
4525] sechtu. Teora sillaba x isin bfocul is mo isin Laitin, ut
est teinerifficabiletudinetatibus.

Cesc, cia roich dialt a meut ogus a laighet? Ni ansa.
Rosouich a laighet co haonfiodh .i. ag sloindedh cheille
comlaine & is foucul so, ut est a & i & o .i. a sleibhe & o
4530] forcind & i inis .i. I Cholaim Cille, amal ata A' Chuisi & A'
Chairtend i Sliab Luachra .i. anmanda sleibhi sainriud,
ut dixit Mac Da Cerda:—

    1. Dam congair iter da a,
      Fongluaisi glaodh gulpanda,
      4535] Is uallach int arganda
      La tricha segh (.i. os) lurganda.
(.i. dialt co ceill andsin, coic litri is mo do, litir is luga).
Rosoich dano co a cuicc a mét, ut est flesg & triosg, brisg,
sgailp, tracht, et bricht .i. epaid, et bracht .i. ut est:—
4540]
    1. Conberbtar brachta
      A n-ebron bru,
      Feisi gan lachta
      Nach fuor tnu (.i. teine).
Ni airmither h isna foclaib deighenchu, ar ni litir fiadha
4545] amal adbert in Laitneoir: H non est litera seut nota
spiracione .i. nochin fuil uath conidh litir acht ata conid
not tinfid. Tinfed .i. tinugud fedha .i. neimtniugud .i. a
chor as do raith. Gach dialt iarum imatormaig fria araile
cocumaong cech aon focail. Deich co houcht i mbricht
4550] & is he meud & laiget cecha Gaidilci o dialt conna n-athgapail

p.242

{YBL folio 237a36} {Eg folio 73 2a7}
diplínaiph .i. co gcumangar do gach dialt diph
iarna tinol deach. Isin mbricht a mbit ocht sillaba.

Etargairi a n-innsgib: is e, is i, is eudh, iar macaib
Miled: masgoul, feimin, neotor lasin Laitneoir: uindse,
4555] uindsi, oundar, iar bFeraib Bolg: moth, touth, traothad,
la Tuaith De Danann. Is e punad gacha Gaidilcci dialt
acht moth toth traoth. Madh iadsidhe is iat fein ata
bunad and, ar ni bfil nach focal Gaidilici na bud indip-sut
dano. Mod (it) gach ferda, gach feirindsgi. Toth cach
4560] banda, gach banda indsgi. Traoth gach meotor, gach
neotarda, iss ed bunad gacha Gaidilci & rlo .i. ar ni
dialt is buonadh doibsidhe ar ni bunad aonreud dobudein:
nuo nit dat bunadh Gaidilci indso acht it bonnad cecha
ceniuil. Masa cenel, caiti in cinel dianat bunadh? Ni
4565] ansa. Moth .i. gach ball ferrda & gach cuma ferrda. Toth
.i. gach {YBL folio 237b1} mbannda no gach baull bannda et gach
cuma bannda oulchena. Traothad .i. gach neutordai .i. gach
(no nach) nectorde .i. gach cumai neimnechtorda .i. gach
cuma neimecuscdai: no dano is bunad gacha Gaidilcci
4570] dialt acht mouth touth traoth. Iss ed is moam lem cheuna
ciasa bunad Gaidilgi is bunad ceinil: no dono ni dat
dialta itir amal ata moudh mo a odh .i. in ceol is mo ina
in ceol is luga amal rogaph ant aidhpsi a nDrui m Cheutai:
no mo a fedh a n-airdi intan is tourand no caint. Toth
4575] .i. tai a oudh an ceol mbec a n-athfheugadh an ceoil is
mo .i. cronan no certan: no toth taoi a edh no a oudh
intan is femin: no tai a edh intan is fouta ron-cluine no
ron-aile is tai et is isliu quam a n-aill. Toth .i ar ani
traothait na ciuil isli na ciuil ardai .i. sdocairecht no
4580] cornairecht: no troeth .i. traothaig, traotus in tan is cruit
fo bith is caile & is cruaidhi quam ani aile is traoth: no
traoth treith a eudh no a odh fria feugad feimin .i.


p.243

{YBL folio 237b16} {Eg folio 73 I b 6}
masguol: no dono moth & touth & traoth .i. anmanda ball
ferrda et bannda & neotor amal itbeir in Laitneoir: Nomen
4585] membri uirilis et nomen meimbri mulieris et nomen membri
naturalis & is at focail Grecdu issin cias a Laitin ata
deismerecht dip & is aire nadat dialta, ar ni failit o neoch
& ni failter uathaib acht mina nderntar mot for moth & tot
for toth & troeth for traoth. Ismberat araile comdis
4590] anmand aidhmi ciuil. Caiti a deimhniugud? Ni ansa.
Moth mo a odh intan is cruit. Toth .i. tai odh intan is
binde .i. is tai et is isliu quam i n-aill. Troeth .i. traothaid
in dias aile intan is stocairacht fo bith is airde a faidh is
aire is traotha doiph. Is e so tra a chumair is he bunad
4595] gacha Gaidilci dialt .i. o regcomarc co bricht & ni bunad
he do entsillaib amal roghaph mot tot traoth & is ar gach
ndialt tugait-sidhe i sunda & is aire rothogait-sidhe sech
gach ndialt, ar dochuaidh menma friu comdis regcomrac,
ar fogabar a chondaill ut diximus.
4600]

Domiter alta uadh fri halta daine .i. toimsigter alta
an airchetail fri halta duine amal toimsigtir fri gach
n-indsge, sic domiter fri gach n-indsge. Cesc, cindus
domiter fri gach n-indsge? Ni ansa. Corab cach da dialt
frisgara araile, ut est dair & cair, tiar & ciar, tis cis, tuas
4605] luas; & corab gach da regcomrac frisgara araile, ut est
aingeal & daingen, lebhar & remhar, duine & mouine.
Iss ed a cupaid intan is comfid .i. focal imfrecra & is
comhdech .i. in tarmfortcind. Cidh ara dtugsum na
foclu sin ar aird sech gach ndialt archena? Is aire eimh
4610] dus-fug-sidhe, ar ata tuigsi ceinelach and (no inntib),
cidhad dialta, & ni cenelach dialta archena ata andsin.
Ni dialt dono cia madh iadsum adberdis ar aird suond,
ar ni bunad in reut do budhéin. Is bunadh an dialt do
gach Gaidilc uadh fein sechtair. Ni bunad immorro e
4615]


p.244

{YBL folio 237b46} {Eg folio 73 1b1}
(no iat) do budein. Ismberat araile comad aire na budh
bunadh Gaidilge, ar ni dialt itir he & ni bunad Gaidilge
aroile acht dialt.

It e v gne in berla thobaigi .i. teipide .i. berla
Feine & fasoighe {YBL folio 238a1} & iarmberla & beurla n-etarsgarta
4620] & berla fortcide na bfiled tresinn aigillit gach diph araile.
Berla Feine tra .i. in Feinechus no araile berla robui
ag Feinius ar leith.

Fasaigh .i. fis oghai na bfiled .i. dliged firfurtacht:
no na lurga fuach .i. forsna feroiph, fona, isna, tresna,
4625] fresna, sechna fira & rl: & na diailt n-eterleime, ut est e,
es, et, in, co, tre, tar, re, fo, fair & rlo. Iermberla dono cuic
(no coic) .i. ruin, ballorb .i. ball d'forpa na filidechta occa
muirni .i. miruine & is do canaid is ainm ballorb. Gne n-aill
do iarmberla .i. ierum, & dono, & tra, & hautem .i. ouccus,
4630] acht, et gidhed chena, & atat, cesc, cislir, cair, cisne, catiat.
Is aire raiter iarmberla de ara secucht & ara cruaidhi amal
iarand, uair ni heidir a thaithmech. No iarmberla Iar
mac Nema
arrainic fa deoigh & ni fedtar a thaithmech.
Berla n-etarsgarta iter na fedhaibh airedhaibh .i. berla
4635] triasa bfil deiliugud na bfiodh n-airedha isinn aonfoucal
tria na n-indaithmech, ut est (ros) re os intan is ros coille.
Ros .i. raidh as intan is ros uisgi: no rofhos intan is
marbhusge forsa mbi ros .i. roas intan is ros lin .i. ar a
luas & ar a tighe fasas. Berla fortcidi na bfiled .i.
4640] fordorchaidhe amal ismbert in filidh a sgoil Feinius .i.
etaill .i. etaill aro & í inis, etaill uassal & ar a imrum .i.
ni anfam d'iomram go risum an inis uasal .i. Eire & amal
rogabh 'san Imagallaim in Da Suadh no in Da Tuarad:
Brimon smitrach .i. brigh briathar & mon cleas: smetrach
4645] .i. smit forrach .i. fourrach neich o smit a cluaisi .i. cleas
briatharda donidis na filid fo daigin ecnaig go bfourrgitis


p.245

{YBL folio 238a23} {Eg folio 73 2 b 31}
nech tria smiot a chluaisi do tarraing: no smidrach .i.
smit cluas & rach rigi, forrach smit ai (?) ainm in cleasa sin.
Is e in coiged gne in gnathberla fogní do chach. Ismberat
4650] araile comad he in berla Feine fasoighe na bfiled, & co na
ba berla fo leth eitir.

Alt go bfeiser cia halt dona secht n-altaib uad .i. in
nath, in anair, in laid, in anamain, in sétrad, in sainemain,
in dian dona dianaiph. O ssen anond is o deachaibh
4655] tslointer alta ar na rob indsge cumusgai. Nath .i. no
fidh .i. indsge .i. anaor anair .i. a n-aor no an-air .i. aon a
hiar. Laidh .i. laitir no luater intan is aor: no onni is
lapus .i. moulad: no laid .i. lí suad no leth fedh fedh co
leith intan is luipencosach fo do reith. Anomain an a
4660] somaine reisna haistibh roimpi. Setrud .i. séd raid no
séd rith .i. rith iar scut cin cuibdius cosin lethrand
ndeighenach. Sainemain .i. saine a maine risna aistib
romaind. Dian .i. dion no dian .i. adpol an .i. di fo diultad
connach cutroma a hai reisna haistibh oile. O sin anond .i.
4665] ono sechd primaistibh imach ios o deach adrimtar .i.
is ni dona deachaib foricfa & is uathaip ata ainmneachad
doip .i. dialt a forbai cech rainde in duain & regcomrac a
forpai a bforduain, iarcomarc a casbairdne &
bairdne ar na rob innsgi cumusgcdhai ar na rab prois amal
4670] aisdi na ndaorbard.

Lorga fuach .i. lourga focul arusc reire .i. amal biti
lorga i lamhaip daoine iga n-imfoulang o port do port
arna dtaothsatis {YBL folio 238b1} ina lighe, samlaid (imthá) it e
andso lorga biti a ngeiniph na bfiled ig fousugud o
4675] focul d'foucul: lorga fuach .i. lorga foucul .i. remtsuidiugud
desillaebach biti iter da comuaim focul, ut est
Cormac:—
Im ba sesach im ba seng & rlo.


p.246

{YBL folio 238b5} {Eg folio 74 1a16}
A dialt n-eterleime .i. aontsillab iter da chomuaim,
4680] ut dixit:—
Cia leith co prath iar gcuairt & rlo.

‘Cia’ iter ‘lound’ & ‘leth’ an dialt n-etarleime. Ita
dono lorga fuach & dialt n-etarleime isin rand, ‘im ba’
is he in lorga fuach & in ‘ba’ in dialt n-etarleime.
4685]

Fertot a tealgud nae .i. a tealgud duine, ar is nae
duine, ut dicitur: Dia ndamad nai for tir .i. dia ndamad
in duine for tir, dolleici in duine ceusadh fair. Teit
iarum dia fothrugud donn aphaind, doleigi sis don
bruach isinn uisgi. Arfaomsi eutach imat o neoch aile
4690] i ssuidi. Iss ed isbeir-sim dano fertom .i. ferde dam,
briathar cesta uoch (no och) indsin. Fertot ara cheile
fris, briathar gnimach son .i. gnim fairsium o nach aile
ailiter. Tét in duine iarum dia fuotrugud don uisgi,
doleici don bruach sis isinn uisgi. Tot tot, ol in tond
4695] fai .i. ainm don foghar sin dogni an tound frisin duine,
tot ua buo bo, go ged an anmanda forcmachta do soun
.i. do foghar in geinemnai rohainmnigter.

Aurland dano ainm d'airell in gai. In adharc duph bís
fonn gai, is di arsisider in gai, imtha samlaidh arsisiodhar an
4700] indsge dona deich n-airlondaib-si: no airisider gach indsge
dona tri hirlondaip-si .i. is e, is í, is ed. It e andsin
irlanda ferindsgi & banindsgi & deiminsgi hic, hec, hog, lasin
Laitneoir. Se, dai, tri, ceithri urlanda ferindsge indsin.
Se .i. is he an fer, da .i. da fher, tri .i. tri fir, ceithri .i.
4705] ceithri fir. Inanda immorro irlanda ferindsge & banindsge
o tsin imach. Is aire nach sinter sech a ceithri. Si, da,
teora, ceitheora urlanda banindsgi andsin: is i .i. is si in bean,
di .i. di mnai, teora mna, ceitheoram .i. ceitheora mna.
It he & atat immorro irlanda qoitcenda iter ferindsge &
4710] banindsge indsin. Is ed immorro irlanda deimindsge, ut
dicitur iss ed in ceund fir; herlond ferindsgi dano


p.247

{YBL folio 238b33} {Eg folio 74 2a12}
aontaighius deimindsge a n-urlandaibh ilair .i. da nem,
ut dicitur da fher: no urland indsge .i. remslondud in
indsgi .i. banindsge no ferindsge no deimindsge: urlanda
4715] .i. airslinnen .i. ainm bis a rind62 ria slinnen an gai: airell
didiu .i. iarial .i. iarn bis, ar is do is ainm cro in gai, is de
airsisiodar in gai fo deredh. Is e urland indsge andsin,
ar ni bi erland gan iarlaind. Gne n-aill: Se, da, tri,
cethair, .i. da masgal iter uathad & ilar: Si, di, tri, ceitheora
4720] .i. di feimin iter uathadh & ilor: hic, hec, hoc .i. do
nemtor iter uathad & ilar. Coitcend immorro doib iter
masgal & feimin & neutor o cethair imach, ut est v fir, v
mna, v anmando occu: freisligi foghair no ercro erlapra
aroile indsin.
4725]

Cuig fillte xx á reim .i. a cuig.

go hogfegait na filid re uama na hai {YBL folio 239} & xx
gne saorda olchena. Caite iat anmonda na n-inadh
asamberat cach ai diph do coma dilis budhein? Ni
ansa. A nai dib a ndeilb ainmneda & ainseda, & a tri
4730] a ndeilb geinitli et togarto, a secht a ndeilb togarto &
foxlada .i. tri a n-ilor (.i. fillti) & a tri i n-uathad: fer, fir,
og fir a n-uathad: na fir, na fer, na fira a n-ilor. Cuig
fillti xx fri reim .i. reimnigiud an anmo do filliud ina v
xx ta v fhegait na filid. Is edh reidhe inde cach anma &
4735] xx gne olchena. Tre brectrad ciall remsuighther friu no
is ed sedhait ac eimniugud fillti na fuach .i. na focla .s.
cin ainmniugad a n-airemh, & xx pro feugait andsin .i.
segait ut dixit .i. fer diall ata andso sis.
Fer a
ainmniugud, in fir a selpad, ar fer a aircill, a fiur a aitrebh,
4740] do fior a dhannad, a fir a togairm, o fir a foxal, co fir a


p.248

{YBL folio 239a12} {Eg folio 74 2a3}
asgnam, an fer a incousg, i fer a inotacht is inand &
ainmnechad, og fer a fuirmiud, for fer a fortad, fri fer a
freisligi do, o fior a foxal .i. digbail, la fer a thaophda, iar
bfer a tiarmoirecht is inand & a inatacht, im fer a timcell,
4745] frisin bfer a tormach is inand & a dhannadh, tre fer a
tregdad, dar fer a tairrsge. Is fer a tuarusgbail .i.
ainmniugud, fo fer a fouthud .i. a ciall inotachta uathaid,
re feur a remudh, ar fer a fresgabail. Feughthar dono a
n-ilar na delpa-sai fon gcuma cetnai .i. fir a n-ainmniugud,
4750] na fir a tuarusgbail, it fir a incosg, na fer a selpad, dona
feraibh a danad, uair ainmniugud ag ainmnechad, geinitil
ag selpad, tobarthid ag tinnlocud, ainsid ag faicsin,
togarmann ag gairm, foxla ag dibail no ag fagail, sic in
sequentibus: fer didiu eba a fidh an anma, e a guta, dialt
4755] a deach. Son aonconngbalach cin alt and iter in da
sillaib: idedh no ipfin in tselpad no ina reimh intan ismberar
fir, ar bit a ndis and ina reim, idhedh and (amal)
ata a fir, iphin and o fiur, sic in sequentibus.

Is aire didiu na hairim eubhai ina reim cia dobeith i n-
4760] aroiliph and, ut est co fer, ar ni bfil acht reim ceille nama i
in cach mbaile a marand in fid bis a n-ainmniugud
isna filltib tsios.

Idedh immorro no iphin bis inntib cach baile na
marand, conid aire sin itmberar idheth no iphin, a fidh ina
4765] reim no ina tselpad.

Dinin disail a forbaid .i. aiccent lasin Laitneoir. Ar
at e teora forbaidi docuisin lasin nGaidel .i. airnin &
forsail & dinin disail. Airnin arding defid .i. deredh na
bfocal: no defidh .i. nemhfidh, acht is taobomna: no is
4770] forbaid. Forsail for fout feudhair .i. tairgither fair conit
fota: no forsail .i. sail (no ail) fair .i. aimser sech an
qumair.

Dinin disail ar gair geipid .i. gaibid fair conid gairit.
Airnin arding defidh .i. dered na focal no defidh .i.
4775]


p.249

{YBL folio 239a39} {Eg folio 74 2a35}
nemfidh, acht is taobhomna: no is forbaid forsail for
fot feghair .i. tairgither. Arnin arding defid: ut est
cend, glend & rl.: forsail for fid fada, ut est slogh, sron.
Dinin disail ar gair geibid, ut est fer, ler, & gach
timorta olchena. Intan sgripthar ainm ogaim, is and
4780] sgriptar na forbaidhe so uasa fri rellugud fuit no cuimre
no fri tendad, ar ni tuicfitis chena; uair amal itber in
Laitneoir acuit for na sillaba cuimbre, ut est pax, bac, &
sircumplex for na sillaba foutaibh, ut est res, sic dober an
Gaidel dinin disail forsna cuimrib, ut est {YBL folio 239b1} fear,
4785] forsail & for na fotaib, ut est lám; & amal bis graif ar gach
aoneipert ilfoclach la hacuit & la sircumplex, sic bis
airnin araon re forsail & re dinin disail, ut est cend, sroll
& rl. Airnin .i. eirnid nion: no airnin .i. nion fair, ar is
nin sgriphthar ag incosg na forbaidhe sin, ar is nin ainm
4790] coitchend da gach litir iter feudha & taophoumna: no
airnin .i. nin fair, ar is he nin cettaopomna riam in
rohaircced in forbaid sin. Forsail .i. sail fair, ar is sail
sgripthar ag incosg na forbaidi sin, ar is for fot feghair
forsail. (Is) sinedh n-aimsire doforne s amal is tiumortad
4795] tornes duir: no forsail .i. forfuilled an foucail conid fouda:
no forsail sech in qumair.

Dinin disail .i. di fo diultad and connach nion connach
sail sech is duir: no dinin disail disin difuilliud .i. nemh-
fuilliud. Ismbeurat araile as aire sgriphthar duir a ndinin
4800] disail, ar is duir fil ar tus a ndinin disail & is aire sgribthar
nion ar airnnin, ar is nin fil fa deoigh and & is aire
sgribhthar sail ar forsail, ar is sail fil ar medhon and, uel
ut alii dicunt: Ail .i. aimser furail sech in qumair. Dinin
disail .i. ni fidh, ni nin acht is forbaid. Disail .i. ni
4805] haimsir fota no diail .i. nemforail .i. nemhfhuilliud.

Cesc, in ar tomus tuccait i suound in foucul is feur?
Iss ed eim, ar gen go dtoimsigther iar n-aiccned, toimsighther


p.250

{YBL folio 239b17} {Eg folio 74 1b23}
iar saordataid, ar atcoutar alt saorda and .i.
fefriar a chounail. Atmberat araile na budh ar tomhus
48l0] doberta sound acht ar deochair iter fedha & forfeudha
.i. fot n-aignid & gair suidhighti a bforfedhaib, amal ata
fer. Fot suighighti & gair n-aiccnid a bfedaibh airedhaibh,
amal ata alt co bfeisser cia halt dona secht n-altaib an
airchetail .i. go bfeisair in nath, in anuir & rlo.
4815]

Gne n-ail do ferindsge & do banindsge andsou. Cuicc
fillti fichit a reim .i. a cuig go hoghfheughait na filid a
bfilliud re uama na hai & fiche gne saordu dono in xx
gne saorda sin. Cesc, caitiet a n-aradnai foraib o mberar
gach ai dip cum a dhilis fein? Berat eiccen uair delpait
4820] filltecha Iss ed a lion: a tri a n-uathad, & a tri a n-ilar,
conid se samlaid .i. fer, fir, og fir, a tri a n-uathadh:
a tri a n-iolar .i. na feur, na fir, na fiora. An xx gne
saordai sin is deimin eim is he so a n-aradhnai. A do
x dibh a forgnuis ainmneda & ainseda, & aon diph a
4825] forgnuis geinitli & toghartada, & a secht a ndeilph
thobartha & foxlaidae, in da filliud dec dibh tieghait a
bforgnuiss ainmneda & ainseda. It e andso ind anmanda
.i. ar fer a aircioll, go fer a asgnamh, i feur a inoutacht, sech
fer a tsechmall, for fer a fourtadh, fri feur a freislige, iar
4830] bfer a tiarmoracht, im fer a timceall, dar feur a thairrsgi,
frisin bfer a thormach, tre fer a tregdadh, is fer a tuarusgbail,
ut dixit in file:—

    1. Is iat so in da filltech dec,
      (Dar) lemsa nocha lanbrec,
      4835] Tiagait a bforgnuis feudha,
      Ainmneda ocus ainseda.
Na secht bfillti, immorro, tiaghait a bforgnuis thobartada
& foxlada .i. a fior a aitreuph, og fior a fuirmed, fo fior a

p.251

{YBL folio 239b41} {Eg folio 74 2a16}
fouthad, do fir a danadh, do fir a dighpail, iar fir a
4840] thiarmoiracht, fri fir a fhresgabail, ria fir a reimniugud,
ut poeta:—
    1. Is iat so na secht fillti,
      Nit ernaile adhmillti,
      Tiagait a ngnuisibh glana,
      4845] Tobharta ocus foxladha.
Aonfilltech immorro teit a forgnuis toghorta & geinitli,
ut dixit in file:—
    1. In fer a tusdighe tiar tsoir
      Do tsealpad, do toghartaidh,
      4850] Ogus doib araon ni ricc
      Gus mad int aon don fichit.{YBL folio 240a1}

Is iat sin in fiche gne saerda con a n-aradhnaib corraib
forra & rlo. Fer didiu, ebadh a fiod, idedh no iphin ina
reim no ina tsealpad, no is idhedh ina tsealpad & ina
4855] thogairm, ipin ina togartaid & ina foxlaid. Eba immorro
a fidh ina ainmnid & ina n-ainsid ar chena. Cidh ini is ipin
and (?) .i. guthaige inna comaccomal frisna guthoighibh oile.
Cinnus didiu a radh comad ipin fiodh in anma is fir, ar
is ididh glan fil and? Ni ansa eim, qumusg nobeith
4860] and .i. dinin disail a forbaid ina tsealpad .i. in fir, & iphin
a fidh ina reimim .i. don fir, ar is reim gach tuissel on
ainmnid sis: no dono int ipin isber i suond, is ar
idhedha ata, ar is o idhedh doinsgain iphin.

Caiti dilius feudha a bfeudhaibh, & dilius feuda a bfidh, &
4865] dilis fid i bfedaibh? Dilis fedha i bfedoibh cetumus .i. a
riasna ceithri guthagaibh oiliph, ar is hi cetlabra gach bi
a & iachtad gacha mairb ach: dilis fedho i fidh dono .i. is
dilis in forfidh ogaim secip fid ina sgripthar. Dilis fidh a
bfedhaib .i. amal ata in fidh is defoghar .i. is ed is dilis
4870] and an foghar toisech, ar ni hairmither in foghar
deighenach.


p.252

{YBL folio 240a17} {Eg folio 75 1b6}
Alt go bfeisser .i. go bfesor an aisti dona secht n-aisti
bprimda na filidhechta do gne do thomhus. O tsin anond
is o deachaib tsloinnter alto uadh .i. na rab indsgi
4875] cumusgda .i. o sin anound is do defuachaib .i. is do
deghfoclaib,
tsloinnter aisti in airchetail, ar na rab
indsge cumusgda .i. amal dogniat na daorbaird.

Lourcca fuach .i. lairge no lourgaidhe: reimtsuigiugad
detsillaebach bis riasna da chomuaim ica saorad ar da gne
4880] ernail .i. fogair & claon ceille.

Fertout a tealccud nea. Et buo bo & go ged .i.
anmanda sin rangautar na filedha tre ealadain doib do
reir foughair. Fertout .i. fer dotuit aund & bou comad a
buo on geim nobeith & gedh comad on gedh ghoutha
4885] dobir as nobeith, amal isber in Laitneoir: Nomen de suono
factum est .i. fourcaomnagair int ainm don foughar, amal
itá condall, sdip, stip. Iss ed a foghar ica luosgadh. Is
aire sin rainicc stipula do anmoim do icon Laitneoir.
Tout dano nomen de suonofactum .i. in guth trom doni an
4890] duine oga legad for an toind

Aurland indsge .i. do airell gai is ainm. Caiti int
eurland saorda foghapar conid aiccned? Ni ansa. Urland
in gai. Caiti in erland indsge do nach bfasand indsge
acht aonindsge .i. indsge in bais? Ni ansa. Indsge
4895] grainde in gai. Caiti int erlond is iarlond, & int iarlond
is urland, & int urland is remlond? Ni ansa. Urland in
gai .i. urlond fodeisin, iarlond doteis, ar is iar gach
ndeigheunach, conid he sin int irlound is iarlound &
int urlond is remlond .i. antan rosauoigh lar co haireill.
4900] Caiti urland urlainne a n-urlaind? Ni ansa. Ferurlond,
beunurlond, nemurlond. Urlond uorlainde a n-urlond?
Ni ansa63 .i. bean an fir. Aurland a ndis ind
urlond .i. ind eum a nemh nou a n-iffern. Aurlanda
ilair masgail et feimin andso sis: Se, dha, tri, ceithre: Si,
4905]


p.253

{YBL folio 240a41} {Eg folio 75 1b40}
di, teora, ceitheora; inanda insge airme o tsin imach.
Is andsin fogabar comrargai ilair neutuir .i. cen urland
iolair ogaib acht i n-uathati nama. Caiti ind indsge
tsaorda fogbur conid aiccenta? Ni ansa. Iss ed in cend,
ar as saorda a radh, & se for in duine. Is aiccenta
4910] immorro a radh ris iarna buain de. Cia haonfoucal
regcomarcach isna remendaiph {YBL folio 240b1} gebes eungradus
.i. greim ceithri n-ernaile dona reimeundaib? Ni ansa. In
foucal is treghdad & is aitrioph & indotouacht & is asgnam:
ar ni bi in tregdad gan int aitreph; ni bi ant aitrioph cin
4915] int indotacht; ni bi int inotacht cin int asgnamh; ni bi
int asgnamh cin an treghdad, conid treghdad o tuoind go
tuoind techtus. Cia bricht a mbit ocht bfeudha ocon
bfilid congeiph an aonguta greim a leithe, ut est sliachta
et is ogleth andsin & ni certleth .i. a aonar a n-aghaidh
4920] na secht litrioch aile.

Cia baile in Uraicepta idta in sealpad saordu cin reim
acht reim reimraiti, ut est luis ailme no bethe ailme .i.
sealpad ita do ailm isin bethe & isin luis? Cia baile
i bfoghapar comtath condsained cen tinfed threothaip?
4925] Ni ansa. An bail a mbi nin ria ngourt gan guthaigie
eutorra, ut est uinge.

Cia baile i bfogapar in fidh fourtormaigh iar bfourpa
na n-ocht sillab isin bfoucal is briocht? Ni ansa. In
baile a mbi deufougar isinn ochtmad dialt, is fidh fourtormaigh
4930] indala foghar.

Cie taopoumna gapus greim taopoumna et feudha
et foucail? Ni ansa. Quert. Cia taobomna na gabh
greim taoboumna na feudha na foucail? Ni ansa, h.
Caiti bunad ruidliusta in foucail is aipgitir? Apexedebam.
4935] Aipgitir, id est: copula con literarum per se .i. ita in
aipccitir ina comtinol litir cona comfialus: a litera oni is
legitera .i. ainm tighe aroile anmanda aitreupus a dtraigh


p.254

{YBL folio 240b19} {Eg folio 75 2 a 24}
maura dienad hainm Molosus & gibe nech adchi tegdus
a n-anmanda sin foillsigther do fis cecha healadna. Amal
4940] is seud iarum fouillsigius eolus do neoch faicsin na
teghduse sin, is amlaid is edh fouillsigius do neoch fiss &
aicsin litir, conid airesin tuccad int ainm is litir o anmaim
tige an anmanda sin reimraiti for litir cach baile ita:
no litera a literatura .i. on fouillsiugud & on coimilt
4945] doberdis arsanta forna claraib ciarta, ar inntib nosgripta
ar dtus.

Condagar bunad & inde & airbert, coitchend & diles
& rudlius & indles don foucal is aipgitir. Bunad eim
di epe ugdair: no eipe icon tor. A hairpert dano a
4950] tapairt four ni nach inde, ut dicitur: Aipgitir dno .i.
tossach & rlo.

Cach tan tiaghait na foucail sech a n-inde toirne
amach co ni nach ni is inde inntib: no comad i in airbert
focail aithnigte eile ar an focal anaithnigte .i. tinscetol
4955] no tosach no comad i a n-airbert
réim dia rosuigidh
na foucail ut. Beurla n-airperta: coitchend dona litriph
uile: diles dona consainib: ruidlius do guthagaibh: indlius
a tapairt for lethgutaib intan legait & for ni as lugaide
as a inde.
4960]

In tiasca do fedhaibh & deachaibh & reimeundaib &
for forbaidhib & altaibh & indsgibh & eutargairip amal
roshuidhigti la filedaib na sgoile ceuta robautar ag Feinius
Faurrsaidh
iar dteipe na Gaidilci doip asna di berlaiph
lxx co rotaissealpad do Gaidel mac Angin. Ar is he sin
4965] rotothlustar ant aonbeurla do teipe asna hilberlaiph dona
mba haille & pa caine in gach berla dona dib berlaibh
lxx. Conid airesin doraisealpad do, conid de dogarar
Gaidelc & Gaidil. Nel mac Feiniusa Farrsaidh dia dtarthar
Sgouta, ingen Foraind, conid dia hainmside raiter
4970] Sguit amal adrupromar. Fer a hainmniugud uathaidh, fir


p.255

{YBL folio 240b41} {Eg folio 75 2b12}
a sealpad uathaid, fir a ainmnechad ilair, na fir a sealpadh
ilair, do fior a danodh uathaid, do feroib a danodh ilair,
in fer a incousg uathaid, na fir a incosg ilair, a fir a toghairm
uathaid, a fhira a thogairm ilair, o fer a foxal uathaid, o
4975] feraibh a foxal ilair, oc fir a fuirmed uathaid, og
feraib a fuirmed ilair, co fer a asgnam uathaid, co
feraiph a asgnam ilair, sech fir a sechmall uathaigh, sech
fera a sechmall ilair, tre fer a tregdad {YBL folio 241a1} uathaid, tre
fera a tregdad ilair, a fer a inotachta uathaigh, a fera a
4980] inotacht ilair, fo fer a fortud uathaigh, for feura a fortud
ilair, fo fior a fouthud uathaidh, fo fera a fouthud ilair,
tar fer a tairrsge uathaid, tar feura a tairrsgi ilair, fria fir
a fresgapail uathaid, fri fera a fresgapail ilair, fri feur a
freislige uathaid, fri feura a freislige ilair, sic in sequentibus:
4985] feron a formoulad, fer a codud, feear a mallrugud, rer a
deilidin, fefriar a chondail, fer a aon, fer a lan, ser a
chendfochrus tuois, fel a chendfochrus deirid. Ni airecor
i diabul .i. ferfir, firin a lugugad, sofer a saorugud, dofer
a daorugud, ni hairecour a urard .i. fera, feraibh a urisiol,
4990] feurtot a telccud nai, fe a aircill calaidh, ni hairecor a
aircell fuit, firr a deichned, fe a dichned, & is é iurlond
indsge.

Cend cridhe fuolach deime teibidi in fir. It e sin
deismerecht na ndeime teibidi in fir isna reimendoibh:
4995] no lanamna an cind, suil & fiacail: lanamna in cride
srephand & cru: lanomna in fulaing, luorga & traghaid:
lanamna in chind, suil & fiecail.

Gene dano na lanomna ndeime: abratchor & maula,
geine na sula: bunad & leithet, geine na fiacla: tanaigecht
5000] et dath .i. ban no glas, geine int sreupaind: tighe
et dath beos .i. ruaidhe & deirge gene in cru: tond & lith,
gene na traigeudh: croicend & feithe, gene na lurgan: no
lethor et tound, geine na traigedh.


p.256

{YBL folio 241a21}{Eg folio 76 1a7}

Araile dono it e geine na lanomna deime a fuoirpdai.
5005] Ar at e tri geine docuisnet .i. gene forcometa & gen
frithchometa & gen decomhéta. Gen forcoiméta cetumus:
amal rogap faircle for glun.

Imtha samlaid is fair anuas ginither forsail is focetoir
geinither as do belaiph i fiout & gairdi. Gen decométa
5010] dinin disail amal rogap fuil ar dh' feoil agus isin feoil.
Is amlaidh dono dinin disail congaib lasin bfoucal o tousach
go deired cin urgabail cin urditeun. Gen frecometa airnin
amal rogab cnaim mullaich & leicne & cnuic & find & nahi
nat geiniter lasin dune fochetoir, uair is fo cousmalius
5015] alta duine domiter alta uad. Ni taidbeut dono in foucal
is airnin lasin bfoucal forsa dtouchrauthar foceutoir co
mbi fair fo deoigh ardingidh in foucal. Ferdialt co sin
anuas.

In tiasca do bandialt andso siss: ben, mna, do bein, na
5020] mban, dona mnaib, in mnai, ina mna, a ben, a mna, on
mnai, ona mnaib, oc mnai, og mnaib, co mnai, co mnaib,
sech mnai, sech mnaib, tre mnai, tre mnaib, im
mnai, im mnaib, for mnai, for mnaibh, tar mnai, tar
mnaiph. Benon a formoulad, bein a coutud, beean a
5025] maullrugud, ben a aon, ben a lan, ni hairechar a diabal
.i. beanbean, gia isberat aroile ni bi nach lan cin a diabal,
beinin a lugugad, sobeun a saorugud, doben a daorugud.
Ni hairecar a urard .i. beana: airecar immorro mnaa.
Ni hairecar a urisil .i. benaib, bentot a telccud nae, be a
5030] aircealla calaith. Ni hairechar a aircealla fuit, bel a
cendfochrus deirid, beund a dichned, len a chendfochrus
tuis, be a dichned, si & uindsi a urland indsge; oig & glun
a deime teipidi; fair & srithiti a lanomna; blas & millsi
a geinsidhe; faircli & esgat a lanomna in gluin;
5035] cnaim & feoil a ngeinid-sidhe: no it e i fuirmthe a
ngeinsidhe amal reimeipertmor {YBL folio 241b1}. Banndialt co sin.


p.257

{YBL folio 241b1}{Eg folio 76 1a41}

Don deimdialt so sis.

Nem, nime, na nime, do nim, do nimibh, in nim, in
nimip, o nimh, o nimibh, oc nim, oc nimiph, co nemh,
5040] co nimip, sech nem, sech neimibh, for nemh, for neimibh,
tre nem, tre nimibh, tar nem, tar nimiph. Nemon a
formolad, neimh a cotud, neemh a mallrugud, nefriam
a chondail, nem a aon, nemh a lan. Ni hairecar a
diabal, na a tsaorugud, na a daorugud, na a urard, na
5045] a urisiol.

Forsna, fona, esna, isna, tresna, sech na nime a lourga
fuach: o, do, im, co, es, fo, for, e, sech nime a dialt
n-eitarleime e. Ni fogabar a thelga nue. Ni hairecar
a air-
cell fuit, nel a cheundfouchrus deridh. Nemm
5050] a deichned, nea a dichned, is ed & oundar a urlanda
indsge. Ni hairecar a deime teipidi, ar is deime fodeisin:
nell & sduag neime a lanamna deime; dath
& airdi a ngeinidh-sidhe: no is he is a foirbti an gen.

Dialt cou sin anuas.

Finit. Amen.

5055]