Part 15 of The bardic poems of Tadhg Dall Ó Huiginn

MÓR INGHEAN BHRIAIN BHALLAIGH

A Mhór, cuimhnigh an comann,
gá dtám dhó, a dhearc fochondonn ?
ní budh cás réidhiughadh roinn
ór fás d'éiliughadh eadroinn.
Ós dá chasaoid red chéibh mbuig,
tarla dhamh — dia do neamhchuid —
bíodh nách foilcheas an fissin,
gníomh nách oircheas d'innisin.
Fa ríor, do-rinne mise
rem thighearna tairise,
a shubh chraobh ó chathraigh Bhreagh,
taom asar athraigh aigneadh.
Do-roinneas damhna diomdha
ar tosach rem thighearna,
's rem lucht oileamhna, a ghruadh gheal,
fa tuar doimheanma a dhéineamh.

Do dhearbhsad dó — gá dám ris — ?
drong líonmhar do lucht aimhlis
ar sduaigh n-úir mbionnfoclaigh mBreagh
iomarcaidh dúinn do dhéineamh.
Atáid daoine dá rádh ruinn
gur chum mé i ndán d'Ó Dhomhnuill
leattrom, más fíor, 'na n-aghaidh
ar síol gceanntrom gConchobhair.
Mór do-rinne rí Sligigh
riom fan amsoin d'foidhidin,
rí an tsluaigh ón chlaidhliossoin Chuinn,
'sa bhfuair d'aimhliosoibh oruinn.
Atá sinn ó sin i le
dá seachna ón chrích go 'chéile,
tre feirg bhfrithir chloinne Cuinn,
's do bhithin doirre Domhnuill.
Ar son nár fógradh mé, a Mhór,
do dhruim a feirge d'fadódh,
mar tám do hionnarbadh inn
tre Chlár bhfionnardghlan bhFéilim.
Ré bliadhna agus beagán lais
dúinn gan teacht dár dtír dhúthchais —
céad bliadhain ní buaine liom —
uaidhe idir fiadhaibh Éirionn.

Atá ar gcion bhós re bliadhain
idir chloinn Néill Naoighiallaigh,
idir síol gConuill ag clódh,
an tsíon oruinn ag iompódh.
Drong ó bhfuighinn riamh reimhe
sgoth mhuirne ar feadh m'aimsire —
caithid saorflaithe fear bhFáil
ar feadh n-aonlaithe mh'anáir.
Ní bhí oruinn 'nar n-áit féin,
an treimhse atámaoid aimhréidh
le rígh mhuighe saoir Suca,
acht aoibh dhuine dheórata.
Muna thí do Dhia agus díod
mo dhíonsa, a chiabh na gcaimdhíog,
neart m'anacail ní fuil ann
lér luigh d'anacair oram.
Dá saora tú, a thaobh gealtais,
meise i n-aimsir m'éigeantais —
breath sin do dhearbh gach duine —
libh ar sealbh go síorruidhe.
Cóir dhúinn bheith do bhreith dlighidh,
dá dtí dhíot inn d'fóiridhin,
a bhas sliom bhanamhail bhog,
do chionn mh'anaghail agod.

An gcuala tú na trí heóin
d'éanlaith iongantaigh aineóil,
a ghéag abhla ó finnTigh Fáil,
tarla d'impir san Eadáil.
Do bhídís tre bhiotha síor
gach laoi ar aghaidh an airdríogh,
ós a chionn ag teachta asteagh,
's ós cionn na leabtha i luigheadh.
Seacht mbliadhna do bhádar soin
do ló is d'oidhche 'na fochoir,
gan teacht na héanlaithe ar ais
feacht éanlaithe 'na éagmais.
Mar sin dóibh — dia do phudhar —
gan chodladh gan chomhsanadh;
ní lór ceólchuire a gcomhráidh,
sódh eólchuire a n-iomarbháigh.
Tairgthear uaidh a oighreacht féin,
tairgthear a inghean ainnséin,
d'fior aitheanta na healta,
dárbh aitheanta a n-imtheachta.
Labhrais macaomh ameasg cáigh,
geallais do chách i gcéadáir,
tar a mbí dá dhocracht dó
an rí d'fortacht ón iarghnó.

Adubhairt 'na dheaghaidh soin:
toisg na dtrí n-éansa it fochoir,
gi bé ara bhfoil ainbhfios ann
ní foil 'na failgheas oram.
Atá cúis réna cóir sgáth,
a impir, ar an t-óglách,
leis na trí héanaibh dot fios,
déanaidh í mar is oirchios.
Cúis chóra re cian d'aimsir
atá ag na trí héanaibhsin,
ó tá an chóir d'oirichil ort
roimhithigh dhóibh a dúsocht.
Bainéan díobh agus dias fear
na trí heóinsi atá id thimcheal;
sgéal bhus cúis iomráith orra.
'na chúis iongnáith eatorra.
Innis dúinn mar is dearbh libh,
a ógláich, ar an t-impir,
sgéala gach eóin don ealta,
fréamha a n-eóil 'sa n-imtheachta.
Ná ceil oram, innsidh damh,
an treimhse atáid im farradh,
ciodh dob fáth dona héanaibh,
aniogh tráth a theisbéanaidh.

Táinig, a rí, roimhe so,
gorta, ar sé, re seal mbliadhna,
don bhioth uile do gheabh greim,
ar feadh na cruinne i gcoitchinn.
Do bhí sí ar an ealtain eán,
do bhí ar éignibh an aigéan;
do bhí ar thréadaibh an talaimh,
sí ar féagain dob éagsamhail.
An dara héan don dá éan —
aige ar tús do bhí an bainéan,
sí ar feadh na gorta níor gheabh,
an seal fa docra a dídean.
Fuair sí ón firéan oile,
feadh na bliadhna baoghloighe,
gach ní dhá n-uair 'na heasbhaidh,
mar fuair í san éigeansain.
An céidéan, dá dtarla ar tús,
dol 'na seilbh dob é a iomthús,
do cheart dob áil a hiarraidh,
ar dteacht dáibh ón doibhliadhain.
An firéan oile is é adir:
sealbh na mná gur dhó dhlighthir,
ós é tug í as an aimsin
go rug sí ar an soaimsir.
Ráite an chéideóin ó chianaibh,
do dhiúlt dí san doibhliadhain:
gi bé céidfear 'ga mbí bean
nách éidear dhí é d'éimdheadh.

Sibhse féin do bhreith bhreithe
dhóibh tar gach n-aon d'áirithe,
críoch a n-adhbhair is í soin,
a rí, d'anmhain it fochoir.
Rug an rí do bhreith bhunaidh
sealbh an eóinsin d'anamhain,
ar dteacht ón ré dhocruidh dhi,
don té do fortuigh uirthi.
Atá sí fo séala ó sin,
an bhreathsoin bheóil an impir;
breath í ararbh éigin anadh,
ní héidir í d'athraghadh.
A inghean Bhriain, a bharr lag.
mar sin bhias m'orláimh agad,
ar gclódh mo dhocrachta dhíom,
do lógh m'fortachta óm imsníomh.
Ní féadaim dol ód dhreich mhoill,
ní rachuinn fós dá bhféaduinn,
tre bhioth síor, a ghruaidh ghealtais,
's mo dhíon i n-uair mh'éigeantais.
Déana dhíom duine dhuit féin,
a ríoghan Rátha saoirNéill;
ní foláir dhamhsa agus duit
m'annsa d'fogháil 'na éaruic.

Cuir rem dhíon, a dhreach séanta,
dá mbeith go mbeith doidhéanta,
red chéibh ndlúithslim, red ghlaic ngil,
do mhúinfinn dait a dhéinimh.
Ná tógaibh ris an rosg mall
go beith réidh dúinn 's do Dhomhnall;
ná caith, ná cagail a chrodh,
ná habair maith do mhóradh.
Ná tuill clú, ná cosain guth
d'Ú Chonchobhair chláir Theamhrach;
bí duilbhir ar feadh bhfleidhe,
ná cuimhnigh fear d'áiridhe.
Ná heirg i slánaibh síotha,
ná ceannsaigh na coigcríocha,
a rún céillidh, a ghnúis gheal,
ná réidhigh cúis ná caingean.
Ná hionnail bais ná bruinne,
ná an déad ar dath néamhuinne;
ná tarr i gceann slóigh Sligigh
fa cheann óil ná oirfididh.
Ná daingnigh riaghail ná reacht,
ná bac easaonta h'oireacht,
síoth dot filidh go n-oghair.
ar fíoch cinidh Chonchobhair.

Iomdha ní do-ní tusa —
má taoi ag cur rem chaomhnasa —
a bheithir chorcra Chnuic Bhreagh,
is docra dhuit do dhéineamh.
Rodhocra dhuit na dairghe
do chlaonadh red chomhairle,
fill mar an bhfiodhbhaidh dtoraidh
diomdhaidh chinn ó gConchobhair.
Ciúnaigh feirg airdríogh Duibhe,
fearg an chuain mar chiúnaighe;
mínigh fraoch anfaidh an fir,
mar bhalbhthair an ghaoth gheimhridh.
Na srotha binne balbha
mar bhíd uaid gan urlabhra,
usa rí Cairbre do chosg,
mun ní fá dtairge a theagosg.
Foghla cháigh mar choisgeas sibh,
cuirthear aradha éigin
red ghnúis ndeirg míonfoclaigh moill
ar feirg ndíogholtaigh Dhomhnoill.
Mar seargus sibh na sreabha
nách iomchruid na héigneadha,
dob orusa a searg mar soin
fearg na folasa Fiachoidh.

Mar thrághas tú tonna an chuain,
'san sín n-ainbhtheanaigh n-adhfuair,
tráigh a bhfoil d'fíoch ret ollamh,
ag soin críoch ar chanamor.
Dá raibh tú re Meidhbh, a Mhór,
feadh ar gcogaidh do chlaochlódh,
cur im aghaidh ní fuil ann,
tar a bhfuil d'falaidh oram.
A MHÓR