Corpus of Electronic Texts Edition
The Gaelic abridgment of the Book of Ser Marco Polo (Author: [Marco Polo])

section 3

Incipiunt capitula tercii libri.

¶144] Tinnscnamh for mhachtnad & tuaruscbail na h-Innia annso la Marcus fora loingius cetamus.


p.404

¶145] Faidhit dín claraigh uasa m-barcuibh dia n-din ar na tonnuibh muiridhe. Ni chuirid pic forro, acht ola & cailc & cnaib do mhingerred tritha, & a cur fuithib, leanuidh dhibh tre bhithu co n-dínenn a bh-fhaenscuil for in muir. Cethra seolta for gach luing dhibh. Cuirid clár for an clár n-aili dhibh gacha bliadna fri re secht m-bliadan, gu m-bit secht clair druim ar druim for gach clar dhibh, & ní ascnamhait for muir leo ni is síre.

¶146] Sipangu didiu, inis mhuiridi isidhe, & ri fuirri gin umlugud do righ for bith. Imad óir leo: ni leic a righ dhoib a chur a crichaib n-aile a creic na a cunnrad. A fudhomhuin fairge fuil an inis sin, gurub uathad long na barc darub eolach hi.

¶147] Fil cathair oirechuis leou. Do roine in rí palas anorach 'na medhon cu halla rigda & gu seomradhaib solusda. Ba do claruibh óir aithleaghtha ro-s-dín diblinaib. Ni raibhi forles fora fedh nach le h-ór do h-iatta, & fa h-edh sin dia h-urlar.

¶148] La n-aon ro fhaidh Magnus Cam slógh do irghabáil na h-innsi sin gu n-dá taisechuibh forra, Abatam & Uosanchim a n-anmunna. Ascnait for muir in loingius sin. Gabsat port a Sipangu. Facbhait a longa insin & gabsait oc ínnred na criche, gur gabsat in chathair dithoglaidi bui isinn insi. Tiagait fuirre la nert lann & sciath, cu ro lásat ár for aes na cathrach, firu, maccu, mna, acht aenochtar namma, as nar fhaelsat braen dia cru dia rennuibh na dia faebhraib, ar batar upthada demhnaigi leo 'ar n-a cur {MS folio 87b1} la druidhecht & demhnaighecht tria tuaichlect a clochuibh allastig dia croicnib, gur' iadhsat na h-alada dia n-eis, gurub aire sin nar' fetadh a n-guin. Iar faghbail a fhesa sin do na Tartraidib gabsait do lorcuibh & tuinidhibh in talman forro, cu ro coimmbrisedh a cnamha & a cuirp, gur fhacsat gin anmain iat.


p.406

¶149] Na taisigh immorro fasais imfhorrach n-ura etarra fa sétaibh & mainibh na cathrach & na criche archena, cu nach tuc nech dibh umla d'aroili, gur bha miscnigi lasna sloghuibh sin a cheli ina aes na criche. Gu ro clodhsat for culai cusin loingis do 'ridhisi. Iar n-dul doibh ina m-barcuibh sreathais ainbhthine dermair fri aroili iat. Bai inis fria toebh. Buailis in ainbhthine forbha in loingis fria taebhaibh & tractaibh na h-innsi, co nar' facbhadh clár for clar dhibh, cu m-batar a laeich & a milid for immbathad. Gabhuid in cuit ele don loingius i crichaib na Tartraidhi for a n-aghaidh. Tiagait tricha mile don t-slogh loingsi sin a tir isin n-inis for claraibh & sesaibh a long iar n-gait cheilli dia n-anmain. Ni riacht rímh forar' baidhedh dhibh. Batar Tartraidig fora n-inis in tan sin gin biad gin deoig.

¶150] Ri Sipangu didiu, o 'd-clos do in saebhudh sin for loingius na Tartraidech, do beir a shloghu dia shaighid. Trialluit ina m-barcuibh & gabuit port 'san inis a m-batar na Tartraidig. Tiaguid a tir dia n-dithugud. Na Tartraidig immorro gabait conair aili dia n-eis cu rancatar a m-barcu & luidhset a tir a n-inis Sipangu. Tiaghait for beol na righchathrach. Osluicid aes na cathrach na doirrsi cu h-oibheil, ór nír' fhinnsad nar' iat sloigh na criche at-conncatur. {MS folio 87b2} Gabhuit na Tartraidig in chathair, & triallait sloigh na h-innsi a m-bloigh dia m-barcuibh, & gabhaid in raen for lurg na Tartraidech.

¶151] 'Ar bh-faicsin doibh na cathrach do irghabail gairmter accu a milid & a laeich gaile i cein & i bh-foicsi, & do niad forbhais fuirri. Gabhait ag deabhthaibh & ag tuarguin a chele, gur' bhó ár miled leo i l-liu & anall. Secht misa dhoibh forsan abart sin, ár bui suil na Tartraidech fria Magnus Cam dia bh-furtacht. Do beruit in cathair iarsin & ro tinnlaiced iat-som go Cublay. Scarsat fri araili fo shidh & chaenchomhrac.

¶152] Sipangu didiu righi forlethan isidhe. Ailli de laechuibh


p.408

dia slogaib & dia n-ainndribh. Do idhlaibh & arrachtaibh creidit, & rinntar a bh-fuatha leo cu teora cennuibh forro, no gu cethra n-aighthibh for aen cenn, nó gu n-deich lamhuibh for aen corp, gu cét lam beos. In dar leo-som gach imat cruth bias fora n-dee is liai-di a cumhachta. Dia n-gabhthar gialla a h-echtarcrich isin n-innsi suis, di tucthar múine dia eis fo geibh saeire. Dia m-be gin fhuaslucud lais marbhuit h-e, & do níat a berbhudh & a thomailt co n-anair moir.

¶153] Do cursid lucht taistil in mhara Innecdha rímh fora innsibh fecht riamh. Conadh secht n-innsi for .xl. & secht míli inis frith fuirri, & is uathadh dhibh sin gin aitreabadh forro, & as imdha righi forlethan dibh som.

¶154] Ciamba immorro, inis mhuiridi isidhe gu righ fuirri. Pibar geal fhasas isin righi sin.

¶155] Ni bi acht da ghaeith isin bliadain forna h-innsib sin, leth na bliadne cen clódh for cula dhi & in leth aili 'na h-aghaid-sium cen clódh.

¶156] Faidis Magnus Cam fecht n-aill toisech dia muintir gu sloghuibh n-dermhaire lais a Cyambai dia h-irghabáil a nirt chatha. Bai dia daingne & do chalmacht a laech nar' fhaelsat toghuil {MS folio 88a1} for dhun na for cathair dhibh. Gabsait in slogh iarsin oc tescad a n-gort & a bh-finemna. Faidis Acupius .i. ri na h-innsi, techta do athchar chisa do Magnus, Cisogatu .i. an toisech, & ba senda in ri in tan sin, ár bai dh 'imad cheiledh lais fecht riam cu raibhi .xxx. for teora cét do claind lais, & ba milidh calma a cathaibh tri .L. dib-som. Cidh fil ann tra, acht do beir umhla do Magnus Cam, & do beredh .xx. elefaint do forro gacha bliadne tria bhithu. Scaraid & in slúag re araile fo shidh & chaenchomhrac.

¶157] Iana mor fria h-ur na righi sin, & rí fuirri cin comus righ for bith fair. Tricha cét míle a timcill na ríghi sin. Is lan da gach uili mhaithius for bith hi.


p.410

¶158] Gendur & Gondur fria h-or na righi sin. Dá inis muiridi iat-sum co n-immat gacha maine leo. Inis Leoach allamuigh dhibh sin. Righi forlethan isside, & ri fuirri nach giallann do righ for bith. As ferdha línmhar a laeich. Immut óir & elefinnted fora fedh.

¶159] Inis Pentam didiu, tír isidhe co n-imud fhedh toirthech le & muir forthana 'na timcheall, cethra troigthi fora doimne. Cét míle gacha taebha dhi nach tualang barc seolaid na sdiuraid for in muir sin.

¶160] Inis Iana Beg didiu, tír fhoirlethan iside co .uii. righaib fuirre. ‘Do bhadhus-sa fein’, ar Marcus, ‘a se righachtaibh dhibh.’ xx. cét míle a timchell na h-indsi sin.

¶161] Righi Fer-lech didiu, in chetna righi dhibh ina rabhadhus, do Macametus adrait, & in cét ainmhidi at-cithfe gach aen dibh a tús lai a sé is dia adhartha dho cu h-eirghi grene ar n-a marach. Toimhlit feoil con & daine & gach etaide for bith.

¶162] Basmam didiu, in dara righi dhibh sein. Tir shlébtidhi iside, gin dliged for bith leo acht a m-betha do chaithimh amail gach n-anmann n-ecendsa biasdu. & aderuid gurub do Magnus Cam adhrait, & ni thabrait cain na dliged do. Imat onocorn {MS folio 88a2} for fed na righi sin. Clúmh buabhuill lais & cenn muice & cosa elefinnti. Benn dimor a comhroinn a dhá shuil, & tenga co n-imut renn fuirri. As í is arm dithaigthi lais. Imat gacha ceneoil n-apad for bith isin crich sin. Do niat sealg for cenel do n-apaib beca dhibh & cruth daine forro, & beruit iat dia


p.412

creic a n-ilthirthaib, & is ed asberuit conadh óicc iatt, & is anorach la rigaibh na n-iltire in fheoil sin fria tomhuilt.

¶163] Samaria didiu in treas righi dhibh. Ní fhasann fínemain na cruithnecht tre uir innti, conadh arán ríghle & feoil chaithit. Ata coill isin crich sin, & cenglait a croinn cu snighenn sugh friu amail chuslenna uiscidhe, derg & finn is dath don t-sug sin. Timuircter sin a soithighibh cumdachta la h-aes na criche, cunad lor dhoibh do digh a bh-fagat samlaid, & is ferr oldas in fín.

¶164] Dragoiam didiu in cethrumad righacht dhibh. Dia n-gabha serg galair aen duine fiafraighit dia n-draidhib in m-bia furtacht fair. Tiagait na draide dh'fhagail chelmaine óna déibh. Dia n-eibrit gin furtacht do bheith fair timsaighit a ghaelta & a charait chuige, co n-abrait fris: ‘Nach ferr duit’; ol siat, ‘do tomuilt duinne in cein bias do cruth & t'fheoil fort ina do thomhuilt do phiasdaib na talman iar nat' eillnedh don t-saeth fil fort?’ Marbthur leo h-e, & caithit a fheoil gu n-onair moir.

¶165] Lambríí in cóiced righi dhibh. Fil fidbaidh isin crich sin, Birsi a ainm. Benaid aes na criche a croinn a h-uir dia n-athcur do 'ridhisi, & bid teora bliadna os úir gen a cur. Ticit iarum co torad anorach forro.
Fil blogh d'aes na criche sin a m-bennuibh sliab & a n-ochtuib all, & fasait erbaill for a senaibh amhail chonu.

¶166] Fanfur (leg. Fansur) is seised righi dhibh-sein. Ni fhasann arbhur for bith na finemain tre uir innte, conadh righle no-s-toimhlit. Suighi na fidhbaide as fleadha dhoibh amail ro raidh-sium romuinn. Fil fidhbad isin crich sin co remhe n-dermhair. Do gheibh lucht na crichi sin a n-dáithan bídh


p.414

do min & do phúdar onorach allastigh do croicnibh na crann sin.

¶167] Iar g-cur chúil risin crich sin, fo gebha inis muiridhi, Necuram a h-ainm. Do Macametus adrait. Ni bhí timthach ar bith la laech na ingin dibh, acht a m-beith denocht amail thusmiter iat.

¶168] Fo gebtha inis Augamam fria taebh na h-innsi sin.

¶169] Righi forlethan isidhe, co n-adhrait do Macametus. Bai cét & tri mili do mhilibh ina timchell fecht riam, gu ro-s-caith imghluaisecht mara la gaeith h-i, co nach fuil acht .xx. cét míle ina timcheall inniu. Toimdit aes na criche sin nách fil for bith inis is ferr inás. Ni bhi edach acht la h-uathaid dia dainib. Tocbaidh nert gaeithe imut dibh isin muir gu m-baidhter iat. Ni umhlaighinn a righ do righ for bith. Ni theit lucht na criche sin a g-cathuibh acht da m-be conblicht forro do beruit echtarchricha dia cabair, & do beruit cendach dia mainib dhoibh. Imad leag m-buadha innti. Is oc un righ sin ata in cloch is ferr for bith. Derg iside, métithir fria laim laeich h-i, & reisi fora fedh. Glainithir fria gris gan crithir h-i. Cuiris Magnus Cam techta do chuinghid na clochi buada sin for in righ sin. Ro raidh in ri gur' sét fine do righraidh Seylam in cloch sin, & nach raibhi nert a tidlaicthi aige fein.

¶170] Fil an India fria h-or na h-innsi sin. Prouinnsi Maabar is foicsi dhi. Cóic righa fuirri: in cétna righi díb Buaar Scuderba ainm in righ fil fuirri. Lomnocht tre bithu caithit a m-betha. Imut cloch m-buada isin crich sin, & is mod lasin righ sin chethra lega buada for cét foa braghait tre bithu, & a tuilledh dibh fora lamhuibh & chosaibh. Gabaidh .iiii. h-orthana for cét


p.416

frisna deibh gach laithi & in oiret cetna gach n-oidchi do bheith furtachta na n-dee fair .u. aindre sirdha lais.

¶171] Uar dono {MS folio 88b2} in dara righi dhibh. Damh is dia adurtha dhoibh. Ní mharbuid damh & ní thoimhlit a fhéoil dia marbhthar. Do níat balsamum anorach dia fheoil & dia gheir, & coimlit fo chulaib & cernuibh in brogha, ardaigh comad naemtha in brugh o gheir in daim naeim do chomailt fair.

¶172] Madh éc don righ no do thaisech dhib, marbhthar leo a aes cumtha & aes gach oifice bui lais dia cur da freastul isin bethaid araill, & marbhuit a sheitig dia cur lais ar omun cheli aili do beith le, & loiscid a cuirp diblínaibh.

¶173] Is annsa crich sin do martradh Tomas apstal iar techt do proicept breithri Dé doibh, & ni tualang aen dia marand d'iarsma na m-basairedh sin triall istech tar beolu na h-ecuilsi in ro h-adnacht corp Tomais. & in ait inar' marbsat h-e fil derg aniu dia chrú amail bui in cétla. Do ghní an úir sin ic-shlainti da gach aen no-s-toimliunn bec no mor dhi for dhigh. Ata began Cristaidi imm on cathraig m-bic ina bh-fhuil corp Tomáis. As mór do mhirbhuilibh in fhir Dhia foillsighther and sin.

¶174] Uar didiu & ni pecad la nech dhibh pecad for bith do pecthaibh na m-ban.

¶175] Loighit aes na criche sin forsan talmain, & issed at-berat: ‘Don talmain sinn’, ar siat, ‘& a talmain rachmait’. Ni thoimlit fin tria bithu, & ni gabuid aeir na aithis in neich dhibh no-s-ibenn. Do gniat osaic gach laithe. Ni bhi arm la nech dhibh acht gai & sciath. Ni gadtar ní for bith leo. Ní marbhthar aen a n-eisimul leo. Ni fhasann ech dia n-groighibh, conadh .x. míli ech gacha bliadhna chennghaid. Coic righ Maabar. Feoil berbhthi & uighi & righle thoimlit a n-eich. & is lomnocht thiaghuid lucht na criche sin for sét la tormach tesa na grene, or ni féttar {MS folio 89a1} siubal na crichi sin acht a tri misaibh 'san bliadain .i. Iunius, Iulius, Augustus .i. da mhi deridh in t-samhraidh & cétmhi in fhoghmhair. Do beredh bas íat-som lasna ruithnibh grianda muna bheth furtacht na mis-soin forro. Is suail dia n-echuibh nach faghuibh bas gach bliadain lasin m-bethaidh


p.418

n-anaithnidhe. Sebhuic dhubha leo, anas ferr do sheabhcaibh dhoibh. Fialtoca leo meidithir fre fiachu.

¶176] Righi na paghanach didiu in cóiced righi do prouinnsi Maabar. Damh is dia adhartha dhóib, & is ed asberuit conadh geal fil fuath in Diabuil, conad aire sin rindait-suim fuath a n-dee dubh, & cuirit uindiminte & oladha duba futhaibh badhesin, cu m-bid for aen dath fria n-deibh, & mad geal aen dibh ocá thusmed ní oirisid cu m-ba dísholus h-e.

¶177] Dia n-dechuit i cath no a conghal berit leo clúmh in daim dia n-adrait amail Dia, & ni bhi leo máine is airmitnighi innas som.

¶178] Righi Musili (leg. Mutfili) didiu fria h-or righi na paganach fhuil si, & ní umhlaigh do righ for bith. Ni fhuilet srotha nait aibhne for fedh na criche sin, acht tobair sholusda ag snighi a fudhomon thalman leo. Fo ghabhuid imat cloch m-buada inntibh iar tragad doib la turcbáil n-grene. Sleibhte & benna urarda isin crich sin gu n-aquilibh geala forthaibh & co n-imut nathrach neimhe conad iat na nathracha sin thoimhlit na h-aquile dímhora, & cruthaigter lecca buada inntibh dib-som nach faghthar a n-aithghin for fot in betha acht annsom. Adhamoint a n-anmanna, inann son & diamont. Oirisid na h-aquile sin a m-bilibh dimhora, gurub omhun la h-aes na criche triall ina n-gaire la a calmacht, conudh feolbaighe berait isin glind dithoghlaidi fil fuithibh. Tecut na h-aicile anuas iar bh-faicsin na feola. {MS folio 89a2} Tiaghait dono aes na criche dia n-eis, & fo gabhit na clocha buada ina n-inglanuibh iar cur na n-aiquiled dhibh, & anas ferr dhibh bit oc na righuibh imfhoicsi, & do gabur in chuid ele dibh fria creic for fiarláit in betha.

¶179] Righi Lae (leg. Lar) didiu, ní chanuit gó tria bhithu. Abraiamíni in sloinnedh aitreabhus innte. Ni thoimhlit fin na


p.420

feoil tre bhithu, & ní marbhthar duine na anmanda aili leo. Aeinshétigh snadhmtha la gach n-aen dibh. Ni benuit crann na duille ur a n-doigh anma do beith inntibh. Lomnocht bhid tria bithu, & dam in dia n-adrait. Iar n-ég don damh sin do niat luaith dia chnamhaibh & crothait forro h-i. Is áintech troiscthech do na deibh iat som. Bíth fuath daim 'ar n-a rinnadh a n-edan gach aein dibh, & duilledha crand parduis na miasa fora toimhlit.

¶180] Crich Coylus didiu, righi fhoirlethan isidhe. Ni giallann do righ for bith, & ni fhaieann nech la celi dibh muna rabhut in treas glun d'fhialus diblínaibh, nó seitig a athar no a bhrathar dia n-eis. Immat leoman n-dubh isin crich sin. Do cithir polus articus innti cubut ar turcbáil ós muir.

¶181] Righi Cumar & righi Melibar & righi Gusurach & ríghe Caria & ríghi Cambaech & ríghe Semanach & ríghe Osmacoram, don India moir iat sumh, & immat righi immale friu, & ro badh scith tenga fria tuarascbail do tabairt.

¶182] Do rímhset eolaig in mhara fecht riam .uii. cét for da míli dhec innsi for in muir n-Indegda sin, genmotha innsedha na h-India Bice, & ticfamait tar began dibh annso.

¶183] Atat di inis a fudomhuin in mara sin & is e Issu adhrait. Oilén na n-Ingen & Oilén na bh-Fher do berar forro. Ni ghluaisit na h-ingena asa n-iniss fein {MS folio 89b1} tria bithu, acht na laeich ag triall co h-airm a m-bít tri la co n-oidhchi in gach mis dhoib i comamus fri araili, gach laech laa setigh dhibh ina n-araglaib badesin frisin re sin. Impóidhit na firu for cula dia tighibh iarum cusin mis n-aill, conadh amlaid sin do mhelit a m-bethaidh. In tan lamhnaigid na mna, mad ingena no-s-berat


p.422

no-n-alad fri druine & gresa, mad maccu, dono, berat co a n-aithribh dia tabairt fri laechdacht.

¶184] Fira amhainsi iat fria seilg for fiadhmhila mara & tiri. Loimm & carna & gach cenel toraidh do thir & muir no melit fira, mnaa. Eascop as ceann forro.

¶185] In t-escop sin didiu, fil inis lais, Scoria a h-ainm. .U. cét míle uaithib-sium, co n-ilibh do dhaínibh lais fria creidium & araill fria h-idhlacht, gin tlacht na edach leo fria m-bethaid. Impóidhid na h-idhla na longa co n-a seola a n-agaidh ghaeithi la a n-geinntleacht cu rannait etarra iat iar n-a gabáil.

¶186] Iar bh-facbáil Scoria iarum uidhi x. cét míle fo ghebha inis n-dimoir is mo do oilenuibh talman da .cc. míle 'na thimchill. Madei a ainm. Ili chenela daine le. Do Macametus adrait. Carna camull mhelit. Ni h-urusa a rímh ina fil do chamullaib leo. Geala son dono, & ni fhil for talmain cenel frisa samalta iat ar mheit. Fedha dímhora leo. Derga son dono idir duille & rúscu. Ialla imdha leo do ilcenel én idir gnath & ingnath. Ealtada dimhora forro side ba móomh do enuibh in talman. Rúc a n-anmanna.8 Tocbhuit na h-elifinnti ina crobhaibh isin firmamint, co leicit anuas do 'ridhisi, co n-denann briscbruar dia m-ballaibh, cu toimhlit iat iarum.

¶187] Fa ghebha oilen n-aill iar suidhiu. Adhbhul a mheit-sidhe. xx. cét míle 'na timcheall. Samsibár a ainm. Ilchenéla athachdha no-s-aitreabhann. {MS folio 89b2} Srona dímhora a tulaibh a n-étan, a ruisc for tuaithbhil. Fuilt dubha leo & beoil lethna. Lethithir fria gach cethrar don droing dhaenna a bh-fhir & a mna, & ni h-airdi oldait na daine ele. Calma oldas cethrar for nert & chathugudh. Ni bhit eich leo, acht for elifinntibh & camhallaibh


p.424

cathaighit. Ni bhi tlacht na édach leo. Carna & loim & righle chaithid. Do gniter fledha leo do shiucra & righle & luibhibh imdha archena, or ni bi finemain leo, co leicid deocha dia n-elifinntib & dia camullaib do na fledib sin do metugud a menman & a n-dasachta don cathugud.

¶188] Cidh ni fuil sunn budhesta acht oirisiumh do sceluibh innsedh & crich na h-India iar toidhecht tar beg dib, ár ni thicfadh linn a rimh. Acht as iat so críchaighechta in da India fria h-iltiribh. An India Mhor didiu adotha probinnsi Maabar gu Rosmacorum & an India Beg adotha Caiamba gu Mechile.

¶189] Abaschia didiu, ríghi dímhor isidhe co .uii. righaibh fuirre .iiii. righa dhibh oc adhrad don fhirDhia, & cros óir a tul eduin gach aein dibh, & as ferdha a cathuibh iat; ár is friu ro-nn-altadh oc imairecc fria geinntiu. Na teora riga aili dono filet fria h-aincreidiumh & idlacht.

¶190] & rigi Aden .i. soudan is ri forro sum.

¶191] Conad h-i airec menman for' fhuair ri Abascia feacht n-aen, triall cu h-airm i r-raibhe Íssu 'ar n-a adlucadh. ‘Nato idir’, ol a mhaithe & a mhilid fris, ‘ár ro budh omhun linne gennti dot' marbad for an conair, ar is tritha no ghebtha. Fil escop naemhtha lat’, ol siat, ‘& cuir co h-adhnucul Íssu h-e co n-imut oir lais’[...]