Corpus of Electronic Texts Edition
Tochmarc Étaíne (Author: [unknown])

version 3

Tochmarc Etaine beos

{YBL column 992}

¶1] Fechtas n-aili asraracht97 Eochaid Aiream ri Teamrach la n-alaind a n-aimsir tsamrata, & fosrocuib for tsosta 98 na Teamrach do imchaisiu Muighi Breg. Bai fó a ile & fo blath cach datha. A n-imracachai99 n-imbé co n-acca in occláech n-ingnad forsin tsosadh inna chomair. Fuan corcra100 imbé, & mong orbuide fair co brane a dha imdáe. Rosc caindleach glas ina101 chind. Sleg coicrind ina laim. Sciath tuilgel ina laim co ngemaib oir furri. Sochtais Eochaid, ar ni fhidir a bith isin Temraig in aidchi riam, & ní foslaici an lis an trath sin.

¶2] Doluid ar inchaib Echach iar sin. Asbert Eochaid iar sin : ‘Fó chen don ócláech nad athgenamar’. ‘Is ed dorochtamair,’ ar in t-óclaech. ‘Nit athgenamar,’ ol Eochaid. ‘Atotgénsa chedus,’ ol in t-oclaech. ‘Cía th'ainmsiu?’ ol Eochaid. ‘Ní hairdirc son,’ ol sé, ‘Midir Breg Léith.’ ‘Cid dotróacht?’ ol Eochaid. ‘D'imbirt fidchilli fritsó,’ ol sé. ‘Am maithsi eim,’ ol Eochaid, ‘for fidchill.’ ‘A fromadh dún,’ ol Midir. ‘Ata,’ ol Eochaid, ‘an rigan ina codladh. Is lé in tech ata ind fidchell.’ ‘Ata sund chena,’ ol Midir, ‘fidhchell nad mesum .’ Ba fir ón, clar n-airgid & fir óir, & fuursundadh cacha hairdi furri di líc logmair, & ferbolg di fighi rond credumae.

¶3] Ecraidh Midir ind fhidchill iar sin. ‘Imbir,’ ol Midir. ‘Ní immeór acht dí giull,’ ol Eochaid. ‘Cidh geall bías and?’ ol Midir. ‘Cuma lium,’ ol Eochaid. ‘Rod bia limsa,’ ol Midir, ‘madh tú beras mó thoceall .l. gabar ndubglas, it é ceindbreca croderca biracha bruindlethain bolgroin coscháela combrasa faeburdha femenda urarda aignecha102 shostaide shogabaltai,103 cona caecaib n-all cruanmoithni. Tairgebat am trath teirti104 arna barach.’ Atbert Eochaid an cetna frisium. Imrid iar sin. Berar tochell Midir. Téid uad & beris a fidcheall lais.


p.176

A n-asracht Eochaid arabarach doluid for sostai na Temrach im turcabail ngine, co n-acca a cheile chuicé iarsind tsosad105 ina arrud106 cheana. Ni fhidir cidh dochuaid vel can {YBL column 993} dodeochaid, co n-acca in .l. n-ech ndubglas cona srianaib cruanmaithne friú. ‘Indraic sin,’ ol Eochaid. ‘Is fiach ní dlomthar,’ ol Midir.

¶4] ‘In imberum fidcheall?’ ol Midir. ‘Maith lium,’ ol Eochaid, ‘acht ro be gell and.’ ‘Rod bia liumsa,’ ol Midir, ‘.l. torc trichem, at é casbreca foliath forglasa, co cruib eich foraib, & lothar draigin fordo talla uile. In fecht n-aili .l. claidem n-ordoirnn. In fecht n-aili .l. bó find n-oderg co laegaib findaib odergaib leó & nasc credumae for cach laeg dib. In fecht n-aile .l. molt nglas ceindderg trichenn trebennach. In fecht n-aili .l. colg ndéd. In fecht n-aile .l. brat breiclighach. Acht ba cach .l. díb a lá.’

¶5] Frithcomraic107 a aidi inti Eochaid, & asbert fris can dombert a marindmas. Asbert fris, ‘Amin, insceoil inní sin.’ ‘Amné eim. Is beite duit menma fris, as fer mórcumachtai dotainic. A macain, tabair decrai mora foraib vel fair108 ol se. Is iarum dothaet a ceili chuice & forruirim Eochaid fair na mórchesta urdharca .i. dichlochad Midhi, luachair tar Tethbai, tochar tar Moin Lamraide, fid tar Bréifne. Conad de sin asbert an fili na rundu sa:

    1. Is hé seó, in ceatharda
      adroega Eochaid Airem.
      for109 ilar ndrong ndreachardha110
      co lín sciath & claidem.
    2. Tochar dar Moin Lamraidhi
      fidh dar Breifne cen decrai 111
      dichlochadh mas mórMidi

      & luachair tar Tethbai.

p.178

¶6] It e sin tra gealla & ánchesa foruirmithé and. ‘Romór a ndobeiri orm,’ ol Midir. ‘Ní denaim chena,’ ol Eochaid. ‘Rom bithsa itghe & ailghes uait iarom. Nach ní rosia do cumachtai, ni roib ben na fer and fria tech anechtair co turcbail ngreine ambarach.’ ‘Dogentar,’ ol Eochaid. Nis n-imdhechaid duine in monai sin riam.

¶7] Erpais Eochaid iar sin a rechtaire fri deiscin ind feadma dobertatar do dénam an tochair. Luid dí in rechtairi issin monai. Anndár leis batar fir betha o turcbail greine co fuinedh tancadar in monai. Dogensat uile oendumae dia n-édaigib, & luid Midir forsin dumae sin. In fhidbadh cona bun & cona fremaib, is ed sin doberdis a n-ichtar an tochair. Midir ina sesum ag gresacht112 an tsloigh for cach leth. Andar lat batar fir betha adaigdis breisim foé.

¶8] 113Iar sin doberar uir & grian & clocha forsin monai. Fri hetnu dam dano batar114 fedmanda la firu Erenn cusin n-aidchi sin. Co n-aices la lucht an tsídha fora formnaib. Dognith samlaid la hEochaid, conid dé ata dosom Eochaid Airem, ar is aice toisech tucad chuing for muinelaib dam do feraib Erenn. Is ed dono and focal ro baí a mbelaib an tsluaig oc denum an tochair: .r.115 ‘Coire a laim, tochra i laim, urdhairc damrudh, trathaib iar fuin, fortrom ailges, ní fes cuich les cuich aimles de thochar dar Moin Lamruide.’ Ni biad isin bith tochar116 bud ferr mina beithi ocá deiscin. Forfhacbad de lochtai ann iarom. Iar sin doluid in rechtaire co hEochaid & adfed scela dó in morfedma atconnairc fiadai, & isbert nad roibé for fertais an betha cumachtai doroisce de.

¶9] {YBL column 994}A mbatar fora mbriathraib co n-accadar Midir chucu. Ardchustal & drochgné fair. Atraigestair Eochaid & ferais failte fris. ‘Iss ed dorochtamar,’117 ol Midir. ‘Is torcdo & is dicheill nó taí frim mórdhecrai & mórainchesa do thobairt form. Atethaind ní badh maith lat chena acht is bairnech mo menma frit.’ ‘Ni bara fri buiri daitsiu ón, dogighnestair do menma,’


p.180

for Eochaid. ‘Gebthar dí ol Midir. ‘In imberum fidchill?’ for Midir. ‘Cidh geall bias ann?’ for Eochaid. ‘Gell adchobra cechtar dá lína,’ for Midir. Berar tochell nEchada an lá sin. ‘Rucais mó tochell,’ for Eochaid. ‘Madh ail dam do beraind o cíanaib,’ ol Midir.’ ‘Ceist, cid adcobrai formsa?’ for Eochaid. ‘Di laim im Étain & póc dí,’ ol Midir. Sochtais Eochaid la sodhain, & isbert: ‘Tís dia mís oniú doberthar duit aní sin.’

¶10] In bliadain ria tiachtain do Midir co hEochaid do imbirt118 na fidchille baí oc tochmarc Édaine, & nís n-édadh leis. Is ed ainm dobered Midir dí Bé Fhind, conid de isbert fria

    1. A Bé Fhind, in ragha lium.
      a tír n-ingnadh i fil rind.
      is barr sobairci folt and.
      is dath snechta & for corp slim.
    2. Is ann nád bí muí na tuí.
      gel ded and dubai a brai .
      is lí sula lín ar sluag .
      is dath síon and gach gruadh.
    3. Is corcair muighi cach muín.
      is lí sula ugai luin.
      cidh cain deicsiu Muighe Fail.
      anam iar ngnais Muigi Mair.
    4. Cidh caín lib coirm Insi Fail,
      is mescu cuirm119 Thiri Mair.
      amrai tíre tír asber.
      ni théid óc annsén .
    5. Srotha téith120 millsi tar121 tír.
      rogha dé midh122 & fín.
      daine delgnaide cen ón.123
      combart cen pecadh cen chol.
    6. Atchiam cach for cach leath.
      & nícon aice nech.
      teimel imorbuis Adaim
      dodonarcheil ar araim.124

    7. p.182


    8. [...]


      [...]

      mil fín laith lemnacht la lind
      rod bia lium and, a Bé Fhind.
    9. a. B. é. F.

Asbert Édaín: ‘Matumchotaise om aiththighi 125 ragasa chucad; minam126 édai, ní ragh.’

¶11] Is iar sin doluid Midir co hEochaid & damair a thocheall fo cédóir, co mbeith folo ocai do Eochaid. Is aire ro íc na comadha mora, & is aire is fó anfis conatigh a ghell, conadh iarsin ngiull adrubradh. An tan tra ro baí Midir cona muintir óc íc comadh na haidchi .i. tochar tar Moin Lamraide & dichlochad Midhi & luachair tar Teathbai & fid tar Breifne & is e seó and foclai 127 bai oca muindtir amal atbir Lebor Droma Snechta:

¶12] .r. Cuirthe i lland tochre i lland airderg damrudh trom an coibden cluinitar fir ferdi buidne balcthruim crandchuir forderg saire fedhar sechuib slimprib snithib sciathu lama indrochad cloena fó bith oenmna duib in digail duib an tromdam tairthim flatho fer ban fomnis128 in fer mbraine cerpai fomnis diadh dergae fer arfeidh solaid fri ais eslind fer bron fort ier techta in delmnad o luachair for129 di Teithbi dichlochad Midi indracht coich les coich aimles .

¶13] Dailis Midir, día mís. Fochiallastair .i. ro tinoil immorro Eochaid formná laech nErenn co mbatar a Temraigh, & an robo deach do fhiannaib Erenn, cach cuaird im araili im Temraig a medhón & aneachtair & istigh, & in rí130 & an righan i meadhón an taighe, & in lis iatai {YBL column 995} fo glasaib, ar131 rofedadar co ticfad fer in márcumachtai. Edaín baí ocon dail in n-aidchi sin forsna flaithe, ar ba sain dí disi dail.

¶14] A mbatar iarom fora mbriathraib co n-accotar Midir chucu for lar an rigthaighe. Ba caínsom do gress; ba cáine dono in aidchi sin. Tosbert i immod na sluagu adconnairc. Sochtsat uile iarom, & ferais an rí132 failti fris. ‘Is ed dorochtamar,’ ol


p.184

Midir. ‘An ro gellad damsa,’ ol sé, ‘tucthar dam. Is fiach ni 133 atgelltair .134 An ro gelladh tucus duitsiú.’ ‘Ní imrordusa,’ for Eochaid, ‘anní sin co sé.’ ‘Atrogell Édaín fén damsa,’ ol Midir, ‘tiacht uaitsiú.’ Imdhergthair im Édaín la sodhain.135Nat im dergthair a Édaín,’ for Midir: ‘Ni drochbanas duitsiú. Atusa,’ ol sé, ‘bliadain ac do chuingid136 co maínib & sédaib at aildem a nEre, & ní thucussa .137 & comad camarlecudh138 do Eochaid. Ní tria déoas damsa cé dodchotaind.’ ‘Atrubartsa fritso,’ ol si, ‘conom riré Eochaid nít rís. Atometha lat ár mó chuit fén dianom riri Eochaid.’

¶15] ‘Nid ririubsa immorro,’139 for Eochaid, ‘acht tabrad a di laim umut for lár an tighi amal ro gabais.’ ‘Dogentar,’ ol Midir. Ateta140 a gaisced ina laim clí, & gabais án mnaí lethoxail deis, & fochoislé for forles an tighi. Conerghed in tsluaig imón rig iar melacht forro. Co n-accadar in da éla timchell na Temra. Is ed ro gabadh do Sidh ar Femun, & luid Eochaid co formna fer nErenn ime do Sidh bfer Femin141 .i. Sidh Ban Find. Ba sí comairli fer142 nErenn fochlade cach sidhe baí a nEre co tisadh a bean do uaidib.

¶16] Focechladar143 Sidh Ban Find, & dóet nech144 chuca ass, & isbreth fris vel friu nabú ann baí a mben. ‘Rí sidhe nErenn an fer robarfainic. Ata dono ina rigdún laisin n-ingen. Eirgidh do co risidh.’ Tiagaid bothuaid. Gabsad tochailt an tsidhe. Tri mís for bliadain doib occo. A ndothochlaidis andíu ba comlan arnabarach. Lodar da fiach finda chuco asin tsidh, & dolodar da choin .i. Scleth & Samair. Lotar fodes aitherrach145 do Sid Ban Find. Gabsad claide in tsidhe. Tic nech chuco afrisi as, & asbert fríu: ‘Cid nó taí dún, a Eochaid?’ or sé. ‘Ni tucsam do mnaí. Ní fóruachad frit. Ní lamathar ní bus aimles do ríg do epert.’ ‘Ni ragasa uaibsi,’ for Eochaid, ‘co n-erbaraid frium cia cruth rosis146 mo mnaí.’ ‘Beir dallchuilena lat & dallchato, & fosnacaib. Iss ed in opair dogné cach día.’ Sóaid ass iarom & dognither leo inní sin. Conid samlaid lotar aire.


p.186

¶17] A mbatar and oc tochailt Sídh Breg Leith co n-acatar Midir chucu. ‘Cid nó tai dam?’ ol Midir. ‘Is anfír a ndoghni frim. At móra do decrai form. Ro renais do mnaí frim. Nachim forraig tairis,’ ol sé. ‘Ni bia ocud,’ for Eochaid. ‘Ní bia,’ ol Midhir. ‘Erg dot tigh. Roticfa do ben trath teirti ambarach. Fír na cetnai & na n-irradh,’ ol Midir.147 ‘Nacham forais atherrach, madh slán do menma lat don chur sa uaim.’ ‘Atumo’ .i. faemaim for Eochaid. Naiscis Midir a curu, & téid uaidib. A mbatar ann trath teirti arnabarach co n-accadar in .l. mban a n-aendeilb & i n-aenécosc uile fri hÉdaín. Sochtsat iarom in tsluaig. Bai gast glastliath remib. Asberat fri Eochaid: ‘Togai do mnai din chur sa, no apair fri mnaí díb anadh lat. Is toich duinde ascnam diar tigh.’

¶18] ‘Cid dogenaidh,’ for Eochaid fri firu Erenn, ‘dón ainches doforfainicc?’ ‘Nochon ta148 comairle de cia dingnium,’ for fir Erenn. ‘Atá liumsa,’ for Eochaid. ‘Mo bensa as deach oc dáil a nEre. Atagensa ocon dail.’ Tochorastair a coic .xx.it a leth thighi innonn & a .u.xx.it a leth {YBL column 996} a tighi illé, & tucad lestar co lind for lár an tighe. Dothiced iarom ben disiu & ben anall, & ni fuairseom Etain ann beos. Tainic de cosin di mnai deidencho. Dalais indala n-ai a tossach. Adbert Eochaid: ‘Etain and so, & ni si fodhein.’ Is iarum ba comairli leo uili. ‘Anais Etain,’ ar iat, ‘cen cop sí a dal.’ Lodar ass na mna arcena. Mor a imtholtain la firu Erenn in gnim sin dogenosom, & na mordrechta na damraidhe do denam leo, & tesoirgne na mna do feraib sidhe.

¶19] Atraracht Eochaid la n-alaind, & bai & a righan a n-imagallaim for lar an lis, co n-acadar Midir cuco. ‘Maith, a Eochaid,’ ol Midir. ‘Maith,’ ol Eochaid. ‘Ni hindraic ro ba frim,’ or sé, ‘na hairddecrai149 do fuirmiud form & a mbith for do cul & a ndodnucuiss do cuingid cucum. Ni baí ni nachim tomnathá.’ ‘Niro renus frit mo mnaí,’ for Eochaid. ‘Ceist, in tinci do chubus frim?’ ol Midir. ‘Noco tegma a n-aill do imgeallad,’


p.188

ol Eochaid, ‘ni tincubh.’ ‘Ceist, an fallán do meanma lat?’ ol Midir. ‘Fallan,’ for Eochaid. ‘Samhlaid damsa,’ for Midir. ‘Torrach do bean an tan rodnucad uait,’ for Midir, ‘& ingen ronuc, & is si fil it chomair. Ata dono do bean lium, & dotainic condara leicis uait aitherroch.’ Téid iar sin.

¶20] Nir lamair iarom Eochaid tochailt sida for Midir dorís, ar boi arach fris. Focerd Eochaid i ces a ben do eludh & coiblighi a ingine fris, & ba torrach sidhe uadhasum, & bert ingean do. ‘A dee eimh,’ for Eochaid, ‘nimmanaicigi damsa fri hingin m' ingine.’ Teid diass dia muindtir dia cor a cuithe150 co piastaib. Adellat leo cu teach Findlama buachalla na Teamra bai a Sliab Fuait i mmedon dithruib. Ni bai neach isin tig. Cathsit biad151 n-and. Focerdat in ingin don tsaid cona cuilenaib ro bai issin cru isin tig. Tiagaid as doridisi. Tic in buachaill dia tig & a seitid co n-acadar istig in blaícne ngel isin cru. Dosbert i mmod inni sin. Dosberat asan cru. Ros n-altsad, cen co fetatar can dí, & ba maith a forbairt dí, amal ba hingen rig & rigna. Ba druiniu cach mnai. Ni faicdis a suili ni nad edais152 a lama dhi dhruine. Alta iarum fon samhail sin la Findlamh & a bainceili, conda acadar muindtir Eidirsceoil la n-and, & cor indisiter don rig, & co tucadh ar eicin la hEidirscel hi as, & bai ocai iar sin di bainceili. Conad sissidhe mathair Conaire meic Eidirsceoil.

¶21] Bai Eochaid Oiream iar sin hi Fremaind Tethbai iar n-easbaidh Etaíne, & ba scith leis a menma. Tainic Sigmall Cael ua Midir .i. mac ingine Midir .i. Oicnia a hainm sidhe, & ro loisc Dun Fremaind for Eochaid, & dorochair Eochaid leis, & rucad a153 cend154 la Sighmall co Sith Nendta a ndighail einig155 a senathar .i. Midir. Acht cena ni fir sin, ar dorochair Sigmall 156 & Fuamnach ben Midir la Manandan a mBri Leith re cian roime sin a flaitheas Tuath De Danann, dia n-ebairt an fili:


p.190

    .r.
    1. Fuamnach baeth157 ba ben Midir.
      Sigmall as bri co mbilib.
      a mBri Leith, fa lathair lan.
      do loiscead la Manandan.

¶22] Is amlaidh seo immorro forcaemnacair bas Echach Oireaman, amal asberat eolaig an tsencasa.158 Bai Eochaid a Fremaind Tethbai amail ro raidsium, & is inti159 no bídh a dunaras & a domghnas fo deoid. Ro fas desidhe daerchis fognama co trom & co dirim for lucht na criche & in fearaind desidhe160 tria bith in rígh co gnathach forru, conad de dogarar seachtmad Erenn Tethba, ar ro tuit sechtmad rand cisa & biata in rig forro. Fir Cul immorro do Luignib Temra {YBL column 997} is siatt bai a Tethbai in tan sin, & is forro doratad in cis sin. Mormael is e ba ri for Feraib Cul an tan sin & ba rechtaire a Fremaind. Mac máthar doside Sighmall mac Brestine meic Midir ri161 Bendtraige. Imforgenair iarom comaide leo, & iss ed arrícht leo Eochaid do marbad.

¶23] Lotar iarom dib linaib .i. Beandtraige im Sighmall & Fir Cul iman Mormael, & gabsat Dun Fremand for Eochaid, & ro loiscsid in dun fair, & ro marbsat Eochaid ann. Dochodar i Connachtaib iar sin la n-echtaib & rucsat ceand Echach leo co Sith Nennta iar n-usci, conid dia chuimnigudh in gnima sin asbert an senchaid ann so sis:

    1. Eochaid Oiream sairgeal seang.
      airdri oireagda Erenn.
      sreathais a162 cis calma163 cruaidh.
      ro siacht fon mBanba mbratruaidh.
    2. Tuatha Tetfa164 na treas teann.
      fuaradar cís rig Erenn.
      tug an ri reachtmar165 ros rom
      an sechtmad orra a n-aenur.
    3. Tainic toirrsi theand an tsloig.166
      risin reacht167 n-adbal n-egoir.
      fearg ro hadnad tretha de.
      gur marbad168 Eocha Oiream

    4. p.192

    5. Tuatha Tetfa169 fa tren tall.
      ro marbsad Eocho Fremand.
      nirbo neart170 gen adbar doib
      risin reacht n-adbal n-egoir.
    6. Mormael riam ba hainm don righ.
      lasa ndearrnad171 an morgním.
      Fir Chul ainm Fer Teatfa172 toir.
      da ndeachas173 dar Dun Fremann.
    7. Cia adberar Sigmall na sleag
      guru marb Eocho Aiream.
      taisce adbath re reim na cend.
      se fein na Eochaid Fremand.
    8. Adbath Sigmall na sleg n-aig.
      la dreich mingil Manandain.
      ead cian anbail gen tlas tair.
      ria mbas d'agbail do Eochaid.
    9. Da thSigmall Side Nennta.
      calma a traig tren a teannta
      Sigmall mac Cairpre na cath.
      Sigmall ro bai ag bas Eachach.
    10. Sigmall mac Breistine buain.
      ri Benntraigi gu morbuaid.
      & Mormael mor don muig.
      is leo do baebaid Eochaid.
    11. E.O.C.H.A.I.D.