Corpus of Electronic Texts Edition
Bethada Náem nÉrenn (Author: Unknown)

Life 17

Betha Ruadhain.

Beatha Ruadain do Shiol Duach sund. Ba soichenelach inti h-isin d' fuil riograide Mumhan .i. Ruadhán Finn mac Fergusa Beirn, meic Dera Duibh, meic Daire Cerb, meic Oillella Flann Bicc, meic Fiachach Muillethain, meic Eogain Moir, meic Oillella Oluim.

Do thogh Dia an Ruadhan-sin i m-broinn a mathar, & o dhiul a ciche dó, óir ba lan do rath an Spiorta Náeimh eisidhéin o laithe a thuismidh go laithe a eitsechta. Do-rad anté Ruadhan gradh dermair don Choimdhe ina naoidhentacht.

Iar techt aóisi in foglama dó, do múin an Coimdhe cumhachtach dó, dol d' foghlaim an screptra & an creidimh chatolice & na h-eccna díadha archena. Do-luidh Ruadan iar sin go h-Ibh Neill an deiscirt co Finden, .i. co h-escop Cluana h-Eraird; & ro chaith {folio 193b} a aimser aicce, gur bo foirfe isin scriptuir é. Gabais ced imthechta iar sin occa oide. Beiris bennachtain uadha, & faccbhais bennachtain aicce.

Luid Ruadhan iar sin go Musccraighe, a n-Ara Mac Ua Neitt, & toccbais ionadh oirisimh ann. Cuiris an Coimdhe aingel go Ruadhan iar sin, & is edh as-bert fris: ‘Ni ced duit on Coimde t' eiseirge do bheith sunn’.

Luidh Ruadhan iar sin go Lothra i n-Urmumain, dú h-i f-fuil a chathair aniu. At-chi anti naem Ruadhan an torc n-allta n-adhuathmar for a chinn i c-cúas croind, ar ba h-aitte cumhsanaidh dó-sam eisidhe. Gabhais eccla anti naemh Ruadán occ faicsin an tuirc. O 't-connair(c) an torc antí Ruadhan, do-luidh as in locc a m-boi mar umla don Coimde & do Ruadhan. Cumhdaighis antí Ruadan ecclas n-oirbhidnigh don Coimdhe ann, (for) forgall an aingil, a quo Lothra i Mumain aniu.

An cedna aimsir taghais Brenainn .i. Mac ui Alta ionat oirisimh dó settal o Ruadhán i t-Tulach Brenainn. Cumdaighis Brenainn duirtech ann, áit a c-clunidis clucca aroile adíu & anall.


p.318

At-bert Brenainn: ‘fagbham an chrioch-so do Ruadhan, oir ní thuillem nech i n-en-crích fris ar a oirbittin & ar a onoir fein’.

Luidh Brenainn iar sin co Cluain Ferta Brenaind, ait h-i f-fuil a cathair fein aniu. Ocus bennachais ann. Bennachais Ruadhan Brenainn ar son a umhla dhó-somh, & as edh as-bert: ‘Mo cathair-si’ ar se, ‘ni ba h-e daingne a chathair-siumh tre bithi inas’.

Luidh Ruadhan iar sin a crich Chineoil Chairpre Móir go Snamh Luthair. At-bath rí na criche an tan-sin. {folio 194a} Tuccadh i c-cend Ruadhain e dia adhnacal; & iatt oc toirse & occ derghubha go dermair. Gabhais truaighe anti náemh Ruadan doibh, co ro aitcestair in Coimde tar a cend, co ro duissicch Dia an rí iarttain i n-onoír Ruadháin. Ro edhbair an rí h-isin a cathraigh & a chrich, & se budeisin, & a chineol archena, do Dhia & do Ruadhan tre bithe; & ro moradh ainm De & Ruadhain de sin.

Luidh Ruadan áen do laithibh do Rus Eirnine i Crich na n-Oirther. At-chi sochraide for a chind and; dibercoid, & toirsi trom, & dergubha dermair leo. Cesnaighes Ruadhan damhna na diucaire. ‘Ata immorro’, or siatt, ‘a fotha accainn .i. aimser tedhma moir do-rala sund, & ro fáccbadh & ro folchadh cistedha na cathrach fon talmain, & ní fes duinne cia h-ionadh incleithe h-i filet’.

Luidh Ruadhan iar sin sechnon na cathrach occ sir-beim a cluicc, co ro ghortaigh a chlocc, & (é) ag atach an Coimdhe tar a cend. O 't-clos don Choimde ettarguidhe diochra Ruadháin fair, ro ersluicc an talamh uaistibh, gur bo follus do cach na cistedha; co tardsat a n-eiredha eistiph iarttain i n-onoir naemh Ruadhain. Ocus ro edbrattar na maithe a c-cathraigh & a c-cineol & iatt budeisin do Dhía & do Ruadhán. Morthar ainm De & Ruadháin de sin.

Do-luidh coicc Ruadhain laithe n-ann do idhlacadh loma don cathraigh secht laithe diaigh aroile. An tan immorro do ticcedh go dorus na cathrach, do mionaighte lestar an loma, & do doirtea i m-bith ind. Luidh Ruadhan iar sin go dorus na cathrach, ar go fionnadh cia dos-gnidh an t-aidhmilledh bunaidh forsan coicc.


p.319

At-connairc antí Ruadhan dha demhon for a chind, .i. demon forin ursaind n-deis {folio 194b} & demon forsan ursainn clí; & ord iarnaidhe i l-laimh gach demain díbh. ‘Cidh dia tancabair sunda’? ol Ruadhan. ‘Ninsa’, ar siatt, ‘i. do blodhadh lestair in loma, & dia dhortadh feisin’. ‘Cidh sin’? ol Ruadhan. ‘Ata immorro’, ar siatt ‘.i. for domíad in choicc frisna h-aidedhaibh, & frisna bochtaibh archena’. Naiscis inti Ruadhan forna demhnu iartain triall rempu i fudomhain in mara moir amach, & oirisiumh and do gres, connach tístais do aidhmilledh neich isin du cétna sin, ná i n-dú n-aill tre bithu. Do-gniat na demain amhail as-bert Ruadan friu.

Luidh araile ferscal do Aradaibh Cliach co Ruadán dia atach ar go n-dernadh liaigh de budeissin. Senais antí Ruadan a dhurna & a ruscca dó-somh. Foillsigter ind uile ealada leighis do-somh iarttain gurbo foirfe inntibh é.

Rioghan Cualann, ros-gabh guasacht tedma moir h-i. Baoi cáocca liaigh fria h-acchaidh fri h-athaid fhoda; & nir chumaingsit icc di. Luid an Coimdhe iartain i r-riocht aingil go Ruadhan, & is edh as-bert fris: ‘As duit-si do deonaigh an Coimdhe an rioghan do ic’.

Tocbais anti Ruadhan a toirrchim dhe. Ro foillsighedh tre aislingthe iona collad don rioghain anti Ruadhan a n-eccosc etrocht, & maille fri gloir n-dermair. Andar lésí is edh as-bert fria: ‘Cuirfet-sa macamh ócc dot shoighidh comainm an laithe a t-tanacc sunn. Is amhlaidh rot bia m' eccoscc, & (rot)-cfa’. Edhbrais an riogan iarttain h-i búdéin h-i láimh De & Ruadhain, & at-bert frisna legaibh sódh for culaibh, & nar cumaingsett slainte di.

Cuiris Ruadhan iartain in liaigh remhraite dia soighidh, & ticc lestar n-umhaidhe bói occa cona lan uiscce ann do shaigidh Ruadhain. Senais antí Ruadan {folio 195a} an t-uiscce. Laaidh bheos a shele ind. Ocus do-rad digh don liaigh ass, & iss edh as-bert fris iarttain Ruadhan: ‘Soich an rioghan, & beir an soidheach cetna let. Lai feissin do sheile ind, & tucc digh as don riogain, & bidh slan iarttain issidéin .i. an lía fola fil ina broind sgeraid fria iaromh ina gein mairb; & na geibh do lóg ó rígh Cualann acht an brat fil aicce, dianid ainm Leuia’.


p.320

Luidh an liaigh iarttain gusin ríogan, & do-gní feib at-bert Ruadhán; co ro íc an rioghan iarttain. Ro thaircc in rí tiodlaicte ile don liaigh uadha tar cend íca na rioghna. ‘Acc’, ol in liaigh, ‘ni gebthar sín uait, acht an leiuia do breith lim go Ruadhan’. ‘Rod-fia’, ar rí Cualann; & do-ratt in ri in lin-brat do-som iarttain, & ro mair for altoir Ruadhain fri h-aithaid fhada iarttain; & ro móradh ainm De & Ruadhain de sin.

Araile la boi long Brenainn for fudhomain mara Luimnigh, co ro súig an luing, go ros-báidh iartain, & maccamh óg, ba mac do ri Bretan bói occa foghlaim occ Brenainn, ina h-iochtar. Isedh as-bert Brenainn: ‘Is do Ruadhan Lothra do dheonaigh an Coimdhe an long-so do sodhad for cula doridhisi, & an mac becc do dúsccedh.’

Cuiris Brénainn iartain techta go Ruadhan dia chuinghe fair techt go h-airm i m-bói, ar go c-cabhradh Ruadhan an cás-sin. Luidh Ruadhan go Brenainn iarttain, & aitchis antí Ruadhan an Coimdhe tar a cend, go ro eist Día ettarghuidhe Ruadhain, go ro shoidh an luing for cula, & mac righ Bretan beo lais. Ocus iss edh as-bert an mac becc: ‘Is é cochall Ruadhain boi lim-sa fon muir, co nar leicc an t-uiscce dom ingreim, go ro shoidhes im frithing {folio 195b} for cula doridhisi’. Morthar ainm De & Ruadhain lasin fert-sin.

Teora coicat do mhuinntir la Ruadhan do ghrés, & no geibhdis betha gan feidm n-daonda léo, acht ernaighthe & edarguidhe an Dúileman, & claiscettal coimdheta leo in gach dia, do móladh an Choimdhedh tre bithu, ionnus go f-faghdais a m-bethaidh. Crand iongnadh bói ag Ruadhan isin cathraigh; sugh ainglecda do shiledh as in crand do ghres; boladh fína lais, & an c-cedna do shasadh ann. Geibhis tnuth dermair naemhu Erennfris iar-sodhain, gurbat formattaigh fri Ruadan iatt.

Go ro luidhsett naemha Erenn co Finnen, epscop Clúana h-Eraird, oír ba h-oide dala & foircetail d' ilar naemh eisidhe; ocus at-berat aroile gur bedh do uile naemhaibh Erenn. Do-ghníatt na naeimh innlach n-dermair fri Finden, & is edh as-bertsat fris, nach tairisfittis aes timthirechta dia mancaibh ina n-eccalsaibh, gan triall os aird, no fo dichleith, do soighidh na bethad naeimhe go Ruadhan. Luidh Finnen, & naeimh Erenn iarttain diblínaibh go Lothra go Ruadhán. O do-riacht Finden isin c-cathraigh anonn, at-connairc an crann cumachtach, & senais Finden an crann. Battar ann asa h-aithle, go m-ba h-uair tomhaltais doibh iar-sodhain.


p.321

At-raigh an fertigis go Ruadhán, & is edh as-bert fris: ‘Nir snighedh on crand dúinn aniu acht daethain ar manach & ar muintire fadéin. Ocus caidhe at-toimhelaitt ar naoidhigh’? At-bert anti naemh Ruadhan: ‘Tabair-si uiscce an topair diar soighidh, & imsoidhfidh an Coimde h-i fion iar sodhain’. At-racht an coicc iar sin gusan topar, & lionais a lestar don uiscce. At-racht in maighre {folio 196a} dia soighidh tresan cloich boi fon topur iar-sodhain. Ba d' ingnadh & ba difaisneisi leo-somh a mett, oir maraidh a fhuilliucht isin cloich beos. Luidh an ferthighis go Ruadhan iarttain, & an t-uiscce & an t-eo dermair lais. Coisriccis Ruadhan an t-usci, co ro shaidh in Coimde h-i fín iartain i n-onoir Ruadhain.

Díolais Ruadhan naemha Erenn & a aidhedha arcena ind acchaidh-sin d' fíon & d' iassc, gurbatt subhaigh soimhenmnaigh iarttain. Aílit na naeimh anti Ruadhan maille fri duthracht n-ernaighthe, ar co tairsiudh co cutrama friu budeissin, & fria mancaibh a m-bethaid dáenda, daigh co na batt formadaigh fris. Ro aentaigh antí Ruadan i n-umhla & i foighittin an t-atach. Bennachais Finnen iar sin anti Ruadhan ar logh a umhla, & bennachais an c-cathraigh, & an talamh, do-dailfedh toirthe do.

Iss edh as-bert Finden fri Ruadhan iar-sodhain: ‘At-berim-si duit, an talamh oirfither accat, toirthe dermaire do techt de co síoraidhe, & nach suirfe lesachadh tre bithe, amal do-gniter la daoinibh anaill’. Faemais Ruadhan inni-sin donti náemh Findén. Soidhis Finnen & naeimh Erenn dibhlinaibh for cúla iarttain o Ruadhán maille fri sídh suthain; & tiodlaicis Finnen a bhennacht do Ruadhan iar-sodhain.

Diarmait mac Fergusa Ceirbeoil, frisan abradh araile Diarmaid mac Cerbaill, ba ri Erenn i r-reimhes Ruadhain. Cuiris an ri-sin maoir & aes timtirechta sechnon Erenn do tabhach a chísa & a cabhalaigh, ar faillsighti a nert d' feraibh Erenn dibhlinaibh.

Bai araile occlach eisiodhan ainiccnech lais ba maer do-somh, diar bo ainm Bacclamh. Satan ar cumsanadh annsidhein riamh & iaramh. Ni aiclidh-somh {folio 196b} diabal do gres, acht no bittis d' aen-scel fri aroile ag tarrachtain aindlesa De do gres. Triallais anti eissenn-gaide .i. Bacclam gae dermair lais ar atach n-diabail, dar ghoiristair fein gae ind áird-righ, co m-beiredh tarsna lais i n-dinnaibh & i n-deag-cathrachaibh na righ & na n-uasal archena, ar gomadh tormach neirt don aird-rí eissidein.


p.322

At-racht Baclam iar-sodhain fon samhail-sin h-i c-Connachta do-sunnradh. Luidh remhe go dinn Aodha Guaire .i. go righ Ua Maine. O do-riacht-somh, at-rubhratar cach fris: ‘Triall lin-ne immaille fri h-oirmittin & fri h-onóir isin cathraigh anonn’. At-bert-somh nad raghad iter, co m-beired gae ind righ lais tarsna, feibh co m-beiredh i n-dinnaibh gach rígh arcena. O 't-cualatar teglach Aeda Guaire inní-sin ro bhrisettar an c-cathraigh, & leiccit Bacclam anonn, ar mionachadh na cathrach, & a ghae tarsna lais.

Aodh Guaire immorro o 't-cualaidh an gniomh-sin, lonnaighis uime, & fuactnaighis go dermair iar-sodhain, & soichis go h-airm i m-bói an maor, & imris oidedh anfforlainn fair, go ros-bath fo céttoir. Acht ge do-righne Aodh Guaire an gniomh-sin, ba doigh lais na rachadh leis tar forsmacht in aird-ri. Luidh Aodh Guaire iar sin do Muscraighi co h-epscop Senaigh. Ocus teitt for a chomairce tre bithin gaoil do beith aca fria cele, óir ba dias deirbhsethar a maithre dibhlínaib.

Luidh Senach epscop iar-sodhain la h-Aedh n-Guaire for imnedh an rígh go Ruadhan Lothra for a ghaol fris; oir ba días deirbhsethar do Ruadhan ro oilestair an t-uasal-epscop Senach & Ruadhan .i. Cael & Ruanat a n-anmanna. Acht ge ro faemastair inti Ruadhán in {folio 197a} chomairce, ba h-eccail lais nach eistfedh an ri fris iter. Luidh Ruadhán dano la h-Aedh n-Guaire go Bretnaibh for omhan Diarmata .i. an rí, d' imditten a chomairce. Faccbais i m-Bretnaibh eisidein, & soidh for cula budeissin.

Imtusa in rígh Diarmata, o 't-chualastair inní-sin, faidhis techta iar sin go rígh Bretan, & go h-uaislibh na criche arcena, la forchongra a n-dun-oirgne do denamh, mine cuirdis Aedh Guaire for cula doridhisi. O 't-cualatar Bretnaigh inni-sin, soidhit Aodh Guaire for cula doridhisi.

Ascnais Aodh Guaire co Poll Ruadhain, ar is annsin fuarustair anti naemh Ruadhán for a cind. Dos-gní Ruadhan iartain aitte & adha isin talmain d' Aed Guaire isin duirrtech i r-raibhe fein, occ fognamh don Coimdhe, d' imdítten a chomairce forsan rígh n-uaibrech; & ni leiccedh-somh dia soighidh acht aen-ghiolla n-ama i n-inam a foghanta don lucc talman i r-rabhustair occ antí naemh Ruadhán.

At-cualustair antí Diarmait Aedh Guaire do techt go Ruadhan dia imdítten fair-sium. Do-luidh Diarmait iar-sodhain go Poll Ruadhain, & ro lá aar a carpait gusin duirrtech i r-raibhe intí naemh Ruadhan og fognamh don Coimdhe, do tabairt Aodha lais ó Ruadhan. O do-riacht an tara don duirrtech anonn, druidis an Coimdhe imdoirsi a amhairc,


p.323

gur bo dall; co nar chumhaing a fhoghnamh dibh. An tara immorro geibis aithrechus n-diocchra isin n-gniomh ro triall, & do-rad é budeisin for breith n-Dé & Rúadhain inn.

An tan ba cian lasin righ boi an t-ara tall, luidh feissin don duirrteach anonn, ar go c-cesnaigedh do Ruadhán, caidhe an dú i r-raibe Aod Guaire; {folio 197b} óir ba doigh lais nach ebéredh antí Ruadhan dailbh fris. ‘Ni fetur-sa on’, ol Ruadhan, ‘acht mine fil fot cosaib’. Soidhis Díarmaitt for c-cúla as in duirrtech, óir nir thuiccestair an m-breithir at-bert Ruadhan fris. Machtnaighis ina menmain iar-sodain, comba fír a n-ebairt Ruadhan fris .i. co cumhaingfe nech do chor i t-talmain dú i r-raibhe a chos isin duirrtech, & gurab for ingabhail dailbe at-bert Ruadhan an m-breithir uccat fris.

At-chí in rí béos ina decchaidh-sin isin duirrtech thall aroile gillae do aes timthirechta Ruadain ag triall gusin lucc talman i m-bói Aódh Guaire, & suttrall for lasadh lais, do foghnamh d' Aédh inn, feibh do-gníth do grés. At-ces do Diarmaitt inní-sin, & goiris gilla dia muinntir díar bó ainm Dondán, & isedh at-bert fris, triall don duirrtheach, & in talamh do thochailt go h-Aedh n-Guaire, & go tucctha ass dia shaighidh feissin anall as in poll tar saruccadh Ruadhain. Luidh Donnán don duirrtheach cona aidhmibh iarnaidhe lais. An tan dob áil dó an talam do tochailt dona h-aidmibh go h-Aedh n-Guaire, seacais a laimh fair, co nar chumhaing iter a foghnamh dhi.

An gniomh n-ettualaing ro triall Dondán forsantí Ruadhan, geibhis aitricche n-diochra inn, & edbráis é feín for breith n-Dé & Ruadhain. Ara in righ immorro do dhall in Coimdhe isin duirrtech i n-onoir Ruadhain, & Donnán feisin, do-gni Ruadhan mancha dibh, & do naemhaitt iatt-sidhein, & is íatt do-rala i nuimhir naemh n-Erenn i Pull Ruadhain aníu. O 't-connairc Diarmaitt immorro gan na techta do teacht, luidh feisin gusin duírrtech, {folio 198a} & do-ratt Aedh Guaire lais tar sarucchadh n-Dé & Ruadháin. Ocus lottar iarsín go Temair, & Aodh lais.

Ba fercc mor la Ruadhan inní-sin, co ro tionoil a mhanchu, & lottar go Brénainn m-Biorra. Luidh Brenainn lais cona manchaibh diblinaibh co Temraigh. Cuingis Ruadhan a chomairce forsan righ .i. for Diarmaitt. Erais Diarmait go h-athlamh antí naemh Rúadhan. At-clos do Ruadhan inní-sin, & do Brenainn, occus dia mancaibh. Ro triallsat a c-clucca & a c-ceolana do bein for Diarmait, go ros-gortaighset aga m-bein. Co n-gabhsat fós a psalma esccaine & innighte fair, nir


p.324

cumaingset iter a riar don aird-ri la-sodhain, acht do-ratt i t-tarcusal dermáir íatt.

Cumhsanaighidh Ruadhan & Brenainn i Temhraigh ind oidche-sin. Da rígh dec bói la Diarmait, ro eiblettar an da mheic décc battar occa an cédna aghaidh, go ros-frith marbh arabhárach. Toccbhaidhter ile comharc ós aird trithibh i t-Temhraigh iarna cluinsin. At-rachtsat na ríghu-sin gusin aird-rí, i. go Diarmait, conidh edh as-bertsat fris: ‘Is tre shailm-chettal na c-cleirech & antí naemh Rúadhain fil oc tabach a dhála sunn fort-sa, is de sin ro eibhletar ar meic-ne’. Lottattar oidedha na mac marbh sin go Ruadhan iar sin, co ro aitchettar anti Ruadhan maille fri derghubha n-dermair ar co toduiscedh a maca doib. Luidh Ruadan & Brenainn cona mancaibh ina crois-fighill iarttain, & dos-gnit duthracht n-ataigh forsan c-Coimdhe im thodusccadh na mac marbh; co ro shóidh an Coimdhe iatt ina m-bethaidh doridhisi, i n-onoir Ruadhain.

25.

{folio 198b} Adhaigh n-aill n-aile boi Ruadhan i t-Temraigh ag tabach a comairce, co tarfas fis don rígh in adhaigh-sin .i. crann dermair d' faicsin do. Andar leis boi feicce an croinn a clethibh nimhe, & a fremhae i t-talmain. At-chi béos teora coicta fer dia saigedh. Biail beil-lethan i l-laimh gach ae dibh, co ro gabsat acc sloighi & acc sír-lettradh an croinn dibh, co ro srainsett leo for talmain, go ro duiscc tairm in chroinn ag tuitim an righ as a thoirrchim suain, go h-uttmall, imnedhach, gurab é ní ro oiris i sinistreachaibh a eistechta .i. foghar sailm-cettail Ruadhain cona mhancaibh & a claicc-beim dibhlínaibh occ esccaine fair, gur forlíonsatt a clúasa iarttain.

At-racht an ri as in cathraigh amach la turccgabail greine, óir ba geis do flaithibh Temrach eirge n-greine do breith forra alla astigh do shecht múraibh na Temrach. Luidh an ri iar sin go h-airm i m-bói an naemh-clerech Ruadán cona manchaib. O do-riacht an ri ro sccuirset na manaigh dia c-clais-cettal, & do-ronsattái d' eistecht frisan righ.

Conidh ann at-bert Diarmait: ‘Maith monar fil lim-sa, triall occ cosnamh na cora & na firinne, & ag coimett an rechta, & acc oirmitniuchadh an dlighith. Ocus tuccadh a deimhni damh-sa’, ol se, ‘do reir cumsanaidh an t-siodhae. Madh sibh-se’, ol se, ‘bus olc


p.325

monar, ag triall ag cosnamh na h-aingidhechta, & occ diochur an rechta & na riaghla flatha, & occ domíadh in dlicchidh, & occ imdítten na c-ciontach; snigfedh dioghal an Choimdhedh foraibh ind’, or se.

Conidh ann at-bert Diarmait: ‘Bidh-si do cheall-sa, a Ruadhain, cét ceall dibhghus a remthus ard-cheall n-Erenn’. Ro freccart Ruadan dó-soin: ‘Bidh túscca {folio 199a} dibhghus do flaithemhnus oldas’, ol se, ‘& ni aittreba neach dot seimedh Temair for do lorcc’. Friscart Diarmait do Ruadhan: ‘Bid fás t' aitti-siu’, ol se, ‘ar do-ragha muc-thréd dia soigedh, co ros-claidhet dia srubhaiph’. Ro freccart Ruadhán dó: ‘Bidh fás Temhair ile ced m-bliadan resanní-sin’, ar se, ‘& ní ros-aittrebha nech iar sin co ricce an m-bráth’.

Ro freccart Diarmait dó-somh: ‘Do teccaimh aithis for do churp’, ol se, ‘oir biaidh dibhdadh boill dot bhallaibh fort .i. do shuil, conach ba léir duit silladh amhairc thairsi, suil faccbas tú an talamh’. Friscart Ruadhan dó: ‘Bidh do rennaibh biodhbadh atbela-sa co n-oidigh n-deroil fort, & roind & dian-sccáoíledh dochraidh for do bhallaibh’, or se, ‘nas fuigebthar la 'roile go h-adhnacal’. Friscart Diarmaitt: ‘Do túaim adhnacail-si, do tora torc allaidh dia saighidh, go ros-tochla’, or sé. Frisccart Ruadhan dó: ‘At-beirim-si gell’, or se, ‘in sliasait nar fhoscclais frim-sa i t-Temhair, nas fuighebhthar lat bhallaibh fecht n-aill go h-adhnacal; & in tegh inat marbhthar’, ol intí naemh Ruadhan, ‘bidh occ díglodh in tighe iar c-caerchaibh for sluasaitt in chartaidh ros-tóccbhaidhther tú a broind áoilich’.

Iss edh as-bert Diarmait: ‘Leicc ass ale’, ar se, ‘do dhingaibhsidh mo flaithes, & ataidh-si occ imditten na cintach. Fil a fhis sunn’, ol se, ‘is abhar tocha lasin Coimde innú-sa. Saigidh for cula’, ol Diarmait, ‘& ín fer libh tar cend fuaslaicte damh-sa’. A m-battar and iar-sodhain, co f-facattar triocha each n-gorm oc teacht {folio 199b} co Ruadhan, nar bo h-indshamhail fri h-echraidh n-aill ar aille, oc tocht as in muir moir (fri) Poll Ruadain andes. Laais Ruadhan iad-sidein a coimhrith fri h-echraidh Temrach, co ro cinnset a c-coimhrith foraiph. Ocus dos-ratt Ruadhan in echraidh i f-fuasccledh Aodha Guaire. Do-ratt an rí iatt-sidhe d' uaislibh a thecclaigh. Gairitt becc iar-sodhain co ro soidhsettar in eachraidh isin mhuir comhramhaigh cetna gan poinn dia t-tarbha 'ga n-erradhaibh. Imthighis Ruadhan iartain a Temhraigh maille fri síth on righ, & Áedh Guaire lais.

At-chí antí Ruadhan clomha ina dhíaigh. Ro ailsiot na


p.326

cloimh almsain fair. ‘Ni fhuil im chumang sunn’, ol se, ‘acht in eachradh fil fon carpat, & do-sia duibh-si for seirc an Coimdedh’. Soidhit na cloimh o Rúadhan iar sin, & na h-eich leo. At-chí antí Ruadhan iar sin an da n-oigh n-allaidh dia shoigidh as in coillidh ina fochraibh; do-rattsatt a cindu fo irsibh an charpait, co ro imchuirshett é immaille fri h-oirmittin móir dia cathraigh feissin. Soait na h-oige for a n-alltaighibh fodheisin.

Aroile aimser corgais bói antí Ruadan, & is edh as-bert fria a mhanchaibh: ‘Fil dál coinnme naeimhe da bhar saigidh-si; & tabhraidh feoil libh dia soighidh, & toimlidh feisin an fheoil leo, an tan nach tarla a n-daethain do bhíudh ele i n-bhar c-cumhang’. 'Ar torrachtain na naemh, do-rattsatt na manaigh an fheoil leo. Ro senustair naemh Ruadhan in fheoil iarttain, cebtar nár lais. Ro shaidh in Coimdhe Ísu Crist in feoil-sin go m-ba h-arán i n-onoir Ruadhain.

An tan immorro ro lai na naeimh forsna borta, tainic athlaech léo don baile; diultais {folio 200a} an t-arán do chaithemh o 't-connairc gurab d' féoil do-ronadh an t-aran go gar resan úair-sin, do bhithin amurais & eccrábhaidh. Frith a daethain aráin n-aill dó-somh. A m-boi an t-athláech occ tomhailt an arain, co tarfás dona cleirchibh & do cách archena gurab snighi fola fordergi boi fria bél, & gúrab feoil bói do thomhailt. Foillsígther dó-somh cach aga fhaicsin amhlaidh sin. Geibhis an t-athlaech aithrige n-diochra don gniomh-sin. O 't-condaircc Ruadhan aithricche ind athláich ro shénastair cuid ind athláich. Ro shóidh in Coimdhe i n-arán nádurtha i n-onoir Ruadhain iar sin. Mórthar ainm Dé & Ruadháin lasin firt-sin.

Aroile samh-aimsear bói náemh Ruadhan, at-connairc da chlamh dec dia soighidh, go ro shuirset almsain forsan fer naemh. Conidh and as-bert-somh fríu: ‘Fil i c-cumhang an Coimdhe almsain d' fagháil duibh, a trogha’. Clannais naemh Ruadhán a bachaill i t-talmain iar sin, go ro gortaigh an talmain 'ga cor inn. At-racht tomaidm d' uiscce tresan talamh iar sin, gur bo topar derscnaighthech, diar bo ainm Pisina, oir do-rala bliocht d' iascc. Is fris at-berat cách topar Ruadhain aníu. Imthusa an dá clamh déc, ro fhothraiccset a h-uiscce an thopair gurbhatt ógh-slána íatt. Mórthar ainm Dé & naemh Ruadhain tresan firt-sin.


p.327

Is dochum an Ruadháin naeimh ro tiodhlaic an Coimdhe Ísu Crist ind oigh n-allaidh as in coillidh fri fescor i n-am {folio 200b} espartan. Do oirisfedh ind oigh n-allaidh fria bleoghan occ Ruadán. An agh immorro ro reithestair go h-uttmall uirettrom; iar-sodhain ro imthigh an agh, & do-riacht co Colman Éla co ros-bligedh do Cholman gairitt iar turgbail urthosaigh laithe íarttain.

Aroile urtosach erraigh ro thriall Ruadhán oiriseamh i n-Doire Eidhneach. At-chuala mac Dairine Doire Moir sin .i. eisiumh do bheith ann. Ro triall an t-occlach ina dochum, & ruscc dermhair lan d' im lais, dia tiodlacadh do Ruadhan. Ro la mac Dairine an lestar for da damh n-aimhriata iar-sodhain.

Do-radsat na doimh a n-acchaid forsan cathraigh o Dhoire Mor conair nar ghnathad riamh na iaramh. Coirighís an Coimde slighe n-derscaighthech for a cind tresan monaidh, nach frith riamh riasin uair-sin na iaramh; gur bo crúaidh socair an t-slighe dona damhaibh for gach ceim, no go riacht co Ruadhan co Doire Eidhnech. Dos-gni antí Ruadhan teora cóicta cuid don lestar go ro fodhlastair forsan cédna lín do dáoinibh eisidhein. An lestor immorro frith lan laithe cingeisi iar-sodhain amail ro boi acc techt go Ruadhan.

Aroile aimser do-rala Ruadhan i n-Aradhaibh. At-chi an m-banscail dia soigidh; gruaidhi fliucha & tóirsi trom, & dibergóid dermair lé. Co ro ataigh anti Ruadhan go h-umhal foigidnech im tódhusccadh a meic o marbaibh di. An tan ro ataigh antí Rua(dh)án an Coimdhe cumachtach tar cenn an mairbh, at-racht an marbh iarttain.

{folio 201a} Macamh n-aill n-aile ro thodhuiscc antí náemh Ruadhan. An tan ro ladh a chenn fo chasal Ruadhain eisidéin at-racht o marbaibh.

An tres fer immorro ro thodiuscc Rúadhan ó mharbaib a Cuillinn a flaith Eile. Do-ronadh in aitti dó ina n-dernain mírbhal-sin. Tulach Ruadhain a h-ainm sein gusaníu.

Baoi araile occlach esccainte h-i c-crich úa Néill diar bo h-ainm Aodh Eiccintach. Ile n-olc lais, óir ba discir & ba droch-comhairlech


p.328

anti eisidein. Ro edhbair dano a fherann d' Áedh mac Bric. Tingellais Aodh flaith n-De dó-somh ind.

At-bath an t-ócclach iarttain. Ro chathaighset slogh adhbal ainíarmartach na n-demhon fris. Cathaighis an t-epscop náemh 'san áer tara cend friu. An tan rob ail doibh imirt anforlaind forsan epscop, & an t-occlach do bhreith leo da aitti & da adhba .i. do ifurn, ailis epscop Aodh co h-athlamh anti Ruadhan & Colam Cille, co toirsitis dia cobhair. At-rachtsatt an dá fher náemtha iar sin dia shoighidh, go ro cathaigsett friu dibhlínaibh,go ruccsatt an t-occlach leo i f-flaithes n-De, iar m-breith coscair for demon.

Ruadan & Colum Cille immorro iar sin raidhis gach nech dibh, go ro dermaittsiot a c-cluicc do beim d' eis sin, iar farcbail imchomhairc occa chele. Colum Cille immorro bói manuail órdha lais, dia breith dia scriobhadh do macaibh foghlama. Ros-dermaitt ag Ruadhan Lothra aon do laitibh iartain.

Do-rala Baithin i f-farradh Coluim Cille. Conidh ann at-bert {folio 201b} Baithín fri Colum Cille: ‘Caidhe’, ar se, ‘an manuál báoi lat lá an fhughaill’. ‘At-beirim, a Bháithín’, ar Colum Cille, ‘co ro dhermaites h-í lá an fhughaill-sin occ Ruadhán; & at-beirim frit, soich-si feisin go Rúadhan, & tabhair an manabail lat damh’.

Ro thriallastair Báoithin for sétt iar sin go Rúadan. Ruadhan immorro bói an manabail lais i n-aichill Báithin, óir do foillsighedh dó cían suil do thicfedh, go t-tiucfedh Báithine for cend na manabaile. Baithin iaramh ro faccbustair iomchomarc bethadh ag Ruadhan, go riacht budeisin for cula go Colum Cille, & an leabhar lais.

Ruadhan immorro da throigh déc i n-airde lais, & foirfe do deilb, óir ba derbh gur bó riaghalta allastigh anti Ruadhan, óir ba h-infeich allastigh & allamuigh anti Ruadhán, & ba h-inícha allastigh eisidhe. Ba h-uasal immaille fri daoinibh inti Ruadan; ba h-uaisle immaille fri Dia inas. Ba h-oll cuirp eisidein, ba h-uille a grasa inas. Ba h-oll i frecnarcas De & daoine anti Ruadhán náemh; ba mar 'san aimsir fil sund antí Ruadhan, ba móa 'san aimsir fil gan toidecht anti Ruadhan.

Ba mor i n-gradh eisidhe, ba mor i n-umhla eisidhe, & már i f-foighittne & a t-trocaire eisidhe; & ba mar 'san ile maithes anti Ruadhan, meince & lionmaire a dhegh-oibrech n-dinghala 'san cenntar, is as fuarastair il-mhaithes i n-altair o Mhac Muire Oighe ingeine, Ísu Crist, ar t-Tigernai-ne. Is aire beos fuarastair in luaighidhecht laindhermair, & in oirmittin n-difhaisneise, & in gloir nach cumangar do


p.329

dibhadh do ghres, i t-tir nimhe, h-i frecnarcus in aird-ri, Athar & Meic & Spirtu Naeimh, an Trinoid mair, aen-De, in Coimde ilcumachtach, ar n-aen-aird-ri, aga fil an sith suthain & comhlanas an uile maithesa, et reliqua.

As leabhar Echraidhe Í Shiagail ó Fheraibh Ceall do benadh an betha-so Ruadain i c-conueint brathar Atha Luain aois 'an Tigerna an tan-sin 30 Febru. 1628. & do sccriobhadh leis an sccribhneoir cedna an betha cedna i c-conueint bráthar Duin na n-Gall aois an Tigerna an tan-sa, 2 Marta 1629. Meisi an brathair bocht Michel O Clerigh

{folio 160b}Fechtus dia n-deachaid anti naomh Rúadan for cuairt cleircechta go righ Eoghanachta Caisil .i. Eochaidh mac Mail Ughra, is h-isin aimser tainic araile drái d' feraib Alban for cuairt bíd go feraibh Eirenn cona trom-dhaimh lais, do breith einigh Erenn, no d' fagail gach neith no sirfedh for fiora Eirenn.

Lobhan ainm an druagh; go t-tainicc go h-airm i m-bói Eochaidh, co nar gabh aisccidh ele uada, acht an aon-shuil bói ina chionn do tabairt dó, no a einech, & einech b-fer n-Erenn, da breith lais i nd-Albain. O ro chuala an righ anni-sin, ro raidh go mairfedh a bhladh do shir, & nach mairfedh an roscc. La-sodhain ro la a mhér fona shúil, go ro theilcc an roscc i n-ucht an druagh.

O 't-conairc antí naemh Rúadhan an ithche neimh-dligthich-sin ro shir an dráoi, ro leicc for a ghluinibh é, & do-rinne croisfighill dhe, & ro guidh Dia go duthrachtach go n-dechdais di shuil an druagh Lobain i c-cenn in righ Eochadha, do fhognamh dó i n-ait a ruiscc fodheisin; & ro fíradh anni-sin, tre impidhe naomh Ruadhain.

Ro sginnsiott di shuil an druagh as a chionn tre impidhe naomh Ruadhain, & tre cumhachtaibh Dé, go n-dechsat in acchaidh & i n-einech Eochadha, go ro fhoghainsiot dó, amhail bidh iad a suile féin o thosuch a bhethadh no beith occa; go n-abradh gach aon atchidh é: ‘Suil Lobháin fil occa’, conidh de-sin ro len Súillebhain de. O 't-connairc Eochaidh an mirbal-sin, ro edhbair é féin cona shiol, & cona chlannmaicne {folio 161a} a m-bith-dilsi do Dia & do Ruadhan; gur moradh ainm De & Ruadhain de sin.