Corpus of Electronic Texts Edition
Beatha Aodha Ruaidh Uí Dhomhnaill (Author: Lughaidh Ó Cléirigh)

section 7

An Seiseadh Bliadhain, 1597

¶71] Iar na tteglamadh samhlaidh a ndeiredh Ianuari .1597. in marg. 1597. an 6. bliadhain docoislet tresan cóiccedh sairdhes hi triucha chéd Ua nOilealla aisidhe don Chorann tre chlár Mhachaire Chonnacht hi Cloinn Chonnmhaigh hi crich Maine m Eachdach. O do riacht i neidirmhedhón Ó Maine ro léig sernadh & sreathnugadh dia sgeimhealtoibh sgríobluatha fo thuaith an Chalaidh & fo uachtar an tíre & donangatar cona nairccthibh creach & cethra cona mbroitt & cona mbóghabáil i ndiúidh laoi co baile Atha an Ríogh airm i mbóí Ó Domhnoill. Ro dhalustair Ua Domhnoill Mac Uilliam Búrc (Teabóitt) chuga gusan dú sin. Tainiccsidhe fo ghairm Uí Dhomhnaill. As ann tra baoi an baile hisin edh mbeg o Ath Cliath Medraighe sair. Ba daingen díothoghlaidhe eisidhe & niruo soirbh ammus fair. Ara aoi ro ionnsoighset an slogh an dúnadh & focherdat teinnte & tennála fria dhoirsibh for gach leth cora hadhannait comladha claruaigti an chaomhdúnaidh dianechtair. Doberat chuca iaromh dréimiredha dimora & áradha imleabhru & ro lásat fri múraibh & balladhaibh an bhaile coro freasghabhsat for taiblidh tiugharda an tréndunaidh for gach taobh. Ro leabluingset araill diobh dona taiblibh go mbátar forsna sraittibh ina sesomh iar nguin & airleach druinge dia ndeghlaechaibh. Doléccet na doirsi óbhéla don tslogh asa haithle co ndiccset for lár an baile. Gabhaitt for toghail na ttighedh taisccedha & na tteghdhus ccumhdachta & na ccubhachal ffoirieta ro bhuí isin dúnadh co ttarttsat eistibh a mboi inntibh dionnmhasaibh & déttálaibh coro chroithset an chathair coléicc. Robadh cosccar adhbhal {MS folio 35b} lá muintir na Bainríoghan an rioghchaistiall sin do bhuing don fhianlach ro lingset an baile hisin diamadh iad budhdheisin nó beith occa chosnamh friú. Acht chena robad doiligh díochumhaing dréim frisan tí buí hisuidhe nách fria mhuintir cén baoi an Coimdhe & an conách ag congnamh lais.


p.138

Bá dírímh doimhesta ina ttugadh da gach erndail edála asin mbaile sin dionnmhus & diolmhaoinibh dumha & diaronn derradh & dédach & da gach ní rangatar a leas an lucht batar occá ionatocht & oga aittrebadh do thegar & do theglomadh chuca as gach aird ó chein mair gósin.

¶72] Airisidh Ua Domhnaill cona shlogh isin mbaile an adhaigh sin. Fágbaitt an baile ara barach iarna orccain. Doléccet a scceimhealta do chreachorgain Chloinne Riocairt da gach leith don abhainn. Ro creachadh & ro cuartaigedh la druing dona sgeimeltaibh sin ó Lethraith go Muigh Senchomladh. Ro loissccedh & ro léirsgriosadh lasan lucht naile dhiobh ó bhaile Atha an Riogh & ó Raith Goirrgín siar go Rinn Mhíl go Medhraighe & go dorus na Gaillmhe. Ro loisgedh leó dana Tegh Brighde fil for ionchaibh na cathrach cétna .i. Gaillimh ainmnighther ón abhainn forsro báidedh Gaillimh inghen Bresail. Dogniat foslongphort & fianbotha fulacht & feolchombach suan & samhchodal an adaigh sin eitir Uarán Mór & Gaillimh occ Cloich an Linsigh. Dotháet Ó Domhnaill cona shlogh ara bharach go Mainestir an Chnuic i ndorus na Gaillmhe ar dháigh iomagallmha fri lucht na cathrach dus an ffuighbedh caomchludh dia nerradhaibh iongnaithe & dia sédaibh soinemhla uaidibh for araill dona creachaibh batar occa ar nirbhó sodhaing dia mhuintir ina mbaoi do chrodh & do chethra oca do thiomargadh nach do thiomain leó dia nathardha & dana robad menmarc laisiomh gan tiontúdh dia thir (munbadh aidhble édála a shlóigh) go rochtain dó go Gort Insi Guaire i Cenél Aedha na hEchtgha. O na fuairsiom an roba lainn lai s o lucht na cathrach ba fair desidh occa filledh {MS folio 36a} ina fhritheing go rainicc tria cheirtmedhón coigidh Connacht gan anbhuain gan uiregla gan fhaitches gan fhuireachrus go rochtain dó tarsan Sligech tar Duibh tar Drobaois & tar an Samhaoir badhthuaidh.

¶73] Tuirthechta Uí Chonchobhair Sliccigh atfiadhar sunn setal naile : tarcclomtha sluagh mór lais do Ghallaibh & do


p.140

Ghaoidhealaibh do theacht gusan Sliccech i mí Februari gar biocc iar nIomulcc. Do rala O Domhnaill an tan sin i cCalraighe i foslongphort fri Sliccech anair hi foichill forra & a naires dála dhóibh. Do bert fuabairt amhnus forro resiú rangatar gusan Sligech. Ro theichset riamh & do retláiset aire acht madh uathadh tarrastoir dhíobh occ Tráigh nEothaile. Gontar baiter drong mhór dhiobh. Ro marbadh ann dana mac do Uilliam Búrc .i. Riocard mac Uilliam m Risdeird m Oileuerais & araill nach airmhither sunn. Soais Ó Conchobair for cúlaibh & niba slán lais a menma im thuidhecht an turais sin. Tanuicc Ó Domhnaill dia thigh & doléicce eisreidedh & sccaoiledh dia shlogh con telcctis a scís acht namá fosrágaibh aés amsaine & tuarustail hi coiccedh Meadhbha i foichill coccaidh Uí Chonchobhair & na nGall & Niall Garbh Ó Domhnoill dia deirbhfhine badhdeisin i ttaoisigheacht leó. Gabhuitsidhe for innradh & aidhmilledh na nGaoidelthuath remideochatar hi combaigh na nGall & Uí Chonchobair con tarttsat for ccúlaibh doridhisi drong mhor dhíobh. Tanuicc ann cétus Mac Diarmada (.i. Conchobar) túisiuch Mhaighi Luirg fil fri Coirrshliabh na Seghsa anairdes co rusnenaiscc a mhuinterus & a churu fri hUa nDomhnoill an dara feacht & co ttaratt a oighriar ndó febh roba bés dfhior a ionaid dogres. Do rónsat toisigh na ttuath fil fri sliabh atuaidh go muir an ccétna & do rattsat a ngéill & a naitirc dUa Dhomhnoill fri comhall gach neith ro thingheallsat.

¶74] Ba i neacmuing na ree sin .i. i mís April donainicc long ón Spáin go nuathadh foirne daithreós na nGaoidel. Ro ghabh port hi ccrich Conuill m Néill hi cuan na cCeall mBeg sainredh hi Tír Boghuine iar niarthar allanair don ghlionn inro bennach an Columb airderc. Tangatar aissidhe {MS folio 36b} airm a mbuí Ó Domnaill go Dún na nGall. Roptor foiltigh cach diob fri aroile & ro fiadaighitsiomh co hairmhittneach la hUa nDomhnaill & do rat asccadha con & each doibh & iomsoiset ass for cúlaibh & doberat sccela na criche leó.


p.142

¶75] Tuirthechta Meic Uilliam Burc atfiadhar sunn. Ro toifnethar asa thir la hiomfhorran a cheniuil badhdeisin & la geraitecht Gall uair ro naidhm Ua Conchobair Sliccigh codach & caratradh eitir a chliamhain (mac Meic Uilliam Burc) .i. Teaboitt na Long m Risdeird an Iaroinn m Dauid m Emainn m Uillicc & an goibernóir Sir Coneus Clifort coro hathchuiredh & gurro hionnarbadh lasna maithibh sin cona ttionol Mac Uilliam Teabóitt m Uatéir Chiotaigh asa athardha gurbo héiccen dó ascnámh go Cenél Conuill m Néill. Iar tteacht dósomh airm a mbaoi Ó Domhnaill dacaoine a imnid fris ro airis ina fhochair go midhmhedhón samhraidh. Doghní Ó Domhnoill sloighedh a ndeiredh Jun go cóicced nAilealla con tulaidh tar Muaidh Ua nAmhalgaidh. Ni chaomhnaccator an chríoch frithbert fris go ttarttsat a ngéill dhó. Do bertsomh do Mac Uilliam. Ro sai Ua Domhnaill ina fhritheing iar ffágbhail na criche fo aittitin & umhla do Mac Uilliam & fosrágaibh Rudraighe Ó Domhnuill (a derbhrathair badhdhéin & rioghdamhna Ceneoil cConuill) na fhochair dia nertadh i nagaidh a namhatt go slogh mór dia miledhaibh traighthech & dia amhsoibh tuarustail imaroen ris. Ba foirmteach tra Teaboid na Long fri Mac Uilliam imon fflaithes & dana beós nirbhó sainshercach im Ó nDomhnoill dia oirdnedh fora belaibh. Nirbho lugha immorro mioscais Uí Chonchobair Sliccigh im Chenel cConoill & im Mac Uilliam conad aire sin ro ghabh ailghes & occobar iat dibh linaibh im aithe a nanfaladh & a neccrattais for Mac Uilliam & for Cenel Conuill sainredh. Basedh do ronsat i ngaruair iar nimthecht Uí Dhomhnaill slogh mor do Ghallaibh & do Ghoeidhelaibh do theglomadh & saigidh for Mhac Uilliam co rostoifnisiott asan tír cona mhileadhaibh uair ni forroelangair an foirlion baoi ina aghaidh & ó ro thriallsomh cona ógaibh fágbhail an tíre do iomaighett {MS folio 37a} rempa cethra & innile na criche cona naitreabhthachaibh tar Muaidh Ua n Amhalgaidh & tre Thír Fhiachrach Mhuaidhe co rangatar Sliabh Gamh ria nadaigh. Gabhaitt occ asccnamh an tsléibhi fott na hoidhche.


p.144

¶76] Iomthusa an airrigh Coneus Cliofort o focherdsomh Ó Conchobair & an slogh atrubhrumar do thofann Meic Uilliam asa thir ro thochuir chuige an lion as lia forcoemhnaccair do shochraide. Donangatrar ann an da Iarla batar isin ccoigedh Iarla Tuadhmuman Donnchadh mac Conchobair m Donnchaidh Uí Briain & Iarla Cloinne Riocaird Uilleacc m Riocaird Saxanaigh m Uillicc na cCeann & a macsaidhe Riocard Barún Dúin Coillin, & Murchad m Murchada m Diarmada Uí Briain Barún Innsi Uí Chuinn iaitsidhe uile cona sochraitte. O do riachtatar co hairm a mboi an goibernoir doieghat uile for cind Meic Uilliam cona óccaibh an conair na coemnacctar do sheachmall & in robad deimin lais i foghbhail chuga edhón gusan ccaistiall fil for abhoinn mhoir fri Sliabh Gamh anoir & Sliabh da Én aniar Cuil Maoile a ainmsidhe. Ba conair choitcheann & ba sétt suaithnidh an mennot hisin. Baoi an goibhernóir isin caistiall an adhaigh sin & slogh mór do ghleire laoch armtha eidighthi narbo lugha olttatt coig céd décc a lion i foichill forsna Gaoidhealaibh. Atcoas do Mac Uilliam & do Rudhraige Ó Dhomhnoill an goibernoir do thocht rempo forsan slighidh naro fhedsat diomghabhail. As fair deisidh leo ó rangattar ria mattuin tar muinchinn an mhaighshlebhe atrubhromor saigidh gusan abhainn foa nerchomhair a ngarfhoccus don chaistiall & a ccethra & a ninnile a ngiollanradh & a nglaslaith & an drong bá diairm aca do léccad uatha i sligidh ba hinnille inás edh imchian ón ccaistiall. O ro batarsomh uathadh daoine a naithfhegadh na nallmharach niró shaighset forra acht dol tarsan abhainn gan rathugadh dóibh amail naro shaoilset & basedh doruimnet co ndernsat innillios & iomshnadadh dia ccrodh & cethroibh & giollanraidh o ro ghabsat feisin a ccomfhochraibh an chaisteoil for belaibh an tsloigh echtronn ionn us gomadh iatt on foibérta tar cenn a muinntire. Ni hedh do rala dhóibhsiomh éimh an ní ba menmarc leó acht do chótorsomh tarsan abhainn go mbatar don tóibh araill


p.146

gan ráthugadh gan fhorchloistecht. Ba isin tan sin atracht an goibernoir cona allmharachaibh asa suan la sestan & seiseilbe an tsloigh acc dol tarsan abhainn. {MS folio 37b} Ba méla mór lasan goibhernóir a ndul seice resiú tarraidh greim forro. La sodhain atchualator buiredhbeicedh na mbó & na ndamh & allghlor na nanm ann néicciallach ag coimhfhreccra a chéle & fogharnuall oesa a niomána & a naegairedh allanair diobh isin dedhóil muich. Doleiccet a marcshlógh na ndrongaibh & ina ndiormaibh fo chomghair na cceathra dus an ttairsitís. Dusnairthet on dírímh dona hinnilibh & atrulat as aroile dibh. Gonait drong mór dona gillibh & does na hiomanu. Niro fhedsatt a slogh feisin a nedrain nach a nanacal la hanforlonn & iomat an tsloigh do rala fora nionchaibh. Tieghait na Gaeidhil ass samhlaidh co rangatar tar san Éirne badthuaidh & niro lensat na Goill ar ndol táirsibh doibh an céttna fecht amail ro aisneissiom. Soais an goibernoir ina fhritheing & nirbho slán lais a menma ótrulatar a namhait aire ierna bfaghbáil in uathadh & ier ngabháil forro i náit niomchumhaing amail rongab. An 29. Juni do rala ind sin.

¶77] Donanuic tra Justis nua i nÉrind i tosach mís medhóin an tsamhraidh doshunnradh .i. Lord Borough Tomás a ainm. Batar iomdha iolardha an ógbadh iorghaile & an fianlach tachair & troda do bert lais ina chaoimthecht. O do riacht ro gabh orlaimh cloidhim an Rígh chuga & ro cumhscaighedh lais Sir Uilliam Russel baoi ina Justis fri ré theora mbliadan gósin. Do benadh lais bheós generalacht an chogaidh do Sir Seon Noruis & ro oirdn é baddein isna céimibh sin. Ro forchongradh lásan Justis sin for ghoibernoir choiccidh Olnécmacht tocht co lionmar léirthionoilte for Cenel cConaill isin cend thiar do choiccedh Conchobair daithe anfaladh & eccraitis


p.148

Gall forra. Niruo héislisech ro freastladh an forchongra sin lásan ngoibhernóir & robad slaindiodhnadh mór lia mhenmuin día ttisedh de a ainchride & a innire do dhiogail for Chenél Conuill Gulban m Neill seach cách. Ro tarcclomadh & ro tionoiledh lais in roba riarach dhó do Gallaibh & do Ghoidelaibh an choiccidh & ro dháil ina ndochom go mainistir na Búille an 3. la do August. Do riacht cédamus isin toichestal sin Iarla Tuadhmuman Donnchadh mac Conchobair m Donnchaidh Uí Briain. Asé ba tigerna for gairbhfheronn Luighdech Mend m Oenghusa Tírigh fil frisan Luimneach atuaidh ar sé an Lugaidh hishin ro ben an mbloidh thire atrúbhromor do choigedh Olnéccmhacht goro threabhsat a shiol ina dheadhaidh. Donanuicsidhe go ttionol na Tuadhmuman ima {MS folio 38a} roén ris. Tainicc Iarla Cloinne Riocaird isin toichestal chédna co leirthionol a thire ina fhochair & cona mhac Riocard mhac Uillicc m Riocaird Saxanaigh do shliocht Uilliam Conquerer. Do Fhrancaibh iar mbunadhus & a criochaibh Saxan do dheochator a cenel an dú sin conad uaidibh ainmnighther an feronn. Tanaicc dana Teaboitt na Long m Risdeird an Iaroinn cona shochraide. O Conchobair Sligigh Donnchad mac Cathail Óig m Taidhg m Cathail Óig & Ó Conchobair Ruadh Aodh m Toirrdealbaigh Ruaid co llion a muintire immaille friú. Ro fhaoidh immorro an Justis drong dia shochraide go Gaillimh go ttardataois gonnadha móra dia saighidh gusan Samhaoir.

¶78] Iar tteglamadh an tsloigh co háit naonbaile go mbatar hi mainistir na Seghsa da bhanna ar fhichit do mhiledhaibh traighthech & deich mbanna marcshloigh do ghlere glanshloigh cona ccotúnaibh comdaingne cruaidhiaroinn & cona semonnlaighnibh siothfhoda slinnlethna & go ngunnadaibh gutharda gérradharcacha & co cclaidhmibh caoilghera cottaidrighne cona niomdornaibh aille iomdhlúithe & co ccathbharraibh cíorchroma coccuasta gurbó lanshaoilechtain leó na baoi acmuing a bfreastail hi cóiccedh Conchobair m Nesa la hallmhardhacht & ainetarghnaidhe a nairm a néittidh & a ninnill uair ni rabhatar trealmha diobhraicthi lásna Gaoidelaibh an tan sin acht madh beg &


p.150

nibtar éitighthe foa niontsamailsiomh. Do asgnáttar iaromh na sloigh sin go Sligech & asaidhe co hÉirne. Gabhait longphort an adaigh sin ós ur Samhaire. Ba fair deisedh leó isin muichdhedhoil ara bharach ionnsoigidh na habhann foa nerchomhair gerbho deimin leó na baoi aon áth ó Chaoluiscce go hEss Ruaidh gan iomchoimhet ó Ua nDomhnoill fair. Ó ro chinnset foran ccomhairle hisin ro chéimnighsiot co hÁth Cúil Uain an tsainredh ina ttuintibh troma toirtemhla gurro doirtset i naoinfhecht & i noenfhabhall dia shaigidh. Ro ghabhsat na coimhedai dhe batar an dú sin ag cosnamh an átha friú amail as deach ro fhettsat ceni bátar lion a chosnamha frisan anforlonn do riachtatar chuca. Ba fuilech fobartach ro gabhsat for freastal a namhat gurro lingset an ler sloigh an táth dia naimdheoin forra fo dheóidh. Acht chena do marbhadh & do baithedh echt mór annsin on tslógh echtaircheneóil .i. Barún Inse {MS folio 38b} Uí Chuinn Murchadh mhac Murchadha m Diarmada m Murchadha Uí Briain uair baoisidhe eitir a muintir & iomdomain an atha dia nimdheagail for ghuasacht gurro haimsedh go hindilldírech eisidhe do phluicmheall peleir ina oxaill i nurosccladh a eididh pláta gurro threghdustar é on derc ocsaille go aroile & gero batar a ceathair no a cúig do miltibh fer ina uirthimcheall niro chumaingset a anacal nách a fhoiridhin gurro eidirdeligh fria each hi fudomhain an átha conadh amlaidh s in do rochair an daighfhear. Niro ansat an slógh fri tógbáil a chuirp ina fria adhnacal amail robad dior acht ro asgnator reampa ina réimim go rangatar co Sith nOédha ós ur an essa. Dia Sathairn araoi laithe sechtmhaine ind sin. Ro ghabhsatt longphort an dú sin & araill díobh isin mainistir mhonach baoi for ur Uinnsinde. Batar amlaidh sin ó ghar biucc ria medhón laoi dia Sathairn go madain an Luain ar ccind.

¶79] Tuirthechta an loingis imrordaighsiom i ttosaigh ro toghairmedh lásan ngoibhernóir ón nGaillimh día shaigidh ro lásat an drong forsro herbait tocht an turus sin a loingeas forsan lionnmuir i nGaillimh fri hiomchor & iomfhulang a ngunnadh nguthard nadhbhalmhór nainettargnaidh do dhian-


p.152

blodadh & do dhíoscaoiledh dúintedh & daingenchaistial a namhat. Ro cuirit intibhsidhe gach ní ba hadhlaic don tslógh archena. Seolait asendadh lamh des fri tuaiscert an choiccidh go rangator gusan Éirne dia Domhnaig sainredh. Ro ghabhsat caladhphort for ionchaibh Insi Saimher & do chuirset ina mbaoi leó dia niomfhulang citir bíudh & cormaim & da gach erndail rangatar a les an ccein no beitís occ iomshuidhe an chaisteóil isin insi dia Luain. Ro tairrngit leó an tordanás mór i tír & ro shuidighset eneach i nionchaibh don dúnadh baoi for ur Atha Senaigh. Do riachtatar an lucht batar isin mainistir gurro fhosaighset uile for iond Sithe Aodha i nuirthimcheall an ordanais. Gapait iaromh og fraisdiubhrugadh a ccaoirmheall ccomhthrom & a ttorainnphelér tteintidhe co cclos a bfuamanna & a bfogharthormán i fod nimchein {MS folio 39a} uaidibh. Ro lásot nuimhir díairmhe do roignibh a loechraidhe fo bhun an baile co ttrealmaibh toghalta muir leó & go néittedh niomdhaingen niarnaidhe im chorpaibh na ccuradh & go ccathbarraibh comsholusta ima ccendoibh. Baoi lebhenn lainderdha do chruindsciathaibh coimhlethna cruaidhiaroinn ina niomthacmhang anechtair dia nimdheghail for diobhraicthibh na druinge dichoinnercle deghlaoch do rala isin dúnadh. Batar gan anadh gan ionnuaradh ogan imdhebaid sin co cenn tri la & theora noidhche Luan Mairt & Céttaoin. Acht chena nirbo torbha dona hallmharchaibh an fhuabairt do ratsat & ba ferr dhoibh na digsitis an turus tudhchatar uair ro dailte asan dúnadh forra froischetha caor ttaidleach tteintidhe a gunnadhaibh fosaighthe fírdhírghe & a musccaetaibh morchostais. Araile do chloichthres carrag cenngarbh & tromchloch tuinidhe do shailghibh do shonnaibh do rala for taibhlibh an dúnaidh conarbho díon no daingen dóibhsiomh a ccuairsceith coimhrionnta no a ccathbairr coinnleacha corbat mionbrúite mudaighthe i medón a neittedh niarnaidhe dona tréndiubraicthibh tarlaicthi forro. O ro mudaighit na milidh go mór ón mudh sin ni foraolangdar fuireach fria nairleach ni ba siriu.

p.154

Do ratsat a ndromanna fria naimhdibh. Meabaidh maidhm diobh gusna scoraibh. Gabhaitt oes an dunaidh occa ndiubhragadh ina ndedhaidh goro marbhait dirimhe & cinnteach ar eccinteach diobh. Atrulat as aroile diobh ite beoghonta biothainmeach.

¶80] Basedh do rala dUa Domhnaill beith i teirce slóigh & i nuathadh sochraide an Satharn donangatar an tromdhamh doiligh diogaltach sin dia thír. Ro chruinnighset & ro tharccloimset a thoicheastal ria medhon laoi dia Luain ina dochom ar nírbat eisledhaigh dogres im thuidecht fo thoghairmsiumh gach tan no chuingedh cuca toidhecht ina dhail. Dothaot ann cétus Maguidhir .i. Aodh co lion a mhuintire. Do riacht ann dana Ó Ruairc Brian Óg mac Briain m Briain Ballaigh m Eogain cona thionol. O do ruachtatorsomh go hUa nDomhnaill niro leigedh ciúnus nó cumhsanad i llo no i noidhche don ghoibhearnoir nach dia mhuintir. No chuirdís sluagh Uí Dhomhnaill ciomhsa an champa {MS folio 39b} Chonnachtaigh ina cheirtmhedhón & a lár ina leithimeal & niro leigedh a nomhan nó a nuiregla dhóibh a neachra no a nairnéis do chor for inghelt tar imealbhord an longphuirt inechtair la haidhble an iomchuimhge a mbátar occa mbiodhbhadaibh. No bíodh iomruagadh & imdhiubhraccad gach laoi eitir an marcshlogh adiú & anall fri ré na ttri lá ro bhatar an sluagh Gall occ ionnsoigidh an dúnaidh. Ro gonait & ro treghdait sochaide etorra sáncn an airet sin acht namá ba móo ro crechtnaighit an sluagh Gall oldát na Goedhil. Ba dona huaislibh ba herdeirc ro gonadh uaidibh an tan sin Ua Conchobair Sligigh Donnchadh mac Cathail Óig. Ro soadh for mharcshlogh na nGall fodheóidh isin treas laithe gusna scoraibh co mbatar mescc ar mhescc frisna traightheachaibh. Scarait iaromh friaroile & ni tria shainsherc ro scarsat acht uaman aroile dia netarghaire.

¶81] O ro rathaighset na Gaill gaisccedh & geraitecht na nGoidheal dfs & dinfhorbhairt tairsibh amail náro shaoilset ba méla mór leo tuidhecht an turus tudhchator trea bfarccaibhsiot


p.156

dia ccuradhaibh imon ccaistiall & la sluagh Uí Dhomnaill don leith naile & gabhail forro isin ccúil chumhaing i teacomhnagair i teannta occa nesccairdibh cona baoi ina ccumang soadh for cúlaibh do shaigidh an átha tarsa ttangatar i ttosach ina ionnsoigidh nach átha naile ótha Loch Éirne ingine Buirg gusan muir móir. Ó do riachtatar an sluagh Gall dia scoraibh nírbho sáimh contuilset & nírbhó menmnach rugsat as an adaigh sin la huamhan & cridhenbhás Cheneóil cConuill ar ba derb lásna Gallaibh guruó hasa leósomh a noidedh ar énlathair inás a neineach do breith. Gabaid an goibhernoir na hIarladha & na maithe atrubhramor ag crudh a ccomhairle ó urthosach oidhche dia Cedaoin go muichdhedhoil maidne dia Dardaoin dus cidh doghendais imon nguasacht nanffoil baoi for cind doibh conadh fair deisidh leo fo dheoidh ó ro gle banshoilsi an laoi forro asgnamh fori nionchaib asan maigin i mbatar do mhullach Sithe Aodha dionnsaigid na habhann uas ur Essa Ruaidh i fail narbho conair choitchend do daoinibh riamh gósin acht namá muna digsitis curaidh no trenfhir tairsi hi ttart samhraidh {MS folio 40a} do fhromhadh a neirt & a niadhachais. Deithbir on ar basedh anmuim an ionaidh sin ro ionnsaighset forsan abhainn Cassán na cCuradh. Ro bhaoi dana nert mór oga ngresachtsomh chuga don chur soin .i. eigen & uaman gurro doirtset i naoinfhecht ina naonbroin dluith deinmnedaigh gusan abhainn foa nerchomair. Duthraiccset an drong ba tóisencha & ba déidhencha dhiobh go mbadh i neitirmhedhón an tsloigh no suidighthe iad araba uathbhais & ainetarghnaidhe na habhann fora cciund & ar imegla & cridhenbhás a namhat dia ttograim ina ndiúidh. Ro fhagaibhset a ngunnadha móra & a nordanás & gach ní baoi leo naro chumhaingset diomochor eitir biudh & digh & gach naidhilge archena. Do bertsat iaromh a nuchtbhruinne foran sligidh nagairbh nannaimh nainmeinic sin & ro baoi do threisi & do thrennert hi sruth na senabhann (amail roba bés di) & dainetargnaidhe na druimleice duibhshleimhne

p.158

mar chonair coitchinn do thromshlógh & dana deneirte & do adhlaige na nGall desbaidh airberta bith gurro baidhit ile dia fferaibh dia mnáibh dia neachaib & dia ccaiplibh go rucc trethan an tsrotha i fudhomhain Eassa Ruaidh iatt & aisidhe siar gusan muir móir.

¶82] O ro rathaighset lucht an dúnaidh an sluagh ag elúdh samhlaidh gabhaitt occá ndiobhraccadh amail as deine conrangatar. Ro freccradh iaidsidein ón foirinn do rala i rémthus & ranuic gusan mbruach alltarach. Ro ghabsat occ deabaidh tar cenn na druinge roba dedhencha co cclos a fuamanna & a ffogharthorman & a mac alla fóna criochaibh comfhoiccsiu co mba samalta leo corbo he toirneach & trethan na ndúl nemhaicsidhe atchualator a huachtar aeieóir & a fírchleithe firmaimenti. An tan tra atchualaidh Ó Domhnaill diubhraicthe na debhtha & mac alla na hiorghaile atracht asa phupull fochétóir & atrachtsat an sluagh archena. Tieghait ina ttrelmhaibh troda co tinnesnach & docoislet ass dochum {MS folio 40b} na habhann do tharrachtain na nGall amail as déiniu ronuccsat dia alaile. Ní tháirsiot greim forro go mbátar forsan mbruach araill don abhainn. Ro gonaitt ro baidhit iliomat do dheiredh an tslóigh & ni derghensat acht brigh mbicc de ó do érnátar a nuasail & a nairigh a ttoisigh iomghona & a lucht céimenn & cadhusa. Robtar buidigh iai tsidhe do breith a nanmonn ó dhiubhraicthibh dirghe domhainchréchtnaighthe lochtta an dúnaidh & tarsan sruth ndermháir ndífhreccra tarna tudhchatar trenfhir gan tuisledh gan tiughdhail riamh remposomh.

¶83] Do thaót dina Ó Domhnaill ina lenmain darsan abhainn acht namá niba sain conair docengat. O do dheachaidh an goibhernoir cona shlógh tar Eirne samlaidh focherd a mhuintir ind inneall & i norducchadh. Do ratt a dhaimh & a groidhe infhedhna fén & cartadh (batar lasan slogh diomfhulang a lóin & a naidhilge archena) a ngiollanradh & a noés diairm & gach aen no gonta dhíobh etorra & moir. Baoi feisin cona díormaibh


p.160

daghshlóigh cona amhsaibh & cona ógbaidh don taoibh araill & ro la a oes diubraicthe fora mbélaibh dursclaighe & diomchosnamh dar cenn a nuasal & a naireach cona héta a ttacmhang na a ttimchealladh ara fheabhus ro suidighit. Ara aoi sin ro fhersat muinter Uí Domhnoill deabaidh diochra friu goro gonta ile etorra desiú & anall & go ffarccaibhthe eich & daoine an lá hisin. Gabaitt na Gaill an tucht sin lámh des frisan muir. Ferthar glés fleochaid forra iertain & ba hainaicenta a med. Ro foirghitt na fiora desidhe gorbo hinbfechtain don loechraidh a nairm diomluadh la haidble an fhleachaidh. Ba moamh ro laisidhe for mhuintir Uí Domhnaill oldás forsna Gallaibh iarna ndiétgadh uair ro fhagaibhsiot a fforbhrata a nasana ionnfotta & a niallchranna & aroile dia nétgadh la tinnenus & la trice na tograma do tharrachtain na nGall. Batar an di shochraide foran apairt sin occan imdheabaidh ro raidhsemor & occ téttarrochtain boeghail aroile go riachtatar tar Drobhaois tar Duibh & {MS folio 41a} go Magh cCéitne. O robtar sccithigh muinter Uí Dhomhnaill don tograim iompáit ina bfritheing & atrulat na Goill dia ttighibh fo mhéla & aithis. Acht chena robtar subhaigh forbfaoilidh araba a neludha asna gaibthibh i mbatar & ní dernsat acht brigh mbicc dia ffargaibhsiot o do érnatar feisin. Nirbhó samhlaidh dUa Dhomhnaill niro fholartnaigh dhósomh a mmelachtnugadh gan slan a mhemnan dfhaghbhail forra & ro ghabh occ mairgnech & occ mifir co mor ima tternúdh uadh an tucht sin. Bátar hi Sliccech an adaigh sin. Basedh a ccetna huidhe ara bharach dadaigh i Mainistir na Búille & an tres oidhche hi tuaith Atha Liacc. Hi fel eitsechta na hí naomh Maire & hi coicc decc August araoi laithe mhís gréine atrulatar an sluagh sin dar Samhaoir.

¶84] O do rionntáiset na maithe sin dibh lionaibh dia ttighiph nírbho suanach sádhal ro thochaith Aodh Ruadh Ua Domhnaill cona shochraide i mbuí rempa don fhoghmhar sin uair gach


p.162

tan no thómhaithedh eigendáil nó anfforlonn o Ghallaibh for Ua Néill (Aodh m Firdorcha) nó fhaoidedh litri & techta co hUa nDomhnaill déccaoine a éttualaing fris dia áil & dia athchuingidh im thocht dia chobair & dia chomfhurtachtt an tan ná faghbhadais Gaill a bhaoghal badhdein & na leigedh a noman dóibh bith occ forran fair. Ba doiligh dichumhaing do nach naon naile na hastara eitirchiana na sluaighthi siublacha & na deabhtha duilghe no fhreastladh hi coiccedh nAilella ina thír badhdein & gach tan nó theigedh i Tír nEoghain hi tóirithin Uí Néill. Nirbho cian baoi Ua Domhnoill i ffos iar nimthecht an ghoibernóra & na nIarladh amail ro rémhaisneidhsiom an tan tangator techta Uí Néill do shaigidh Uí Dhomhnaill dia aisnéis dhó co mbuí an Justis (Tomas Lord Borough) Iarla Chille Dara (Henri m Geróitt) co sochraide Gall fer Midhe & Laighen occ tocht co Tír Eóghain ar tharraing & ar thionchosg Toirrdhelbaigh m Énri na nGárthadh m Felim Ruaidh Uí Néill & ro fhaoidh {MS folio 41b} chucca tocht co líon a thionóil dia chobhair & dia nertadh i nagaidh a namhatt & ro thingheall bheos cecip tan naile do riccfedh Ua Domhnaill a les tocht dia chomhfhurtacht co ttisedhsomh ina thoirithin cen esnadadh gan iomfhuireach. O ro erlegh Ua Domhnaill na litre ro fhorchongair fora thoichestal tionol as gach aird ina dochom fochettoir uair nírbhó lainn lais Ua Néll do bith isin éigen i mbuí gan a lá bágha do thabairt leis. Deithbir ón ar niruó coimdigh coro chin dia ccenél araon dias lasar dhile & lásar thocha aroile oldatt an da Aodh sin batar codhnaigh & bátar flatha fora cenelaibh an tan sin. Dothoet iaromh Ó Domhnaill i traitte co hairm a mbaoi Ó Néill co ndíorma moir dia mharcshlogh & dia mhiledhaibh imaroen fris & aroile diobh ina lenmhain ar niro airis siomh ina nóighe friu la tinnenus ar uaman na nGall do thuidhecht i Tír nEogain cidh riasiú tisedhsom gusan maighin i raibhe Ua Néill.

¶85] Dála an Justis & na nGall atrubhramor tangatarsidhe co slogh lánmhór líonmar leirthionoilte go Droichet Átha aisidhe


p.164

co Traigh Baile go hArd Mhacha conar ansat co rangatar co hur Abhann Móire. Foghabhat Ua Néill & Ua Domhnaill cona sloghaibh fora ccind an dú sin. Nirbho sodhaing saigidh foran bfochla leomain & for an ned ngribhe do rala tul i tul friú. Airisis an Justis cona shlogh & ro ghabh longphort i ngarfhoccus don abhainn ar ba derbh lais narbo réidh dhó nách dia shlogh asgn ámh fora nagaidh ni badh síre. Ba fuileach faebrach crechtach croilinnteach debthach diubraicthiuch an fiadhugadh fos ruair an Justis cona mhuintir o shlogaibh Uí Néill & Uí Dhomhnaill ag cosnamh a ccriche & a ccaomfhorba friú. Nirbho ní an do righensat do chalm a riamh na iaromh occ imdiden a nathardha ara neccraittibh i naithfhégadh an roba díor dhoibh do dénomh dia ffestais an tan sin na huilc iomdha do rala dhóibh cidh iarttain robadh eimilt daisneis an {MS folio 42a} or sa. Acht chena niro léigedh suan na sádhaile codladh na comhnaide ionnsoigidh na anadh dhoibh i lló na i noidhche gan deabaidh & diaindi ubhragadh forro dogrés ona Góidelaibh gurbo dírimh inro marbhait & inro mudaighit dia marcshlógh merdha moirmenmnaigh & dia noccbaidh amnais aindiuid & dia neachaibh aille allmhardha.

¶86] Aroile laithe i necmaing na ree batar an tucht sin ro ghabh ailghes an Justis do dul for ind na telcha do rala ina chomhfhoccus do midheamhain & do mhóirdhegadh an tíre ina thimchell & ba ferr dó na tísedh an toisg tudhchaidh uair do regaimh araill don gasraidh Ghoidelaigh tul hi tul dó isin maighin sin & fighit iomaireg amhnus aindrenda & deabaidh dána doiedrána frisan Justis & fri hIarla Cille Dara & frisna maithibh do rala ina caoimhthecht gurro marbadh leo aran lathair sin ardmhaor an tslóigh co ndruing mhóir do chaiptínibh & do dhagdhaoinibh nach ttabhartor a nanmanna i foraithmhet nach hi cuimhne cénmothá inro marbadh dia ndaosccorshlogh. Do marbhadh ann dana derbhrathair mná an Jústis. Ro mudaighedh beos araill do muintir Iarla Chille Dara & ro gonadh an tIarla feisin. Gidh e an Justis tra ni thérnaisidhe gan crechtnugadh asan iomaireg sin. Meabhaidh maidhm forra


p.166

gusan tenn & gusan tairisiomh baoi leo gusan ccampa & munbadh a fhoiccsi doibh baoisidhe ni ragadh sceolanga uaidibh ina mbethaidh chucca. Iarla Chille Dara dana rob éigen dó ceileabradh don Justis fobithin a chrechtnaighthi & triall dia thigh & ó do riacht co Droichet Atha atbath isin mbaile sin do neimh & do thiachair a ghon. Rugadh a chorp dia thaisbenadh da chairdibh co Cill Dara & ro hadnacht leo e i nothairlighe a shen & a shinnser go nonoir & go nairmhittin amail robadh díor. Dála an Iustis ro shai ina fhritheing ara bhárach go ranaig go hArd Macha & ba for imochor i nárach nó hi carpat baoi a chorp oga thairisibh & oga shainmuintir an lá sin. Rugadh iarttain co hIubar Cind Tragha & atbail annsin dia ghonaibh. Iompait an sluagh Gall dia ttigibh fo mhela & aithis amhlaidh sin. Ro thriallsat Cenel Conaill & Eóghain {MS folio 42b} soadh dia ndúinibh & dia mbailtibh bunaidh go subha & co soimhenmain iarsan ccosgar sin. Tiomnais Ua Domhnaill celeabradh dUa Neill & rob aidhlescc la cechtar nae dhiobh scaradh friaroile.

¶87] Ba foda lá hUa nDomhnaill batar Goill coigidh nAilella i saimhe gan ammus forro & forsan lucht ro nenaiscc a ccura friu fodheóidh & do róine a muinterus frisiomh iarna tregadh a ttosach. Ba dibhsidhe O Conchobira Ruadh (Aedh m Toirrdelbaigh Ruaidh). Ba mioscais la hUa nDomhnaill eisidhe óro ernaidhm a muinterus frisna Gallaibh gerbho cara do feacht riamh. Baoísiomh oga sccrudadh ionnus no oirgfedh a chríoch.Ba duiligh émh eisidhe uair ba hinnill iomdhoraid an mendat i mbui an tÚa Conchobhair hisin & ba gharfhoccus dó airm i láifedh a innile & a mhaoine archena ar iomgabail a eccrat mana tiosta gan rathugad fair. Ro thingheall Ó Ruairc dhósomh nachasrelgfedh Ó Domhnaill dia orgain gan rabhadh & airchisecht úadhasomh dó. As fair desidh la hÚa nDomhnaill a shlogh do theglomad & dol isin coicced. Do choidh din goro airis fri Glenn nDallain aniairdes Gabaid longphort isuidhiu. Basedh muinbeach do ratt im


p.168

Ó Rúairc dus an oirgfed Ó Conchobhair tairis foidhis techta chuga dia thochuiredh ina dhail gusan longphort & dia radh ris tocht ina dhochum arabarach gan nach niomfhuirech itir. Ua Ruairc imorro niro shaoilsidhe amhlaidh sin derach an longphuirt dUa Domnaill go ttisadhsomh chuga. Basedh aireag menman arriocht la hUa nDomhnoill iar ccor a thechtadh do thochuiredh Uí Ruairc fosrágaibh a longphort iar midhmhedon laoi & dusrelcce darsan Sligech badhdes & niro airis co rainicc go Coirrshliabh na Seghsa. Ro gabh foss biucc hisuidhe gurro thochaithset a miledha araill dia lóintibh & coro léiccsiot a scís & arna tieghtais darsan sliabh badhdhes la banshoilsi an laoi. Oro fhortamhlaigh dorchata tosaigh na hoidche frisi mbatar occ furnaide for soilsi an laoí docoislet as tarsan sliabh tar Seghais tar Muigh Luirg an Dagdha & dar muinchind Muighe hAoí ria matain. Do relccet sccaoiledh {MS folio 43a} día sceimhiultoibh sin dedhóil fo dithreabhaibh & deirritibh na criche cona fargaibhset míl ninnile ó Ath Slisen co Badgna. Iompait iaromh ina ffritheing co ccosgar & go ngabhalaibh i omdhaibh amail fa bés doibh. Ba hadhnar la hUa Ruairc dcnomh na hoirgne gan rathugad ndó. Ní bo lugha ba méla & ba haithis lasan Goibhernóir Ser Coneus Cliofort orgain na criche ro baoi foa mamus gan cathugadh dara cend gemadh i a oided robad erdhalta lais & duthragair dul i ndedhaidh Ui Domnaill dia relgedh a nomhan do. O rainicc O Domhnaill cona shlogh dia ttigib batar a ffos i subaighe & i saimhe fri ré an ghaimridh og coistecht fri coigedh Meadhbha. Niro cloathar nach gniomh nairderc etorra an airet sin acht namá ro nenaisc Ó Ruairc a charatrad frisan airrigh remraite Sir Coneus tria bithin na hoirgne atrubhramar & la hett & iomfhormat fria brathair feisin Tadhg Úa Ruairc ar nirvo reidh eatorra dib linaib im roinn a fforba & a ccriche gerbtar clann enathar.


p.170