Corpus of Electronic Texts Edition
Annals of the Four Masters (Author: [unknown])

Annal M1600

M1600.0

AOIS CRIOS[T], 1600.

Aois Criost, mile, Se céd.

M1600.1

An t-iarla of Essex (.i. Roberd) a dubhramar do thocht i n-Erinn i m-Beltaine na bliadhna so do-cuaidh torainn, & do dhol h-i Saxaibh fo shamhain na bliadhna cedna. Ba h-athchosanach, imdherccthach, fiomach, forgruamdha an fiadhucchadh fuair ó chomhairle Shaxan iar t-tocht dó dia saighidh. Ro tubhadh fris céttus tláithe, & time a fhoghnamha don bhainrioghain an c-cein baí i n-Erinn, & na baí aidhilcce neith fair ro bhadh lainn lais docum choccaidh & cathaighte. Araill ele dna ro tubadh friss, a dhol gan ced gan ceilebhradh don comhairle thoir no abhus go Saxoibh don chur sin. Iar na radh sin friss, & iar c-cor dál n-iomdha 'na leith dóibh, ro forcongadh fair d'eiliughadh re gach dignite, re gach gairm, & re gach onóir baoí occa on m-bainríoghain, & ro furailedh for a aos iomcoimhetta giall, & eidire na cúirte, a congbháil aca budhein go ro shíothlaídhed fercc an prionnsa


p.2144

fris.

M1600.2

Iar sin tra ro cinnedh leo aitherrach oifficeach, & armála do leiccen i n-Erinn .i. Sir Serlus Blunt Lord Mountioy ina Iustis, uair ni baí Iustis i n-Erinn fri ré da bliadhain gusan tan sin, & Sir Seoirsi Cary ina Presidens os cend da Chóicceadh Mumhan. Ro h-ullmaigheadh cobhlach i m-bátar lion badh lia oldát se míle fer n-armach co na c-congaibh techta do thocht ar aon lás na h-oifficceachaibh sin go h-Erinn & iad-sidhe uile do thocht do mhuir, & do tír go Coicceadh Uladh an t-sainrith. Ba im fhéil Pattraicc dna do-ronadh na cinnte sin la comhairle Shaxan.

M1600.3

Duine uasal do thigh Uí Concobhair Duinn .i. Diarmait, mac an Dubháltaigh, mic Tuathail, baí-sidhe h-i c-cendus ar dhruing moir do shaighdiuiribh gaoidhealacha batar i n-amhsaine acc iarla Desmumhan, isin Mumhain fri ré na bliadhna so anall. Do-thaéd Diarmait i n-deireadh na bliadhna cédna a t-tosach mis December for cuairt i c-cenn Uí Neill, & fuair failte occa. Iar c-criochnucchadh a cheilidhe dó amhail ro badh lainn lais, ro chedaigh d'Ua Neill sóadh ina frithing a t-tosach mis Ianuary na bliadhna so, & dol isin Mumhain. Ro fhoráil Ua Neill fair a aisneis is na tíribh i raghadh go m-baoí fein co na shloghaibh ina dhiúidh d'fios Midhe, Laighen, Mumhan, & an taoibhe ba dhes d'Eirinn, dus cia diobh baí h-i c-cairdine no h-i f-frithbert friss. Iar rochtain do Dhiarmait co na drongbhuidhhin go h-aentaidh Ghaidhelaigh Airther Mumhan, Ro triall i n-aithgiorra gaca conaire do dhol go h-iarla Desmumhan, & do-bhert a aghaidh ar Uaithnibh, & ar Cloinn Uilliam bhruaich na Sionna .

M1600.4

O't-cualaidh Barún Chaislein Uí Chonaing Risderd, mac Tepoitt, mic Uilliam, mic Emainn a Burc, Diarmait do thocht an dú sin, Ro chruinnigh-sidhe & a


p.2146

dherbrathair Tomás an lion as lia ro fhedsat do mharcachaibh & troightheachaibh dia muinntir fein, & do mhuinntir na bainrioghna, & ro gabsat acc diubhraccadh Diarmata co na mhuinntir ó tha mainistir Uaitne go Droichet Buinbhriste h-i c-Conntae Luimnigh go ro díothaigheadh morán dá dhagh-dhaoinibh, & da dhaosccar-shluaigh in airett sin. Ag dol do Diarmait co na mhuintir tar an droichet remraite ba h-ann ro bedhgsat an dá mac sin Tepoitt a Burc .i. an barún, & Tomás la h-uabhar, & andásacht a h-ucht a muintire fein, i c-crioslach dhromgbuidhne Diarmada. Ni rainicc leo-somh sóadh slan tar a n-aiss an tan ro h-iadhadh impa, & ro trasccrait, & ro claidhmit gan choigill la a m-biodhbadhaibh. Ba damhna eccaoíne a n-dearnadh la Diarmait co na muinntir don chur sin .i. marbhadh an bharúin & Tomáis, ger bo h-ócc ar aoí n-aoise iad-sidhe roptar ferrdha ar aoí n-anma, & n-oirbhertaiss.

M1600.5

Slóiccheadh la h-Ua Neill .i. Aodh mac Firdorcha, mic Cuinn Bhacaigh, a mí Ianuary na bliadhna so do dhol ar in taoibh bu dhes d'Eirinn do chengal a charattradh le a comhrann coccaidh, & d'aithe a anffoladh ar a eassccaerdibh. Iar f-faccbháil Choiccidh Uladh d'Ua Neill assedh do-luidh h-i c-cóiccrich Midhe, & Breifne & do Dhealbhna Móir go n-derna dioghbala mora ar fud an tíre, go t-taratt barún Delbhna .i. Criostoir, mac Risdeird, mic Criostora a riar fein d'Ua Neill. Ro lainmhilleadh lais Machaire Cuircne, & gach ní dar bhen le Tepoitt Diolmuin mar an c-cédna. Do-thaéd iaramh O Néill go dorus Bhaile Atha Luain don taoibh thes do Cloinn Cholmáin, do Chenel Fhiachach h-i f-Feraibh Ceall. Baí-sidhe naoí n-oidhce h-i longport isin tir h-íshin, & do báttar Fir Cheall, Uachtair Laighen, & Iarthair Midhe dia oighreir, & acc naidhm a c-carattradh friss.

M1600.6

Acc fáccbhail na tíre sin d'Ua Néill assedh luidh tar muinchinn Shlebhe Bladhma siar, & ro leicc tri scceimhelta i n-aén ló fo dhuthaigh Ele ar dháigh a bhiodhbanais re h-Ua c-Cerbhaill tighearna Éle .i. an Calbhach mac Uilliam Uidhir, mic Fir Gan Ainm a n-dioghail an duine marbhtha daorchlanda, & na derccmartra díofhulaing ro


p.2148

imir sé ar na daoinibh uaisle d'Oirghiallaibh még Mathgamhna bátar ar a ionchaibh, & ar a fhosdadh amhail ro aisneidhmar isin m-bliadhain remhainn. Ro bhen drochdhiach an mhigniomha íshin do dhuthaigh Ele don chur sin, uair ruccadh eiste a h-uile shealbha sogluaiste a maoine, & a mór mhaithes co nár fáccbhadh innte acht luaithreadh i n-ionad a h-arba & aoibhle i n-ionadh a h- áitighte. Do-radadh i n-othairlighe écca, & oidhedha dronga dermára da f-feraibh, da mnaibh, da macaibh, & da n-inghenaibh. Ro fáccbhadh beos daoine uaisle da fhine fein, & da fhialus i f-fresabra friss Ó c-Cerbhaill isin tír.

M1600.7

Do-thaéd iaramh Ua Neill remhe go bruaichimlibh Bhealaigh Móir Mhaighe Dala, do Ross Cré, do Uibh Cairín, do Chorco Theinedh on f-foslongport go a chéle dó amhlaidh sin go rainicc go dorus Mainistre na Croiche Naoimh. Nir bo cian doibh hi-suidhe an tan tuccadh an croch naomh chuca dia c-comdha & dia c-comairce, & do-bertsat na Gaoidhil toirbearta troma, almsana, & offrála iomdha da maoraibh, & da manchoibh i n-onóir in Coimde na n-dúla. Tuccsat tra termonn, & tairisecht don mainistir co na muraibh, & co na fearonnaibh foghnamha, & dna dia h-uile aittreabhtachaibh ar cena.

M1600.8

Airisidh din Ua Néill athaidh do mí fhebru h-aimsire so in imlibh Ele Deisceartaighe, iarthair Buitilérach, Choiss Siuire, & Coille na Manach.

M1600.9

Baí iarla Urmumhan .i. Tomás mac Semus, mic Piarais Buitiler, iarla Chille Dara .i. Gearoitt, mac Eduaird, mic Gearóitt, & barún Delbhna .i. Criostóir, mac Risdeird mic Criostora co na m-baoí a f-foghnamh & i n-umhla ag an m-bainrioghain ó tá sin go Baile Átha Cliath ag baccar ammass & ionnsaighidh do thabhairt ar Ua Neill gach n-oidhche, & ge ro choccairsiot in ní sin, ní ro criochnaigheadh leo hé.

M1600.10

Do-dheachaidh O Neill iar sin go dorus Caisil. Tainic dia shaighidh gusan maighin sin, an t-iarla Desmumhan ro h-oirdneadh for a fhorcongra-somh & as a ughdarrás budhein in aghaidh statuite an prionnsa roimhe sin .i. Sémus mac Tomais Ruaidh, mic Semais, mic Seain, & batar faoilidh cach diobh fri aroile. Ro asccnátar rempa iaramh tar Siúir siar, do Chnamhcoill do Shleibh Muice,


p.2150

d'oirther Shlébhe Cláire, don Bhernaigh Dheircc, do Chloinn Ghiobúin, do crich Róistech, & do dhuthaigh an Bharraigh Móir. Ni ro loitedh & ní ro lainmilleadh la h-Ua Néill ní is na tíribh i t-taidhledh genmothá an lucht no friot tairiseadh fris i m-biodhbhanus bunaidh do ghrés. Do-dheachaidh iaramh go dúthaigh an Bharraigh Uair bá d'aoin leth lasan m-bainrioghain no biodh do bhunadh. As é fa Barrach ann an tan sin, Dauid, mac Semuis, mic Risdeird, mic Tomais mic Emainn. Airisidh Ua Neill isin tír co ro crechloiscceadh, & go ro cuartaighedh lais hí ó chúil go cuil etir magh, & mothar, etir mín, & ainmin co ná baoí súil na saoilechtain aon duine fri a h-aitiucchadh, no fri a h-aittreabhadh go h-aimsir imchein.

Do-choidh tra Ó Néill tar Corcaigh, & tar Laoí (.i. abhann) ba dhes go ro suidhighedh longport lais etir Laoi, & Banndain (.i. abhann) i t-torann Musccraighe


p.2152

& Cairbreach. Tangatar Siol c-Cárthaigh uile thes & tuaidh do thigh Uí Néill ar in f-foslongport sin. Tanaicc ann din dias baí i n-esaonta, & i f-frithbert

p.2154

re 'roile im tighearnus Desmumhan .i. mac Még Cárthaigh Riabhaigh Fínghin, mac Donnchaidh, mic Domhnaill, mic Fingin, & mac Még Cárthaigh Mór .i. Domhnaill,

p.2156

mac Domhnaill, mic Domhnaill mic Corbmaic Ladhraigh
. Tangatar ann meic riogh Ealla. Tangattar ann Uí Donnchudha, Uí Donnabhaín, & Uí Mathgamhna.

p.2158

Tangattar ann urmhor Gall, & Gaoidhel da Chóiccidh Mumhan (ina m-baoí o bhaile mór amach) go n-umhla & go n-urraim d'Ua Neill, & an t-í lás ná riacht rochtain

p.2160

ina dhochom díobh, rainic comardha umhla, & seóid uadha dia shaighidh cenmothá an barrach mór rémraite, & ticcherna Musccraighe .i. Corbmac mac Diarmata, & Ó Suillebháin Beirre .i. Domhnall, mac Domhnall, mic Diarmata. Tarraidh O Néill ocht m-braighde décc do mhaithibh Mumhan ar in f-foslongport sin, & bai fri ré fhichet lá ag crúd cest, & caingen fer Mumhan, & accá sioducchad fein fri aroile ina n-esaonta.

M1600.11

Mag Uidhir .i. Aodh mac Con Connacht bai-sidhe i f-farradh Ó Neill an tan sin. Laithe n-aén (a mís Marta na bliadhna so, gar becc ria f-feil Patraicc) dia n-deachaidh-sidhe díorma marcslóigh, & araill do throighthechoibh do chor cuarta na n-oirer i n-imechtair an longpuirt, & ni ro h-airiseadh lais go ráinicc go dorus Chinn t-Sáile, & as-sidhe go Rinn Chorráin .i. Baile an Bharraigh Óicc h-i c-Cenel Aodha. Soaid iaramh cho n-airccnibh & co n-édalaibh, co lion f-fadb & f-feolmaigh. O ropdar sccithigh diúdlaoí iar c-cian astar la h-aidhble a n-airccne & a n-édala, ba sedh do-ronsat muinnter Mhég Uidhir airisemh isin maighin ba coimhnesa doibh do chomhda a c-creach & a n-edala, & Ro triall Mág Uidhir gan anadh gan airisiomh do dhenamh go rochtain dó go longport Uí Néill. An tan ro fáccaibh Mág Uidhir an foslongport tosach an laoí sin fein do-dheachaidh sgéla go Corcaigh do shaighidh Sir Uáram Salender (fer ionaid Presidens dá Choiccidh Mumhan) dia aisneis dó Mag Uidhir do dhol as an longport i n-uathadh sloigh amhail do-choidh, & an leth i n-deachaidh. Ni thard Sir Uaram i f-faill in ní sin, acht ro tecclamadh lais gasraidh do mharcsloigh merdha fo chedóir, at iad armdha eidighte, & ro gluais a Corcaigh amach do shaighidh enaigh iomchumhaing in rob' erdhálta lais Mág Uidhir do rochtain dia shaighidh acc sóadh dó tar a ais. Cian,


p.2162

gairit, baoi-siumh isin edarnaidhe h-ishin at-chí Mág Uidhir cucca co na uathadh marcsloigh, & iar f-fairccsin aroile doibh nír bó ceim ar c-cúlaibh, & rir bo rún iomgabhala, na menma teichme ro ba grésach lás an t-í do riacht h-isuidhe acht a aiccneadh d'arducchadh & asccnamh for a aghaidh do bhásucchadh a bhiodhbhadh amhail do-roine don chur sin, uair ro ionnsaigh-siumh & Sir Uaram a chéle go h-amhnas aindiarraidh, & go dána durcroidheach go ro ghon cechtarnae diobh aroile. Acht cena torchair Uáram fo cédoir lá Mag Uidhir. Do rochratar beós coiccer don mharcsloigh baí h-i f-farradh Sir UáramMág Uidhir mar ar c-cédna. Ar a aoí tra ro goradh & ro gertreaghdadh ei-siumh budhein isin iorghail sin co nár bó h-infhedhma fri frestal anfforlainn don chur sin. Conidh edh do-roine dol trempa gan airisiumh fri h-iomghuin ní bádh siri, & nir bo cian do-choidh a h-ionad an iomaircc an tan du-s-fainic anbfainne écca chucca gur bo h-eiccen dó dedhail fri a eoch co n-erbail gan fhuirech as a h-aithle. Do-chóidh an

p.2164

bás sin Mhég Uidhir i n-utmaille menman & i n-inirte aiccnidh d'Ua Neill, & do mhaithibh Gaoidhel archena. Nír bó machtnadh son ar bá hei-sidhe rinn ágha, & iomghona, sciath imdheghla, & anacail tuir fothaighte, & fulaing, uaitne eirigh, & engnamha na n-Oirghiall ina reimhes, & urmhoir Ghaoidhel archena.

M1600.12

At-berat araile na soífedh O Neill as an Mumhain go Beltaine ar c-cind munbadh oidheadh Mhég Uidhir amhlaidh sin. Conidh edh do-roine gabhail don taoibh budhes soir do Chorcaigh, do dhúthaigh an Bharraigh Móir, do Crích Roisdech, & do Chloinn Ghiobúin. Ceileabhrais do Mhuimhneachaibh iar sin, & ro gheall dia c-caomhsadh ón c-coccadh baí fair acc Saxanchoibh tocht doridhisi deidirghleódh a n-imresain & do chrúdh a c-caingen, & dia síodhucchadh fri aroile. Rucc dna drong dia saérclannaibh i n-geillsine, & i n-geimhlibh lais go riacht go Tír Eoghain. Ro fháccaibh araill ele diobh i n-orláimh iarla Desmumhan, & Rémainn mic Seain a Burc. Do-rad a ughdarrás fein, & barántas ar bhuannacht da míle fer do Diarmait Ó Choncobhair, & do cloinn t-Seain a Burc i n-Geraltacaibh ar daigh a c-conganta, & a f-follamnaighthe do beith acc iarla Desmumhan. Luidh Ua Neill iarttain a reidh dírghe gacha róid do Cliaidh Máil mic Ughaine, do Shiúir, laimhdhes le Caiseal, gé ro baoí an Iustis, & an Presidens go n-armáil iomdha do mhuir, & do thír iar t-techt go h-Ath Cliath is na céd laithibh do Márta & gé ro baí iarla Tuadhmumhan & iarla Urmumhan h-i Luimneach i n-oirchill ar a ghabhail-siumh a n-des do-choidh-siumh tarsa hi f-friothroscc, & a f-frithing gacha conaire in ro ghabh ag dol don Mumhain go rochtain dó tar a ais i t-Tír Eoghain gan turbaidh gan teccmháil, gan amus bealaigh, rá bernadh, gan echt, badh ionmaoidhimh d'fagbháil uadha, acht Mág Uidhir a aénar amhail remhebertmar.

M1600.13

iarla Urmumhan, & iarla Tuadhmumhan do dhol o Luimneach i c-cois Siuire i n-iarimóirecht Í Néill, & ar n-dol dó tairsibh gan tacar, gan teccmail, ro loiscceadh arbhar & foirgnemh h-i c-Cloinn Ghiobúin i n-duthaigh in Ridire Find lá h-iarla Tuadhmumhan. Do-choidsiot an da iarla sin i m-Buitilerachaibh, & go Cill Chainnigh conidh innte-sidhe do-ronsat an Chaiscc, & lottar iar saoire na cáscc co h-Áth Cliath d'fiadhucchadh, & d'onorucchadh na n-oiffhicceach nua sin tangatar i n-Erinn .i. Lord Mountioy an Iustis, & Sir Seoirsi Cary Presidens


p.2166

da Chóiccidh Mumhan. Iar n-denamh a c-cuarta do na h-iarladhaibh sin i n-Áth Cliath, sóait tar a n-ais gan fuirech, & an Presidens mar aén rú go rangatar go Cill Cainnigh.

M1600.14

Nir bó cian iar sin go ro gabhadh lá coinne etir iarla Urmumhan & Uaitne mac Rudhraighe Óicc Uí Mhordha go c-coimhlíon daoíne, airm, & éidedh la ceachtarnae isin iomaccallaimh ishin. Rucc iarla Urmumhan an President & iarla Tuadhmumhan dia leith fein isin c-coinne sin. An tan rangatar do díbh leithibh gusan tulaigh iomaccalmha ro toghadh etorra a c-comhfochraibh Bheóil Átha Raghat. Báttar ag ceassnucchadh a c-caingen, & ag aighnes ima n-accarthaibh for aroile


p.2168

go ro cuir duine uasal do mhuinntir Uaitne a láimh i n-ésibh, & i n-aradhnachaibh eich iarla Urmumhan, go ro fhodhaimh an t-iarla a ghabháil fo dheóidh. O't-connairc an President & iarla Tuadhmumhan in ní sin sóait a n-eich for c-culaibh, & ni ro ansat go rangatar go Cill Chainnigh. Acht chena ro gonadh iarla Tuadhmumhan isin teccmail sin. Rucc Uaitne mac Rudhraighe iarla Urmumhan leis ar daingnightibh a dhuithce. Ro badh sccel iongnadh seachnón Ereann iarla Urmumhan dho beith i l-láimh an ionnas sin.

M1600.15

Do-dheachaidh tra an President, & iarla Tuadhmumhan isin t-sechtmain iar n-gabhail iarla Urmumhan o Chill Chainnigh go Portlairge, ais-sidhe go h-Eochoill, & o Eochoill go Corcaigh. O't-chualaigh iarla Desmumhan & Fínghin mac Donnchaidh még Cárthaigh a t-tocht an dú sin, tangatar go lion a t-tionoil go ro ghabhsat longport fairsing fianbhothaigh go m-báttar ina c-ciorcaill bodba ar gach taoibh do Corcaigh thes & tuaidh. Bátar fri ré coictidesi comhlaine amhlaidh sin go ro gabhadh ossadh miosa etir Fhínghin Mág Cárthaigh, & an Presidens, & iar naidm an ossaidh etorra do-deachaidh iarla Desmumhan ar fud an tíre do chuinghidh bídh dia bhuandadhaibh. O ro fhidir an President, & iarla Tuadhmumhan go ro sccaoilsiot an lucht battar ina n-aghaidh o aroile, & go m-baoí an chonair ó Corcaigh go Luimneach soimthechta aca, Ro asccnátar a dó nó a trí do chédaibh marcach go mile nó dó shaighdiúir ó Chorcaigh go Mhaigh Eala, ó Mhaigh Eala go Cill Mochellócc, & o Chill


p.2170

Mochellócc go Luimnech. Tainicc dna iarla Desmumhan h-i c-Conallchoibh go sochraite dhermháir d'feithimh & d'foircoimhett ar an b-Presidens & ar iarla Tuadhmumhan.

M1600.16

Ba isin tan sa do-rala accallaimh incleithe etir an President, & iarla Tuadhmumhan do thaoibh, & Diarmait mac an Dubhaltaigh Uí Concobhair don taoibh araill. Neach ei-sidhe baí ag creic a amhsaine la h-iarla Desmumhan tar cenn tuillmhe, & tuarustail, séd, & somhaoine fri ré m-bliadhna rias an tan-sa & batar amhsa iomdha iolardha fó a smacht, & fó a chumhachta an tan sin. Asseadh airecc ro thionchoiscc a ainshén do Dhiarmait, iarla Desmumhan do thairbert don Presidens, & d'iarla Tuadhmumhan dar cenn ionnmais, & edala, & ar shaoirsi, & ar shochar dúthaighe do fein, & dá gach aon no gebhadh lais, & ro fhaoídh


p.2172

techta go h-incleithe fris na tosccaibh sin do shaighidh an phresident, & an iarla, & ro naidhmsiot a c-cura dibhlínibh amhlaidh sin. Ní ro leicc thrá Diarmait h-i f-faill an ní fo t-tarat laimh uair ro gabhadh lais (in aroile laithe a t-tosach mis Iunii na bliadhna so) iarla Desmumhan ina oirechtas fein i c-ceirtmedhon a tíre, & a thalman ar rob' adhbal cumhachta Diarmata, & roptar iolardha a dhaoíne isin tír íshin. & iar n-gabhail an iarla lais as e ionad in ro lá dia iomchoimhett é i m-baile do bhailtibh an iarla fein .i. Caislén an Lissín i n-glémedhón Geraltach. Ro chuir líon a imdhidin, & bardachta an bhaile do cheithirn Chonnachtaigh i c-caoimhthecht an iarla dia iomchoimhett isin m-baile íshin. Do-chóidh fein h-i c-cenn aile don tír go ro fhaoídh a thechta i c-cenn ar Presidens & iarla Tuadhmhumhan d'aisneis sgel doibh, & do chuingidh gach neith ro gealladh dó dar cenn an iarla.

M1600.17

O't-cualatar Gearaltaigh gabhail an iarla & a beith isin eiccendáil i r-raibhe ro thionoilsiot Sliocht Muiris mic Gearailt as gach airm i m-bátar i na roile laithe i c-comhfochraibh Chaislein an Lissin. Tánaicc ann din Mac Muiris Ciarraighe .i. Pattraicin, mac Tomais, mic Emainn Ridire Carraighech .i. Uilliam, mac Seain, mic Uilliam, Ridire an Ghlenna Emann, mac Tomáis, mic Emainn, mic Tomáis, An Ridire Fionn .i. Emann, mac Seain & derbrathair don iarla budein .i. Sean, mac Tomáis Ruaidh, & duine uasal do Bhúrcachaibh d'iar bho h-ainm Uilliam, mac Seain na Semar mic Riocaird Shaxanaigh baoí ar fosdadh i f-fochair an iarla ó ro h-oirdneadh é ina iarla go n-uicce sin. Iar t-tocht doibh-sidhe uile h-i c-cenn aroile nír bó cian ro bátar i n-iomaccallaimh an tan ro chinnsiot iad fein do roinn ar chethramhnaibh an bhaile, & dol da fhobairt fo chédóir, & gan d'eghain do ghrádh a c-corp, nó a c-caomhanmann go m-bendaís an t-iarla as d'áis no d'eiccen. Ro cheimnighset as a h-aithle for a c-certaghaidh go rangatar go múraibh an bhaile, & ní ró ráthaighsiot éiccen, no anfforlann da f-fuairsiot, & do-ronsatt brigh m-bicc dia ro marbhadh, & dia ro mudhaighedh dia muinntir go ro gabhadh an baile for an m-bárda leo fo dheóidh, & go t-tardsat an t-iarla ass d'aimhdheóin gan fuasccladh uadhaibh dia


p.2174

chionn, gan fuiliucchadh, gan foirrdearccadh fair fein. Do-radsat maithemh n-anacail don bhárda.

M1600.18

Do-chóidh thra an ghabhail sin iarla Desmumhan a mímhes, & a míonóir do Dhiarmait O Choncobhair seachnón ereann, & iar n-dol don iarla i mescc a muinntire tucc foccra do Diarmait, & dá gach Connachtach baí ina fhochair, & da c-ceithearnaibh an tír d'fáccbháil. Do-ronsat iaramh fo chédóir innsin, & lotar a Geraltachaibh go n-iomat n-ionnmasa & n-édala, n-imirgedh, & n-airneisi co nár bhurusa ariomh a ruccsat Connachtaigh dilchenel gacha h-édala riamh & iaramh a Geraltachaibh fri h-eedh a n-esaonta fein fri 'roile gó sin.

M1600.19/20

A t-tosach mís Iul as a h-aithle do ghluais an Presidens, & iarla Tuadhmumhan go t-tionol t-taidbseach do shaighdiuiribh ó Luimneach don taobh ba tuaidh do Shionainn siar tré Chonntae an Chláir go rangatar Baile Még Colmáin i t-triocha céd Chorcobhaiscind Airtheraighi. Do- chóidhsiot annsin i n-imloctadh tar Sionainn go Cloich Ghlenna baile ei-sidhe fil for bruach na Sionna don taoibh thes, & ro badh do bhailtibh Ridire an Ghlenna é, & bá on n-glenn sin ina b-fuil an baile .i. Glenn Corbraighe ro h-ainmnighead an Ridire, & an chlochsoin gus ar chruinnigh an congháir mór dia saighidh. Tánaicc ordanás mór ó Luimneach i n-arthraighibh i c-coinne an Presidens, & iarla Tuadhmumhan don bhaile cedna. Ar suidhe doibh re na aghaidh do-chuaidh aca ar in m-baile fo chenn dá lá, & do bhrisettar bladh de las ar ordanás mór. Ro lingsiot é da gach taoibh as a h-aithle, & ro marbhsat fiche, nó dó shaorchlannoibh, & daorchlannoibh do mhuinntir an Ridire bátar ag bardacht an bhaile go sochaidhe do mhnaibh & do mhiondaoinibh. Ro marbhadh beos drem do mhuinntir an phresidens, & an iarla lás an m-bárda, & nír bo sodhaing an baile sin do ghabháil munbhadh sccaoileadh a mhuintire rias an tan sin ó iarla Desmumhan.

M1600.21

O't-chualaigh O Conchobhair Ciarraighe .i. Sean mac Concobair Uí Chonchobair armáil an tíre ar t-tanucchadh, & Cloch Glenna ar na gabhail gan guin, gan guasacht do-choidh i c-cenn an Presidens & an iarla, & do gheall a bheith d'aoin leith


p.2176

lá a phrionnsa ó sin amach. Do-rad a bhaile .i. Carracc an Phuill do dhruim choinghill, & connartha don Presidens, & don iarla. O ro clos a c-coitcinne h-i c-Ciarraighe & h-i c-Cloinn Muiris muinnter na bainrioghna d'faghbáil an áithesa sin ar a n-esccairdibh do ghabhsat acc brisedh a m-bailteadh, & acc faccbháil a n-áitighte, & a n-dúnárus óbhéla oslaicthe, Ruccsat a mna & a muinnteara ar cúlaibh a c-cnoc cend gharbh, & a c-coillteadh cluthairdiamhra a c-cois Mainge, & i c-comhfochraibh Desmumhan.

M1600.22

An tan din ro fhidir an President, & an t-iarla (.i.Tuadhmumhan) go ro theichsiot an tír uile d'urmhor ar gach taebh d'Féil, & do Chasán do chuirsiot saighdiuiri go Leic Snamha a i n-garusún. Longport Mheic Muiris ei-sidhe, ionnas go m-baoí garasún uátha i Licc Shnámha, i c-Carraicc an Phuill h-i c- Cloich Glenda, i n-Eass Geibhtine, i fFianaind, i t-Tráigh Lí, i n-Ardferta, i l-Lios Cathain, & i m-bailtibh Cloinne Muiris ar chena cenmotá Lios Tuathail. Ro fhill ar Presidens, & iarla Tuadhmumhan go Luimneach iar m-breith buadha for an turus sin, & tainicc dia saighidh urmhor Chonallach Conntae Luimnigh & Caonraighe ar n-eirghe doibh i n-aghaidh iarla Desmumhan go m-bátar d'aoinleith la a b-prionnsa.

M1600.23

Mac Muiris Ciarraighe .i. Patraiccin, mac Tomáis, mic Émainn, mic Tomáis do écc h-i medhón a aoísi, & a aimsire iar m-beith dó i n-aéntaidh iarla Desmumhan isin c-coccadh remhraite. Rob' adbar eccaoine fer a chrotha, a fhola, & a fhialchaire d'écc inellmha amhlaidh sin. A mhac Tomás do ghabháil a ionaid.

M1600.24

An Róisdeach .i. Muiris, mac Dauid, mic Muiris, mic Dauid do écc a mí Iún na bliadhna so, macaémh soithim, soidhealbda, foghlamtha i l-laidin, i n-gaoidhilcc, & i m-bérla ei-sidhe. A mhac .i. Dauid do ghabhail a ionaid.


p.2178

M1600.25

O Cerbhaill .i. an Calbach mac Uilliam Uidhir, mic Firganainm, mic Maolruanaidh do marbhadh a mí Iúl le fodhaoínibh uaisle do Shiol c-Cerbhaill, & do Shiol Mechair. Fer colgdha, cosantach an Calbhach sin, uille chruaidh la a chomharsanaibh Gall, & Gaoidhel, Ridire d'ainm & d'onóir a h-ughdarrás an phrionnsa.

M1600.26

Iomat canghlec, & conghal, derccmartra, & dortadh fola in ro diothaighitt drongbhuidhne dírímhe do thabhairt etir Saxanchaibh & Gaoidhil Laighen isin samradh so.

M1600.27

Uaitne O Mordha do leiccen iarla Urmumhan amach a mí Iún & se braighde décc do ghabhail dó ass do chédmacaibh, & d'oidhredhaibh na saérclann rob' onóraighe bátar fomhamaighthe don iarla a n-gioll le comhall gach coingell, & gach airteccal dar h-iomnaiscceadh air ina fhuasccladh.

M1600.28

An t-Uaitne cedna mac Rudhraighe Óicc mic Rudhraighe Caoích Uí Mordha, ro ba duine uasal oirdeirc, adbclosach, iomraiteach re h-athaidh, do mharbhadh la muinntir na bainrioghna i n-anfforlann iomairicc ettualaing ro feradh etorra dibhlinibh a c-comhfochraibh Laoighisi a mí August na bliadhna so. Ba mór tra ro chuir an marbhadh sin do ghail do ghaiscceadh, & do ghérraitteacht Gaoidhel Laighen & Ereann uile for c-culaibh. Duine ei-sidhe baí ina aén oidhre o chert ar a duthaigh, & do-bhen urlamhas a atharda a los a lamha, & a cruas a croidhe a dornaibh Danar, & deóradh ag a m-baoí a remhdísle ag dol i rudhrachus re h-athaidh roimhe sin go t-tard-somh í fó a smacht, & fo a chumachtoibh budein, fo breith a maor, & a bhuannadh do reir gnathaithghe Gaoidheal cona baoí aon baile dia athardha ina fhéccmais ó or go hor genmothá Port Laoighisi na má.


p.2180

M1600.29

Iar sgaoileadh dá dibherccachaibh eachtarcheneóil ó iarla Desmumhan do-chóidh gusan uathadh slógh do-rala ina fhochair go Caislen na Mainge. Ní baí eimh do dhagh-dhaoinibh Geraltach d'aon aonta friss, no ag congnamh lais acht mac an Mheic Muiris sin sa h-écc ro aisneidh-siom .i. Tomás, mac Patraicin & Ridire an Ghlenda, & Piarus Ócc Doles.

M1600.30

Sgribhenn do theacht a Saxoibh don Mumhain i mí Iúil no bliadhna so, & ba he a tothacht, Mac ócc iarla Desmumhan .i. Semus mac Geroid, mic Seain, baí i n-giallnus ag an m-bainrioghain (a c-cionaidh a athar, & derbrathrach a athar do dhol h-i c-coccadh fuirre) do leigen as a chimidhecht lasan m-bainrioghain iar n-dol fá na grasaibh dó, iar m-beith bliadhain ar fhichit i c-cuimrech lé. Baoí bheós isin sgribhenn sin a erfhuaccra h-i c-comhdhálaibh & i m-bailtibh mora Mumhan go raibhe an t-ócc mac sin .i. Sémus mac Gearoitt ag teacht anoir ina iarla onórach a h-ughdarrás an prionnsa, & go f-fuiccheadh gach aon dia dhuthaigh baí


p.2182

hi c-coccadh gó sin aisecc a fola & a onóra, & nemhchuimhne ar a choiribh, & filledh tar a ais do shaighidh an phrionnsa, & an iarla óicc si. Ba he trath fa t-tainicc an t-iarla ócc rémraite go h-Erinn go n-armáil moir amaille fris ón m-bainrioghain a mí October do shonradh. Ar t-techt dó go Corcaigh do-choidh an Presidens, & iarla Tuadhmumhan ina chenn dia fhiadhucchadh. Tangatar iaramh dibhlinibh go Maigh Eala go Cill Mocheallocc & go Luimneach, Tánaicc gusan iarla ócc gach duine d'aittrebhtachaibh Geraltach ar f-faicsin na fírfhreimhe bunaidh doibh, & an dream aga raibhe iomcoimhett Chaislein na Mainge o Shemus, mac Tomáis tuccsat-sidhe an baile don iarla ócc .i. do Shemus mac Gearóitt, & do-rad an t-iarla a shealbh don Presidens. Ni baí din aén bhaile i n-orláimh Mheic Muiris .i. Tómas acht Lios Tuathail amhain amhail a dubhramar, & gidh eiside ro gabadh é lá gobernóir Ciarraighe .i. Sir Serlus Uolment a mí Nouember na bliadhna so.

M1600.31

Inghen iarla Tuadhmumhan Onóra inghen Choncobhair mic Donnchaidh Uí Briain, ben an Mheic Muiris sin a dubhramar do thocht ar teichemh foghla, & dibeirge a fir dia duthaigh ar protexion an Presidens & iarla Tuadhmumhan & a h-écc iar sin i n-Daingen mheic Mathghamhna, & a h-adhnacal i Mainistir Innsi.

M1600.33

Ard chonsapal Geraltach .i. Ruaidhri, mac Maghnusa, mic Emainn, mec Sithigh d'écc.


p.2184

M1600.34

Ar f-faccbháil Geraltach do Dhiarmait mac an Dubhaltaigh, mic Tuathail Uí Choncobair iar n-gabhail iarla Desmumhan Shemais, mic Tomais amhail a dubhramar, & a bhein de go h-aimhdeonach doridhisi, tánaicc an Diarmait sin go duthaigh Uí Concobair Ruaidh do na cluaintibh. Fuair protexion ón Iustís (baoi acc denamh seirbhísi, & acc fognamh don bhainrioghain i l-Laighnibh & i n-Ulltoibh i f-foghmar na bliadhna so) no go t-tainicc an t-iarla ócc Desmumhan so tar a t-tangamar go h-Erinn .i. Sémus mac Gearóitt. Ar t-techt dó-suidhe do chuir toghairm ar Dhiarmait, uair ro pós Diarmait deirbhsiúr don iarla sin ar a chuairt choccaidh i n-Geraltachaibh an bliadhain roimhe sin & at-bearatt aroile gurab di tainicc gabhail Sémais, mic Tomáis ar dhaigh gomadh usaide a derbhrathair fein d'faghbail ón ei-siumh do thairbhirt dia chionn. O do ruacht sgribhenn an iarla go Diarmait ro triall tocht fo na thogairm maille le ced & le protexion an Iustis & Presidens da Chóicceadh Mumhan. Ag gabhail dó siar tuaidh tre Choicceadh Connacht do dhol tar Sionainn go Luimneach Ro len Tepoitt na Long mac Risdeird an Iarainn, & Dauidh mac Uillicc an Timchill é tre bhiodhbanus, & ruccsat fair i n-uathadh buidhne i c-comhfochraibh Guirt Innsi Guaire, & ro díchendadh Diarmait leó, iarna faghbáil ar bhecc m-buidhne & ge ro frith é amhlaidh sin ba gar uair rias an tan soin nár bó doigh don lucht sin ionnsaighidh, ar ba codhnach-somh for chóicc céd decc fer, & ba h-anghlonn é budhein, acht namá na cumhaing neach iomghabhail écca cecib tan dus ficc tiughlaithe n-eich.

M1600.35

Ticcherna Slébhe Árdachaidh d'écc i n-geimhreadh na bliadhna so .i. Sémus, mac Piaruis mic Semuis Buitiler.


p.2186

M1600.36

Remann a Burc mac Seain na Semar, mic Riocaird Shaxanaigh, do beith ina dhuine uasal, oirdeirc, iomráiteach do reir gnathaighte Gaoídhel ar tan so. Baoí-sidhe co na dherbraithribh (Sean Ócc, Uilliam, & Tomás) isin dá Urmumhain & i n-Éle i samhradh, i f-foghmar, & i n- geimhreadh na bliadhna so. Baoí do lerdhacht & do lionmhairecht sloigh, & sochaidhe ag an c-cloinn sin t-Seain a Búrc gur fásaiccheadh, & gur folmhaigheadh na tíre, & na cenntair fa coimhnesa doibh leó. Ro gabhadh dna bailte caisléin iomdha i n-Éle, & in Urmhumhain leó don chur sin. Ba dibh-sidhe Suidhe an Róin, Bel Atha Dúin Gair, & Cúil o n- Dubháin i n-Eilibh, & Port a Tolchain i n-Urmhumhain.

M1600.37

Iar t-tuitim Uaitne mic Rudhraighe Óicc Uí Mordha (amhail ro aisneidhsiom) do lingedh Laoighis la Saxanchoibh go ro ghabsat acc athnuadhucchadh a n-aitreabh aolcloch, & acc suidhe h-i sen áitibh Slechta Conuill Chernaigh diar bó domhgnas duthaighe Laoighis, doigh ni raibhe a diol d'oidhre badh h-ionnsamhail d'Uaitne agá h-imdhíden orra.

M1600.38

Siol c-Concobhair Fhailghe .i. Sliocht Briain mic Cathaoir mic Cuinn mic an Chalbhaigh do beith h-i c-commbáidh Gaoidhel fri ré a trí no a cethair do bliadhnoibh gusan tan-sa. Ro brissedh, & ro gabadh leó an airett sin urmhor chaislén Ua f-Failge, acht namá an Daingen, & beccán ele a maille friss. Tánaicc dna ardiustís na h-Éreann dia saighidh fá Lughnasadh na bliadhna so go n-iomat cliath & prácadh, go n-iomat speal, & corrán, go t-tucc sgrios & sgothbuain ar bharraibh aipche, & anaipche an tíre, & táinicc de-sidhe a haittreabhaigh do dhol ar tofonn, ar teicheadh, & ar ionnarbadh i n-Ulltoibh & i t-tíribh oile go diuibh na bliadhna so.


p.2188

M1600.39

Domhnall Spáineach, mac Donnchaidh, mic Cathaoir Carraigh Chaonmhánaigh do siodhughadh ris an Iustis isin foghmar do shonradh. Clann Fhiachach, mic Aodha, mic Seain do shiodhucchadh ris mar an c-cédna.

An cobhlach Saxanach ro h-ordaiccheadh lás an m-bainríoghain, & la comhairle Shaxan do chor go h-Erinn do shaighidh Choiccidh Uladh. An tan ro hordaiccheadh Lord Mountioy ina Iustis ós Erinn im Fheil Patraicc do shonnradh amhail a dubhramar, ro bás gan fuireach, gan eassnadhadh ag fúr, & acc ullmughadh an chobhlaigh íshin in gach congaibh rainicc a les amhail as déine & as deinmneadhaighe forcaémhnacair h-i Saxoibh don chur sin, uair ba tocrádh mor menman la bainrioghain Saxan, & lás an c-comhairle thoir, & abhus an cosnamh & an cothucchadh do-ronsat Cenél c-Conaill, & Eoghain go n-Ulltoibh archena & i m-baoí d'aon rann friú ina n-aghaidh do ghrés, & dna ba cuimhneach leo bheos & ro bai ra ghalar incleithe ina c-cridhe in ro marbadh, & in ro mudhaighedh dia muintir, & in ro thochaithsiot dia n-arccat, & dia n-ionnmhus la coccadh na h-Érenn go sin. Conadh é airecc ar rangatar an cobhlach remraite do chor go h-Erinn go ro ghabhsat cuan i n-Áth Cliath a mí April na bliadhna so. Ro faoidhitt assidhe i urthosach samhraidh


p.2190

(tria comhairle iarla Chloinne Riocaird & iarla Tuadhmumhan) & ro forcongradh forra tocht go Loch Febhail mic Lodain. Seolaitt iaramh laimh clí fri h-Erinn

p.2192

co ro ghaibhsiot port isin maighin sin ro h-erbadh friú. Iar rochtain doibh i t-tir ro toccbhadh leo ar gach taebh don chuan tri puirt do trinsidhibh talmhan amhail ro hordaigheadh doibh i Saxoibh, port dibh-sidhe ar chuitt Uí Neill don tir i n-iomfhocraibh Oireachta Uí Catháin .i. Dun na Long, & dá port i n-duthaigh Uí Domhnaill, port diobh isin Chúil Móir i n-dúthaigh Uí Dhochartaigh h-i t-triocha chéd Innsi h-Eoghain, & port oile don taobh thiarthes de sin i n-Doire Choluim Chille. Ro gabhsat na Goill fo cedoir acc doimhniucchadh díocc ina t-timcell, & acc denamh daingen mhúr criadh, & dúncladh n-díomor co m-batar ionchosnaimh fri biodhbadhaibh. Roptar daingne & roptar innille olttáit na cúirte cloch aolta & na cathracha fris i c-caitti ré fhoda & saothar dermháir occa n-denamh. As a h-aithle sin ro blodhsat an mhainistir, & an damhliacc, & ro h-aidhmilleadh leo ina m-baoí dobair ecclastacdha isin m-baile co n-eadrnsat tighe & cubhachla diobh. Henry Docura ainm an generala baoí leó. Ridire erdearc e-sidhe co n-gaois & co n-gliocas, & ro badh rinn ágha, & erghaile din. Sé mile ba sé lion tangatar an dú sin. Iar t-tocht co Doire doibh-sidhe do-ronsat brigh m-bicc don Chuil Móir & do Dhún na Long. Batar na Goill ré foda na ro leicc in omhan, nó an imeccla doibh tocht tarna muraibh sechtair, acht edh m-becc, & no bhidís drong mór diobh h-i c-cathais gach n-oidhche, ar na tardtha ammus forra, go ro líonaitt do shaoth & do ghalar la h-iomcuimgi an ionaid i m-bátar, & la tes na síne samrata. At-bathsat iolbhuidhne diobh don teidhm ishin.

M1600.40

Iomthusa Uí Domhnaill o ro airigh-sidhe a nemhtathaighe as a sccoraibh sechtair la faitches & omhan, ba sedh do-roine nemhni do dhenam diobh, & ro tecclamaitt a sloigh lais do dhol i n-deiscert Chóiccidh Connacht d'ionnradh na t-tuath bádar ar gach taebh do Sleibh Echtge, & Tuadhmumhain do shonradh. Deithbhir ón ar báttar iad na h-iarladha .i. iarla Cloinne Riocaird & iarla Tuadhmumhan ro fhurail for an Iustis, & for an c-comhairle an tasccar tromsloigh sin do chur cuicce-siumh


p.2194

dia fhosdadh ina thir ina n-eccmais ar a m-eince leo ró t-eighedh-somh dia t-tir feissin. O ro chinn for an c-comhairle sin ro fhaccaib Ó Dochartaigh taoíseach Innsi h-Eoghain .i. Sean Ócc, mac Seain, mic Felim Uí Dochartaigh h-i f-foichill forsna h-allmurchoibh ar na t-iostais d'ionnradh a chriche. Ro fháccaibh dna Niall Garbh Ó Domhnaill, & araill dia shluagh i n-iomshuidhe forra alla n-iar, etorra, & triocha chéd Énda mic Néill. Ro tionoileadh a shloigh lais iar sin co n-diccsedh tar Eirne siar. Do-bert lais céttus gach aén baoí fo a mhamus i n-Ulltoibh ar in slóigheadh sin. Bátar tra Connachtaigh ó Suca go Drobhaoís, & o iarthar Tire h-Amhalgaidh go Breifne Uí Raicchilligh acc feithemh, & acc furnaidhe ar a dhol-somh dia saighidh go Baile an Móthaigh iarna t-tocht fo a thoghairm-siumh. Ba do na Connachtoibh baí h-isuidhe acca ernaidhe-siumh O Ruairc Brian Ócc mac Briain, mic Briain Bhallaigh mic Eoghain, O Concobhair Sligigh Donnchadh, mac Cathail Óicc, mic Taidhg, mic Cathail Óicc gusna tuathaibh filet fri Coirrsliabh a tuaidh co muir, O Concobhair Ruadh Aodh mac Toirrdhealbhaigh Ruaidh mic Taidhcc Buidhe, mic Cathail Ruaidh go lion a thionoil, Mac Diarmata Maighe Luircc .i. Concobhar, mac Taidhg, mic Eogain, mic Taidhg co na muinntir, & Mac Uilliam Búrc .i. Tepóitt mac Uatéir Ciotaigh, mic Seain, mic Oiluerais co na thoichestal.

M1600.41

Ar n-dol d'Ua Domhnaill co na sochraitte a h- Ulltoibh i n-dáil ra c-Connachtach sin go Baile an Móthaigh ro asccna don Chorann, tre lár Maighe h-Aí an Fhindbhendaigh, do Cloinn Connmaigh, do Chrích Maine mic Eachdhach, & d'urlár Cloinne Riocaird gan cath gan coinnsgle gan guin duine uadh, ná lais co ro ghabh sosadh & longport i n-iarthar Cloinne Riocaird i n-Oireacht Rémainn im tráthnona Dia Sathairn & an Fheil Eoin ar an Mairt ar c-cind. Rangattar raibhte roimhe i t-Tuadhmumhain an tan sin, & ro badh doigh leó na gluaisfeadh as an ionad i t-tárrustair oidhce Domhnaigh go sorcha maidne Dia Luain. Nír bho h-edh sin


p.2196

do-róine-siumh, acht eirghe a moichdedhoil na maidne Dia Domhnaigh co ro thairmcheimnigh ar a aghaidh d'Oirecht Rémainn, do Chenél Aodha, do Chenél Dúnghaile, & do Cloinn Cuiléin Uachtair go rainicc tar Forghus siar iar n-arccain urmhoir na n-oirer sin ria midhmedhon an laoí íshin. Gabhais Ua Domhnaill longport in adhaigh sin for brú an Fhorgais fri Cluain Rámhata aniar ar losccadh Innsi uile cenmothá an mainistir. Ro leicc sccaoileadh da scceimhealtaibh do arccain na n-oirer ina thimchell. Ba fairsing foirlethan an t-eisréidheadh o aroile do-ronsat na scceimhelta sin, uair ro cuartaigheadh, & ro creachloiscceadh, ro h-indradh, & ro h-oircceadh leó (on ionam cédna do ló go h-oidhce) ó Chraicc Uí Chiordubhain i n-iochtar na coiccriche h-i t-Triochait Céd na n-Oilén, co Cathair Murchadha h-i c-Corcabhaiscind Iartharaigh go dorus Cille Muire, & Cathrach Ruiss, & in Mhagha i n-Uibh Bracáin go dorus Bhaile Eoin Gobhann i c-Corcamodruadh, & Boithe Neill h-i c-Cenel Fermaic. Rob' iomdha dna daothain degh-duine uasail no tighearna tire ag cuidechta cethrair nó cúiccir do mhuintir Ui Domhnaill ar sccáth muine, & i lúib tuimm h-i t-Tuadhmumhain in oidche sin.

M1600.42

Ro éirigh Ua Domhnaill ar a bharach isin madain Dia Luain go fosaidh ionmall, gan tograim, gan tinnesnas co na shloghaibh as a b-pupallbhothaibh belscáláncha & gabhait occ asccnamh na conaire fiartarsna Tuadhmumhan sairtuaidh gach n-díreach d'oirther Ó c-Corbmaic, d'orlár Cheneoil f-Fermaic, & do Bhoirinn go rangatar ria n-adhaigh go Mainistir Chorcomodruadh, & go Carcair na c-Cléireach co na c-creachaibh, & co na n-gabhalaibh leó. Batar na slóigh ag túr & acc


p.2198

taistel na tíre ina t-timcell car an caemh laithe co nár fháccaibhset aittreabh, no árus badh ionáirimh gan losccadh gan leir sccrios. Ro badh smúittcheó diadh & dethaighe in tír uile dia neis edh a b-fairccsiona da gach leith iompa imaccuairt, & ro badh lór dia c-cor for fordal conaire aidble na dobhairchiach dethaighe baoí uaistibh ettarbuas in gach ionadh a t-tabhratais i n-aghaidh isin ló cettna.

M1600.43

At-raghatt na sloigh im Ua n-Domhnaill ar a bhárach dia mairt, & lotar tar beilgibh bennchairrgidhe na Bán Bhóirne, & tar an c-Carcair c-cumhaing c-caolródaigh gan troid, gan tachar, gan tóraighecht, gan tograim go rangatar go mendata maighreidhe Medhraidhe. Airisitt an adhaigh sin ar Cnoc an Gerráin Báin eittir Chill Cholgan & Gaillimh. Ro eidirdheilighsiot a c-creacha & a n-gabhála fri aroile, ar a bharach an dú sin, & ro baí gach drong diobh iarttain ag dírgheadh & acc dlúithiomáin a shelbha saindísle budeisin h-i séd shlightibh caomhchoighidh Connacht. Nir bo foda an uidhe ruccsat an ló sin eiccin, ar robtar scíthigh tuirsigh, & ní ro thuilsiot a samhchodladh an adhaigh riamh ar uamhan a fobarta ó a m-biodhbhadhaibh iar n-indreadh a t-tíre társa. Do-ghniatt longport i c-comhfochraib dóibh an adhaigh sin ó ro laiset in imeccla dhíobh. Ro gabhsat a n-gille, & a n-aradha acc urgnamh a b-proinne go ro thóchaithsiot iaramh a m-biúdh gomtar sáithigh, contuilsiot h-i sáimhe gó ar a bharach. Atrachtatar an slogh as a suan & tiaghait h-i c-cenn t-séda. Ro chedaigh Ua Domhnaill do Mhac Uilliam, & don lucht du-s-fangatar a h-Iarthar Connacht soadh dia t-tighibh. Luidh feisin soir gach n-díreach is na conairibh coitchenna go ráinicc deoidh laoí go Conmaicne Cúile Tola i n-eidirmedhón an choiccidh. Airisit ann an adhaigh sin.

M1600.44

Ro forchongair Ua Domhnaill ar a bharach for a muinntir a n-innile creiche archena, & a n-édala do leiccen uadhaibh dia t-tighibh, a n-giollanraidh, a n-aés di-airm, & gonta do leiccen leó. Ro badh don druing roptar athghaoite dia maithibh an tan sin. Tadhcc Ócc, mac Neill, mic Neill Ruuidh, mic Néill, mic Toirrdhealbhaigh Óicc, mic Toirrdhealbhaigh Bhernaigh Uí Bhaoighill, & Duibhgionn, mac Mheccon, mic Con Coiccriche


p.2200

Uí Cleirigh, & ba h-ann ro gonadh iad-sidhe, ar aon la druing ele do mhuinntir Uí Domhnaill ro báttar ag ionnsaighidh an Cláir Mhóir for iarla Tuadhmumhain. As ón c-Clár sin ainmnightear Conntae an Cláir. At-bathsat an dias remraite for an c-conair ag sóadh doibh, & ro iomchuiritt ar aon dia t-tíribh co ro h-adhnaicitt i n-Dún na n-Gall.

M1600.45

Ro leicc trá Ua Domhnaill drong mór dia mhiledhaibh & dia amhsoibh las na crechaibh, & lasan lucht remraite do shéducchadh conaire doibh. Ro comhairleicc d'Ua Ruairc, & dia muinntir toidhecht dia t-tighibh, & do Chonnachtoibh archena. Fostais trá Ua Domhnaill cóicc céd laoch do roighnibh a mhileadh ina fhochair co sesccat marcach dia shainmhuintir badein a maille friú. Airisit isin longport i m-bátar in adhaigh riamh go h-iar medhón laí. Lottar iaramh tres an c-coicceadh soirdhes go m-báttar acc Loch Riach i c-crepuscul na maidne ar a bharach. Ba he-sidhe port aireachais iarla Cloinne Riocaird. Ro leiccsiot a scceimhelta ar gach leith diobh d'indreadh na criche, co ro thionoilsiot ina m-baoí do crodh, & d'innili in gach aird ina n-iomfochraibh, & do-ratsat leo go h-aon maighin. Tiaghait co na c-crechaibh leo tres ar c-coicceadh soir gur gabhsat longport i n-imel an tire fri Suca i n-des, adhaigh an Domhnaigh do shonradh, airisit hi-suidhe co madain an Luain. Lottar ar a bhárach tar Ath Liacc f-Fionn for an Suca, & tre Magh Naoí mic Allgubha go rangatar gusan Seghais im tráth nóna, gabhait longport fris an abhainn a tuaidh in adhaigh sin. Tiaghait ar a bharach tar Coirrshliabh na Seghsa, & tre Criocaibh an Corainn & co Baile an Mhótaigh. Scaoilit na sloigh dia t-tighibh iaramh, co n-édálaibh & co n-ionnmasaibh.

M1600.46

Mac Uí Neill .i. Sir Art, mac Toirrdhealbhaigh Luinigh, mic Neill Conallaigh, mic Airt mic Cuinn, do dhol h-i c-cenn na n-Gall (ro gabh port i n-Dún na Long) do choccadh ar Ua Neill, & an t-Art cédna-sa d'fághail báis i f-farradh na n-Gall rémraite.

M1600.47

Imthusa Uí Dhomhnaill, baí co na shloghaibh gan fogluasacht o do ruacht a Tuadhmumhain iarsan turus remraite go September ar c-cinn. Iar léccadh a


p.2202

sccísi dia amhsaibh, & dia aos tuarustail an airett sin, Ro thochuir-siumh iad-side cucca dus an f-fuicchbhedh baoghal for na Gallaib. Ro h-aisneidhedh dó

p.2204

gur bho gnath d'eachraidh na n-Gall tocht for ingheltradh do shaighidh fherghuirt fhásaigh baoí for ioncaibh an bhaile .i. Doire, & drong do mharcshluagh na n-Gall aga

p.2206

f-forcoimhett gach laoí. O't-cualaigh-siumh innsin ro ghabh aga sccrúdadh cionnus ro bheradh amus for an eachraidh ísin, conadh é ní do-róine drong mór dia mhiledhaibh, & dírim marcach (nar bo lugha oldát sé chéd a líon etir troightheach, & marcach) do breith lais go díchelta i n-dorcata na h-oidhce go h-ucht allbhruaich iomdhomhain ro baí isin maighsliabh tárla for aghaidh Doire a tuaidh, bhail in ro ba réil doibh muintir an bhaile, & nar bó sofhaiccsiona doibh-sidhe iad-somh. Ro chuir uathadh becc da mharshlogh i n-ionadhaibh ionfhoilghidhe a f-foccus don baile h-i c-ceilg forsna h-eocha, & for a n-aés coimhetta co na h-iompaídis a n-echradha for a c-cúlaibh doridhisi cecib tan ro badh lainn leo. Báttar din an t-ucht sin ar na n-innell go h-urthosach an laoí. At-ciat an echra chuca darsan urdhrochat (cona lucht forcoimetta) amhail ro ghnathaighsiot. Ro eirgettar marcshluagh Uí Domhnaill dóibh dar a n-eisi, & do-radsatt ammus for lucht an fhorchoimhétta, marbhaitt drong diobh, & terna aroile la luas a n-eachradh & a n-érma. Gabhaitt muinntir Uí Domhnaill acc iomáin eachraidhe na n-Gall fo a c-cumhang. Ticc a slogh budhdein dia c-comhfhurtacht for na Galloibh, & ro chuirsiot na h-eich rempa. Ro fhoráil Ua Domhnaill for druing dia mharcslogh dol lás na h-eocha, & gan anmhain fris-siumh idir co riostaís co h-ionad innill. Do-ronadh amhlaidh. Anais O Domhnaill fo deóidh & an líon ro thogh dia mharcslogh ina fharradh co na mhíledhaibh troighthech.

M1600.48

O't-ciad na Goill d'eiliucchadh a n-eoch friú éirgitt fo chédoir, & gabhaitt a n-arma, & do leiccet i n-deadhaidh Ui Dhomhnaill. Do-deachaidh an general Sir Henry Docura co na mharcslogh for a n-eochaibh (do neoch ro fostt a n-eocha i n-ionadhaibh innilli diobh, & na ro sccar friú don chur sin), & tiaghait isin tograim amhail as déine ro fhedsat. O't-connairc Ó Domhnaill marcsluagh na n-Gall for dianimrim ina dheadhaidh anais i n-deóidh a mhileadh troightheach co na diorma marcslogh ina fochair co ruccsat marcslogh na n-Gall fair. Do-beratt


p.2208

sidhe amus calma for Ua n-Domhnaill dar cenn a c-creiche, & a n-einigh. Fossaighis O Domhnaill frissin deabhaidh go dédla dúrchroidhech, & ferthar iomairecc amhnus etorra cechtar na dá leithe. Teilccis aroile commbratair d'Ua Domhnaill .i. Aodh mac Aodha Duibh mic Aodha Ruaidh Uí Domhnaill, fogha foghabhlaighi ar amus an gheneral Sir Henry Docura co t-tarla i t-tul a édain gan iomroll go ros gon go h-aicher amhnus. Soais an general for c-culaibh iarna threaghdadh samhlaidh, & sóaitt na Goill archena iar n-guin a c-codhnaigh, a c-cenn comhairle, & a t-treinfhir fo mhéla, & athais, & ní ro lensat a n-echra ní ba sirí. Tiaccait Muintir Uí Dhomhnaill dia sccoraibh, & ro rímheadh leo a n-eachra du-s-fuccsat, fhuilledh for díbh cédaibh each bá sedh a líon. Rannais Ua Domhnaill na h-eocha as a h-aithle forsna h-uaislibh iarna c-comhramhaibh.

M1600.49

Baí imorro Ua Domhnaill i f-forbhaissi forsna Gallaibh gan fogluascht as a thír go deiredh October. Ro thionnsccain ann-sidhe dol go Tuadhmhumhain doridhisi dia h-indreadh. Ro tecclamadh a slogh lais iar c-cinnedh for an c-comhairle sin, & ní ro airis co rainicc tar Slicceach siar, & co Baile an Mhótaigh. Ro fháccaibh Niall Garbh, mac Cuinn, mic an Chalbhaigh, mic Maghnasa Uí Domhnaill dar a éisi isin c-crích dia h-iomcoimhett forsna Gallaibh arna tiostaís dia h-indreadh.

M1600.50

Gabhaitt na Goill ag áil & acc atach Neill Gairbh Uí Domhnáill go hinchleithe, & acc eráil ríghi an tire fair diamadh iad badh cosccrach. Ro thingheallsat asccadha iomdha, & maoine mára dó frissin dia t-tíosadh ina c-commbáigh. Baí-siumh ag coistecht frisna comhtaibh athaidh fhoda co ro dheónaigh a ainshén dó fo dheóidh dul dia saighidh la mí-airle an aésa feigh for uallaigh bátar im ar aen friss, & rop' aithreach dó ciodh iar t-trioll. Do-dheachatar a thriar derbhraithreach lais isin coimheirghe sin .i. Aodh Buidhe, Domhnall, & Conn. Ro ba feirde ón do Ghalloibh a n-dol-somh dia n-ionnsaighidh, uair roptar scíthigh, meirtnigh gan codhladh


p.2210

gan cumhsanadh gach n-oidche Uí Dhomhnaill, roptar saéthaigh, gallraigh la h-iomcuimhge an ionaid i m-bátar, las na biadhaibh sennda, & lasan f-feoil saillte serbhgoirt, & la h-esbhaidh úirfheola, & gach tuara ba toich doibh. Ro-s-airchir Niall Ó Domhnaill im gach ní ba tesbaidh forra, & ro fhuasccail doib as in c-carcair c-cumhaing i m-bátar. Beiris deich c-céd laoch go Leithbear lais, baile ei-sidhe for ur an locha cedna, & ba dúnárus oirdeirc d'Ua Domhnaill ei-sidhe, & ba h-édaingen an ionbhaidh sin, uair ni raibhe dúnaidh dioghainn, na caistiall clach aolta ann fri re fhoda, iarna blodadh fecht riamh acht madh dúncladh dínnimh ar na imdhénamh do chriaidh & d'fódaibh an talmhan, & caol chlais édomhain uisccidhe ina timcell ag iomfhuirech la h-aithghin an dúin bai ann roimhe do thurccbháil doridhise.

M1600.51

Ro fhaccaibhsiot an t-aés coimhetta an port sin fás la h-uamhan & imeccla ó ro ráthaighsiot na Goill chuca, & gan ó Domhnaill do beith ina f-foccus. La sodhain tangattar na Goill don port, & ro thoccaibhsiot múir moraidhble & dumhadha criadh, & cloch for a sccath gur bo daingen fri cathucchadh eistibh i n-acchaidh a namhat.

M1600.52

Luidh araile fer do shainmhuinntir Uí Dhomhnaill ina dheadhaidh go fios sccél an tíre, & at-féd dó ina n-dernadh innte dia éisi. Ba h-iongnadh mór, & ba machtnadh menman la h-Ua n-Domhnaill a bhrathair, & a chliamhain d'iompúd fair, uair ba sí deirbhsiur Uí Domhnaill Nuala, ro ba bainséitigh don tí Niall. Impaís Ua Domhnaill a Coicceadh Connacht, ar ní rainicc tar Baile an Mótaigh siar an tan ruccsat sgela fair, & iompaíd a slógh amhail as deine ro fhédsat. Acht cena ni ruacht la a mhíledhaibh O Domhnaill do fhrestal, acht madh uathadh dia mharcslogh go rainicc h-i c-comhfochraibh don Leithbher rémhráite. Ní thairnic las na Gallaibh crecha, na airccne do dhénamh resiú ráinicc O Domhnaill for c-cúlaibh, acht a beith ag daingniucchadh a longport, ag claidhe múr, & o't-chualattar Ó Domhnaill do thoidhecht, ní ro leicc a eccla doibh an port i m-báttar d'fáccbháil for cenn aoin neith dia m-baoí d'esbhaidh forra.

M1600.53

Airisidh Ua Domhnaill i n-ionadh nar bhó h-eidirchian o na Gallaibh co ruccsat


p.2212

uathadh dia mhiledaibh troightheach fair. Ba foda la h-Ua n-Domhnaill batar na Goill gan fuabairt, & ní ro airis frisan slógh ní ba sia co ros t-aisbein an t-uathadh ro baí do na Gallaibh for taebh Cruacháin Lighen alla n-des friss an abhainn atuaidh. O't-chiatt na Goill ei-sidhe do riachtattar a dhochom, & Niall Garbh Ó Domhnaill co na bhráithribh rempa a t-toisigheacht na troda. Do-bherat saighin n-ughra for aroile gan nach n-dánatus deabhtha an la sin cetus, acht a bheith i n-urfhaichill for a chele, uair ní ro shaoilsiot na Goill Ó Domhnaill do bheith i t-teirce slóigh amhail ro baí & báttar imecclaigh im cheilcc do thabhairt impa, co nar bo h-áil dóibh dol i n-imcheine on m-baile ar a aoídhi. Bá fon c-cuma c-cédna do muinntir Uí Domhnaill ba h-ecconnda doibh-sein dol i mescc a namat i n-iomfoiccsi an puirt lasan uathadh slóigh ro báttar. Ro eidirdheilighsiot fri aroile ce nib fó chóra, & caoncomraic ro sccarsat. Ro gonadh araill uadhaibh do siú, & anall lá diubhraictibh slegh, & saighett, & ubhaillmhell luaidhe. Acht namá ba mó ro crechtnaighit do mhuinntir Uí Dhomhnaill ar a n-uaiti isin iomairecc.

M1600.54

Tiaghaitt na Goill dia t-tighibh iarttain, & do-thaétt Ua Domhnaill co na mhuintir dia sccoraibh, & ba go f-fuasnadh, & go f-ferg luinne luidh Ua Domhnaill ainn-sidhe ar ba mela lais gan a shlogh do thocht chuicce an lá sin, uair ba deimhin lais dia m-beittís occa an ionbaidh sin na digsitis Goill uadha feibh do-dheachatar. Ro dlúthaighestair Ua Domhnaill as a h-aithle a n-iomshuidhe forsna Gallaibh iar m-breith dia mhiledhaibh fair co leicc, & gabais longport fo dí mile ceimenn don Leithbher at-rubhramar for scáth a oesa trebhtha go ro erlamhaightís na h-arbhanna batar i n-iomfhoiccsi do na Galloibh. Nó laadh-somh aés braith, & taisccélta forsan m-baile gach n-oidhce ar na ro leiccedh nech anonn nach alle muna roistis darsan abhainn budheass & dna ní ro fhaccaibh conair na eassrus éludha fo míle ceimenn don bhaile ar na ro lá forairedha; & edarnaidhe forra do coimhett, & do fhriothaire forsna Gallaibh na tíostais tairsibh gan ráthucchadh, & for chloinn Chuinn Uí Dhomhnaill sainridh, & for a mhuintir, ar


p.2214

as forra ba duilghe lais-siumh a choimhett, & as iad fo deara dó-somh il-iomat na n-edarnaighe, & in aésa friothaire.

M1600.55

Baoi-siumh fri ré triochat laithe an dú sin co t-tairnic la lucht na criche a n-arbhanna dullmhughadh go ro cuirsiot é a minchliabhaibh & a menbholccaib dia t-tarrúdh, & imhfedhain for eachaibh, & caiplibh dia bhreith n-ionadaibh daingnibh bhail na rístaís a namhaitt chucca.

M1600.56

In araile aimsir d'Ua Doimhnaill ria siú ro fháccaibh an longport h-isin co n-deachaidh for ammus na n-Gall dus an c-caomhsadh a c-cealgadh as na múraibh amach forsan maighreidh. O do-dheachatar muintir Uí Domhnaill for ionchaibh an bhaile, ro batar na Goill acca f-fairccsi, & ní ro shaighsett forra uair at-gensat gur bó do chuingidh ughra, & deabhtha do-dechattar. Iompaidhitt muintir Uí Domhnaill tar a n-ais doridhise ó na fuairsiot an ní for a t-tardsat iarraidh. Do-ghniatt airisemh for ur na h-abhann alla tuaidh dianidh ainm an Daol edh goiritt on m-baile. Tiaghait dronga móra díobh dia sccoraibh, & fri aroile tosccadh, ar ní ro shaoilsett na Goill dia lenmhain an la h-íshin. O't-chonairc Niall Garbh Ó Domhnaill, muintir Uí Domhnaill co h-esraoíte anfúirithe at-bert friss na Gallaibh gur bhó cóir dóibh ammus do thabhairt forra. Gabaitt na Goill occá n-eidedh for a eráil-siumh co taoi taoithenach in eitirmedhón a múr ar na badh fodherc dia naimhdibh comtais armtha éidighthe. O robtar erlamha iaramh dus ficcett darsna múraibh seachtair i n-urd catha. La sodhain do leiccet for amus muintire Uí Domhnaill fon reim sin & an tí Niall i remthús co na braithribh, & co na muintir i maille friss.

M1600.57

At-chí O Domhnaill chucca iatt, & ba fó lais a f-faiccsin dia shaighidh, & ro shuidhighestair a mhiledha ina n-ionadhaibh erdhalta fo a n-erchomair co na n-iodhna áigh & ní-s-relcc a n-diubraccadh co m-bátar forsan m-bruach alltarach don abhainn. Ima comrainicc dóibh iarttáin co m-bátar mescc ar mhescc, & ferthar gleo ainmín éccrattach etorra díbhlinibh. Scuchait a marscloigh do chum aroile co m-bátar acc tuinnseamhadh a chele do mhanaoísibh móirleabhra, & do chraoiseachaibh cennghlassa. Do-ratt Niall Ó Domhnaill tuinnseamh don t-sleigh seimnigh siothfoda fo ioctar a slinnéin for dherbhrathair Uí Dhomhnaill for Maghnus go ro clannastair an c-craoisigh inn go ro threghdastair a inmedhoncha trias an éideadh do-rala uime. O't-connairc Rudhraighe Ó Domhnaill


p.2216

(rioghdamhna Cheneoil c-Conaill) a dherbhrathair do ghuin do-bert ammus calma forsan t-í Niall, go t-tard forgomh amhnas aicher do ghae mhór fo erchomhair a ochta fair. Tuarccaibh Niall tossach an eich airdérmaigh allmardha do-rala foa etorra, go ro bhenastair an forgamh h-i t-tul a édain don eoch go rainicc an inchinn. Ro bladhastair cró ionnsma na craoisighe icca srengadh tharraing for a h-ais don tí Rudhraighe co b-farcaibh a h-iarn isin eoch co ná baoí lais-siomh acht madh an díchealtair ina dhurn. Ro thathamair an t-each d'ei-sidhe fo dheóidh. Mo nuar amh nách d'aéin leith ro fhersat an laochraidh sin Cheneóil c-Conaill a m-barainn fri a m-biodhbhadhaibh & nách h-i c-córa bátar uair ní ro cumhsccaighte an c-cein báttar samhlaidh, & ni ro h-ionnarbtha, & ní ro toifnithi as a f-foirb n-dilis amail do-rónta cidh iarttain.

M1600.58

Dala na n-Gall ind airett bátar an marcshlogh occ iomrubhadh aroile do-radsatt a n-aighthe i n-aoínfeacht for traighteachaibh Uí Domhnaill go ro sóaitt rempa biucc, acht namá ní ro gonta uadhaibh, achtmadh uaite, uair ní ro lensat na Goill tarsan c-cathlathair seachtair, & ba sedh fo dera doibh gan a lenmain, uair ro gonadh a t-taoíseach isin tachar & rob' eiccen doibh iompodh leis go Leithbher go f-fuair bás iarttain. Ro lensat drong mór do mhuinntir Uí Domhnaill iad edh cian, & gabhaitt aga n-diubhraocadh, & acca c-cloidhmedh go ro marbadh, & go ro gonadh sochaidhe díobh. Ro badh doigh la h-aos na tograma go sraoinfidhe forra dia lenadh an slogh iad ni ba sia. Acht namá ni ro leicc an aithmeile don lucht fors ro sraoíneadh cedamus a lenmain doridhisi.

M1600.59

Iompaidhis O Domhnaill do na sccoraibh iar n-imthecht do na Gallaibh. Ba triamain toirseach ro bás isin longport ind adhaigh sin fo daigh mheic a f-flatha, & a ríoghdhamhna (dia maradh d'eis a bhraithreach) do beith fri h-iomgno


p.2218

m-bais. O rainicc O Domhnaill don longphort ro fhorail árach fionnchaolaigh do dhenamh do Mhaghnus Ó Domhnaill dia iomchar tar an m-Bernus. Do gníthe ón amhail ro h-erbadh. Tiaghait dronga mora lais dia aés ionmhaine, & shainmhuinntir co riachtattar co Dún na n-Gall. Ro dérgadh iomdaigh othrais do-somh ann-saidhe. Do-radadh legha Uí Domhnaill chuicce dia leighes, & ní ro fhedsat leighes dó. At-bertsat gur bho marbh. Ro baí mainistir h-i c-comhfochraibh don dúnadh i m-báttar meic bhethadh d'ord .S. Fronséis, & no thiccedh an lucht ba h-eccnaidhe diobh dia shaighidh-siumh do eistecht a coibhsion do phrocept dó, & dernaidhm a chairdesa frissin c-Coimdheadh. Do-ghní-siomh a faoíside gan nach n-dichioll. Ro chaiestair a pheacta fri Dia, & ba haithreach lais a mhiadhmenman & a ionnoccbháil an c-cein ro mhair. Ro mhaith beós a ghuin don tí ro-s-gon & at-bert gur bo hé feissin fo dera, uair as é ro shaigh fair céttus. Bai-siumh amhlaidh sin fri ré sechtmhaine ag foichill écc gach aon laithe, & athair tocchaidhe don ord remhráite ina fharradh do ghres dia iomcoimhet for inntledhaibh diabhail. Ro thochaith corp an Coimdeadh iarttain, & fuair bás as a h-aithle (22 October) iar m-buaidhucchadh for demhon, & domhan. Ro h-adhnacht iaramh i n-othairlighe a shinnsear isin mainistir remráite.

M1600.60

Ro baí a athair-siumh .i. Aodh mac Maghnusa, mic Aodha Duibh ina sheandataidh aga ghoire a fus don mainistir. At-cuas do-séin a mhac do epilt ro lá fair go mór go m-baí h-i siurcc athaidh iarsin. Battar trá a anmcairde aga thioncoscc-somh im les a anma do ghrés.

M1600.61

An t-Aodh so mac Maghnasa, mic Aodha Óicc, mic Aodha Ruaidh, mic Neill Ghairbh do écc an 7 do December. Tighearna Cenél c-Conaill Innsi h-Eoghain, & Iochtair Chonnacht fri ré sé m-bliadhan f-fichet go ro h-einirtnighedh lá Gallaibh go t-tárd a thighearnas co na bhennachtain dia mhac do Aodh Ruadh iarna éludh ó Ghallaibh, fer fuair tighearnas gan fheill, ghan fionghail, gan coccadh, gan comfuachadh an t-Aodh mac Maghnusa h-ishin iar n-ecc a dherbhrathar an Calbhach. Fer aghmar ionnsaightheach go m-buaidh t-troda, & tachair i t-tigernas, & ria t-tigernass, Indrightheoir, & aircctheóir na c-coiccrioch & na c-comharsan diar bó


p.2220

dú a riarucchadh occ saighidh ceirt a cheneoil forra go m-battar fomhamaigthe dó, fer ro lá sníomh, & deithitte an t-saoghail de iar t-tairbirt a thighearnais dia mhac, & ro badh deghairiltnidh a leith fria Dia acc t-tuillemh focraicce dia anmain fri re ocht m-bliadhan go ro écc don chur so, & ro h-adhnacht co n-onóir, & co n-airmidin (amhail ro badh dior) i Mainistir S. Fronséis i n-Dún na n-Gall i n-othairlighe na t-tighearnadh tangatar roimhe diaidh i n-diaidh.

Imthusa Uí Dhomhnaill iar f-forbadh dó an triochait laithe sin h-i f-forbhaissi for na Gallaibh, Ro triall an longport i m-boí friss an ré sin d'fáccbhail & dol go h-ionad ele nar bó h-eissinnille ro badh sia biucc o na Gallaibh for ur na Finne alla thiar, etorra, & Bernas, uair rop' uamhan lais uacht na gairbhsine geimhriota dia fheindedhaibh ag friothaire & ag forcoimhett for na Ghallaibh gach n-oidhche dóigh ba i n-ionam na Samhna an tan sin, & ba mithid lais a slogh do breith i n-ionadh cumhsanta iarna mór shaothar, uair ní ro thuilsiot a saimhe fri h-athaidh fhoda. Lottar na sloigh gusan maighin remraite. Gabhait longport hi-suidhe i f-fosccadh na fiodhbhaidhe i n-iomfochraibh na habhann. Do-níad fianbotha & foirccnemha as a haithle, & gabhaitt acc t-esccadh an fhedha ina n-uirtimceall co n-dernsat daingen airbhe etorra & a namhaitt co nar bó sodhaing a saighidh treimhit. Ro thóchaith samhlaidh co rangattar sccéla dia shaighidh dí luing do theacht on Spáinn d'ionnsaighidh na n-Gaoidhel báttar isin c-coccadh i m-baoí argatt & arm, púdar & luaidhe. Ba h-ann ro gabhsiot-sidhe port h-i c-cuan i n-Inbhir Mhóir h-i c-Connachtaibh. Ro fhaoídhsiomh na sccéla cédna co h-Ua Néill, & do-chóidh badhéin go Connachtaibh i mí December do shonnradh & fáccbhaidh a dearbhrathair Rudhraighe Ua Domhnaill go n-urmhór a shlóigh isin longphort at-rubhramar dia éis acc iomchosnamh na criche. Iar rochtain dó-somh go Tír Fhiachrach Muaidhe ro-lá a thechta gusan luinges réimhebertmar dia oráil forra teacht go cuan na c-Ceall m-Becc, & ro airis feisin i n-Dún Néill ar bá Féil Geine an Choimdheadh ann an tan sin, & do-róine na céd laithe don t-sollamain d'airmitniucchadh amhail ro badh dír. Rangattar sccéla chuicce-siomh co t-tainicc Ó Neill ina dhiaidh don tír, & ní ro airisiomh ní badh síre acht triall a c-comdháil Ó Neill conus ralattar dia 'roile tul h-i t-tul for an c-conair. Tiaghaitt gan


p.2222

airisiomh go rangattar go Dún na n-Gall. Tangadar dna maithe Leithe Cuinn ina n-docum gusan maighin sin.

M1600.62

Tanaig trá an loinges a dubhramar go cuan Teilionn lá taobh na c-Ceall m-Beg. Do-radadh i m-baoí inntibh d'argatt, & dá gach n-adhailcce (ro faoídheadh gus na h-aireachaibh) dia saighidh go Dún na n-Gall, & ro rannadh a n-dó .i. leth d'Ua Néill, & dia comhrann coccaidh, & an leth naill d'Ua n-Domhnaill, & dia m-baoí for a raint.

M1600.63

Siubhan inghen Mhég Uidhir Cú Chonnacht (dia n-goirthi an comharba) mac Con Chonnacht, mic Briain, mic Pilip, mic Tomais ben an bharuin Uí Néill .i. Ferdorcha, mac Cuinn, mic Cuinn, mic Enrí, mic Eoghain, & bá h-i-sidhe mathair Uí Neill .i. Aodh, & Chormaic a dhearbrathar, & iar marbhadh an bharúin ro pósadh i-sidhe le Hénrí mac Feilim Ruaidh mic Airt mic Aodha mic Eoghain, mic Neill Óicc, & rucc mac soinemhail dó .i. Toirrdhealbhach. Bean ro badh port cothaighthe & congbhala truagh & trén, dámh & deóradh, fedhb & dilleacht, eccailsi & ealadhan, bocht & aidhilccneach, bean ro ba cenn áthcomhairc, & comhairle d'uaislibh, & d'oireachaibh Chóiccidh Conchobhair mic Neasa, ben bíthe bannda dhiadha, dhéarcach chennsa, choinnircleach go c-caondúthracht, & co seirc n- & coibhnessamh do écc i Machaire na Croisi 22. Iunii, & a h-adhnacal i Mainistir Duin na n-Gall iar c-caithemh cuirp Criost & a fhola, iar n-ongadh, & iar n-aithrighe iar t-tiodhnacal almsan n-iomdha d'urdaibh eccailsi , & go sonradhach d'ord .S. Fronseis ar dáigh a h-éccnairce do ghabhail etir mharbhaibh.

M1600.64

Slóiccheadh lá h-Ard Iustis na h-Ereann Lord Mountioy a mí September do dhol i t-Tír Eocchain. Do-cuas lais cetus co Droichet Atha, assaidhe go Dún Dealgan, & go Bealach an Maighre. Tainicc Ó Neill isin c-cenn oile don bhealach. O Ro fhidir an Iustís Ó Neill do theacht an dú sin bá sedh do-róine campa do shuidhiucchadh don taobh a t-tarla é badéin don bhealach go m-baoí an chonair sin gan athaighe, gan iomadhall etorra athaidh fhada. O ro ba cian lasan Iustis


p.2224

baoí an bealach agá ghabháil fris do rionnscain aon do ló tocht treimhit d'aimhdheóin Uí Néill. An tan ro airigh Ó Néill an ní sin ro léicc saithedha seoilneimhnecha saighdiúiridhe dá saighidh (fó cossmhailes foichedh fírbheach a bruinnibh bechlann) a bothaibh & a bélscáthaibh an foslongpuirt. Gabhaitt agá n-guin, & agá n-gértreghdadh, gá c-cailcc, & gá c-comhtolladh gur bhó héiccen dóibh filleadh a f-frithing na conaire cedna gusan c-campa iar marbhadh lín dírímhe dá n-uaislibh, dá n-aireachaibh, da n-glasláith, da n-giollanraidh. Ro fháccaibhsiot bheós ile dá gach ernail édala do chaiplibh, & dechaibh d'faidhbh airm, & éitteadh isin iomairecc sin.

M1600.65

Fuair an Iustis a c-cenn trill iar sin ell & elang a f-forcoimett Uí Neill ar an m-bealach go n-deachaidh treimhit gan troit, gan tachar, a mí October do shonradh. An tan ro ráthaigh Ó Neill an ní sin do-thaot for an sligedh riasan Iustis co m-báttar in dá campa eineach i n-ionchaibh fri aroile go diúidh na míosa cedna. Ní ro léicceadh tra an Iustis seacha sin i t-Tír Eoghain don chur sin, gur bhó h-éiccen dó filleadh don taobh thoir do Bhealach an Maighre do leithimel na n-Oirthear. Do-thaod iaramh i n-artraighibh a cuan Cairlinne co Fine Gall, & assaidhe co h-Áth Cliath. Ní ro triall dna an Iustis dol tar Bealach an Maighre asteach go cenn athaidh iar sin.

M1600.66

Sir Seón Chemberlin corinel do Ghallaibh Doire do dhol slogh mor for Ua n-Dochartaigh dia indreadh & dia orccain, do-rala Ua Dochartaigh (go n-uathadh slóigh ina fharradh) fris na Gallaibh. Ro fighedh erghal amhnas etorra go ro sraoíneadh for na Gallaibh go ro marbhadh an corinel lá h-Ua n-Dochartaigh go n-druing ele a maille fris.

M1600.67

Niall Garbh Ó Domnaill trá, baí-sidhe co na bhraithribh, & co na Ghallaibh a maille fris h-i Leithbhear amhail ro aisneidhemar, & do-rónadh slóiccheadh leó go h-Oirecht Uí Chatháin do chuingidh creach oircne, & ní ro h-anadh leó go rangadar go Dianait. Do-ralattar drechta déarmhara do muinntir & Nell dóibh. Fechar iomairecc etorra go ro gonadh sochaidhe uadhaibh adiú & anall go ro mheabhadh


p.2226

for mhuintir Uí Neill. Imsaoi Niall co na Ghallaibh go n-édálaibh iomdhaibh, & go c-cosccar dia t-tighibh go Leithber doridhisi.

M1600.68

Fecht n-aile iar sin do-choidh Niall co na braithribh, & co na Ghallaibh i t-Tir Eoghain go ro crechadh Glend Aichle go leir leo.

M1600.69

Bresmaidhm ele leo ar chloinn an Fhirdoirche mic Eoin mec Domhnaill ag Cnoc Buidb la taobh an t-Sratha Báin, & daoine do mharbhadh leo. Tóirrdhealbhach Ócc Ó Coinne go n-druing ele do ghabhail, & tri fichit marcc do bhein d'fuasccladh ass.

M1600.70

An Baile Nua h-i t-Tír Eoghain, & Caislen na Deircce do ghabháil lá Niall, & la Gallaibh, & a m-bein diobh doridhisi gar becc iar sin.

M1600.71

Rudhraighe mac Eiccnecháin, mic Eiccnechain, mic Nechtain, mic Toirrdhealbhaigh an Fhiona Uí Domhnaill d'écc.