Corpus of Electronic Texts Edition
Annals of the Four Masters (Author: [unknown])

Annal M1597

M1597.0

AOIS CRIOST, 1597.

Aois Criost, mile, cuicc céd, nochat, a seacht.

M1597.1

Ua Domhnaill Aodh Ruadh, mac Aodha, mic Maghnasa do beith i f-foslongport i m-Breifne Chonnacht fri Sliabh Dá Én anoir on tan ro h-oirccedh sainmhuintir


p.2008

Uí Concobhair lais amhail remhebertmar. Ro bhaí-sidhe ag ernaighe a shochraitte, & a thoichestal do breith fair as gach airm i m-báttar & iar t-tecclamadh doibh dia shaighidh i n-deireadh Ianuary asseadh lottar i t-triocha chéd Ua n-Oilella, assaidhe don Chorann, tre Mhachaire Connacht, hi c-Cloinn Conmaigh hi c-crich Maine. Iar t-tocht do i n-eidirmedhon Ua Maine ro leicc scceimhelta scriobhluatha uadh fa thuaith an Chalaidh, & fa uachtar na tire, & do-bertsat bó thainte iomdha, & crecha comhaidhble leo hi c-coinne Uí Domhnaill go baile Átha an Riogh, & ge ro fhóbairsiot an bharda an baile do bhardacht nír bó torbha doibh an tinnsccettal uair ro cuirsiot muintir Uí Dhomhnaill teinnte & tendála fri doirsibh daingen n-dúnta an bhaile, & tuccsat dreimiredha diomhóra dia saicchidh, & ro chuirsiot fris na muraibh iad go n-dechsat for taibhlibh an mhúir. Ro lingsiot iaramh do na taibhlibh go m-batar for sraidibh an bhaile, & ro erslaicsiot na doirsi don lucht batar imuigh. Gabhaitt iaramh for toghail na t-tighedh t-taisccedha, & na t-teghdas f-foiriata co ruccsat eistibh ina m-baoí indibh d'ionnmasaibh, & d'édalaibh. Airisit in adhaigh sin isin m-baile hi shin. Nir bó sodhaing ríomh nó airemh ina ruccadh dumha, & d'iarann d'edach & duradh as in m-baile sin arna marach. Ba h-as an m-baile cedna sin ro leicc scceimhealta uadh d'arccain Cloinne Riocaird ar gach taobh d'abhainn. Ro leircreachadh, & ro lainidreadh las na scemheltoibh sin o Lethráith go Magh Senchomhladh. Ro loiscceadh, & ro lomaircceadh las an c-cuid eile díbh ó Bhaile [Átha] an Ríogh & ó Raith Ghoirrgín siar go Rinn Mil, go Medhraidhe, & go dorus na Gaillmhe. Ro loiscceadh leo Tegh Brighde i n-dorus Spairri na Gaillmhe. Do-ronadh sosadh, & sárlongport la h-Ua n-Domhnaill cona sloghaibh in adhaigh sin etir Uarán Mór & Gaillimh ag Cloich an Línsigh do

p.2010

shonnradh. Do-thaed Ó Domhnaill arna mharach go Mainistir an Chnuic i n-dorus na Gaillme, & ro baí iomaithighidh uadh go lucht an bhaile ag cuingidh creice & cennaighecta a n-erradh n-eccsamhail, & a n-édghadh n-uasal for araill do na crechaibh. Asseadh ro chinn iaramh sódh tar a ais, & munbhadh troma na t- tionol creach, iomat na n-airccneadh, & aidble na h-édala ro badh doigh na h-anfadh don reim sin go Gort Innsi Guaire hi c-Cenel Aodha na h-Echtge. Luidh Ua Domhnaill cona shloghaibh & cona c-creachaibh leó tre certlar Choiccidh Connacht hi f-frithing na conaire cédna, & ní ro airis go ro ghabh longport hi c-Calraighe fri Slicceach anoir, & ro fhaoidh a ghiollanraidh, & a aés dí-airm lá araill dia chreachaibh tar Samhaoír badh thuaidh.

M1597.2

Dala Uí Concobhair Shliccigh (Donnchadh mac Cathail Óicc) ro tecclamadh slogh lán mhor lais do Ghallaibh & do Ghaoidhelaibh gar becc iar f-feil Brighde do thocht go Slicceach.

M1597.3

O Domhnaill tra baí-sidhe hi c-Calraighe (amhail remebertmar) hi f-foichill fhorra & do-bert ammus for shlogh Uí Chonchobhair ria siú rangatar go Slicceach. Ní ro h-anadh fris-sidhe idir, achtmadh uathadh tarrthas do dheireadh an t-sloigh ag Traigh n-Eothuile, gontar, báitter iad-saidhe. Ro marbhadh ann mac Mheic Uilliam Burc .i. mac Risdeird mac Oiluerais, mic Seain, & drong oile nach airimhther cenmotha-somh. Do-thaed Ua Concobair for c-cúla, & nir bó slán lais a mhenma im thoidhecht an turas sin. Tánaic trá Ua Domhnaill dia thigh, & ro leicc sccaoileadh dia shloighaibh do léccadh a sccísi d'aithle a n-aistir imchein. & ro fhaccaibh a amhsa & a aés tuarustail i c-Cóicceadh Connacht i n-urfhaichill choccaidh Uí Choncobhair & na n-Gall battar lais, & Niall Garbh mac Cuinn, mic an Chalbhaigh Uí Domhnaill i t-toísighecht forra. Ro ghabhsat sein for indreadh & aidhmhilleadh na n-Gaoidheltuath ro eirgettar i c-commbaidh Uí Concobhair & na n-Gall go t-tardsat for c-cúla doridhisi drong mhor dhíbh im Mhac Diarmata Conchobhar toisech Maighe Luircc, & ruccadh ei-sidhe do shaighidh Uí Domhnaill go n-derna a mhuinterus fris an dara fecht, & co t-tarat a riar dó. Do-ronsat


p.2012

toísigh na t-tuath bádar fri Coirrshliabh a tuaidh an c-cedna, & do-rattsat a n-geill, & a n-aittire d'Ua Domhnaill.

M1597.4

Ceithre bhairille, & secht f-fichit bairille púdair do thecht on m-bainrioghain go h-Ath Cliath h-i mí Márta do shaighidh a muinntire. Iar c-cor an phúdair h-i t-tír ro tairrngedh é co Sráid an Fhíona co m-baoí uile i n-aen-ionadh ar gach taebh don t-sraid, & do-dheachaidh aoibhel teinedh isin b-púdar. Ní fes trá an do nimh, fá a talmain tainic an Splangc h-í-sin, acht cena ro mheabhaidh na bairilledha ina n-aén-breó lasrach & luamhainteinedh an 13 do Mhárta do shonnradh, co ro toccbhadh cúirte cloch, & cumhdaighthe croinn na sráitte da f-fothaibh fulaing, & da b-posdadhaibh congmala is in aér edarbhuas co m-bíodh an t-sail shíothfoda, & an chloch cian tuinighte, & an duine ina éccoscc chorpardha for foluamhain isin aer ós cend an bhaile la tuinnsiumh an tren phúdair conach eidir ríomh, airemh, nó aisneis an ro milleadh do dhaoínibh onórcha, d'aés gacha ceirde, do mhnaibh, do mhaighdenaibh, do clannaibh daoíne uasal ticcedh as gach aird d'Eirinn do denam foghlama don chathraigh. Nir bó damhna eccaoine an ro milleadh d'ór, nó d'airgett, nó do shomaoine saoghalta in aithfecchadh in ro milleadh & in ro mudhaigheadh do daoinibh las an torainnchles sin. Nír bo h-í an t-sráid sin amhain ro d'iothaiccheadh don cur sin, acht an chetraimhe fa n-esa di don chathraigh chedna.

M1597.5

Ua Concobhair Donnchadh mac Cathail Óicc do cengal chairdesa, & carattradh etir a chliamhain (mac Mec Uilliam Burc) .i.Tepoitt na Long mac Risdeird an Iarainn, mic Dáuid, mic Emainn, & gobernoir Choicchidh Connacht .i.Sir Coners Clifort. Iar n-denamh a c-codaigh re 'roile doibh do tharraing Tepoitt an gobernoir & bannadha Choicchidh Connacht i t-Tír Amhalgadha, & h-i rann Mheic Uilliam go ro hathcuiredh, & go ro h-ionnarbadh leo Mac Uilliam (Tepóitt mac Uateir Chiotaigh mic Seain, mic Oiluerais) ass a athardha h-i c-cend Uí Dhomhnaill. Ro lomadh & ro leirsccriosadh leó gach aén fris a m-baoí a rann & a charattradh isin tír dia éis. Ro ghabh an tír don cur sin la Tepoitt na Long & las an


p.2014

n-gobernóir. Iompais an gobernoir iarsin go Baile Atha Luain, & ro sccaoilsiot na bandaighi ar a n-gairisionaibh. Ba do-aisneis a ruccsat d'airccnibh & d'édalaibh a rann Mheic Uilliam an tan sin.

M1597.6

Dala Mheic Uilliam iar t-tocht do-somh co h-airm i m-boí Ó Domhnaill d'acaoine a imnidh fris ro airis ina fhochair co mí medhóin shamhraidh. Do-ghní O Domhnaill iaramh slóiccheadh h-i c-Cóicceadh Connacht do congnamh la Mac Uilliam, & rainic tar Muaidh Ua n-Amhalgadha gan nach n-doghraing. Ní chumhgatar (no caemhnaccatar) an tír frithbeart fris go ro gabh a n-gialla, & a n-aittire, & do-beart-somh na braighde i-shin do Mhac Uilliam, & fáccbhais an crioch fa umhla dó. & fo-s-ráccaibh Rudhraighe Ua Domhnaill a dherbhrathair budheisin tanaisi Ceneoil c-Conaill ina fharradh dia nertadh i n-aghaidh a namhatt go slógh mor dia mhiledhaibh troightheach, & dia amhsoibh amaille friss. Iompaidhis Ua Domhnaill ina fhrithing dia thír.

M1597.7

Ro thionoil Ua Concobhair & Tepoitt na Long slogh mór do Ghallaibh, & do Ghaoidhelaibh iar f-faccbáil na tíre d'Ua Domhnaill do dhioghail a n-aincridhe for Mhac Uilliam & ro ionnarbsat Mac Uilliam an dara feacht, & Rudhraighe don chur sin as in tír ar ni rabhatar-sidhe coimhlion daoine friú. Bá sí comhairle arricht la Rudhraighe & la Mac Uilliam ina m-baoi ina c-comfhocraibh do chrodh & d'innile an tire cona n-aittreabtachaibh, & cona muinnteraibh do chor rempa tar Muaidh Ua n-Amhalgadha, & tré Thír Fhiachrach Mhuaidhe do thocht fo mhámhus Uí Domhnaill go rangattar Sliabh Gamh ria n-adhaigh, & gabhaitt acc asccnamh trias an sliabh fod na h-oidhche.

M1597.8

Imthúsa an ghoibernóra ó ro chuir-siumh Ua Conchobhair, & Tepóitt na Long cona sloghaibh do dhiochur meic Uilliam as an tír, Ro theglaim-sidhe lion a shochraitte for cind Meic Uilliam & Rudhraighe isin conair na ro chumhaingsiot do sheachna no d'iomghabhail. Roptar iad bátar do shaorclandaibh i f-farradh an ghoibernora an tan sin .i. Uillecc mac Riocaird Shaccsanaigh, mic Uillicc na c-Cendh iarla Chloinne Riocaird cona mhac Riocard barún Dúine Coillín ei-sidhe, Donnchadh mac Concobhair, mic Donnchaidh Ui Bhriain iarla Tuadhmumhan, & Murchadh mac Murchaidh mic Diarmata Uí Bhriain barún Innsi Uí Cuinn go


p.2016

sochaidhibh oile do dhaghdaoinibh cenmothát. Ba h-ann do-rala don goibernoir beith an adhaigh sin h-i c-Caislen Chuile Maoíle fil for Abhainn Móir fri Sliabh Gamh aniar, & fri Sliabh Dá En anoir co c-coicc céd décc laoch do gleire ghaisccedhach ina fhochair ann. Ba conair choitcenn nar bo sodhaing do seachna an mhaighen i m-baoi-siumh. At-cuas do Rudhraighe Ua Domhnaill & do Mac Uilliam an gobernoir da beith rempa for an c-conoir na ro fhedsat do shechna. As fair ro chinnsiot ó rangatar ria maidin i n-garfoccus don chaislen, a c-cethra, a n-innile, a n-giollanraidh, & a n-aés di-airm do légadh uatha i slighidh ba h-innille inás an conair in ro badh menmarc leo budhein do ghabhail, edh imchian on chaislen, & iad budheisin do dhul tar an abhainn gan rathucchadh h-i c-comhfocraibh an caisteóill ó nach rabhsat coimhlíon sloigh fri a m-biodhbhadhaibh. Do-codar-somh tra gan airiucchadh gan forcloistecht tar an abhainn go m-batar don taobh araill. Andar leo-somh chena do righensat anacal & imdegail dia c-cethraibh & dia n-giollanraidh, Nir bo h-amhlaidh tarla doibh-sidhe itir uair ro clos búireadh bhéiceadh na m-bó thainteadh, & na n-anmann n-eicciallaidh, & foghurnuall aosa a n-iomána isin muichdedhoil. Do leiccet marcshloigh an ghoibhernora ina n-drongaibh & ina ndíormaibh fo chomhgháir na c-cethra dus an t-tairsittis iad. Ruccsatt din for indilibh iomdhaibh, & do-dheachaidh in ro badh móo uadhaibh diobh. Ro marbhadh drong mhór do na gillibh & d'aos na h-iomána. Ba don chur sin do marbhadh Maolmuire mac Con Uladh Meic An Baird saoí fhirdhana ro baí ar mhaithibh a cheneoil budhein. Ní ro fhédsat a muinntir budheisin anacal do tabhairt doibh-sidhe la h-iomat an t-sloigh do-rala for a n-ionchaibh. Ba méla mór las an n-gobernoir a n-dol seacha resiú tarraidh greim forra. Tiaghait na Gaoidhil ass amhlaidh co rangatar tarsan Eirne budh tuaidh. Sóais an gobernoir ina fhrithing & nír bó slán lais a mhenma ó do ernáiset a naimhde uadha iar na f-faghbail in uathadh amhlaidh sin.

M1597.9

Fiacha mac Aodha mic Seain o Ghlend Mhaoilugra do thuitim iar t-tarraing


p.2018

ceilcce da combrathair fair ar furáilemh ard iustís na h-Ereann Sir Uilliam Russel isin ceid mí do shamhradh na bliadhna so.


p.2020

M1597.10

Iustis nua do thocht i n-Erinn i t-tosach mís Iun co n-armail & co saighdiuiribh iomdhaibh lais .i. Lord Burough, Tomás a comhainm. Iar n-glacadh an chloidhimh dói-sidhe on iustis baí ann fri ré trí m-bliadhan go sin .i. Sir Uilliam Russel, Ro benadh lais an oifficc do bí ag Sir Iohn Noruis ó na prionnsa dhe .i. generaltacht an choccaidh, & ro gabh fein an oifficc sin fri a ais. Tucc iaramh fóccra d'feraibh Laighen, & Midhe, & don mheid baí umhal don bainrioghain o Chomar Trí n-Uiscce go Dún Dealgan tocht ina dhochom (co líonmhar ler tionoilte an ficetmhadh lá do mí Iul) go Droichet Atha. Ro freccradh na fóccarta sin la h-iarla Cille Dara, la Gallaibh Midhe, & Laighen. Tánaicc tra an iustis gusan lion as lia ro fhéd gusan maighin c-cedna, & iar rochtain i c-cenn aroile do na sloghaibh do asccnatar go Tír Eoghain co rangattar gan toirmescc gan tairisiumh go h-Abhainn Móir, & an ní dob'annamh la h-Ua Neill frith faill iomcoimhetta


p.2022

fair co rainicc an Iustis tar an abhainn gan tachar, gan toirmescc go m-baí don taobh araill di. Ro muradh & ro morclaidhedh lasan Iustis an port iomcoimhetta baí acc Ua Neill for ur na h-abhainn, & ro toccaibh fein port nua dó budhein isin m-bruach alltarach don abhainn chedna. & ge ro frith an uain sin ar Ua Neill tre eolus & tre thionchoscc Thoirrdelbaigh, mic Enri, mic Feilim Ruaidh Uí Neill ní ro lamh an iustis, na aen dia shloghaibh dol edh aén mile tairis sin i t-Tir Eoghain, & ní mó ro leicceadh suan no radhaile, codladh, no cumhshanadh doibh acht deabhaidh & diubhraccadh forra ó mhuinntir Uí Néill do ló & d'oidhce. Bá dirímh do aisneis an ro marbadh, & i ro mudhaigheadh do daoinibh an iustis, & an ro benadh d'eachaibh, & d'edalaibh diobh.

M1597.11

Do-dheachaidh an iustis in aroile lo for cnoc bai i c-comhfochraibh don campa do mhidhemhain & do mhoirdhechain an tire ina uirthimcell, & ba ferr dó na t-íosadh idir, uair do marbhadh drong mhor dia deghdaoinibh la h-Ua Neill co


p.2024

na muinntir. Ro badh dibh-side dearbrathair mna an Iustís, & ardmhaor a sluaigh co sochaidhe moir do chaiptinibh & do daoinibh uaisle cenmothát. Ro marbhadh ann din araill do muinntir iarla Chille Dara, & munbudh goire an champa don Iustis ní raghadh ass an iomairecc sin an lion do érna dhíobh. do-rala d'iarla Cille Dara (.i. Henry mac Geroitt tre bithin gona, no fiabhrasa cecib diobh) gur bó h-eiccen dó triall tar a ais do shaighidh a athardha, & iar rochtain dó go Droicet Atha fuair bas isin m-baile sin. Ruccadh a corp go Cill Dara & ro h-adhnaicedh co n-onoir & co n-airmittin i n-othairlighe a shinnsear he. Ro h-oirdneadh a dherbhrathair .i. Uilliam ina ionad.

M1597.12

Iar c-criochnucchadh an phuirt nuí sin lasan Iustis ar brú Abhann Moire, & iar t-tabhairt da uídh a dhioth daoine, & ná ro léicceadh dó dol tairis sin isteach isin tír do chuir biadh & bárda isin m-baile, & ro triall fein tocht tar a ais. Do-chóidh cétus don Iubhar, & assaidhe co h-Ath Cliath, & ro sccaoilsiot a shluagh dia t-tighibh.

M1597.13

An tan tra ro triall an iustis gusan sloighedh cédna i t-Tír Eóghain, Ro cuir sgribhenn go gobernoir Choiccidh Connacht dia fhorchongra fair dol gusan lion sluaigh as lia no biadh ina chumang isin c-cend thiar do Coicceadh Uladh for Ua n-Domnaill an c-cein no biadh-somh i t-Tír Eoghain. Nir bo h-eisliseach ro freccradh an fhorcongra sin las in n-gobernóir, uair ro chuir toghairm for iarla Tudhmumhan Donnchadh mac Concobair, & for bharun Innsi Uí Chuinn Murchadh mac Murchaidh, for iarla Cloinne Riocaird Uillecc mac Riocaird Shaxanaigh, & for a mhac Riocard mac Uillicc barún Dúine Coillin. Ro chuir bheos toghairm & tionól for uaislibh Chonntae Maighe Eó, & Rossa Commain cona sochraite. Do fhorail for na maithibh uile tocht ina dhochom go Mainistir na Buille an cethramhadh lá fichet do mí Iul do shonradh, & go m-biadh fein cona bhandadhaibh for a c-cind an dú sin. Tangatar-sidhe uile gus in maighin remraite isin ló cettna. Ba he lion a t-tionoil iar rochtain i c-cenn aroile doibh da brataigh ar fhichit do throighthechaibh, & deich m-bratacha marcshloigh. Ro asccnatar aisidhe go Slicceach, & iaramh go h-Eirne go ro ghabsat longport lionmhar lainmhenmnach


p.2026

for ur Samhaoire sriobhglaisi. Ro baí do mhenmnaighe an t-slóigh hi-shin an dar leó cona baí cumang i f-freastail nó a f-friotholma i c-Coicceadh Uladh uile.

M1597.14

Do eirghettar slogh an ghobernora isin muichdhedhoil ar a barach do dhul tar an abhainn. Bai din iomchoimhéd o Ua n-Domhnaill for gach n-áth for an Éirne. Acht chena fuaratar-somh baoghal for áth n-iomdhoraidh buí fuirre .i. Áth Cúil Uain, & ro chingsiot go diochra dúrcroidheach do shaighidh an átha h-í-shin. Ro ghabhsat na forcoimhedaighe occa n-diubraccadh gan díchell, & acc iomchosnamh an átha friú amhail as deach ro fhedsat. Acht chena ní ro chumaingsiot a chianchosnamh fris in lion sloigh & sochaidhe batar ina n-aghaidh go riacht an gobernoir cona sloghaibh tairis co m-battar don taebh araill. Ar a aoí tra do-rónadh echt adhbhal an lá sin .i. Murchadh mac Murchadha mic Diarmata, mic Murchadha Uí Briain barún Innsi Uí Chuinn. Baí-sidhe allamuigh do na saighdiuiribh for a eoch etorra, & a n-iomdhomhain occa n-imdeghail for bhathadh, & acca m-brostadh tairis. Ba sedh ro chedaigh an chinnemhain dó a amus co h-innell díreach la h-aon do mhuintir Uí Domhnaill d'urchor pilér i scaoileadh a éidedh plata i n-deirc a occsaille co n-dechaidh tremhitt isin deirc araill. Ní ro cuimgedh a anacal go ro edarsccar fri a eoch i fudhomhain an t-srotha go ro baidedh é fo chedóir. Ba h-echt mór eidir Gallaib, & Gaoidhelaibh an t-í torchair annsin, ar airde a inmhe, & ar uaisle a fhola ger bo h-ócc ar aoí n-aoisi ei-sidhe, & gemadh toccbail a chuirp & a adhnacal co h-onórach ro dlecht do dhenamh, ni ro h-anadh fri-sidhe lasan slogh acht rochtain gan oirisiumh go Mainistir Eassa Ruaidh. An 31 do mí Iul do riachtattar an dú sin, & Dia Sathairn ar aoi laithe sechtmaine. Ro ghabsat longport ar gach taobh don mhainistir i muigh, & istigh. Batar h-isuidhe on tan tangatar tar Eirne ria medhón laí Dia Sathairn co madain Dia Luain. Ba isin domhnach sin batar isin mainistir tangatar an loinges ro gheall ina n-diaidh o Ghaillimh i m-baoí a n-ordanas, & a n-gonnadha mora co na storus archena ar dhaigh a n-iomfhulaing an c-cein no-beitis isin c-coiccrich.


p.2028

Ro ghabsat an loinges sin cuan acc Inis Saimher i n-ucht Eassa Ruaidh, & ro chuirsiot a stórús isin inis go líon a iomchoimetta maille fris. Do-rattadh dna an t-ordanas i t-tír Dia Luain, & ro suidhighedh é fo ercomhair Chaisléin Bheoil Atha Senaigh. Ruccsat a slogh on mainistir go Mullach Síthe Aodha ar aghaidh an dúnaidh, & i t-timceall an ordanáis. Ro ghabsat Dia Luain, Dia Mairt, & Dia Cédaoín acc d'iubraccadh an bhaile do chaeraibh tromaibh, torannmhoraibh teinntidhi, a gonnadhaibh guthárdaibh gránoibhleachaibh an ordanais iomthruim adhbail mhoir h-ishin ro shuidhighsiot for ionchaibh ar dúnaidh, go c-clos a f-fuamanna & a f-fogharthormán i c-cléithibh aeoir, a f-fod, & i imchein uadhaibh. Ro lasat dronga diomhora do roighnibh a laoch fó bhun an bhaile co trealmaibh toghalta múr leó, co n-eidedh n-imremar niomdaingen n-iarnaighe imá c-corpaibh, co c-cathbarraibh caémhsolustaibh ima cendaibh co léibhend lainderdha do chruinnscciathaibh coimhlethna cruaidh iarainn ina n-uirthimcheall dia n-imdeghail for diubhraicthibh a namat. Nir bó torbha doibh-siumh ón an daghfhuabairt do-bertsat for an dúnaidh, & ba ferr dóibh na tiastais an turas do-dheachatar dia shaighidh, uair ro dáilte as an c-caislen forra froisschetha caer t-taidhligh t-teinntidhe a gonnadhaibh fosaighthe fírdírghe, & a musccaédibh morchostais, & araile do chairrgibh cenngharbhaibh & do tromclocaibh tuinighte, do shailgibh, do shonnaibh baí for taibhlibh an dúnaidh fo ercomhair o n-diubhraicte, co nar bo dion no daingen do lucht na toghla na cumdaighthe battar forra go ro mudhaighedh dronga dermhára dibh-sidhe, & co ro scciothaighedh araill báttar beoghonta co nar ansat re a n-airleach ní badh síri, & do-bertsat a n-dromanna fri a naimdibh co raeimheadh forra gusan c-campa. Batar lucht an dúnaidh acca n-diubhraccadh ina n-deadhaidh co ro marbhadh cinntech ar eccinntech diobh.


p.2030

M1597.14

Do-bhertsat drong do marcshloigh Ui Domhnaill saighin iomruaicthi for marcsloigh na n-Gall, & nís tá i f-foraithmet no i c-cuimhne in ro gonadh etorra cenmotha Ua Concobhair Sligigh Donnchadh mac Cathail Oig ro gaetta ei-sidhe don chur sin, uair baí-sidhe & O Concobair Ruadh Aodh mac Toirrdhealbhaigh Ruaidh &Tepoitt na Long co líon a sochraitte i f-farradh an ghobhernora an tan sin.

O Domhnaill dna bai-sidhe i t-teirce sloigh, & in uathadh sochaide an Satharn tanaicc an Gobernoir gusan t-tromdháimh sin don tír. Ro bhatar a dhaoíne & a shochraitte acc tecclaim & acc tionol as gach aird ina dochom, go riachtatar a n-urmhor ria midhmedhon Dia Luain. Tánaic din Máguidhir Aodh mac Con Connacht mic Conconnacht & Ó Ruairc Brian Ócc, mac Briain, mic Briain Bhallaigh cona t-tionól ina dhochom, & iar rochtain do na maithibh sin i c-cenn aroile, nír bhó suaimhnech sádhal ro leiccsiot don gobernóir co na sloghaibh, uair ro bai deabhaidh, & diubhraccadh, iomairecc & iombualadh, & iomruaccadh uatha for an c-campa gach laoí fri ré na trí lá ro bhatar-somh ag buanchaithemh an bhaile. No chuirdís slógh Uí Domhnaill ciomhsa an champa chonnachtaigh ina cheirtmedhon, & a las ina leithimel co ná leiccdís ingeltradh dia n-echaibh nó dia n-airneis tar colbha an champa amach & ní mó ro leiccsiot fér, nó arbhar dia saighidh anonn. Ro bai tra an gobernoir co na slogh i t-tennta & in iomchumhga móir de-sidhe, uair gemadh sóadh ro badh lainn leó ní bai ina c-cumhang aén áth coitchenn for an Eirne do shaighidh ó Chaoluiscce co h-Ath Senaigh. Nír bhó slán las ná maithibh a menma (ger bho hiolardha a sochraitte) ar a t-teccmail i n-edarbhaoghal amhlaidh sin aga naimhdibh. An tan imorro do-bert an gobernoir, na h-iarladha, & na maithe arcena dia nuídh an guassacht ro mhór i r-rabhatar ro ghabhsat ag crúdh a c-comhairle o tús oidhche dia Cédaoin go dorbhsolus na maidne Dia Dardaín .i. an 15 d'August. Conidh fair deisidh leo fo deóidh isin moichdeadoil ceimniucchadh ar a c-certaghaidh on maighin i m-battar h-i Síth Aodha gusan leic ainmhín, aggairbh, fhuarsrothaigh, fhudomhain os ur Eassa


p.2032

Ruaidh dianid ainm Cassan na c-Curadh, go ro chingset gan airiucchadh gan forchloistecht do shluagh Uí Dhomhnaill ina n-drongaibh, & ina n-diormaibh gusan c-conair n-anaithnidh n-ainminic sin. Ro baí do treisi an t-srotha & d'einirte druinge don t-slogh & a n-echraidh iar n-gabháil a m-bídh forra, go n-deachaidh lion dí-rimhe da mnaibh da f-feraibh, da n-aés anbfann anárrachta, da n-echaibh, da c-caiplibh, & da gach n-ernail baí leó arcena la sruth Essa Ruaidh siar co muir. Ro fháccaibhsiot a n-ordanás, & a c-congaibh bídh & dighe ar cumas chonallach don chur sin. Ar a aí chena do dhechatar airigh, & uaisle an t-sloigh, & an ro ba comhnart diobh tar Eirne iar n-gábhaidh & iar n-guasacht mór. Ro bhatar barda an bhaile acca n-diubhraccadh amhail as déine conrangatar, & ro ghabsat acca n-iarmhoracht go h-ur na h-abhann ar dháigh bhásaighthe a m-biodhbhadh, & sccél do rochtain go h-Ua n-Domhnaill co na shlogh. O't-chualaidh O Domhnaill foghur an diubhraicte atrácht co na shlogh fo chettóir, tiaghait ina t-trealmaibh troda go tinneasnach, & ro cheimnighsiot gusan abhainn amhail as deine ro fhedsat. Iar n-glanadh do shlogh an ghobernora os ur na h-abhann do-choidhsiot i n-innell, & i n-orducchadh. Ro chuirsiot a mna, a n-giollanraidh, & a n-aés díairm, a f-fir ghonta, & ina m-baí leó do chaiplibh caraiste etorra & muir. Ro chuirsiot a n-anraidh, & a n-aés ursclaighi ina n-diuidh, & don taobh araill a leith fri tír ar ba derbh leo fo ghebdais a t-tograim o na sloghaibh battar ina n-iarmóracht. Lotar Muintir Uí Domhnaill ina lenmain tar an abhainn gan díthchioll, & ni ro ansat a n-ermór fri a n-édgadh nach fri a f-forbhruta ar a thinnesnaighe leo tárrachtain an t-sloigh lotar for éludh uatha. Ro ghabhsat aga t-timcelladh & ag taigheradh troda friú co m-battar ag caithemh & ag comhfuabairt a chele ó Erne co Magh c-Cedne h-i c-Coirpre Droma Cliabh. Ferthar glés fleachadh ann an tan sin go m-bo h-ionggnath a méd, co nár cumhaingsiot na sloigh adiú

p.2034

nach anall a n-airm d'iomluadh, no d'imirt, go ro fliuchadh a b-pócoide púdair, & glesa a n-glan ghonnadh. Acht ba moa ro lá for muintir, Uí Domhnaill na frossa ferthana h-ishin, inás for shlogh an ghobernora ar ro fháccaibhsiot a f-forbruta amhail remhebertmar. Nir bó samhlaidh tra don lucht n-aile badar eidighthe iad-suidhe os cenn a n-erradh dia n-ectair.

Do-choidh an gobernoir co na sloghaibh go Sligech in adhaigh sin, arna mharach go Mainistir na Búille, & an treas lá go tuaith Atha Liacc. Ro sccaoilsiot maithe Connacht dia t-tiribh & dia t-tighibh, & an gobernoir go Baile Atha Luain.

Roptar subaigh soimhenmnaigh Gaoidhil Coiccidh Uladh iar soadh an Iustís a Tír Eóghain gan umhla, gan aittidin, & an gobernóra a Tír Conaill in aén mí amhail ro sccriobamar.

M1597.15

Iar f-faccbhail Tire h-Eoghain don Iustís amhail ro remhráidhsiomar, & iar f-faccbháil bídh, & bárda isin b-port nua sin do thoccaibh se fein ar brú Abhann Moire dó dhechaidh go h-Ath Cliath. Dala Uí Neill co na muintir ní anadh-sidhe co leicc do ló & d'oidhche, gan beith do gres acc téttarractain baoghail gabhála, no gona for an b-port sin, no for an m-bárda báttar ann. In aroile laithe ro ionnsaigh-siumh an baile h-ishin, & ro marbhadh deichnebur ar fhichit dia daoinibh, & ní ro chumhaing ní don baile. O ro fhidir an Iustis a bhárda do bheith ag a mesccbuaidhreadh amhlaidh sin, & a m-beith i t-teircce lóin ro thionóil slogh lánmhor do thocht do chor bhídh & gach n-adhailcce archena isin m-baile. Ar t-tocht don Iustís co na slogh co h-Ardmacha ro gluais-sidhe co marcsloigh an t-sluaigh ina uirthimcell isin c-conair c-coitchinn edh ria na shaighdiuiribh & ria na cóirightibh ar daigh go f-fuicchbheadh drong eiccín do muintir Uí Néill i n-edarbhaoghal. An tan rainicc i c-comhfochraibh Abhann Moire as ann do-rala mogal marcsloígh, & sruitlégadh saighdiuiridhe do mhuintir Uí Neill dó. Ro ferad iomairecc amhnas & iomruaccadh easccairdemhail etorra. Ro marbhadh daoine & ro fáccbhadh eich on Iustis isin n-gleo troid sin. O rangatar a shaighdiuiri do shaighidh an iustis do-chóidh


p.2036

don phurt, & at-berat aroile nar bó slán-somh on ló sin alle. Ro faccaibhsiot biadh, & bárda isin m-baile arna marach. Ro triallsat tocht tar anais, & ni-dheachatar tar Ardmacha in adhaigh sin. Ro badh i c-carpat, no in árach ro iomchairsiot a muintir (no a thairisigh & a aes gradha) an Iustis gan fios d'urmhor a shloigh an lá sin. Ro baí caithemh, & coimhdeabhaidh ar champa an Iustis ó Ua Neill an adhaigh sin dia ro marbhadh Árd Mhaor an t-sluaigh & sochaidhe ele cenmota-somh. Ro asccnátar assein co h-Iubhar Chinntragha. Fuair an Iustis bas isin m-baile sin fo bithin na n-gon do-radad fair acc tocht a h-Ardmacha gusan b-port nua. Tuccadh coimhett cloidhimh an righ don t-sonsiler, & do Iustis beinnsi an righ .i. Sir Roibert Gardiner go tocht do Iustis nua o Saxoibh.

M1597.16

O Domhnaill dna ba doiligh lais-sidhe an gobernoir & na h-iarladha do thernúdh amhail do érnatar, & ar a aí ní ro ionnsaigh cechtar nae diobh aroile go diúdh foghmair. Ba foda la h-Ua n-Domhnaill báttar Goill Connacht gan ammus forra, & forsan lucht ro eirigh ina c-combaigh, & do-roine a muintearus fris-siumh fechtriamh. Ba dibh-sidhe Ó Concobair Ruadh Aodh mac Toirrdhealbhaigh Ruaidh, baí-siumh aga sccrúdadh cionnas no creachfadh a chrioch. Ba dodhaing do-somh ón indsin, ar ba h-innill aimhreidh an t-ionadh i m-baoí, & ba foccus dó an t-ionadh ina c-cuirfeadh a innili & a mhaoíne archena ar iomghabháil a bhiodhbhadh muna thiosta gan rathucchadh fair. Ro geall O Ruairc do-somh nach leiccfeadh Ó Domhnaill gan fios dia shaighidh gan rabhadh do chor cuicce. Ro thionoil O Domhnaill a shlogh, & do-chóidh i c-Connachtaibh go ro airis fri Glenn Dalláin a n-iardhes, gabais longport h-isuidhe. Iar f-fios sccél dó co m-baí an caratradh sin etir Ua Ruairc & Ó Concobhair, ba sí cealcc do-rad im Ua Ruairc, a thechta do chor dia shaighidh dia tóchuireadh gusan longport i m-boí-siumh. Ro gheall Ua Ruairc [teacht] cuccae ar a bharach, & ní ro shaoil go f-fúicfedh Ua Domhnaill an longport go t-tiosadh-somh ina dhocom. Nír bo h-edh sin do-roine Ua Domhnaill, acht iar c-cor a thechta go h-Ua Ruairc ro fháccaibh a longport iar medhon laí, & ro leicc dar Sliccech budhdhes, & ní ro airis co rainic go Coirrsliabh. Do-ghní iomfhuireach becc ann sin co ro thochaithsiot a muintir ní dia lóintibh, & co ro leiccsiot


p.2038

a scís, & dna nír bo h-áil laiss dol tar sliabh budhdes la soillsi an lai idir. Iar t-tocht urthosaigh na h-oidhche dia saighidh lodar tar an sliabh budhdhes, & tar Búill go rangatar tria Magh Luircc an Daghda, & tria muinchinn Machaire Connacht ria madain. Ro leiccsiot a scceimhelta uatha i n-urthosach laí fo diamhraibh & fo dhithrebhaibh na criche ina n-uirthimchell co na ro fháccaibhsiot míol n-innili o Ath Slisen co Badhgna, & ro crechloiscceadh leo ina m-baoi etorra-sidhe. Iompaidhit iaramh ina f-frithing co na m-bóthaintibh, & co n-édalaibh iomdha leó. Ba h-adhnár la h-Ua Ruairc an tír do chreachadh gan airiucchadh dó, nír bo lugha ba méla lás an n-gobernóir Sir Coners Clifort creachlosccadh an tire baí fo a mhámus, & fo a chumhachtaibh.

M1597.17

Slóiccheadh la Mág Uidhir Aodh, mac Con Connacht, mic Con Connacht, & lá Corbmac mac Firdorcha, mic Cuinn Bhacaigh Uí Néill (ar tarraing Shíl f-Ferghail) go Muilenn Cerr na Midhe go ro chrechsat an tír ina t-timcell, & ro leir scriosadh leó an Muilend Cerr fein, co nár fhaccaibhsiot athmhaoín d'ór, nó d'airget, d'umha, na d'iarann, d'ededh na d'erradhaibh allmurdha, ná d'aoín ní budh éidir d'iomchar no do thiomáin isin m-baile gan a thabhairt leo, & acc tocht doibh tar a n-ais do chuirsiot an baile tre doighir donnruaidh dhercclasrach, & tiaghait iaramh slán dia t-tighibh.

M1597.18

Oilen Buitiler inghen iarla Urmumhan .i. Piarus Ruadh, mac Semais, mic Emainn, mic Risdeird ben an dara iarla do h-oirdneadh ar Thuadhmumhain .i. Donnchadh, mac Concobair mic Toirrdhealbhaigh Uí Briain d'écc.

M1597.19

Muircertach Ulltach mac Seain d' écc i n-Druim na Loiste 10 feb. iarsan nomhadh bliadhain ochtmoghat a aoísi.

M1597.20

Sir Iohn Noruis baí 'na gheneral ar coccadh na bainrioghan isin f-Fraingc, & i n-Erinn do dhol don Mhumhain iar m-buain a oiffici dhe lasan Iustís nua so tainicc i n-Erinn fo dheoidh. Baí-sidhe h-i f-farradh a dherbhrathar Sir Tomas Noruis baí na phresidens uadha-somh isin Mumhain fri ré da bliadhan décc roimhe sin. Ro ghabh galar Sir Iohn go ro écc in oibne i f-foghmar na bliadhna


p.2040

so. & ba he Sir Tomás rob' oidhre ar a shomhaoinibh. An Sir Tómas sin do ghnóughadh na h-oiffici cédna sin baí aicce fein roimhe sin .i. beith na phreisident iar n-écc a dherbhrathar.

M1597.21

Emann, mac Uillicc na c-Cend, mic Riocaird, mic Uillicc Cnuic Tuagh o h-Ilighi d'écc h-i Samhradh na bliadhna so.

M1597.22

An Dubháltach mac Tuathail Uí Concobair d'ecc.

M1597.23

Conn, & Diarmaitt da mhac an Dubhaltaigh sin, & mac mhec Diarmata Maighe Luircc .i. Maolruanaidh, mac Briain, mic Ruaidhri, mic Taidhg do dhol fa baile Mhec Dáuid .i. Glinnscci go ro ghabhsat gabhala. Acc filleadh doibh co na c-creich on m-baile rucc mac Meic Dáuidh orra i lúib na Sucae go raeímeadh forra, marbthar lais Conn O Concobhair in aen lámh mharcaigh as luga rob' olc i c-Connachtaibh, & an Maolruanaidh sin mac mhec Diarmata, & drong mór do dhaoinibh uaisle cenmothát. Do-thaéd mac Mheic Dauid dia tigh iar m-buaidh c-cosccair;

M1597.24

Mac Uilliam do thocht dia tír fo shamhain na bliadhna so .i. Tepoitt mac Uáteir Chiotaigh, & a bheith athaidh i n-daingnightibh a dhuithce d'aimhdheoin a easccarat. Na h-Umhaill do chreachadh lais an tan sin, & a dherbhrathair Tomás do mharbhadh i c-Cloinn Mhuiris na m-Brigh don chur chedna.

M1597.25

Sean Ócc mac Riocaird mic Seain an Termainn do mharbhadh ar ionnsaighidh oidhce la cuid do Chloinn n-Domhnaill ar Oilén na n-Enuigedh ar Fionnloch Cerae.

M1597.26

Iar f-fáccbhail bharúin Innsi Uí Chuinn i t-Tír Chonaill amhail a dubhramar, tarla fearann ina sheilbh an tan sin, & i seilbh a shinnsear reimhe ar brú na Sionna don taoibh tall, Port Croisi a comhainm. An tan at-chualatar Burcaigh bhruaicch na Sionna, & Clann Uilliam Aéstri Maighi bás an bharúin, asseadh ro chinnsiot a h-ughdarrás sencairte a sinnsear toirmescc do chor ar shoighniomhaibh


p.2042

muinntire an bharúin, & a mathar (.i. Mairghrecc inghen Tómais Ciosocc) isin f-feronn sin. Do-chodar drong do Chenél Fermaic (.i. dúthaigh an bharúin) i c-cionn Mhairgréige do congnamh, & do chuidiucchadh fria. Do-chuaidh dna Mairgreg, & an lucht sin d'ionnsaighidh a meithle & a muinntire co Port Croisi. O Ro fhidirsiot na Búrcaigh remráitte an ní sin .i. Tomás, mac Tepóitt, mic Uilliam, mic Emainn, & Uillecc mac Uilliam, mic Emainn ro tionoilsiot an lion as lia ro fedsat & ro ionnsaighsiot Mairgrecc & muinntir an bharúin. Feachar sccainner cródha etorra & ger bo h-uathadh do mhuinntir an bharúin ro ghabhsat go cródha agá n-imdegail budein. Ro marbhadh dagh-daoíne etorra ar gach taebh. Ro fáccbadh do leith Burcach Uillecc mac Uilliam Burc, mic Emainn, & triúr nó cethrar do dhaghdhaoinibh ele. Torchair dna bheos don taebh araill Aodh O h-Óccáin, an t-aén mhac duine oirechta as lugha rob' olc maith, & inmhe baí i c-Conntae an Chláir, & dagh-duine ele .i. Murchadh, mac Donnchaidh, mic Murchaidh Ruaidh, mic Briain, & mac an Chrúisigh .i.Tómas mac Criostora.

M1597.27

Captin Tirial, Captin Nungent,Caémhánaigh, Síol c-Conchobhair Fhailghigh Síol Mórdha, & Gabhal Raghnaill do beith, acc denamh coccaidh, foghla, & díbeirge moire i l-Laighnibh, & i m-Buitilerchoibh ó Fhel Muire go Nodlaicc Móir na bliadhna so, & as eimhilt a sccriobhadh an ro loitsiot, & in ro millsiot is na tiribh sin fris an ré sin. Ro marbhadh leo dna da bhanna Puirt Laoighisi an sechtmhadh la do Dhecember.

M1597.28

Gobernóir Chairrge Ferghusa & trí bhanna shaighiúir amaille fris do mharbhadh


p.2044

la Sémus mac Somhairle Buidhe mec Domhnaill h-i c-Cloinn Aodha Buidhe fo Shamhain na bliadhna so.

M1597.29

Clann t-Síthigh .i. Murchadh Baclamhach mac Murchaidh Bailbh, mic Maghnusa méc Sithigh co na dherbrathair Ruaidhri, & Emann, mac Murchaidh Bacaigh, mic Emainn mic Maghnusa mhec Sitigh do bhasucchadh la Gallaibh a los a c-coccaidh, & a n-díbeircce.

M1597.30

Iar n-écc an Iustis .i. Tómas lord Burough isin Iubhar do bhithin a ghon, & iar t-tabhairt choimhéda cloidhimh an righ i n-Erinn don t-soinsiler, & do Sir Roberd Gardiner Iustis beinnsi an righ amhail do raidhemar, ba hé neach dia ro h-ordaiccheadh generalacht coccaidh, & siothcana na h-Erenn d'iarla Urmumhan .i. Tómas, mac Semus, mic Piaruis Ruaidh, conidh aire sin do gabhadh ossadh etir an iarla sin & maithe Choiccidh Uladh. Nír bó cian iar sin go n-deachaidh an general .i. an t-iarla Urmumhan sin, & iarla Tuadhmumhan .i. Donnchadh mac Concobhair i c-Coicceadh Uladh i mí December gar ria Nodlaic, & ro battar fein, O Néill, & O Domhnaill fri ré teóra n-oidhce in aén maighin & iomluadh siodha etir na h-iarladhaibh sin a h-ucht na bainrioghan fri Gaoidhelaibh Leithe Cuinn, & rob' é criochnucchadh a n-dala, sith do dhenamh etir Galloibh & Gaoidhelaibh fá móid na n-iarladh sin go Beltaine ar c-cind. Techta & sccribhenna na n-Gaoidhel rémraitte, fios na n-airteccal & na c-coinghell ar a n-gebhdais sith doibh fein, & da c-comhrann coccaidh in gach airm i m-báttar do chor do shaighidh na bainrioghna go Saxoibh la h-iarla Tuadhmumhan, & gibe sccela do thiucfadh anoir i m-Beltaine imirt abhus dia reir.

M1597.31

O Concobhair Sliccigh Donnchadh mac Cathail Óicc, do dhol i Saxoibh edh becc ria Nodlaic na bliadhna so.


p.2046

M1597.32

An barun Inse Uí Chuinn tar a t-tangamar, ro guineadh, & ro báidheadh ag tocht don gobernoir, & do na h-iarladhaibh remraite co na sloghaibh tar Éirne, Ro t-óccbadh a chorp lá Corbmac Ua c-Cléirigh Manach do manchaibh Mainistrech Esa Ruaidh, & ro h-adhnaiceadh an corp co n-onóir amhail ro ba techta lais isin mainestir. Ro eirigh esaonta & imreasain eittir braithribh Dúin na n-Gall & na manaigh de-sidhe, & ro fuighillsit na braithre gur bhó ina mainistir féin ro dleacht an corp do adhnacal, ar bá i Mainestir S. Froinseis ina thír badhéin no hadhnaicthi sinnsir an bharúin fri ré fhoda rias an tan sin. Ro bháttar na manaigh accá fhosttadh aca badhéin co n-deachsat na braithri & na manaigh do láthair Uí Domhnaill, & na deisi epscop báttar isin tír Rémann O Gallchubhair epscop Doire, & Niall Ó Baoighill epscop Rathaboth gur ro breithaighsiot na maithe sin an barún Murchadh, mac Murchaidh, Uí Bhriain do adhnacal i Mainestir S. Froinseis i n-Dun na n-Gall. Do-rónadh amhlaidh sin, ar ro tóccbadh an corp i c-cen ráithe na adhnacal i Mainistir Essa Ruaidh gur ro adhnaicset na braithre aca badéin é co n-onóir & go n-airmhittin amhail ro ba díor.

M1597.33

O Concobhair Donn Aodh mac Diarmatta mic Cairpre baoí i l-láimh ag Ua n-Domhnaill fri ré fhoda do légadh (an 4 do December) a geimhel la h-Ua n-Domhnaill iar t-tabhairt a oighrere dhó, & ro n-aidhm árách & rátha fair budhdein im reir Uí Domhnaill do dhénamh tria bithe fo shlanaibh, & fo mhionnaibh Dé & na h-eccailsi, & do-ratt frissin braighde dó fri comhall .i. a dhias mac budein, Mac oidhrechta Uí Bheirn, céd mac Uí Ainlidhe, & oidhre Uí Fhloinn &ca.