Corpus of Electronic Texts Edition

Background details and bibliographic information

Annals of the Four Masters

Author: [unknown]

File Description

Electronic edition compiled by Beatrix Färber

Funded by University College, Cork and
Professor Marianne McDonald via the CELT (fromerly CURIA) Project and
Seoirse Ó Luasa, An Caifé Liteartha, An Daingean, who donated a copy of the Annals of the Four Masters to the CELT Project.

2. Second draft.

Extent of text: 73460 words

Publication

CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College, Cork
College Road, Cork, Ireland

(2000) (2013)

Distributed by CELT online at University College, Cork, Ireland.
Text ID Number: G100005F

Availability [RESTRICTED]

Available with prior consent of the CELT programme for purposes of academic research and teaching only.

Notes

[The precise relationship between MSS 1--4 (below) is a matter for scholarly debate. Two views have been put forward, that of Walsh and Mooney (for bibliographical details of their publications, see below). According to Walsh, MSS 1 and 4 are what remains of the set presented to the patron, Ferghal Ó Gadhra; MSS 2 and 3 are the copies forwarded to Louvain for possible printing. According to Mooney, MSS 1 and 3 are the set presented to the patron, Ferghal Ó Gadhra; MSS 2 and 4 are what remains of the set forwarded to Louvain. It is more likely that Walsh's view is correct. For an excellent and fully documented discussion of the problem, see Nollaig Ó Muraíle, The autograph manuscripts of the Annals of the Four Masters, Celtica 19 (1987) 75--95.]

Sources

    Manuscript sources.
  1. (i) Dublin, Royal Irish Academy, MS 1220 olim C iii 3; paper; s. xvii; five hands, including Míchél Ó Cléirigh and Cú Choigcríche Ó Cléirigh; 522 folios. Annals from AM 2242 to AD 1171. Used by Dubhaltach Mac Fir Bhisigh, who refers to it as belonging to Fearghal Ó Gadhra. For a description of the MS, see Kathleen Mulchrone & Elizabeth FitzPatrick, Catalogue of Irish manuscripts in the Royal Irish Academy fasc. 26 (Dublin 1943) 3276-82; Nollaig Ó Muraíle, 'The autograph manuscripts of the Annals of the Four Masters', Celtica 19 (1987) 75–95: 88–92.
  2. (ii) Dublin, University College L, OFM, A 13; paper; s. xvii; an autograph copy but scribal signatures are absent in the body of the text. The hands resemble those of Míchél Ó Cléirigh, but there are other hands including marginal notes by John Colgan. Annals from AM 2242 to AD 1169. For a description of the MS, see Myles Dillon, Canice Mooney, & Pádraig de Brún, Catalogue of Irish manuscripts in the Franciscan Library, Killiney (Dublin 1969) 24–27; Paul Walsh, 'Extracts from the Franciscan manuscripts of the 'Annals of the Four Masters'', Irisleabhar Muighe Nuadhad, 1916, 17-24; Ó Muraíle, op. cit. 94–95.
  3. (iii). Dublin, Royal Irish Academy, 687 and 688 olim 23 P 6 and 23 P 7; paper; s. xvii; the scribes are Míchél Ó Cléirigh, Cú Choigcríche Ó Cléirigh, and Conaire Ó Clé 1616. For a description of the MSS, see Lilian Duncan, Catalogue of Irish manuscripts in the Royal Irish Academy fasc. 17 (1936) 2112–2114; Ó Muraíle, op. cit. 95; annals from 1170 to 1616); Paul Walsh, 'Manuscripts of the Four Masters (R.I.A. 23 P 6 and 7 [=MSS 687-8]) Ir Book Lover 24 (1936) 81-3; Ó Muraíle, op. cit. 95.
  4. (iv). Dublin, Trinity College Library, 1301 olim H. 2. 11; paper; s. xvii; the scribes are Conaire Ó Cléirigh; and two other Ó Cléirigh scribes. Annals from 1334 (beginning acephalous) to 1605 in 466 folios. For a description of the MS, see T. K. Abbott and E. J. Gwynn, Catalogue of Irish manuscripts in the library of Trinity College Dublin (Dublin 1921) 82–83; Ó Muraíle, op. cit. 92–94.
  5. (v) Dublin, Trinity College Library, 1300 olim H. 2. 9 and H. 2. 10; paper; s. xviii (1734-5) scribe: Hugh O'Mulloy (Aodh Ó Maolmhuaidh); a transcript of MS (i) made for John O'Fergus. For a description of the MS, see T. K. Abbott and E. J. Gwynn, Catalogue of Irish manuscripts in the library of Trinity College Dublin (Dublin 1921) 82).
  6. (vi) Dublin, Royal Irish Academy, 988 and 989 olim 23 F 2 and 23 F 3; paper; s. xviii; scribe not named; the text was transcribed in the house of Charles O'Conor of Belanagare, and apparently under his supervision. This is a transcript of MS (i). For a description of the MS, see Kathleen Mulchrone, Catalogue of Irish manuscripts in the Royal Irish Academy, fasc. 22 (1940) 2829–30).
    Editions and Translations.
  1. Charles O'Conor (ed.) Rerum Hibernicarum scriptores veteres iii: Quatuor Magistrorum Annales Hibernici usque ad annum M.CLXXII. ex ipso O'Clerii autographo in Biblioteca Stowense servato, nunc primum uersione donati ac notis illustrati (Buckingham, 1826) [O'Conor's edition, though based on MS (i) is seriously defective].
  2. John O'Donovan (ed. & trans.) Annala Rioghachta Eireann: Annals of the kingdom of Ireland by the Four Masters, from the earliest period to the year 1616. Edited from MSS in the Library of the Royal Irish Academy and of Trinity College Dublin with a translation and copious notes, 7 vols. (Dublin 1848-51; repr. Dublin, 1856; repr. Dublin, 1990.) [volumes i-ii: pp v-vi (dedicatory letter of the editor) + pp vii-liv (introductory remarks, including original documents) + pp lv-lxi (epistle dedicatory of Míchél Ó Cléirigh) + pp lxiii-lxxi (contemporary approbations of the work) + pp 2-1187 (text and translation) + pp 1189-93 (addenda and corrigenda); volumes iii-vi: pp 2-2375 (text and translation) + pp 2377-2494 (a genealogical appendix, including original documents) + 2494-8 (addenda et corrigenda); volume vii: pp 405 (indexes). There are three separate paginations: volumes i-ii, volumes iii-vi, and volume vii, each having separate pagination. The edition of volumes i-ii, AM 2242-AD 1171, is made from a corrected copy of Charles O'Conor's edition (Buckingham, 1826). This edition is based on MS (i) which was not available to O'Donovan. O'Donovan collated the text so derived with MS (v) and MS (vi) both eighteenth-century transcripts of MS (i). MS (ii) was not known to O'Conor or O'Donovan. The text of the remainder of the remainder of the Annals (volumes iii-vi) is edited from MS (iii) collated with MS (iv).]
  3. Owen Connellan, The Annals of Ireland, translated from the original Irish of the Four Masters (Dublin, 1846) [Annals from 1171 to 1616].
  4. Henri Lizeray, Le livre des quatre maîtres: Annales du royaume d'Irlande, depuis les origines jusqu'à; l'arrivée de saint Patrice (Leroux, 1882).
    Literature
  1. George Petrie, 'Remarks on the history and authenticity of the Annals of the Four Masters', Trans Roy Ir Acad 16 (1831) 381-93 [repr. O'Donovan, op. cit. i, pp vii-xix].
  2. Sir John T. Gilbert, 'The Celtic records of Ireland', Ir Q Rev 1 (1852) 588-700 [notice of O'Donovan's edition].
  3. Eugene O'Curry, Lectures on the manuscript materials of ancient Irish history (Dublin, 1861; repr. Dublin, 1878) 141-61 [note O'Curry's translation of John Colgan's remarks about Míchél Ó Cléirigh (143-45) and his sardonic comments on the Stowe sale of Irish MSS and the attitude of Lords Macaulay and Ashburnham].
  4. P. Mac Suibhne, 'A great historical work: the Annals of the Four Masters', J Ivernian Soc 7 (1915) 66-93.
  5. Paul Walsh, 'Extracts from the Franciscan manuscripts of the 'Annals of the Four Masters'', Irisleabhar Muighe Nuadhad, 1916, 17-24.
  6. E. J. Gwynn, 'Miscellanea', Ériu 9 (1921-23) 27-30: 27-8 [verse fragments in Annals of the Four Masters].
  7. Paul Walsh, 'Extracts from the Franciscan manuscript of the Annals of the Four Masters', in Paul Walsh, Gleanings from Irish manuscripts, 2nd ed. (Dublin, 1933) 69-85.
  8. Paul Walsh, 'The Four Masters', Ir Book Lover 22 (1934) 128-31.
  9. Paul Walsh, 'The convent of Donegal, 1632-36', Ir Book Lover 23 (1935) 109-15.
  10. Brendan Jennings, Michael O Cleirigh, chief of the Four Masters, and his associates (Dublin, 1936) [an inadequate account of the MSS, otherwise very valuable].
  11. Paul Walsh, 'Manuscripts of the Four Masters (R.I.A. 23 P 6 and 7 [=Dublin, Royal Irish Academy, MSS 687-8])', Ir Book Lover 24 (1936) 81-3 [repr. for the most part in a chapter of his The Four Masters and their work].
  12. Paul Walsh, 'Slips in O'Donovan's Four Masters, vol. V', Ir Book Lover 25 (1937) 100-02.
  13. M. A. O'Brien, 'Miscellanea Hibernica, 5: a wrong entry in AU and FM [A.D. 603], Études Celtiques 3 (1939) 365.
  14. Paul Walsh, 'The dating of Irish annals', Ir Hist Stud 2, (1941) 355-75.
  15. Canice Mooney, 'Irish Franciscan libraries of the past', Ir Ecclesiast Rec, 5th ser., 60 (1942) 223-4.
  16. Colm Ó Lochlainn, 'John O Donovan and the Four Masters', Ir Book Lover 29 (1943-5) 4-8.
  17. Paul Walsh, The Four Masters and their work (Dublin, 1944).
  18. Michael Duignan [notice of Walsh's Four Masters and their work], Éigse 4 (1943-4) 312.
  19. Helena Concannon, 'John O'Donovan and the Annals of the Four Masters', Studies (Dublin) 37 (1948) 300-7.
  20. Colm Ó Lochlainn, 'Annals of the Four Masters', Ir Book Lover 31 (1949-51) 126-8.
  21. Alexander Boyle, 'Fergal Ó Gadhra and the Four Masters', Ir Ecclesiast Rec, 5th ser, 100 (1963) 100-14.
  22. Cathaldus Giblin, 'The Annals of the Four Masters', in Liam de Paor (ed.) Great books of Ireland (Dublin, 1967) 90-103, repr. in Benignus Millett & Anthony Lynch (ed.) Dún Mhuire, Killiney, 1945-95 (Dublin, 1995) 135-43.
  23. David Greene & Frank O'Connor, A golden treasury of Irish poetry (London, 1967; repr. Dingle, 1990) 107-9, 200-01 [edition of restored text and translation of four verse epigrams that occur s. aa. 606, 614, 1022, and 1088].
  24. Pádraig Ó Súilleabháin, 'Nótaí ar thrí fhocal ó na hAnnála', Éigse 15 (1973) 20-22.
  25. Alan Mac an Bhaird, 'Dán díreach agus ranna as na hannála 867-1134', Éigse 17 (1977) 157¨C168.
  26. Breandán Ó Buachalla, 'Annála ríoghachta Éireann is Foras feasa ar Éirinn: an comhthéacs comhaimseartha', Studia Hibernica, 22-3 (1982-3) 59-105.
  27. Nollaig Ó Muraíle, 'The autograph manuscripts of the Annals of the Four Masters', Celtica 19 (1987) 75-95.
  28. Donnchadh Ó Corráin, 'Vikings II: Ross Cam', Peritia 10 (1996) 236.
  29. Nollaig Ó Muraíle, The celebrated antiquary: Dubhaltach Mac Fhirbhisigh (c.1600-71): his lineage life and learning (Maynooth, 1996) 6-10, 100-101, 186-89.
  30. Nollaig Ó Muraíle, 'Cathal Ó Mac Maghnusa: his time, life and legacy', Clogher Rec 16/2 (1998) 45-64.
  31. Donnchadh Ó Corráin, 'Ad Annals of the Four Masters, 823-24', Peritia 13 (1999) 141.
  32. William O'Sullivan, 'The Slane manuscript of the Annals of the Four Masters'. Ríocht na Mídhe [Journal of the County Meath Historical Society] 10 (1999) 78-85.
  33. Daniel P. Mc Carthy, 'The chronology and sources of the early Irish annals', Early Medieval Europe 10:3 (2001) 323¡ª341.
  34. Pádraig A. Breatnach, 'Irish records of the Nine Years' War: a brief survey, with particular notice of the relationship between Beatha Aodha Ruaidh Uí Dhomhnaill and the Annals of the Four Masters'. In Ó Riain, Pádraig (ed.), Beatha Aodha Ruaidh: the life of Red Hugh O'Donnell. Historical and literary contexts (Irish Texts Society, subsidiary series 12) (London 2002) 124-147.
  35. Daniel P. Mc Carthy, on his website at http://www.cs.tcd.ie/misc/kronos/chronology/synchronisms/annals-chron.htm offers comprehensive information on two traditions of dating used in the Irish Annals, together with two ancillary articles, 'Chronological synchronisation of the Irish annals', and 'Collation of the Irish regnal canon'.
  36. Bernadette Cunningham, O'Donnell Histories: Donegal and the Annals of the Four Masters (Rathmullan, 2007).
  37. Edel Bhreatnach and Bernadette Cunningham (eds.), Writing Irish History: the Four Masters and their World (Dublin, 2007).
  38. Bernadette Cunningham, 'The Ó Duibhgeannáin family of historians and the Annals of the Four Masters', Breifne 44 (2008) 557-572.
  39. Bernadette Cunningham, 'John O'Donovan's edition of the Annals of the Four Masters: an Irish classic?' in Dirk van Hulle and Joep Leersen (eds.), Editing the Nation's Memory: Textual Scholarship and Nation-building in Nineteenth-century Europe (Amsterdam, 2008), 129-149.
  40. Daniel P. Mc Carthy, The Irish Annals: their genesis, evolution and history (Dublin 2008).
  41. Nicholas Evans, The present and the past in medieval Irish chronicles, Studies in Celtic History 27 (Woodbridge, 2010).
  42. Bernadette Cunningham, The Annals of the Four Masters (Dublin, 2010).
  43. Pádraig A.Breatnach, The Four Masters and their manuscripts: studies in palaeography and text (Dublin, 2013).
    The edition used in the digital edition
  1. Annala Rioghachta Eireann: Annals of the kingdom of Ireland by the Four Masters, from the earliest period to the year 1616. Edited from MSS in the Library of the Royal Irish Academy and of Trinity College Dublin with a translation and copious notes.. in Volume 6John O'Donovan (ed), First edition [Seven volumes. Volumes i—ii: pp v—vi (dedicatory letter of the editor)+ pp vii—liv (introductory remarks, including original documents) + pp lv—lxi (epistle dedicatory of Mícheál Ó Cléirigh) + pp lxiii—lxxi (contemporary approbations of the work) + pp 2—1187 (text and translation) + pp 1189—93 (addenda and corrigenda); volumes iii—vi: pp 2—2375 (text and translation) + pp 2377—2494 (a genealogical appendix, including original documents) + 2494—98 [addenda et corrigenda]); volume vii: pp 405 (indexes). There are three separate paginations: volumes i-ii, volumes iii—vi, and volume vii, each having separate pagination. The whole work extends to 4167 pp.] Hodges & Smith Dublin (1848-51)

Encoding

Project Description

CELT: Corpus of Electronic Texts

Sampling Declaration

The present text represents pages 1874–2374 of volume 6, being the years A. D. 1589 to A. D. 1616, in the chronology of the compilers. That chronology deviates from the historical chronology, but it has not been corrected in this edition. All editorial introduction, translation, notes and indexes have been omitted. Editorial corrigenda are integrated into the electronic edition. Missing text supplied by the editor is tagged sup.

Editorial Declaration

Correction

Text has been checked and proofread 3 times. All corrections and supplied text are tagged. The Annals of the Four Masters is an extremely large and complex work. Any corrections of errors in the original text, as edited by O'Donovan, or in this digital edition are welcome. They will be credited to the scholars who make them.

Normalization

The electronic text represents the edited text. The editor's divisions of words have been silently changed to bring them into accord with CELT practice. All compound personal names are segmented in accordance with CELT practice.

Hyphenation

Soft hyphens are silently removed. When a hyphenated word (hard or soft) crosses a page-break, the page-break is marked after the completion of the hyphenated word.

Segmentation

div0=the whole work; div1=the individual annals (i.e. the annalistic matter gathered under one year); div2=the annalistic entry; paragraphs are marked; passages of verse occurring within paragraphs are treated as embedded texts and the stanzas are marked lgand metrical lines are marked l. Page-breaks are marked pb.

Standard Values

Dates are standardized in the ISO form yyyy-mm-dd. The same applies to Roman calendar dates.

Interpretation

Personal names, place names (kingdoms, lordships, churches, monasteries etc.) and group names (kindreds, lineages, dynasties, peoples etc.) have been tagged. Social and professional roles (king, lord, bishop, abbot, priest, scholar, lector, scribe etc.) have been tagged. Technical terms have been tagged. Content markup is complete, but subject to revision. All female personal names have been identified as such in the mark-up. Where possible, monastic sites have been identifed.

Canonical References

This text uses the DIV1 element to represent the Annal.

Refs: EVENT (<DIV2>)

This text uses the DIV1 element to represent the Annal.

Profile Description

Created: The material for the twelfth century and before is by unknown authors in Irish monastic scriptoria; later medieval material is drawn from the collections of Irish professional learned families; the material for the seventeenth century is drawn from contemporary sources and observations. Date range: c. 550-1616, at various and unknown dates.

Use of language

Language: [GA] Circa 96% is in Middle and Early Modern Irish.
Language: [LA] Circa 2% is in Latin.
Language: [EN] Circa 2% is in English.

Revision History


Corpus of Electronic Texts Edition: G100005F

Annals of the Four Masters: Author: [unknown]


p.1874

M1589.0

AOIS CRIOST, 1589. Aois Criost, mile, cúicc céd, ochtmoghat, a naoí.

M1589.1

MAG UIDHIR Cú Chonnacht mac Con Chonnacht (.i. an comharba), mic Con Chonnacht, mic Briain, mic Pilip mic Tomais do écc 17 iun tigherna ar tiodhnacal d'eaccailsibh, & d'ollamhnaibh d'amhsaibh, & d'anradhaibh saoí foghlamtha friochnamhach i l-Laidin & i n-Gaoidheilcc ei-sidhe. Iar n-écc Meg Uidhir Cu Chonnacht ro badh dóigh lá Conchobhar Ruadh mac Conchobhair Meg Uidhir gomadh lais tighearnas tíre ar aoí sinnsireachta. Bá sedh do-ruimensat an lucht n-aile gomadh é mac Még Uidhir (Aodh) ro badh tighearna d'eis a athar, co m-bátar i f-frithbheart fri aroile amhlaidh sin. Ro fhaoídh Aodh techta d'ionnsaighidh a bhrathar Domhnall mac Aodha mic Maghnusa Uí Dhomhnaill (gé da-rala etorra ria sin) dia chuingidh fair teacht dia fhurtacht & dia fhóirithin amhail bá grésach lá a shindseraibh congnamh lá sliocht Pilip mic Tomais Meg Uidhir. Ní baí do Chenel c-Conaill an tan sin nech as ar mó a shaoilechtain dia chabhair inás an Domhnall hí sin uair bá h-anghlonn & ba tuairccnigh catha eisiumh, & ní clos a druim fri a eccraittibh ittir. Nír bhó h-eisledhach ro freccradh fuighle na t-teachtadh sin lá Domhnall uair ro thionóil


p.1876

sidhe ina m-baoí ina cumhang fó chédóir, & ro fhaoídh a theachta do ridhisi go h-Aodh dia radh fris beith for a c-cionn ag Scéith Ghabhra an t-sainridh amhail as déine co nicfadh. Luidh-sium gan eassnadhadh gan erfhuireach tria Thuaith Luircc lá h-or Locha h-Erne go rainic gusan maighin remhráite. Tainic Concobhar Ruadh co maithibh Uachtair Fher Manach an lá riamh gusan ionadh c-cédna, & ro fháccaibh a ionncomhardha .i. lethass in dú sin fo dháigh anma tighearna do gairm de ar a bharach. Do-riacht Aodh gusan ionadh erdhalta h-ishin, & fuair Domhnall Ó Domhnaill ar a chionn. Iar f-fios sccel do Domhnall gur bhó hé Conchobhar ro fháccaibh an comhardha remhebertmar at-bert ná biadh bá d-esidhe, & go madh é Aodh nó bhiadh i n-ionadh a athar conadh ann sin ro gaireadh a ghairm flatha fó chédoir d'Aodh Mag UidhirDomhnall Ua n-Domhnaill, & lá maithibh a thíre.

M1589.2

Mág Mathgamhna Rossa mac Airt, mic Briain na Moicheirghe, mic Rémainn mic Glaisne d'écc. Brian mac Aodha Óicc, mic Aodha, mic Seain Buidhe tighearna Dartraighe Oirghiall, & Eimher mac Con Uladh tighearna Fernmaighe, & dearbrathair


p.1878

an tí sin tesda .i. Aodh Ruadh do beith acc imresain ré 'roile fá tighearnas na tíre.

M1589.3

Elinora ingen iarla Desmumhan .i. Semus mac Seain, mic Tomais, mic Semuis mic Geróitt ben Uí Ruairc, & ben meic iarla Urmumhan .i. Eduard mac Semuis mic Piarais Ruaidh mic Semais, mic Emainn do écc.

M1589.4

Contaoís Chonntae an Cláir Una ingen Toirrdhealbhaigh mic Muircheartaigh mic Domhnaill mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh, mic Murchaidh na Raithnighe, ben iarla Tuadhmumhan .i. Conchobhar mac Donnchaidh, mic Conchobhair, mic Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc Uí Bhriain do écc san c-Clár Mhór.

M1589.5

Domhnall Mag Congail epscop Rátha Both d'écc 29 September.

M1589.6

Toirrdhealbhach mac Taidhcc, mic Conchobhair mic Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc Uí Bhriain ó Bhél Atha an Comhraic d'écc. Ro badh damhna eccaoíne an tí tesda annsin.

M1589.7

Tadhcc an Dúnaidh mac Donnchaidh mic Muircheartaigh, mic Donnchaidh, mic Muircheartaigh, mic an Bhallaigh sinnsear Tuaithe na Fearna (.i. Corca Baiscind), & Sleachta an Bhallaigh d'écc, nír chin i c-corp ina coimhre a chomhchalma ina comhfhochraibh.


p.1880

M1589.8

Corbmac mac Taidhcc mic Diarmada, mic Corbmaic o Maigh Laithim d'écc.

M1589.9

Maghnus mac Cuinn mic an Chalbhaigh, mic Maghnusa mic Aodha Duibh Uí Domhnaill do marbhadh laimh lé Finn 20 September lé Sean mac Maghnus Óig mic Maghnusa, mic Aodha Duibh Uí Domhnaill.

M1589.10

Domhnall mac Eoghain an Locha mec Suibhne Consapal Muscraighe d'écc fear ro badh maith treabhaire, & tegh n-aoidhedh, & rob' ionmholta i f-fiadhnaisi Gall & Gaoidheal an tí tesda ann sin.

M1589.11

Búrcaigh Íochtaracha ó Thír Amhalgaidh siar do dol ar a c-coimhed iar n-diúltadh beith fá breith an gobernora .i. Sir Risderd Bionggam. Maighistir Brún do dhol a h-ucht an ghobernora co n-druing mhóir do shaighdiuiribh Gallda & Gaoidhelcha do shaghidh na m-Búrcach sin tar Bealach an Diothruibhe siar. Burcaigh ar t-tabhairt amaiss forrasomh, & a t-tráth na troda do thendadh do Mhaighistir Brún ro sraoíneadh dia shaighdiuiribh & ro díchendadh é fein, & Domhnall O Dálaigh duine uasal ei-sidhe agá m-baoí cendus coda do na saighdiuiribh sin, & Remann Ócc mac Remaintt mic Seain a Búrc na Beinne, & sochaidhe mhór do na saighdiúiribh a maille friu. Ro ba móide brígh & borrfadh na m-Búrcach an breisim sin, & ro gabhsat for adhannadh ina n-díbercc as a h-aithle. Do-chóidh tra Sliocht Oiluerais mic Seain a Búrc ó Thír Amhalgaidh ina c-comhmbáidh, & Muintir Dubhda o Thir Fiachrach Muaidhe, Clann n-Domhnaill Gallócclach uile, Murchadh na t-Tuagh mac Taidhcc, mic Murchaidh Uí Flaithbheartaigh, & Muintir Flaithbhertaigh & Seódhaigh ina fochair-siumh, co nár fhan aon ro ba ionairme ó rinn iartharach Iorrais co Traigh Eothuile co Machaire Luighne, co Corann, & co Machaire Connacht gan dol in aon rann i n-aghaidh an ghobhernora. Ro gabhsat na díberccaigh sin acc


p.1882

aidhmilleadh Choiccidh Connacht do ló & d'adhaidh fri ré an earraigh. Bá isin tan-sin do-chuaidh dias mac Murchadh na t-Tuacch Uí Fhlaithbhertaigh .i. Tadhcc & Urun, & mac dearbhrathar do Murchadh .i. Domhnall mac Ruaidhri Uí Flaithbertaigh ar iondsaighidh fa leithimel Conmaicne, & an Mhachaire Riabhaigh oidhche Cascc do shonradh. Báttar a dó nó a trí do chédaibh diolmuineach ar an turus sin. Ro ghabhsat ag dénamh oirccne & edala iomdha seachnon an tíre tosach laoí domhnaigh Cáscc. Tánaic an tír ar gach taobh ina t-tóraigheacht. Bá isin oidhche reimhe sin tangadar banna nó dhó do shaighdiuiribh gan fhios gan airiucchadh d'iomcoimhéd an tíre, & ó 'd-chualattar allghuth an ordanais, & caismerta na c-colcc buidhen arná mharach do-chottar i n-eanach iomchumhang nár bho h-urasa d'iongabhail no do shechna i n-oirchill an t-slóigh Gaoidhealaigh. Fuarattar Tadhcc Ó Flaithbeartaigh dia saighidh i t-tosach an t-slóigh, & a mhuintir ina c-cipe comhdhlutha ina timchell. Ro léiccsiott na saighdiuiridhe frassa pelér fó thosach an t-slóigh Gaoidhealaigh go t-torchair Tadhcc Ua Flaithbertaigh don torainn sin, & Urun Ua Flaithbertaigh, & Tadhcc Ócc mac Taidhcc Uí Flaithbeartaigh co n-druing móir dia lucht lenamhna ina t-timchell do maithibh Criche Seódhach & Cloinni Donnchaidh, & an mheid na ro marbhadh don ced-frais don t-slóigh Gaoidelach ro imthighset gan scceinm gan sccath, & ní ro lenadh iatt seacha sin. Ro crochadh dna Eman mac Murchaidh na t-Tuacc Uí Flaithbeartaigh baoí i l-laimh i n-Gaillimh fó chend tri lá iar marbhadh Taidhcc, & muna tuititis an clann sin Marchaidh na t-Tuagh Uí Flaithbertaigh for foghail & for díbeircc in acchaidh prionnsa Saxan ro badh sccel mór a n-oidheadh amhlaidh sin.

M1589.12

Diarmait Ócc mac Diarmata, mic Denis, mic Diarmata, mic Concobhair (.i. espucc Luimnigh), mic Murchaidh an Dana Uí Dhedhadh d-écc, & a adhnacal i n-Disert Tola ina bhaile fein i t-Triochat Céd Ceneoil f-Fermaic i n-Uachtar Dál c-Cais.


p.1884

M1590.0

AOIS CRIOST, 1590. Aois Criost, mile, cuicc céd, nochat.

M1590.1

Burcaigh Iochtaracha, & Clann n-Domhnaill Gallócclach do coimhtionol & do chruinniucchadh an ro fhédsat do dhaoínibh (amhail remebertmar) hi f-foghmhar i & i n-geimhreadh na bliadhna remhainn co ná baoí aon rob' ionairimh o Chorrsliabh na seghsa co cend iartharach Iorrais, & Umhaill gan dol leó isin commbáigh sin.

M1590.2

Sluaiccheadh lasan n-gobernoir Sir Risderd Binggam, & lá h-iarla Tuadhmumhan Donnchadh mac Conchobhair, mic Donnchaidh Uí Bhriain co líon a t-toichestail an céd-mí don bliadhain si .i. mi Ianuarii do dhol ar Bhúrcachaibh co ro suidhigedh campa conghaireach ceithernlíonmhar hi c-Cunga leó, & báttar Búrcaigh hi f-foslongport ar a c-comhair don taoibh thiar, & coinne gach laoí etorra go cend coictidhisi coná ro fédadh a síodhucchadh in aired sin. Triallaidh an gobernoir, & an t-iarla hi c-cend na ree sin a deich nó a dó décc do bandaibh do dhol tar beilgibh isteach do chor cuarta i t-Tír Amhalgaidh, & i n-Iorrus. Do-dheachattar Búricaigh lá a t-taobh, & bátar acc folmaise a b-fobartha acc Bearnaigh na Gaoithe, ar a aoí ní dheirgensat, & ro léiccedh an chonair don ghobernoir, & don iarla. Bá don chur sin do benadh a throigh on alt amach do Mhac Uilliam Búrc. Ro fhill an gobernóir tar a ais go Conga, & ro shíodhaigh fein, Búrcaigh, & Clann n-Domhnaill re 'roile go ro chuirsiot a m-braighde ar laimh an gobernora. Do-chóidh an gobernoir go Baile Atha Luain, & ro sccaoilsiot fir Connacht dia t-tighibh.

M1590.3

Sluaiccheadh lánmhór lasan n-gobernoir hi mís Mharta do dhol ar Ua Ruairc. Baoí do líonmhaire an t-slóigh sin co ro léicc an gobernoir dronga dirimhe dá caiptínibh & dá chóirighthibh co Sliabh Cairpre hi c-cend Muintire h-Eolais, & drong


p.1886

ele d'uaislibh a shlóigh go Droichet Sligighi don taoíbh tiar do saighidh na Breifne go ro ghabhsat na slóigh sin acc losccadh & acc léirsccris, ag marbhadh, & ag mudhucchadh ina m-baoí for a c-cionn is in c-crich go coitcend go rochtain I c-cend aroile don t-slógh. Ro dibredh Ua Ruairc don ruathar sin coná fuair a dhíon nó a dhíden co rainicc do na Tuathaibh i c-cend Mec Suibhne na t-Tuath .i. Eoghan Ócc mac Eoghain Óicc, mic Eoghain, mic Domhnaill, & baoí ina fhochair go criochnucchadh na bliadhna so, & gach aon nach deachaidh ar ionnarbadh dá dhaoínibh tangattar asteach ar tairiseacht i c-cend in gobernora. Baí Domhnall mac Taidhg mic Briain Uí Ruairc, & Aodh Ócc mac Aodha Gallda ag congnamh lá Gallaibh Ua Ruairc d'athchur & d'ionnarbadh. Ro bhaí an tír etir fhasach & aitiucchadh ar cumas an gobernora co Féil Michil ar c-cind co t-tainicc Tighearnan Bán mac Briain mic Eoghain Uí Ruairc, & Brian (.i. Brian Ócc) na Samhthach (Mac an Í Ruairc sin do h-ionnarbadh) don tír i t-timchell na fele Michil. Do-chóidhsiot fein & fineadhadha na Breifne & Mhuintire h-Eolais, & na Ruarcach baí rempa isin tír i n-aghaidh an gobernora, & báttar ag milleadh gach neith gusa rangattar im Ghallaibh go criochnucchadh na bliadhna so.

M1590.4

Daingen mór nach dernadh a ionnshamhail lé h-athaidh imchein do denamh lasan n-gobernoir e tir Loch Cé & Loch Arbhach.

M1590.5

Mac Uí Neill .i. Aodh Geimhleach, mac Seain Dhonnghailigh mic Cuinn Bhacaigh mic Cuinn, mic Enri, mic Eoghain do crochadh lá h-iarla Tire h-Eoghain .i. Aodh mac


p.1888

Fhir Dhorcha, mic Cuinn Bhacaigh. Ní baí fer a aesa lé h-athaidh do Chenél Eoghain mic Neill ro badh mó eccaoine ina an t-Aodh sin.

M1590.6

Mac Uí Domhnaill .i. Domhnall mac Aodha mic Maghnusa, mic Aodha Duibh, mic Aoda Ruaidh mic Neill Ghairbh mic Toirrdhealbhaigh an Fhiona do beith ag dol ar


p.1890

bélaibh a athar (iar n-dol dó i n-eneirte & i n-innlaicce, & iar m-beith dia mhac ele i l-laimh i n-Áth Cliath) go t-taratt Domhnall ina m-baoí ó Shliabh anoir i t-Tír Chonaill fó a nert & fó a cumachtaibh .i. ó Bearnas go Drobhaoís, Baoigheallaigh & Baghainigh beós. Bá saoth mór & bá galar menman lá h-ingin t-Semais mic Domhnaill, Domnall do bheith for an abairt sin ar omhan lé a rochtain i c-cendus Cenel c-Conaill ar bélaibh a meic Aodh Ruadh bái i l-laimh i n-Ath Cliath cecib tan nó dhéonaighfadh Dia dó tocht a cuimreach conadh aire sin ro tionóileadh lé a m-baoí fomhámaighthe dia fior do Chenél c-Conaill .i. O Dochartaigh cona thionól, Mac Suibhne na t-Tuath Eoghan Ócc cona sochraite, Mac Suibhne Fanat cona sochraide go sochaidhe móir d'Albanchaibh a maille friú. Iar f-fios sccel do Domhnall Ua Dhomhnaill an toichestal sin do beith agá denamh cuicce, ro tionoil sidhe for a c-cionn. Báttar iat ro eirgettar lais Mac Suibhne Bághaineach Donnchadh mac Maol Muire, & drong do Cloinn t-Suibhne na Mumhan im triar mac Eoghain mic Maol Muire mic Donnchaidh mic Toirrdhealbhaigh cona sochraide, & Ó Baoighill Tadhcc Ócc mac Taidhcc mic Toirrdhealbhaigh co líon a thionóil. Bá h-ann do-rala do mhac Uí Domnaill beith in err Tíre Boghaine all aniar do Ghlenn Colaim Cille, gusna maithibh sin ina fochair. Ní ro h-anadh lásan lucht n-aile go rangattar an dú sin dia saighidh, & ro fighedh sccainner crodha etorra adiú & anall, & tarlaicset na h-Albanaigh saithe saighett a fiodhbacaibh fobartacha co ro gonadh & co ro crechtnaigheadh (an 14. September) dronga dirimhe leó, & robadh dibh-sidhe mac Uí Domhnaill fodhéin coná baí ina cumhang engnamh no ursclaidhi do dhénamh co ro marbhadh an dú sin ag an Doire Lethan lá taobh Cuain Teiliontt. Ba h-andamh riamh riasan tan sin a bhuaidh agá bhiodhbhadhaibh cen gur bhó biodhbhadha ittir in lucht las a t-torchair (condu-s-rala etorra don chur sin) & gion gur bhó hé an Domnall sin oidhre a athardha iar f-fíor nír bhó dímhiadh do Thír

p.1892

Conaill
a oirdneadh fuirre dia leiccthí dia shaighidh í. Torcrattar don chaith-iorgail sin i f-farradh Domhnaill an triar mac sin Eoghain mic Maol Muire mic Donnchaidh go n-díbh cédaibh amaille friú i t-timcell Domhnaill.

M1590.7

Uater Ciotach a Búrc mac Seain mic Oiluerais do écc iar siodhucchadh dó le Gallaibh.

M1590.8

Mag Cochláin .i. Sean mac Airt mic Corbmaic do écc, & ní baoí fer a duithche do sliocht Corbmaic Cais ro badh seolta shesccaire cuirte, & caisteoil, & sostadha sadhaile inas, & a mac Sean Ócc do oirdneadh ina ionadh.

M1590.9

Maol Ruanaidh mac an Chalbhaigh mic Donnchaidh mic Seain Uí Cerbhaill do écc.

M1590.10

Mac Muiris Ciarraighe .i. Tomas mac Emainn mic Tomais, mic Emainn do ecc. Cendaighe fíona, each, & ealadhan rob' ferr d'fior a inmhe & a athardha féin baoí i l-Leith Mogha d'urmhór an tan sin, & Patraiccín a oidhre do beith i l-laimh i n-Ath Cliath an tan sin.

M1590.11

O Lochlainn Uaithne mac Maoileachlainn, mic Rudhraighe mic Ana d'écc, & a mhac .i. Rosa, & mac a meic .i. Uaithne do beith imresnach ré aroile imo ionadh.

M1590.12

Somhairle Buidhe, mac Alastrainn, mic Eóin Cathanaigh Mhec Domnaill do ecc.


p.1894

M1590.13

Eóghan mac an Deganaigh do écc.

M1590.14

Aodh Ruadh Ua Domhnaill do bheith hi c-cuimreach i n-Áth Cliath fri ré theóra m-bliadhan, & theóra mís. Bá tochrádh mór menman lais a bheith amhlaidh sin i


p.1896

n-daor-bhroitt, & nír bhó fó a dhaigh bhudhéin acht ar dháigh ná daoírchimidheachta i m-báttar a thír, & a thalomh, a chairde, & a choimhfhialus in gach maighin seachnón Ereann. Ro bhaoí occa sccrudadh ina menmain do gres caidhe an t-easrus eludha fó-ghébhadh. Nír bhó sodhaing dhó-somh an ní sin, ár dos-fucctha i cubhachail fhoiriata isin caislén gach n-oidhche dia iomchoimhéd condus ficce tert ar a bharach. Bá imne baoí an caislén h-isin & lethanchlais lándomhain lionnuiscce ina uirthimcheall, & clárdhroichet comhdhluta fuirre fó erchomhair dhorais an dúine, & gasradh gruamaineach na n-Gall amuigh & h-istigh imón dorus dia dhúrchoimhétt coná diccseadh aon táirsibh inunn nách amach gan athchomharc. Ar a aoí ní bhí friothaire ar nach f-faghthar faill fá dheóidh. Buí Aodh co n-druing dia

p.1898

aos cumtha ina fharradh i n-deiriudh geimhridh do shonnradh i n-urtosach oidhche résiú do-rata isna cubhachlaibh foiriata i m-bítís gach n-oidhche. Do-bertsat téd réfeadh ro fhoda leó gusan f-fenester baoí for a n-ionchaibh, & du-s-relged síos fris na suainemhnaibh go tharblaingset forsan urdrochat baoí alla muigh do dorus an dúnaidh. Buí idh imremhar iarnaighe as an c-comhladh fri a tarraing chucca amach do neoch an tan badh adhlaic. Do-rat-somh balc lán glaice do chronn comhdhaingen tresan idh arna tíosda dia t-tograim co tinnesnach as an dúnaidh. Ro bhaoí ócclach do sainmhuintir an Aodha i f-soichill a n-éludha, & do-rala sidhe dhóibh iar t-toidheacht amach & dá lanncloidhemh láncodat lais fó a choim, & do-bert i l-laimh an Aodha. Do-ratt cloidhemh dibh-sidhe dia 'roile laoch amra do Laighnibh, Art Caomhanach ata-comhnaic, Ba h-áirsigh iorghaile & bá taoíseach iomghona ei-sidhe.

Cidh iat na forchoimhedaighe tra ní ro ráthaighset ineallmha an t-éludh, & cidh an tan tucsat dia n-uídh é, do-cengat fó chédóir do shaighidh dhorais an caisteoil amhail as déine con-rangattar uair ro badh dóigh leó co t-táirsittís iatt i t-traite. Iar rochtain dóibh gusan dorus forfhémhidh forra a erslogadh condus tardsatt fri a t-toghairm chuca an lucht do-rala is na tighibh batar for ionchaibh an dorais don taobh araill don t-sraitt. An tan tangattar sidhe


p.1900

fón toghairm ro ghadsat an crand baoí tresan idh eiste, & do lecet an comladh suas do lucht an chaisteoill, do dheochatar co n-druing móir do lucht na cathrach i l-lenmhain na n-ócc at-rulattar uadhaibh. Ní bhaoí bá do sodhain uair bátor-somh all amuigh do mhuraibh an bhaile, [ria]siú ro ráthaighitt ar robttar ersloicthe óbhéla doirsi na ríoghcathrach an ionbhaidh sin for a c-cionn, & rangattar for réidh an t-slébhe baoí rempa .i. an Sliabh Ruaidh & ní ro léicc an omhan dóibh-sidhe ascnámh isin conair coitchinn itir. Ní ro ansat dia reimim go rangattar iar scís astair & imthechta tarsan Ruaidhsliabh rémhraite. O robdar scithigh tuirsigh tiaghaitt gusan c-coileadh cliothardhluith for-caomhnacair for a c-cind, & airisit innte co madain. Do-beartsatt iarsuidhe laimh for imdhecht ar nír bho h-innill leó anmhain isin f-fiodbhadh ar omhan a t-tóraigheachta, ar a aoí nír bhó tualaing Aodh ar asccnámh lá a oes cumtha, uair ro tréghdadh a throighthe toinngheala tanaighe lá h-aitten an t-sleibhe ar ro h-eitterdhelighitt a nassa friú iar sccaoíleadh i n-uamann lásan f-fleachadh ná fuairsead gó sin. Bá saéth mór lá a aos cumtha ná ro fhedsat leó é ní bádh síriu, & tiomnait celeabhradh dhó, & fágbhaitt bendachtoin occa. Ro fhaoídh-siumh a fher muintire go aroile duine uasal do shaorchlandaibh Chóiccidh Laighen do-rala hi c-caistiall ina chomhfhochraibh dus an f-foighbheadh a iomshnadhadh nó a imdhíden occa. Felim Ó Tuathail a shlondadh, & bá cara do Aedh ria sonn (andar lais) uair do-chóidh

p.1902

dia fiosrughadh-somh fecht n-aile isin c-cuimreach i m-baoí i n-Áth Cliath co ro naidhmset a c-carattradh dibhlínibh fri aroile. Luidh an teachta co h-airm i m-baoí Felim, & at-fet dó an toiscc ima t-táinicc. Bá faoíligh-siumh riamh, & ro thingheall go n-deirghenadh gach maith dia c-caomhsadh do Aodh. Ar a aoí trá ní ro fhodhaimsed a chairde nach a chomfhuilighe dhó a dhíchleith ar uamhan smacht chana

p.1904

na n-Gall. Ro fes iaromh forra a bheith-siumh isin coilleadh amhail at-rubhramar, & ro cuas leó for a iarair .i. lásan lucht at-chualaigh a bheith isin f-fiodbhadh, & do léiccitt cona luircc for a foilleacht. O rob' erdalta lá Feilim a fhagbháil, as í comhairle do do-róine-siumh & a bhráithri iad badhéin dia erghabháil & a bhreith docum an t-senadh gusan c-cathraigh for c-cúlaibh dorídhisi. Do-gníth samhlaidh. O rainicc sidhe co h-Ath Cliath, robtar subhaighe an comhairle dia rochtain chuca, & do-rónsat neffní & brígh m-bicc don uile ghiall & aittiri oile ro elaidhset uadhaibh. Ro cuireadh isin c-carcair chédna doridhisi é & do-bretha geimel glais-iarainn fóa feibh as coimge conrangattar, & ro both occá frithaire & occá forchoimhéd amhail as deach ro fhédsat. Ro clos go coitchionn fó crich n-Ereann a elúdh-somh samhlaidh, & a ergabháil doridhisi, & ro la socht mór for Ghaoidhealaibh de-sidhe.

M1591.0

AOIS CRIOST, 1591. Aois Criost, mile, cuicc céd, nochatt, a h-aon.

M1591.1

O Ruairc Brian (.i. Brian na Múrtha) mac Briain mic Eocchain do ionnarbadh (amhail do scriobhadh tuas) i t-Tir Conuill gusna Tuathaibh, & baoí tuilleadh ar bhliadhain i f-fochair Mhec Suibhne Eóghan Ócc. Do-chóidh iar sin co h-Albain ar dáigh caomhna nó comhfhurtachta d'faghbháil ó Rígh Alban. Rugsat drong do mhuintir na bainrioghna fair, & do-bearat leó é go Saxain & co Lonndain, & baí lé h-athaidh i l-laimh annsin go térma na Samhna ar c-cionn. Ro cuireadh


p.1906

dliccheadh fair go ro daoradh dóchum báis. Ro crochadh ro dícendadh & do-rónadh cethramhna dhe iaramh. Ro badh do mhóirsgélaibh Gaoidhel oidheadh an Bhriain h-ísin, uair ní thainicc dia bhunadh freimh ó chein mháir neach no dearsccaighfedh dhe de ar dearlaccad ar deigh-eineach, ar duasaibh duanmholta, ar chaithem, ar chongháir, ar aobhdhacht, ar fhoistine, ar chothucchadh cathlaithrighe ag imdhíten a athardha ar ainffine eachtrand có a oidheadh don chur sin.

M1591.2

Murchadh mac Conchobhair mic Toirrdealbhaigh, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh mic Briain Catha an Aonaigh Uí Bhriain d'écc i c-Cathair Mionáin 25 Februarii, & a adhnacal hi c-Cill Fhionnabhrach.

M1591.3

Mairgreg inghean Domhnaill mic Conchobhair, mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh mic Briain Chatha an Aonaigh Uí Bhriain, ben Toirrdhealbhaigh mic Briain mic Donnchaidh mhec Mathghamhna do écc hi c-Cill Mhec Dubhain, & a h-adhnacal i n-Inis Cathaigh & a deirbhsiur ele .i. Aine ben Toirrdhealbhaigh Ruaidh mic Taidhcc mic Murchaidh mic Taidhcc Ruaidh Mec Mhathgamhna do écc.

M1591.4

Donnchadh mac Murchaidh Ruaidh, mic Briain, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh, mic Briain Catha an Aonaigh do écc 8. Februarii.


p.1908

M1591.5

Uilliam Búrc mac Seain, mic Óiluerais, mhic Seain do mharbhadh le duine uasal dá lucht lenamhna fein .i. lé h-Alastrann mac Aodha Buidhe Mhec Domhnaill.

M1591.6

Mac Mec Uilliam Búrc .i. Uatér na m-Builledh mac Riocaird mic Seain an Termainn, mic Maoílir do mharbhadh ar ionnsaighidh oidhche lá druing dia comhmbraithribh gaoil & geinealaigh fein, & lá cuid do Cloinn n-Domhnaill.

M1591.7

O Baoighill Toirrdhealbhach Ruadh mac Neill, mic Toirrdhelbhaigh, aén bá dearsccaighthe tainic dia bhunadh fhreimh ó chein mháir, post congmhala dámh & deóradh fer médaighthe neimhedh eccailsi & ealadhan, Guaire a cheneoil ar fhele & eineach, tógbhálaigh trógh & annffann do écc ina longport fein fó fhéil Bríghde, & a adhnacal co n-onoir i n-Dun na n-Gall i n-othairlighe a shinnsior.

M1592.0

AOIS CRIOST, 1592. Aois Criost, mile, cuicc céd, nochat, a dó.

M1592.1

O Conchobhair Ruadh Tadhcc Ócc mac Taidhcc Bhuidhe, mic Cathail Ruaidh do chrochadh ar Session Rosa Comain i mí Ianuarii tria ciontaibh a chloinne báttar for foghail & for dibeircc i n-acchaidh corona Saxan, & as amhlaidh baoí-siomh an tan sin arsaidh anffand, dí-radhairc ge do fuair a oidheadh amhlaidh sin.

M1592.2

Mac Diarmada Maighe Luircc Brian mac Ruaidhri mic Taidhcc mic Diarmada d'écc i mí Nouember, & ro ba móide d'adhbhar éccaoine écc an fhir sin gan a chosmailes do beith do Chloinn Maol Ruanaidh do ghébhadh cendus dia eisi.

M1592.3

Mac Conmara Riabhach tighearna an taoíbhe toir do Cloinn Cuiléin .i. Domhnall


p.1910

Riabhach mac Con Medha, mic Donnchaidh, mic Ruaidhri, mic Meccon Chennmhóir d'écc i 11 Februarii. Fear caithmheach conghaireach, dearlaicthech, daonnachtach ei-sidhe.

M1592.4

Duine uasal do Shiol Aodha d'écc isin mí chédna .i. Sean na n-Geimhleach mac Con Mara mic Mathghamhna, mic Aodha.

M1592.5

Mór inghen Donnchaidh, mic Seain, mic Maol Ruanaidh na Fésóicce mic Taidhcc Uí Cerbhaill, ben Mheic Uí Bhriain Ara do écc, ben ro chaith a h-aimsir co maith, & do faccaibh an saoghal gan athais gan imdhearccadh.

M1592.6

Caitilín inghen Domhnaill, mic Fingin, mic Diarmada an Dúnaidh Még Carthaigh ben Taidhcc mic Corbmaic Óicc, mic Corbmaic, mic Taidhcc Még Carthaig, ben cheilligh, craibdeach dercach, deigh-einigh do écc iar m-buaidh ó dhemhan, ó dhomhan, & ó daoinibh.

M1592.7

Mac Uí Mheachair Sean an Ghlenda mac Tomais d'écc.

M1592.8

Burcaigh rainn Mec Uilliam uile cona lucht lenamhna do dhol ar a c-coimhétt & iar f-fios sccél don gobernóirSir Risderd Bingam do-chóidh i c-Conntaé Maighe Eó go m-báttar bailte an tire slán & bhriste ar a chumas .i. Dún na


p.1912

Móna, Cúil na c-Caisiol, an Ghaoisítteach, & an Cluainin. Tuccsat Búrcaigh ionnsaighid ar an n-gobernóir co Cúil na c-Caisiol, & ro badh dioghbhálaighi iad fein ag filleadh dóibh iná an gobernóir. Ro chuir an gobernóir iarsin fedhnacha troma do buanadhaibh Gallda & Gaoidhealcha d'iarraidh na m-Búrcach sin báttar for díbheircc & for foghail fó chendaibh cnoc cendgharbh, & choilltibh n-dosach n-dlúithaimhréidh. Nír bhó cian ro bháttar foran iarraidh sin an tan ro shuidhsiot gusan n-gobernóir go líon creach & gabhál, go m-braighdibh ban & fer, co m-buaibh, & co c-caiplibh iomdhaibh. Tangatar Búrcaigh iar sin fo breith an gobernora acht mac Demhain an Chorráin .i. Risderd mac Riocaird. Ro shealbhaigh an gobernóir bailte an tíre dho fein a h-ughdarrás an phrionnsa, & ro fhaccaibh Seón Binggam, & bandadha uadha fein agá n-iomchoimhétt.

M1592.9

Aodh Ruadh mac Aodha, mic Maghnusa Uí Dhomhnaill baí sidhe i c-carcair, & i c-cuimreach i n-Áth Cliath iarsan c-cédna h-éludh go geimhredh na bliadhna so. A m-báttar ann i n-urthosach oidhche (eissiumh & a aes cumtha .i. clann Uí Neill .i. Sean Enri & Art) fuarattar ell forsna coimhédaighibh riasiú do-rata isin b-proinntigh go ro bhensatt a n-geimhle dhíobh. Do-chóttar iaromh gusan f-fiailteach, & téd réfedh síothfoda leó co ro leiccit síos lasna suainemnaibh trias an f-fiailtigh co riachtattar an c-calsaigh comdomhain baí i t-timchell an caisteoil.


p.1914

Ro dringset iaramh fris an m-bruach alltarach go m-báttar for ur na clasach. Baoí giolla tairisi ag tathaighidhe chuca & uadhaibh, & ro leiccsiot a rún fris, & do-rala chuca an tan sin é co m-baoí ag dénamh eolais dóibh. Lottar

p.1916

iaramh tré sraidibh na cathrach i t-trécumasc cáich, & ní thard neach dia uídh iad acht amhail gach n-aon aile uair ní ro ansat lucht an bhaile do thathaighidh an tan sin, & roptar óbhéla oslaicthe doirsi na cathrach. Rangattar iaramh tré gach n-iomdhoraid & tré gach n-aimhréidh go ruachtattar for reidh an Ruaidhsleibhe triasa n-deachaidh Aodh isin chéd elúdh. Ro edarsccar dorchata na h-oidhche & tindenus an teichidh (ar uamhan a t-tograma) an t-í bá sine díobh friú .i. Enri O Néill. Aodh ba sóamh díobh ar aoí n-aoisi gion gur bhó hé ar aoí n-oirbertais. Nír bó faoíligh iad-somh tré edarsccaradh Enri friú, ar a aoi ro gabhsat ag asccnamh rempa, & a f-fer muintire acc denamh eólais dóibh. Baí an adhaigh ag snidhe sneachta gu nár bó sodhaing dóibh-siumh a siubhal uair bádar gan édach gan fhorbhruta iar f-fágbháil a n-uachtairearraidh isin f-fiailtigh trés a t-tangattar. Bá moa ro ineirtnigheadh Art frisan dianastar ina Aodh, uair bá cian fhoda ó ro cuimrigheadh essidhe, & do-chóidh i t-troma anbhóill tré fhod a chomhnaidhe isin c-carcair i m-baoí. Nír bhó h-amhlaidh sin d'Aodh, ní rainicc tar aoís macdachta, & ní ro anastair d'fás no d'ionfhorbairt an ionbaidh sin, & bá h-uttmall esccaidh a cheimim & a imtheacht. O ro airigh-siumh Art agá enirtiucchadh & aidhleiscce & ionmoille a cheime ro fhurail fair a lamh do chor for a ghualainn badein, & an lamh aile for gualainn an ghille. Tiaghaid ass amhlaidh sin go rangattar tar an Sliabh Ruadh. Robdar scíthigh toirsigh iaramh, & ní ro fhédsat Art leó ní ba sia, & ó na ro chumaingsiot a bhreith leó do-ronsat airisemh & comhnaidhe i f-foscadh allbruaich iomard baoí for a c-cionn. Iar n-anmain dóibh ann-saidhe ro chuirsiot an giolla uadhaibh lá sgélaibh go Glend Mhaoílughra airm i raibhe Fiacha mac Aodha baoí i néccrattas fri Gallaibh. Glend daingen diothoghlaighi esidhe, & no gnáthaighdís drong mhór do ghiallaibh Atha

p.1918

Cliath
an tan do elaittís ass dol gusan n-glend íshin ar bá h-innill leó beith annsaidhe c-co t-tiagdais dia t-tír. O Rainic an giolla gusan maighin i m-baoí Fiacha at-féd a scéla dhó, & amhail ro fáccaibh na h-ócca ro ela as an c-cathraigh, & nach bérthaoi i m-bethaidh forra muna thíosta dia c-cobhair attraitte. Ro fhorchongair Fiacha fó chédoir for druing dia aos gradha (do neoch robdar tairisi lais dibh) dol dia saighidh, & fer fó biúdh & fear aile fó lionn & cormaim leó. Do-rónadh fair-siumh indsin, & rangattar bail i m-battar na fiora. Monuar nír bhó soinmheach sadhal báttar-somh for a c-cionn, uair as iad robdar édghadha dia c-corpaibh aineachtair colbhadha ciumhaisgheala cloichsneachta acc reódh dá gach leth impa, & acc iomuaim a n-ionar n-uiréttrom, & a sreabhannleintibh snáthchaol fri a c-cnesaibh, & a nassan imleabhar, & a n-iallachrann fri a n-oircnibh, & troightibh gur bhó samhalta lasna fiora dus fainic nár bhó daoíne itir iat iar ná n-iomfholach isin sneachta uair ní fhuairsiot bedhgadh ina m-ballaibh acht amhail batís mairbh. Ro tógbhadh leó iad as a lighe, & ro fhurailsiot forra ní don bhiadh & don lionn do thochaithemh, & ní frith uadhaibh idir uair gach deoch nó eabhdais nó telgdís gan fhuireach, conadh ann sin at-bath Art fó dheóidh, & ro h-adhnacht an dú sin. Dála Aodha ro chongaibh sidhe iar sin an chormaim, & ro battar a bhríogha for forbairt iarná h-ól acht a dhi chois namá, uair as amhlaidh battair-sidhe ina m-ballaibh marbha gan mothucchadh iar n-at & ionbholgadh risan reódh & risan sneachta. Ro chuirsiot na fir for iomchar eissiumh gusan n-glionn ad-rubramar, & baí i t-tigh deirrit i n-diamhair an dlúithfhedha agá leighes go t-táinicc teachta go dícelta dia fios scél ó a chliamhain an t-iarla Ó Neill. Ro triall-somh imteacht iarsin iar m-breith don teachta fair. Bá doiligh dó-somh dol isin turas sin uair ní ro fédadh leighes dia troighthibh gur bhó

p.1920

h-eigen dó neoch ele a thurgbháil for a eoch, & a ghabháil etir a dibh lamhaibh doridhisi an tan no tharbhlaingedh. Ro cuir Fiacha dírim marcach isin adhaigh lais go rainic tar Abhainn Life dia imdeghail forna celccaibh batar fó a erchomhair, uair do-chualattar Goill Atha Cliath go raibhe Aodh i n-Glionn Mhaoíl Ughra, conadh aire sin ro chuirsiot lucht coimhéda for áthaibh édoimhne na h-abhann coná raghadh Aodh, & na braighde ro éla amaille fris thairsibh i c-Cóicceadh Uladh. Bá h-eiccen do na h-óccaibh bátar i f-farradh Aodha gabhail a b-foccus do Chathraigh Duibhlinne tar ath n-doraidh n-iomdhomhain baí for Abhainn Life co rangadar gan fhorcloisteacht dona Gallaibh co m-báttar for faithche an dúine. Ro bhaí an lucht las ro trécceadh-somh feacht riamh (iarsan c-cédna h-éludh .i. Felim Ó Tuathail cona bhrathair) i t-tréchumascc an díorma agá threórucchadh gusan dú sin, & ro chengailsiot a c-codach & a c-cairdes re aroile. Tiomnait celeabhradh dho, & fáccbhaid bendachtain occa, & sgarait fris annsin.

Dala Aodha Uí Domhnaill ní bhaí ina fhochair acht an t-aon ócclaoch do dheochaidh for a iarair isin n-glionn oirdearc do mhuintir Aodha Uí Neill, & nó labhradh tenga na t-tuath n-echtrann, & nó bhíodh do ghrés i f-fochair an iarla (.i. Aodh O Neill) an tan nó teighedh i mescc Gall gur bhó h-eólach, & gur bhó dána in gach conair baoí for a chionn. Lotar iaramh for a n-díbh n-eachaibh ána udmalla for ródaibh raoín n-dírghe na Midhe co rangattar for brú na Bóinne ria madain edh goirid ó Droichet Atha siar, & robtar omhnaigh im ghabhail gusan c-cathraigh íshin conadh é ní do-rónsat gabháil lá h-ur na h-abhann go h-airm i m-bíodh iasccaire dínnimh dearóil, & arthrach becc occa ré h-iomlochtadh. Do-chóidh Aodh isin c-curach co ro fháccaibh an t-iomarchorthaigh é forsan m-bruach alltarach iar t-tabhairt a lán loíghe dó. Ticc fer muinntire Aodha ina frithing, & gabhaidh lasna h-eocha trés an c-cathraigh, & do-bert go h-Aodh iad don taobh araill don abhainn. Tiaghait for a n-eachaibh, & lottar co m-bádar dá mhíle ón abainn. Ad-chiad doire dosach dioghainn for a c-cionn an chonair ro ghabhsat, & dúnchladh dímhór ina thimchell amhail bidh lubhgort foiriata. Ro baí dúnárus airdhirc lá h-ócclach n-aireghdha


p.1922

dona Gallaibh lá taobh an doire, & bá dearbchara d'Aodh Ó Néill ei-sidhe. Iar t-tocht dóibh gusan dúncladh scuiritt a n-eich, & tiaghaitt isteach isin doire baoí isin dúnchladh uair ro badh fír-éolach caoímhtechtaidh Aodha isin maighin sin. Iar f-fagbhail Aodha h-isuidhe luidh-siumh isin dúnadh, & fó-gheibh a fhiadhucchadh, fuair-siumh aireccal deirrit d'Aodh Ó Dhomhnaill, & do-bert lais é go ro frestladh & co ro frioththáileadh amhail bá lainn leis. Ro ansat h-isuidhe co ar a bharach d'adhaigh Ro gabhadh a n-eich dóibh i n-urthosach oidhche, & lotar tar Sliabh Bregh, & tré Machaire Conaill co rangattar co Traighbaile mic Buain ria madain. O robdar erslaicthe doirsi an bhaile isin madain muich assedh ro chinnset gabhail tremhit go rangatar ina reimim for a n-eachaibh go riachtatar don taobh araill. Robtar subhaigh forffaoíligh ar aba a t-térnuídh tar gach m-baoghal dá m-baoí rempa gó sin. Assedh do-chottar iaramh gusan f-Fiodh airm i m-baoí Toirrdhealbhach, mac Enri, mic Felim Ruaidh í Néill, do léiccen a sccísi. Bá h-innill dóibh ann saidhe uair bá cara & bá coiccéle dó-somh an tí Toirrdhealbhach, & ba h-ionann mathair dó-sidhe, & don iarla Ó Neill. Airissit and-saidhe co ar a bharach. Do-dheachattar iaramh tré Sliabh Fuaitt co rangattar go h-Ard Macha, anait ann co dícealta in adhaigh sin. Tiaghait ar a bharach co Dún n-Genainn airm i m-baoí an t-iarla Aodh Ó Néill. Bá faoíligh ei-ssiumh dia t-toidheacht, & ruccadh iad i n-aireccal uaigneach gan fhios dá gach aon acht madh uathadh dia aos tairisi

p.1924

batar ocá f-fritháilemh, & baoí Aodh an dú sin ré cetheóra n-oidhche ag cur scísi a aisttir & a imnigh de. Do-bert iaromh lámh for imtheacht, & ceileabhrais don iarla iar c-cor dírime marcach lais go rainicc co h-airer Locha h-Érne.

M1592.10

Ba cara dó-somh triath an tíre, & bá brathair a r-rainn a mathar .i. Aodh Mag Uidhir uair bá hí Nuala ingen Maghnusa Uí Domhnaill a mhathair. Ro ba faoíligh Mág Uidhir remhe-siumh. Tuccadh iaramh ethar dia shaighidh & teid inn. Imraisset as iar sodhain co rangatar gusan c-caol c-cumang baoí forsan loch co ro gabsat port an dú sin. Do-chóttar drong dia shain muintir ina comhdhail annsin, & do-bertsat leó é co Caislén Atha Senaigh airm i m-báttar barda Uí Domhnaill a athar-somh. Baí and-saidhe co t-tangattar a m-baoí ina c-comhfhochraibh isin tír dia saighidh dia fhiadhucchadh. Robtar faoíligh a shain-muintir fri damhna na flatha du-s-fainicc, & gé ro dlighset sain-sherc dhó ar aoí a cheneóil. Ro bhaoí damhna nár bho luccha acca dia f-forbháilte fris, uair as amhlaidh baoí an tír ina ceide creach etir Ghallaibh, & Gaoidhelaibh gó sin. Ro bhattar tra dá chaiptín airdheirce .i. Captin Uulis & Captin Conaill go n-díbh cédaibh laoch amaille friú (tangattar athaidh riasan tan sa a Cóicceadh Connacht) acc ionnradh & acc orccain an tíre co coitcheann co m-baoí ó shliabh anoir i t-Tír Conuill ar a c-cumas cenmota caistiall Atha Senaigh, & caistiall Dúin na n-Gall airm i m-baoí Ó Domhnaill go n-uathadh daoíne ina fhochair. Ar a aoí ní ro fhédsat ní dhó, & ní bhaoí cumhang occa gabhail friú im aidhmhilleadh na criche. Ba h-ann ro gabhsatt na Goill íshin ionatacht & aittrebh i Mainistir na m-Brathar i n-Dun na n-Gall iar n-dol dia h-urd & dia macaibh eccailsi fó dhiamhraibh, & fo droibhelaibh an tíre ar a n-iomhghabhail-siumh d'uamhan a mudhaighthe & a mí-imberta. Iar m-beith athaidh isin mainistir dóibh gusan uathadh sluaigh at-rubhramar, do


p.1926

dheachattar drong díobh co h-eochair imlibh an chuain dí mhile ceimenn ó Dhún na n-Gall siar go Baile Uí Bhaoighill óir bá h-innill leó beith isuidhe ó ro bháttar braighde na criche for a c-cumas. Nó teighdis ina n-deisibh & ina t-triaraibh co m-beirdís cródh & cethra, ionnmasa & edala in ro ba comhfochraibh dóibh don tír dia saighidh don bhaile íshin. Battar do ghrés acc tóchuiredh fuillidh slóigh & sochaidhe chuca do dhol tar Bernas Mór d'ingreim & d'arccain na tíre don taobh thoir do shliabh amhail do-rónsat airm i m-battar.

M1592.11

Imthusa Aodha Uí Domhnaill iar t-togairm a thíre chucca, ní ro an friú go léicc (ó ro chuala an mhórbhroid i m-battar Cenél c-Conaill, milleadh & mí-dhiach na mainistrech) acht assedh do-róine toidhecht go Dún na n-Gall eineach i n-ionchaibh frisna Gallaibh. Ní tardsat an tír ei-ssiomh i f-faill gan tocht fó a thoghairm ina n-eisibh & ina m-buidhnibh amhail as deine conrangattar do neoch ro charsat hé lá sodhain ro lá-somh a theachta ar amus na n-Gall dia rádha riú gan iomfhuireach nó easnádhadh isin eglais dia h-aidhmilleadh ní bá síre, & nach t-toirmesccfadh impa techt an chonair badh lainn leó, acht namá co ro fháccbaidis dia n-eis ina m-baoí do bhroid, & do chrodh na criche leó. Ro bhaoí d'uamhan & d'imeaccla forra-somh co n-dearnsatt indsin amhail ro fhorchongraidh forra, & robdar buidhigh do rochtain a n-anmann leó, & lottar for a c-cúlaibh doridhisi i c-Cóicceadh Chonnacht. Tangattar na braithri iaramh don mhainistir.

M1592.12

Do-chuaidh Aodh Ó Domhnaill go h-Áth Senaigh i f-frithissi, & do-bert legha do leighes a chos, & ní ro fhédsat leighes dó co ro dheilighsiot a dhí ordain fris, & nír bhó h-óghslán go diuidh m-bliadhna. Baoí-siumh amhlaidh sin i n-othairlighe a chos ó fhél Brighde go mí april. O do-deachaidh adhuaire na h-aimsire errchaidhe for c-cúla bá foda lais ro bhoí ina othairlighe & ro chuir tarcclamadh & tionól for a m-baoí umhal dia athair alla thoir don t-sliabh oirdearc .i. Bernas Mór Tíre h-Aodha, & ro thionóil chuicce a m-baoí alla thiar don t-sliabh chédna .i. Ó Baoighill, &


p.1928

Mac Suibhne Thíre Bóghaine. Tánaic bheós dia comhmóradh Ó Domhnaill a athair .i. Aodh mac Maghnusa, mic Aodha Duibh cona commaim amaille fris .i. inghen t-Semais Mec Domhnaill a mathair-siomh. Bá sé ionadh erdalta in ro dhalsat na maithe-sin re aroile hi c-Cill Mic Nénáin, & bá h-and nó h-oirdnighthe Ua Domhnaill do ghrés i t-tighearnas for Chenel c-Conaill. Rainicc-siumh gusan líon c-cédna an dú sin. Tánaic ind aires Aodha Uí Domhnaill gusan maighin sin, Mac Suibhne Fánat Domhnall mac Toirrdhealbhaigh, mic Ruaidhri, & Mac Suibhne na t-Tuath Eoghan Ócc mac Eoghain Óicc mic Eoghain. Báttar dronga dearmhara do Chenel c-Conaill ná tánaicc isin c-comhdhail sin. Ro ba dibh-sidhe Aodh mac Aodha Duibh mic Aodha Ruaidh Uí Dhomhnaill, & sliocht an Chalbhaigh mic Maghnusa mic Aodha Duibh, Ua Dochartaigh Sean Ócc mac Seain, mic Feilim mic Conchobhair Charraigh toíseach Triochait Chétt Innsi h-Eocchain, & drong do Cloinn t-Suibhne do dheachaidh as a t-tír, conidh and ro aittreabhsat for ur Locha Feabhail, & as iad robtar toisigh iomgona don Calbhach Ua Domhnaill, & dia shiol ina dedhaigh. Báttar bheós drong mhór don Muintir Ghallchubhair gan thecht ann sin tria mhioscais & tria mhíorún amhail an lucht n-aile.

M1592.13

Do-chóidh iaramh Ua Domhnaill Aodh mac Maghnusa & na maithe sin tangatar dia shaighidh do chrúdh a c-comhairle, & bá sedh ro cinnedh lá h-Ua n-Domhnaill (ó ro airighestair a enirte & aidhbhle a aoíse) a thighernas do thabhairt dia mhac, & Ó Domhnaill do ghairm de. Ro mholsat cách i c-coitchinne an chomhairle ishin, & ro gnithe samhlaidh, uair do radadh Ó Firghil an t-airchindeach dia saighidh, & ro oirdnestair-sidhe Aodh Ruadh i c-cendus na criche lá forcongra, & lá bendacht a athar, & do-róine órd an anma feibh ro ba téchta, & ro ghair Ua Domhnaill de an .3. lá do Maii.

Ni ro léicc Ó Domhnaill Aodh Ruadh sccaoileadh don uathadh sochraide sin do-rala ina fharradh co rainicc etir throighthech & marcach isin c-coiccrich i c-Cenél Eoghain mic Neill. Ní dheachaidh tra raibhthe, na reimfios dia saighidh, ar ni ro shaoílsiot a eirghe-siumh ineallmha as in lighe ina m-baoí, & ní móa do-radsat


p.1930

dia n-uídh teichemh ria c-Cenel c-Conaill ó cein mhair. Ro creach loiscceadh in ro ba coimhnesa doibh do Cenel Eoghain lasan uathadh slóigh sin gontar airlightear gach aon rob' inéchta ar a ruccsat. Tarthatar an sluagh edala iomdha etir cethraibh & indilibh, & soait for c-cúlaibh dia c-crich budhéin.

M1592.14

Bá h-antt baoí dún-arus Uí Néill Toirrdelbaigh Luinigh ar an Srath m-Bán in ionbaidh sin, & níor bhó gnáth airi-siomh Uí Néill riamh h-isuidhe gusan t-Toirrdhealbhach íshin. Bá mhór a mhiofholta-somh fri Cenel c-Conaill, & fri cliamhain Uí Domhnaill .i. an t-iarla Ó Neill. Ro tharraing Ua Neill drong do Ghallaibh Duiblinne dia nertadh i n-achcaidh Cenel c-Conaill & an iarla Uí Neill .i. captin Uulas, & captin Fulart go n-díbh cédaibh laoch amaille friú. Bá galar menman lá h-Ua n-Domhnaill Ócc Goill Duibhlinne do thocht i n-or a chriche do taischéladh a athardha, & an chuiccidh archena conadh aire do-róine slóiccheadh lais a c-cionn t-seachtmuine i t-Tír Eoghain. Ro theichsiot lucht an tíre an dala feacht riamh go rangattar Ciannachta Glinne Geimhin. At-cuas do-somh co m-buí Ó Neill & na Goill remhráite co líon a sochraide ina comhfhochraibh, for fhorcongart Ó Domhnaill for a shochraide a n-ionnsaicchidh airm i m-báttar. Do-rónadh fair-siumh indsin. Do-bhert fuabairt biodhbhadh & amus amhnas forra hi midhmedhón laoí. O'd-conncatarsaidhe Cenel c-Conaill chuca ní ro ansat friú acht tiaghait for a n-iomghabháil co caislén baí for brú na h-abhann dianidh ainm Roa. Ba daingean díthoghlaighe an caistiall íshin, & bá dún aras d'Ua Catháin ei-sidhe. Ro gabh Ua Domhnaill acc iomsuidhe imon m-baile. Ro fhaoídh Ua Catháin a theachta do shaighidh Uí Dhomhnaill, & sccribhend lais chuicce, bá h-edh baoí isin litir gur bhó dalta dó-somh Ó Domhnaill, & co ro ernaidhm a charadradh rís ó chéin, & ro ba téchta dhó fó dáigh an charattradh íshin an c-creich táinicc for a ionchaibh & for a


p.1932

chomairce do leccadh dhó an tan sin, & nách léiccfeadh chuicce doridhisi dia m-beith-siumh ina dhiaidh. Do-rad Ó Domhnaill an aisccidh sin dó, & soais ina fhrithing, & ro airis co cend teóra n-oidhche cona laibh is in c-crich as a n- deachattar na creacha dia t-tard comairce aga lot & accá láinmhilleadh. Soais tar a ais dia thír feisin, & ní ro, airis co rainicc Dún na n-Gall, & baí ann-saidhe fri ré dá míos aca leighes.

Ro ba fada lais-siumh baoí Ó Neill & a Ghoill gan fobairt fris an ré sin, & ro chuir tionol for a shloghaibh lotar ass iaromh tar Bernas Mór, tar Finn tar Modhairn do dhol gusan Srath m-Bán airm i m-baoí Ó Neill cona Ghallaibh, & ní ro ansat go rangattar eneach in ionchaibh friú. O Neill tra ní ro fháccaib-sidhe náid a Ghoill daingen an dúnaidh dia f-fobairt-siomh, o na fuarattar-somh a f-freaccra im chaithiorghail, bássedh do-ronsat teinnte & tendala d-adhannadh i c-cetheóra arda an bhaile, & ní ro scarsat fris co ros loiscsiot i m-baoí do tighibh fri múraibh seachtair, & ó na fuarattar na Goill amach do tharrachtain na h-oirccne do chóttar dia t-tighibh iar c-cosccar.

M1592.15

Imthusa an iarla Uí Neill ó ro fhidir-sidhe ainchridhe a cheneoil badhéin d'Ua Dhomhnaill (Aodh Ruadh) assedh do róine dol do shaighidh an iustis .i.Uilliam Fitzuilliam & protexion d'faghbháil d'Ua Dhomhnaill tocht do lathair, & dia accallaimh co Traighbhaile mic Buain. Fuair-siumh idir indsin & do chóidh ar cend Uí Domhnaill go Dún na n-Gall, & ruc lais é co Traigh Baile. Do chóttar díbhlínibh do shaighidh an iustis, & bá faoíligh-siumh friú, & ro mhaith an t-elúdh d'Ua Domhnaill, & ro n-aidhmsiot a sith & a c-carattradh fri 'roile amhail is deach ro fhédsat, & ceilebhrait na maithe sin fris an iustis, & fáccbait bendachtain occa, & sóait leth ar leth dia t-tighibh.

O'd-chualattar an drong do Cenel Conaill bátar i f-frithbert fri h-Ua n-Domhnaill siodhucchadh dó fris an iustis tangattar-sidhe uile fó chóra & fó sith dia shaighidh. Robtar iad bá h-aireghda táinicc annsin Aodh mac Aodha Duibh mic


p.1934

Aodha Ruaidh. Niall Gharbh mac Cuinn, mic an Chalbhaigh, mic Maghnusa mic Aodha Duibh cona bhraithribh, & Ó Dochartaigh Sean Ócc mac Seain, mic Feilim mic Conchobhair Charraigh iar na ghabhail lais-siumh.

M1593.0

AOIS CRIOST, 1593.

Aois Criost, mile, cuicc ced, nochat, a tri.

M1593.1

O Domhnaill Aodh Ruadh do beith i mí Ianuarii na bliadhna so ina iostadh aireachais badhéin i l-Leithber for ionchaibh a namhat .i. Toirrdhealbhach Luineach mac Neill Conallaigh. Ro gabh ag imirt a eccraitti & a aincridhe fair dia ionnarbadh as a thighearnas, & dia enirtiucchadh ar dáigh Aoda Uí Néill d'óirdneadh ina ionadh. Bá feirde dó-samh an reimhdeiccsi do-róine uair rainicc ticchernas do shaicchidh Aodha Uí Neill, & do-ratt Toirrdhelbhach Luineach aonta & umhla dó imón ainm do ghairm de. Ro gaireadh iaramh O Neill d'Aodh O Neill (.i. an t-iarla), & leiccis Toirrdhealbhach Luineach na Goill ro bhattar lais uadha iar siodhucchadh dhó fri h-Ua Neill & fri h-Ua n-Domhnaill. I mi Maii do shonradh do-rónadh indsin. Ro bhaoí dna Cóicceadh Concobhair mic Nesa fó smachtcháin síodha don dias íshin, & ro bhadar i n-geill, & a n-aitire for c-cumus gombtar fomamaighthe dóibh.

M.1593.2

An Chlann Uilliam sin a dubhramar do thocht isteach i c-cend an gobernóra fó fhéil míchil na bliadhna remhainn ro bhochtaidhsiot na Goill iatt, co nár fagaibh siot a beg dia maoín nó dia mór maithes aca ria m-Belataine na bliadhna so & an mheid na ro díolaithriccheadh dia n-daoínibh, & ná ro básaiccheadh ro gabhsat for sccaoíleadh & for eisredhedh sechnoin Ereann d'iarraidh a m- bethadh.

M1593.3

Eassaénta choccaidh ar n-eirghe etir Sir Seóirsi Bingam ó Baile an Mhóta & Brian na Samthach (.i. Brian Ócc) mac Briain mic Briain, mic Eoghain Uí Ruairc fa Beltaine na bliadhna so. Bá hé adhbhar an imresna cuid do chios na bainrioghna nach frith on m-Breifne ar in b'féil sin.Brian Ó Ruairc dia radha gach cios dá m-baoí gan díol gurab ar an f-ferann baí ina fhásach ro bhaoí, & nár


p.1936

dhligh-siumh cíos d'iarraidh a fásach go m-beith a suidhiucchadh. Sir Seoirsi do chur saighdiuiridhe is in m-Breifne do denamh creiche i n-gioll an chiosa, & as é geall tarla chuca bleachtach Briain Uí Ruairc badhéin. Do-chóidh Brian d'iarraidh a n-aisicc, & nocha n-fhuair idir. Tainic-siumh iaromh dia thír, & ro chuir tionol for amhsoibh & for aos tuarastail i t-Tír Eoghain, i c-Cenel c-Conaill, & i f-Feraibh Manach. Iar rochtain dóibh dia shaighidh ní dearna airisemh do ló no d'oidhche co ráinicc co Baile an Mhótaigh. An tan baoí i c-comhfhoccus an bhaile ro léicc sccaoíleadh dá scceimheltoibh fá dá triocha Cloinne Donnchaidh .i. an Corann, & Tír Oilella. Nír bhó mór don tír sin ná ro aircc don aon ruathar sin. Ro loiscceadh lais bheós an lá sin trí bhaile dhécc ar gach taoíbh do Bhaile an Motaigh, & ro leircreachadh Baile an Mhótaigh fein lais seach gach m-baile. Nír bhó h-ionairimh a n-échta cenmotha mac Cobthaigh Ruaidh mécc Samhradháin ro marbhadh ó Bhrian, Gillibert Graiine duine uasal do mhuintir Sir Seoirsi do mharbhadh on leith n-aile. Ticc mac Uí Ruairc tar a ais co n-airccthibh, & co n-edalaibh iomdha lais dia thír. An céd mhí do samhradh do-ronadh innsin.

M1593.4

Sluaiccheadh lá Máguidhir Aodh mac Con Chonnacht d'iomthnuth ris in slóigh sin Briain Uí Ruairc. As edh ro gabh cetus tre Descert na Brefne laimh clé lé Loch Aillinne, d'Uachtar Ua n-Oilealla, & don Chorann do droichet mainistreach na Buille go Machaire Chonnacht. Ro léicc sccaoíleadh dá scceimheltoibh in urthosach laoí fón tír ina thimchell. IS and tarla don gobernóir .i. Sir Risderd Bingam beith ar cnoc i n-dorus Tuillscci i m-barúntacht Rossa Commain in oidhche sin ag coimhéisteacht fris an tír ina timcheall, & do rala drong do mharcsloigh an gobernora ag cuartucchadh na c-cnoc ar gach taoíbh don tulaigh i m-baoí-siumh, & ní ro ráthaighsiot ní lá dallciach na maidne muiche go t-tarla iad fein, & Mag Uidhir cona marcsluagh aghaidh in aghaidh. Do-radsat marcsluagh an gobernora cúl dóibh, & ro lenadh iad gan choigill lá Mag Uidhir cona mhuintir, & ro bás agá sraoighledh, & agá síorbhualadh co rochtain dóibh gusan c-costtadh & c-comnart airm i m-baoí an gobernóir. Ro filleadh doridhisi ar Mag Uidhir i f-frithing na conaire cédna, & ro bás agá lenmhain go dol dó i n-eidirmedhón a chóirighthedh. O't-connairc an gobernóir co na baoí coimhlíon daoine friú ro fill


p.1938

tar a ais, & térna fein co na m-baoí ina fharradh ón f-foiréiccen sin genmotha Uilliam Clifart(duine uasal dearsccaighthe) go c-cuiccear nó seisear marcach amaille fris do mharbhadh don chur sin. Ro marbhadh don taobh oile Emann Mag Samhradhainpriomhaidh Arda Macha (do-rala co t-eccmhaiseach i f-fochair Még Uidhir & an t-ab Mag Uidhir .i. Cathal mac an abbadh, & Macc Caffraigh Feilim, & Mac a dherbhrathar. An 3 lá do mí Iul ro marbhaitt iadsein, ar aoí tra ní ro lenadh Mág Uidhir ó sin co h-oidhche, & rucc creacha, & tromaircthe an tire, & do-chóidh ón fhoslongport go a cele go cobhsaidh ceim righin co Fearaibh Manach.

M1593.5

Baoí Mag Uidhir, & an Brian Ó Ruairc rémhráite fri ré an t-samhraidh i c-caomhaonta choccaidh & aidhmhillte for Ghallaibh. Baoí bheós Brian mac Aodha Óicc mic Aodha, mic Seain Bhuidhe Még Mathgamhna ó Dhartraighe Oirghiall, & clann Eimhir mic Con Uladh ó Fhernmaigh & Risderd mac Uillicc a Búrc .i. mac Demhain an Chorrain mar an c-cédna for foghail & for díbeircc in acchaidh Gall. Tuccsat


p.1940

na h-Airghialla-si amus for banna saighdiuir baoí i Muineachán go ro marbhadh leó a n-urmhór conadh de sin tainicc proclamation do chor in gach baile mór dá m-baoí in Erinn dia fhoccra na dronga sin a dubramar (co na c-comhaontaibh) do beith ina t-tretuiribh.

M1593.6

Ro fhoccair an iustis iarsin isin f-foghmar ar c-cinn do mhórshluaigheadh na Midhe, Laighen & Leithe Mogha dol i n-Ulltoibh. Ro fhóccair mar an c-cédna gobernoir Chóiccidh Chonnacht sloiccheadh ó Shionainn go Drobhaoís do dhol ina c-coinne go h-Erne. Dala an iustis do-radsaidhe a ionadh fein ar an slóiccheadh sin do mharasccal an iubhair & d'iarla Tíre h-Eoghain .i. Aodh mac Firdhorcha, mic Cuinn Bhacaigh. Ro imtighsiot na slóigh líonmara lánmhóra sin don taobh thoir do Loch Erne o Charn Mór Slebhe Betha go h-Es Ruaidh. Nír bhó laind lá h-iarla Tíre h-Eoghain tocht for an t-slóiccheadh sin, ara aoí ro bhaoí d'uamhan na n-Gall fair gur bhó h-eiccen dó a riar do ghníomh.

O'd-chuala Aodh Mhág Uidhir toichestal an t-slóigh lánmhoir sin dia shaighidh ro chuir a chrodh & a cethra etir bhú & innili i c-Cenel c-Conaill for a n-iomghabhail. Baoí fein gusan uathadh slóigh tarrustair ina fharradh dia thír fein & d'amhsaibh a tíribh ele don taoíbh thiar do loch acc Inis Cethlionn for cionn na n-Gall co ná léicceadh tairis iatt an dú sin, & ro ghabsat iaramh laimh cli fris an loch (amhail remhebertmar) go rangattar ath oirdheirc fil for an Eirne .i. Ath Chúluain. An c-cein báttar-somh acc tocht an dú sin ro buí Mag Uidhir cona shochraitte ag coimhimtheacht friú don taoíbh tiar do loch go rainicc gusan ath chédna don taoíbh araill. Ro ionnsaighsiot iaramh an slógh Gall an t-áth, & ro bhaoí Mag Uidhir agá cosnamh friú feibh a chumhaing. Ar a aoí tra ro fíoradh an senfhocal .i. luighidh iolar ar uathadh uair rob' eiccen an t-áth do leiccen do na Gallaibh, & ro sraoíneadh for Mhag Uidhir, & ro marbhadh sochaidhe dia muintir. Ro gonadh iarla Tíre h-Eoghain don chur sin.


p.1942

M1593.6

Tánaicc gobernoir Chóiccidh Chonnacht, & iarla Tuadhmumhan Donnchadh mac Concobhair mic Donnchaidh Uí Bhriain ina c-coinne don taoíbh ele don Erne, & ní


p.1944

dhergénsat nach ní idir acht an gobernoir go n-eirghe amach Cóiccidh Chonnacht do shóadh go Mainistir na Buille & a bheith ré h-athaidh annsin ag creachadh Muintire h-Eólais & Iarthair Fhermanach. Ro sccaoílsiot fir Chonnacht dia t-tigib as a h-aithle. Do dheachaidh iarla Tíre h-Eoghain & an marasccál dia t-tighibh iar milleadh moráin i f-Feraibh Manach. Ro fháccaibhsiot bandaighe isin tír ag congnamh la Concobhar Ócc mac Conchobhair Ruaidh Meg Uidhir baoí in eccraitter ré Mág Uidhir. Bá nemhsóinmhech esaontadhach ro bás ó Clochar mac n-Daimhene i t-Tir Eocchain go Ráith Cruachain i c-Connachtaibh & ó Thráigh Eothuile go Breifne Uí Raighilligh an tan sin.

M1593.7

Mág Carthaigh Riabhach .i. Eoghan mac Domhnaill mic Finghin tighearna Cairpreach do écc, fer ceilligh craibhdhech ro ba maith enech, & oirbert e-sidhe, & Domhnall mac Corbmaic na h-Aoíne do ghabhail a ionaidh.

M1593.8

Maire inghean Corbmaic Óicc mic Chorbmaic, mic Taidhcc Meg Carthaigh ben Uí Suillebháin Moir do écc.

M1593.9

Muirchertach mac Conchobhair, mic Toirdhealbhaigh Uí Bhriain ó Dhruim Laighen


p.1946

d'écc, & a adhnacal ina bhaile fein .i. i n-Druim Laigen, & a mhac Conchobhar do ghabháil a ionaidh.

M1593.10

Muirchertach mac Domhnaill, mic Conchobhair Uí Bhriain ó Thulcha d'écc.

M1593.11

Tadhcc mac Uilliam mic Taidhcc Dhuibh Uí Cheallaigh ón Chaladh i c-crich Ua Maine d'écc, & ro ba do mhóirsccélaibh Ó Maine an t-í tesda ann sin.

M1593.12

Duibhidhir Choille na Manach .i. Pilip mac Uaithne d'écc, & a mhac Diarmait do ghabháil a ionaid.

M1593.13

Mairghrécc inghen Uí Bhaoighill (Toirrdhealbhach) d'écc.

M1594.0

AOIS CRIOST, 1594.

Aois Criost, mile, cúicc céd, nóchat, acethair.

M1594.1

Mac Mathghamhna .i. tighearna Corc Baiscind Airtheraighi d'écc .i. Tadhcc mac Murchaidh, mic Taidhcc Ruaidh, mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc, & a mhac .i. Toirrdhelbhach Ruadh do ghabháil a ionaid.

M1594.2

O Súillebháin Béirre Eocchan, mac Diarmata, mic Domhnaill do écc. Ar a aoí ní bhó Ó Suillebháin Beirre é an tan sin gér bhó h-edh riamh, dóigh ro ben mac a dearbhrathar an bhliadhain ria na écc Dún Baoí, & Béirre de .i. Domhnall mac Domhnaill mic Diarmata iar m-breith chomhairle Saxan & comhairle na h-Ereann, & ro gairedh Ó Suillebháin Béirre doDomhnall feissin.

M1594.3

O Dubhda Tíre Fiachrach .i. Dathí, mac Taidhcc Riabhaigh mic Eoghain do mharbhadh lá saighdiúir do mhuintir na bainrioghna i m-baile dia bhailtibh feisin i t-Tír Fhiachrach Muaidhe.

M1594.4

O Heidhin Aodh Buidhe mac Eoghain Mhanntaigh, mic Emainn, mic Floinn do écc.


p.1948

M1594.5

Inghen mheic Uí Bhriain Ara .i.Onora ingen Toirrdhealbhaigh, mic Muirchertaigh, mic Domhnaill mic Taidhcc ben Phiarais mic Emainn an Chalaidh mic Piarais Ruaidh Buitilér d'écc.

M1594.6

Slóiccheadh mór do thionól lás an iustis, & ráinicc gan ráthucchadh tarna críochaibh roptar comhfoiccsi dó gan nach n-iomfhuireach go riacht go h-Inis Ceithlionn, & baoí i f-forbhaisi, & i n-iomsuidhe imon dúnaidh, & geibhitt an sluagh for toghail an mhúir las na h-aidhmibh bá h-adhlaicc leó, & nír sccarsatt ris go ro ghabhsat fo dheóidh, & fáccbhaidh an iustis barda isin m-baile, & do chuaidh dia thigh iaramh.

Mag Uidhir tra ó'd-chuala sidhe an iustis do shoadh for c-culaibh ro thionoil sidhe an líon as lia conranaccair co m-baoí occ iomshuidhe an bhaile cedna, & ro fhaídh teachta do shaighidh Uí Domhnaill Aodh Ruadh dia cuinghidh fair techt dia fhoiridhin. Nír bhó heisledhach ro freacradh indsin lais-siumh óir do chóidh dia shaighidh cona shochraide, & ro gabhsat acc forbaisi for an dún ó thossach iun go medhon august. Ro croitheadh, & ro creachloiscceadh las an sochraitte sin i m-baoí


p.1950

fo smacht Gall i c-Crich Oirghiall & i m-Breifne Uí Raighilligh co t-tardsat a m-bú & a n-innile a lón slóigh dia n-amhsoibh.

M1594.7

Baoí Ó Domhnaill i f-foslongport acc forbhaisi for Inis Ceithlenn ó thosach iun co mí August amhail atrubhramar go t-tairnic a lón do caithemh do bharda an baile acht madh becc. Rangattar teachta do shaighidhUí Domhnaill ó na h-Albanchaibh ro thóchuir-siumh chuicce ria sin dia h-aisneis dó co t- tangattar co Doire, & robtar iatt tangattar an dú sin Domhnall Gorm mac Domhnaill & mac Leóid na h-Ara. Do thaod iaramh Ua Domhnaill dia n-iomfhosttadh co n-uathadh dia shlógh amaille fris, & ro fháccaibh drong mhór ele díbh ag Mág Uidhir do chongnamh lais, & ro fhuráil forra airi-siomh acc iomsuidhe an bhaile.

Iar f-fios scel don iustis (.i. SirUilliam Fitzuilliam) co m-badar barda Innsi Ceithlenn ind easbaidh lóin & bídh ro fhorchongair ar droing mhóir d'fhearaibh Midhe, & ar uaislibh Raghailleach & Biongamach Coiccigh Connacht (.i. im Seoirsi Ócc m-Biongam tocht do breith lóin go h-Inis Cethlenn. Do-cotar na maithe sin iaramh a c-cend a cele a c- coinne an lóin co Cabhán baileUí Raighilligh, & ro gabhadh leó laimh dhes lé Loch Eirne tre Fheraibh Manach go rangattar fó thuairim ceithre mile don bhaile.

O'd-chualaidh Mag Uidhir Aodh dáil an t-slóigh sin do beith gusan m-baile (las na lóintibh remraite) do-choidh-side cona sochraide budhéin, & gusan sochraide ro fhaccaibh O Domhnaill lais, & im Chorbmac mac an bharúin .i dearbrathair an iarla Uí Néill go ro gabhsat airisemh i n-enach erdhalta iomchumang in ro ba dóigh leó a rochtain-siumh dia saighidh. Ro ba torbha an edarnaighe íshin, uair rangattar gan ráthucchadh dóibh badhéin i c-cend muintireMeguidhir ag Bél Atha Sainredhaigh. Ro fighedh iorghal aighthidhe ainttrennda, & sccainder crodha comhnart etorra attiú & anall, co ro sraoíneadh fó deóidh tria nert iombualta lá Mag Uidhir cona shochraide for an lucht n-aile co ro fáccbadh ár cend lais, & ro both occ lenmhain an madhma co cian as an maighen sin. Bá dírimh a t-torcratar do shaorchlandaibh & daorchlandaibh isin iomaireacc sin. Ro fáccbhadh eich, arm, & édala iomdha an dú sin lá taobh na n-each & na c-capall bátar fo a n- eiredhaibh lóin do rochtain co h-Inis Cethlenn. Térnatar sceolanga uaithe


p.1952

d'fearaibh Midhe & do Raghailleachaibh as an c-caithiorghail sin, & ní ro h-anadh leó-sidhe go rangattar go Breifne Uí Raighilligh. Bá sí conair do dheachaidh Seoirsi Ócc Biongam gusan uathadh at-rula lais as an lathair sin tria Lerccain Cloinne Cobthaigh még Samhradháin , tria Breifne Uí Ruairc, & as-sidhe go Sliccech. Ro claochlaídhedh ainm for an ath agá t-tuccadh an mór maidhm sin .i. Bel Ath na m- Briosccadh do gairm de fó dháigh an ro faccbhadh do bhriosccaibh, & do becc bhairgenaibh oca an lá sin.

O't-chualattar aos coimhéda an bhaile sraoíneadh for an slóigh do beartsat an caislén do Mag Uidhir, & do beart-somh maithemh n-anacail dóibh.


p.1954

M1594.8

Tanaicc iustis nua i n- Erinn i mí Iul na bliadhna so. Sir Uilliam Russel a ainm sein. Asseadh ro cinnedh lais gach baile dá m-baoí isseilbh na bainrioghna i n-Erinn lón & lán storús do chor ind daimdheóin i m-baoí ina aghaidh. Ro fóccradh lais d-freaaibh Midhe, Laighen, Mumhan, & Chonnacht toidhecht go líonmhar lérthionoilte ina dhochom co Baile Átha Luain an seiseadh lá décc do mhí September. I n-ecmaing na ree sin tánaicc an iustís amhail ro thingheall go h-Áth Luain, & ro asccna as-saidhe co Ros Comáin.

M1595.0

AOIS CRIOST, 1595.

Aois Criost, mile, cúicc céd, nochat, a cúicc.

M1595.1

Ard iustis na h-Érenn .i. Sir Uilliam Russel do thocht for tarraing druinge do comharsanaibh, & do choibhnesaibh Fhiachach mic Aodha, for Fhiachaidh


p.1956

budhéin co Baile na Cuirre hi mí Ianuarii do shonradh. Iar n-dol dóibh i c-comhfoccus don bhaile ria siú rainicc leó dol tar dorus an dúnchlaidh baoí ina timchell ro clos co t-eccmhaiseach fuaim droma ó na saighdiúiribh acc dol do shaicchidh an bhaile. Bedhccais Fiacha cona muintir, & at-raghat co h- obann, & ro chuir drong dia mhuintir d'iomchosnamh an dorais co ro chuir a mhuintir uile feraibh, macaibh, mnáibh tré dhoirsibh élaidh an bhaile amach, & do dheachaidh fein ina lenmhain co rucc lais ina n-iomláine iatt fo dhiamhraibh, & fo dhroibhelaibh sa maighin rop innill lais.

Iar m-beith d'Fiachaidh for a iomghabháil tainic ina cend Uáter Riabhach mac Gearailt mic Tomais do Gearaltachaibh Chille Dara. Dála an iustis baí-sidhe co cend deich lá i m-Baile na Cuirre iar ná fháccbháil d'Fiachaidh, & ro fhagaibh banda nó dhó do saighdiuiribh agá iomchoimhétt & ticc fein tar a ais co h-Áth Cliath.

Do-chóidh dna Uatér Riabhach & araill do chloinn Fiachach mic Aodha ar ionnsaighidh oidhche (in ionam codalta) fó cend cóicc lá n-d-écc iar sin co Cruimghlinn i n-doras Atha Cliath. Ro loiscceadh & ro léirsccriosadh an baile sin leó, & ruccsat ina m-baoí ina c-cumang d'iomchar don chend luaidhe boí for tempall an bhaile, & gér bhó soilléir sofhairccsiona luisne & lasracha an bhaile agá losccadh do sráidibh Átha Cliath do-chóidh Uater as gan fhuiliucchadh gan foirdherccadh fair.

A c-cionn mís iar sin tucc Uater ammas for baile duine uasail dia esccairdibh baí ina comhfochraibh, & gidh é an duine uasal baoí-sidhe co feithmheach fuireachair i f-foichill a iondsaighthe dia easccairdibh. An tan do-chuaidh Uáter cona mhuintir fon m-baile ro ionnsaigh an duine uasal co cródha cailcc neimneach i c-coinne Uatéir co ro thuairccsiot a chele co h-ainmhín esccairdemhail co ro crechtnaighedh Uater ina chois don chur sin. Ruccsat a mhuintir leó h-é gusan sliabh bá coimhnesa dóibh, & ro chuirsiot dia leighes é hi f-fotholl talmhan ar nár bheólach aon trias idir. Nír fháccaibhsiot ina fhochair acht aon bhuachaill legha dia fhíor thanusibh budhéin nó theigedh-sidhe gach ré lá do thionéoll luibhend fó na coilltibh bá coimhnesa dhó. Do-rala iomacallamh ós ísiol etir é & drong d-esccairdibh Uateir go ro n-aidhmsiot re roile, & ro tharraing-sidhe líon cengail


p.1958

Uateir ina chend. RugadhUatér iaramh go h-Ath Cliath, ro crochadh tra, & do-ronadh cethramhna dhe.

M1595.2

Cóicceadh Uladh uile d'éirghe in aon rann, & in aon aonta in aghaidh Gall an bliadhain si.

M1595.3

Slóiccheadh lá Clandaibh Néill hi mí Febhra i n-duthaigh Barúin Sláine co nár fhághbhattar athmhaoín dia n-eis is na tíribh sin d'arbhar nó d'áitiucchadh d' indilibh nó d'áirneis.

M1595.4

Sluaiccheadh ele lá Clandaibh Néill co Cenandus co ro milleadh, & co ro mór-airccedh an tír ina n-uirthimchell leó.

M1595.5

Slóiccheadh lá Mág Uidhir Aodh mac Con Chonnacht mic Con Chonnacht & lá Mag Mathgamhna Brian mac Aodha Óicc mic Aodha, mic Seain Buidhe co Breifne Uí Raighilligh. Ro h-indradh, & ro h-airccedh an tír co tinneasnach leó, & dna bheós ní ro fháccaibhsiot both nat i n-dionfaidhe dias nó triúr don Chabhan uile gan forlosccadh cenmotha Mainistir an Chabhain ina m-battar Goill an tan sin.


p.1960

M1595.6

Mac Con mac Con Coiccriche mic Diarmata mic Taidhg Caimm Ui Cleirigh Ollamh Uí Domhnaill hi senchas, Saoí foirccthe, erghna, ealadhanta hi senchas, & i n-dán, soerlabhraidh soingthe co m-buaidh n-innsgni, n-aitheisg & n-erlabhra, fer craibhdeach caonduthrachtach diadha deshercach do écc i Leitir Maolain i t-Tuadhmumhain.

M1595.7

Sir Seón Nórais general coccaidh na bainrioghna do thecht i n-Erinn ocht c-céd décc saighdiúir i n-deireadh mi febru do coscc coccadh ulltach, & chonnachtach.

M1595.8

Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Aodh Ruadh do dhol i c-Connachtoibh. Assedh do luidh cetus tar Eirne (an tres lá don Marta do shonradh) laimh dheas frí Loch Melge mic Cobhthaigh, go Bealach Uí Mithidhein, & airisis hi-suidhe in adhaigh sin trés an m-Breifne go Braidsliabh, & do-roine comhnaidhe an adhaigh sin ann-saidhe. Nír bhó sodhaing do-somh ell nó baoghal d'faccbháil for Choicceadh Olnéccmacht an ionbhaidh sin, ar ro battar Goill ind ionattacht, & in aittrebaibh isin c-crich co coitchionn, & go sonradhach ina portaibh airechais, & ina dúnarusaibh diotoghlaighibh. Baí cetus Sir Risderd Bingam gobernóir Choiccidh Connacht i Ross Comáin, drong mhór ele do Ghallaibh i, mainistir manach fil for bru Buille, drong ele hi t-Tuillscce in eittirmedhon Maighe h-Ai fri Ráith Cruachan anoir t-tuaith. Drong isin b-port nua (dún ro chlaidhsiot na Goill badhéin) etir Loch Cé, & Loch n-Arbhach. Drong i m-Baile an Mhótaigh, & drong mhór ele hi Slicceach. Ráinicc fios Sccel gusan n-gobernóir co Ros Chomáin go m-baoí Ó Domhnaill acc triall don tír, & ní ro h-anadh lais-sidhe co riacht go Mainistir na Búille, & ro for-chongradh lais for a m-baoí do Ghallaibh is na bailtibh remhraite teacht dia shaicchidh an dú sin, uair bá dóigh lais conidh íshin conair no chingfeadh Ó Domhnaill cona sloghaibh.

Acc dol d'Ua Domhnaill go Coilltibh Conchobhair ro foráil for a sochraide airisemh sri a n-inneall & fri a t-taisbénadh. Do-rónadh fair-siumh sin, & nír bho h-adhbhal an líon baí h-isuidhe uair nocha raibhe acht ceithre chéd nama fri


p.1962

h-engnamh & fri h-ursclaighi dóigh ní deachatar slóigh ele ina thóichestal an tan sin inge Cenel c-Conaill, acht madh uathadh do Chóicceadh Olnecmacht bátar acc taiscéladh, & acc séducchadh conaire dó, im Conchobar Ócc mac Diarmada, & im Chonn mac an Dubhaltaigh, mic Tuathail Uí Conchobhair. Tiaghait an slógh iaramh iar na t-taisbénadh go rangattar don Bhúill, & tiaghait thairsi acc droichet Cnuic an Biocara i n-urthosach oidhche, assaidhe dóibh tré Moigh Luircc, & tre Moigh n-Aoí co riachtattar lá dobharsoillsi na maidne co Ráith Cruachan. Ro léicceadh sccaoíleadh & sccanradh dá sccemheltachaibh amhail ro theccaiscc-siumh dóibh ré t-tocht an dú sin. Bá fairsing foirlethan ro lethsat na laoch bhuidhne ó raile, ar do-chuaidh drong díobh do dhuthaigh Uí Conchobhair Ruaidh & Uí Ainlighi, cuid ele go droichet Bheóil Atha Modha for Suca, & dream ele bheós tar an c-Caislén Riabhach siar. Ro badh lór do dhicleith an t-slóigh íshin an dluimh-cheó diadh & dethaighe ro leth o na forloisccthibh in gach airm ro gabsat an slócch dá gach leth i n- uirtimcheall Ratha Cruachan. Tangatar an lucht do-chóidh go h-Ath Modha, & an fhoirend ele do-chuaidh go h-Airteach & go Cloinn Ceithearnaigh ria midhmedhón laoí go Ráith Cruachan, gér bhó díchumhaing doibh toidheacht inellmha lá h-aidhble a c-creach, & a n-edala, & fó ghébdaís ní badh mó dia m-beith ina c-cumhang a n-gluasacht nó a n-iomáin ittir. Do-chóidh iaramh Ó Domhnaill, & an lucht sin cona c-creachaibh go h-Ailfind, & baí athaidh ann-saidhe acc furnaidhe an sccemhelta do-chuaidh uadha go duthaigh Uí Conchobhair Ruaidh & Uí Ainlighi. Ro asccná iaramh a h-Ailfind laimhdhes lé h-Ath Slisen co h-Uíbh Briúin. Airisis ann an adhaigh sin co ro thionóilsiot a mhuintir uile ina dhocom cona c-creachaibh leó. Ní ro tionoileadh lá h-aoínneach do Ghaoidhealaibh ré ré chian d'aimsir samhail ina m-baoí do chrodh (d'aircctibh aen laoí) an dú sin.

Ro fhorchongair Ua Domhnaill ar a bharach ar a mhuintir a c-creacha do chor tar Sionainn, & ro fhaoidh a ghlaslaith, & gach aon nár bhó tualaing arm d'imbirt


p.1964

las na creachaibh & las na h-édalaibh co Muintir Eólais. An tan báttar deireadh an t-slóigh acc techt tar an áth chédna as and do riachtattar glasláith & aos diubhraicthi na n-Gall, & do-beratt deabhaidh dia 'roile co ro crechtnaighitt & go ro gonaitt dronga etorra. Ar a aoí do-deachattar Cenel c-Conaill tarsan abhainn, & do-chóttar dia t-tighibh cona n-édálaibh iar m-buaidh & cosgar.

M1595.9

Slóiccheadh ele lá h-Ua n-Domhnaill (Aodh Ruadh) i c-Connachtaibh an t-ochtmadh lá décc do mhí April. Bassedh a c-cédna h-uidhe tar Eirne lamh dhes lé Loch Melge co m-battar in adhaigh sin i Ros Inbir. Tiaghait ar a bharach co Cill Fearga, & airisitt ann-saidhe fri deireadh a shlóigh do breith forra, & iar rochtain dóibh lotar iaramh trés an m-Breifne co Braidsliabh assaidhe co Machaire Chonnacht, & a n-deachaidh uadh gan creachadh ar an sluaiccheadh roimhe ro tecclamadh a c-creacha chuicce go h-aon maighin don chur sin. Do-chóidh iaramh gusna h-airccthibh & gusna h-édalaibh sin lais go Liathdruim Muintire h-Eolais an adhaigh sin.

An tan bá dóigh lá a easccairdibh ei-siomh do shoadh tar a ais i n-Ultaibh ní h-edh sin do-róine itir, acht ro fhaidh teachta go h-incleithe do saighidh Még Uidhir Aodha co t-tiosadh ina dhochom don Anghaile, & ro lá lucht taiscelta roimhe for an c-crich, & ro forcongair forra co t-tíostais ina dhochom i n-ionad erdhalta. Ro assccna feissin iaramh co t-aoí táithenach co rainicc cona slóghaibh an dá Anghaile isin moichdeadhóil (duthaigh an dá Ua Fherghail indsin cidh ria siú ro bhátar Goill acc fortamhlucchadh forra) & ro bhaoí aon dona Gallaibh fadhein hi b-port airechais Uí Ferghail .i. Críostóir Brún a chomhainm. Rangattar sirthe sársluaigh Uí Dhomhnaill & Meg Uidhir ó Sliabh Cairpre co h-Eithne co ro chuirsiot gach ní gus a rangattar dona tíribh sin fó troimnell teineadh, & fo smuit cheó dhobhardha duibhchiach. Ro gabhadh leó an Longport, uair ro chuirsiot tene gacha slesa & gacha h-airchinn de gurab lá téitt réfedh tuccsat Criostóir Brún cona chliamhain, & cona mnaibh ar aon amach. Ro loiscceadh dna cúicc fir décc do braighdibh an tíre (báttar i l-laimh acc an c-Criostóir rémhraite) ná ro cuimgedh d'anacal nó do thesarccain la tresthan, lá tendáldacht na t-eineadh.


p.1966

M1595.9

Ro gabhaitt bheós teóra caistialla ele lá h-Ua n-Domhnaill isin ló cédna. Ro marbhaitt, & ro mudhaighit daoíne iomdha don chur sin, & ro badh dia saor chlandaibh Hoberd, mac Fearghusa, mic Briain ro marbhadh lá Mag Uidhir tré iomraithne. Ro h-erghabhadh mac an priora Uí Raighilligh lá druing aile don t-slóigh. Ro léirtheacclamadh, & ro láintionóileadh in ro ba lainn leó do crodh na criche as gach aird dia saicchidh. Lottar iaramh cona c-creachaibh & co na n-édálaibh co ro ghabhsat longport i t-Teallach Dúnchadha in adhaigh sin. Ro leiccitt scceimhealta uatha ar ná bharach co mainistir an Cabháin dus an b'fuighbhittís baoghal for na Gallaibh báttar i f-forbhaisi and, & o ná fuairsiot i f-féccmais an bhaile iatt do-beartsat leó gach ní gus a rangattar dia n-edalaibh. Tangattar iaramh an adhaigh sin co Tellach Eachdhach alla thiar do Bhél Atha Conaill. Ticcitt iaramh dia t-tighibh iar m-buaidh n-echtra don chur sin.

O ro ba derbh lá Gallaibh an t-iarla Ó Neill do eirghe i c-commbáidh Uí Dhomhnaill is in c-coccadh ro chuir an iustis & an chomhairle deich c-céd laoch go h-Iobhar Chinn Tragha do fhorbaisi for Chenel n-Eoghain, & ro gheall an iustis cona shloghaibh tocht ina lenmhain d'orccain & do mhilleadh an tíre.

Ro fhaidh Ua Neill a teachta bi c-cend Uí Domhnaill dia chuingidh fair teacht dia chomhfhurtacht in aghaidh an anfforlainn ro dhail dia shaighidh. Nir bhó h-eisledhach ro h-eistedh sin la h-Ua n-Domhnaill uair ro tionoileadh a slogha lais, & ráinicc tré Thír Eocchain go h-airm i m-baoí Ó Néill, & do-chóttar ar aon co Fochard Muirtheimhne hi mí Maii do shonradh. O'd-chualaidh an iustis a m-beith ina oirchill dibhlínibh an dú sin ro airis in Ath Cliath don chur sin.

M1595.10

Seoirsi Ócc Bingam baoí i Slicceach ó gobernóir Chóiccidh Chonnacht Sir Risderd Bingam do-chuaidh an Seoirsi h-ishin long cona foirinn lamh dhes frí h-Érinn


p.1968

soirttuaidh do denamh foghla hi c-Cenel c-Conaill, co ro ghabhsatt hi c-cuan na Súilighe. Fuarattar faill fors an tír an tan sin, co ro innirset Mainistir Mhuire baoí for ur na tragha, & ruccsat a c-culadhacha oifrinn & a cailísi leó co n-édalaibh oile. Assaidhe do-dheachattar iaramh co Toraigh (oilén in ro bendach Colum Cille an naoímh-érlamh ei-sidhe). Ro creachsat & ro oirccsiot i m-baoí isin oilén, & rangattar iaramh tar a n-ais co Sligeach

M1595.11

Ad-cuas d'Ua Dhomhnaill aidhmhilleadh a criche dia éis (la h-eachtrannchoibh) ticc-sidhe a Tír Eoghain dia tarrachtain, & nír bhó cian an ernaidhe dhó i t-Tír Chonaill an tan rangattar teachta Uí Neill dia saighidh, dia aisneis dó an iustís cona slógh do thocht i t-Tír Eoghain. Soais ina fhrithing doridhisi co ráinic airm i m-baoí Ó Néill. Bá faoilidh-siumh fris. Bá h-adhbhal an t-sochraide tanaicc an iustis .i. Sir Uilliam Russell, uair boí general coccaidh na bainrioghna i n-Erinn a maille fris .i. Sir Seon Noruis, & iarla Tuadhmumhan Donnchadh mac Conchobhair Uí Bhriain iad-saidhe uile cona sochraide. Ní ro h-anadh leó-sidhe co rangattar co h-Iubhar Chinntragha, assaidhe co h-Ard Macha. Bá h-edh ro chinnsiot h-isuidhe gan airisiomh go rochtain dóibh go h-Abhainn Mhóir hi c-ceirtmedhon Tíre h-Eocchain. Acc asccnamh i réidh dirghe na conaire dóibh etir Ardmacha & Abhann Mhór at-conncatar an longport lán n-daingen, & an cipe comhnart catha i m-bátar Cenel c-Conaill & Eoghain imon iarla Ua Neill & im Ua n-Domhnaill, & iar ná airiucchadh sin don t-sluagh Gall airistt isin maighin sin co ar a bharach. Do-chottar iaramh tar anais co h-Ardmacha. Do-dheachattar na Gaoidhil ina lenmhain co ro ghabhsat longport in athfhoccus dóibh. Báttar frí ré chóicc lá n-décc aghaidh in aghaidh amhlaidh sin gan saighidh do neachtar aca for aroile, uair ro bhaoí an iustis cona shlógh i n-daingnighthibh Ardamacha acc toccbháil tor & acc doimhniucchadh díocc i t-timcheall an bhaile. Ro fhaccaibh an iustis a c-cionn na ree sin trí bhanna saighdiuir ag iomchoimhett Ardamacha, & teid fein tar a ais don Iubhar, & báttar Gaoidhil ina lenmain co dorus an Iubhair. Do-thaod an


p.1970

fo chend sechtmaine iarttain lé lón go Muineachan. Do-chóidh assidhe cona shlógh co h-Ath Cliath.

M1595.12

Ní ro lamhsat Goill aon t-slóiccheadh do breith co h-Ulltoibh go cend athaidh iar sin, acht aon t-sluaiccheadh amháin do-rónadh lá Sir Seon Norais, & lá Sir Tomas Oris a dhearbhrathair .i. presidens da Chuiccidh Mumhan, go n-eirghe amach Muimhneach & Midheach do dhol in Ulltoibh. Do-chuas leó co h-Iubhar Chinn Tragha, & ro triallsat assidhe co h-Ardmacha. Iar n-dol i n-gar do leth na conaire dóibh is ann do-ralatar na Gaoidhil for a c-cionn, & ro ghabhsat accá c-cailcc, & accá c-caithemh accá t-tolladh, & accá t-tregdadh co nár leiccsot codladh nó longadh socracht no sadhaile dóibh fri ré ceitheora n-uair f-fichet. Ní ro léicceadh dna aon troicch seacha sin ar a n-aghaidh iatt, & robtar buidhigh a maithe do rochtain a n-anmann leó tar a n-ais gusan Iubhar, iar f-faccbháil daoíne, each, airm, & edala co h-iolardha dóibh. Ro gonadh an general, Sir Seón Noris, & Sir Tomas a dherbhrathair don cur sin. Nír bhó bern baoghail doibh-sidhe dol isin c-cóicceadh iar sin.

M1595.13

Iar soadh don t-Seoirsi remhraite co Slicceach iar n-orccain Mainistre


p.1972

Naomh Muire hi Ráith Mhaolain, & eccailsi Cholaim Cille i t-Toraigh, nír bó foda an re ro léicc dia dhó gan a n-aithe fair, uair boí duine uasal do Bhurcachaibh ina caoímhtheacht co n-díbh laochaibh décc i maille fris .i. Uillecc a Búrc mac Rémainn na Sccuab. Do-radadh dimiccin & tarcaisne do-sidhe fecht n-an lá Seoirsi & las na Gallaibh ar chena. Ro ba fearcc & ro ba londus lais-siomh indsin, & ro baoí ina mhenmain aithe a dhí-mhiadha ar Sheoirsi dia c-caomhsadh & tocht iaromh i muintearus Uí Domhnaill ar bá dearbh lais gur bhó h-innill dó bheith ina fhochair. Fuair-siomh iaramh baoghal an t-Seóirsi rémhraite lá n-aén dia m-baoí i n-aireccal i n-uathadh sochaidhe. Ráinic-siomh dia shaicchidh, & ro chuir ina acchaidh a aindliccheadh & a eccóir fair, & ní f-fuair freagra ba lainn lais o ná fuair tairrngidh a cloidheamh, & imris fair co ro bhen a chend dia chúil mheidhe. Geibhidh an baile iaramh, & ro fhaídh a theachta co h-Áth Senaigh bhail i m-báttar muintir Uí Dhomhnaill. Cuirid-sidhe teachta co Tír Eoghain airm i m-baoí Ó Domhnaill feissin. At-fiadat a scéla dhó, & at-chuaidh-siumh don iarla Ua Néill iarttain. Robtar faílidh dibhlinibh don mharbhadh íshin. Celebhraidh Ua Domhnaill don iarla ar a bharach, & ní ro airis acht a n-oidhchibh cona sluagh lais go ráinicc co Slicceach fó-gheibh fáilte & do-ratt Uillecc a Búrc an baile dhó, & bá sáimh lais a mhenma. I mí Iún do-rónadh indsin.

M1595.14

An tan at-chualattar i m-báttar for díbeircc do Choicceadh Chondacht (.i. Búrcaigh Iochtarach, Clann n-Domhnaill, Siol c-Conchobhair, Ruarcaigh, & Clann Maolruanaidh, & ní h-iad amháin acht a m-báttar ar fóccra & ar faoinnel iar ná n-athchur & iar ná n-ionnarbadh lá Biongamachaibh i n-Ulltoibh & i n-ionadaibh ele)


p.1974

marbhadh Seóirsi, & gabháil Sliccigh tangattar do shaighidh Uí Dhomhnaill go Sliccech, & do-chóidh gach aon aca iaramh do saighidh a athardha dilsi badhéin, & gach aittreabhthaigh dar chuirsit Goill ina f-ferandaibh (ina airet báttar fein ar foccra) ro gabhsat leó mar lucht lenamhna ón uair sin amach. Báttar iaramh ermhór a raibhe o rinn iartharaicch Iorrais, & Umhaill co Drobhaoís d'aon rann, & d' aon aonta lá h-Ua n-Domhnaill fó chend aon mhiosa. Nír bhó h-iomdha caislén nó comh daingen is na tíribh sin nách baoí slán nó briste for a chumas fris an ré cédna.

M1595.15

Tánaicc Ó Domhnaill iaramh co Dún na n-Gall, & baí i h-isuidhe go meadhon August. Ro h-aisneidheadh do-sidhe tasccar Albanach do theacht i t-tír i l-Loch Febhail .i. Mac Leoid na h-Ara, do thaéd-sidhe chuca dia f-fostadh. Sé chéd robdar iad a líon, & iar m-beith athaidh isin tír iar leiccen a scisi, & a meirtin, & iar na f-fostadh lais, ro tecclamait a shlógha cona amhsaibh lais, & lotar tar Eirne, tar Drobhaoís, tar Duibh tarsan Sliccicch, tar Es n-Dara, tar Sliabh n- Gamh, go Luighne as-saidhe co ráinicc go Goisdealbhachaibh. Baí ionattacht & aittreabhad ag Gallaibh hi c-Caislén Mhór mhec Goisdealbhaigh an tan sin, & ro ghabh Ua Domhnaill cona shlóghaibh acc iomsuidhe an bhaile gur bhó h-eiccen don bharda an baile do thabhairt uatha fó dheoidh. Do-thaod iaramh go ráinicc Dún Mór mec Feorais. Ro sccaoílsiot a scceimhelta go Conmaicne, go Muintir Murchadha, go leithimel an Machaire Riabhaigh, & go Tuaim dá Ghualann. Ro gabhadh leó Turlach Mocháin, & sochaidhe mhór do mhaithibh an tíre im Risderd mac Mec Feorais. Ro creachadh & ro lérindreadh an tír ina n-uirtimcheall leó co ruccsat a crodh, & a cethra a h-ionnmasa, & a h-edala do neoch gus a rangattar, & soait for c-cúlaibh.

O't-chualaidh gobernóir Chóiccidh Chonnacht .i. Sir Risderd Bingam Ó Domhnaill do dhol thairis siar hí c-Connachtaibh ro thionóil-sidhe cóicc bhanna décc do shaighdiúribh


p.1976

etir marcacha & troightheacha co ráinicc go muinchintt Coirrsleibhe ar dháigh ammais do thabhairt for Ua n-Domhnaill acc tionntudh dia eachtra. Iar na fhios sin d'Ua Domhnaill ro fillsidhe tar a ais biucc cona airccthibh & cona édalaibh on c-campa go chele go Goisdealbhchaibh, go Luighne d'iochtar ó n-Ailella trés na tribh droichedaibh .i. droichet Chuile Maoíle droichet Baile Esa Dara, & droichet Sligighe. Báttar tra Goill accá iarmhoirecht amhail as déine con-rangattar is na conairibh sin. Ro eidirdheilighestair Ua Domhnaill dirim marcsluaigh, & ro forchongair forra airisemh i n-deireadh a shlóigh ar nach fagbhaittis urtosach an t-sloigh Gall giollanradh, nó aos di-airm dia mhuintir-siumh m-baoghal. Rainicc-siumh iaramh cona chreachaibh lais gan nach friothorccain co riacht i c-comhfochraibh Gleanda Dalláin. Tánaicc an gobernóir for a lorcc co ro gabh longport i mainistir Sliccigh d'forbaisi for bhardaibh Uí Domhnaill báttar isin c-caislén. Ro fhaídh Ua Domhnaill ar a bharach buidhen marcslóigh do thaiscéladh fors na Gallaibh, & d'fios sccél an dúnaidh & na n-ócc báttar and co rangattar go h-imeal bord na h-abhann gusan c-cnoc dia n-garar Ráith Dá Briotócc, & at-ciad na Goill sáncán seachnón an bhaile.

M1595.16

Ro bhaí ócclaoch uallach borrfadhach i f-farradh Sir Risderd an tan sin ro ba mac sethar dó budhdhein captin Martin a ainm. As es-sidhe bá toíseach marcslóigh dhó. Ní ro fhulaing-sidhe d'eccsan a namatt i c-comhfoccus dó gana f-fuabairt, & tainicc cona dhiorma tar droichet Sligighi anall. O'd-chiad muintir Uí Domhnaill iad dia saighidh soait for c-cúla (o nach rabhattar coimhlíon friu) amhail as déine conrangattar. Tiaghait na Goill ina n- diúidh, & nís-tárrattar idir soait iaramh for c- cula. Ro aisneidhsiot muintir Uí Domnaill a scéla, & amhail ro bás occa t-tograim, & amhail do érnaisiot lá luas a n-ech. Iar c-cloistecht an scceóil sin lá h-Ua n-Domhnaill bá sé airecc ar rainicc lais celcc do indell for ciond na n-allmuireach isin c-conair c-cédna. Ro theglaim


p.1978

iaramh an céd marcach ro ba deach dia sluagh co t-tribh cédaibh troighteach cona t-trealmhaibh diubhraicthi .i. fidhbhaca cona saighet bolccaibh. Ro fhorcongair forra celcc do inneall fá mhile do Shlicceach, & dírim bhecc marcsluaigh d'faoídheadh uatha co h-imel bhord na h-abhand do bhréccadh an t-slóigh Gall, & dia t-tíosta ina lenmain gan airi-siomh fri h-iomairecc co rochtain dóibh tar an maighin in ro h-indleadh an chelcc. Do-rónadh fair-sium sin uile. O't-chonnairc captin Martin an t-uathadh marcslóigh for ur na h-abhann do-chóidh co n-dirim móir marcslóigh a maille fris dia t-téttarrachtain lotar-somh rempa co h-ionmall ainésccaidh an c-cédna feacht, nír bhó cian do na h-óccaibh iaramh gur bó h-éiccen dóibh beith acc eachlosccadh a n-each lá a dheine & lá a dhiogaire ro báttar Goill ina n-deadhaidh. Ro cuireadh deireadh for aon díobh-sidhe .i. Feilim Riabhach mac Daueid, dia aimhdheóin lá h-ionmaille a eich co nár bhó tualaing frestal a muintire, & go m-bó h-eiccen dó airi-siomh fri a naimhdibh, & teacht tar forchongra a tighearna .i. tochar do fris na Gallaibh. O rob' erdhalta lais a mharbhadh fó chédóir. Soais a ghaidh fris an t-í bá nesamh dhó don lucht batar ina lenmain, & rob' e-sidhe captin Martin, & acc tóccbháil a láimhe dó-sidhe in oirchill a airm d'imirt for an t-í do-rala in eccomhlann for a chionn do-rad Feilim a mhéur hi suainemh an fhogha baí occa i n-erlaimhe dia dhiubhraccadh co ro amaiss captin Martin i n-deirc a occsaille cech n-direach gur treghdastair a chridhe ina chliabh. Bá h-eidighthi-siumh tra cenmotá an t-ionadh sin trias ro gaottha. Iompaíd na Goill for c-cúla iar n-guin a t-treinfhir & a t-toísigh iomghona, & do-berad leó hé for iomchar faon fotharsna i f-fannthaisibh écca co rangattar an baile, & fuair bás in adhaigh sin. O'd-chonnairc Ó Domhnaill na Goill do shoadh for

p.1980

c-cúlaibh ro lonnaigheadh ei-ssidhe co ro thoingsiot lucht na fásfuabarta tar cend Fhelim co ná baoí ní dia imdheaghail gan a mharbhadh lá captin Martin acht madh an t-aén fhorccom sin. Ro tlathaighestair a mhenma iaramh ó rangattar scéla chuicce ar a bharach co ro écc an captin.

M1595.17

Dala an gobernora ro líon-sidhe d'feircc & do lonnas iar marbhadh a bhrathar, & ro fhorchongair for a shlógh aidhme toghla an chaisteoil do dhénamh leó dus an c-caémhsaittís a erghabhail for Mhuintir Uí Domhnaill bátar ann. Do-rónadh leó-somh indsin do chranncaingel & do chubhachlaibh na c-céiledh n-Dé, & dá gach aidhme rangatar a les baí isin mainistir. Do-radtha iaramh seichedha bó & damh for na h-aidhmibh sin dia n-eactair. Ro fucctha bheós rothadha faoí dia fhógluasacht gusan dúnaidh. Ro líonta iaramh do laochraidh, & do láthaibh gaile, & do shaoraibh i f-foimhdin toghla an bhaile. Ro tréntairrngedh léo an lúitheach sin lá dorcatta urthossaigh na h-oidhche co ro suidhighthe hé fri h-uillinn an chaisteóil, & gabhait for scaoíleadh an mhúir iarttáin báttar dinidh saoir isin m-baile, & ro ghabhsat acc blodhadh an bhalla fo a n-erchomair do dhiubhracadh a


p.1982

m-biodhbhadh do na h-óccaibh báttar istigh. Do-chódar araill ele don bharda for taibhlibh an dunaidh, & ro ghabhsat for tealccadh táithleac t-tuinigthe, & carracc c-cendgharbh forra anuas gombtar miona mionbhrúite gach ní fris a c-comraictis. Tiaghaid tra drong ele do lucht an bhaile for fenestribh & for fonlésaibh an caisteoil, & gabhait for diúbhraccadh a n-ubhaill mhealluaidhe, & a t-trom chaor t-teinntidhe forra go ro foirrgitt an fiallach baí is na cumhdaighthibh cláraigh don chloichthreas, & don dian n-diubraccadh sin. Ní ro fuilngit las na Gallaibh a c-créchtnucchadh ní badh mó, & ó ná ro fhédsat ní don dúnadh ro fhagaibhset a t-teghdhaisi toghalta múir, & soait ina f-friting ós iat beóghonta, & robtar buidhigh do rochtain a n-anmantt leó. Bá crádh cridhe las an n-gobernoir Sir Risderd Bingam ná caemhnaccair a ainchridhe d'imirt for bhardaibh an dunaidh, ná for nach n-aon do mhuintir Uí Domhnaill, & impdhídis for a ais tar Corrsliabh, tar Magh n-Aoi co rainicc Rosscommain. Do-dheachaidh Ó Domhnaill iaramh tar Éirne, & ro léicc a Albanaigh uadha iar t-tabhairt a t-tuarustail dóibh. Téid tar a ais co Slicceach co ro brisedh lais an caislen d'uaman Gall dia aittreabhadh.

M1595.18

Tepoitt a Búrc mac Uatéir Chiotaigh, mic Seain, mic Oiluerais mic Seain do ghabháil forbaisi for Bhél Leice, baile sin i m-barúntacht Tire h-Amhalgaidh c-Conntae Maigheó, & bá h-iad barda an gobernora báttar and. Iar rochtain na scél sin gusan n-gobernóir, ro fhorail for a dearbhrathair .i. captin Iohn Bingam ar captin Foal, ar captin Mennsi & ar a mac Uilliam Buidhe Diúid co n-druing móir do daoinibh uaisle ele a maille friú dol d'furtacht an bhaile co lón & co n-armáil dia saighidh, riasiú ráinicc leó an bharda d'fóiridhin fuair Tepóitt a Búrc an baile. Tiaghaid-siumh tar a n-ais fó aithmhela, & ro gabh Tepóitt acca t-toraigheacht, accá t-treghdadh, & acca t-timchealladh agá m-buaidhreadh, & accá m-básucchadh car an chaomhlaoí co ro fháccaibhsiot daoíne, arm, & éideadh iomdha. Ro marbhadh lais an lá sin captin Foal, captin Mennsi, & mac oidhreachta Uilliam Diúid, & sochaidhe ele do shaorchlandaibh, & do dhaorchlandaibh


p.1984

nách áirimhthear. Ba do thoradh engnamha, eissiomail, & aithearraigh eolais ro imthigh gach a n-deachaidh as díbh an lá sin.

M1595.19

O Neill Toirrdhealbhach Luineach mac Néill Chonallaigh, mic Airt, mic Cuinn mic Enrí, mic Eoghain do écc. Bá he-sidhe aen as mó ro dearlaic d'ionnmhasaibh & d'edalaibh d'éiccsibh, & d'ollamhnaibh, & do lucht cuinghedha n-eith do tighearnadhaibh Ereann ina coimhre, uair ro h-erfhuaccradh uaidh-sidhe co minic fo Erinn dá gach aen baí la h-iarraidh neith toidheacht ina dochom i f-Féilibh Geine an Choimdhe do shonnradh, & iar na t-tarrachtain ní theighedh aen fó dhiomdha uadha gan riar; tigherna agá m-bídis sochaidhe ile for a tuillmhe & for a tuarustol, tigherna ro ba sochonáigh fri sidh, & ro ba comhnart fri coccadh condus-rala aoís, & enirte dó, & ro h-ordaighedh oidhre ina ionadh deich m-bliadhna ria na bhás ar an b-parliment ro congmhadh in Áth Cliath i n-ainm na bainrioghna Elisabeth .i. Aodh mac an Fhirdhorca (.i. an barun), mic Cuinn mic Cuinn, mic Enri, mic Eoghain dia ro gairedh iarla ar an b-parlimint sin. Bá h-and at-bath Ua Nell isin Srath m-Bán, & a adhnacal in Ard Sratha.

M1595.20

Mag Aéngusa Aodh mac Aodha, mic Domhnaill Óicc fer a athardha ro badh mó ainm & erdearcus i f-fiadhnaisi Gall & Gaoidhel Ereann d-écc go feachtnach.

M1595.21

Toirrdhealbhach mac Briain mic Donnchaidh, mic Donnchaidh Bhacaigh tighearna Corca Baiscinn Iartarthaighe, fer ro ba mór teist & tuarusccbháil ar fud Ereann do réir a athardha (uair ní bai occa acht triucha chéd namá) do écc & a mhac Tadhcc Caoch do gabhail a ionaid.

M1595.22

Remann na Sccuab mac Uillicc na c-Cend, mic Riocaird mic Uillicc Cnuic Tuagh do écc.


p.1986

M1595.23

O Gallchubhair Sir Eóin mac Tuathail, fer ro badh mór ainm & oirdercus ag Gallaibh, & ag Gaoidhelaibh an tan-sin do écc .25. April.

M1595.24

Mainistir Mhuineacháin i n-Oirghiallaibh do beith ag Gallaibh an bliadhain-si, & banna saighdiuir agá h-iomchoimhéd do ghnath. Rainic sgéla uatha co h-Áth Cliath co m-báttar i t-teirce lóin. Iar ná cloistecht sin don iustis Sir Uilliam Russel, & do Sir Seon Noris ro fhurailset sé bhanna fichet saighdíuiridhe do Shaxanchoibh & d'Éirennchoibh co n-daoínibh uaisle iomdha a maille friú do chor lá lón & lá gach n-aidhilcce rangattar aler go Muineachan, & rangattar rompa gan ráthucchadh gan frithbeart gusan m-baile, & iar m-beith in adhaigh sin i Muineachan dóibh ro triallsat imtheacht ar a bharach do dhol don Iubhar. An tan tra rangattar edh becc ó Muineachan soir do-rala muintir Uí Neill dóibh for a c-cionn. Bá h-ainmín esccairdemhail an fiadhucchadh fuairsiot annsin uair ro gabhadh aga c-caitheamh & agá c-comhfhuabairt agá marbhadh, & agá mudhucchadh on cetheora h-uair ria medhón laí co fuinedh n-ell nóna co nár bhó h-urusa ríomh nó áiremh in ró fáccbadh do mhuintir an iustis etir shaor & daor, & in ro fáccbhadh bheós d'eachaibh, & d'éidedh d'ainnaibh, & d'iolfhaobhraibh, d'earradh, & d'édach uasal, do caiplib, & do chliabhaibh lóin in gach conair ro imtighsiot an lá sin. Ro gabhadh foslongport leó in iomfhochraibh an Iubhair, & tangatar bandai ina c-coinne ón Iubhar ar maidin ar ná mharach, & rob' erbadhach uirbernach ro bhattar acc dol gusan m-baile sin, & ní ro shaoílset ag fágbhail Atha Cliath go f-fuigbedís a h-ionnamhail sin d'iomarghoil in Ulltoibh. A mí Maii do shonradh do feradh an trescomasc sin.

M1595.25

captin Felli duine uasal do mhuintir na bainrioghna agá m-boí urlamhus & iomchoimhéd a fhearann ón n-gobernoir do marbhadh i c-caislén in Aircín i f-fiull la a muintir fein.

M1595.26

O Domhnaill do thionol a shlóigh i mí December do dhol i c-Cóicceadh Connacht. As í conair do-luidh do Slicceach go Tráigh n-Eóthuile, co Tír Fhiachrach, & tars


p.1988

an Muaidh co Tír n-Amhalgadha. Batar Clann Uilliam Búrc i f-frithbheart fri a roile im tighearnas an tíre, uair an dar lá gach fer díbh bá dó bádhéin ro badh dír. Tangattar-somh uile fo toghairm Uí Domhnaill iar t-toidhecht dó don tir ro bhaoí-siomh agá sccrúdadh fri a comhairlechaibh cia diobh-saidhe dia n-goirfeadh ticcherna. Conadh fair do chinnsiot fa dhéóidh tighearna do ghairm do Thepóitt a Burc mac Uateir Chiotaigh, mic Seain mic Oiluerais, ar dháigh as é do dheachaidh chuicce-sium cetus iar ná ionnarbadh do Ghallaibh as a dhuthaigh, & ro thingheall-somh dó co n-diongnadh a chobair dia c-caomhsadh, & ro bhaoí bheós i t-tuile a aoise fri foimhdin imnigh & ettualaing an choccaidh i m-baoí-siumh. Ro gaireadh iaramh a gairm flatha de i f-fiadhnaisi na slógh a c-coitchinne gé ro bhattar araill dia chenel ro ba sine, & ba moa ar aoí n-garma inás. Do-radadh geill & aittire ó na Búrcachaibh oile baoí i frithbheart fris for laimh Thepóitt iar na oirdneadh. Ro airis Ó Domhnaill hi rann Mec Uilliam fó Nodlaicc Mór na bliadhna so i m-Barúntacht Chille Medhóin, & is na Brighibh hi c-Cloinn Muiris.

M1595.27

Bai ard iustis na h-Ereand .i. Sir Uilliam Russel i n-Gaillimh in ionbaidh sin. Ro luaidhedh siothcháin go cend dá mhíos gan urradha gan árach etir Ua n-Domhnaill & Connachtaigh do leith, & an iustís don leith ele acc fáccbháil na Gaillmhe dho. Ni bhaoí aon Chonntae hi c-Connachtaibh cenmotá Conntae an Chláir namá ná bátar uile no dronga dirimhe as gach conntae díbh d'aon rann & d'aon leith lá h-Ua n-Domhnaill don chur sin ó Drobhaoís co Conmaicne Mara, & ó Muaidh co Sionainn. Battar ann dna Síol c-Ceallaigh cenmotá Conchobhar mac Donnchaidh Riabhaigh, mic Taidhcc Duibh Uí Cheallaigh uair ro gabhadh lais-sidhe an Caladh ar Fherdhorcha mac Ceallaigh mic Domhnaill, mic Aedha na c-Cailleach Uí Cheallaigh. Do-chóidh tra Feardorcha gusan líon baí hi c-cend Uí Domhnaill, & rogair Ó Domhnaill tighearna de. Ro eirghettar síol Madagain isin c-coccadh c-cédna acht Ó Madagáin amháin .i. Domhnall mac Seaain, & a mhac Anmchadh. Lottar clann Remainn


p.1990

na Scuap mic Uillicc a Búrc, & an lucht ad-rubhramar go ro gabhadh & co ro brisedh, Míliuc Uí Madaccáin, Tír Athain, & urmhor bhailtedh na tíre leó cenmota an Longport. Ro lomadh & ro léirscriosadh Cluain Fearta Brénainn & ro gabhadh espucc an baile leó. Baí ann-sidhe Eoghan Dubh mac Mhaoileachlainn Bailbh Uí Madagain ó thuaith Lusmaighi hi c-cuma cháich. Do-cuas leó iaramh tar Sionainn i n-Dealbhna i f-Feraibh Ceall, & acc sóadh dóibh tar a n-ais co brú Sionna do tairrngeadh dá banna saighdiúiridhe baí ar ósda isin Midhe ina n-iarmhoireacht, & ní riacht rabhad nó rathucchadh rempa go riachtadar gan fios gan airiucchadh co ro iadhsat imon m-baile i m-báttar na foghladha co ro marbhadh dronga dibh-sidhe im Anmchaidh mac Maoíleaclainn Modardha mic Maoileachlainn mic Bresail, & im Cobthach Ócc mac c-Cobhthaigh Uí Madagain. Térnatar clann Remainn a Búrc ón m-breisim sin co n-urmhór a muintire amaille friú.

Ro briseadh lá h-Ua n-Domhnaill don chuairt sin tri caisléin décc do chaislénaibh Connacht. Iar t-tocht d'Ua Domhnaill tar Muaidh co Tír Fiachrach ro ghair-sidhe Ua Dubhda do Thadhcc mac Taidhcc Riabhaicch mic Eoghain, & Ó h-Éghra Riabhach i l-Luighne. [...] & Mac Donnchaidh Tire h-Oilella do Mhuirghes Chaoch mac Taidhcc an Triubhais, & Mac Donnchaidh an Chorainn do Rudhraighe mac Aedha, & Mac Diarmada Maighe Luircc do Chonchobhar mac Taidcch mic Diarmada. Do-bert lais iaramh braighde gach tíre gus a rainicc i n-gioll lé comhall, & soais tar a ais go ráinic tar Éirne iar c-criochnucchadh a thurais.

M1595.28

Braighde Connacht uile (durmhór) batar i l-láimh i n-Gaillimh on n-gobernoir Sir Risderd Biongam. Feacht and dia m-báttar mesgtha meraighthe iar n-ól


p.1992

fhiona isin c-céd mhí d'foghmhar na bliadhna so co ro iomráidhsiot etorra fein elúdh as in b-priosún i rabhathar, & imtheacht d'áis nó d'éiccean. Iar c-cindeadh na comhairle sin dóibh do chuirsiot a n-glais & a n-geimhle díobh, & bátar doirsi an bhaile erslaicthe an tan sin, & bá h-ionam proinnighthe do chach i c-coitchinne uair bá h-urthosach oidhche ann do-chóidhsiot tarsan dorus siar don bhaile. Ro gabhadh an droichet forra gur bhó h-eiccen dóibh an abhann aggarbh d'ionnsaicchidh fo a n-urchomhair, & bá an aoin fhecht battar-saidhe ag fágbháil na h-abhann & aos óccbaidh an bhaile iar n-dol tar droichet an bhaile ina c-comhairrcis. Ro marbhadh cuid do lathair, & ro h-iompaídhedh an chuid ele díobh gusan b-priosún ó'r imthighedar. Iar n-dol do na scélaibh sin gusan n-gobernóir, Ro chuir-sidhe sgribhenn go Gaillimh dia forchongra gach aon ro aontaigh eludh don chur sin a chrochadh gan fhuireach. Ro crochadh ar furailemh an gobernora mac Mec Uilliam Búrc .i. Emann mac Risdeird an Iarainn, mac Uí Conchobhair Ruaidh [...] mic Taidhcc Óicc mic Taidhcc Bhuidhe, mic Cathail Ruaidh mac Mhec Dauid Hoberd mac Hoiberd Buidhe, mic Uilliam, mic Tomais Murchadh Ócc mac Murchaidh na t-Tuagh mic Taidhcc Uí Fhlaithbertaigh, Domhnall mac Ruaidhri mic Taidhcc Uí Fhlaithbertaigh, & Maoílir mac Tepoit, mic Uáteir Fhada.

M1596.0

AOIS CRIOST, 1596.

Aois criost, mile, cúicc céd, nochat, a sé.

M1596.1

Mag Carthaigh Mór d'écc .i. Domhnall, mac Domhnaill, mic Corbmaic Ladhraigh mic Taidhcc, & gér bhó Mág Carthaigh Mór do gairthi dhe ro h-oirdnedh co h-onorach ina iarla rias an tan sin hé ar forchongra prionnsa Saxan. Ní baoí oidhre


p.1994

ferdha dia éis nó h-oirnfidhe ina ionadh cenmotha aen inghen do-rala 'na mnaoí ag mac Meg Carthaigh Riabhaigh .i. acc Fingin, & ro ba dóigh lá cách gur bhó h-esidhe ro badh oidhre ar an Mág Cartaigh sin at-bath .i.Domhnall.

M1596.2

Mac Suibhne na t-Tuath Eoghan Ócc mac Eocchain Óicc mic Eocchain mic Domhnaill fer tothachtach toirbertach, na ro thuill táinsiumh, nó tarcaisne or o gabh


p.1996

ceandus a chriche co ló a eitsiochta fer caithmheach conghaireach dearlaictheach daonnachtach comhnart fri cothucchadh aghmur fri h-ionnsaighidh co m-buaidh c-céille & c-comhairle fri sidh, & fri sochoccadh do ecc 26. Ianuarii, & mac a dherbhrathar .i. Maolmuire mac Murchaidh Mhaill do ghabhail a ionaid.

M1596.3

O Raighilligh .i. Sean Ruadh mac Aodha Conallaigh mic Maoílmordha mic Seain do écc, & gé do h-ordaighedh maille lé composeision a h-ucht na bainríoghan athaidh rias an tan sin ticchernas a dhuithche fein do beith ag gach aon do shliocht Mhaoílmhórdha Uí Raighilligh ro gair Ua Néill Aodh mac Firdorcha O Raighilligh do Philip mac Aodha Conallaigh for an m-Breifne uile, & níor bhó cianshaoghlach-somh iar n-gairm tighearna de uair ro marbhadh ria c-cionn leth raithe go t-egmhaiseach la muintir Uí Neill (lás ro h-oirdneadh ei-siumh) & ro gaireadh Ó Raighilligh d'Emann mac Mhaoílmhórdha sinnsear an dá tighearna remhráite.

M1596.4

Mac iarla Desmumhan d'écc .i. Tomas mac Sémais, mic Seain mic Tomáis Droichit Atha.

M1596.5

Tepoit mac Piarais mic Emainn Buitelér tighearna Cathrach Dúin Iasccaigh, & Trena Cluana Meala do écc. Fer dearlaicteach d'uas mhór ro ba mó duanaire d' Fhionnghallaibh Ereann d'urmhór ei-sidhe & a mhac Tomas do ghabháil a ionaid.

M1596.6

Mag Eochaccáin .i. Niall mac Rossa mic Connla d'écc.

M1596.7

Remann mac Gearailt tighearna Tuaithe Brothaill do bhásucchadh i c-Corcaigh tré chiontaibh a dhibeircce in aghaidh Gall.

M1596.8

An tan tra ro fhidir an iustis, & comhairle na h-Ereann calmacht & comhnart na n-Gaoidheal ina n-aghaidh, & gach aén do-radsatt go fomamaighthe dóibh badhéin rias an tan sin ag dol d'aoín leith fris na Gaoidhelaibh rémhraite ina n-aghaidh, bá sí comhairle arricht leó techta do chor do shaighidh Uí Néill, & Uí Domhnaill do cuingidh shiodha & chaoncomhraic forra. Bá siad ro toghadh fri h-iomluadh


p.1998

n-aithiscc etorra .i. Tomas Buitilér iarla Urmumhan, & airdeaspocc Caisil Maolmuire Mag Craith. Rainicc iarla Urmumhan go Traigh Bhaile, & airisis annsein, & ro fhaídh a theachta go h-Ua Neill dia aisneis dó na toscca imá t-táinicc. Faídhidh Ua Neill na sccéla cédna d'ionnsaighidh Uí Domhnaill. Do-chóidh Ua Domhnaill dírim marcslóigh go h-airm i m-baoí Ua Neill, tiaghat díbhlínibh co Fochaird Muirthemne. Tánaic an t-iarla, & an t-airdespocc dia saighidh. At-fétsat do na flaithibh in toiscc ima t-tangattar .i. gurab do chuingidh síodha do-dheachattar, & at-fétsat na comhadha ro thingheall an iustis .i. dilsiucchadh Chóiccidh Conchobhair dóibh-siomh génmota an m-bloidh tíre fil ó Dún Dealgan co Bóinn in ro aittreabhsat Goill ó chein mháir rias an tan sin, & ro gheallsat fris sin ná tiostais Goill forra tar tórainn cenmotát na Goill báttar hi c-Carraicc Fergusa hi c-Cáirlind, & i n-Iubhar Cinntragha do léiccedh fri creic & conradh do shíor, & ná léiccfidhe maoír nó lucht tobhaigh cíosa nó cana dia saicchidh acht an cíos do-ratta for a sinnsearaibh (feacht riamh) do iodhnacal dóibh-siumh co h-Áth Cliath, & ná cuinghidhfe geill nó eittire orra acht madh sin, & do-bértha an c-cédna do na Gaoidhelaibh attracht hi c-commbáidh Uí Domhnaill hi c-Cóicceadh Chonnacht. Do-chóidh tra Ó Neill, & Ó Domhnaill, & i m-batar ina f-farradh do mhaithibh an chóiccid do sccrúdadh a c-comhairle im na h-aithesccaibh sin do bretha cuca, & iar m-beith athaidh foda dóibh-sidhe & do na maithibh archena acc foraithmhet an ro togaetha lá Gallaibh ó do riachtatar Érinn lá bréccthingealltoibh ná ro comhailleadh dóibh idir, & an líon do-dheachatar d' oidhedhaibh anaipche dia n-aireachaibh dia n-uaislibh, & do shaorchlandaibh soichenélchoibh cén nách tuccait itir, acht do gaitt a n-athardha foraibh, Ro imecclaighsiot co mór co ná comhaillfe friú an ro tinghealladh

p.2000

dóibh conidh fair deisidh leó fó dheóidh an t-sídh do éimghedh. Ro aisneidhsiot iaramh in aithescc don iarla, & do-chóidh-sidhe co h-Áth Cliath dho shaighidh an iustís & na comhairle, & at-fét dóibh a dhiúltadh imón síth, & a freccra ó na Gaoidhelaibh. Ro chuir an iustis & an comhairle teachta go Saxaibh do saighidh na bainrioghan d'aisneis a scél di-sidhe conidh and fo cerd si iolar n-daoíne go h-Erinn cona naidhmibh techta leó co nár bhó lugha oldátt fiche míle a líon d'aos tuarustail, & d'amhsoibh ro bhattar in urfhaichill coccaidh do Ghaoidhealaibh. Ro tecclamadh iaramh sloiccheadh lán mhor la general coccaidh na bainrioghan in Erinn .i. Sir Iohn Noris do dhol i c-Coicceadh Connacht ar daigh i ro éirigh i c-combaidh coccaidh na n-Gaoidhel díobh do cennsucchadh. Tainicc iarla Chloine Riocaird .i. Uillecc mac Riocaird Shaccsanaigh, mic Uillicc na c-Cenn co lion a shochraitte ina t-tionol. Tánaicc tra iarla Tuadhmumhan .i. Donnchadh mac Conchobhair, mic Donnchaidh Uí Bhrian cona shochraitte on modh c-cedna. Tangattar tra dronga dí-rimhe nach airimhtear cenmothat-saidhe. Acht cena at-berat aroile na ro tionoileadh fri ré cian d'aimsir i Erinn for seilbh an phrionnsa samhail don t-sluaigheadh i-shin ar lionmaire a lerthionoil, ar allmurdhacht & ar ionggnaithe a n-innill, & a n-eccoiscc. Iar t-torrachtain doibh séin uile go h-aon bhaile .i. go h-Ath Luain do shaighidh an general a lottar iaramh co Roscomáin, & í c-comhfochraibh Mainistre na Búille iarttain & o na fuairsiot Connachtaigh for a c-cionn ann sin amhail ro shaoílsiot, iompaíd tar a n-ais siar hi rann Mheic Uilliam go Cionnlacha, & go Maighin go ro ghabhsat campa comfhairsing la taobh abann Rodhba.

An tan ro batar an t-sochraitte lan mhor acc tómaithemh tocht an dú sin, Ro fhaídh Mac Uilliam Burc Tepóitt, a thechta go h-Ua n-Domhnaill dia chuinghidh fair toidhecht dia fhoirithin, nir bó faillightech ro freccradh indsi la h-Ua n-Domhnaill uair rob' erlamh ei-sidhe do thecht i c-Coicceadh Medhba riasiu rangattar na teachta dia shaighidh. Scriobhtar litre, & scribhenna uadha go Gaoidhelaibh Coiccidh Olneccmacht dia fhorcongra forra toidhecht ina dhochom go h-ionad erdálta baí fors an c-conair do saighidh longport an generala Sir Iohn Noris, & do-dheachaidh budhein hi c-cenn treda cona slogh lais tar Eirne, tar Sliccech, lamh dhes fri


p.2002

srúibh Sleibhe Gamh tre Luighne, & tre Crich Gaileng. Tangatar tra Gaoidhil an choiccidh gan iomfhuireach fon toghairm isin. Tanaicc ann cetus Brian Ócc (.i. O Ruairc) mac Briain mic Briain mic Eogain Uí Ruairc. Tánaic ann Ó Concobhair Ruadh, Ó Ceallaigh, Mac Diarmata Maighe Luircc. Tangatar ann an dá mhac Donnchaidh, an dá Ua Eghra, & Ua Dubhda. Iar t-torrachtain na n-Gaoidheal sin co h-áit n-aén bhaile, ní ro h-anadh leó go ro gabhsat longport for ionchaibh Sir Iohn Noris don taobh araill don Rodhba cedna.

Ro bai iomaithighidh etorra anonn & anall amhail bidh fri sidh & fri cairdine, & nír bó h-edh ón iar f-fír, acht bá do brath & taiscéladh & do thabairt bréicce imo roile dia c-caomhsattaís. Airisitt athaidh amhlaidh sin aghaidh i n-aghaidh co t-tairnic a lóinte do na Gallaibh conadh é ní ro chinnsiot d'éirghe an phuirt i m-báttar ó ná ro chumhaingsiot ní do na Gaoidhealaibh. Do ghniatt samhlaidh & do-chóidh an general go Gaillimh, assidhe go Baile Átha Luain, & ro fháccaibh saighdiúiri hi c-Cunga, & mar an c-cedna i n-Gaillimh, i m-Baile Ath an Riogh, isin Mullach Mór Ua Maine, hi c-Cill Chonaill i m-Bél Atha na Sluaigheadh i Ross Comáin, hi t-Tuillsgi, & i Mainstir na Búille.

M1596.9

Ua Conchobhair Sligigh do thecht in Erinn co n-Gallaibh iomdha lais hi f-foghmar na bliadhna so.

M1596.10

Do cuiredh Sir Risderd Biongam cona braithribh a cumhachtaibh Cóiccidh Chonnacht, & ruccadh iad-sidhe co h-Ath Cliath, & do cuirit assaidhe go Saxoibh & ro cuireadh neach ele ba ferr inás ina ionad i n-gobernoracht Choiccidh Connacht .i. Sir Coners Clifort a comhaim. Bá fer tiodhnaicthe séd & maoíne do Ghallaibh & do Gaoidhelaibh ei-sidhe, & ní thainicc do Ghallaibh i n-Erinn is na deidhenchoibh nech ba ferr inás. Iar t-tocht do co h-Ath Cliath ro baí ag comhcruiniucchadh daoíne & acc uirtriall armála do dhul hi c-Connachtaibh. Do-choidh iaramh co líon slóigh, & sochaidhe co Baile Atha Luain, & do sccaoil a bhandadha i c-campa foslongport ar bhailtibh Ó Maine, & Cloine Riocaird .i. Gaillimh, Baile Átha an Riogh, an Mullach Mór, Conga, & an Leithinnsi. Do-chottar dhrong mhór do mhaithibh Chóiccidh Connacht do shaighidh an gobernora, & do ghabhsat lais fo dáigh a alladh & a árd tuarusccbhala. Ro ba dibh-sidhe Ó Concobhair Ruadh .i. Aodh mac Toirrdhealbhaigh Ruaidh, & mac Diarmata .i. Conchobhar, & ro naidhmsiot a c-carattradh fris.


p.2004

M1596.11

O Concobhair Sligigh tra iar t-tocht dó a Saxoibh co h-Erinn ro ghaibh-sidhe ag cendsucchadh Connacht amhail as dech ro fhed a h-ucht Gall, & ro ghabhsat Clann n-Donnchaidh Cuile Muine lais. Baí bheos Baile an Mhótaigh ar a chumas. Ro ghabhsat mar an c-cédna Muintir Airt lais, uair ba h-iaid-sidhe roptar tairisi d'fior a ionaid do ghres, & roptar faoíligh dia rochtain dia saighidh, & ro lionsat d'uaill, & do dhíomas, & ro ghabhsatt acc baigh & acc bagar ar Chenel c-Conaill.

O Domhnaill dna ó't-cualaigh-sidhe fosccadh an scceoil sin, & a n-dol-somh i c-combáidh Gall ina aghaidh, ní ro airis fri tecclaimadh slóigh cenmotá amhsaigh & aés tuarustail & do-taéd iaramh tar Slicceach siar go Ross Oircc an roptar tairisi la h-Ua c-Concobhair in gach dú i m-báttar i n-diamhraibh, & i n-droibhelaibh daingne an tire co ná ro fhaccaibh mil n-inile leó, & ní ro creach acht iad-somh namá, ge ro choiccill doibh co minic reimhe ar a n-dínnime & ar a n-deroile go ros brost a m-briathra d'iúmsacha, & a n-aincridhe na ro fhedsat do dhicleith Ua Domhnaill dia n-orgain an tan sin.

M1596.12

Conchobhar, mac Taidhg, mic Concobhair Ui Bhriain o Bél Atha an Chomhraic do dhol for dibeircc & for foghail, uair baí-sidhe, & drong do Chloind t-Sithigh amaille fris ar ionnarbadh o na n-athardha ar aon la Gaoidhealaibh an tuaisceirt, & tainic ina menmain rochtain dia t-tír, & asseadh lottar do Chloinn Riocaird, do Shlebh Echtge, & d'Iochtar Cloinne Cuilein. Ro bás ina lenmain o gach tír do thír co ro gabhadh Concobhar fa deoidh ar in c-Coill Móir, & ruccadh é hi c-cend an presidens isin c-céd mí d'foghmar do shonnradh, & ro básaigheadh he i c-Corcaigh ar terma na Samhna.

M1596.13

Tadhcc, mac Toirrdhealbhaigh, mic Donnchaidh, mic Concobhair Uí Briain (iar m-beith ré fhoda for foghail) do ghabhail i m-Buitilerachaibh, & a bhásucchadh tre comhairle iarla Urmhumhan.


p.2006

M1596.14

Uaitne, mac Rudhraighe Óicc, mic Rudhraighe Caoích, mic Conuill Uí Mordha do beith ina duine uasal hi c-cerdaibh coccaidh an tan sa, & Laoighis do leirsccrios lais etir ioth, arbhar, & áitiucchad co ná baoí énní isin tír o ghlas geta no báduin amach nach baoí for a chumas. Ro marbhadh dna lais duine uasal do Shaxancoibh bai hi Srádbaile Laoighisi aga raibhe bladh mór don tír a h-ughdarrás an phrionnsa .i. Cosbi mac Maighistir Francis a ainm.

M1596.15

Clann Emainn an Chalaidh, mic Semais, mic Piarais Ruaidh mic Semuis mic Émainn mic Risdeird Buitiler do dhol for foghail beós tre iomtnuth le h-iarla Urmumhan, & a n-athair Emann an Chalaidh do ghabail tre na c-ciontaibh-sidhe.

M1596.16

Emann, mac Risdeird, mic Piarais Ruaidh do gabhail mar an c-cedna.

M1596.17

Fiachamac Aodha, mic Seain o Ghlionn Maoílughra do beith ag milleadh Laighen & Midhe an tan sa.

M1597.0

AOIS CRIOST, 1597.

Aois Criost, mile, cuicc céd, nochat, a seacht.

M1597.1

Ua Domhnaill Aodh Ruadh, mac Aodha, mic Maghnasa do beith i f-foslongport i m-Breifne Chonnacht fri Sliabh Dá Én anoir on tan ro h-oirccedh sainmhuintir


p.2008

Uí Concobhair lais amhail remhebertmar. Ro bhaí-sidhe ag ernaighe a shochraitte, & a thoichestal do breith fair as gach airm i m-báttar & iar t-tecclamadh doibh dia shaighidh i n-deireadh Ianuary asseadh lottar i t-triocha chéd Ua n-Oilella, assaidhe don Chorann, tre Mhachaire Connacht, hi c-Cloinn Conmaigh hi c-crich Maine. Iar t-tocht do i n-eidirmedhon Ua Maine ro leicc scceimhelta scriobhluatha uadh fa thuaith an Chalaidh, & fa uachtar na tire, & do-bertsat bó thainte iomdha, & crecha comhaidhble leo hi c-coinne Uí Domhnaill go baile Átha an Riogh, & ge ro fhóbairsiot an bharda an baile do bhardacht nír bó torbha doibh an tinnsccettal uair ro cuirsiot muintir Uí Dhomhnaill teinnte & tendála fri doirsibh daingen n-dúnta an bhaile, & tuccsat dreimiredha diomhóra dia saicchidh, & ro chuirsiot fris na muraibh iad go n-dechsat for taibhlibh an mhúir. Ro lingsiot iaramh do na taibhlibh go m-batar for sraidibh an bhaile, & ro erslaicsiot na doirsi don lucht batar imuigh. Gabhaitt iaramh for toghail na t-tighedh t-taisccedha, & na t-teghdas f-foiriata co ruccsat eistibh ina m-baoí indibh d'ionnmasaibh, & d'édalaibh. Airisit in adhaigh sin isin m-baile hi shin. Nir bó sodhaing ríomh nó airemh ina ruccadh dumha, & d'iarann d'edach & duradh as in m-baile sin arna marach. Ba h-as an m-baile cedna sin ro leicc scceimhealta uadh d'arccain Cloinne Riocaird ar gach taobh d'abhainn. Ro leircreachadh, & ro lainidreadh las na scemheltoibh sin o Lethráith go Magh Senchomhladh. Ro loiscceadh, & ro lomaircceadh las an c-cuid eile díbh ó Bhaile [Átha] an Ríogh & ó Raith Ghoirrgín siar go Rinn Mil, go Medhraidhe, & go dorus na Gaillmhe. Ro loiscceadh leo Tegh Brighde i n-dorus Spairri na Gaillmhe. Do-ronadh sosadh, & sárlongport la h-Ua n-Domhnaill cona sloghaibh in adhaigh sin etir Uarán Mór & Gaillimh ag Cloich an Línsigh do

p.2010

shonnradh. Do-thaed Ó Domhnaill arna mharach go Mainistir an Chnuic i n-dorus na Gaillme, & ro baí iomaithighidh uadh go lucht an bhaile ag cuingidh creice & cennaighecta a n-erradh n-eccsamhail, & a n-édghadh n-uasal for araill do na crechaibh. Asseadh ro chinn iaramh sódh tar a ais, & munbhadh troma na t- tionol creach, iomat na n-airccneadh, & aidble na h-édala ro badh doigh na h-anfadh don reim sin go Gort Innsi Guaire hi c-Cenel Aodha na h-Echtge. Luidh Ua Domhnaill cona shloghaibh & cona c-creachaibh leó tre certlar Choiccidh Connacht hi f-frithing na conaire cédna, & ní ro airis go ro ghabh longport hi c-Calraighe fri Slicceach anoir, & ro fhaoidh a ghiollanraidh, & a aés dí-airm lá araill dia chreachaibh tar Samhaoír badh thuaidh.

M1597.2

Dala Uí Concobhair Shliccigh (Donnchadh mac Cathail Óicc) ro tecclamadh slogh lán mhor lais do Ghallaibh & do Ghaoidhelaibh gar becc iar f-feil Brighde do thocht go Slicceach.

M1597.3

O Domhnaill tra baí-sidhe hi c-Calraighe (amhail remebertmar) hi f-foichill fhorra & do-bert ammus for shlogh Uí Chonchobhair ria siú rangatar go Slicceach. Ní ro h-anadh fris-sidhe idir, achtmadh uathadh tarrthas do dheireadh an t-sloigh ag Traigh n-Eothuile, gontar, báitter iad-saidhe. Ro marbhadh ann mac Mheic Uilliam Burc .i. mac Risdeird mac Oiluerais, mic Seain, & drong oile nach airimhther cenmotha-somh. Do-thaed Ua Concobair for c-cúla, & nir bó slán lais a mhenma im thoidhecht an turas sin. Tánaic trá Ua Domhnaill dia thigh, & ro leicc sccaoileadh dia shloighaibh do léccadh a sccísi d'aithle a n-aistir imchein. & ro fhaccaibh a amhsa & a aés tuarustail i c-Cóicceadh Connacht i n-urfhaichill choccaidh Uí Choncobhair & na n-Gall battar lais, & Niall Garbh mac Cuinn, mic an Chalbhaigh Uí Domhnaill i t-toísighecht forra. Ro ghabhsat sein for indreadh & aidhmhilleadh na n-Gaoidheltuath ro eirgettar i c-commbaidh Uí Concobhair & na n-Gall go t-tardsat for c-cúla doridhisi drong mhor dhíbh im Mhac Diarmata Conchobhar toisech Maighe Luircc, & ruccadh ei-sidhe do shaighidh Uí Domhnaill go n-derna a mhuinterus fris an dara fecht, & co t-tarat a riar dó. Do-ronsat


p.2012

toísigh na t-tuath bádar fri Coirrshliabh a tuaidh an c-cedna, & do-rattsat a n-geill, & a n-aittire d'Ua Domhnaill.

M1597.4

Ceithre bhairille, & secht f-fichit bairille púdair do thecht on m-bainrioghain go h-Ath Cliath h-i mí Márta do shaighidh a muinntire. Iar c-cor an phúdair h-i t-tír ro tairrngedh é co Sráid an Fhíona co m-baoí uile i n-aen-ionadh ar gach taebh don t-sraid, & do-dheachaidh aoibhel teinedh isin b-púdar. Ní fes trá an do nimh, fá a talmain tainic an Splangc h-í-sin, acht cena ro mheabhaidh na bairilledha ina n-aén-breó lasrach & luamhainteinedh an 13 do Mhárta do shonnradh, co ro toccbhadh cúirte cloch, & cumhdaighthe croinn na sráitte da f-fothaibh fulaing, & da b-posdadhaibh congmala is in aér edarbhuas co m-bíodh an t-sail shíothfoda, & an chloch cian tuinighte, & an duine ina éccoscc chorpardha for foluamhain isin aer ós cend an bhaile la tuinnsiumh an tren phúdair conach eidir ríomh, airemh, nó aisneis an ro milleadh do dhaoínibh onórcha, d'aés gacha ceirde, do mhnaibh, do mhaighdenaibh, do clannaibh daoíne uasal ticcedh as gach aird d'Eirinn do denam foghlama don chathraigh. Nir bó damhna eccaoine an ro milleadh d'ór, nó d'airgett, nó do shomaoine saoghalta in aithfecchadh in ro milleadh & in ro mudhaigheadh do daoinibh las an torainnchles sin. Nír bo h-í an t-sráid sin amhain ro d'iothaiccheadh don cur sin, acht an chetraimhe fa n-esa di don chathraigh chedna.

M1597.5

Ua Concobhair Donnchadh mac Cathail Óicc do cengal chairdesa, & carattradh etir a chliamhain (mac Mec Uilliam Burc) .i.Tepoitt na Long mac Risdeird an Iarainn, mic Dáuid, mic Emainn, & gobernoir Choicchidh Connacht .i.Sir Coners Clifort. Iar n-denamh a c-codaigh re 'roile doibh do tharraing Tepoitt an gobernoir & bannadha Choicchidh Connacht i t-Tír Amhalgadha, & h-i rann Mheic Uilliam go ro hathcuiredh, & go ro h-ionnarbadh leo Mac Uilliam (Tepóitt mac Uateir Chiotaigh mic Seain, mic Oiluerais) ass a athardha h-i c-cend Uí Dhomhnaill. Ro lomadh & ro leirsccriosadh leó gach aén fris a m-baoí a rann & a charattradh isin tír dia éis. Ro ghabh an tír don cur sin la Tepoitt na Long & las an


p.2014

n-gobernóir. Iompais an gobernoir iarsin go Baile Atha Luain, & ro sccaoilsiot na bandaighi ar a n-gairisionaibh. Ba do-aisneis a ruccsat d'airccnibh & d'édalaibh a rann Mheic Uilliam an tan sin.

M1597.6

Dala Mheic Uilliam iar t-tocht do-somh co h-airm i m-boí Ó Domhnaill d'acaoine a imnidh fris ro airis ina fhochair co mí medhóin shamhraidh. Do-ghní O Domhnaill iaramh slóiccheadh h-i c-Cóicceadh Connacht do congnamh la Mac Uilliam, & rainic tar Muaidh Ua n-Amhalgadha gan nach n-doghraing. Ní chumhgatar (no caemhnaccatar) an tír frithbeart fris go ro gabh a n-gialla, & a n-aittire, & do-beart-somh na braighde i-shin do Mhac Uilliam, & fáccbhais an crioch fa umhla dó. & fo-s-ráccaibh Rudhraighe Ua Domhnaill a dherbhrathair budheisin tanaisi Ceneoil c-Conaill ina fharradh dia nertadh i n-aghaidh a namhatt go slógh mor dia mhiledhaibh troightheach, & dia amhsoibh amaille friss. Iompaidhis Ua Domhnaill ina fhrithing dia thír.

M1597.7

Ro thionoil Ua Concobhair & Tepoitt na Long slogh mór do Ghallaibh, & do Ghaoidhelaibh iar f-faccbáil na tíre d'Ua Domhnaill do dhioghail a n-aincridhe for Mhac Uilliam & ro ionnarbsat Mac Uilliam an dara feacht, & Rudhraighe don chur sin as in tír ar ni rabhatar-sidhe coimhlion daoine friú. Bá sí comhairle arricht la Rudhraighe & la Mac Uilliam ina m-baoi ina c-comfhocraibh do chrodh & d'innile an tire cona n-aittreabtachaibh, & cona muinnteraibh do chor rempa tar Muaidh Ua n-Amhalgadha, & tré Thír Fhiachrach Mhuaidhe do thocht fo mhámhus Uí Domhnaill go rangattar Sliabh Gamh ria n-adhaigh, & gabhaitt acc asccnamh trias an sliabh fod na h-oidhche.

M1597.8

Imthúsa an ghoibernóra ó ro chuir-siumh Ua Conchobhair, & Tepóitt na Long cona sloghaibh do dhiochur meic Uilliam as an tír, Ro theglaim-sidhe lion a shochraitte for cind Meic Uilliam & Rudhraighe isin conair na ro chumhaingsiot do sheachna no d'iomghabhail. Roptar iad bátar do shaorclandaibh i f-farradh an ghoibernora an tan sin .i. Uillecc mac Riocaird Shaccsanaigh, mic Uillicc na c-Cendh iarla Chloinne Riocaird cona mhac Riocard barún Dúine Coillín ei-sidhe, Donnchadh mac Concobhair, mic Donnchaidh Ui Bhriain iarla Tuadhmumhan, & Murchadh mac Murchaidh mic Diarmata Uí Bhriain barún Innsi Uí Cuinn go


p.2016

sochaidhibh oile do dhaghdaoinibh cenmothát. Ba h-ann do-rala don goibernoir beith an adhaigh sin h-i c-Caislen Chuile Maoíle fil for Abhainn Móir fri Sliabh Gamh aniar, & fri Sliabh Dá En anoir co c-coicc céd décc laoch do gleire ghaisccedhach ina fhochair ann. Ba conair choitcenn nar bo sodhaing do seachna an mhaighen i m-baoi-siumh. At-cuas do Rudhraighe Ua Domhnaill & do Mac Uilliam an gobernoir da beith rempa for an c-conoir na ro fhedsat do shechna. As fair ro chinnsiot ó rangatar ria maidin i n-garfoccus don chaislen, a c-cethra, a n-innile, a n-giollanraidh, & a n-aés di-airm do légadh uatha i slighidh ba h-innille inás an conair in ro badh menmarc leo budhein do ghabhail, edh imchian on chaislen, & iad budheisin do dhul tar an abhainn gan rathucchadh h-i c-comhfocraibh an caisteóill ó nach rabhsat coimhlíon sloigh fri a m-biodhbhadhaibh. Do-codar-somh tra gan airiucchadh gan forcloistecht tar an abhainn go m-batar don taobh araill. Andar leo-somh chena do righensat anacal & imdegail dia c-cethraibh & dia n-giollanraidh, Nir bo h-amhlaidh tarla doibh-sidhe itir uair ro clos búireadh bhéiceadh na m-bó thainteadh, & na n-anmann n-eicciallaidh, & foghurnuall aosa a n-iomána isin muichdedhoil. Do leiccet marcshloigh an ghoibhernora ina n-drongaibh & ina ndíormaibh fo chomhgháir na c-cethra dus an t-tairsittis iad. Ruccsatt din for indilibh iomdhaibh, & do-dheachaidh in ro badh móo uadhaibh diobh. Ro marbhadh drong mhór do na gillibh & d'aos na h-iomána. Ba don chur sin do marbhadh Maolmuire mac Con Uladh Meic An Baird saoí fhirdhana ro baí ar mhaithibh a cheneoil budhein. Ní ro fhédsat a muinntir budheisin anacal do tabhairt doibh-sidhe la h-iomat an t-sloigh do-rala for a n-ionchaibh. Ba méla mór las an n-gobernoir a n-dol seacha resiú tarraidh greim forra. Tiaghait na Gaoidhil ass amhlaidh co rangatar tarsan Eirne budh tuaidh. Sóais an gobernoir ina fhrithing & nír bó slán lais a mhenma ó do ernáiset a naimhde uadha iar na f-faghbail in uathadh amhlaidh sin.

M1597.9

Fiacha mac Aodha mic Seain o Ghlend Mhaoilugra do thuitim iar t-tarraing


p.2018

ceilcce da combrathair fair ar furáilemh ard iustís na h-Ereann Sir Uilliam Russel isin ceid mí do shamhradh na bliadhna so.


p.2020

M1597.10

Iustis nua do thocht i n-Erinn i t-tosach mís Iun co n-armail & co saighdiuiribh iomdhaibh lais .i. Lord Burough, Tomás a comhainm. Iar n-glacadh an chloidhimh dói-sidhe on iustis baí ann fri ré trí m-bliadhan go sin .i. Sir Uilliam Russel, Ro benadh lais an oifficc do bí ag Sir Iohn Noruis ó na prionnsa dhe .i. generaltacht an choccaidh, & ro gabh fein an oifficc sin fri a ais. Tucc iaramh fóccra d'feraibh Laighen, & Midhe, & don mheid baí umhal don bainrioghain o Chomar Trí n-Uiscce go Dún Dealgan tocht ina dhochom (co líonmhar ler tionoilte an ficetmhadh lá do mí Iul) go Droichet Atha. Ro freccradh na fóccarta sin la h-iarla Cille Dara, la Gallaibh Midhe, & Laighen. Tánaicc tra an iustis gusan lion as lia ro fhéd gusan maighin c-cedna, & iar rochtain i c-cenn aroile do na sloghaibh do asccnatar go Tír Eoghain co rangattar gan toirmescc gan tairisiumh go h-Abhainn Móir, & an ní dob'annamh la h-Ua Neill frith faill iomcoimhetta


p.2022

fair co rainicc an Iustis tar an abhainn gan tachar, gan toirmescc go m-baí don taobh araill di. Ro muradh & ro morclaidhedh lasan Iustis an port iomcoimhetta baí acc Ua Neill for ur na h-abhainn, & ro toccaibh fein port nua dó budhein isin m-bruach alltarach don abhainn chedna. & ge ro frith an uain sin ar Ua Neill tre eolus & tre thionchoscc Thoirrdelbaigh, mic Enri, mic Feilim Ruaidh Uí Neill ní ro lamh an iustis, na aen dia shloghaibh dol edh aén mile tairis sin i t-Tir Eoghain, & ní mó ro leicceadh suan no radhaile, codladh, no cumhshanadh doibh acht deabhaidh & diubhraccadh forra ó mhuinntir Uí Néill do ló & d'oidhce. Bá dirímh do aisneis an ro marbadh, & i ro mudhaigheadh do daoinibh an iustis, & an ro benadh d'eachaibh, & d'edalaibh diobh.

M1597.11

Do-dheachaidh an iustis in aroile lo for cnoc bai i c-comhfochraibh don campa do mhidhemhain & do mhoirdhechain an tire ina uirthimcell, & ba ferr dó na t-íosadh idir, uair do marbhadh drong mhor dia deghdaoinibh la h-Ua Neill co


p.2024

na muinntir. Ro badh dibh-side dearbrathair mna an Iustís, & ardmhaor a sluaigh co sochaidhe moir do chaiptinibh & do daoinibh uaisle cenmothát. Ro marbhadh ann din araill do muinntir iarla Chille Dara, & munbudh goire an champa don Iustis ní raghadh ass an iomairecc sin an lion do érna dhíobh. do-rala d'iarla Cille Dara (.i. Henry mac Geroitt tre bithin gona, no fiabhrasa cecib diobh) gur bó h-eiccen dó triall tar a ais do shaighidh a athardha, & iar rochtain dó go Droicet Atha fuair bas isin m-baile sin. Ruccadh a corp go Cill Dara & ro h-adhnaicedh co n-onoir & co n-airmittin i n-othairlighe a shinnsear he. Ro h-oirdneadh a dherbhrathair .i. Uilliam ina ionad.

M1597.12

Iar c-criochnucchadh an phuirt nuí sin lasan Iustis ar brú Abhann Moire, & iar t-tabhairt da uídh a dhioth daoine, & ná ro léicceadh dó dol tairis sin isteach isin tír do chuir biadh & bárda isin m-baile, & ro triall fein tocht tar a ais. Do-chóidh cétus don Iubhar, & assaidhe co h-Ath Cliath, & ro sccaoilsiot a shluagh dia t-tighibh.

M1597.13

An tan tra ro triall an iustis gusan sloighedh cédna i t-Tír Eóghain, Ro cuir sgribhenn go gobernoir Choiccidh Connacht dia fhorchongra fair dol gusan lion sluaigh as lia no biadh ina chumang isin c-cend thiar do Coicceadh Uladh for Ua n-Domnaill an c-cein no biadh-somh i t-Tír Eoghain. Nir bo h-eisliseach ro freccradh an fhorcongra sin las in n-gobernóir, uair ro chuir toghairm for iarla Tudhmumhan Donnchadh mac Concobair, & for bharun Innsi Uí Chuinn Murchadh mac Murchaidh, for iarla Cloinne Riocaird Uillecc mac Riocaird Shaxanaigh, & for a mhac Riocard mac Uillicc barún Dúine Coillin. Ro chuir bheos toghairm & tionól for uaislibh Chonntae Maighe Eó, & Rossa Commain cona sochraite. Do fhorail for na maithibh uile tocht ina dhochom go Mainistir na Buille an cethramhadh lá fichet do mí Iul do shonradh, & go m-biadh fein cona bhandadhaibh for a c-cind an dú sin. Tangatar-sidhe uile gus in maighin remraite isin ló cettna. Ba he lion a t-tionoil iar rochtain i c-cenn aroile doibh da brataigh ar fhichit do throighthechaibh, & deich m-bratacha marcshloigh. Ro asccnatar aisidhe go Slicceach, & iaramh go h-Eirne go ro ghabsat longport lionmhar lainmhenmnach


p.2026

for ur Samhaoire sriobhglaisi. Ro baí do mhenmnaighe an t-slóigh hi-shin an dar leó cona baí cumang i f-freastail nó a f-friotholma i c-Coicceadh Uladh uile.

M1597.14

Do eirghettar slogh an ghobernora isin muichdhedhoil ar a barach do dhul tar an abhainn. Bai din iomchoimhéd o Ua n-Domhnaill for gach n-áth for an Éirne. Acht chena fuaratar-somh baoghal for áth n-iomdhoraidh buí fuirre .i. Áth Cúil Uain, & ro chingsiot go diochra dúrcroidheach do shaighidh an átha h-í-shin. Ro ghabhsat na forcoimhedaighe occa n-diubraccadh gan díchell, & acc iomchosnamh an átha friú amhail as deach ro fhedsat. Acht chena ní ro chumaingsiot a chianchosnamh fris in lion sloigh & sochaidhe batar ina n-aghaidh go riacht an gobernoir cona sloghaibh tairis co m-battar don taebh araill. Ar a aoí tra do-rónadh echt adhbhal an lá sin .i. Murchadh mac Murchadha mic Diarmata, mic Murchadha Uí Briain barún Innsi Uí Chuinn. Baí-sidhe allamuigh do na saighdiuiribh for a eoch etorra, & a n-iomdhomhain occa n-imdeghail for bhathadh, & acca m-brostadh tairis. Ba sedh ro chedaigh an chinnemhain dó a amus co h-innell díreach la h-aon do mhuintir Uí Domhnaill d'urchor pilér i scaoileadh a éidedh plata i n-deirc a occsaille co n-dechaidh tremhitt isin deirc araill. Ní ro cuimgedh a anacal go ro edarsccar fri a eoch i fudhomhain an t-srotha go ro baidedh é fo chedóir. Ba h-echt mór eidir Gallaib, & Gaoidhelaibh an t-í torchair annsin, ar airde a inmhe, & ar uaisle a fhola ger bo h-ócc ar aoí n-aoisi ei-sidhe, & gemadh toccbail a chuirp & a adhnacal co h-onórach ro dlecht do dhenamh, ni ro h-anadh fri-sidhe lasan slogh acht rochtain gan oirisiumh go Mainistir Eassa Ruaidh. An 31 do mí Iul do riachtattar an dú sin, & Dia Sathairn ar aoi laithe sechtmaine. Ro ghabsat longport ar gach taobh don mhainistir i muigh, & istigh. Batar h-isuidhe on tan tangatar tar Eirne ria medhón laí Dia Sathairn co madain Dia Luain. Ba isin domhnach sin batar isin mainistir tangatar an loinges ro gheall ina n-diaidh o Ghaillimh i m-baoí a n-ordanas, & a n-gonnadha mora co na storus archena ar dhaigh a n-iomfhulaing an c-cein no-beitis isin c-coiccrich.


p.2028

Ro ghabsat an loinges sin cuan acc Inis Saimher i n-ucht Eassa Ruaidh, & ro chuirsiot a stórús isin inis go líon a iomchoimetta maille fris. Do-rattadh dna an t-ordanas i t-tír Dia Luain, & ro suidhighedh é fo ercomhair Chaisléin Bheoil Atha Senaigh. Ruccsat a slogh on mainistir go Mullach Síthe Aodha ar aghaidh an dúnaidh, & i t-timceall an ordanáis. Ro ghabsat Dia Luain, Dia Mairt, & Dia Cédaoín acc d'iubraccadh an bhaile do chaeraibh tromaibh, torannmhoraibh teinntidhi, a gonnadhaibh guthárdaibh gránoibhleachaibh an ordanais iomthruim adhbail mhoir h-ishin ro shuidhighsiot for ionchaibh ar dúnaidh, go c-clos a f-fuamanna & a f-fogharthormán i c-cléithibh aeoir, a f-fod, & i imchein uadhaibh. Ro lasat dronga diomhora do roighnibh a laoch fó bhun an bhaile co trealmaibh toghalta múr leó, co n-eidedh n-imremar niomdaingen n-iarnaighe imá c-corpaibh, co c-cathbarraibh caémhsolustaibh ima cendaibh co léibhend lainderdha do chruinnscciathaibh coimhlethna cruaidh iarainn ina n-uirthimcheall dia n-imdeghail for diubhraicthibh a namat. Nir bó torbha doibh-siumh ón an daghfhuabairt do-bertsat for an dúnaidh, & ba ferr dóibh na tiastais an turas do-dheachatar dia shaighidh, uair ro dáilte as an c-caislen forra froisschetha caer t-taidhligh t-teinntidhe a gonnadhaibh fosaighthe fírdírghe, & a musccaédibh morchostais, & araile do chairrgibh cenngharbhaibh & do tromclocaibh tuinighte, do shailgibh, do shonnaibh baí for taibhlibh an dúnaidh fo ercomhair o n-diubhraicte, co nar bo dion no daingen do lucht na toghla na cumdaighthe battar forra go ro mudhaighedh dronga dermhára dibh-sidhe, & co ro scciothaighedh araill báttar beoghonta co nar ansat re a n-airleach ní badh síri, & do-bertsat a n-dromanna fri a naimdibh co raeimheadh forra gusan c-campa. Batar lucht an dúnaidh acca n-diubhraccadh ina n-deadhaidh co ro marbhadh cinntech ar eccinntech diobh.


p.2030

M1597.14

Do-bhertsat drong do marcshloigh Ui Domhnaill saighin iomruaicthi for marcsloigh na n-Gall, & nís tá i f-foraithmet no i c-cuimhne in ro gonadh etorra cenmotha Ua Concobhair Sligigh Donnchadh mac Cathail Oig ro gaetta ei-sidhe don chur sin, uair baí-sidhe & O Concobair Ruadh Aodh mac Toirrdhealbhaigh Ruaidh &Tepoitt na Long co líon a sochraitte i f-farradh an ghobhernora an tan sin.

O Domhnaill dna bai-sidhe i t-teirce sloigh, & in uathadh sochaide an Satharn tanaicc an Gobernoir gusan t-tromdháimh sin don tír. Ro bhatar a dhaoíne & a shochraitte acc tecclaim & acc tionol as gach aird ina dochom, go riachtatar a n-urmhor ria midhmedhon Dia Luain. Tánaic din Máguidhir Aodh mac Con Connacht mic Conconnacht & Ó Ruairc Brian Ócc, mac Briain, mic Briain Bhallaigh cona t-tionól ina dhochom, & iar rochtain do na maithibh sin i c-cenn aroile, nír bhó suaimhnech sádhal ro leiccsiot don gobernóir co na sloghaibh, uair ro bai deabhaidh, & diubhraccadh, iomairecc & iombualadh, & iomruaccadh uatha for an c-campa gach laoí fri ré na trí lá ro bhatar-somh ag buanchaithemh an bhaile. No chuirdís slógh Uí Domhnaill ciomhsa an champa chonnachtaigh ina cheirtmedhon, & a las ina leithimel co ná leiccdís ingeltradh dia n-echaibh nó dia n-airneis tar colbha an champa amach & ní mó ro leiccsiot fér, nó arbhar dia saighidh anonn. Ro bai tra an gobernoir co na slogh i t-tennta & in iomchumhga móir de-sidhe, uair gemadh sóadh ro badh lainn leó ní bai ina c-cumhang aén áth coitchenn for an Eirne do shaighidh ó Chaoluiscce co h-Ath Senaigh. Nír bhó slán las ná maithibh a menma (ger bho hiolardha a sochraitte) ar a t-teccmail i n-edarbhaoghal amhlaidh sin aga naimhdibh. An tan imorro do-bert an gobernoir, na h-iarladha, & na maithe arcena dia nuídh an guassacht ro mhór i r-rabhatar ro ghabhsat ag crúdh a c-comhairle o tús oidhche dia Cédaoin go dorbhsolus na maidne Dia Dardaín .i. an 15 d'August. Conidh fair deisidh leo fo deóidh isin moichdeadoil ceimniucchadh ar a c-certaghaidh on maighin i m-battar h-i Síth Aodha gusan leic ainmhín, aggairbh, fhuarsrothaigh, fhudomhain os ur Eassa


p.2032

Ruaidh dianid ainm Cassan na c-Curadh, go ro chingset gan airiucchadh gan forchloistecht do shluagh Uí Dhomhnaill ina n-drongaibh, & ina n-diormaibh gusan c-conair n-anaithnidh n-ainminic sin. Ro baí do treisi an t-srotha & d'einirte druinge don t-slogh & a n-echraidh iar n-gabháil a m-bídh forra, go n-deachaidh lion dí-rimhe da mnaibh da f-feraibh, da n-aés anbfann anárrachta, da n-echaibh, da c-caiplibh, & da gach n-ernail baí leó arcena la sruth Essa Ruaidh siar co muir. Ro fháccaibhsiot a n-ordanás, & a c-congaibh bídh & dighe ar cumas chonallach don chur sin. Ar a aí chena do dhechatar airigh, & uaisle an t-sloigh, & an ro ba comhnart diobh tar Eirne iar n-gábhaidh & iar n-guasacht mór. Ro bhatar barda an bhaile acca n-diubhraccadh amhail as déine conrangatar, & ro ghabsat acca n-iarmhoracht go h-ur na h-abhann ar dháigh bhásaighthe a m-biodhbhadh, & sccél do rochtain go h-Ua n-Domhnaill co na shlogh. O't-chualaidh O Domhnaill foghur an diubhraicte atrácht co na shlogh fo chettóir, tiaghait ina t-trealmaibh troda go tinneasnach, & ro cheimnighsiot gusan abhainn amhail as deine ro fhedsat. Iar n-glanadh do shlogh an ghobernora os ur na h-abhann do-choidhsiot i n-innell, & i n-orducchadh. Ro chuirsiot a mna, a n-giollanraidh, & a n-aés díairm, a f-fir ghonta, & ina m-baí leó do chaiplibh caraiste etorra & muir. Ro chuirsiot a n-anraidh, & a n-aés ursclaighi ina n-diuidh, & don taobh araill a leith fri tír ar ba derbh leo fo ghebdais a t-tograim o na sloghaibh battar ina n-iarmóracht. Lotar Muintir Uí Domhnaill ina lenmain tar an abhainn gan díthchioll, & ni ro ansat a n-ermór fri a n-édgadh nach fri a f-forbhruta ar a thinnesnaighe leo tárrachtain an t-sloigh lotar for éludh uatha. Ro ghabhsat aga t-timcelladh & ag taigheradh troda friú co m-battar ag caithemh & ag comhfuabairt a chele ó Erne co Magh c-Cedne h-i c-Coirpre Droma Cliabh. Ferthar glés fleachadh ann an tan sin go m-bo h-ionggnath a méd, co nár cumhaingsiot na sloigh adiú

p.2034

nach anall a n-airm d'iomluadh, no d'imirt, go ro fliuchadh a b-pócoide púdair, & glesa a n-glan ghonnadh. Acht ba moa ro lá for muintir, Uí Domhnaill na frossa ferthana h-ishin, inás for shlogh an ghobernora ar ro fháccaibhsiot a f-forbruta amhail remhebertmar. Nir bó samhlaidh tra don lucht n-aile badar eidighthe iad-suidhe os cenn a n-erradh dia n-ectair.

Do-choidh an gobernoir co na sloghaibh go Sligech in adhaigh sin, arna mharach go Mainistir na Búille, & an treas lá go tuaith Atha Liacc. Ro sccaoilsiot maithe Connacht dia t-tiribh & dia t-tighibh, & an gobernoir go Baile Atha Luain.

Roptar subaigh soimhenmnaigh Gaoidhil Coiccidh Uladh iar soadh an Iustís a Tír Eóghain gan umhla, gan aittidin, & an gobernóra a Tír Conaill in aén mí amhail ro sccriobamar.

M1597.15

Iar f-faccbhail Tire h-Eoghain don Iustís amhail ro remhráidhsiomar, & iar f-faccbháil bídh, & bárda isin b-port nua sin do thoccaibh se fein ar brú Abhann Moire dó dhechaidh go h-Ath Cliath. Dala Uí Neill co na muintir ní anadh-sidhe co leicc do ló & d'oidhche, gan beith do gres acc téttarractain baoghail gabhála, no gona for an b-port sin, no for an m-bárda báttar ann. In aroile laithe ro ionnsaigh-siumh an baile h-ishin, & ro marbhadh deichnebur ar fhichit dia daoinibh, & ní ro chumhaing ní don baile. O ro fhidir an Iustis a bhárda do bheith ag a mesccbuaidhreadh amhlaidh sin, & a m-beith i t-teircce lóin ro thionóil slogh lánmhor do thocht do chor bhídh & gach n-adhailcce archena isin m-baile. Ar t-tocht don Iustís co na slogh co h-Ardmacha ro gluais-sidhe co marcsloigh an t-sluaigh ina uirthimcell isin c-conair c-coitchinn edh ria na shaighdiuiribh & ria na cóirightibh ar daigh go f-fuicchbheadh drong eiccín do muintir Uí Néill i n-edarbhaoghal. An tan rainicc i c-comhfochraibh Abhann Moire as ann do-rala mogal marcsloígh, & sruitlégadh saighdiuiridhe do mhuintir Uí Neill dó. Ro ferad iomairecc amhnas & iomruaccadh easccairdemhail etorra. Ro marbhadh daoine & ro fáccbhadh eich on Iustis isin n-gleo troid sin. O rangatar a shaighdiuiri do shaighidh an iustis do-chóidh


p.2036

don phurt, & at-berat aroile nar bó slán-somh on ló sin alle. Ro faccaibhsiot biadh, & bárda isin m-baile arna marach. Ro triallsat tocht tar anais, & ni-dheachatar tar Ardmacha in adhaigh sin. Ro badh i c-carpat, no in árach ro iomchairsiot a muintir (no a thairisigh & a aes gradha) an Iustis gan fios d'urmhor a shloigh an lá sin. Ro baí caithemh, & coimhdeabhaidh ar champa an Iustis ó Ua Neill an adhaigh sin dia ro marbhadh Árd Mhaor an t-sluaigh & sochaidhe ele cenmota-somh. Ro asccnátar assein co h-Iubhar Chinntragha. Fuair an Iustis bas isin m-baile sin fo bithin na n-gon do-radad fair acc tocht a h-Ardmacha gusan b-port nua. Tuccadh coimhett cloidhimh an righ don t-sonsiler, & do Iustis beinnsi an righ .i. Sir Roibert Gardiner go tocht do Iustis nua o Saxoibh.

M1597.16

O Domhnaill dna ba doiligh lais-sidhe an gobernoir & na h-iarladha do thernúdh amhail do érnatar, & ar a aí ní ro ionnsaigh cechtar nae diobh aroile go diúdh foghmair. Ba foda la h-Ua n-Domhnaill báttar Goill Connacht gan ammus forra, & forsan lucht ro eirigh ina c-combaigh, & do-roine a muintearus fris-siumh fechtriamh. Ba dibh-sidhe Ó Concobair Ruadh Aodh mac Toirrdhealbhaigh Ruaidh, baí-siumh aga sccrúdadh cionnas no creachfadh a chrioch. Ba dodhaing do-somh ón indsin, ar ba h-innill aimhreidh an t-ionadh i m-baoí, & ba foccus dó an t-ionadh ina c-cuirfeadh a innili & a mhaoíne archena ar iomghabháil a bhiodhbhadh muna thiosta gan rathucchadh fair. Ro geall O Ruairc do-somh nach leiccfeadh Ó Domhnaill gan fios dia shaighidh gan rabhadh do chor cuicce. Ro thionoil O Domhnaill a shlogh, & do-chóidh i c-Connachtaibh go ro airis fri Glenn Dalláin a n-iardhes, gabais longport h-isuidhe. Iar f-fios sccél dó co m-baí an caratradh sin etir Ua Ruairc & Ó Concobhair, ba sí cealcc do-rad im Ua Ruairc, a thechta do chor dia shaighidh dia tóchuireadh gusan longport i m-boí-siumh. Ro gheall Ua Ruairc [teacht] cuccae ar a bharach, & ní ro shaoil go f-fúicfedh Ua Domhnaill an longport go t-tiosadh-somh ina dhocom. Nír bo h-edh sin do-roine Ua Domhnaill, acht iar c-cor a thechta go h-Ua Ruairc ro fháccaibh a longport iar medhon laí, & ro leicc dar Sliccech budhdhes, & ní ro airis co rainic go Coirrsliabh. Do-ghní iomfhuireach becc ann sin co ro thochaithsiot a muintir ní dia lóintibh, & co ro leiccsiot


p.2038

a scís, & dna nír bo h-áil laiss dol tar sliabh budhdes la soillsi an lai idir. Iar t-tocht urthosaigh na h-oidhche dia saighidh lodar tar an sliabh budhdhes, & tar Búill go rangatar tria Magh Luircc an Daghda, & tria muinchinn Machaire Connacht ria madain. Ro leiccsiot a scceimhelta uatha i n-urthosach laí fo diamhraibh & fo dhithrebhaibh na criche ina n-uirthimchell co na ro fháccaibhsiot míol n-innili o Ath Slisen co Badhgna, & ro crechloiscceadh leo ina m-baoi etorra-sidhe. Iompaidhit iaramh ina f-frithing co na m-bóthaintibh, & co n-édalaibh iomdha leó. Ba h-adhnár la h-Ua Ruairc an tír do chreachadh gan airiucchadh dó, nír bo lugha ba méla lás an n-gobernóir Sir Coners Clifort creachlosccadh an tire baí fo a mhámus, & fo a chumhachtaibh.

M1597.17

Slóiccheadh la Mág Uidhir Aodh, mac Con Connacht, mic Con Connacht, & lá Corbmac mac Firdorcha, mic Cuinn Bhacaigh Uí Néill (ar tarraing Shíl f-Ferghail) go Muilenn Cerr na Midhe go ro chrechsat an tír ina t-timcell, & ro leir scriosadh leó an Muilend Cerr fein, co nár fhaccaibhsiot athmhaoín d'ór, nó d'airget, d'umha, na d'iarann, d'ededh na d'erradhaibh allmurdha, ná d'aoín ní budh éidir d'iomchar no do thiomáin isin m-baile gan a thabhairt leo, & acc tocht doibh tar a n-ais do chuirsiot an baile tre doighir donnruaidh dhercclasrach, & tiaghait iaramh slán dia t-tighibh.

M1597.18

Oilen Buitiler inghen iarla Urmumhan .i. Piarus Ruadh, mac Semais, mic Emainn, mic Risdeird ben an dara iarla do h-oirdneadh ar Thuadhmumhain .i. Donnchadh, mac Concobair mic Toirrdhealbhaigh Uí Briain d'écc.

M1597.19

Muircertach Ulltach mac Seain d' écc i n-Druim na Loiste 10 feb. iarsan nomhadh bliadhain ochtmoghat a aoísi.

M1597.20

Sir Iohn Noruis baí 'na gheneral ar coccadh na bainrioghan isin f-Fraingc, & i n-Erinn do dhol don Mhumhain iar m-buain a oiffici dhe lasan Iustís nua so tainicc i n-Erinn fo dheoidh. Baí-sidhe h-i f-farradh a dherbhrathar Sir Tomas Noruis baí na phresidens uadha-somh isin Mumhain fri ré da bliadhan décc roimhe sin. Ro ghabh galar Sir Iohn go ro écc in oibne i f-foghmar na bliadhna


p.2040

so. & ba he Sir Tomás rob' oidhre ar a shomhaoinibh. An Sir Tómas sin do ghnóughadh na h-oiffici cédna sin baí aicce fein roimhe sin .i. beith na phreisident iar n-écc a dherbhrathar.

M1597.21

Emann, mac Uillicc na c-Cend, mic Riocaird, mic Uillicc Cnuic Tuagh o h-Ilighi d'écc h-i Samhradh na bliadhna so.

M1597.22

An Dubháltach mac Tuathail Uí Concobair d'ecc.

M1597.23

Conn, & Diarmaitt da mhac an Dubhaltaigh sin, & mac mhec Diarmata Maighe Luircc .i. Maolruanaidh, mac Briain, mic Ruaidhri, mic Taidhg do dhol fa baile Mhec Dáuid .i. Glinnscci go ro ghabhsat gabhala. Acc filleadh doibh co na c-creich on m-baile rucc mac Meic Dáuidh orra i lúib na Sucae go raeímeadh forra, marbthar lais Conn O Concobhair in aen lámh mharcaigh as luga rob' olc i c-Connachtaibh, & an Maolruanaidh sin mac mhec Diarmata, & drong mór do dhaoinibh uaisle cenmothát. Do-thaéd mac Mheic Dauid dia tigh iar m-buaidh c-cosccair;

M1597.24

Mac Uilliam do thocht dia tír fo shamhain na bliadhna so .i. Tepoitt mac Uáteir Chiotaigh, & a bheith athaidh i n-daingnightibh a dhuithce d'aimhdheoin a easccarat. Na h-Umhaill do chreachadh lais an tan sin, & a dherbhrathair Tomás do mharbhadh i c-Cloinn Mhuiris na m-Brigh don chur chedna.

M1597.25

Sean Ócc mac Riocaird mic Seain an Termainn do mharbhadh ar ionnsaighidh oidhce la cuid do Chloinn n-Domhnaill ar Oilén na n-Enuigedh ar Fionnloch Cerae.

M1597.26

Iar f-fáccbhail bharúin Innsi Uí Chuinn i t-Tír Chonaill amhail a dubhramar, tarla fearann ina sheilbh an tan sin, & i seilbh a shinnsear reimhe ar brú na Sionna don taoibh tall, Port Croisi a comhainm. An tan at-chualatar Burcaigh bhruaicch na Sionna, & Clann Uilliam Aéstri Maighi bás an bharúin, asseadh ro chinnsiot a h-ughdarrás sencairte a sinnsear toirmescc do chor ar shoighniomhaibh


p.2042

muinntire an bharúin, & a mathar (.i. Mairghrecc inghen Tómais Ciosocc) isin f-feronn sin. Do-chodar drong do Chenél Fermaic (.i. dúthaigh an bharúin) i c-cionn Mhairgréige do congnamh, & do chuidiucchadh fria. Do-chuaidh dna Mairgreg, & an lucht sin d'ionnsaighidh a meithle & a muinntire co Port Croisi. O Ro fhidirsiot na Búrcaigh remráitte an ní sin .i. Tomás, mac Tepóitt, mic Uilliam, mic Emainn, & Uillecc mac Uilliam, mic Emainn ro tionoilsiot an lion as lia ro fedsat & ro ionnsaighsiot Mairgrecc & muinntir an bharúin. Feachar sccainner cródha etorra & ger bo h-uathadh do mhuinntir an bharúin ro ghabhsat go cródha agá n-imdegail budein. Ro marbhadh dagh-daoíne etorra ar gach taebh. Ro fáccbadh do leith Burcach Uillecc mac Uilliam Burc, mic Emainn, & triúr nó cethrar do dhaghdhaoinibh ele. Torchair dna bheos don taebh araill Aodh O h-Óccáin, an t-aén mhac duine oirechta as lugha rob' olc maith, & inmhe baí i c-Conntae an Chláir, & dagh-duine ele .i. Murchadh, mac Donnchaidh, mic Murchaidh Ruaidh, mic Briain, & mac an Chrúisigh .i.Tómas mac Criostora.

M1597.27

Captin Tirial, Captin Nungent,Caémhánaigh, Síol c-Conchobhair Fhailghigh Síol Mórdha, & Gabhal Raghnaill do beith, acc denamh coccaidh, foghla, & díbeirge moire i l-Laighnibh, & i m-Buitilerchoibh ó Fhel Muire go Nodlaicc Móir na bliadhna so, & as eimhilt a sccriobhadh an ro loitsiot, & in ro millsiot is na tiribh sin fris an ré sin. Ro marbhadh leo dna da bhanna Puirt Laoighisi an sechtmhadh la do Dhecember.

M1597.28

Gobernóir Chairrge Ferghusa & trí bhanna shaighiúir amaille fris do mharbhadh


p.2044

la Sémus mac Somhairle Buidhe mec Domhnaill h-i c-Cloinn Aodha Buidhe fo Shamhain na bliadhna so.

M1597.29

Clann t-Síthigh .i. Murchadh Baclamhach mac Murchaidh Bailbh, mic Maghnusa méc Sithigh co na dherbrathair Ruaidhri, & Emann, mac Murchaidh Bacaigh, mic Emainn mic Maghnusa mhec Sitigh do bhasucchadh la Gallaibh a los a c-coccaidh, & a n-díbeircce.

M1597.30

Iar n-écc an Iustis .i. Tómas lord Burough isin Iubhar do bhithin a ghon, & iar t-tabhairt choimhéda cloidhimh an righ i n-Erinn don t-soinsiler, & do Sir Roberd Gardiner Iustis beinnsi an righ amhail do raidhemar, ba hé neach dia ro h-ordaiccheadh generalacht coccaidh, & siothcana na h-Erenn d'iarla Urmumhan .i. Tómas, mac Semus, mic Piaruis Ruaidh, conidh aire sin do gabhadh ossadh etir an iarla sin & maithe Choiccidh Uladh. Nír bó cian iar sin go n-deachaidh an general .i. an t-iarla Urmumhan sin, & iarla Tuadhmumhan .i. Donnchadh mac Concobhair i c-Coicceadh Uladh i mí December gar ria Nodlaic, & ro battar fein, O Néill, & O Domhnaill fri ré teóra n-oidhce in aén maighin & iomluadh siodha etir na h-iarladhaibh sin a h-ucht na bainrioghan fri Gaoidhelaibh Leithe Cuinn, & rob' é criochnucchadh a n-dala, sith do dhenamh etir Galloibh & Gaoidhelaibh fá móid na n-iarladh sin go Beltaine ar c-cind. Techta & sccribhenna na n-Gaoidhel rémraitte, fios na n-airteccal & na c-coinghell ar a n-gebhdais sith doibh fein, & da c-comhrann coccaidh in gach airm i m-báttar do chor do shaighidh na bainrioghna go Saxoibh la h-iarla Tuadhmumhan, & gibe sccela do thiucfadh anoir i m-Beltaine imirt abhus dia reir.

M1597.31

O Concobhair Sliccigh Donnchadh mac Cathail Óicc, do dhol i Saxoibh edh becc ria Nodlaic na bliadhna so.


p.2046

M1597.32

An barun Inse Uí Chuinn tar a t-tangamar, ro guineadh, & ro báidheadh ag tocht don gobernoir, & do na h-iarladhaibh remraite co na sloghaibh tar Éirne, Ro t-óccbadh a chorp lá Corbmac Ua c-Cléirigh Manach do manchaibh Mainistrech Esa Ruaidh, & ro h-adhnaiceadh an corp co n-onóir amhail ro ba techta lais isin mainestir. Ro eirigh esaonta & imreasain eittir braithribh Dúin na n-Gall & na manaigh de-sidhe, & ro fuighillsit na braithre gur bhó ina mainistir féin ro dleacht an corp do adhnacal, ar bá i Mainestir S. Froinseis ina thír badhéin no hadhnaicthi sinnsir an bharúin fri ré fhoda rias an tan sin. Ro bháttar na manaigh accá fhosttadh aca badhéin co n-deachsat na braithri & na manaigh do láthair Uí Domhnaill, & na deisi epscop báttar isin tír Rémann O Gallchubhair epscop Doire, & Niall Ó Baoighill epscop Rathaboth gur ro breithaighsiot na maithe sin an barún Murchadh, mac Murchaidh, Uí Bhriain do adhnacal i Mainestir S. Froinseis i n-Dun na n-Gall. Do-rónadh amhlaidh sin, ar ro tóccbadh an corp i c-cen ráithe na adhnacal i Mainistir Essa Ruaidh gur ro adhnaicset na braithre aca badéin é co n-onóir & go n-airmhittin amhail ro ba díor.

M1597.33

O Concobhair Donn Aodh mac Diarmatta mic Cairpre baoí i l-láimh ag Ua n-Domhnaill fri ré fhoda do légadh (an 4 do December) a geimhel la h-Ua n-Domhnaill iar t-tabhairt a oighrere dhó, & ro n-aidhm árách & rátha fair budhdein im reir Uí Domhnaill do dhénamh tria bithe fo shlanaibh, & fo mhionnaibh Dé & na h-eccailsi, & do-ratt frissin braighde dó fri comhall .i. a dhias mac budein, Mac oidhrechta Uí Bheirn, céd mac Uí Ainlidhe, & oidhre Uí Fhloinn &ca.

M1598.0

AOIS CRIOST, 1598.

Aois Criost, mile, cúicc céd, nochat, a h-ocht.

M1598.1

An t-ab caoch .i. Uilliam, mac Dáuid, mic Emainn, mic Uillicc a Búrc dia ro ghair fhein Mac Uilliam iar n-écc an Mheic Uilliam baí na thighearna roimhe .i. Risderd mac Oiluerais, mic Seain. Nir bó soinmhech fuair-siumh an ghairm


p.2048

thigherna sin uair ro h-ionnarbadh é as a athardha la Sir Risderd Bingam go m-baí ina ionnarpthach ó thír do thír go ro écc h-i c-Cloinn Cuilein h-i mí september, & ro h-adhnaicedh é h-i c-Cuinnche i r-óimh adhnacail shíl Aodha. As e Mac Uilliam bai ann an sin Tepoitt mac Uateir Ciotaigh, mic Seain, mic Oiluerais dia ro ghair Ó Domhnaill Mac Uilliam amhail ro sccriobamar remhainn.

M1598.2

O Cathain Ruaidhri, mac Maghnusa, mic Donnchaidh, mic Seain, mic Aibhne d'ecc an cethramhadh la decc do mí April, & a mhac Domhnall Ballach d'oirdneadh ina ionad.

M1598.3

Riocard, mac Seain, mic Tomáis, mic Riocaird Óicc a Búrc ó Dhoire mic Lachtna d'ecc h-i mí August.

M1598.4

Siubhan Cham inghen iarla Desmumhan .i. Semus, mac Seain, mic Tomáis Droichit Atha d'écc i n-geimreadh na bliadhna so, iar c-caithemh mór m-bliadhan i m-baintrebhthachas iar n-díth a deirbhfhine & na n-deighfher n-diongmala lás ro h-ernaidhmeadh í diaidh i n-diadh.

M1598.5

Mac Donnchaidh Tire h-Oilellae .i. Muirghes Caoch mac Taidhcc an Triubhais do mharbhadh i m-Breifne Uí Ruairc i t-timcell fhuadáin creiche, & Mac Donnchaidh do ghairm do Chonchobhar Ócc mac Maoilechlainn ó Bhaile an Dúin.

M1598.6

Occán, mac Seain, mic Maoileachlainn Uí Occám ó Ard Croine d'ecc in earrach na bliadhna so.


p.2050

M1598.7

Muircertach Cam mac Concobhair, mic Mathgamhna, mic Tomáis o Chnoc an Lacha i t-triocha céd Chorco Bhaiscind Airtheraighi d'ecc h-i mí Marta.

M1598.8

Baothghalach, mac Aodha, mic Baothghalaigh, mic Muirchertaigh mhéc Flannchadha on Chnoc Fhionn h-i c-Conntae an Cláir d'ecc h-i mí April. Fer ei-sidhe co sulbhaire indsce i l-laidin, i n-Gaoidhilcc, & i m-Bérla.

M1598.9

Diarmait, mac Emainn, mic Ruaidhri Uí Dheadhaidh o Tulaigh Uí Dheadhaidh do mharbhadh la diberccachaibh Conntae an Cláir a mí Iul.

M1598.10

iarla Tuadhmumhan do dhol i Saxoibh i t-tós mís Ianuary. Techta & sccribenn na n-Gaoidhel ar chena, & Riocard, mac Uillicc, mic Riocaird Shaxanaigh mic Uillicc na c-Cenn barún Dúine Cuillin do dhol beós h-i Saxoibh isin earrach do shonnradh.

M1598.11

Iar n-dénamh na síodha remebertmar ó Nodlaic Mór go Beltaine etir Ghaoidhelaibh Lethe Cuinn & an generál iarla Urmumhan, Ro fhoráilsiot Gaoidil an Tuaisceirt for a m-baoí do dhíberccachaibh i l-Laighnibh & isin Midhe (.i. Caomhánaigh, siol c-Concobhair, siol Mórdha, Gabhal Raghnaill, Tuathalaigh, Tirialaigh, & Uinnsionnaigh) sccur go leicc dia f-foghail, & dia n-díbeircc. Do-ronsat-somh innsin for congra a n-aireach. Ro chedaigh an General iarla Urmumhan dóibh iomaithighidh Laighen, Midhe, & oirthir Mumhan, & a m-biadh & a n-deogh do thochaithemh go t-tíosadh sgéla síodha nó coccaidh chuca fo Beltaine a Saxoibh. Ro battar-somh trá lás an c-comhairlecchadh sin acc taistel & tathaighe gach tire ina t-timcell ó Chill Manntáin i n-Iochtar Laighen go Siúir & o Loch Garman go Sionainn. Nír bhó sodhaing do na tiribh sin fulang a n-ainbreth an airett sin.

M1598.12

Semus (.i. dearbrathair iarla Urmumhan) mac Eduaird, mic Semais, mic Piarais Ruaidh Buitiler, & Mac még Piaruis Sirriam Chonntae Tioprat Árainn (go n-daoinibh uaisle iomdha a maille friú) do dhol fo Chaiscc


p.2052

do shonnradh ar ionnsaighidh ar Bhrian Riabhach Ó Mórdha duine uasal don fhedhain ghaoidhelaigh baí acc denamh na Cáscc i n-Uibh Cairin & ro badh do lucht na h-ionnsaighthe a dhomhaoín & a dobharthan uair ro fáccbhadh drong mór dia n-daoinibh uaisle, dia n-oirecht, & dia saighdiuiribh, & ro gabhadh ann Sémus mac Eduaird Buitileir, & do-rad Brian Riabhach é d'iarla Urmumhan fo chenn sechtmuine iar sin ar dáigh na síothchana a dubhramar, & arna dherbhadh nach do ched an generala (.i. an iarla) tuccadh an ionnsaighidh sin.

M1598.13

Ua Ruairc Brian Ócc, mac Briain, mic Briain Ballaigh, mic Eoghain, bá fearccach-sidhe fri h-Ua n-Domhnaill Aodh Ruadh mac Aodha mic Maghnusa fo daigh oirccne Uí Choncobhair Ruaidh thairis amhail ro sccriobhamar remhainn, & araill ele nir bó siodhach etir é, & a dherbhrathair budein .i. Tadhg O Ruairc mac Briain mic Briain Bhallaigh im chomhroinn a c-criche & a f-ferainn fri aroile. Conadh aire sin ro ernaidhm Ua Ruairc a chor & a charattradh fris an n-gobernóir Sir Coners Clifort. Nír bó faíligh Ua Domhnaill do cloistecht an scceóil sin, uair bádar cáirde Ruarcaigh dia cenel o chein máir, & ba brathair dó ei-ssiumh budhein, & nír bó lainn lais ammus fair no indradh a criche amhail cách ele i c-Connachtaibh, & ba derbh lais gomadh éiccin dó a h-ionnradh muna t-tíosadh i c-combáidh na n-Gaoidhel doridhisi, uair nir bó siódhach-somh fris nach aén no biadh i c-cleith Gall. Nó bhiodh fecht ann aga edarghuidhe co h-inchleithe im shódh ina fhrithing, & fecht ele ag baigh & acc baccar indradh a thire muna t-tíosadh for c-culaibh. Ro baí Ua Ruairc acc coistecht fris an t-techtairecht sin ó urthosach earraigh co Beltaine ar c-cind, & do-choidh an tan sin co h-Ath Luain, & do-rad a braighde don ghobernoir, & do-bertsat a moide & a n-geallamh im chomhall dia 'roile, & gér bó tairisi an t-inghealladh nír bó cian ro comhailleadh.

M1598.14

Tainicc freccra a Saxoibh ar sccribhennaibh Ó Neill, Ó Domhnaill, & na n-Gaoidhel badar i n-aén rann friú, & ní ro fhaomh an bhainrioghain ná an chomhairle na neithe ro iarrsat do tabairt doibh, & o na ro faomadh tuccsat na Gaoídhil a c-caon-comhrac


p.2054

ar choccadh, a c-cennsa ar chennairrce, & a sith ar esaonta co ro bhethaidhsiot beóghrís a sengomh doridhisi a t-tús samhraidh na bliadhna so.

M1598.15

Iar n-deiliucchadh re 'roile don ghobernoir & d'Ua Ruairc fo síth & fo cairdine fo Beltaine i m-Baile Áta Luain, & o't-connairc Ua Ruairc nár bó siodhach Goill, & Gaoidhil fri 'roile, & nar bo treisi do Ghallaibh oldás do Ghaoidhelaibh don chur sin ro imecclaigh-sidhe indreadh a tire d'Ua Domhnaill conidh edh do-roine tocht fo a thoghairm, & an ro ataigh fris do denamh ar comhairle a mhuinntire, uair rob' usa leó an gobernoir do beith fo a c-comhair ina díoghaltas Uí Dhomhnaill ina n-deadhaidh dia n-andaoís h-i c-cléith an ghobernora.

M1598.16

Iar naidhm a charattradh don chur sin d'Ua Ruairc fris Ua n-Domhnaill do-choidh Ua Ruairc co na shochraitte ar tarraing Uí Fherghail Bháin (.i.Ross, mac Uilliam, mic Domhnaill isin Midhe, & ro creachadh leo an Muilend Cerr, & on Muilenn Cerr go Baile Mór Locha Seimhdhighe.

M1598.17

Sloiccheadh ele la h-Ua Ruairc is in c-céid mí d'foghhmar, & ní ro airis go rainicc Bealach an Tirialaigh, & co Bealach Chille Brighde i f-Feraibh Tulach. Do-roine crecha & marbhtha i m-Bealach an Tirialaigh, & ro fhill tar a aiss dia thir gan guin gan gabhadh.

M1598.18

Iar n-dol na siodha remraite for c-cul tainicc Remann a Burc mac Seain na Semar micc Riocaird Shaxanaigh, mic Uillicc na c-Cenn co n-druing da braithribh ócca maille fris do chéd daonibh i c-cenn Uí Neill da éccaoine friss gur bó h-í freccra dherbhrathar a athar fair .i. iarla Cloinne Riocaird Uillecca Burc, da m-beith an Remann sin reidh ar leithett aon fhallainge dia duthchas, no dia atharda o Sruthair go h-Abhainn Da Loilghech na tiubhradh an oirett sin fein do


p.2056

chomhaidh choccaidh nó síodha dó. Ro ghabh Ó Néill an chossaoítt sin Rémainn, & ro gheall a chobhair dia t-tíosadh de & tucc uachtarántacht dó ar n-uimir airidhe do chédaibh saighdiuiridhe & ro chedaigh dó gach aén bhall d' Eirinn aga m-beith buain no báidh le Saxancoibh d'argain & d'adhbalscrios. Iar f-faccbháil Uí Néill do Remann a Burc & dia braithribh do-chuattar i c-commbaidh Gaoídhel Laighen co m-battar ina f-farradh re h-edh an t-samhraidh sin.

M1598.19

Sé céd saighdiúir do thocht o Shaxoibh don taoibh budh des d'Eirinn do chuidiucchadh i n-acchaidh easccarat an prionnsa. Iar t-tocht doibh go Dún n-Garbháin asseadh ro chinnsiot dol hi c-cenn an generala .i. iarla Urmumhan, & ag gabháil doibh tre leithimel Laighen do-rala drong do Ghaoidhelaibh an chenntair sin doibh. Fechair iomairecc etorra co ro marbhadh deichnebar & ceithre chétt diobh isin maighin sin.

M1598.20

Sluaiccheadh la h-iarla Urmumhan do dhol i l-Laoighis a mí Iún. rob' é líon a sloigh ceithre banna fhicet dia c-cois, & da chéd marcach. Do-roine an t-iarla comhnaidhe im tráth nóna ar cnoc árd baí i n-imel an tire. Ro h-aisneidheadh don iarla in adhaigh sin na baoí acht uathadh dia h-aes iomcoimhetta isin tír. Ro fhorchongair ar a bharac ar mhac a derbrathar .i. Sémus mac Eduaird mic Semuis Buitilér dol go sé, nó a seacht do bhandadhaibh amaille fris tar beilghibh isteach isin cenn ba nesa dó don tír dus an f-fuigbeadh echt, nó aithes re a dhénamh, & ger bhó doiligh la Sémus dol an turus sin a mucha na maidne Dia Domhnaigh do-chóidh ann ar forcongra an iarla. An céd bhealach i n-deachaidh as amhlaidh fuair é ar na thesccadh, & ar na threingherradh, & Brian Riabhach Ó Mórdha, go c-céd go leith saighdiúir iar t-tocht dia iomchosnamh isin ló cédna. Ba h-aightide adhuathmar an taisbenadh tucc Brian co na shochraite do Shemus & dia shaighdiúiribh, & nó bhíodh rempo & ina n-deadhaidh ga t-tacmaing, & ga t-timchealladh, ga t-tregdadh, gá t-taobh ammus, go ro fáccbadh cuirp crechtnaighte cnestollta re h-edh n-athghairitt sechnóin an bhealaigh laiss. Ro marbadh echt mór ann sin .i. Sémus mac Eduaird mic Semais, mic Piarais, fer a aesa as ar


p.2058

mó dóigh daoine da raibhe beó do Buitilerchoibh an tan sin, & an mhéd ná ro mudhaigheadh dia muinntir isin maighin sin do dheochatar tar a n-ais ina scceolangaibh sciathbriste do shaighidh an iarla & an champa. Ro gonadh Brian Riabhach Ua Mordha feisin & nir bo cian iar sin go f-fuair bás do ghaíbh cró na n-gon do-radadh fair don chur sin. Ba isin lo sin fein i n-diaidh na troda remráite tainicch Uaitne mac Rudhraighe Óicc Uí Mordha, & Remann mac Seain na Semar, & captin Tirial, & ro ghabhsat foslongport i n-urcomhair champa an iarla. Ria medhon laoí Dia Luain ar na mharach an tan do saoíleadh an t-iarla do dhol istech isin tír ba h-eedh do-roine sóadh tar a ais co Cill Cainnigh & a shaighdiuiri do chor ina n-garasunaibh.

M1598.21

An port nua sin isa sccela ro sccriobhamar remhainn, baí-sidhe aga iomcoimhéd le linn t-siodha & coccaidh acc muintir na bainrioghna. An tan tra na ro shiodhaighsiott Goill, & Gaoidhil fri 'roile i n-urthosach samhraidh, Ro chuir Ua Néill iomcoimhéd for an m-baile go m-battar an bárda i t-teirce bídh isin mí deidhenach don t-samhradh. Iar n-dol do na sccelaibh sin co h-Ath Cliath, ba h-í


p.2060

airle ro chinnsiot an comhairle an ro ba disle, & as mo ro derbhadh isin c-coccadh do shaighdiuiribh na bainrioghna i n-Erinn h-i c-comhfhocraibh Atha Cliath, & Bhaile Atha Luain do thionol go h-aoin ionadh, & iar na rochtain co h-aon bhaile ro tecclamadh eistibh ceithre míle saighdiúir dia c-cois & se chéd marcach, & ro cuireadh iad-sidhe le lón gusan b-port nua. Ro cuireadh leó-sidhe an ro ba lor leó do biúdh, do dhigh do mhartaighecht, do luaidhe, do phúdar, & da gach n-aidhilcc ar chena. Lottar iaramh co Droichett Átha, assidhe go Traigh Baile, & don Iubhar, & go h-Ardmacha, airissit in Ardmacha in adhaigh sin. Sir Hanry Beging maruscálan Iubhair as é ba general dóibh.

M1598.22

Iar f-fios d'Ua Neill an t-sochraitte adhbal mor sin do beith acc tionol dia shaighidh Ro chuir a thechta do thochuireadh Uí Domhnaill, & dia cuingidh fair techt dia foiridhin ar an anfforlann ectrann báttar ag tocht dia thír. Do-choidh din O Domhnaill fo chédóir co leir thionol a laochraidhe etir troightheach, & marcach, & drong mór do Chóicceadh Chonnacht amaille friss do chobhair a choiccele for an f-foirlion ro dhalsat chuicce. Tangatar bheos Gaoidhil Coiccidh Uladh uile is in t-sochraitte cedna go m-báttar inellma for cionn na n-Gall riasiú rangatar go h-Ardmacha. Ro tochladh leo dna domhaindíocca talmhan for cionn na n-Gall forsan c-conair c-coitchinn in ro badh doigh leo a rochtain dia saighidh.

M1598.23

Imthusa na n-Gall iar m-beith adhaigh in Ardmacha ro eirgettar a mocha do lo ar na bharach, & asseadh ro chinnsiott a m-biadh, a n-deoch, a mná, & a mion-daoine, a c-capaill, a c-caraisde a n-giollanraidh, a n-daosccarsluagh d'faccbháil isin m-baile sin Ardamacha. Ro fhoccairsiot dá gach aén baí infhedhma aca etir marcach & troightheach dol in gach airm nó fhurailfeadh an marusccal & cuingedha an t-sloigh ar chena forra asccnamh i n-aghaidh a namat. Do-chottar iaramh i n-innell & i n-orducchadh amhail as dech ro fhédsat. Ro cheimnighsiot iaramh tre reidh dhirge gacha róid bai rempa ina t-tuinntibh tiugha toirtemhla, & ina n-doiredhaibh dluithe do-sccaoilte go rangatar gusan c-cnoc os cionn Bheóil an Átha Buidhe. Iar rochtain dóibh h-isuidhe att-conncattar Ua Neill, & Ua Domhnaill,


p.2062

Uí Eachdhach Uladh & Airghialla, toísigh & treitill, láithgaile & gaisccidh an tuaisceirt amaille friú ina n-aén broin aightighe for a c-cionn iar na

p.2064

suidhiucchadh, & iar na sámhucchadh for na h-enaighibh erdhalta an ro badh dóigh leó iad-somh do rochtain dia saighidh.


p.2066

M1598.24

An tan do-bertsat airigh an tuaisceirt dia n-uídh an guasacht ro mhor ro baí for cind doibh, Ro gabhsat for gresachtlaoídheadh a muinntire im chalma


p.2068

do dhénamh. & at-bertsat friú munbhudh leó cosccar an la sin na biadh a n-athmaoín da éis, acht a marbhadh, & a mudhucchadh gan choiccill & no bérta araill

p.2070

dibh h-i c-carcraibh, & h-i c-cuimrightibh feibh do-radtha Gaoidhil go minic fecht riamh, & an do ernaífedh as in c-caithghleo sin, no h-athcuirfidhe & no h-ionnarpfaidhe h-i c-criochaibh ciana comhaightibh. At-bertsat friú beos gur bó h-usa doibh cosnamh a n-athardha friss in ainffine n-eachtaircheneoil sin oldas duthaigh neich ele do ghabhail ar eiccin iar na n-ionnarbadh-somh as a t-tír n-dílis budhein. Ro gabh greim tra an greassacht laoídheadh sin do-bertsat na maithe for a muinntir, & ro gheallsat na h-ócca gomdís eallma d'fulang a n-oidhedha riasiú nó fhodhemhdais an rop' omhan leo-somh do teccmail doibh.


p.2072

M1598.25

Dala an Mharusccail co na Ghallaibh iar f-faiccsin na n-Gaoidheal for a c-cionn ni ro taisbeinsiot nach n-airrdhe n-uireccla idir, acht ro ceimnighsiot co comhnart for a c-certacchaidh co ro lingsiot tarsan c-cedna lethan clais lán n-domhain do-rala for a c-cionn, & torchrattar araill diobh innte-sidhe acc tochta tairsi dóibh. Ro doirtsiot iaramh an slogh Gaoidhelach go dioghair dasachtach, & go h-ainmin aggarbh ina c-cend, & ro ghairsiot rempa & ina n-deadhaidh, & dá gach leith diobh. Rob' eiccen dia t-tosach anmhain re h-iomghuin & airisiumh re h-iombualadh, & cothucchadh re caithemh co ro tanaighedh a t-tiugh, co ro h-uirbhernaigh a n-uasail, & co ro traothadh a t-treóin. Acht chena asseadh a chumair ro marbadh an general .i. Marusccal an Iubhair, & amhail nach gnath cathlathair do chosnamh lasan lucht fris a n-edarsccarthar a c-cuingidh catha, & a c-cend costadha & comhairle ro sraoineadh for muintir an generála fo deóidh tre nert iomghona, & iombualta darsna fothollaibh talmhan & tarsan lethanclais lán n-domhain tars a t-tudhcatar. Ro bás acca n-airlech & acca n-athchuma, aga c-cumach, & aga c-cnaimhgherradh go leidhmheach lámhtapaidh lasan lucht battar ina lenmain.

M1598.26

Ba h-ann sin do dheonaidh Dia, & do cedaigh an Coimdhe d'aén do shaighdiuiribh na bainríoghna go ro chaith i m-baoí do phudar ina uirthimchell la lionmhuire a lámhaigh, & do-chóidh gusan m-bairille púdair ba coimhnesa dó do mherlíonadh a mhiosúr & a phócóide co ro sceinn drithle ó a mhaisde isin b-púdar baí isin m-bairille go ro bhlosccustair-sidhe in áirde isin aér edarbuas & gach bairille ro ba coimhnesa dó diaidh a n-diaidh, & beós an gonna mór do-rala aca. Ro tóccbhadh dna on mudh c-cédna anáirde drong mór do na daoínibh bátar in uirthimcell an pudair h-ishin. Ro baí dna an tulaigh ina n-uirthimceall ina h-aén meall dobhardha dorcha duibh ciach co cenn athaidh do ló iar sin. An do érnatar do mhuintir na bainríoghna gan marbhadh gan mudhucchadh, gan dogh, gan di-anoidheadh ro thriallsat tar a n-ais co h-Ardmacha. Nir bo h-iomcomhaircech ro bás ina lenmain ga t-traothadh, ga t-timchealladh, gá n-aidheadh, ga n-airlech, na n-deisibh na t-triaraibh, na f-fichtibh, na t-triochtaibh, go rangatar tarna múraibh isteach in Ardmacha.


p.2074

Ro ghabhsat Gaoídhil acc iomshuidhe an bhaile in gach aird ina iomthacmong, & battar ag caithemh & ag coimhdiubhraccadh a chele co cenn trí lá, & teora n-oidhce co ro sccithighit Goill fo dheóidh. Ro chuirsiot techta h-i c-cenn na ree h-ishin do shaighidh na n-Gaoidhel dia radh friú co f-fúicfitís an purt dia leiccthí don bharda báttar ann tocht gan guin gan gabhaidh dia saighidh gusin m-baile sin Ardamacha, & iar rochtain doibh hi-suidhe (dia t-tardtha eineach & maithemh n-anacail dóibh, & a t-tiodhlacadh slán as an tír go rochtain dóibh h-i c-crich innill) go f-fúicfidís Ardmacha budein. O ro h-aisneidheadh na h-aithercca sin do na Gaoidhelaibh do-chóttar na maithe do chrúdh a c-comhairle dus ciodh do ghendaís imon c-caingin sin. Ro bátar drong díobh aga rádha nar bo cóir na Goill do léccadh as an iomchumang i m-batar co ro marbhtha iad idir, no go n-eiblidis a n-aenar do ghorta. Ar a aí ba fair d'eisidh leó fo dheóidh a léccadh uadhaibh as na maignibh i m-batar, acht namá na berdais leo biadh no deoch, éideadh, arm, na ordanas, púdar na luaidhe as in b-port gionmothá a thronc & a arm do léccadh las in c-captín baí ann. Ro aéntaighsiot dá gach leith anmhain ar na coinghellaibh sin, & ro chuirsiot drong dia n-daoinibh uaisle ar gach taebh d'accallaimh an bharda gusan b-purt, & iar n-aisneis sccel doibh-sidhe ro fháccaibhsiot an baile acc Ua Néill amhail ro forcongradh forra. Tánaicc an captín, & an barda go h-Ardmacha h-i c-cen an ro mhair dia mhuinntir, & ro cuireadh iodhlacadh leó uile ó Ardmacha gusan Iubhar, & on Iubhar go rangattar h-i f-Fine Gall. Iar f-fáccbháil Tíre h-Eócchain doibh-sidhe, Ro fhoncongair Ua Néill for dhaoinibh sainredhacha, uaisle, & anuaisle an ármhaigh d'áiremh & d'adhnacal & ba sedh a líon iar na n-áiremh go leir dá míle go leith imon n-generál, go n-ocht c-caiptínibh d'écc , & drong mór do dhaoinibh uaisle nach t-tabhairther a n-anmanna for aird.

M1598.27

Roptar meirtnigh, mímhenmnaigh muinntir na bainríoghna & roptar súbhaigh sofhorbhfaoiligh Gaoidil don chaithghleó sin. An dechmhadh lá do mí August do feradh an iomargail sin Atha Buidhe. Do-chódar maithe Uladh dia t-tighibh iar n-iolach cosccair, & comhmaidhme ge ro fáccbad daoine iomda uadhaib.

M1598.28

Baile an Mótaigh baí ag muinntir na bainrioghna fri re trí m-bliadhan n-decc gusan tan-sa do ghabháil la a dhuthchasachaibh fein (hi samhradh na bliadhna


p.2076

so) .i. la Cloinn n-Donnchaidh an Chorainn (.i.Tomaltach & Cathal Dubh). Bai an Sir Coners Clifort, & O Domhnaill Aodh Ruadh acc daoradh an bhaile for aroile, & acc tairccsin cennaigh da chionn do Chloinn n-Donnchaidh. Rob' é criochnucchadh an dála Clann n-Donnchaidh do tabairt an bhaile d'Ua Domhnaill do dhruim cennaigh,& chonnarta i mí Medhóin Fhoghmair na bliadhna so. Ceithre ced punt, & tri cedbó do-rad Ua Domhnaill do Chloinn n-Donnchaidh ar an m-baile.

M1598.29

Slóiccheadh adbal la h-iarla Urmumhan do chur lóin h-i b-Port Laoighisi, & iar n-asccnamh isin slighidh doibh do-rala for a c-cionn isin c-conair do-dheachatar Uaitne mac Rudhraighe Óicc, mic Rudhraighe Caoích Uí Mórdha, & Remann mac Seain na Semar mic Riocaird Shaxanaigh, & captin Tirial .i. Risderd mac Tomáis Óicc Tirial. Ro badh moo ina luach an lóin do caill iarla Urmumhan don turus sin do dhaoínibh d'echaibh, & d'arm, & as ar eiccin terna an t-iarla fein iar na ghuin.

M1598.30

Ro chuir Ua Neill sccribhenn i l-Laighnibh isin c-céid mí d'foghmar na bliadhna so dia furailemh ar Remann a Burc, ar Uaitne Ua Mordha, & ar captín Tirial, coimhett Laighneach d'faccbail for an c-cuid ele dia c-comhrann coccaidh & iad fein do dhol do denamh gabhaltais, & do thabhairt araill do na tiribh báttar ina n-acchaidh isteach d'áis nó d'eiccen. & ro forcongair forra do shonradh dol don Mumhain fo thoghairm chloinne Tómáis Ruaidh, mic Semuis, mic Seain mic an iarla. Iar léghadh na sccribhenn do na h-uaislibh a dubhramar do-chottar-sidhe gusan lion, & gusan c-congaibh as lia ro fhedsat i n-Ossraighibh. Tangattar an tir sin dia saighidh ar a t-toil fein gionmotha Mac Giollapatraicc Fínghin, mac Briain mic Fínghin. Lottar as a h-aithle gusan c-cionn tuaidh do Shliabh Bladhma ar dáigh Gaoidhel Oirthir Mumhan, & Iarthair Midhe do chur d'aén rann friú .i. Ó Maolmuaidh, & Conall mac Cathaoír, & Mág Cochláin .i. Sean Ócc, mac Seain, mic Airt, mic Corbmaic, & O Cerbhaill an Calbhach, mac Uilliam Uidhir, mic Firganainm, mic Maolruanaidh. Ge ro bátar na maithe sin le h-athaidh ag sesamh a h-ucht a b-prionnsa ro badh buidhe leó an óccbaidh anaithnidh sin ro


p.2078

baí acc taistel gacha tire d'aontucchadh siothchána uadhaibh & o ro siodhaighsiot iad-sein tuccsat a n-acchaidh ar an dá Urmumhain & nír bo sídh no carattradh ro iarrsat forra, acht a c-creachadh fo cédóir tré na n-esccairdes fri h-iarla Urmumhan, & ro gabhadh cúicc caisléin do bhailtibh Urmumhan leó, Ro badh dibh-sidhe Druim Aidhneach ar brú na Sionna. Ro chongaibh Rémann a Burc aicce fein fo comhair coccaidh Cloinne Riocaird do fhrestal & do fhriothailemh ass. Batar dan a dó nó a trí do sheachtmuinibh co campamhail ina c-comhnaighe isin tír sin, & crecha airir Siúiri, & Cloinne h-Uilliam acca t-tabairt dia saighidh do chum a f-foslongport, & a c-comharsain gaoidhel acc tocht dia n-accallaimh, & acc dol i n-aénrann friú. Ro badh dibh-sidhe Ó Duibh Idhir Choille na Manach .i. Diarmait, mac Uaitne, mic Pilip, & clann Mheic Briain Ó c-Cuanach .i. clann Muircertaigh, mic Toirrdhealbhaigh, mic Muircertaigh, & Rianaigh im Chonchobhar na Mainge mac Uilliam Chaoích, mic Diarmata Uí Mhaoílsiain, & Siol m-Briain Ócc Dhuithche Ara.

M1598.31

Iar n-dol do na Gaoidhelaibh sin i c-commbáidh & h-i c-charattradh Muinntire Uí Neill, & ar c-cor gach tíre gus a rangatar d'aén rann friú, Ro triallsat (go n-eirghe amach na n-oirer sin) i n-Geraltachaibh ar tarraing Cloinne Tomais Ruaidh mic an iarla. Asseadh lottar cédamus h-i c-Conntaé Luimnigh. Ba h-ann boí an Presidens .i. Sir Tomás Noruis an tan sin h-i c-Cill Mochellocc. Iar na tuiccsin dó na baoí introda fris an n-gasraidh n-Gaoidhelaigh do-chuaidh ar a n-iomghabhail go Corcaigh. Do chódar-somh dna tar Máigh siar i c-Conallchaibh i c-comhfochraibh Slebhe Luachra, & Glinne Corbraighe. Táinicc Sémus mac Tomáis Ruaidh ina c-cend h-i c-Conallcoibh don chur sin, & bai an dara mac (.i. Sean) do cloinn Tomáis Ruaidh ina f-fochair fein ar na h-imteachtaibh sin aga t-tarraing don tír. Do-beirthi an ghamhnach no in bhó inlaogha ar shé pinginnibh & an láir groighedh ar thrí pinginnibh, & gach muc dá febhus ar phinginn & na connartha sin aga f-foccra, & acca f-furáil in gach campa i m-bídis.

M1598.32

O't-cualaigh iarla Urmumhan caithreimh na c-cathbhuidhen sin tainicc co na


p.2080

mharcshluagh co na coisightibh fo na t-tuairim go Conntae Luimnigh, & ro chuir sccela go Corcaigh da fhurail ar in b-presidens techt ina coinne go Cill Mocellócc. O ro-fhidirsiot an sluagh gaoidhelach batar i n-iarthar Conallach an ní sin, ro ceimnighsiot aniar i n-iomfocraibh Chille Mocellócc & tuccsat a t-taisbenadh fein don dá tighearna sin tarla aga t-tóraidhecht. Do-dhecatar na tighearnaighe sin (ar iomgabhail teccmála friu-somh do ched a chele) go Maigh Eala. Tiaghaitt-siumh ina n-deadhaidh go dorus Maighe h-Eala, & ro gabsat aga n-grennucchadh, & aga n-griosadh, & aga radh friú na fuighbittís díol fiach ina f-foltanas badh ferr, ina iad-somh d'ionnsaighidh an tan battar i n-aén mhaighin. Ar a aoí sin asseadh ro chinnsiot na daoíne mora h-ishin an President do dhol go Corcaigh, & an t-iarla d'filleadh tar a ais i m-Buitilerachaibh.

M1598.33

O ro fháccbadh an tír don chur sin ar cumas an t-sloigh Gaoidhelaigh do gairsiot iarla Desmumhan a h-ughdarras Uí Neill do Shémus, mac Tomáis Ruaidh, mic Sémuis, mic Seain mic an iarla, & an tír sin (.i. Geraltaigh ó Dhunccaoín go Siuir) baí tilte techtaighthe acc Saxanchoibh, lán d'áitiucchadh, & diolmhaoínibh, ní ro faccbattar-somh (fo cenn shecht lá n-d'écc) én mhac Saxanaigh


p.2082

ar a fad, nó ar a fírleithett gan marbhadh, nó gan ionnarbadh eiste. & ní mo no fháccaibhsiot ar fedh na ree cédna cennáit, na caislén, ná én fhód do dhuthaigh geraltach gan cur i seilbh iarla Desmumhan, acht namá Caislén na Mainge h-i c-Conntae Chiarraighe, & Eass Geibhtine i n-Uibh Conuill Gabhra, & Magh Eala i c-Conntae Corcaighe. Iar c-criochnucchadh an mhórshaothair sin le becc n-aimsire do na seirbhíseachaibh sin Uí Neill ro gabhattar ced, & ceilebradh ag an iarla Desmumhan sin do óirdnedar fein. Do-choidh Uaitne Ó Mordha (& an meid baí acc freccra dó do na fedhnachaibh sin) i l-Laoighiss. Do-dheachaidh Remann a Burc (gusan lucht baoí for a fhosttadh, & fors m-baoí a chumhachta don chongháir cedna) go h-Urmumhain. Do-thaéd eirghe amach na n-Ulltach báttar ar aon las na h-uaislibh sin dia t-tiribh, & dia t-tighibh gan easbaidh ionmhais no édala do tharbha turais na h-uaire sin. Ro an captin Tirial i f-farradh iarla Desmumhan, & baí an t-iarla ag caithemh, & acc cuartucchadh na Mumhan, & acc dol i n-daoínibh diaidh i n-diaidh re h-edh an dá míos baí reimhe do deireadh na bliadhna so.

M1598.34

Ticcerna Mhóta Gairett .i. Emann, mac Risdeird, mic Piarais Builter do dol i muintearus Ui Neill i f-foghmar na bliadhna so.

M1598.35

Ticcherna Threna Cluana Meala, & Cathrach Dhúini Iasccaigh .i. Tomás mac Tepóid mic Piarais, mic Emainn, & barún Luachmaighi, & drong mhór do ghillibh ócca buitilerach do eirghe i c-comhmbáidh coccaidh na n-Gaoidhel.


p.2084

M1598.36

O Domhnaill (.i. Aodh Ruadh) do chor shlóigh, & shochraitte a Tír Chonaill la Mac Uilliam (.i. Tepóitt, mac Uatéir Chiotaigh, mic Seain, mic Oiluerais) h-i rann mheic Uilliam i f-foghmar na bliadhna so. Ro chuir din Ua Dochartaigh lais (go sochaidhe móir amaille fris) .i. Sean Ócc, mac Seain, mic Feilim, mic Concobhair Charraigh. Ba suaill má ro h-airigheadh iad in aén tír dar ghabhsat, nó triasa t-tudcatar go rangatar na h-Umhaill gan ráthucchadh, & ba h- inntibh-sidhe battar urmhór cruidh, & cethra, innile, & airneisi rainn mheic Uilliam uile. Ro leir thionóileadh leó ina m-baoí do crodh for tír ó oilenaibh becca amach, & ger mhór an tecclamadh, & an cruinniucchadh creach do-rónsat ní fhuarattar-somh duadh no dochar ina t-timcheall, acht ualach a n-aisttrighthe & a n-iomána amháin go rangatar slán tar a n-ais dia t-tiribh .i. Mac Uilliam go Tír Amhalgaidh, & Ua Docartaigh go h-Inis Eoghain.

M1598.37

AN tan tra do-chóidh Ó Domhnaill i seilbh Bhaile an Mhótaigh i mí Medhóin Faghmair na bliadhna so amhail remhebertmar, ro chuirsiot Conallaigh a c-caoraigheachta h-i c-Conntaé Shlighigh, & baí Ua Domhnaill fein ina comhnaighe i m-Baile an Mótaigh ó aimsir a fhaghbala go diuidh Nodlacc Mór. Ro chuir Ua Domhnaill tionol for a shloghaibh in gach airm i m-batar. Tangatar ina dhochom cétus Cenel c-Conaill go lion a t-tionoil. Tánaicc dna Mac Uilliam Burc Tepoid mac Uatéir Ciotaigh co na m-baoí fo a mhámus, & iar rochtain doibh-sidhe go h-aon maighin do shaighidh Uí Dhomhnaill go type="town:Ballymote"Baile an Motaigh i n-Deireadh mís December do shonradh as fair d'eisidh lais dol h-i c-Cloinn Riocaird ge ro bhattar lucht an tire i f-faitches & i f-fuirechrus & ge ro baí a uamhan, & a uireaccla forra. Luidh-siumh co na shloghaibh gan rabhadh, gan ráthucchadh go rainicc go taí táithenach go dorus Cille Colgan h-i c-crepusccail na maidne muiche. Ro leicc iaramh sccaoileadh da scceimheltoibh in gach aird don tír ina uirthimceall, & fo urlár Cloinne Riocaird do shonnradh. Do riacht drong díobh i n-iomfocraibh d'Oirecht Rémainn, & rainicc drong ele go Dún Guaire h-i c-Coill Ua f-Fiachrach.


p.2086

Do-rónadh echta mora lás an lucht sin do-choidh go Coill Ua f-Fiachrach .i. da mhac Rossa mic Uaitne mic Maoilechlainn Uí Lochlainn,Toirrdhelbhach Buidhe, Brian do mharbhadh. Ro marbhadh dna duine uasal do Chloinn n-Domhnaill Gallócclach baí i f-farradh Mheic Uilliam ar an sluaighedh sin .i. Aodh Buidhe Ócc, mac Aodha Buidhe, mic Maolmuire mec Domhnaill la Toirrdhelbhach Buidhe, mac Rossa don chur sin ria na marbhadh budhein. Ro marbhodh beos la druing ele do Muinntir Uí Domhnaill, dá mhac Uilliam mic Seain ó Rinn Mhíl, & mac Tepoitt mic Dabóg ó Dhoire Uí Domhnaill, & mac a mheic. Ro gabhadh dna la Maghnus, mac Aodha mic Maghnusa la dearbhratair Uí Domhnaill Mac Hoberd ó Disert Cellaigh .i. Uilliam, mac Uillicc Ruaidh mic Uillicc Óicc. Gerbtar iomdha iolardha buannadha on iarla ar ósda h-i c-Cloinn Riocaird Rainicc la h-Ua n-Domhnaill a ruccadh cuicce do crechaibh comhaidhble, do tháintibh troma, d'aircctibh & d'édalaibh do breith lais as an tír gan troid, gan tachar go rainicc iomlán tar a aiss go Baile an Mhotaigh.

M1598.38

Ro baí imresain & essaonta etir druing do daoinibh uaisle Tuadhmumhan im comhroinn, & im comhaightes a c-criche, & a f-ferainn, a m-bailteadh, & a m-buan caislen ro badh eimhilt do sccriobhadh no d'aisneis.

M1598.39

O ro h-aisneidheadh do bhainríoghain Shaxan & don comhairle go ro eirgettar Ennaigh 'na h-aghaidh amhail ro h-aisneidheadh cena, & an lion dermáir dia daoinibh torcrattar an bliadhain-si, Asseadh ro chinn an prionnsa & an comhairle Sir Risderd Biogam do leiccen anoir go n-ocht míle do saighdiuiribh amaille friss do cruadhucchadh & do cothughadh an choccaidh abhus go t-tíosadh iarla of Esex dia ro h-ordaigheadh an tan sin tocht in Erinn ó fhélbrigde amach i c-culadh, i c-costtus, & in armail na ro tionnsccnadh a hionnshamhail do cor go h-Erinn riamh ó ro ghabhsat Saxoin do laimh a gabhail gusan tan sin. An Sir Risderd remraite Ridire onorach ei-sidhe do muintir na bainrioghna, rob'


p.2088

eolach n-Erinn ei-sidhe, & baí 'na gobernóir i c-Cóicceadh Connacht seal do bliadhnoibh roimhe sin. An t-iarla of Essex sin a dubhramar beós, neach é baí h-i c-cion, & h-i c-creidemhain, & i n-onóir ag an m-bainrioghain, neach é do-niodh foghail & forghabháil for prouinnsibh iarthair Eorpa a h-ucht na bainríoghna cédna, & ba leis-sidhe ro gabhadh cathair dhaingen diotoghlaighi h-i rioghacht na Spainne gar becc rias an tan sin. Calis ainm na cathrach ishin.

M1598.40

iarla Tuadhmumhan do beith h-i Saxoibh on callainn go chéle an bliadhain-si.

M1598.41

iarla Cille Dara .i. Uilliam, mac Gearoitt, mic Gearoitt do dhol h-i Saxoibh isin earrach.

M1598.42

O Concóbhair Sliccigh Donnchadh mac Cathail Óicc do thocht a Saxoibh isin n-geimhreadh.

M1598.43

As do na daoinibh uaisle do Thuadhmumhain batar i n-imresain fri aroile amhail a dubhramar Tadhcc mac Concobhair mic Donnchaidh Uí Briain ler gabadh droichet Phuirt Croissi, & gion gur bo he-sidhe céttus ro thionnsgain a gabhail for Mairgreig Ciosócc as chuicce do thuit fo deóidh. Ro gabadh lais caislen Cluaine i n-Uibh Caisin, & caislen na Sccairbhe i n-oirther m-Bloid ar thurnaé mheic epscoip na Midhe. Ro badh diobh bheós Concobhar mac Domhnaill mic Mathgamhna, mic Bhriain Uí Briain do ghabhail Bhaile an Chaisléin i c-Cloinn Chuiléin Uachtaraigh ar Mhac Conmara Fhionn, Sean, mac Taidg, mic Con Medha. Ba diobh dna Toirrdhealbhach mac Mathgamhna, mic Toirrdealbhaigh, mic Mathgamhna ó Choill Ó f-Flannchadha


p.2090

lér gabhadh Doire Eoghain ar Sheóirsi Ciosócc, diar bhó duthchasaigh cedus clann Amhlaoibh, mic Cein Uí Shechnasaigh, & do chengail Mathghamhain, mac Toirrdhealbhaigh Buicc Uí Briain le Coill O f-Flannchadha. Ba do na daoinibh uaisle cédna Toirrdhealbhach mac Murchaidh mic Concobhair Uí Briain ó Chathair Mhionain, co n-a brathair Diarmait Ruadh do dhol i c-combáidh choccaidh na n-Gaoídheal. Ro badh díobh trá Tadhg Caoch, mac Toirrdhealbhaigh, mic Briain, mic Donnchaidh, Mec Mathgamhna do ghabhail luinge saxanaighe fa Nodlaicc Mór iar m-beith di for sechrán athaidh fhada rias an tan sin. Aseadh do-rala di go ro gabh port i c-Corca Baiscinn Iartharaighe i c-comhfochraibh Chairrge an Cobhlaigh, Ro-ben Tadg an long co na somhaoín dia foirinn. Nir bó cian iar sin gurbh' ettrom a tarbha do Tadhcc, & gur bhó trom a tóraighecht fair. An Tadhg cedna do ghabhail an Dúin Bhicc baile dia bhailtibh fein baí ag cennaighe ó Luimneach a n-gioll le fiachaibh.


p.2092

M1599.0

AOIS CRIOST, 1599.

Aois criost, mile, cúicc céd, nochath, a naoí.

M1599.1

An t-iarla Chille Dara sin a dubhramar do dhol h-i Saxoibh isin m-bliadhain remhainn .i. Uilliam, mac Geroitt, mic Geróitt, Ro triall tocht in Erinn i n-errach na bliadhna so. Iar n-dol do h-i l-luing co n-ocht f-feraibh décc do mhaithibh na Midhe, & Fhine Gall maille friss, o ro sheolsat edh fairccsiona isin f-fairrgi ní confacus beó aéin neich diobh osin alle & ro badh a tiribh oile fo cenn da mhíos iar sin tainicc deimhin a m-báis go Saxoibh & go h-Erinn. Ni ro fhaccaibh-siumh mac, na derbrathair ina dheóidh do gébadh a chomhorbus, acht ro h-oirdneadh comhmbrathair dó (.i. Gearóitt, mac Eduaird mic Geróitt, mic Tómais, mic Seain Chaim) lasan m-bainrioghain & la comhairle Shaxan. Nech ei-sidhe baí na chaptin for shaighdiuiribh ag dénamh seirbhísi don bhainríoghain go ro leicc dia an inmhe sin dia shaighidh gan cath, gan coccadh, gan gábhaidh, gan guassacht.

M1599.2

O Maolmuaidh .i. Conall mac Cathaoir d'ecc i n-earrach na bliadhna so, & a mac .i. Calbach do ghabhail a ionaid a h-ucht na bainrioghna. Araill do dhaoinibh uaisle a chinidh acc fóccra & acc fuaidreadh fair (do reir gnathaighte Gaoidheal) a n-diaidh an anma sin.

M1599.3

Fergus, mac Briain, mic Briain, mic Rudhraighe, mic Cathail Uí Fhergail d'écc i mí márta, & ro badh adbar eccaoine ina thir fein ei-sidhe.

M1599.4

Domhnall, mac Neill Mheirgigh, mic Maolmuire, mic Aodha, mic Neill do mharbhadh la Maolmuire mac Briain Óicc, & la h-Aodh m-Buidhe, mic Firfhedha mhec Suibhne & iad-sidhe (do crochadh) do losccadh la h-Ua n-Domhnaill Aodh Ruadh ar Mullach Sithe Aodha h-i c-cionaidh a mi-gniomh, & tre choll a reachta.

M1599.5

Semus, mac Toirrdhealbhaigh, mic Tuathail Uí Gallcubhair do crochadh la h-Ua n-Domhnaill ar Mullach na Sithe ós Ess Ruaidh an cethramhadh lá do Mhárta iar na dherbhadh fair co m-baoí ag brath & ag taisceladh Uí Dhomhnaill, & acc tarraing Gall dia thír.


p.2094

M1599.6

Seoirsi Ciosocc, mac Tomáis do marbhadh i mí Iuíl la Toirrdhelbhach, mac Mathgamhna mic Toirrdhealbhaigh mic Mathgamhna, mic an espuicc Uí Briain im dhúthaigh a athar, uair do-rad Sir Risderd Biogam dúthaigh Mhathgamhna Uí Briain (iar n-a chur cum báis lais) don t-Seoirsi remraite, & bai-siumh a n-diaidh a athardha co ro marbhadh Seoirsi lais don chur sin, & ro h-adhnaicedh ei-sidhe i Mainistir Innsi.

M1599.7

Mac Uí Concobhair Chiarraighe .i. Donnchadh Maol, mac Concobhair, mic Concobhair, mic Seain do marbhadh i mí August la druing d'amhsaibh iarla Desmumhan .i. la cloinn Maghnusa Óicc, mic Maghnusa, mic Emainn mec Sithigh, & ro badh dith mór lasan iarla an marbhadh sin, ar ba dia comhrann coccaidh Ó Concobair badhein .i. Sean, & a dherbrathair an Donnchadh sin co na m-baoí ina t-tír uile.

M1599.8

Sean mac an Ghiolla Duibh, mic Semuis Uí Chinnéittigh ó Bhaile an Gharrdha Chnuic Síthe Una i n-Urmumhain do marbhadh la h-Aodh, mac Murchaidh Uí Cinneittigh ó Bhaile Uí Chuirc.

M1599.9

Prioir Lothra i n-Urmhumhain .i. Sean, mac Seain, mic Giollapattraicc Uí Óccáin do mharbhadh la druing do shiol c-Cinneittigh i mí Iul do shonnradh.

M1599.10

Mór inghen Domhnaill mic Concobhair, mic Toirrdhealbhaigh Uí Briain d'écc i mí ianuary ben sin rob' ionmolta i modhaibh mna.

M1599.11

iarla Tuadhmumhan .i. Donnchadh mac Concobhair Ui Briain do toidhecht a Saxoibh h-i mí Ianuary, & anmain do h-i f-farradh iarla Urmhumhan i m-Buitileracaibh co cend athaidh iaramh.

M1599.12

Mac do cloinn Uí Neill .i. Conn, mac Aodha, mic Firdorcha, mic Cuinn Bhacaigh do thocht i mí Ianuary do dhénamh cuarta ag cáirdibh & ag comhrann coccaidh a athar i l-Laighnibh, & isin Mumhain, dia fhios cia díobh ro baí i m-bun a c-carattradh & a t-tingheallta d'Ua Neill, & do Ghaoidhelaibh. Ro an urmhór an earraigh is na tíribh sin, ag faghbáil bídh dia amhsaibh, & aga nertadh isin c-coccadh i m-báttar.


p.2096

Baí iomathaighi coinne, & carattradh etir an mac sin Uí Néill & Mac iarla Tuadhmumhan .i. Tadg mac Concobair Uí Briain ar gach taebh do Shionainn.

M1599.13

Toirridhealbhach, mac Domhnaill, mic Concobhair Uí Bhriain d'fosttadh óccbhaidh & aésa tuarastail i f-fiorthosach na bliadhna so do chongnamh lás an m-bainrioghain i n-aghaidh a h-esccarat. Derbrathair ócc iarla Tuadhmumhan .i. Domhnall, mac Concobhair, mic Donnchaidh do beith i c-cendus, & h-i c-codhnachus muintire iarla Tuadhmumhan ag congnamh bheós lás an m-bainrioghain.

M1599.14

Iar n-gabhail na luinge Saxanaighe sin tar a t-tangamar thuas do Tadhg Caoch, mac Toirrdhealbhaigh, mic Mathgamhna ro fhás mothucchadh mío-mhuinnterais, & airrdhe essaonta etir é & an mac sin an iarla .i. Domhnall. Do-chuaidh an Tadhg sin i c-cenn Gallaibh iarla Desmumhan, & do-róine a mhuinnterus mar gach rann ele dar chengail a c-cor friss. Iar t-tocht do Thadg iarttain tar Sionainn tucc ionnsaighidh oidche ar an ócc macaémh ar Dhomhnall Ua Briain an seachtmhadh la décc do mí febru go Cill Muire ó m-Bracáin. Do gabhadh & do gonadhDomhnall lais, & ro marbadh drong da dhaoínibh diolmuine. Ruccadh é fein don Dún Bhecc dia iomchoimhett co na baoí acht seachtmain i l-láimh an tan do leicceadh amach é gan urradha, gan árach.

M1599.15

Ua Domnaill .i. Aodh Ruadh, mac Aodha, mic Maghnusa, baí-sidhe 'na comhnaidhe i i m-Baile an Mhótaigh i c-Conntaé Sligigh ó ro sraoínte cath in Atha Buidhe i n-urthosach August go Féil Brighde na bliadhna so. Bá fada lais-siumh gan dol isin c-cóiccrich ris an ré sin & ni fhidir caidhe an t-ionad erdhalta i r-raghadh uair ní ro fháccaibh áird, nó aircionn, diamhair na droibhél i c-Cóicceadh Connacht na ro innrestair, nó na tard geill, & eidire uadhaibh, genmothá Tuadhmumha an t-sainrid. Ro fóccradh imorro sloighedh lais do thocht i t-Tuadhmumhain i n-ecmaing na ree remraite. Tangatar tra Cenel c-Conaill céttus ina tionól. Ro badh dibh-sidhe Aodh Ócc, mac Aodha Duibh mic Aodha Ruaidh, mic Néill Gairbh Uí Domhnaill, Niall Garbh, mac Cuinn, mic an Chalbaigh, mic Maghnusa, mic Aodha Duib, O Dochartaigh Sean Ócc, mac Seain, mic Felim mic Concobhair Charraigh, O Baoighill Tadhg Ócc, mac Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh, mic Neill, Mac Suibhne


p.2098

Fánatt Domhnall, mac Toirrdhealbhaigh, mic Maolmuire, Mac Suibhne Bághaineach Donnchadh, mac Maolmuire Mheirgigh, mic Maolmuire, mic Neill, iad-sidhe uile co na sochraittibh. Tánaicc isin toischestal cédna Mág Uidhir Aodh mac Con Chonnacht mic Con Connacht, mic Con Connacht, mic Briain, mic Pilip, mic Tómais, & Mac Uí Ruairc .i. Tadhcc mac Briain, mic Briain Bhallaigh, mic Eoghain, & an Mac Uilliam do h-oirdneadh la h-Ua n-Domhnaill fein rias an tan sin .i. Tepóitt mac Uateir Chiotaigh mic Seain, mic Oiluerais.

M1599.16

Iar t-tocht do na maithibh sin uile co na sochraitte do shaighidh Uí Domhnaill go Baile an Mhótaigh. Ro baí d'aidble, & d'iomat an t-sluaigh go ro leicc sluagh i r-rann Mheic Uilliam diobh an c-cein no bhiadh-somh i t-Tuadhmumhain & ba siad na h-airigh roptar codhnaigh forra-sidhe .i. Mac Uilliam & Niall Garbh mac Cuinn Uí Domhnaill. Ro siredh & ro sairimthighedh lasan lucht sin on c-cenn thoir do Ghoisdealbachaibh go h-Umhall Cloinne Giobúin. Ro gabhadh leo don chur sin oilen Leth Ardáin, & ro marbhadh ocht f-fir décc do mhaithibh Cloinne Giobúin, gionmotá sochaidhe ele do dhaoinibh a maille friú. Ruccsat crecha, airccthe, & édala iomdha leo ag soadh doibh ón rann.

M1599.17

Dala Uí Domhnaill co na shloghaibh ro asccnáttar do dhol i t-Tuadhmumhain & ní ro h-airiseadh leo go rangatar gan ráthucchadh go m-bátar don taebh istigh d'abainn h-i c-Cloinn Riocaird. Ro gabhadh longport lethan laocharmach leo im tráth nóna do ló ar an Ruaidh Bheithigh etir Chill Colgan & Ard Raithin. Bátar hi-suidhe ag cinnedh a c-comhairle dus cionnus nó fhoiberdais an c-crích n-ainiúil gus a t-tudhcatar, & go ro chaithset ní dia lóintibh, & go ro thuilsiot a suan toirrchim ria n-dol h-i c-cenn mhórastair, & mhórshaothair doibh cenmotát an lucht friothaire báttar leó. Bádar samhlaidh go medhon oidhce. Ro forchongradh forra iaramh la h-Ua n-Domhnaill eirghe gan fhuirech d'asccnámh isin c-cóiccrich ria siú ro badh solus lá doibh. Atraighsiot iaramh fo cédóir. Lottar rempa iaramh í reidh dhíorgha gacha róid gach n- dírech go rangattar a moichdedoil na maidne isin


p.2100

c-cenn thoir do Choill f-Flannchadha, do triocha céd Ceneoil f-Fermaic i t-Tuadhmumhain. Ro rannsat a sceimhelta an dú sin. Ro leiccitt drong diobh don taobh budh tuaidh istech i m-Boirinn im Tadhg Ua Ruairc, & im Mac Suibhne m-Baghainech, & drong ele ther isteach go Baile Uí Occáin na coilleadh moire, go Tulaigh Uí Dheadhaidh, go dorus Bhaile Uí Ghriobhta. Do-dheachaidh Mag Uidhir go n-druing moir do slogh amaille fris [co h-Inis Ui Chuinn]. Do-taéd tra Ua Domhnaill go t-tothacht & go t-tiugh a shloigh amaille fris d'urlar Choille f-Flannchadha, do Bhealach an Fhiodhfail go Cill Inghine Baoith i n-Uachtar Dalccais ria midhmedhon laoí. Sóait an lucht do-choidh budhes, tar a n-ais budh tuaidh, do Dhruim Fionnglaisi, do Choradh Fhinn, & go Cill Inghine Baoith i c-comhdháil Uí Dhomhnaill. Tuccadh dia saicchidh an dú sin creacha Cheneoil f-Fermaic uile on Dísert, go Glend Coluim Chille, & go Tolaigh Chumann, & ó Cluain Sailchernaigh go Leim an Eich.

M1599.18

Ní riacht la Mac Uí Ruairc na la Mac Suibhne techt na chend la creachaibh Bóirne in adhaigh sin. Ni rainicc beós la Mág Uidhir techt don leith aile, ar ro gabsatar-sidhe longport in gach airm i r-rucc adhaigh forra.

M1599.19

Iar m-beith h-i f-fósslongport d'Ua Domhnaill in adhaigh sin h-i c-Cill Inghine Baoith ro fhaccaibh an baile ar a bhárach ria medhón laí, & asseadh do-dheachaidh i t-triochait


p.2102

chéd Corcumruadh go Cill Fhionnabhrach. Ro sgaoilit scceimhealta eiste-sidhe budh dhess go h-Eidhnigh, gusan m-Breintír f-Fermacaigh, & c-Corcamaigh [c-Cormacaigh] go dorus Innsi Díomain, go Cill Espuicc Lonáin, go Baile Paidín, & tar a n-ais soir go Cill Fhionnabhrach co na c-crechaibh, & co na n-édalaibh i c-coinne Uí Domhnaill. Anais hi-suidhe go h-orbharach co ruccsat a sloigh fair as gach aird i m-báttar. Tánaicc din Mac Uí Ruairc, & Mac Suibhne Bághaineach go c-crechaibh Boirne dia saighidh. Tánaicc dna Mág Uidhir go c-crechaibh & go n-airccnibh iomdha dia ionnsaighidh don leith aile. An tan at-connairc Ua Domhnaill na cnuic aga líonadh, & aga n-dubhadh ina uirthimchell do thaintibh do thromalmhaibh gacha tíre tresa t-tudhcatar a shlóigh. Ro triall sóadh tar a ais do dhromchladh na Bóirne bennghairbhe a moich néll na maidne dar Boirinn go ro-s-gabh roimhe don Nuachongbhail don Turlach, go Mainistir Chorcumruadh, do Charcair na c-Cleireach & do-roine airisemh na h-oidhce sin isin Rubha i n-Iarthar Ua f-Fiachrach Aidhne. Do-thaéd ar a bharach tre Uachtar Cloinne Riocaird, lá dorus Baile Átha an Riogh. Ní h-aithrister a imthechta iaramh o tá sin go Baile an Mhotaigh, Acht ro baí Mac Uilliam & Niall Garbh Ua Domhnaill for a chionn i l-leithimel Ua Maine go n-airccnibh, & go n-edalaib iomdha leó a rann Mheic Uilliam.

M1599.20

Ro ionntsamhlaigh an t-saoí shenchaidh & fhir dhána Mac Bruaidedha Maoilín Óg gur bho i n-dioghail diosccaoilte Grianáin Oiligh la Muircertach Mór mac


p.2104

Toirrdhealbhaigh [mic Taidhg] mic Briain Bhoroimhe fecht riamh Ro chedaigh Dia (tria esccaine Cholaim Cille for síol m-Briain) léircreachadh & láinindreadh Tuadhmumhan la h-Ua n-Domhnaill don chur sin, & tainicc an Maoílin Ócc cédna i c-cenn Uí Domhnaill do chuinghidh aisicc a chruidh tárathatar drong do na sloghaibh h-ishin. & do-radadh dó in óighe conadh ann do-roine Maoilin an rann.
  1. Do baí i n-dán i n-dioghail Oiligh
    a Aodh Ruaidh do rec an faidh,
    tocht bhas sluaigh go h-iath Mhagh n-Adhair,
    a tuaidh iarthar cabhair caigh.

M1599.21

IS an c-ceid sheachtmain do Márta tánaicc gobernoir Cóiccidh Connacht .i. Sir Coners Clifort go Gaillimh go slogh mór do dagh-daoínibh uaisle & go saighdiuiribh iomdha amaille friú. Iar m-beith dó i n-gar do shechtmain i n-Gaillimh ro chuir a seacht, nó a h-ocht do bandadhaibh gallda & gaoidhelcha go Conntaé an Cláir dia fhios cia dob' umhal, no dob' essumhal don bhainrioghain innte do órdaigh Tepoitt Díolmain & captin Lestair, & Sirriam Chonntaé an Clair fein .i. Risderd Sgorlócc h-i c-cennus forra go rochtain doibh co h-airm i m-baoí Toirrdhealbhach


p.2106

Ó Briain Dia t-tuccadh mar an c-cédna ughdarrás uaistibh. Bádair an chéd adhaigh h-i c-Cill Caeídi i n-oirther O f-Fermaic iar rochtain doibh don tír.

M1599.22

O't-cualatar i m-baoí do dhaoínibh diolmuine for muinterus Taidhcc mic Concobair Uí Briain rochtain doibh-sidhe don tír bádar ina n-oirchill, & acc dol tre Bhealach an Fhiodhfháil o Chill Caoídi siar do muinntir na bainrioghna ar na bharach ro ionnsaighsiot muintir Taidg iad go ro marbhadh daoíne iomdha etorra da gach leth. Ger bo mó ro marbhadh do mhuintir na bainrioghna, ni h-innister echt oirdearc diobh do thuitim. Ro marbhadh do leith na n-Gaoidhel duine uasal do shiol m-Briain .i. Diarmaitt Ruadh, mac Murchaidh, mic Concobair. Tar a n-dernadh ann do leicceadh an t-slighe do muintir na bainrioghna go ro ghabhsat airisemh & comhnaighe h-i c-Cill Inghine Baoíth i n-deireadh laoí.

M1599.23

Asseadh ro chinn Tadhg mac Concobair Uí Briain iar sin reidhiucchadh ris an m-bainrioghain, & Dia amhsaibh, & go sonnradhach do lucht tabairthe an tachair remraite. Ro chuir a thechta do shaighidh Tepóitt Diolmhuin go Cill Inghine Baoíth, & gusan n-gobernóir don Ghaillimh.

M1599.24

Ro fháccaibh Tepóitt Diolmuin & muinntir na bainrioghna Cill Inghine Baoith ar a bharach, & do-chóidhsiot go h-airm i m-baoí Toirrdhelbhach mac Domhnaill Uí Briain baí ina cleith fhosccaidh, & ina thulaigh toirlenga ag gach aén le budh áil do mhuinntir na bainríoghna. O rangattar-somh & Toirrdhealbach h-i c-cenn a chele ro ghabhsat iomshuidhe im Chathair Mionain i m-Baruntacht Chorcmodruadh baile ei-sidhe baí ina uaimh lattronn, & ina mhuine meirle gus a t-ticcedh slad, & sárucchadh an tíre ina thimcell a los Toirrdelbhaigh, mic Murchaidh, mic Concobhair Ui Briain duine uasal ei-sidhe baí h-i rann Gaoidhel an tan sin. Rob' éiccen an baile sin do thabhairt ar láimh muinntire na bainrioghna.

M1599.25

Ro fhaccaibh Toirrdhealbhach & Tepóitt co na mhuinntir Cathair Mionain, & do-coidhsiott h-i c-Corcbhaiscind Iartharaigh do dhénamh síodha le Tadhg Caoch mac Mathgamhna & ó na ro fhedsat a síodhucchadh ruccsat crecha & édala iomdha as an tír. Lotar soir as a h-aithle do Chorcobhaiscind Airtheraigh, & iaramh go


p.2108

h-Inis, go m-baoí Seission cúicc lá décc aca i n-Inis, & daoine uaisle an tíre & na Conntaé uile acca f-freccra. A c-cionn na ree sin do-deachaidh Tepoitt Diolmuin & captin Lestair as an tír iar f-faccbáil ceithre m-banna saighdiuiridhe, Shirriam, & Shuibshirriam (amaille le h-admhail ar chíos na bainrioghna do dhiol) innte.

M1599.26

Tánaicc dna iarla Tuadhmumhan h-i c-cionn t-sechtmaine iar sin don tír ar m-beith dó a n-gar do raithe i m-Buitilerachaibh. O do riacht go Tuadhmumhain, asseadh ro triall gan codladh da oidhce i n-en bhaile go ndechaidh do dioghail essonora & ionnsaighthe a dherbratar ar Tadhg Caoch, mac Mathghamhna. Ro h-ionoil urmhor an tire ina dhochom do dhol h-i c-Corcbaiscind Iartharaigh, & ro shuidh re h-aghaidh Chairrge an Cobhlaigh an Luan ria c-Caiscch-i mí April do shonnradh. Tuccadh crodh & cethra an tire uile o Chnoc Doire, go Leim Con Culainn Dia saighidh gusan f-foslongport sin. Fuair an t-iarla an baile fo chend ceithre lá as a h-aithle, & ar deireadh saoire na cascc ro tharraing an t-iarla ordanas o Luimneach do dhol re h-acchaidh an Dúin Bhicc, & iar suidhiucchadh an ordanáis for ionchaibh an bhaile ní ro ansat an bharda fri h-aon urchor do chaithemh friú an tan ro foccradh uatha an baile don iarla, & ní fhuairsiot do mhaithemh n-anacail acht an seal badar agá m-breith go garmain na croiche in ro crochadh ina c-cúpladhaibh iatt aghaidh i n-aghaidh. Fuair an t-iarla Dún Mor Mheic an Fermhacaigh on modh c-cédna. Iar n-gabhail na m-bailteadh m-baiscneach sin don iarla ro léicc an t-ordanás mór uadha go Luimneach, & do-chuaidh fein tar sliabh soir go h-urlár Tuadhmumhan. Tucc sé da duthchasachaibh fein gach baile dár gabhadh


p.2110

maille le h-esonoir don bhainríoghain. Ro badh dibh-sein Doire Eoghain, dá bhaile caisléin Cluaine. & Lios Aodha Finn.

M1599.27

iarla of Essex (.i. Roberd) do thecht i n-Erinn fo bheltaine na bliadhna so amhail do tinghealladh go n-iomat n-ionnmais, & n-armála, & muinission, Pudair, luaidhe, bídh, & dighe, & at-beirdís lucht a f-fairccsiona na tangatar a h-ionnshamhail sin d'armáil go h-Erinn riamh gusan tan sin ó do ruacht iarla Strangboe & Robert mac Stiamhna le Diarmait mac Murchadha la righ Laighen fecht riamh. Iar t-tocht d'iarla of Essex go Baile Atha Cliath ro h-erfuaccradh neithe iomdha lais, & ro ba dibh-sidhe cétus gach aon do Ghaoidhelaibh la badh aithrech dol in acchaidh na bainrioghna go f-fuiccheadh maithemhnas & pardún in gach coir da nderna gó sin. Ba dona foccartaibh cédna gach aén d'Eirennchoibh a déradh, go ro benadh a bhaile, no a dhuthaigh dhe la Saxanachaibh a los anbforlainn, nó foiréiccne go f-fuiccheadh aisecc ina indligedh foghar & eistecht don chur sin. Ar a aí nír bó mór do clannaibh Gáoidhel do-choidh fan toghairm sin.

M1599.28

Ro cuireadh lás an iarla sin garasuin saighdiúiridhe maille le gach ní rangatar ales go Carraicc Fhergusa, go h-Iubhar Chinn Trágha go Tráigh Bhaile Duine Dealgan, go Droichet Átha, go Cill Manntáin go Nas Laigen, & go araile bailte genmothát. Ro tecclamadh dan lais-sidhe seacht mile saighdiuir don armáil as ferr fuair, & do-chuaidh a h-Ath Cliath siar gach ndíreach, uair ro h-aisneidhedh dó na baí i n-Erinn do lucht foghla na bainrioghna drem ro badh usa dó d'ionnsaicchidh inád Geraltaigh feibh ro bhádar don chur sin. Ni ro h-anadh lasan iarla co na shloghaibh go rangatar i c-ceirtmedhón Chóiccidh Laighen, & nír bó saighidh carat i c-cein dó Gaoidhil Laighen d'ionnsaighidh don chur sin. Roptar iad-sidhe dan Domhnall Spainneach mac Donnchaidh, mic Cathaoir Charraigh Chaomhánaigh & Uaitne, mac Rudhraighe Óicc, mic Rudhraighe Uí Mordha, Siol c-Concobair


p.2112

Failgigh, Gabhal Raghnaill, & sochaidhe do daoinibh uaisle ele nách airimhther. Tuccatar din an lucht sin amais aighmeile, easscairdemhla, & debtha doilghe doifhrestail dó in enaighibh aimhreidhibh, & i m-beilgib belchumhgaibh t-tocraittís re aroile fo ro diothaigedh morán do mhuinntir an iarla leó. Ar a aoí tar gach n-ettualang da f-fuair ráinicc fadeoídh i m-Buitilerachaibh. Ticc iarla Urmumhan maille le h-onoir, & le h-airmittin ina chenn. Tánaicc din ticcherna

p.2114

Mhotha Gairett .i. Emann, mic Piarais Butiler
baí h-i muinntearus Uí Néill athaidh rias an tan sin. O do ruachtatar Buitileraigh h-i c-cenn an iarla lottar go líon a sochraitte h-i Trian Cluana Meala, & ro ghabsat acc iomsuidhe im Chathair Dúine h-Iasccaigh. Tomás, mac Tepoitt, mic Piarais Buitileir ro badh ticcherna for an m-baile h-ishin, & baí-sidhe h-i c-combáidh Uí Néill & iarla Desmumhan athaidh rias an tan sin. Nír bó torba don iarla co na sloghaibh an iomshuidhe i m-batar go ro tairrngedh órdanas mór leó ó Phort Láircce Dia saighidh, & go ro leccadh an leth fa nesa doibh don bhaile, conadh iar sin rob' eiccen doibh an baile do tabhairt d'iarla of Essex, & don bainríoghain;

M1599.29

Is na laithibh in ro shuidh iarla of Esex re h-aghaidh Chathraig Dhúine h-Iasccaigh tanaicc presidens dá Chóiccidh Mumhan .i. Sir Tomás Noruis ó Chorcaigh go Cill Mocellócc do thocht do lathair an iarla ria siú diccsedh go Luimneach. Bai-sidhe i n-gar do choicthides ina chomhnaidhe isin m-baile sin ag iomfhuireach fris an iarla do thecht tar Siúir, & no ghnathaigheadh gach re lá cuairt do chur im chnocaibh Chonntae Luimnigh dus an f-fuighbheadh baoghal gona no gabhála ar druing éiccin do do bhiodhbhadhaibh na bainrioghna. In aroile ló Dia n-deachaidh is in c-cenn thoir don chonntae do-rala dó (& gan neach aca acc iarraidh aroile) Tomás a Burc, mac Teboitt, mic Uilliam, mic Emainn ó Chaislén Uí Conaing. Ni ba aéin neach for eoch i f-fochair Thomáis gionmotha-somh budhdein. Batar dna a n-gar do chéd saighdiúir Ghaoidhelach ina fharradh. Iar na f-faiccsin don presidens tucc-sidhe sanntach solamhaigh Dia shaighidh go ro díolaithriccheadh a f-foccus d'fichit do muinntir Tomáis don chur sin, & do-dingentaí ní badh mó munbadh a thúscc ro gonadh an presidens uair do-rala forccomh feigh fíoramhnus do phíche do h-i c-comrac chorráin a gheill & uachtair a bhraghat. O't-conncatar a mhuintir ei-ssiumh ar na crechtnucchadh amhlaidh sin ro iadhsot ina uirthimcell go ruccsat


p.2116

leó e tar a ais go Cill Mochellocc, & baí sé seachtmuine ina othairlighe fo lamhaibh legh go f-fuair bás iaramh i mí Iul sainridh.

M1599.30

O ro gabhadh Cathair Dhúine h-Iasccaigh la h-iarla of Esex, tanaicc fein & iarla Urmumhan, & maithe an t-sloigh go Luimneach, & ro fhaccaibh a champa don taoibh amuigh do Luimneach. Tánaicc ina chenn don bhaile cedna gobernóir Cóiccidh Connacht .i. Sir Coners Clifort & iarla Cloinne Riocaird .i. Uillecc mac Riocaird Shaxanaigh, & iarla Tuadhmumhan Donnchadh mac Concobhair Uí Briain. O ro chriochnaighsiot na h-uaisle sin a c-comhairle h-i f-fochair aroile ro fhill an gobernóir & iarla Cloinne Riocaird tar a n-ais h-i c-Condachtoibh. Ro triall iarla of Essex, iarla Urmumhan, & iarla Tuadmumhan dol i Muimhneachaibh dus ann f-fuighbittís ell n-gabhala for Gheraltachaibh.

M1599.31

An chéd oidhce ro fháccaibhsiot Luimneach i mí Iun ro ghabhsat campa for ur abhann Átha Dara. Ag gabhail doibh ar a bharach Dia Sathairn siar seach móin Robhair ro thaisbeinsiot amhsaigh & óccbhaidh iarla Desmumhan, & an gasraidh Gearaltach a n-gnúisi dóibh. Ba fraochda forgranna an fiadhucchadh, & an failtiughadh tuccatar d'fior ionaid a b-prionnsa ar a chéd chuairt dia saighidh, óir ro leiccsiot dé, & detach a n-dubh púdair, & saithe peiler a gonnadhaibh gér radharcachaibh fo a súilibh. Ro clos lais beós glaéidhbeicedhach, gáir & gredhan a n-galgat, & a n-giollanraidhe i n-ionad na h-umhla, & na h-onóra, & na m-briathar seimh somblasta ro badh cubhaidh do chantain friss. Acht chena rob' e iomsccaradh na h-iorghaile sin, il-iomat daoine do dhíolaithriucchadh o iarla of Essex, & gan asstar badh ionáirmhe do leiccen dó an lá sin go ro gabh longport edh becc ó Eass Geibhtine soir. Dia Domhnaigh ar a bharach asseadh ro chinn iarla of Essex, iarla Urmumhan, & iarla Tuadhmumhan, marcsluagh do chor le muinission


p.2118

go h-Ess Geibhtine, & gan iad fein do dol ní badh sia siar is in Mumhain don chur sin. Acc filleadh doibh soir ar a bhárach Dia Luain la taebh Baile an Eleteraigh fuaratar troid thenn, thalcair, & gleo gonach gáibhtheach o Gheraltachaibh, & ro marbhadh drong dírimh do muinntir iarla of Essex an lá sin im Ridire oirdheirc ro badh mór ainm & onoir .i. Sir Hanry Noruis. Do-chuaidh iarla of Essex iar sin go Cill Mochellócc, & iar m-beith tri h-oidhce dó isin m-baile sin tucc a acchaidh budhdhes ar Chenn Feabhrat Slebhe Caoín mic Deircc Dualaigh do dhol i c-Criochaibh Roistech, & an tan do saoíleadh gabháil dó go Corcaigh ba sí conair i n-deachaidh dar áth Mainistrech Fhermaighe, h-i c-Conachail, h-i Maigh Íle, & do Lios Mór Mochuda. Báttar din Geraltaigh ag caithemh, ag coimhlenmain, ag toccraim, acc tóraighecht, acc fuiliucchadh, acc foirdherccadh forra an airett sin. O rainicc iarla of Essex do na Deisibh ro fhillsiot Geraltaigh go merrdacht, & go móir mhenmain dá t-tíribh, & dá t-tighibh. O ráinicc an t-iarla cedna go Dún n-Garbháin so ais iarla Tuadhmumhan uadh laimh le fairrge go h-Eochoill, go Corcaigh, & iaramh go Luimneach. Do-thaéd iarla of Essex o Dhún Garbháin go Port Láirge, assidhe i m-Buitilerachaibh, & i l-Laighnibh. Nír bó sóinmhech ro asccnátar tre gach conair triasa t-tudhcattar ó tá Port Lairge go h-Ath Cliath, uair ro báttar Gaoidhil Laighen aga t-tograim, & acca n-iarmóirecht, aga t-tacmang & acc t-timcelladh go ro marbhait, & go ro mudhaighit drechta dermara diobh in gach séd, & in gach slighe in ro ghabhsat. Ba sedh at-beirdís Gaoidhil Ereann gur bó ferr dó na tiasadh an turus sin ó Ath Cliath go h-Uibh Conaill Gabhra, & tilleadh dó tar a ais lás an céd choinngleo ro co cothaiccheadh na aghaidh gan umhla gan

p.2120

aidide ó Geraltachaibh, & gan aéin ceim badh ionmaoidhim re a fhaghbail ina imthectoibh, acht amhain gabhail Cathrach Duine h-Iasccaigh.

M1599.32

Baí Ó Concobair Sligigh Donnchadh mac Cathail Óig ar aon la h-iarla of Essex ar in sluaigheadh sin go soadh dóibh on Mumhain amhail ro aisneidhemar, & acc tilleadh doibh soir ó Chonallcoibh go Conntae Luimnigh ba h-ann-saidhe ro sccar Ua Concobhair friú, & do-chuaidh h-i c-Connachtoibh h-i c-cenn an ghobernora Sir Coners Clifort. Ni baí eimh aén bhaile dia bhailtibh ar cumas Uí Concobhair h-i c-Conntae Shliccigh an tan sin cenmotá aén chaistiall namá do bhailtibh Cloinne Donnchaidh Tire h-Oilella, & ba h-ann baí-sidhe for eochairimlibh Abhann Móire, Cul Maoile a ainm-sidhe. O ro baí Ua Concobair athaidh m-bicc h-i f-farradh an ghobernora ro asccná do ló & d'adhaigh go rainicc gusan m-baile h-i mí Iul do shonnradh. O do ruacht Ua Concobhair go Cúl Maoile tuccadh araill do cethraibh muinntire Ui Domhnaill (batar an tan sin sechnóin an tíre, gan airiucchadh da muinntir fein) go h-Ua c-Concobhair gusan m-baile.

M1599.33

O't-cuas d'Ua Domhnaill an ní sin ro ba lainn lais Ua Concobhair do thocht don tír, & ba fó lais an do-roine dus an t-tairsedh lais a n-deirgeine rias an tan sin do aithe fair. Ro fhorcongair Ua Domhnaill for a marcsloigh gan anadh fri a mhiledaibh troigtheacha co roistís an caislen co ná roichedh la h-Ua c-Concobhair fáccbháil an bhaile ria siú ríostais an slogh. Do-rónadh fairsiumh innsin, ar ní lamhtha urthuasacht a bhreithre idir. Lotar iaromh an marcsloigh feibh as deine ro nuccsat co rangatar an baile, & tangattar iaramh an sluagh ina lenmain co n-dernsat ciorcaill bhodba diobh i n-iomthacmang an dúnaidh. Ba dangen diothoghlaighi an caistiall h-i sin, & nír bó sodhaing forchoimhétt forsan tí las budhlainn a fhaccbhail, ar ba gar foccus do droibhelaibh doimthechta an t-ionadh i t-tarrustair é. Gabhais Ua Domhnaill longport ar belaibh an fedha baí don taobh araill don abhainn baí la hur an bhaile. Ro h-ordaighedh lucht feithme & foraire lais in oidhcibh & h-i láibh forsan dúnaidh da gach leth, & no bídis drong diormanna mora dia mharcsloigh for a n-eachaibh isin f-friothaire ó fhuinedh nell nóna co h-admadain, ná ro elaidhedh Ua Concobhair uadhaibh. Ro leth tra na sccela sin fo Erinn .i. Ua Concobhair Sliccigh do beith isin iomcuimge sin ag Ua n-Domhnaill h-i c-Cuil Maoile, & o ro clos la h-iarla of Essex in ní sin ro fhaíd


p.2122

techta do shaighidh gobernóra Cóiccidh Connacht, & ro athain de tocht ina choinne lá d'áiridhe go Feraibh Ceall. Fuair an gobernóir mór f-forlainn & f-foireiccne ag gabhail tre Feraibh Cell ag dol i n-dáil in iarla ar ro marbhadh sochaidhe mór do d'aesccarshluaigh & do dhagh-daoinibh uadha. Ro badh dibh-sidhe Risderd, mac Uilliam, mic Risderd, mic Oiluerais a Burc, duine uasal do Burcachaibh Tíre h-Amhalgaidh, & do cuireadh guais a fhágbhala ar an n-gobernoir fein. Ar a aoí rainicc h-i c-cenn an iarla, & báttar frí ré dá lá co na n-oidhchibh i f-farradh aroile acc sgrudadh a c-comhairle. In eacmaing na ree sin ro leicc an t-iarla fuilleadh sloigh, & saighdiuiridhe lás an n-gobernoir, & ro fhorcongair fair iar rochtain Bhaile Átha Luain dó a fhurail ar Tepóitt na Long, mac Risdeird an Iarainn, mhic Emainn, mic Uillicc, ar Murchadh na Maor, mac Domhnaill an Choccaidh, mic an Ghiolla Duibh Uí Fhlaithbhertaigh, & ar éirghe amach na Gaillme an sdorus bídh & dighe, & a naidhme dénma caisteóil tánaicc ó Shaxoibh go Gaillimh, do breith timcell bhudh tuaidh tar cennaibh cuan, & caladhport go cuan Sliccigh, & an feissin co na uile shochraitte do tocht do tír tré reidh dírge gacha roíd go roicheadh go Cuil Maoile, & Ua Concobhair Sliccigh d'furtacht, & d'foirithin as an airc, & as an eiccendail i m-baoí ag Ua Domhnaill. Ro forcongair an t-iarla beós ar an n-gobernóir gan sódh tar a ais for c-culaibh co ro cumhdaighte caislen daingen díothoghlaighi h-i Slicceach lais nó ghebhadh frí h-Ulltoibh do ghrés.

M1599.34

O ro ghabh an gobernóir do laimh innsin uile ceilebhrais don iarla & do-taéd go Baile Atha Luain & ro smacht for Thepóitt na Long, for Murchadh na Maor, & for muinntir na Gaillme go t-tíostais h-i loinges fri h-or n-Érenn gach n-dírech aniar go Slicceach. Ni ro leiccsiot-somh i n-eislis innsin uair do ruachtatar gan anadh, gan oirisiumh go ro sheolsat a c-cobhlach laimh des fri tír go ro gabhsat isin c-cuan fri Slicceach aniar. Anaitt ann-saidhe feibh ro h-erbadh friú go f-festaoís sgéla an t-sloigh. Do-taéd din an gobernóir budhein go Ross Comain, & ro tecclamadh lais ina m-baoí ina cumangh do Ghallaibh & Ghaoidhealaibh báttar fomhámaighte don bhainrioghain ina comhfochraibh. Ro badh


p.2124

dibh-séin clann iarla Cloinne Riocaird .i. barún Duine Coillin Riocard & Tomás, Ó Concobair Donn .i. Aodh, mac Diarmata, mic Cairpre, Tepóid Díolmuin & Mac Suibhne na t-Tuath Maolmuire mac Murchaidh Moill, mic Eóghain Óig baoí for foghail, & esraon ó Ua n-Domhnaill i f-farradh an gobernóra an tan sin. Do-dheachatar iaramh ó Rosschomáin co Tuillsce, Bátar dna ocht m-bratacha fichett saighdiúiridhe acc faccbháil an bhaile sin doibh isin domhnach ria Lughnasadh do shonradh. Rainicc an co na shlogh ria medhon laoí an lá sin go Mainistir na Buille & ro bhuí h-isuidhe acc faichill an uirtrialla do-róine fo dheóidh.

M1599.35

Dála Uí Domhnaill ó thairnic lais an iomshuidhe do dhrud & do dhlúthucchadh fris in dúnaidh i m-baoí Ó Concobhair amhail ro ba data lais co ná leiccthe neach inonn, no ille isin m-baile, Ro fhaccaibh Niall Garbh Ó Domhnaill i t-toísighecht aésa an iomchomhétta, & ro thioncoiscc dó gach ní bá dír do ghniomh. Luidh feisin co na sluagh co Coirrshliabh na Seghsa, & gabhais longport h-isuidhe ar na tíosadh an sluagh eachtrann tairis gan rathucchadh, uair ón c-céidfhecht ro clos lais uirthriall an gobernóra dia shaicchidh for forcongra iarla of Essex baoí ina foimhdin & ina fhoichill fri ré da míos go cóicc decc August i n-aircionn an Bhealaigh buidhe fri Coirrsliabh a tuaidh. Acht chena ro bhattar a slogha for sccaoileadh & for eisnedheadh uadha i n-ionadaibh eccsamhla .i. drong diobh i n-iomsuidhe forsan c-caistiall i m-baoí O Concobhair & araill fri h-ucht bruinne Tepoitt na Long, & an cobhlaigh remráitte Araile diobh ag coimhett forsna conairibh ó tá Loch Cé fri Seghais anoir, go Loch Teichet fri Seghais aniar. At-bertsat a thoísigh, & a comhairligh lá h-Ua n-Domhnaill nat boí congaibh catha occa amhail ro badh techta i n-aghaidh Gall uair na battar a slóigh in aen maighin leo. Do-radsom for dáil m-bicc & for neimhni fuighle na n-uasal


p.2126

& at-bert nar bó la líon ócc bristear cath, acht cecib nech tairisnighes i niort an Coimdheadh & bhíos for fír, as é as cosccrach, & beires buaidh for a biodhbhadhaibh.

M1599.36

Baí Ua Domhnaill samhlaidh gusan c-cuicc décc d'August amhaíl a dubhramar & ba he-sidhe comhainm an laoí in ro fhaoídh Muire a spiorat, & ro aoín-siumh tredhan i n-onóir na h-í Naemh Muire amhail ro badh bés dó, & ro ceileabhraidh oiffrionn dó-somh, & don t-slógh arcena, & ro thochaith corp Críost iar t-tabhairt a choibhsion & iar n-aitricche diochra ina phecthoibh, & ro fhorail for a shloghaibh ernaighte diochra go dia im shláinte a n-anmann cétus, & imá snádhadh on éiccendáil móir ro baí for cind dóibh ó Ghalloibh.

M1599.37

An gobernóir trá in airett baí-sidhe h-i f-foss i Mainistir na Búille, no bíodh ag báigh & ag baccar, ag tathaoír, & acc tarcusal for an tuaiscert gach laoí & agá ghealladh go rachadh da n-aimhdheóin tarsan sleibh budh tuaidh, & ro triall an lá h-isin, in ní sin ro thingheall do chomhallnadh.

M1599.38

O ro fhidir O Domhnaill an ní sin ro fhorcongair for a sloghaibh tocht go h-aonmaighin dia t- taisealbhadh & dia n-orducchadh, & iar na t-taiselbhadh cipinnus ro rannadh lais a mhuinntir a n-dé as a h-aithle. Ro lá a ghille dhiana dheinmnedhacha, & a occbhaidh utmall anbsaidh, & a aés diubhraicthe for leith co na n-gonnadhaibh guthárda gérradharcacha, co na f-fiodhbhacaibh tailce toinnmíne, & co na f-foghadhaibh fuiltecha foibrighte, co na n-uile aidhmibh imtheilccthe arcena. Ro ordaigh taoíseach troda & tuir congmala catha mar aén rú go f-forsmacht uatha forsna h-ócca dia n-drud, & dinge, & dluthucchadh i c-cenn an catha durscclaighi & diomghuin dar a n-eise tan bádh ullamh a naidhme diubhraicte aca. Do-rad a uaisle, a airigh, & a fhorus occlaoigh isin dara leith go c-claidhmibh daingnibh défhaobhracha, & go m-biailibh blathsnaoighte bél tana, go manaoísibh moirleabhra muirnecha fri tairisiumh troda & tachair. Do-róine éimh troightigh dia mharcshluagh h-i mescc a mhíleadh ar dhodhainge na conaire ro baí for a c-cionn. Iar roinn a muinntire amhlaidh sin d'Ua Domhnaill ro fhorail for an aos diubhraicte co reimhtiastais an lucht n-aile gusan slogh n-echtrann riasiú tiostais


p.2128

tar iomdhoraidh an t-slébhe do thochar friú, & dia n-diubhraccadh idir, & go m-beith-siumh gusan druing aile i n-ercomhair catha doibh bhail in ro badh derbh lais a n-gabhail uair ba h-usaide sraoineadh forra fo deoidh diamdaoís crechtnaighte uadhaibh-sium a t-tosach.

M1599.39

No biodh eiccin forchoimédaighe ó Ua n-Domhnall gach laoí imaseach for ind an t-slébhe ar ná tíosadh an slógh eachtrann thairiss gan ráthucchadh. Do-rala drong diobh an lá sin ann, & báttar acc fairccsi na mainistrech uadhaibh, & na foirne ro baí innte. An tan bátar acc an f-fairccsi, at-ciad an slogh ag gabháil a n-arm, acc turccbail a meirgedh, ag seinm a t-trompadh & a c-caismert catha ar chena. Ro lásat sccéla go deinmnedhach do shaighidh Uí Domhnaill. Iar na cloistecht sin dó-somh at-bert frissin b-foirinn ro ordaigh i rémthús na conaire co n-dia nasccnaidís reimhibh do dheabhaidh fris na Gallaibh riasiú tíostais tar moithribh an maigh sleibhe. Lottar iaramh amhail ro h-erbadh friú co n-airde aiccnidh, & co menmain mílidh lá gach n-aoinfher aca go rangatar inn an t-slébhe go tinnesnach rias na Gallaibh. Léiccis O Domhnaill ina n-deadhaidh go cobhsaidh céimrighin gusan f-fianlach f-fossaidh & gusna treinfheraibh tairisme ro thogustair ina thimcell go m-batar isin ionad erdhalta in ro badh deimhin léo na Goill do ghabhail. Airisit annsein for a c-cionn.


p.2130

M1599.40

Dala an t-sloigh remtechtaidh ro h-ordaigheadh isin tosach, gabhaitt acc asccnamh na conaire h-i c-comhdhail na c-cath n-eachtrann go m-battar ucht fri h-ucht. O ro chomhfhoiccsighsiot dia 'roile, do reillccitt na Gaoidhil frossa fuileacha fothaibh d'foghadhaibh altchaémha uinnsionn & saithe saighett sruibhger a fiodhbhacaibh foda feidhmnertmara, & cassairchetha caor c-cróidhercc, & ubaillmeall laindercc luaidhe a gonnadhaibh ceirt dírge caolradhairc. Ro freccradh na froissdiubraicthe sin la h-óccbhaidh Saxan go c-clos a f-fumanna, & a f-freaccartha, & a f-fogharthorann i f-foithribh, i f-fiodhbhadhaibh, i c-caistiallaibh, & i c-cumhdaightibh cloch na c-críoch c-comhfoccus. Ba machtnadh mór na diccsidís aés uirmheta & aradha for dreimne & dássacht la coistecht friss na caismertaibh catha, fri macalla, & fri tormán an trendiubhraiccte. Ro crechtnaighedh curaidh, & ro loitedh laochraidh adiú & anall etorra. At-bertsat a t-toisigh troda & a n-airigh iomghona fri muinntir Muinntir Uí Dhomhnaill gan airisiumh for ioncaibh na n-allmurach, acht a t-tacmang, & a t-timcelladh ima c-cuairt. La sodhain ro iadhsat iompa da gach leith feibh at-rubhradh friú, & gabhait aga n-diubhraccadh go dian, deinmnedach, díchoinnircill go ro láisiot a n-eitedha catha inntibh ar medhón la dlús & deine na deabhtha. Cidh fil ann trá, acht ro dhílsighsiot na Goill fo dheóidh a n-dromanna do threinfheraibh an tuaiscirt, & ro sraoínedh lás an uathadh forsna h-il-chédaibh. Ba h-ainiarmartach ro toifneadh Goill tar a n-ais do shaighidh an ionaid innill o t-tudhcattar. Ro bhaí do thinnenus teichidh forra co na ro shill neach uadhaibh tar a ais for caémh nó for charaitt, & co na fedattar an beó fa an marbh ro baí aén dia ro faccaibhsiot ina n-diúidh iar t-tabairt cúil doibh dia m-biodhbadhaibh. Ní thernáifedh dna cidh sgeolanga diobh munbhadh uaite a n-aésa airligh batar ina lenmain, ar ní ro chumhaingsiot airleach an neich no fhedfaittís la lerdacht & la líonmaire na sochaidhe batar


p.2132

i raen rempa. Ar a aoí ní ro ansat dia t-tograim co rangatar inonn tar muraibh na mainistrech asa t-tudhcattar ria sin.

M1599.41

Do-rala O Ruairc an tan sin alla n-oir don Chorrsliabh i i l-longport for leith. Tinghealladh-sidhe d'Ua Domhnaill beith i n-oirchill na n-Gall dia f-fuabairt a c-cuma cháich cecib tan badh adhailcc. O't-chualaigh-sidhe buiredh beicedh na t-trompadh, & na t-tápur, tromthorann, & talamhcumhsccughadh an treindiubhraicthe atracht as a longport co na laochraidh lais, & tuargaibhsiot a n-iodhna catha forra, & ní ro ansat dia reimim go rangatar gusan maighin i m-bátar muinntir Uí Domhnaill ag gniomh an iomairicc. Gabhaitt-siumh ag cloidhmedh, & acc diubhraccadh na c-curadh a c-cuma cáich, go ro fáccbhadh iolar cend & fodhb las na feindedhaibh. Ro marbadh an gobernoir Sir Coners Clifort go líon dírímhe uime do Shaxanchaibh, & d'Eireannchaibh & ro badh i n-urtosach na h-iorghaile ro farccbhadh faén ina lighe forsan sleibh, & é beó ghaoíthe, & ba hainffios do na h-óccaibh cia ro ghon céttus, acht namá ba peiler do-choidh treimhit, & ni tardsat an óicc aithne fair go t-torracht Ó Ruairc fo deóidh gus in airm i m-baoi & do-bhert aithne fair gur bó hé an gobernóir baí ann, & ro forcongair a dhíchendadh. Do-rónadh iaramh gur bó tamhan tescc gherrtha iar m-bein a chinn de.

Ba mór an techt an t-í torchair annsin, Ba doiligh mí-diach d'imirt fair. Nír bó sáimh la Gaoidhelaibh Choiccidh Medba a eccsomh, uair ba fer tiodhnaicthe séd, & maoine doibh é, & ní eibredh gaoí friú. Ní d'aoín leith do gabhadh lasan n-gobernoir as in n-gleótroid sin, uair ruccadh a chorp da adhnacal go h-Oilén na Trinóitte for Loch Cé i m-Barúntacht Maighe Luircc h-i c-Conntae Rossa Comain, & ruccadh a chend iaramh go Cul Maoíle i m-Baruntacht Tíre h-Oilella hi c-Contae Shliccigh.

M1599.42

Iar t-ternámh d'aés an madhma gusin mainistir iompaíd muinntir Uí Dhomhnaill ina f-frithing go c-cendaibh, & go f-fodhbaibh a m-bíodhbadh leó & tiacchaitt dia sccoraibh go f-faoilte moir, & go subhaighe, & tuccsat altucchadh buidhe a c-cosccair don Choimde, & don ní Naémh Muire. Ba sedh aon ghlor na sochaidhe, nach a niort iomghona ro sraoineadh for na Gallaibh, acht tria mhiorbhuilibh an


p.2134

Coimdheadh, & tre edarguidhe Uí Domhnaill co na slogh, iar t-tóchaithemh glanruine cuirp Críost & a fhola do i n-urtosach an laoí h-ishin i n-deadhaidh an troisccthe ro aoín do Naemh Muire an la riamh.

M1599.43

Imthusa na n-Gall iar f-filleadh uadhaibh do Mhuinntir Uí Domhnaill ro leiccset h-i c-cend t-séda go tinnesnach an mheid ro mair díobh go rangattar dia t-tighibh fo mhela, & mébhail.


p.2136

M1599.44

Fossaighitt muinntir Uí Dhomhnaill ina b-puiplibh in adhaigh sin, & ro adhnaicsiot an meid ro marbadh uadhaibh, & o't-cualattar sóadh do na Gallaibh for c-culaibh tiaghait go Caislén Cúla Maoile airm i f-farccaibhsiot an iomshuidhe for Ua c-Concobhair. O't-cualaigh Ó Concobhair an cathraéinedh sin Coirrsleibhe for Sir Coners Clifort & a thuitim ann, fa dí-creidmeach lais innsin go ro taiselbhadh cenn an gobernóra dó. O't-connairc-siumh an cend ro bhen ceill dia chomhfhurtacht as an carcair i m-baoí, & assedh do-rinne techt for eineach Uí Domhnaill & a óighriar do thabairt dó. Ba daghairle dó-somh ón, óir do-rad Ó Domhnaill ei-siumh i f-forlamhus & h-i c-cendus a chriche, & do riodhnacht asccadha iomhdha d'eochaibh, d'innilibh, & da gach n-adhailcce archena dó go ros aittreabh a thír iar sin.

M1599.45

Tepoitt na Long dna o't-cuas dó-sidhe sraoíneadh for na Gallaibh, & tuitim an ghobernora, & O Concobhair do tabhairt as in caistiall amhail ro aisneid-siom, ba sedh ro chinn-siumh occa gan frithbert fri h-Ua n-Domhnaill ni ba síri, & ro naidm a carattradh ris iartain, & ro chedaigh Ua Domhnaill don loinges remraite iompúdh for a c-culaibh gusan n-Gaillimh doridhise.

M1599.46

Daoine uaisle do Mhathgamhnachaibh a h-Oirghialloibh go c-céd do saighdiuiribh amaille friú do beith ar fosttadh ag Ua c-Cerbhaill .i. ag an c-Calbhach, mac Uilliam Uidhir mic Fhirganainm, i n-earrach na bliadhna so, & a n-ionam a t-tuarustail do éirnedh doibh do-dheachaidh Ó Cerbaill co na muinntir isin oidhche dia


p.2138

saighidh go ro marbhadh lais iad ar a n-dérghadhaibh codalta, & ina t-tighibh ósda. Ro crochadh ciodh araill diobh is na crannoibh ba coimhnesa dó, ach nama terna lucht baile diobh ass d'aimhdheoin Ui Cherbhaill.

M1599.47

Iar marbhadh President da Chóicceadh Mumhan, & gobernora Coiccidh Connacht amhail ro aisneidh-siom ina n-ionadhaibh comhadhais, do-deachaidh iarla of Essex, & O Neill .i. Aodh mac Firdorcha, mic Cuinn Bhacaigh h-i c-coinne & h-i c-comhdháil re 'roile is na cedlaithibh do mís September, & ba he crioch a c-coinne síth do naidhm etorra go cenn da mhíos, & a rann fein do Ghallaibh, & do Ghaoidhelaibh do beith ag gach aon aca in airett sin. O Ro shiodhaigh iarla of Essex fri h-Ua Neill an t-ucht sin do-chuaidh go Baile Atha Cliath, & nir bo cian ro airis ann an tan do-dheachaidh go Saxoibh iar Statá rioghda ro thaisbein amhail as onóraighi ro thaispein Saxanach riamh in Erinn. Ro fháccaibh Ere gan síth gan suaimhnes, gan Iustis, gan gobernóir, gan Presidens, acht amháin iomchoimhett


p.2140

cloidhimh an righ ag an chancellour, & ag Sir Roberd Gardiner. Ní fes tra d'aon d'Eirennchoibh an do thecht tar a ais doridhisi, no an d'anamhain thoir do-chóidh an t-iarla a h-Erinn an tan sin.

M1599.48

Mac Mhec Suibhne Bhaghainigh .i. Domhnall mac Neill Meirgigh do mharbhadh le Maolmuire, mac Briain Óicc, & le h-Aodh m-Buidhe mac Firfedha Mhec Suibhne & iad-sidhe ina n-dís do losccadh a c-cionaidh a mí-gniomha la h-Ua n-Domhnaill for Mullach Sithe Aodha h-i f-fiadhnaisi cáich i c-coitchinne tre choll a reachta.

M1599.49

O Cinnéidigh Fionn Uaitne mac Donnchaidh Óicc mic Aodha mic Amhlaoibh o Bhaile Uí Eachdhach i n-Urmhumhain Iochtair i c-Conntae Thioprat Árann do écc i mí Nouember & Ó Cinneittigh do ghairm don Ghiolla Dubh Ua Chinneidigh.

M1599.50

Maighistir [O] Nialláin Semus, mac Domhnaill, mic Amhlaoibh, mic Donnchaidh Uí Nialláin, fer tighe n-aoídheadh coitchinn, & saoí i n-ealadhnaibh do écc i mí October i m-Baile Uí Aille i m-Barúntacht Chuinnche h-i c-Conntae an Cláir.

M1599.51

Caislen na Mainge do ghabhail la h-iarla Desmumhan fa shamhain na bliadhna so ar mhuinntir na bainrioghna, tria aidilge airberta bith do beith for an m-bárda.

M1599.52

Loch Gair bheos do ghabhail lasan iarla cédna for mhuinntir na bainrioghna.

M1599.53

Ua Concobhair Sliccigh Donnchadh mac Cathail Óicc do beith i muintearus, & h-i c-caratradh Ui Dhomhnaill on aimsir in ro marbhadh an gobernoir go diuidh na so. Ba h-aitherradh ar glan, & ba coimm ria c-cioth dó-somh tocht isin c-carattradh sin ó na fuairthinghealltoibh imrighne ettarbhacha, no geallta dó ó bhliadhain co bliadhain go sin. O ro ba riarach Ua Concobair d'Ua Domhnaill, do-rad-sidhe d'Ua Chonchobair dí-rimhe do bhuaibh, do chaiplibh, & dá gach n-ernail cethra & innile, d'arbhar beos, & da gach n-aidhilge oile rainicc a les do aitrebh & do


p.2142

áitiucchadh a thíre, iar na beith ina fasach gan ionatacht gan aitiúcchadh fri h-athaidh imchein go sin.

M1599.54

Ua Domhnaill do dhul do shiodhucchadh eitir Cloinn Uilliam ina n-esaonta .i. eitir Mac Uilliam, Tebóitt mac Uatéir Ciotaigh, & Tebóitt na Long mac Risdeird an Iarainn mís December. Iar n-denamh a siodha dó, Ro triall do dol h-i c-Cloinn Riocaird, Ar a aoí ní deachaidh tar Uarán Mór istech don chur sin. Baí teóra h-aidhce h-i c-campa i n-iomfhoccus an Mhachaire Riabhaigh, & na Gaillmhe. Do-radadh crech cuicce o Spairre an bhaile mhóir & ge do bhaí a omhan, & a imeccla h-i c-coitcinne ais-sidhe co Leim Con c-Culainn ní d'eirghene nach ní acht soadh tar a ais don cur soin i n-Ultaibh.

M1599.55

Coicceadh Uladh ina linn lain, ina thopar thecht & ina thuinn t-eccle isin m-bliadhain si gan guais catha na creiche, gona, na gabhála forra a h-entaoibh d'Erinn & a n-eccla-somh for gach ein tír idir.

M1600.0

AOIS CRIOS[T], 1600.

Aois Criost, mile, Se céd.

M1600.1

An t-iarla of Essex (.i. Roberd) a dubhramar do thocht i n-Erinn i m-Beltaine na bliadhna so do-cuaidh torainn, & do dhol h-i Saxaibh fo shamhain na bliadhna cedna. Ba h-athchosanach, imdherccthach, fiomach, forgruamdha an fiadhucchadh fuair ó chomhairle Shaxan iar t-tocht dó dia saighidh. Ro tubhadh fris céttus tláithe, & time a fhoghnamha don bhainrioghain an c-cein baí i n-Erinn, & na baí aidhilcce neith fair ro bhadh lainn lais docum choccaidh & cathaighte. Araill ele dna ro tubadh friss, a dhol gan ced gan ceilebhradh don comhairle thoir no abhus go Saxoibh don chur sin. Iar na radh sin friss, & iar c-cor dál n-iomdha 'na leith dóibh, ro forcongadh fair d'eiliughadh re gach dignite, re gach gairm, & re gach onóir baoí occa on m-bainríoghain, & ro furailedh for a aos iomcoimhetta giall, & eidire na cúirte, a congbháil aca budhein go ro shíothlaídhed fercc an prionnsa


p.2144

fris.

M1600.2

Iar sin tra ro cinnedh leo aitherrach oifficeach, & armála do leiccen i n-Erinn .i. Sir Serlus Blunt Lord Mountioy ina Iustis, uair ni baí Iustis i n-Erinn fri ré da bliadhain gusan tan sin, & Sir Seoirsi Cary ina Presidens os cend da Chóicceadh Mumhan. Ro h-ullmaigheadh cobhlach i m-bátar lion badh lia oldát se míle fer n-armach co na c-congaibh techta do thocht ar aon lás na h-oifficceachaibh sin go h-Erinn & iad-sidhe uile do thocht do mhuir, & do tír go Coicceadh Uladh an t-sainrith. Ba im fhéil Pattraicc dna do-ronadh na cinnte sin la comhairle Shaxan.

M1600.3

Duine uasal do thigh Uí Concobhair Duinn .i. Diarmait, mac an Dubháltaigh, mic Tuathail, baí-sidhe h-i c-cendus ar dhruing moir do shaighdiuiribh gaoidhealacha batar i n-amhsaine acc iarla Desmumhan, isin Mumhain fri ré na bliadhna so anall. Do-thaéd Diarmait i n-deireadh na bliadhna cédna a t-tosach mis December for cuairt i c-cenn Uí Neill, & fuair failte occa. Iar c-criochnucchadh a cheilidhe dó amhail ro badh lainn lais, ro chedaigh d'Ua Neill sóadh ina frithing a t-tosach mis Ianuary na bliadhna so, & dol isin Mumhain. Ro fhoráil Ua Neill fair a aisneis is na tíribh i raghadh go m-baoí fein co na shloghaibh ina dhiúidh d'fios Midhe, Laighen, Mumhan, & an taoibhe ba dhes d'Eirinn, dus cia diobh baí h-i c-cairdine no h-i f-frithbert friss. Iar rochtain do Dhiarmait co na drongbhuidhhin go h-aentaidh Ghaidhelaigh Airther Mumhan, Ro triall i n-aithgiorra gaca conaire do dhol go h-iarla Desmumhan, & do-bhert a aghaidh ar Uaithnibh, & ar Cloinn Uilliam bhruaich na Sionna .

M1600.4

O't-cualaidh Barún Chaislein Uí Chonaing Risderd, mac Tepoitt, mic Uilliam, mic Emainn a Burc, Diarmait do thocht an dú sin, Ro chruinnigh-sidhe & a


p.2146

dherbrathair Tomás an lion as lia ro fhedsat do mharcachaibh & troightheachaibh dia muinntir fein, & do mhuinntir na bainrioghna, & ro gabsat acc diubhraccadh Diarmata co na mhuinntir ó tha mainistir Uaitne go Droichet Buinbhriste h-i c-Conntae Luimnigh go ro díothaigheadh morán dá dhagh-dhaoinibh, & da dhaosccar-shluaigh in airett sin. Ag dol do Diarmait co na mhuintir tar an droichet remraite ba h-ann ro bedhgsat an dá mac sin Tepoitt a Burc .i. an barún, & Tomás la h-uabhar, & andásacht a h-ucht a muintire fein, i c-crioslach dhromgbuidhne Diarmada. Ni rainicc leo-somh sóadh slan tar a n-aiss an tan ro h-iadhadh impa, & ro trasccrait, & ro claidhmit gan choigill la a m-biodhbadhaibh. Ba damhna eccaoíne a n-dearnadh la Diarmait co na muinntir don chur sin .i. marbhadh an bharúin & Tomáis, ger bo h-ócc ar aoí n-aoise iad-sidhe roptar ferrdha ar aoí n-anma, & n-oirbhertaiss.

M1600.5

Slóiccheadh la h-Ua Neill .i. Aodh mac Firdorcha, mic Cuinn Bhacaigh, a mí Ianuary na bliadhna so do dhol ar in taoibh bu dhes d'Eirinn do chengal a charattradh le a comhrann coccaidh, & d'aithe a anffoladh ar a eassccaerdibh. Iar f-faccbháil Choiccidh Uladh d'Ua Neill assedh do-luidh h-i c-cóiccrich Midhe, & Breifne & do Dhealbhna Móir go n-derna dioghbala mora ar fud an tíre, go t-taratt barún Delbhna .i. Criostoir, mac Risdeird, mic Criostora a riar fein d'Ua Neill. Ro lainmhilleadh lais Machaire Cuircne, & gach ní dar bhen le Tepoitt Diolmuin mar an c-cédna. Do-thaéd iaramh O Néill go dorus Bhaile Atha Luain don taoibh thes do Cloinn Cholmáin, do Chenel Fhiachach h-i f-Feraibh Ceall. Baí-sidhe naoí n-oidhce h-i longport isin tir h-íshin, & do báttar Fir Cheall, Uachtair Laighen, & Iarthair Midhe dia oighreir, & acc naidhm a c-carattradh friss.

M1600.6

Acc fáccbhail na tíre sin d'Ua Néill assedh luidh tar muinchinn Shlebhe Bladhma siar, & ro leicc tri scceimhelta i n-aén ló fo dhuthaigh Ele ar dháigh a bhiodhbanais re h-Ua c-Cerbhaill tighearna Éle .i. an Calbhach mac Uilliam Uidhir, mic Fir Gan Ainm a n-dioghail an duine marbhtha daorchlanda, & na derccmartra díofhulaing ro


p.2148

imir sé ar na daoinibh uaisle d'Oirghiallaibh még Mathgamhna bátar ar a ionchaibh, & ar a fhosdadh amhail ro aisneidhmar isin m-bliadhain remhainn. Ro bhen drochdhiach an mhigniomha íshin do dhuthaigh Ele don chur sin, uair ruccadh eiste a h-uile shealbha sogluaiste a maoine, & a mór mhaithes co nár fáccbhadh innte acht luaithreadh i n-ionad a h-arba & aoibhle i n-ionadh a h- áitighte. Do-radadh i n-othairlighe écca, & oidhedha dronga dermára da f-feraibh, da mnaibh, da macaibh, & da n-inghenaibh. Ro fáccbhadh beos daoine uaisle da fhine fein, & da fhialus i f-fresabra friss Ó c-Cerbhaill isin tír.

M1600.7

Do-thaéd iaramh Ua Neill remhe go bruaichimlibh Bhealaigh Móir Mhaighe Dala, do Ross Cré, do Uibh Cairín, do Chorco Theinedh on f-foslongport go a chéle dó amhlaidh sin go rainicc go dorus Mainistre na Croiche Naoimh. Nir bo cian doibh hi-suidhe an tan tuccadh an croch naomh chuca dia c-comdha & dia c-comairce, & do-bertsat na Gaoidhil toirbearta troma, almsana, & offrála iomdha da maoraibh, & da manchoibh i n-onóir in Coimde na n-dúla. Tuccsat tra termonn, & tairisecht don mainistir co na muraibh, & co na fearonnaibh foghnamha, & dna dia h-uile aittreabhtachaibh ar cena.

M1600.8

Airisidh din Ua Néill athaidh do mí fhebru h-aimsire so in imlibh Ele Deisceartaighe, iarthair Buitilérach, Choiss Siuire, & Coille na Manach.

M1600.9

Baí iarla Urmumhan .i. Tomás mac Semus, mic Piarais Buitiler, iarla Chille Dara .i. Gearoitt, mac Eduaird, mic Gearóitt, & barún Delbhna .i. Criostóir, mac Risdeird mic Criostora co na m-baoí a f-foghnamh & i n-umhla ag an m-bainrioghain ó tá sin go Baile Átha Cliath ag baccar ammass & ionnsaighidh do thabhairt ar Ua Neill gach n-oidhche, & ge ro choccairsiot in ní sin, ní ro criochnaigheadh leo hé.

M1600.10

Do-dheachaidh O Neill iar sin go dorus Caisil. Tainic dia shaighidh gusan maighin sin, an t-iarla Desmumhan ro h-oirdneadh for a fhorcongra-somh & as a ughdarrás budhein in aghaidh statuite an prionnsa roimhe sin .i. Sémus mac Tomais Ruaidh, mic Semais, mic Seain, & batar faoilidh cach diobh fri aroile. Ro asccnátar rempa iaramh tar Siúir siar, do Chnamhcoill do Shleibh Muice,


p.2150

d'oirther Shlébhe Cláire, don Bhernaigh Dheircc, do Chloinn Ghiobúin, do crich Róistech, & do dhuthaigh an Bharraigh Móir. Ni ro loitedh & ní ro lainmilleadh la h-Ua Néill ní is na tíribh i t-taidhledh genmothá an lucht no friot tairiseadh fris i m-biodhbhanus bunaidh do ghrés. Do-dheachaidh iaramh go dúthaigh an Bharraigh Uair bá d'aoin leth lasan m-bainrioghain no biodh do bhunadh. As é fa Barrach ann an tan sin, Dauid, mac Semuis, mic Risdeird, mic Tomais mic Emainn. Airisidh Ua Neill isin tír co ro crechloiscceadh, & go ro cuartaighedh lais hí ó chúil go cuil etir magh, & mothar, etir mín, & ainmin co ná baoí súil na saoilechtain aon duine fri a h-aitiucchadh, no fri a h-aittreabhadh go h-aimsir imchein.

Do-choidh tra Ó Néill tar Corcaigh, & tar Laoí (.i. abhann) ba dhes go ro suidhighedh longport lais etir Laoi, & Banndain (.i. abhann) i t-torann Musccraighe


p.2152

& Cairbreach. Tangatar Siol c-Cárthaigh uile thes & tuaidh do thigh Uí Néill ar in f-foslongport sin. Tanaicc ann din dias baí i n-esaonta, & i f-frithbert

p.2154

re 'roile im tighearnus Desmumhan .i. mac Még Cárthaigh Riabhaigh Fínghin, mac Donnchaidh, mic Domhnaill, mic Fingin, & mac Még Cárthaigh Mór .i. Domhnaill,

p.2156

mac Domhnaill, mic Domhnaill mic Corbmaic Ladhraigh
. Tangatar ann meic riogh Ealla. Tangattar ann Uí Donnchudha, Uí Donnabhaín, & Uí Mathgamhna.

p.2158

Tangattar ann urmhor Gall, & Gaoidhel da Chóiccidh Mumhan (ina m-baoí o bhaile mór amach) go n-umhla & go n-urraim d'Ua Neill, & an t-í lás ná riacht rochtain

p.2160

ina dhochom díobh, rainic comardha umhla, & seóid uadha dia shaighidh cenmothá an barrach mór rémraite, & ticcherna Musccraighe .i. Corbmac mac Diarmata, & Ó Suillebháin Beirre .i. Domhnall, mac Domhnall, mic Diarmata. Tarraidh O Néill ocht m-braighde décc do mhaithibh Mumhan ar in f-foslongport sin, & bai fri ré fhichet lá ag crúd cest, & caingen fer Mumhan, & accá sioducchad fein fri aroile ina n-esaonta.

M1600.11

Mag Uidhir .i. Aodh mac Con Connacht bai-sidhe i f-farradh Ó Neill an tan sin. Laithe n-aén (a mís Marta na bliadhna so, gar becc ria f-feil Patraicc) dia n-deachaidh-sidhe díorma marcslóigh, & araill do throighthechoibh do chor cuarta na n-oirer i n-imechtair an longpuirt, & ni ro h-airiseadh lais go ráinicc go dorus Chinn t-Sáile, & as-sidhe go Rinn Chorráin .i. Baile an Bharraigh Óicc h-i c-Cenel Aodha. Soaid iaramh cho n-airccnibh & co n-édalaibh, co lion f-fadb & f-feolmaigh. O ropdar sccithigh diúdlaoí iar c-cian astar la h-aidhble a n-airccne & a n-édala, ba sedh do-ronsat muinnter Mhég Uidhir airisemh isin maighin ba coimhnesa doibh do chomhda a c-creach & a n-edala, & Ro triall Mág Uidhir gan anadh gan airisiomh do dhenamh go rochtain dó go longport Uí Néill. An tan ro fáccaibh Mág Uidhir an foslongport tosach an laoí sin fein do-dheachaidh sgéla go Corcaigh do shaighidh Sir Uáram Salender (fer ionaid Presidens dá Choiccidh Mumhan) dia aisneis dó Mag Uidhir do dhol as an longport i n-uathadh sloigh amhail do-choidh, & an leth i n-deachaidh. Ni thard Sir Uaram i f-faill in ní sin, acht ro tecclamadh lais gasraidh do mharcsloigh merdha fo chedóir, at iad armdha eidighte, & ro gluais a Corcaigh amach do shaighidh enaigh iomchumhaing in rob' erdhálta lais Mág Uidhir do rochtain dia shaighidh acc sóadh dó tar a ais. Cian,


p.2162

gairit, baoi-siumh isin edarnaidhe h-ishin at-chí Mág Uidhir cucca co na uathadh marcsloigh, & iar f-fairccsin aroile doibh nír bó ceim ar c-cúlaibh, & rir bo rún iomgabhala, na menma teichme ro ba grésach lás an t-í do riacht h-isuidhe acht a aiccneadh d'arducchadh & asccnamh for a aghaidh do bhásucchadh a bhiodhbhadh amhail do-roine don chur sin, uair ro ionnsaigh-siumh & Sir Uaram a chéle go h-amhnas aindiarraidh, & go dána durcroidheach go ro ghon cechtarnae diobh aroile. Acht cena torchair Uáram fo cédoir lá Mag Uidhir. Do rochratar beós coiccer don mharcsloigh baí h-i f-farradh Sir UáramMág Uidhir mar ar c-cédna. Ar a aoí tra ro goradh & ro gertreaghdadh ei-siumh budhein isin iorghail sin co nár bó h-infhedhma fri frestal anfforlainn don chur sin. Conidh edh do-roine dol trempa gan airisiumh fri h-iomghuin ní bádh siri, & nir bo cian do-choidh a h-ionad an iomaircc an tan du-s-fainic anbfainne écca chucca gur bo h-eiccen dó dedhail fri a eoch co n-erbail gan fhuirech as a h-aithle. Do-chóidh an

p.2164

bás sin Mhég Uidhir i n-utmaille menman & i n-inirte aiccnidh d'Ua Neill, & do mhaithibh Gaoidhel archena. Nír bó machtnadh son ar bá hei-sidhe rinn ágha, & iomghona, sciath imdheghla, & anacail tuir fothaighte, & fulaing, uaitne eirigh, & engnamha na n-Oirghiall ina reimhes, & urmhoir Ghaoidhel archena.

M1600.12

At-berat araile na soífedh O Neill as an Mumhain go Beltaine ar c-cind munbadh oidheadh Mhég Uidhir amhlaidh sin. Conidh edh do-roine gabhail don taoibh budhes soir do Chorcaigh, do dhúthaigh an Bharraigh Móir, do Crích Roisdech, & do Chloinn Ghiobúin. Ceileabhrais do Mhuimhneachaibh iar sin, & ro gheall dia c-caomhsadh ón c-coccadh baí fair acc Saxanchoibh tocht doridhisi deidirghleódh a n-imresain & do chrúdh a c-caingen, & dia síodhucchadh fri aroile. Rucc dna drong dia saérclannaibh i n-geillsine, & i n-geimhlibh lais go riacht go Tír Eoghain. Ro fháccaibh araill ele diobh i n-orláimh iarla Desmumhan, & Rémainn mic Seain a Burc. Do-rad a ughdarrás fein, & barántas ar bhuannacht da míle fer do Diarmait Ó Choncobhair, & do cloinn t-Seain a Burc i n-Geraltacaibh ar daigh a c-conganta, & a f-follamnaighthe do beith acc iarla Desmumhan. Luidh Ua Neill iarttain a reidh dírghe gacha róid do Cliaidh Máil mic Ughaine, do Shiúir, laimhdhes le Caiseal, gé ro baoí an Iustis, & an Presidens go n-armáil iomdha do mhuir, & do thír iar t-techt go h-Ath Cliath is na céd laithibh do Márta & gé ro baí iarla Tuadhmumhan & iarla Urmumhan h-i Luimneach i n-oirchill ar a ghabhail-siumh a n-des do-choidh-siumh tarsa hi f-friothroscc, & a f-frithing gacha conaire in ro ghabh ag dol don Mumhain go rochtain dó tar a ais i t-Tír Eoghain gan turbaidh gan teccmháil, gan amus bealaigh, rá bernadh, gan echt, badh ionmaoidhimh d'fagbháil uadha, acht Mág Uidhir a aénar amhail remhebertmar.

M1600.13

iarla Urmumhan, & iarla Tuadhmumhan do dhol o Luimneach i c-cois Siuire i n-iarimóirecht Í Néill, & ar n-dol dó tairsibh gan tacar, gan teccmail, ro loiscceadh arbhar & foirgnemh h-i c-Cloinn Ghiobúin i n-duthaigh in Ridire Find lá h-iarla Tuadhmumhan. Do-choidsiot an da iarla sin i m-Buitilerachaibh, & go Cill Chainnigh conidh innte-sidhe do-ronsat an Chaiscc, & lottar iar saoire na cáscc co h-Áth Cliath d'fiadhucchadh, & d'onorucchadh na n-oiffhicceach nua sin tangatar i n-Erinn .i. Lord Mountioy an Iustis, & Sir Seoirsi Cary Presidens


p.2166

da Chóiccidh Mumhan. Iar n-denamh a c-cuarta do na h-iarladhaibh sin i n-Áth Cliath, sóait tar a n-ais gan fuirech, & an Presidens mar aén rú go rangatar go Cill Cainnigh.

M1600.14

Nir bó cian iar sin go ro gabhadh lá coinne etir iarla Urmumhan & Uaitne mac Rudhraighe Óicc Uí Mhordha go c-coimhlíon daoíne, airm, & éidedh la ceachtarnae isin iomaccallaimh ishin. Rucc iarla Urmumhan an President & iarla Tuadhmumhan dia leith fein isin c-coinne sin. An tan rangatar do díbh leithibh gusan tulaigh iomaccalmha ro toghadh etorra a c-comhfochraibh Bheóil Átha Raghat. Báttar ag ceassnucchadh a c-caingen, & ag aighnes ima n-accarthaibh for aroile


p.2168

go ro cuir duine uasal do mhuinntir Uaitne a láimh i n-ésibh, & i n-aradhnachaibh eich iarla Urmumhan, go ro fhodhaimh an t-iarla a ghabháil fo dheóidh. O't-connairc an President & iarla Tuadhmumhan in ní sin sóait a n-eich for c-culaibh, & ni ro ansat go rangatar go Cill Chainnigh. Acht chena ro gonadh iarla Tuadhmumhan isin teccmail sin. Rucc Uaitne mac Rudhraighe iarla Urmumhan leis ar daingnightibh a dhuithce. Ro badh sccel iongnadh seachnón Ereann iarla Urmumhan dho beith i l-láimh an ionnas sin.

M1600.15

Do-dheachaidh tra an President, & iarla Tuadhmumhan isin t-sechtmain iar n-gabhail iarla Urmumhan o Chill Chainnigh go Portlairge, ais-sidhe go h-Eochoill, & o Eochoill go Corcaigh. O't-chualaigh iarla Desmumhan & Fínghin mac Donnchaidh még Cárthaigh a t-tocht an dú sin, tangatar go lion a t-tionoil go ro ghabhsat longport fairsing fianbhothaigh go m-báttar ina c-ciorcaill bodba ar gach taoibh do Corcaigh thes & tuaidh. Bátar fri ré coictidesi comhlaine amhlaidh sin go ro gabhadh ossadh miosa etir Fhínghin Mág Cárthaigh, & an Presidens, & iar naidm an ossaidh etorra do-deachaidh iarla Desmumhan ar fud an tíre do chuinghidh bídh dia bhuandadhaibh. O ro fhidir an President, & iarla Tuadhmumhan go ro sccaoilsiot an lucht battar ina n-aghaidh o aroile, & go m-baoí an chonair ó Corcaigh go Luimneach soimthechta aca, Ro asccnátar a dó nó a trí do chédaibh marcach go mile nó dó shaighdiúir ó Chorcaigh go Mhaigh Eala, ó Mhaigh Eala go Cill Mochellócc, & o Chill


p.2170

Mochellócc go Luimnech. Tainicc dna iarla Desmumhan h-i c-Conallchoibh go sochraite dhermháir d'feithimh & d'foircoimhett ar an b-Presidens & ar iarla Tuadhmumhan.

M1600.16

Ba isin tan sa do-rala accallaimh incleithe etir an President, & iarla Tuadhmumhan do thaoibh, & Diarmait mac an Dubhaltaigh Uí Concobhair don taoibh araill. Neach ei-sidhe baí ag creic a amhsaine la h-iarla Desmumhan tar cenn tuillmhe, & tuarustail, séd, & somhaoine fri ré m-bliadhna rias an tan-sa & batar amhsa iomdha iolardha fó a smacht, & fó a chumhachta an tan sin. Asseadh airecc ro thionchoiscc a ainshén do Dhiarmait, iarla Desmumhan do thairbert don Presidens, & d'iarla Tuadhmumhan dar cenn ionnmais, & edala, & ar shaoirsi, & ar shochar dúthaighe do fein, & dá gach aon no gebhadh lais, & ro fhaoídh


p.2172

techta go h-incleithe fris na tosccaibh sin do shaighidh an phresident, & an iarla, & ro naidhmsiot a c-cura dibhlínibh amhlaidh sin. Ní ro leicc thrá Diarmait h-i f-faill an ní fo t-tarat laimh uair ro gabhadh lais (in aroile laithe a t-tosach mis Iunii na bliadhna so) iarla Desmumhan ina oirechtas fein i c-ceirtmedhon a tíre, & a thalman ar rob' adhbal cumhachta Diarmata, & roptar iolardha a dhaoíne isin tír íshin. & iar n-gabhail an iarla lais as e ionad in ro lá dia iomchoimhett é i m-baile do bhailtibh an iarla fein .i. Caislén an Lissín i n-glémedhón Geraltach. Ro chuir líon a imdhidin, & bardachta an bhaile do cheithirn Chonnachtaigh i c-caoimhthecht an iarla dia iomchoimhett isin m-baile íshin. Do-chóidh fein h-i c-cenn aile don tír go ro fhaoídh a thechta i c-cenn ar Presidens & iarla Tuadhmhumhan d'aisneis sgel doibh, & do chuingidh gach neith ro gealladh dó dar cenn an iarla.

M1600.17

O't-cualatar Gearaltaigh gabhail an iarla & a beith isin eiccendáil i r-raibhe ro thionoilsiot Sliocht Muiris mic Gearailt as gach airm i m-bátar i na roile laithe i c-comhfochraibh Chaislein an Lissin. Tánaicc ann din Mac Muiris Ciarraighe .i. Pattraicin, mac Tomais, mic Emainn Ridire Carraighech .i. Uilliam, mac Seain, mic Uilliam, Ridire an Ghlenna Emann, mac Tomáis, mic Emainn, mic Tomáis, An Ridire Fionn .i. Emann, mac Seain & derbrathair don iarla budein .i. Sean, mac Tomáis Ruaidh, & duine uasal do Bhúrcachaibh d'iar bho h-ainm Uilliam, mac Seain na Semar mic Riocaird Shaxanaigh baoí ar fosdadh i f-fochair an iarla ó ro h-oirdneadh é ina iarla go n-uicce sin. Iar t-tocht doibh-sidhe uile h-i c-cenn aroile nír bó cian ro bátar i n-iomaccallaimh an tan ro chinnsiot iad fein do roinn ar chethramhnaibh an bhaile, & dol da fhobairt fo chédóir, & gan d'eghain do ghrádh a c-corp, nó a c-caomhanmann go m-bendaís an t-iarla as d'áis no d'eiccen. Ro cheimnighset as a h-aithle for a c-certaghaidh go rangatar go múraibh an bhaile, & ní ró ráthaighsiot éiccen, no anfforlann da f-fuairsiot, & do-ronsatt brigh m-bicc dia ro marbhadh, & dia ro mudhaighedh dia muinntir go ro gabhadh an baile for an m-bárda leo fo dheóidh, & go t-tardsat an t-iarla ass d'aimhdheóin gan fuasccladh uadhaibh dia


p.2174

chionn, gan fuiliucchadh, gan foirrdearccadh fair fein. Do-radsat maithemh n-anacail don bhárda.

M1600.18

Do-chóidh thra an ghabhail sin iarla Desmumhan a mímhes, & a míonóir do Dhiarmait O Choncobhair seachnón ereann, & iar n-dol don iarla i mescc a muinntire tucc foccra do Diarmait, & dá gach Connachtach baí ina fhochair, & da c-ceithearnaibh an tír d'fáccbháil. Do-ronsat iaramh fo chédóir innsin, & lotar a Geraltachaibh go n-iomat n-ionnmasa & n-édala, n-imirgedh, & n-airneisi co nár bhurusa ariomh a ruccsat Connachtaigh dilchenel gacha h-édala riamh & iaramh a Geraltachaibh fri h-eedh a n-esaonta fein fri 'roile gó sin.

M1600.19/20

A t-tosach mís Iul as a h-aithle do ghluais an Presidens, & iarla Tuadhmumhan go t-tionol t-taidbseach do shaighdiuiribh ó Luimneach don taobh ba tuaidh do Shionainn siar tré Chonntae an Chláir go rangatar Baile Még Colmáin i t-triocha céd Chorcobhaiscind Airtheraighi. Do- chóidhsiot annsin i n-imloctadh tar Sionainn go Cloich Ghlenna baile ei-sidhe fil for bruach na Sionna don taoibh thes, & ro badh do bhailtibh Ridire an Ghlenna é, & bá on n-glenn sin ina b-fuil an baile .i. Glenn Corbraighe ro h-ainmnighead an Ridire, & an chlochsoin gus ar chruinnigh an congháir mór dia saighidh. Tánaicc ordanás mór ó Luimneach i n-arthraighibh i c-coinne an Presidens, & iarla Tuadhmumhan don bhaile cedna. Ar suidhe doibh re na aghaidh do-chuaidh aca ar in m-baile fo chenn dá lá, & do bhrisettar bladh de las ar ordanás mór. Ro lingsiot é da gach taoibh as a h-aithle, & ro marbhsat fiche, nó dó shaorchlannoibh, & daorchlannoibh do mhuinntir an Ridire bátar ag bardacht an bhaile go sochaidhe do mhnaibh & do mhiondaoinibh. Ro marbhadh beos drem do mhuinntir an phresidens, & an iarla lás an m-bárda, & nír bo sodhaing an baile sin do ghabháil munbhadh sccaoileadh a mhuintire rias an tan sin ó iarla Desmumhan.

M1600.21

O't-chualaigh O Conchobhair Ciarraighe .i. Sean mac Concobair Uí Chonchobair armáil an tíre ar t-tanucchadh, & Cloch Glenna ar na gabhail gan guin, gan guasacht do-choidh i c-cenn an Presidens & an iarla, & do gheall a bheith d'aoin leith


p.2176

lá a phrionnsa ó sin amach. Do-rad a bhaile .i. Carracc an Phuill do dhruim choinghill, & connartha don Presidens, & don iarla. O ro clos a c-coitcinne h-i c-Ciarraighe & h-i c-Cloinn Muiris muinnter na bainrioghna d'faghbáil an áithesa sin ar a n-esccairdibh do ghabhsat acc brisedh a m-bailteadh, & acc faccbháil a n-áitighte, & a n-dúnárus óbhéla oslaicthe, Ruccsat a mna & a muinnteara ar cúlaibh a c-cnoc cend gharbh, & a c-coillteadh cluthairdiamhra a c-cois Mainge, & i c-comhfochraibh Desmumhan.

M1600.22

An tan din ro fhidir an President, & an t-iarla (.i.Tuadhmumhan) go ro theichsiot an tír uile d'urmhor ar gach taebh d'Féil, & do Chasán do chuirsiot saighdiuiri go Leic Snamha a i n-garusún. Longport Mheic Muiris ei-sidhe, ionnas go m-baoí garasún uátha i Licc Shnámha, i c-Carraicc an Phuill h-i c- Cloich Glenda, i n-Eass Geibhtine, i fFianaind, i t-Tráigh Lí, i n-Ardferta, i l-Lios Cathain, & i m-bailtibh Cloinne Muiris ar chena cenmotá Lios Tuathail. Ro fhill ar Presidens, & iarla Tuadhmumhan go Luimneach iar m-breith buadha for an turus sin, & tainicc dia saighidh urmhor Chonallach Conntae Luimnigh & Caonraighe ar n-eirghe doibh i n-aghaidh iarla Desmumhan go m-bátar d'aoinleith la a b-prionnsa.

M1600.23

Mac Muiris Ciarraighe .i. Patraiccin, mac Tomáis, mic Émainn, mic Tomáis do écc h-i medhón a aoísi, & a aimsire iar m-beith dó i n-aéntaidh iarla Desmumhan isin c-coccadh remhraite. Rob' adbar eccaoine fer a chrotha, a fhola, & a fhialchaire d'écc inellmha amhlaidh sin. A mhac Tomás do ghabháil a ionaid.

M1600.24

An Róisdeach .i. Muiris, mac Dauid, mic Muiris, mic Dauid do écc a mí Iún na bliadhna so, macaémh soithim, soidhealbda, foghlamtha i l-laidin, i n-gaoidhilcc, & i m-bérla ei-sidhe. A mhac .i. Dauid do ghabhail a ionaid.


p.2178

M1600.25

O Cerbhaill .i. an Calbach mac Uilliam Uidhir, mic Firganainm, mic Maolruanaidh do marbhadh a mí Iúl le fodhaoínibh uaisle do Shiol c-Cerbhaill, & do Shiol Mechair. Fer colgdha, cosantach an Calbhach sin, uille chruaidh la a chomharsanaibh Gall, & Gaoidhel, Ridire d'ainm & d'onóir a h-ughdarrás an phrionnsa.

M1600.26

Iomat canghlec, & conghal, derccmartra, & dortadh fola in ro diothaighitt drongbhuidhne dírímhe do thabhairt etir Saxanchaibh & Gaoidhil Laighen isin samradh so.

M1600.27

Uaitne O Mordha do leiccen iarla Urmumhan amach a mí Iún & se braighde décc do ghabhail dó ass do chédmacaibh, & d'oidhredhaibh na saérclann rob' onóraighe bátar fomhamaighthe don iarla a n-gioll le comhall gach coingell, & gach airteccal dar h-iomnaiscceadh air ina fhuasccladh.

M1600.28

An t-Uaitne cedna mac Rudhraighe Óicc mic Rudhraighe Caoích Uí Mordha, ro ba duine uasal oirdeirc, adbclosach, iomraiteach re h-athaidh, do mharbhadh la muinntir na bainrioghna i n-anfforlann iomairicc ettualaing ro feradh etorra dibhlinibh a c-comhfochraibh Laoighisi a mí August na bliadhna so. Ba mór tra ro chuir an marbhadh sin do ghail do ghaiscceadh, & do ghérraitteacht Gaoidhel Laighen & Ereann uile for c-culaibh. Duine ei-sidhe baí ina aén oidhre o chert ar a duthaigh, & do-bhen urlamhas a atharda a los a lamha, & a cruas a croidhe a dornaibh Danar, & deóradh ag a m-baoí a remhdísle ag dol i rudhrachus re h-athaidh roimhe sin go t-tard-somh í fó a smacht, & fo a chumachtoibh budein, fo breith a maor, & a bhuannadh do reir gnathaithghe Gaoidheal cona baoí aon baile dia athardha ina fhéccmais ó or go hor genmothá Port Laoighisi na má.


p.2180

M1600.29

Iar sgaoileadh dá dibherccachaibh eachtarcheneóil ó iarla Desmumhan do-chóidh gusan uathadh slógh do-rala ina fhochair go Caislen na Mainge. Ní baí eimh do dhagh-dhaoinibh Geraltach d'aon aonta friss, no ag congnamh lais acht mac an Mheic Muiris sin sa h-écc ro aisneidh-siom .i. Tomás, mac Patraicin & Ridire an Ghlenda, & Piarus Ócc Doles.

M1600.30

Sgribhenn do theacht a Saxoibh don Mumhain i mí Iúil no bliadhna so, & ba he a tothacht, Mac ócc iarla Desmumhan .i. Semus mac Geroid, mic Seain, baí i n-giallnus ag an m-bainrioghain (a c-cionaidh a athar, & derbrathrach a athar do dhol h-i c-coccadh fuirre) do leigen as a chimidhecht lasan m-bainrioghain iar n-dol fá na grasaibh dó, iar m-beith bliadhain ar fhichit i c-cuimrech lé. Baoí bheós isin sgribhenn sin a erfhuaccra h-i c-comhdhálaibh & i m-bailtibh mora Mumhan go raibhe an t-ócc mac sin .i. Sémus mac Gearoitt ag teacht anoir ina iarla onórach a h-ughdarrás an prionnsa, & go f-fuiccheadh gach aon dia dhuthaigh baí


p.2182

hi c-coccadh gó sin aisecc a fola & a onóra, & nemhchuimhne ar a choiribh, & filledh tar a ais do shaighidh an phrionnsa, & an iarla óicc si. Ba he trath fa t-tainicc an t-iarla ócc rémraite go h-Erinn go n-armáil moir amaille fris ón m-bainrioghain a mí October do shonradh. Ar t-techt dó go Corcaigh do-choidh an Presidens, & iarla Tuadhmumhan ina chenn dia fhiadhucchadh. Tangatar iaramh dibhlinibh go Maigh Eala go Cill Mocheallocc & go Luimneach, Tánaicc gusan iarla ócc gach duine d'aittrebhtachaibh Geraltach ar f-faicsin na fírfhreimhe bunaidh doibh, & an dream aga raibhe iomcoimhett Chaislein na Mainge o Shemus, mac Tomáis tuccsat-sidhe an baile don iarla ócc .i. do Shemus mac Gearóitt, & do-rad an t-iarla a shealbh don Presidens. Ni baí din aén bhaile i n-orláimh Mheic Muiris .i. Tómas acht Lios Tuathail amhain amhail a dubhramar, & gidh eiside ro gabadh é lá gobernóir Ciarraighe .i. Sir Serlus Uolment a mí Nouember na bliadhna so.

M1600.31

Inghen iarla Tuadhmumhan Onóra inghen Choncobhair mic Donnchaidh Uí Briain, ben an Mheic Muiris sin a dubhramar do thocht ar teichemh foghla, & dibeirge a fir dia duthaigh ar protexion an Presidens & iarla Tuadhmumhan & a h-écc iar sin i n-Daingen mheic Mathghamhna, & a h-adhnacal i Mainistir Innsi.

M1600.33

Ard chonsapal Geraltach .i. Ruaidhri, mac Maghnusa, mic Emainn, mec Sithigh d'écc.


p.2184

M1600.34

Ar f-faccbháil Geraltach do Dhiarmait mac an Dubhaltaigh, mic Tuathail Uí Choncobair iar n-gabhail iarla Desmumhan Shemais, mic Tomais amhail a dubhramar, & a bhein de go h-aimhdeonach doridhisi, tánaicc an Diarmait sin go duthaigh Uí Concobair Ruaidh do na cluaintibh. Fuair protexion ón Iustís (baoi acc denamh seirbhísi, & acc fognamh don bhainrioghain i l-Laighnibh & i n-Ulltoibh i f-foghmar na bliadhna so) no go t-tainicc an t-iarla ócc Desmumhan so tar a t-tangamar go h-Erinn .i. Sémus mac Gearóitt. Ar t-techt dó-suidhe do chuir toghairm ar Dhiarmait, uair ro pós Diarmait deirbhsiúr don iarla sin ar a chuairt choccaidh i n-Geraltachaibh an bliadhain roimhe sin & at-bearatt aroile gurab di tainicc gabhail Sémais, mic Tomáis ar dhaigh gomadh usaide a derbhrathair fein d'faghbail ón ei-siumh do thairbhirt dia chionn. O do ruacht sgribhenn an iarla go Diarmait ro triall tocht fo na thogairm maille le ced & le protexion an Iustis & Presidens da Chóicceadh Mumhan. Ag gabhail dó siar tuaidh tre Choicceadh Connacht do dhol tar Sionainn go Luimneach Ro len Tepoitt na Long mac Risdeird an Iarainn, & Dauidh mac Uillicc an Timchill é tre bhiodhbanus, & ruccsat fair i n-uathadh buidhne i c-comhfochraibh Guirt Innsi Guaire, & ro díchendadh Diarmait leó, iarna faghbáil ar bhecc m-buidhne & ge ro frith é amhlaidh sin ba gar uair rias an tan soin nár bó doigh don lucht sin ionnsaighidh, ar ba codhnach-somh for chóicc céd decc fer, & ba h-anghlonn é budhein, acht namá na cumhaing neach iomghabhail écca cecib tan dus ficc tiughlaithe n-eich.

M1600.35

Ticcherna Slébhe Árdachaidh d'écc i n-geimhreadh na bliadhna so .i. Sémus, mac Piaruis mic Semuis Buitiler.


p.2186

M1600.36

Remann a Burc mac Seain na Semar, mic Riocaird Shaxanaigh, do beith ina dhuine uasal, oirdeirc, iomráiteach do reir gnathaighte Gaoídhel ar tan so. Baoí-sidhe co na dherbraithribh (Sean Ócc, Uilliam, & Tomás) isin dá Urmumhain & i n-Éle i samhradh, i f-foghmar, & i n- geimhreadh na bliadhna so. Baoí do lerdhacht & do lionmhairecht sloigh, & sochaidhe ag an c-cloinn sin t-Seain a Búrc gur fásaiccheadh, & gur folmhaigheadh na tíre, & na cenntair fa coimhnesa doibh leó. Ro gabhadh dna bailte caisléin iomdha i n-Éle, & in Urmhumhain leó don chur sin. Ba dibh-sidhe Suidhe an Róin, Bel Atha Dúin Gair, & Cúil o n- Dubháin i n-Eilibh, & Port a Tolchain i n-Urmhumhain.

M1600.37

Iar t-tuitim Uaitne mic Rudhraighe Óicc Uí Mordha (amhail ro aisneidhsiom) do lingedh Laoighis la Saxanchoibh go ro ghabsat acc athnuadhucchadh a n-aitreabh aolcloch, & acc suidhe h-i sen áitibh Slechta Conuill Chernaigh diar bó domhgnas duthaighe Laoighis, doigh ni raibhe a diol d'oidhre badh h-ionnsamhail d'Uaitne agá h-imdhíden orra.

M1600.38

Siol c-Concobhair Fhailghe .i. Sliocht Briain mic Cathaoir mic Cuinn mic an Chalbhaigh do beith h-i c-commbáidh Gaoidhel fri ré a trí no a cethair do bliadhnoibh gusan tan-sa. Ro brissedh, & ro gabadh leó an airett sin urmhor chaislén Ua f-Failge, acht namá an Daingen, & beccán ele a maille friss. Tánaicc dna ardiustís na h-Éreann dia saighidh fá Lughnasadh na bliadhna so go n-iomat cliath & prácadh, go n-iomat speal, & corrán, go t-tucc sgrios & sgothbuain ar bharraibh aipche, & anaipche an tíre, & táinicc de-sidhe a haittreabhaigh do dhol ar tofonn, ar teicheadh, & ar ionnarbadh i n-Ulltoibh & i t-tíribh oile go diuibh na bliadhna so.


p.2188

M1600.39

Domhnall Spáineach, mac Donnchaidh, mic Cathaoir Carraigh Chaonmhánaigh do siodhughadh ris an Iustis isin foghmar do shonradh. Clann Fhiachach, mic Aodha, mic Seain do shiodhucchadh ris mar an c-cédna.

An cobhlach Saxanach ro h-ordaiccheadh lás an m-bainríoghain, & la comhairle Shaxan do chor go h-Erinn do shaighidh Choiccidh Uladh. An tan ro hordaiccheadh Lord Mountioy ina Iustis ós Erinn im Fheil Patraicc do shonnradh amhail a dubhramar, ro bás gan fuireach, gan eassnadhadh ag fúr, & acc ullmughadh an chobhlaigh íshin in gach congaibh rainicc a les amhail as déine & as deinmneadhaighe forcaémhnacair h-i Saxoibh don chur sin, uair ba tocrádh mor menman la bainrioghain Saxan, & lás an c-comhairle thoir, & abhus an cosnamh & an cothucchadh do-ronsat Cenél c-Conaill, & Eoghain go n-Ulltoibh archena & i m-baoí d'aon rann friú ina n-aghaidh do ghrés, & dna ba cuimhneach leo bheos & ro bai ra ghalar incleithe ina c-cridhe in ro marbadh, & in ro mudhaighedh dia muintir, & in ro thochaithsiot dia n-arccat, & dia n-ionnmhus la coccadh na h-Érenn go sin. Conadh é airecc ar rangatar an cobhlach remraite do chor go h-Erinn go ro ghabhsat cuan i n-Áth Cliath a mí April na bliadhna so. Ro faoidhitt assidhe i urthosach samhraidh


p.2190

(tria comhairle iarla Chloinne Riocaird & iarla Tuadhmumhan) & ro forcongradh forra tocht go Loch Febhail mic Lodain. Seolaitt iaramh laimh clí fri h-Erinn

p.2192

co ro ghaibhsiot port isin maighin sin ro h-erbadh friú. Iar rochtain doibh i t-tir ro toccbhadh leo ar gach taebh don chuan tri puirt do trinsidhibh talmhan amhail ro hordaigheadh doibh i Saxoibh, port dibh-sidhe ar chuitt Uí Neill don tir i n-iomfhocraibh Oireachta Uí Catháin .i. Dun na Long, & dá port i n-duthaigh Uí Domhnaill, port diobh isin Chúil Móir i n-dúthaigh Uí Dhochartaigh h-i t-triocha chéd Innsi h-Eoghain, & port oile don taobh thiarthes de sin i n-Doire Choluim Chille. Ro gabhsat na Goill fo cedoir acc doimhniucchadh díocc ina t-timcell, & acc denamh daingen mhúr criadh, & dúncladh n-díomor co m-batar ionchosnaimh fri biodhbadhaibh. Roptar daingne & roptar innille olttáit na cúirte cloch aolta & na cathracha fris i c-caitti ré fhoda & saothar dermháir occa n-denamh. As a h-aithle sin ro blodhsat an mhainistir, & an damhliacc, & ro h-aidhmilleadh leo ina m-baoí dobair ecclastacdha isin m-baile co n-eadrnsat tighe & cubhachla diobh. Henry Docura ainm an generala baoí leó. Ridire erdearc e-sidhe co n-gaois & co n-gliocas, & ro badh rinn ágha, & erghaile din. Sé mile ba sé lion tangatar an dú sin. Iar t-tocht co Doire doibh-sidhe do-ronsat brigh m-bicc don Chuil Móir & do Dhún na Long. Batar na Goill ré foda na ro leicc in omhan, nó an imeccla doibh tocht tarna muraibh sechtair, acht edh m-becc, & no bhidís drong mór diobh h-i c-cathais gach n-oidhche, ar na tardtha ammus forra, go ro líonaitt do shaoth & do ghalar la h-iomcuimgi an ionaid i m-bátar, & la tes na síne samrata. At-bathsat iolbhuidhne diobh don teidhm ishin.

M1600.40

Iomthusa Uí Domhnaill o ro airigh-sidhe a nemhtathaighe as a sccoraibh sechtair la faitches & omhan, ba sedh do-roine nemhni do dhenam diobh, & ro tecclamaitt a sloigh lais do dhol i n-deiscert Chóiccidh Connacht d'ionnradh na t-tuath bádar ar gach taebh do Sleibh Echtge, & Tuadhmumhain do shonradh. Deithbhir ón ar báttar iad na h-iarladha .i. iarla Cloinne Riocaird & iarla Tuadhmumhan ro fhurail for an Iustis, & for an c-comhairle an tasccar tromsloigh sin do chur cuicce-siumh


p.2194

dia fhosdadh ina thir ina n-eccmais ar a m-eince leo ró t-eighedh-somh dia t-tir feissin. O ro chinn for an c-comhairle sin ro fhaccaib Ó Dochartaigh taoíseach Innsi h-Eoghain .i. Sean Ócc, mac Seain, mic Felim Uí Dochartaigh h-i f-foichill forsna h-allmurchoibh ar na t-iostais d'ionnradh a chriche. Ro fháccaibh dna Niall Garbh Ó Domhnaill, & araill dia shluagh i n-iomshuidhe forra alla n-iar, etorra, & triocha chéd Énda mic Néill. Ro tionoileadh a shloigh lais iar sin co n-diccsedh tar Eirne siar. Do-bert lais céttus gach aén baoí fo a mhamus i n-Ulltoibh ar in slóigheadh sin. Bátar tra Connachtaigh ó Suca go Drobhaoís, & o iarthar Tire h-Amhalgaidh go Breifne Uí Raicchilligh acc feithemh, & acc furnaidhe ar a dhol-somh dia saighidh go Baile an Móthaigh iarna t-tocht fo a thoghairm-siumh. Ba do na Connachtoibh baí h-isuidhe acca ernaidhe-siumh O Ruairc Brian Ócc mac Briain, mic Briain Bhallaigh mic Eoghain, O Concobhair Sligigh Donnchadh, mac Cathail Óicc, mic Taidhg, mic Cathail Óicc gusna tuathaibh filet fri Coirrsliabh a tuaidh co muir, O Concobhair Ruadh Aodh mac Toirrdhealbhaigh Ruaidh mic Taidhcc Buidhe, mic Cathail Ruaidh go lion a thionoil, Mac Diarmata Maighe Luircc .i. Concobhar, mac Taidhg, mic Eogain, mic Taidhg co na muinntir, & Mac Uilliam Búrc .i. Tepóitt mac Uatéir Ciotaigh, mic Seain, mic Oiluerais co na thoichestal.

M1600.41

Ar n-dol d'Ua Domhnaill co na sochraitte a h- Ulltoibh i n-dáil ra c-Connachtach sin go Baile an Móthaigh ro asccna don Chorann, tre lár Maighe h-Aí an Fhindbhendaigh, do Cloinn Connmaigh, do Chrích Maine mic Eachdhach, & d'urlár Cloinne Riocaird gan cath gan coinnsgle gan guin duine uadh, ná lais co ro ghabh sosadh & longport i n-iarthar Cloinne Riocaird i n-Oireacht Rémainn im tráthnona Dia Sathairn & an Fheil Eoin ar an Mairt ar c-cind. Rangattar raibhte roimhe i t-Tuadhmumhain an tan sin, & ro badh doigh leó na gluaisfeadh as an ionad i t-tárrustair oidhce Domhnaigh go sorcha maidne Dia Luain. Nír bho h-edh sin


p.2196

do-róine-siumh, acht eirghe a moichdedhoil na maidne Dia Domhnaigh co ro thairmcheimnigh ar a aghaidh d'Oirecht Rémainn, do Chenél Aodha, do Chenél Dúnghaile, & do Cloinn Cuiléin Uachtair go rainicc tar Forghus siar iar n-arccain urmhoir na n-oirer sin ria midhmedhon an laoí íshin. Gabhais Ua Domhnaill longport in adhaigh sin for brú an Fhorgais fri Cluain Rámhata aniar ar losccadh Innsi uile cenmothá an mainistir. Ro leicc sccaoileadh da scceimhealtaibh do arccain na n-oirer ina thimchell. Ba fairsing foirlethan an t-eisréidheadh o aroile do-ronsat na scceimhelta sin, uair ro cuartaigheadh, & ro creachloiscceadh, ro h-indradh, & ro h-oircceadh leó (on ionam cédna do ló go h-oidhce) ó Chraicc Uí Chiordubhain i n-iochtar na coiccriche h-i t-Triochait Céd na n-Oilén, co Cathair Murchadha h-i c-Corcabhaiscind Iartharaigh go dorus Cille Muire, & Cathrach Ruiss, & in Mhagha i n-Uibh Bracáin go dorus Bhaile Eoin Gobhann i c-Corcamodruadh, & Boithe Neill h-i c-Cenel Fermaic. Rob' iomdha dna daothain degh-duine uasail no tighearna tire ag cuidechta cethrair nó cúiccir do mhuintir Ui Domhnaill ar sccáth muine, & i lúib tuimm h-i t-Tuadhmumhain in oidche sin.

M1600.42

Ro éirigh Ua Domhnaill ar a bharach isin madain Dia Luain go fosaidh ionmall, gan tograim, gan tinnesnas co na shloghaibh as a b-pupallbhothaibh belscáláncha & gabhait occ asccnamh na conaire fiartarsna Tuadhmumhan sairtuaidh gach n-díreach d'oirther Ó c-Corbmaic, d'orlár Cheneoil f-Fermaic, & do Bhoirinn go rangatar ria n-adhaigh go Mainistir Chorcomodruadh, & go Carcair na c-Cléireach co na c-creachaibh, & co na n-gabhalaibh leó. Batar na slóigh ag túr & acc


p.2198

taistel na tíre ina t-timcell car an caemh laithe co nár fháccaibhset aittreabh, no árus badh ionáirimh gan losccadh gan leir sccrios. Ro badh smúittcheó diadh & dethaighe in tír uile dia neis edh a b-fairccsiona da gach leith iompa imaccuairt, & ro badh lór dia c-cor for fordal conaire aidble na dobhairchiach dethaighe baoí uaistibh ettarbuas in gach ionadh a t-tabhratais i n-aghaidh isin ló cettna.

M1600.43

At-raghatt na sloigh im Ua n-Domhnaill ar a bhárach dia mairt, & lotar tar beilgibh bennchairrgidhe na Bán Bhóirne, & tar an c-Carcair c-cumhaing c-caolródaigh gan troid, gan tachar, gan tóraighecht, gan tograim go rangatar go mendata maighreidhe Medhraidhe. Airisitt an adhaigh sin ar Cnoc an Gerráin Báin eittir Chill Cholgan & Gaillimh. Ro eidirdheilighsiot a c-creacha & a n-gabhála fri aroile, ar a bharach an dú sin, & ro baí gach drong diobh iarttain ag dírgheadh & acc dlúithiomáin a shelbha saindísle budeisin h-i séd shlightibh caomhchoighidh Connacht. Nir bo foda an uidhe ruccsat an ló sin eiccin, ar robtar scíthigh tuirsigh, & ní ro thuilsiot a samhchodladh an adhaigh riamh ar uamhan a fobarta ó a m-biodhbhadhaibh iar n-indreadh a t-tíre társa. Do-ghniatt longport i c-comhfochraib dóibh an adhaigh sin ó ro laiset in imeccla dhíobh. Ro gabhsat a n-gille, & a n-aradha acc urgnamh a b-proinne go ro thóchaithsiot iaramh a m-biúdh gomtar sáithigh, contuilsiot h-i sáimhe gó ar a bharach. Atrachtatar an slogh as a suan & tiaghait h-i c-cenn t-séda. Ro chedaigh Ua Domhnaill do Mhac Uilliam, & don lucht du-s-fangatar a h-Iarthar Connacht soadh dia t-tighibh. Luidh feisin soir gach n-díreach is na conairibh coitchenna go ráinicc deoidh laoí go Conmaicne Cúile Tola i n-eidirmedhón an choiccidh. Airisit ann an adhaigh sin.

M1600.44

Ro forchongair Ua Domhnaill ar a bharach for a muinntir a n-innile creiche archena, & a n-édala do leiccen uadhaibh dia t-tighibh, a n-giollanraidh, a n-aés di-airm, & gonta do leiccen leó. Ro badh don druing roptar athghaoite dia maithibh an tan sin. Tadhcc Ócc, mac Neill, mic Neill Ruuidh, mic Néill, mic Toirrdhealbhaigh Óicc, mic Toirrdhealbhaigh Bhernaigh Uí Bhaoighill, & Duibhgionn, mac Mheccon, mic Con Coiccriche


p.2200

Uí Cleirigh, & ba h-ann ro gonadh iad-sidhe, ar aon la druing ele do mhuinntir Uí Domhnaill ro báttar ag ionnsaighidh an Cláir Mhóir for iarla Tuadhmumhain. As ón c-Clár sin ainmnightear Conntae an Cláir. At-bathsat an dias remraite for an c-conair ag sóadh doibh, & ro iomchuiritt ar aon dia t-tíribh co ro h-adhnaicitt i n-Dún na n-Gall.

M1600.45

Ro leicc trá Ua Domhnaill drong mór dia mhiledhaibh & dia amhsoibh las na crechaibh, & lasan lucht remraite do shéducchadh conaire doibh. Ro comhairleicc d'Ua Ruairc, & dia muinntir toidhecht dia t-tighibh, & do Chonnachtoibh archena. Fostais trá Ua Domhnaill cóicc céd laoch do roighnibh a mhileadh ina fhochair co sesccat marcach dia shainmhuintir badein a maille friú. Airisit isin longport i m-bátar in adhaigh riamh go h-iar medhón laí. Lottar iaramh tres an c-coicceadh soirdhes go m-báttar acc Loch Riach i c-crepuscul na maidne ar a bharach. Ba he-sidhe port aireachais iarla Cloinne Riocaird. Ro leiccsiot a scceimhelta ar gach leith diobh d'indreadh na criche, co ro thionoilsiot ina m-baoí do crodh, & d'innili in gach aird ina n-iomfochraibh, & do-ratsat leo go h-aon maighin. Tiaghait co na c-crechaibh leo tres ar c-coicceadh soir gur gabhsat longport i n-imel an tire fri Suca i n-des, adhaigh an Domhnaigh do shonradh, airisit hi-suidhe co madain an Luain. Lottar ar a bhárach tar Ath Liacc f-Fionn for an Suca, & tre Magh Naoí mic Allgubha go rangatar gusan Seghais im tráth nóna, gabhait longport fris an abhainn a tuaidh in adhaigh sin. Tiaghait ar a bharach tar Coirrshliabh na Seghsa, & tre Criocaibh an Corainn & co Baile an Mhótaigh. Scaoilit na sloigh dia t-tighibh iaramh, co n-édálaibh & co n-ionnmasaibh.

M1600.46

Mac Uí Neill .i. Sir Art, mac Toirrdhealbhaigh Luinigh, mic Neill Conallaigh, mic Airt mic Cuinn, do dhol h-i c-cenn na n-Gall (ro gabh port i n-Dún na Long) do choccadh ar Ua Neill, & an t-Art cédna-sa d'fághail báis i f-farradh na n-Gall rémraite.

M1600.47

Imthusa Uí Dhomhnaill, baí co na shloghaibh gan fogluasacht o do ruacht a Tuadhmumhain iarsan turus remraite go September ar c-cinn. Iar léccadh a


p.2202

sccísi dia amhsaibh, & dia aos tuarustail an airett sin, Ro thochuir-siumh iad-side cucca dus an f-fuicchbhedh baoghal for na Gallaib. Ro h-aisneidhedh dó

p.2204

gur bho gnath d'eachraidh na n-Gall tocht for ingheltradh do shaighidh fherghuirt fhásaigh baoí for ioncaibh an bhaile .i. Doire, & drong do mharcshluagh na n-Gall aga

p.2206

f-forcoimhett gach laoí. O't-cualaigh-siumh innsin ro ghabh aga sccrúdadh cionnus ro bheradh amus for an eachraidh ísin, conadh é ní do-róine drong mór dia mhiledhaibh, & dírim marcach (nar bo lugha oldát sé chéd a líon etir troightheach, & marcach) do breith lais go díchelta i n-dorcata na h-oidhce go h-ucht allbhruaich iomdhomhain ro baí isin maighsliabh tárla for aghaidh Doire a tuaidh, bhail in ro ba réil doibh muintir an bhaile, & nar bó sofhaiccsiona doibh-sidhe iad-somh. Ro chuir uathadh becc da mharshlogh i n-ionadhaibh ionfhoilghidhe a f-foccus don baile h-i c-ceilg forsna h-eocha, & for a n-aés coimhetta co na h-iompaídis a n-echradha for a c-cúlaibh doridhisi cecib tan ro badh lainn leo. Báttar din an t-ucht sin ar na n-innell go h-urthosach an laoí. At-ciat an echra chuca darsan urdhrochat (cona lucht forcoimetta) amhail ro ghnathaighsiot. Ro eirgettar marcshluagh Uí Domhnaill dóibh dar a n-eisi, & do-radsatt ammus for lucht an fhorchoimhétta, marbhaitt drong diobh, & terna aroile la luas a n-eachradh & a n-érma. Gabhaitt muinntir Uí Domhnaill acc iomáin eachraidhe na n-Gall fo a c-cumhang. Ticc a slogh budhdein dia c-comhfhurtacht for na Galloibh, & ro chuirsiot na h-eich rempa. Ro fhoráil Ua Domhnaill for druing dia mharcslogh dol lás na h-eocha, & gan anmhain fris-siumh idir co riostaís co h-ionad innill. Do-ronadh amhlaidh. Anais O Domhnaill fo deóidh & an líon ro thogh dia mharcslogh ina fharradh co na mhíledhaibh troighthech.

M1600.48

O't-ciad na Goill d'eiliucchadh a n-eoch friú éirgitt fo chédoir, & gabhaitt a n-arma, & do leiccet i n-deadhaidh Ui Dhomhnaill. Do-deachaidh an general Sir Henry Docura co na mharcslogh for a n-eochaibh (do neoch ro fostt a n-eocha i n-ionadhaibh innilli diobh, & na ro sccar friú don chur sin), & tiaghait isin tograim amhail as déine ro fhedsat. O't-connairc Ó Domhnaill marcsluagh na n-Gall for dianimrim ina dheadhaidh anais i n-deóidh a mhileadh troightheach co na diorma marcslogh ina fochair co ruccsat marcslogh na n-Gall fair. Do-beratt


p.2208

sidhe amus calma for Ua n-Domhnaill dar cenn a c-creiche, & a n-einigh. Fossaighis O Domhnaill frissin deabhaidh go dédla dúrchroidhech, & ferthar iomairecc amhnus etorra cechtar na dá leithe. Teilccis aroile commbratair d'Ua Domhnaill .i. Aodh mac Aodha Duibh mic Aodha Ruaidh Uí Domhnaill, fogha foghabhlaighi ar amus an gheneral Sir Henry Docura co t-tarla i t-tul a édain gan iomroll go ros gon go h-aicher amhnus. Soais an general for c-culaibh iarna threaghdadh samhlaidh, & sóaitt na Goill archena iar n-guin a c-codhnaigh, a c-cenn comhairle, & a t-treinfhir fo mhéla, & athais, & ní ro lensat a n-echra ní ba sirí. Tiaccait Muintir Uí Dhomhnaill dia sccoraibh, & ro rímheadh leo a n-eachra du-s-fuccsat, fhuilledh for díbh cédaibh each bá sedh a líon. Rannais Ua Domhnaill na h-eocha as a h-aithle forsna h-uaislibh iarna c-comhramhaibh.

M1600.49

Baí imorro Ua Domhnaill i f-forbhaissi forsna Gallaibh gan fogluascht as a thír go deiredh October. Ro thionnsccain ann-sidhe dol go Tuadhmhumhain doridhisi dia h-indreadh. Ro tecclamadh a slogh lais iar c-cinnedh for an c-comhairle sin, & ní ro airis co rainicc tar Slicceach siar, & co Baile an Mhótaigh. Ro fháccaibh Niall Garbh, mac Cuinn, mic an Chalbhaigh, mic Maghnasa Uí Domhnaill dar a éisi isin c-crích dia h-iomcoimhett forsna Gallaibh arna tiostaís dia h-indreadh.

M1600.50

Gabhaitt na Goill ag áil & acc atach Neill Gairbh Uí Domhnáill go hinchleithe, & acc eráil ríghi an tire fair diamadh iad badh cosccrach. Ro thingheallsat asccadha iomdha, & maoine mára dó frissin dia t-tíosadh ina c-commbáigh. Baí-siumh ag coistecht frisna comhtaibh athaidh fhoda co ro dheónaigh a ainshén dó fo dheóidh dul dia saighidh la mí-airle an aésa feigh for uallaigh bátar im ar aen friss, & rop' aithreach dó ciodh iar t-trioll. Do-dheachatar a thriar derbhraithreach lais isin coimheirghe sin .i. Aodh Buidhe, Domhnall, & Conn. Ro ba feirde ón do Ghalloibh a n-dol-somh dia n-ionnsaighidh, uair roptar scíthigh, meirtnigh gan codhladh


p.2210

gan cumhsanadh gach n-oidche Uí Dhomhnaill, roptar saéthaigh, gallraigh la h-iomcuimhge an ionaid i m-bátar, las na biadhaibh sennda, & lasan f-feoil saillte serbhgoirt, & la h-esbhaidh úirfheola, & gach tuara ba toich doibh. Ro-s-airchir Niall Ó Domhnaill im gach ní ba tesbaidh forra, & ro fhuasccail doib as in c-carcair c-cumhaing i m-bátar. Beiris deich c-céd laoch go Leithbear lais, baile ei-sidhe for ur an locha cedna, & ba dúnárus oirdeirc d'Ua Domhnaill ei-sidhe, & ba h-édaingen an ionbhaidh sin, uair ni raibhe dúnaidh dioghainn, na caistiall clach aolta ann fri re fhoda, iarna blodadh fecht riamh acht madh dúncladh dínnimh ar na imdhénamh do chriaidh & d'fódaibh an talmhan, & caol chlais édomhain uisccidhe ina timcell ag iomfhuirech la h-aithghin an dúin bai ann roimhe do thurccbháil doridhise.

M1600.51

Ro fhaccaibhsiot an t-aés coimhetta an port sin fás la h-uamhan & imeccla ó ro ráthaighsiot na Goill chuca, & gan ó Domhnaill do beith ina f-foccus. La sodhain tangattar na Goill don port, & ro thoccaibhsiot múir moraidhble & dumhadha criadh, & cloch for a sccath gur bo daingen fri cathucchadh eistibh i n-acchaidh a namhat.

M1600.52

Luidh araile fer do shainmhuinntir Uí Dhomhnaill ina dheadhaidh go fios sccél an tíre, & at-féd dó ina n-dernadh innte dia éisi. Ba h-iongnadh mór, & ba machtnadh menman la h-Ua n-Domhnaill a bhrathair, & a chliamhain d'iompúd fair, uair ba sí deirbhsiur Uí Domhnaill Nuala, ro ba bainséitigh don tí Niall. Impaís Ua Domhnaill a Coicceadh Connacht, ar ní rainicc tar Baile an Mótaigh siar an tan ruccsat sgela fair, & iompaíd a slógh amhail as deine ro fhédsat. Acht cena ni ruacht la a mhíledhaibh O Domhnaill do fhrestal, acht madh uathadh dia mharcslogh go rainicc h-i c-comhfochraibh don Leithbher rémhráite. Ní thairnic las na Gallaibh crecha, na airccne do dhénamh resiú ráinicc O Domhnaill for c-cúlaibh, acht a beith ag daingniucchadh a longport, ag claidhe múr, & o't-chualattar Ó Domhnaill do thoidhecht, ní ro leicc a eccla doibh an port i m-báttar d'fáccbháil for cenn aoin neith dia m-baoí d'esbhaidh forra.

M1600.53

Airisidh Ua Domhnaill i n-ionadh nar bhó h-eidirchian o na Gallaibh co ruccsat


p.2212

uathadh dia mhiledaibh troightheach fair. Ba foda la h-Ua n-Domhnaill batar na Goill gan fuabairt, & ní ro airis frisan slógh ní ba sia co ros t-aisbein an t-uathadh ro baí do na Gallaibh for taebh Cruacháin Lighen alla n-des friss an abhainn atuaidh. O't-chiatt na Goill ei-sidhe do riachtattar a dhochom, & Niall Garbh Ó Domhnaill co na bhráithribh rempa a t-toisigheacht na troda. Do-bherat saighin n-ughra for aroile gan nach n-dánatus deabhtha an la sin cetus, acht a bheith i n-urfhaichill for a chele, uair ní ro shaoilsiot na Goill Ó Domhnaill do bheith i t-teirce slóigh amhail ro baí & báttar imecclaigh im cheilcc do thabhairt impa, co nar bo h-áil dóibh dol i n-imcheine on m-baile ar a aoídhi. Bá fon c-cuma c-cédna do muinntir Uí Domhnaill ba h-ecconnda doibh-sein dol i mescc a namat i n-iomfoiccsi an puirt lasan uathadh slóigh ro báttar. Ro eidirdheilighsiot fri aroile ce nib fó chóra, & caoncomraic ro sccarsat. Ro gonadh araill uadhaibh do siú, & anall lá diubhraictibh slegh, & saighett, & ubhaillmhell luaidhe. Acht namá ba mó ro crechtnaighit do mhuinntir Uí Dhomhnaill ar a n-uaiti isin iomairecc.

M1600.54

Tiaghaitt na Goill dia t-tighibh iarttain, & do-thaétt Ua Domhnaill co na mhuintir dia sccoraibh, & ba go f-fuasnadh, & go f-ferg luinne luidh Ua Domhnaill ainn-sidhe ar ba mela lais gan a shlogh do thocht chuicce an lá sin, uair ba deimhin lais dia m-beittís occa an ionbaidh sin na digsitis Goill uadha feibh do-dheachatar. Ro dlúthaighestair Ua Domhnaill as a h-aithle a n-iomshuidhe forsna Gallaibh iar m-breith dia mhiledhaibh fair co leicc, & gabais longport fo dí mile ceimenn don Leithbher at-rubhramar for scáth a oesa trebhtha go ro erlamhaightís na h-arbhanna batar i n-iomfhoiccsi do na Galloibh. Nó laadh-somh aés braith, & taisccélta forsan m-baile gach n-oidhce ar na ro leiccedh nech anonn nach alle muna roistis darsan abhainn budheass & dna ní ro fhaccaibh conair na eassrus éludha fo míle ceimenn don bhaile ar na ro lá forairedha; & edarnaidhe forra do coimhett, & do fhriothaire forsna Gallaibh na tíostais tairsibh gan ráthucchadh, & for chloinn Chuinn Uí Dhomhnaill sainridh, & for a mhuintir, ar


p.2214

as forra ba duilghe lais-siumh a choimhett, & as iad fo deara dó-somh il-iomat na n-edarnaighe, & in aésa friothaire.

M1600.55

Baoi-siumh fri ré triochat laithe an dú sin co t-tairnic la lucht na criche a n-arbhanna dullmhughadh go ro cuirsiot é a minchliabhaibh & a menbholccaib dia t-tarrúdh, & imhfedhain for eachaibh, & caiplibh dia bhreith n-ionadaibh daingnibh bhail na rístaís a namhaitt chucca.

M1600.56

In araile aimsir d'Ua Doimhnaill ria siú ro fháccaibh an longport h-isin co n-deachaidh for ammus na n-Gall dus an c-caomhsadh a c-cealgadh as na múraibh amach forsan maighreidh. O do-dheachatar muintir Uí Domhnaill for ionchaibh an bhaile, ro batar na Goill acca f-fairccsi, & ní ro shaighsett forra uair at-gensat gur bó do chuingidh ughra, & deabhtha do-dechattar. Iompaidhitt muintir Uí Domhnaill tar a n-ais doridhise ó na fuairsiot an ní for a t-tardsat iarraidh. Do-ghniatt airisemh for ur na h-abhann alla tuaidh dianidh ainm an Daol edh goiritt on m-baile. Tiaghait dronga móra díobh dia sccoraibh, & fri aroile tosccadh, ar ní ro shaoilsett na Goill dia lenmhain an la h-íshin. O't-chonairc Niall Garbh Ó Domhnaill, muintir Uí Domhnaill co h-esraoíte anfúirithe at-bert friss na Gallaibh gur bhó cóir dóibh ammus do thabhairt forra. Gabaitt na Goill occá n-eidedh for a eráil-siumh co taoi taoithenach in eitirmedhón a múr ar na badh fodherc dia naimhdibh comtais armtha éidighthe. O robtar erlamha iaramh dus ficcett darsna múraibh seachtair i n-urd catha. La sodhain do leiccet for amus muintire Uí Domhnaill fon reim sin & an tí Niall i remthús co na braithribh, & co na muintir i maille friss.

M1600.57

At-chí O Domhnaill chucca iatt, & ba fó lais a f-faiccsin dia shaighidh, & ro shuidhighestair a mhiledha ina n-ionadhaibh erdhalta fo a n-erchomair co na n-iodhna áigh & ní-s-relcc a n-diubraccadh co m-bátar forsan m-bruach alltarach don abhainn. Ima comrainicc dóibh iarttáin co m-bátar mescc ar mhescc, & ferthar gleo ainmín éccrattach etorra díbhlinibh. Scuchait a marscloigh do chum aroile co m-bátar acc tuinnseamhadh a chele do mhanaoísibh móirleabhra, & do chraoiseachaibh cennghlassa. Do-ratt Niall Ó Domhnaill tuinnseamh don t-sleigh seimnigh siothfoda fo ioctar a slinnéin for dherbhrathair Uí Dhomhnaill for Maghnus go ro clannastair an c-craoisigh inn go ro threghdastair a inmedhoncha trias an éideadh do-rala uime. O't-connairc Rudhraighe Ó Domhnaill


p.2216

(rioghdamhna Cheneoil c-Conaill) a dherbhrathair do ghuin do-bert ammus calma forsan t-í Niall, go t-tard forgomh amhnas aicher do ghae mhór fo erchomhair a ochta fair. Tuarccaibh Niall tossach an eich airdérmaigh allmardha do-rala foa etorra, go ro bhenastair an forgamh h-i t-tul a édain don eoch go rainicc an inchinn. Ro bladhastair cró ionnsma na craoisighe icca srengadh tharraing for a h-ais don tí Rudhraighe co b-farcaibh a h-iarn isin eoch co ná baoí lais-siomh acht madh an díchealtair ina dhurn. Ro thathamair an t-each d'ei-sidhe fo dheóidh. Mo nuar amh nách d'aéin leith ro fhersat an laochraidh sin Cheneóil c-Conaill a m-barainn fri a m-biodhbhadhaibh & nách h-i c-córa bátar uair ní ro cumhsccaighte an c-cein báttar samhlaidh, & ni ro h-ionnarbtha, & ní ro toifnithi as a f-foirb n-dilis amail do-rónta cidh iarttain.

M1600.58

Dala na n-Gall ind airett bátar an marcshlogh occ iomrubhadh aroile do-radsatt a n-aighthe i n-aoínfeacht for traighteachaibh Uí Domhnaill go ro sóaitt rempa biucc, acht namá ní ro gonta uadhaibh, achtmadh uaite, uair ní ro lensat na Goill tarsan c-cathlathair seachtair, & ba sedh fo dera doibh gan a lenmain, uair ro gonadh a t-taoíseach isin tachar & rob' eiccen doibh iompodh leis go Leithbher go f-fuair bás iarttain. Ro lensat drong mór do mhuinntir Uí Domhnaill iad edh cian, & gabhaitt aga n-diubhraocadh, & acca c-cloidhmedh go ro marbadh, & go ro gonadh sochaidhe díobh. Ro badh doigh la h-aos na tograma go sraoinfidhe forra dia lenadh an slogh iad ni ba sia. Acht namá ni ro leicc an aithmeile don lucht fors ro sraoíneadh cedamus a lenmain doridhisi.

M1600.59

Iompaidhis O Domhnaill do na sccoraibh iar n-imthecht do na Gallaibh. Ba triamain toirseach ro bás isin longport ind adhaigh sin fo daigh mheic a f-flatha, & a ríoghdhamhna (dia maradh d'eis a bhraithreach) do beith fri h-iomgno


p.2218

m-bais. O rainicc O Domhnaill don longphort ro fhorail árach fionnchaolaigh do dhenamh do Mhaghnus Ó Domhnaill dia iomchar tar an m-Bernus. Do gníthe ón amhail ro h-erbadh. Tiaghait dronga mora lais dia aés ionmhaine, & shainmhuinntir co riachtattar co Dún na n-Gall. Ro dérgadh iomdaigh othrais do-somh ann-saidhe. Do-radadh legha Uí Domhnaill chuicce dia leighes, & ní ro fhedsat leighes dó. At-bertsat gur bho marbh. Ro baí mainistir h-i c-comhfochraibh don dúnadh i m-báttar meic bhethadh d'ord .S. Fronséis, & no thiccedh an lucht ba h-eccnaidhe diobh dia shaighidh-siumh do eistecht a coibhsion do phrocept dó, & dernaidhm a chairdesa frissin c-Coimdheadh. Do-ghní-siomh a faoíside gan nach n-dichioll. Ro chaiestair a pheacta fri Dia, & ba haithreach lais a mhiadhmenman & a ionnoccbháil an c-cein ro mhair. Ro mhaith beós a ghuin don tí ro-s-gon & at-bert gur bo hé feissin fo dera, uair as é ro shaigh fair céttus. Bai-siumh amhlaidh sin fri ré sechtmhaine ag foichill écc gach aon laithe, & athair tocchaidhe don ord remhráite ina fharradh do ghres dia iomcoimhet for inntledhaibh diabhail. Ro thochaith corp an Coimdeadh iarttain, & fuair bás as a h-aithle (22 October) iar m-buaidhucchadh for demhon, & domhan. Ro h-adhnacht iaramh i n-othairlighe a shinnsear isin mainistir remráite.

M1600.60

Ro baí a athair-siumh .i. Aodh mac Maghnusa, mic Aodha Duibh ina sheandataidh aga ghoire a fus don mainistir. At-cuas do-séin a mhac do epilt ro lá fair go mór go m-baí h-i siurcc athaidh iarsin. Battar trá a anmcairde aga thioncoscc-somh im les a anma do ghrés.

M1600.61

An t-Aodh so mac Maghnasa, mic Aodha Óicc, mic Aodha Ruaidh, mic Neill Ghairbh do écc an 7 do December. Tighearna Cenél c-Conaill Innsi h-Eoghain, & Iochtair Chonnacht fri ré sé m-bliadhan f-fichet go ro h-einirtnighedh lá Gallaibh go t-tárd a thighearnas co na bhennachtain dia mhac do Aodh Ruadh iarna éludh ó Ghallaibh, fer fuair tighearnas gan fheill, ghan fionghail, gan coccadh, gan comfuachadh an t-Aodh mac Maghnusa h-ishin iar n-ecc a dherbhrathar an Calbhach. Fer aghmar ionnsaightheach go m-buaidh t-troda, & tachair i t-tigernas, & ria t-tigernass, Indrightheoir, & aircctheóir na c-coiccrioch & na c-comharsan diar bó


p.2220

dú a riarucchadh occ saighidh ceirt a cheneoil forra go m-battar fomhamaigthe dó, fer ro lá sníomh, & deithitte an t-saoghail de iar t-tairbirt a thighearnais dia mhac, & ro badh deghairiltnidh a leith fria Dia acc t-tuillemh focraicce dia anmain fri re ocht m-bliadhan go ro écc don chur so, & ro h-adhnacht co n-onóir, & co n-airmidin (amhail ro badh dior) i Mainistir S. Fronséis i n-Dún na n-Gall i n-othairlighe na t-tighearnadh tangatar roimhe diaidh i n-diaidh.

Imthusa Uí Dhomhnaill iar f-forbadh dó an triochait laithe sin h-i f-forbhaissi for na Gallaibh, Ro triall an longport i m-boí friss an ré sin d'fáccbhail & dol go h-ionad ele nar bó h-eissinnille ro badh sia biucc o na Gallaibh for ur na Finne alla thiar, etorra, & Bernas, uair rop' uamhan lais uacht na gairbhsine geimhriota dia fheindedhaibh ag friothaire & ag forcoimhett for na Ghallaibh gach n-oidhche dóigh ba i n-ionam na Samhna an tan sin, & ba mithid lais a slogh do breith i n-ionadh cumhsanta iarna mór shaothar, uair ní ro thuilsiot a saimhe fri h-athaidh fhoda. Lottar na sloigh gusan maighin remraite. Gabhait longport hi-suidhe i f-fosccadh na fiodhbhaidhe i n-iomfochraibh na habhann. Do-níad fianbotha & foirccnemha as a haithle, & gabhaitt acc t-esccadh an fhedha ina n-uirtimceall co n-dernsat daingen airbhe etorra & a namhaitt co nar bó sodhaing a saighidh treimhit. Ro thóchaith samhlaidh co rangattar sccéla dia shaighidh dí luing do theacht on Spáinn d'ionnsaighidh na n-Gaoidhel báttar isin c-coccadh i m-baoí argatt & arm, púdar & luaidhe. Ba h-ann ro gabhsiot-sidhe port h-i c-cuan i n-Inbhir Mhóir h-i c-Connachtaibh. Ro fhaoídhsiomh na sccéla cédna co h-Ua Néill, & do-chóidh badhéin go Connachtaibh i mí December do shonnradh & fáccbhaidh a dearbhrathair Rudhraighe Ua Domhnaill go n-urmhór a shlóigh isin longphort at-rubhramar dia éis acc iomchosnamh na criche. Iar rochtain dó-somh go Tír Fhiachrach Muaidhe ro-lá a thechta gusan luinges réimhebertmar dia oráil forra teacht go cuan na c-Ceall m-Becc, & ro airis feisin i n-Dún Néill ar bá Féil Geine an Choimdheadh ann an tan sin, & do-róine na céd laithe don t-sollamain d'airmitniucchadh amhail ro badh dír. Rangattar sccéla chuicce-siomh co t-tainicc Ó Neill ina dhiaidh don tír, & ní ro airisiomh ní badh síre acht triall a c-comdháil Ó Neill conus ralattar dia 'roile tul h-i t-tul for an c-conair. Tiaghaitt gan


p.2222

airisiomh go rangattar go Dún na n-Gall. Tangadar dna maithe Leithe Cuinn ina n-docum gusan maighin sin.

M1600.62

Tanaig trá an loinges a dubhramar go cuan Teilionn lá taobh na c-Ceall m-Beg. Do-radadh i m-baoí inntibh d'argatt, & dá gach n-adhailcce (ro faoídheadh gus na h-aireachaibh) dia saighidh go Dún na n-Gall, & ro rannadh a n-dó .i. leth d'Ua Néill, & dia comhrann coccaidh, & an leth naill d'Ua n-Domhnaill, & dia m-baoí for a raint.

M1600.63

Siubhan inghen Mhég Uidhir Cú Chonnacht (dia n-goirthi an comharba) mac Con Chonnacht, mic Briain, mic Pilip, mic Tomais ben an bharuin Uí Néill .i. Ferdorcha, mac Cuinn, mic Cuinn, mic Enrí, mic Eoghain, & bá h-i-sidhe mathair Uí Neill .i. Aodh, & Chormaic a dhearbrathar, & iar marbhadh an bharúin ro pósadh i-sidhe le Hénrí mac Feilim Ruaidh mic Airt mic Aodha mic Eoghain, mic Neill Óicc, & rucc mac soinemhail dó .i. Toirrdhealbhach. Bean ro badh port cothaighthe & congbhala truagh & trén, dámh & deóradh, fedhb & dilleacht, eccailsi & ealadhan, bocht & aidhilccneach, bean ro ba cenn áthcomhairc, & comhairle d'uaislibh, & d'oireachaibh Chóiccidh Conchobhair mic Neasa, ben bíthe bannda dhiadha, dhéarcach chennsa, choinnircleach go c-caondúthracht, & co seirc n- & coibhnessamh do écc i Machaire na Croisi 22. Iunii, & a h-adhnacal i Mainistir Duin na n-Gall iar c-caithemh cuirp Criost & a fhola, iar n-ongadh, & iar n-aithrighe iar t-tiodhnacal almsan n-iomdha d'urdaibh eccailsi , & go sonradhach d'ord .S. Fronseis ar dáigh a h-éccnairce do ghabhail etir mharbhaibh.

M1600.64

Slóiccheadh lá h-Ard Iustis na h-Ereann Lord Mountioy a mí September do dhol i t-Tír Eocchain. Do-cuas lais cetus co Droichet Atha, assaidhe go Dún Dealgan, & go Bealach an Maighre. Tainicc Ó Neill isin c-cenn oile don bhealach. O Ro fhidir an Iustís Ó Neill do theacht an dú sin bá sedh do-róine campa do shuidhiucchadh don taobh a t-tarla é badéin don bhealach go m-baoí an chonair sin gan athaighe, gan iomadhall etorra athaidh fhada. O ro ba cian lasan Iustis


p.2224

baoí an bealach agá ghabháil fris do rionnscain aon do ló tocht treimhit d'aimhdheóin Uí Néill. An tan ro airigh Ó Néill an ní sin ro léicc saithedha seoilneimhnecha saighdiúiridhe dá saighidh (fó cossmhailes foichedh fírbheach a bruinnibh bechlann) a bothaibh & a bélscáthaibh an foslongpuirt. Gabhaitt agá n-guin, & agá n-gértreghdadh, gá c-cailcc, & gá c-comhtolladh gur bhó héiccen dóibh filleadh a f-frithing na conaire cedna gusan c-campa iar marbhadh lín dírímhe dá n-uaislibh, dá n-aireachaibh, da n-glasláith, da n-giollanraidh. Ro fháccaibhsiot bheós ile dá gach ernail édala do chaiplibh, & dechaibh d'faidhbh airm, & éitteadh isin iomairecc sin.

M1600.65

Fuair an Iustis a c-cenn trill iar sin ell & elang a f-forcoimett Uí Neill ar an m-bealach go n-deachaidh treimhit gan troit, gan tachar, a mí October do shonradh. An tan ro ráthaigh Ó Neill an ní sin do-thaot for an sligedh riasan Iustis co m-báttar in dá campa eineach i n-ionchaibh fri aroile go diúidh na míosa cedna. Ní ro léicceadh tra an Iustis seacha sin i t-Tír Eoghain don chur sin, gur bhó h-éiccen dó filleadh don taobh thoir do Bhealach an Maighre do leithimel na n-Oirthear. Do-thaod iaramh i n-artraighibh a cuan Cairlinne co Fine Gall, & assaidhe co h-Áth Cliath. Ní ro triall dna an Iustis dol tar Bealach an Maighre asteach go cenn athaidh iar sin.

M1600.66

Sir Seón Chemberlin corinel do Ghallaibh Doire do dhol slogh mor for Ua n-Dochartaigh dia indreadh & dia orccain, do-rala Ua Dochartaigh (go n-uathadh slóigh ina fharradh) fris na Gallaibh. Ro fighedh erghal amhnas etorra go ro sraoíneadh for na Gallaibh go ro marbhadh an corinel lá h-Ua n-Dochartaigh go n-druing ele a maille fris.

M1600.67

Niall Garbh Ó Domnaill trá, baí-sidhe co na bhraithribh, & co na Ghallaibh a maille fris h-i Leithbhear amhail ro aisneidhemar, & do-rónadh slóiccheadh leó go h-Oirecht Uí Chatháin do chuingidh creach oircne, & ní ro h-anadh leó go rangadar go Dianait. Do-ralattar drechta déarmhara do muinntir & Nell dóibh. Fechar iomairecc etorra go ro gonadh sochaidhe uadhaibh adiú & anall go ro mheabhadh


p.2226

for mhuintir Uí Neill. Imsaoi Niall co na Ghallaibh go n-édálaibh iomdhaibh, & go c-cosccar dia t-tighibh go Leithber doridhisi.

M1600.68

Fecht n-aile iar sin do-choidh Niall co na braithribh, & co na Ghallaibh i t-Tir Eoghain go ro crechadh Glend Aichle go leir leo.

M1600.69

Bresmaidhm ele leo ar chloinn an Fhirdoirche mic Eoin mec Domhnaill ag Cnoc Buidb la taobh an t-Sratha Báin, & daoine do mharbhadh leo. Tóirrdhealbhach Ócc Ó Coinne go n-druing ele do ghabhail, & tri fichit marcc do bhein d'fuasccladh ass.

M1600.70

An Baile Nua h-i t-Tír Eoghain, & Caislen na Deircce do ghabháil lá Niall, & la Gallaibh, & a m-bein diobh doridhisi gar becc iar sin.

M1600.71

Rudhraighe mac Eiccnecháin, mic Eiccnechain, mic Nechtain, mic Toirrdhealbhaigh an Fhiona Uí Domhnaill d'écc.

M1601.0

AOIS CRIOST, 1601.

Aois Criost, mile, se céd, a h-aon.

M1601.1

Clann t-Seáin na Semar, mic Riocaird Shaxanaigh tar a t-tangamar a t-trasta tarla doibh-sidhe beith i c-campa i n-duthaigh Uí Mhechair i n-Uíbh Cairín is na cédlaithibh do mí Ianuari. Tánaicc brath, & taisceladh ó Buitilerchaibh orra isin maighin sin iarna chur amach do dhruing da n-daoínibh uaisle co f-fuighthi uain, & edarbhaoghal ar an ionnsaighidh isin ionadh sin i m-báttar. Conadh aire sin tainicc Sir Uáter, mac Seáin, mic Sémais Buitiler, & Mág Piarais .i. Sémus, mac Emainn, mic Semais, & drong do dhaoinibh uaisle an dá chonntae .i. Conntae Thioprat Árann & Conntae Cille Cainnigh h-i c-coinne, & h-i c-comhdáil, oidhce d'áirighe, go h-áit n-aontadhaidh n-aonbhaile. Ba he crioch ar chansatt ina n-iomaccallaimh, & ba h-air ro ansat ionnsaighidh do thabhairt ar in c-campa Chonnachtach san moichdhedhail ar na mharach.

M1601.2

Tarla ní n-emhghnathach, & célmhuine chinnemhnach don fhoslongport Bhúrcach sin .i. faill d'faghbhail ina n-iomhchoimett go rangatar a nesccaraitt ina n-inmedhon. Ro fágbhaitt iad ina f-faoinlighe fhodhbtha fheoilgherrta, & ina c-collaibh corcarda crosbhuailte sechnón a m-both, & a m-belsgálan. Ro marbhadh don chur sin


p.2228

O Sechnasaigh .i. Sean mac an Ghiolla Duibh, mic Diarmata, mic Uilliam boí for ionnarbadh o na athardha amhail gach foghlaidh ele h-i f-farradh chloinne Seain a Búrc. Do gabadh ann Sean Ócc mac Seain a Búrc, & ruccadh é da iomcoimhett go Cill Chainnigh. Terna Rémann a Burc, & Uilliam as in iomairecc sin go n-druing dá n-daoinibh a maille friu. Lottar assidhe i n-Eilibh, & nir bó cian a c-comhnaidhe isin c-crich sin an tan do asccnatar i n-Ulltoibh iar f-fágbhail na m-bailtedh bai leo d'airther Mumhan co n-uicce sin ar bhecc n-iomchoimhetta. Ar n-dol dóibh i c-cend Ghaoidhel an Tuaisceirt .i. O Neill, & Ó Domhnaill ro ghabh Rémann a Búrc acc fostadh amhsa do dhol i c-Cloinn Riocairtt & o ro fosttadh lais iad-sidhe tainicc is na cedlaithibh derrach tar Eirne. Ro gabh tre leithimel Breifne Uí Ruairc, do Chonntae Shliccigh, do Chonntae Rossa Comáin, & tar Shuca isteach i c- Cloinn Connmaigh. Gabhtar lais tighearna na tire sin .i. Mac Dauid, Fiacha, mac Hobeird Buidhe, mic Uilliam mic Tomais. Tánaicc Remann iar sin go tuaith an chalaidh i n-uachtar Ua Maine h-i c-Conntaé na Gaillmhe. An tan at-chualaigh iarla Chloinne Riocaird .i. Uillecca Burc an ní sin. Do-chuaidh-sidhe isin c-cenn thoir da thír d'feithemh, & d'forchoimhett ar Rémann. Tar gach coimhett da n-derna, do-coidh Remann an tres oidhce décc do mhís Marta gan airiucchadh, gan fhorchloisttecht don iarla, nó da fhorairibh tharsa h-i c-Cloinn Riocaird go rainicc go Tuaith Chenel Fheichín don taoibh thes do bharuntacht Liathdroma h-i c-Conntae na Gaillme. Do leicc Remann ar adhmadain na h-oidhce sin a cuid sgeimhelta fo comhair gach en bhaile don tuaith ó Maigh Glas go Crannoig Még Cnaimhin, & on Choill Bhric go sliabh. Baoí urmhor somhaoine na tuaithe cona

p.2230

h-uile maithes sogluaiste ar cumas Remainn ria medhón laoí an laithe sin. Do-thaéd iaramh do denamh comnaidhe go coilltibh bhairr na tuaithe, & baoi-sidhe a cethair, no a cúicc do laithibh ar an luaghaill sin, ag tarraing chuicce o na comharsanaibh & acc daingniucchadh ina thimcell co t-tainicc iarla Cloinne Riocaird gusan armáil as mó da f-fuair d'aés na tuaithe a maille ris gur shuidhigh campa ag Mainistir Chenél Fheichin. Battar a cethair, no a cúicc do laithibh fon ionnas sin, & marbhta n-emhoirderca dá n-dénamh etorra go t-tainicc Tadhg, mac Briain na Murtha, mic Briain Bhallaigh, mic Eoghain Uí Ruairc dronga dásachtacha d'óccbhaidh airmneimhnigh do chongnamh la Remann. O do ruccsat an dá fedhain i n-aoínfecht ar an iarla ro éirigh on f-foslongport i r-raibhe, & do-cuaidh tar beilghibh isteach i c-Cloinn Riocaird; lenaitt-siumh é o Baile Locha Riach, & ó do-dheachaidh an t-iarla co na muinntir uadhaibh don chur sin, ro cuartaigheadh, & ro crechloiscceadh leo-somh ó Liathdruim go h-Ard Maolldubháin, & co dorus an Fhedáin i n-iarthar Cheneoil Aodha. Ba isin tan sin do marbhadh uatha tighearna tire do Mhuimhneachaibh .i. Mág Donnchaidh, Donnchadh mac Corbmaic Óicc, mic Corbmaic. Ba sedh fodera dó teccmháil ar an turas sin Ó Néill dia bhreith i m-braighdenas as in Mumhain i n-errach na bliadhna so do-chuaidh thorainn, & a beith i n-Ulltoibh osin alle go ro gluais lás an c-cloinn sin t-Seain a Búrc, & gur tuit i c-coccadh Cloinne h-Uilliam amhlaidh sin.

M1601.3

Iar rochtain do Remann & da scceimheltoibh i t-tórann Tuadhmhumhan ro suidhigedh campa leó don taobh thiar do Loch Cútra. Tainicc ina chenn annsin duine ócc uasal do Dál c-Cais .i. Tadhg, mac Toirrdhealbhaigh, mic Domhnaill, mic Concobair Uí Bhriain, tria comhairle & asslach anndaoíne ecciallaigh gan athcomharc, gan fhiafraighidh dá athair, nó d' iarla Chloinne Riocaird fris a m-baoí


p.2232

a comhghaol, & a charattradh. O ro naidhm clann t-Seain a Burc, & Tadhg Ó Briain a c-comhaonta choccaidh re aroile, ro iarr Tadg a c-cenn trí lá iar sin cuideachta lais, do chor chuarta h-i c-cúil eiccin do Thuadhmumhain. Ní ro h-éradh ei-siumh imon aisccidh sin, uair tangatar drong do daoinibh uaisle an fhosslongpuirt co na c-ceithernaibh lais. Ro badh dibh-séin Uilliam mac Seain a Burc, & mac Mheic Uilliam Burc .i. Uatér mac Uilliam mic Dauidh, mic Emainn, mic Uillicc. Ar f-fáccbháil an fhoslongpuirt doibh do ghabhsat do choiccrích Cheneóil Aodha, & na h-Echtge, & do Chenel Dúnghaile. Sgaoilit a sgeimhealta ar gach taoíbh d'Forghas, fa iochtar O f-Fermaic, & fa Uachtar Chloinne Cuiléin. Do-cuaidh cuid díobh go Baile Uí Aille, & a f-foccus do Chluain Ramhfhoda. Sóaid tar a n-ais co na n-edálaib go Cill Reachtais h-i c-Cloinn Chuiléin Uachtair in adhaigh sin. Ag faccbáil an bhaile sin dóibh ar na mhárach rucc orra eirge amach an dá Cloinn Cuiléin cona n-daoínibh uaisle. Ruccsatt orra bheós bannadha iarla Tuadhmumhan. Gabhaitt an tóir thuadhmuimhneach sin acc diubhraccadh na n-diberccach go ro marbhsat drong da n-daoínibh ó tá sin go Míliuc Uí Ghrádaigh i n-oirther Chenél Dúngaile. Impaídhid an tóir, & ruccsat an lucht n-aile an c-creich gusan c-campa iar f-faccbail druinge dá n-daoinibh uaisli, & daosccarsluagh. Ro badh dibh-sidhe an mac sin Mheic Uilliam a dubhramar .i. Uater mac Uilliam Burc. Ro gonadh dna isin ló cédna Tadg mac Toirrdhealbhaigh Uí Briain d'urchor peileir gur bhó h-eiccen dó ar n-dol don campa d'aimhdheóin a aiccnidh aimhriaraigh, & a mhenmanradh mherdhána anmhain i n-othraisleabaidh, & dol fa lámhaibh legh.

M1601.4

Tangatar daoine dermhara a h-ionadaibh eccsamhla do mhuintir na bainríoghna h-i f-furtacht iarla Cloinne Riocaird. Ro badh dibh-sidhe a h-ocht, nó a naoí do bhratachaibh saighdiúiridhe ó phresidens dá Cóiccidh Mumhan. Tánaicc ann mac an iarla fein baí re h-athaidh rias an tan sin h-i f-fochair an Iustís drong bhuidhen d'óccbhaid anaithnidh. Tánaic din fer ionaid gobernóra Choiccidh Connacht, & tangatar beos congnamh sloigh on n-Gaillimh. Iar c-cloisteacht an chruinnighte


p.2234

sin do cloinn t-Seain a Búrc, ro athraighsiot tar a n-ais soir leith le sliabh ar dhaingnightibh tuaithe Chenél Fheichin, & airisit is na reidh bhothaibh i r-rabhattar roimhe sin. Nír bó cian doibh i-suidhe an tan tangattar clann an iarla .i. barún Dúine Cuillin, & Sir Tomás a Burc, & gach neach baoí infhedhma dá cloinn i remhthús na sochaidhe go sloghaibh líonmara a maille friú don tuaith ina t-tóraigheacht, & Ro gabadh longport taidbseach tendalach leo ar urlár na tuaithe. Ní raibhe iarla Chloinne Riocaird fein isin f-foslongport sin, uair do-rala teidhm tinnesa, & gabhadh ger eassláinte dó isin t-seachtmain roimhe sin, co nár bo h-iontsluaighidh an tan sin hé.

M1601.5

Iar f-fios sgél d'fior ionaid gobernora Chóiccidh Connacht & do bharún Dúine Cuillin Tadhg O Briain do beith beóghonta isin f-foslongport sin Remainn a Burc, ro chuirsiot prótexion a h-ucht na bainríoghna cuicce, & tainicc-siumh dia saighidh. Ro chuir an barún iodhlacadh lais go baile do bhailtibh an iarla .i. Liath Druim & nír bó cian a shaoghal-somh i-suidhe uair at-bath gan fhuirech, & ro h-adhnaiceadh é i m-Baile Locha Riach, & i m-Baile Átha an Riogh diaidh i n-diaidh in aoin t-sechtmain. Ba maircc tír o t-terda an t-ócc plannda ro écc ann sin, uair ba coimdes ar gach trealamh troda, & ar gach aidmibh ergaile ba gnath etir Eirennchoibh d'iomluadh i n-gurt gaisccidh. Ba lán do mhire, do mhenmain, do lúth, do lámhach, do mhíne do mhacaomhdacht, d'iomradh, & d'einech ei-sidhe.

M1601.6

Dála an champa sin tuaithe Cheneil Feichin battar ucht re h-ucht gach aon lá ag coimhétt ar a chéile o Fheil Patraicc co deireadh mís April co n-deachaidh teirce & traothadh i l-lóintibh & hi f-feólmach chloinne Seain a Burc, conadh aire sin ro thriallsat an tír d'fágbhail & iar f-faccbáil an tíre doibh tarla crech Uí Mhadagain chuca .i. Domhnall mac Seáin, mic Bresail. Do-chódar asaidhe tar Suca. Báttar clann an iarla ina lenmain in airett sin, & ro marbhadh daoine iomdha etorra dibhlinibh don chur sin. Clann t-Seáin a Búrc do dhol i t-Tír Conaill iar sin i c-cenn Uí Dhomhnaill, & clann an iarla d'filledh dia t-tír, & dia t-tighibh. Iar f-filleadh doibh dia n-dúthaigh as amhlaidh fuaratar a n-athair is na déidhenchoibh iar n-denamh a thiomna, iar c-ceilebradh da chairdibh collnaidhe, & iar c-críochnucchadh a dhál n-domhanda don iarla .i. Uillecc mac Riocaird, mic Uillecc na


p.2236

c-cend ro écc a mí May i m-Baile Locha Riach, & ro h-adhnacht i m-Baile Átha an Riogh co n-airmidin moir. Ro badh do mhoirscélaibh a aimsire etir Erennchoibh an t-í tesda ann sin, Tighearna fossaidh fírbhrethach, go n-gnuis aghaidh chaoín ionfhlatha, no bhíodh uis re a agallaimh, tais re a thiorthachaibh, colgdha re a chomharsain, & comhtrom a c-coiccertaibh, fer nar fionnadh a mhaoithe na a mheirtnighe i n-gurt gábhaidh o ro gabh gaiscceadh gusan lo at-bath. A mhac .i. Riocard do oirdneadh ina ionadh. Conadh do bhliadhnaibh báis an iarla at-rubradh.
    1. Se céd décc is bliadhain bhairr,
      o tháinicc Criost i c-colainn,
      lia ar c-cás gach terma da t-ticc,
      go bás an iarla Uillicc.

M1601.7

O Dochartaigh Seon Ócc, mac Seain, mic Feilim, mic Concobair Carraigh d'ecc, 27. Ianuary ticcherna triochait chéd Innsi h-Eóghain ei-sidhe, ní baí eimh tighearna thríochait céd do Ghaoidhelaibh ba ferr lámh & einech, & ro ba crodha comhairle inás. O Domhnaill do ghairm Uí Docartaigh d'Feilim Ócc .i. dearbrathair Sheain. Clann Ailin, & Clann n-Daibeitt do breith Chathaoir mic Seain Oicc hi c-cenn Gall go Doire, & an general Sir Henry Docura do ghairm Uí Dochartaigh dhe ar ulca la h-Ua n-Domhnaill.


p.2238

M1601.8

Remann O Gallcobhair epscop Doire do mharbhadh la Gallaibh i n-Oirecht Uí Catháin 15 Marta.

M1601.9

Sémus mac Somhairle Buidhe mic Alastrainn mic Eóin Chathanaigh, aon


p.2240

bharr áigh Cloinne Domhnaill ina ré cidh fri sídh, cíodh fri coccadh do écc Luan Cásg.

M1601.10

Mac Uí Briain Ara d'écc a mí febru .i. Toirrdhealbhach mac Muircertaigh mic Domhnaill mic Taidhcc. Ní baí a chomhaosta do thiccherna tíre i n-Erinn in oidhce at-bath. Duine esccaidh, ionnsaightheach, do-bheireadh a lorcc iomlán lais as gach tír i t-teighedh, & rob' annamh aonbhuidhen ag dol uadh san iomlaine i t-tiaghdais dia thír, nech do chosain an eng iathgharbh, echreidh, baí occa co ro écc, & a adhnacul ina longport fein i m-Baile an Chaislein.

M1601.11

O Raghailligh d'écc a mí April .i. Emainn, mac Maoilmhordha, mic Seain, mic


p.2242

Cathail fer arsaidh, arachliath, cuimhnech cianaosta, baoí esccaidh iomluaghaillech d'aigneadh, & d'inntinn ina aoídidh, & a adhnacul is an c-Cabhan i Mainistir

p.2244

S. Fronseis & mac a dherbrathar .i. Eoghan mac Aodha Conallaigh d'oirdneadh ina ionad.


p.2246

M1601.12

Ar n-dol don cloinn sin t-Seain a Búrc i c-cenn Uí Domhnaill (amhail ro aisneidhsiomm) ro ghabhsat acc inghreim, & ag foghail fon mhuinntir na bainriogna in gach airm a t-tiaghdaís i n-aoinfecht la h-Ua n-Domhnaill. Conadh aire


p.2248

sin ro fhoráil Ard Iustis na h-Ereann for iarla Urmumhan, derbrathair na cloinne sin .i. Sean Óg a Búrc (a dubhramar do ghabhail la druing do daoinibh uaisle Buitilerach i n-duthaigh Uí Mheachair i n-Uibh Cairin isin c-céd sheachtmain don bliadhain si) do básucchadh. Do-rónadh ind sin a mí Iún do shonnradh.

M1601.13

Concobhar mac Muircertaigh Gairbh, mic Briain, mic Taidhg Uí Bhriain do ecc fa Beltaine h-i c-Craicc Chorcráin, & a adhnacal i Mainistir Innsi.

M1601.14

Maire inghen Chuinn Ó Domhnaill ben Ó Baoighill Tadhcc Ócc, mac Taidhcc mic Toirrdealbhaigh d'ecc 6. Nouember & a h-adhnacal i n-Dun na n-Gall.

M1601.15

O Concobhair Sliccigh Donnchadh mac Cathail Oicc do ghabháil lá h-Ua n-Domhnaill Aodh Ruadh mac Aodha mic Maghnusa. Bá hé fochann na gabhala ishin .i. Ua Domhnaill ar f-faghbhail a fhesa co m-baoí Ua Conchobhair dia bhrath, & dia taisccéladh don Iustis & do Gallaibh Duibhlinne ar ro thingheall an Iustis athaidh rias an tan sin co f-fuiccbheadh a thír budhéin d'Ua Conchobhair on m-bainrioghain, & co léiccfidhe iarla ócc Desmumhan .i. Semus mac Geróitt (baoí i laimh h-i Londain) do shaicchidh a athardha ar bá h-í mathair an iarla óicc h-íshin bá bain-shéitigh d'Ua Chonchobair. O ro ba forréil, & o ro bá dearbh lá h-Ua n-Domhnaill innsin, Ro h-erghabhadh Ua Conchobhair lais, & rob' éiccen Baile an Mhótaigh do-rad-somh d'Ua Chonchobhair rias an tan sin, & Cúl Mhaoíle do thabhairt d'Ua Domhnaill doridhise & ro cuireadh Ua Conchobhair dia iomchoimhétt go h-Oilén Locha h-Iasccaigh h-i t-Tír Chonaill.

M1601.16

An t-iarla ócc so Chloinne Riocaird ro aisneidhsmar d'óirdneadh i n-ionatt a athar .i. Riocard a Búrc. Ro fhorcongair Iustis na h-Ereann .i. Lord Mountioy fair-sidhe tocht go líon lóicch & sochaidhe co Mainistir na Buille, & as-sidhe co Sliccech madh dia t-tíosadh díobh. Tangattar ar forailemh an Iustis do shaicchidh an iarla dronga dírímhe do na Gallaibh báttar h-i f-forbaisi ón m-bainrioghain h-i m-bailtibh móra na Mumhan .i. Luimneach, Cill Mo Ceallócc, Eas Geibhtine, et cetera. Tangattar dna isin toicheastal cedna sochaidhe do saighdiuiribh na Gaillmhe & Bhaile Atha Luain. Ar t-tocht dóibh-sidhe uile go h-aon bhaile do shaicchidh an iarla bá h-eedh a n-innithiomh uile dol co Mainistir na


p.2250

Buille & co Sliccech, & ar n-dol dóibh tar Suca, assedh ro chinnsett asccnámh soir gach n-díreach a ródaibh raoíndírghe Machaire Chonnacht go rangattar co h-Ailfinn a c-coiccrich Maighe Luircc, & Ua m-Briúin na Sinna Cloinne Cathail, & Moighe h-Aoí an Fhinnbhendaigh.

M1601.17

O Ro clos la h-Ua n-Domhnaill an tóichestal slóigh lánmhóir sin do thocht gusan maighin remhebertmar ro tarcclamadh a shlóigh dia shaighidh, & ní ro airis-sidhe co rainicc tar Coirrsliabh & tar Buill i Maigh Luircc co ro shuidhigh a longport eineach a n-ionchaibh friú. Báttar athaidh amhlaidh sin tul a t-tul acc feithemh & acc forchoimhéd aroile. Robtar iomdha a n-deabhtha & a n-dunoirccne, a n-iomarubadh, & a n-imesrorccain in airett báttar a f-foichill for aroile co ro sgithighit an sluagh Gall, & go ro shaisett fo aithmhéla dia t-tighibh.

M1601.18

Rangattar iarttain sccéla go h-Ua n-Domhnaill Niall Garbh mac Cuinn, mic an Chalbhaigh co na Ghallaibh, & co na Ghaoidhelaibh do thocht anoir tar Bernas go ro gabh longport i n-Dun na n-Gall i n-oirther Thíre h-Aodha. Iar f-fios sccél d'Ua Domhnaill Goill do thocht an dú sin bá doiligh mór lais mídhiach na mainstre, & Goill do beith accá h-ionattacht, & agá h-aitreabhadh inon na mac m-bethadh & na c-céiledh n-Dé diar bhó ruidhles í có sin, & ní ro damar dó gan dol dia f-furtacht madh dia t-tíosad dhe. Ba h-edh do-róine-siumh brughadha, & biattaigh Chenél c-Conaill co na c-cethraibh & co na n-innilibh d'fágbhail sechnóin Iochtair Connacht, & araill dia amhsaibh accá n-iomchoimhétt ar chuanaibh, & ceithearnaibh, & eachtarchenélaibh. Luidh feisin go n-urmhór a shlóigh lais dar Slicceach dar Duibh, tar Drobhaoís & tarsan Eirne ba tuaidh go ro gabh longport i n-ionad innill acc an c-Carraicc do shonnradh bá moa oldatt dí mhile ceimeann ó Dhún na n-Gall bail a m-baoí Niall Garbh Ua Domnaill co na Ghallaibh. Imthusa Uí Dhomhnaill ro fhorchongraidh-sidhe for drechtaibh dearmhara dia shloghaibh imásech beith occ iomsuidhe na mainistre do ló & d'adhaigh ar ná tíostais Goill sechtair a múraibh d'aidhmilleadh nach neith isin tír. Nír bhó sóinmhech airerdha ro chaithsiot an dí shochraitte [a n-aimsir] ar ro bhaí marbhadh, & mudhucchadh deabhaidh, & diubhraccadh acc cechtarnae díobh for aroile. Battar na Goill a c-cuimhge, & a t-tennta mhóir lasan


p.2252

caithis chianfoda in ro chungaibhset muintior Uí Domhnaill iatt, & nó elaidis araill díbh ina n-deisibh, & ina t-triaraibh go longport Uí Domhnaill lás in adhailcce & lasan c-cuimhge a rabhattar d' esbhaidh airberta bith. Ro thochaithsiot samhlaidh go diúidh September go ro dheónaigh Dia a dhíoghail & a aithbhe for na Gallaibh an mídhiach & an mí-imirt do-bertsat forr eicclésaibh & chubhachlaibh na sruithedh psailmcettlaigh .i. Mainistir Dúin na n-Gall, & Mainistir na Machaire Bicce i m-battar na Goill att-rubhramar a f-forbhais & a f-foslongport inntibh, & araill ele h-i c-Caislén Dúin na n-Gall. Ba sseadh díoghal do-bert dia foraibh cecib cruth at-rala .i. tene do dhol isin púdar baoí leó (fri foimhdin an choccaidh) i Mainistir Dúin na n-Gall co ro loiscceadh cubhachla clárfhuaighte, & cumhdaighthe cloch & claradh na mainistre archena. O ro airighsiott an lucht foraire & forchoimhétta baoí ó Ua n-Domhnaill ar na Gallaibh an doighear dhonnruadh dearglasrach, & an Smúit cheó diadh, & dethaighe ro meabaidh uas an mainistir ro ghabhsatt ag diúbhraccadh a n-ubhaillmhioll luaidhe, & a c-caor t-teinntighe ar dháigh go t-tíosadh Ua Domhnaill dia saicchidh a t-traitte do fhuabairt na n-Gall, ar bá cian leó airisiomh fri teachtaibh do chor ina dhocomh. Nír bho h-éisledach ro freccradh an

p.2254

urfhóccra sin lá h-Ua n-Domhnaill co na shlógh ar ro chingsiott go dian deinmnettach amhail as déine ro fhédsat ina n-drongaibh, & ina n-díormaibh go h-airm abáttar a muinntir gusan mainistir. Ba fuilidh foirniata an fhuabairt do-bertsat for na Gallaibh & for a c-cairdibh, & for a c-comhfhuilidhibh ro bhaoí tan. Bá duiligh díchumhaing do mhuinntir Uí Dhomhnaill frestal diubhraicthe na n-ócc báttar isin mainistir h-i c-Caistiall Dúin na n-Gall, & isin luing baí for an c-cuan for a n-ionchaibh. Acht chena robtar iatt muintir Uí Dhomhnaill báttar foirtille gé ro díothaighitt sochaidhe dhíobh. Bá do na h-uaislibh do rochair ó Ua n-Domhnaill h-isuidhe Tadhcc mac Cathail Óicc mec Diarmatta, caiptin oirdearc do Shíol Mhaoilruanaidh ei-sidhe. Do rochair don leith ele Conn Ócc, mac Cuinn dearbrathair Neill Uí Domhnaill co t-tribh cédaibh ar aon ris isin orccain sin.

M1601.19

O ro airigh Niall Garbh O Domhnaill an eiccendáil a m-báttar a mhuintir & na Goill do-dheachaidh gan airiucchadh siar lá h-or an chuain gusan Machaire m-Becc go hairm h-i m-báttar drong mhór do na Gallaibh, & do-bert lais iatt is in c-conair c-cétna d'furtacht na n-Gall ele báttar i t-tennta ag Ua n-Domhnaill co na muinntir, & ro ghabhsat foirenn na luinge ag deabhaidh, & ag diubhraccadh tar a c-cenn go rochtain dóibh tarna múraibh medhónchaibh isteach isin mainistir.

M1601.20

An tan do-rat Ua Domhnaill dia uídh daingen innille an ionaitt ina m-báttar, & an forlíon slóigh do riachtattar i t-tóirithin na n-Gall ro fhorchongair for a mhiledhaibh d'éirghe na deabhtha, & sóadh for c-cúlaibh ar nír bhó miadh lais a mudhucchadh i n-eccomhlann. Do-rónadh fó chédóir fair-siomh innsin, & do-bert a longport ní bá goire biucc don mhainistir & ro chuir araill dia muinntir isin Machaire m-Becc airm i m-báttar na Goill rucc Niall Garbh lais d'furtacht a mhuintire. Lá Feile Michil do shonradh ro loiscceadh an mhainistir, & do-rónadh innsin.

M1601.21

Baoí Ó Domhnaill samhlaidh isin iomshuidhe sin for Ghallaibh, & accá t-tabhairt a t-tennta, & a n-iomcuimhge ó dheireadh September go diúidh October gan nách n-gniomh n-oirdearc do dhénamh etorra in airett sin go riacht fios scél chuca an cobhlach Spainneach do rangattar don taoíbh ba dheas d'Éirinn d'furtacht na n-Gaoidheal báttar isin coccadh.


p.2256

M1601.22

Sluaiccheadh la h-ard Iustis na h-Ereann Lord Mountioy h-i mí Iun do dhul i n-Ulltoibh. Ní h-aithrister a imthechta co rainic co Bealach an Mhaighre. No bhiodh cosnamh & coimhett do ghnath o Ua Neill an dú sin. Ro machtaitt & ro mudhaighit daoine iomdha, & ro fáccbhadh sochaidhe d'échtoibh Gall & Gaoidhel i t-timchell an bhealaigh sin etir Ua Néill, & Goill go minic go f-fuair an Iustís faill & elang na huaire sin fair (an ní rob' annamh lais) go m-baoí ciumhsa & certlár an bhealaigh for a chumas don chur sin. Ro gabh campa isin ionad ba h-adhailcc lais don chonair ishin. Do-ronadh caislen cnesaolta i n-enach erdhalta baí for an c-conair sin lais. Iar c-criochnucchadh an caisléin dó a c-cionn mís ro fháccaibh dá ced saighdiúir ina bhardacht. Do dechaidh fein roimhe iar sin go Sliabh Fuaid, go h-Ardmacha, & tar Abhainn Móir isteach do dhol gusan b-Port Mór do tóccbhadh la h-ard Iustis na h-Ereann Lord Burough ceithre bliadhna rias an tan sin, & ro badh ag cur lóin isin b-purt sin h-i c-cenn trill iarna t-occbail tánaicc timdíbhe saoghail an Iustis sin budhein la h-Ua Neill. Ro bhen beós Ua Néill an port cédna (fo cenn m-bliadhna iar m-bás an Iustís) do muintir na bainrioghna iar t-tabhairt áir fer & feindeadh forra aga bein díobh, & bai an baile acc Ua Neill ó sin anall gusan tan so a t-táinicc an Iustís nua so dia shaighidh. Iar n-dol dó i c-comhfoccus don port sin ro fháccaibhsiot muintir Uí Neill an baile óbél oslaicthe for cionn a námat & a nemhcarat amhail rob' ainminic leó gó sin.

M1601.23

Is na cédlaithibh iar n-gabháil champa don Iustis isin b-port sin do-dheachaidh do mhidemhain, & do mhoirdhechain, & do breith radhairc ar an tír ina timchell. Ar n-dol dó ar brú na Beinne Buirbe do-rala dó for brú bhealaigh do bheilgibh an tíre, araill do ceithirn Uí Néill go niata naimhdidhe, go gruamdha, gnúisdorrdha, & ro feradh iomairecc uathmhar aingidh etorra adiú & anall go ro marbhaitt sochaidhe ile an dú sin. Acht namá ro badh mó do marbhadh do mhuintir an Iustis oldas d'óccbhaidh Uí Néill.

M1601.24

Ro shuí an Iustis d'aimhdeóin gach anfforlainn da f-fuair gus in c-campa


p.2258

ina frithing, & an tuairim míosa go leith baí isin b-port sin ní dheachaidh aon dia shloghaibh eadh aoín mhile thairis sin isteach i t-Tír Eoghain, co ro fhill tar a aiss h-i f-Fini Ghall, & go Baile Atha Cliath a mí August, iar f-fáccbail gharasún san Port Mór, i n-Ardmacha, i Machaire na Cranncha, i m-Bealach an Mhaighre, i c-Carraicc Fherghusa, isin Iubhar h-i c-Cáirlinn, isin t-Srádbhaile, i n-Droichet Atha et cetera. Ro badh méducchadh anma & onóra don Iustis a fhod, & a imcheine do-dheachaidh i t-Tír Eóghain don chur sin, amhail na ro chumaing fer a ionaid dol le ré a trí, nó a cethair do bhliadhnoibh gusan tan sin.

M1601.25

iarla of Essex fer foirtill, feidhmláidir, aghmar, aitheasach a h-ucht prionnsa Saxan, fer nó gnáthaiccheadh beith ina remhtoiseach foghla & gabhaltais acc feraibh Saxan i n-aile criochaibh, baís-sidhe dna leith bliadhain in ainm, & in ionad an prionnsa i n-Erinn amhail remhebertmar. Ro triall-sidhe isin c-ceidmí don bliadhainsi tár & tarcaisne do thabhairt don prionnsa & aitherrach cuir do chor don choróin. O Ro h-airighedh an mheabal sin la feraibh Lonndan, Ro eirghettar go h-athlamh urlamh i n-aghaidh in iarla go ro toifneadh, & go ro tograimedh é ó gach ionad dia 'roile tré sráidibh an bhaile, & dna tar an m-baile amach gur bo h-eiccen dó dol go tegh Essex dia imdhíden. Nír bó cian dó an dú sin an tan ro forcongradh fair ar éiccen é fein d'fóccra & d'furáilemh ina dhaoírchimidh díairm do mhuinntir na bainrioghna. Ro cuireadh e-sidhe iaramh dia chomhdha go trétúrdha don tor, & gach aon aga m-baoí cuid no comhairle, buain, no báidh ris an f-feilghniomh sin ro malartnaigheadh iad ina c-cethramhnaibh coimroinnte ar getadhaibh, & ar doirsibh an bhaile. Ro díchennadh an t-iarla isin ochtmadh lá


p.2260

deg do mí Febru. Ro básaigheadh mar an c-cédna isin c-coir remráite captin Lee duine uasal ei-sidhe baí ag forcongra for an iarla, ag cuidiucchadh & acc comhairliucchadh an gniomh h-ishin do dhenamh.

M1601.26

Semus, mac Tómais Ruaidh, mic Semuis, mic Seain, mic an iarla (dia ro gairedh iarla Desmumhan a h-ucht Gaoidhel amhail remebertmar) do chor a dherbrathar Sean, mac Tomáis Ruaidh, & Meic Muiris Ciarraighe, Tomás mac Patraiccín, mic Tomáis, mic Emainn, mic Tómais, & Piarusa Do Lés go h-Ulltoibh iar n-dol i n-einirte, & i n-ionnlaicce dó isin c-cleith coccaidh i m-boí fri Galloibh, d'iarraidh cabhra & conganta for Gaoidhelaibh an Tuaisceirt & ro an-somh budhein co n-uathadh buidhne a maille fris aga dícleith, & aga duaithniucchadh etir a fhiorchairdibh i n-uarbhothaibh uaiccneacha, & i n-uamhthollaibh talman. Baí-siumh athaidh amhlaidh sin go f-fuair an Ridire Fionn feacht ann (.i. Emann mac Seain) brath ar Shémus do beith i n-uamhaidh shainredhaigh h-i c-comhfochraibh a tíre, conadh é ní do-róine a brathair gaoil & genelaigh & a thiccherna i t-trétuireacht seal do bliadhnaibh reimhe sin do sharucchadh imon m-bloidh m-bicc tíre i m-boí, uair


p.2262

ni raibhe ina sheilbh don Mhumhain acht an uaimh sin ina t-tarla don chur soin. Ro lámhaigheadh Sémus lasan Ridire impi-sidhe go ro gabhadh lais é & do-bhert iaramh go Corcaigh h-i c-cend an phresidens gan pardún, gan protexion d'iarraidh dó. O do ruacht Sémusfor laimh an phresidens, fuair a iomcoimhet gan eislis go mí Iúl do shonradh. Ba isin mí cedna tainicc Fínghin mac Donnchaidh Még Cárthaigh (ar a t-tucctaoí Mág Carthaigh Mór an tan sin) h-i c-cenn an phresidens go Corcaigh, & amhail as deine ráinicc don bhaile ro gabhadh é ina bhraghaitt don bhainrioghain & ro ghabh Fínghin acca fhoccra os aird gan dícleith, gur bó ar breithir & ar protexion na bainrioghna ro bás aga ghabhail. Nír bhó torba dó-somh innsin, ar ro cuireadh-somh, & Sémus mac Tomáis go Saxoibh a mí August do shonradh. O do ruachtatar i f-fiadhnaisi comhairle Saxan ro forcongradh an tor do thaisenadh mar theghdais caithme, & codulta doibh o sin amach go crích a m-báis, nó a m-bethaidh do reir toile , & a b-prionnsa.

Ionadh gobernora do beith acc iarla Tuadhmumhan (Donnchadh mac Concobhair Uí Bhriain) h-i c-Conntaé an Cláir ó ló marbtha gobernora Coiccidh Connacht (Sir Coners Clifort) la h-Ua n-Domhnaill ar in c-Coirrshliabh. Ro congmhadh Session cóicc lá n-décc lais i Mainistir Innsi im Fheil Brighde na bliadhna so go ro crochadh se fir décc ar in session sin lais. An t-iarla cédna do dhol h-i Saxoibh hi mís Márta co na dherbrathair Domhnall a maille friss, & Domhnall do theacht anoir im Lughnasadh, & an t-iarla d'anmhain dia éisi go leicc.

M1601.27

An t-iarla ócc Desmumhan so a dubhramar do thocht a Saxoibh ina iarla h-i f-foghmar na bliadhna so do-chuaidh torainn .i. Sémus mac Gearóitt mic Semuis mic Seain, do-chuaidh-sidhe h-i Saxoibh i n-earrach na bliadhna so, & ro baí thoir gus


p.2264

an c-céid mí do gheimhreadh go ro écc an ionbhaidh sin, & munbadh tuitim a athar i n-aghaidh na bainrioghna, & amhail ro díothaighit a daoíne, & a deghlucht lenamhna la Galloibh, nó bhiadh dá Chúicceadh Mumhan ina h-en tuinn bróin, & basgaire, dogra, & doghailsi i n-deadhaidh in óicc meic h-isin, aoín aoibel beo na freimhe fíor dúthchasa, géscca d'iarsma glainchinidh an Ghréicc Cheineóil Gheraltaigh, & as móide rob' adbar imsniomha a oidheadh, gan oidhre meic, no brathar uadh fein, nó dia fhialus re a oirdneadh ina ionad, acht madh uathadh & an t-uathadh sin fein codarsna do recht an prionnsa.

M1601.28

Captin Tirial Risderd mac Tomais mic Risdeird do beith i f-farradh Uí Néill re h-edh na bliadhna so anall. An Captín sin do thocht fa Lughnasadh na bliadhna so co c-ceithernaibh congmála ó Ua Neill lais h-i c-Coicceadh Laighen. Ní roich ríomh, aisneis, nó áiremh ina n-derna an captin sin do crechaibh do mharbhtaibh, do ghabháil bhailtedh, & daoíne, d'airccnibh, & d'edalaibh h-i c-Conntaé Ceitherlach, h-i c-Conntae Chille Dara, h-i c-Conntae Ua f-Failghe & hi c-Conntaé Tioprat Árann ó Lughnasadh gusan c-ceid mí do geimhreadh ar c-cionn.

M1601.29

Burcaigh Iochtaracha .i. Mac Uilliam Burc Tepóitt mac Uatéir Chiotaigh baoí h-i c-cleith Uí Dhomhnaill, & dia ro ghoir ticcerna fechtriamh, & Tepoitt na


p.2266

Long mac Risdeird an Iarainn, baí ag imirt do ghrés a h-ucht na bainrioghna, bádar síodhach socharthanach fri aroile (cidh ón tan ro naidm O Domhnaill codach & carattradh etorra) gusan c-ceid mí d'errach na bliadhna so. Ro éirigh comhfuachadh coccaidh, & athcuimhniucchadh aincridhe etorra, & ba he Tepóitt na Long ro ba fotha re dúsccadh na diomdhaidh, & re fadódh na fírfheirge & re foraithmet na fala ro h-accradh etorra, go n-dernsat Sliocht Uillicc a Búrc aénbáidh i n-aghaidh Mheic Uilliam Tepóitt mac Uatéir go ro athcuirsiot & go ro ionnarbsat as a athardha é, gur bo h-eiccen dó dol do shaighidh Uí Domhnaill. Ro h-oirdneadh Mac Uilliam ele h-i c-cennas an tíre dia éisi la Sliocht Uillicc, & la Tepoitt na Long .i. Risderd mac Riocaird (.i. Demhan an Corráin) & as fris-siumh at-beirthi mac Demhain an Chorráin .

M1601.30

O do-dheachaidh tra Mac Uilliam Tepóitt mac Uatéir h-i c-cenn Uí Domhnaill ro acaeín a imnedh & a éttualang friss, & amhail ro toifneadh as a thír. Ba saéth la h-Ua n-Domhnaill an ní sin, ar a aoí ní ro fhéd a fhóiridhin i t-tratte, uair baí-sidhe co na shloghaibh, & co na sochraitte hi f-foimhdin & h-i f-foichill na n-Gall do rangatar dia thír, co ná caémhnacair dul i n-echtaircrích d'furtacht chaeímh, na coiccele lás an anfforlann baí fair ina tír budhein. Baí Mac Uilliam ina fharradh ón c-céid mí d'errach go Féil Michil ar c-cind. Ro fhaoidh Ó Domhnaill an tan sin an líon as lia ro fhéd do shochraitte lais do dhol d'fios a athardha h-i rann Mheic Uilliam. Iar n-dol dó co na thóichestal i n-eidirmedhón an tíre do-rala an Mac Uilliam sin ro h-oirdneadh la Sliocht Uillicc a Burc, & lá Tepóitt mac Risdeird an Iarainn do righe & do fresabhra fris-siumh for a chionn an chonair do-dheachaidh. Ro fighedh iomairecc ainttrennta etorra cechtarnae, & ro ghabh cách diobh ag foraithmet a senghomh & a nuafhaladh dia 'roile, go ro sraoíneadh fo dheóidh for Risderd mac Riocaird a Burc go ro marbhadh é budhein isin m-breisim sin. Conadh amhlaidh sin do-chóidh crioch a fhlaithera.

M1601.31

Cobhlach Spáinneach do thecht don taebh badhes d'Eirinn. Don Iohn de


p.2268

Agola ainm an toisigh ro badh general doibh. Ba he ionad in ro ghabsat port h-i c-cuan Chinn t-Sáile ag bun glaislinne Banndan h-i c-coiccrich chríche Cúrsach do thaobh, & Chineoil Aodha .i. dúthaigh an Bharraigh Óicc don taoibh ar aill. Ar t-techt doibh-siumh go Cenn t-Sáile ro thóccaibhsiot daingen, & díden, cosnamh, & cothucchadh an bhaile chuca fein o na h-aittreabhtachaibh báttar acca ionatacht

p.2270

gó sin. Ro rannsat a n-daoine uaisle, & a c-caiptini, & a n-aés conganta ar gach obair croinn & cloiche baoí isin m-baile. Ro tairrngeadh leó don bhaile as a loinges a b-próuision bídh & dighe, ordanáis, pudair, luaidhe, & gach n-adhailcce archena baí leó. Ro chuirsiot a loinges uatha tar a n-ais dia t-tíribh. Ro shuidhighsiot a n-gonnadha móra, & a n-aidhme caithme & cosanta in gach ionad in ro badh doigh leó a n-esccairde dia n-ionnsaighidh. Ro órdaighsiot bheos lucht faire, & forcoimhetta uadhaibh imaseach ina n-uairibh techta amhail ro ba gnaithbés doibh re t-tocht an dú sin, uair ba derbh deimhin leo go t-tiucfadh an Iustís go n-armáil na bainríoghna dia f-fuabairt an tan ro soisedh a sccela dia saighidh.

M1601.32

Baí imorra baile ele don taoibh thoir do chuan Chinn t-Sáile diar bho h-ainm Rinn Corrain i n-duthaigh an Bharraigh Óicc h-i c-Cenel Aodha do shonnradh. Ro cuirsiot na Spainnigh drong da n-dagh-daoinibh isin m-baile sin dia bhárdacht mar an c-cédna.

M1601.33

Iar c-clos na sccel sin do Iustis na h-Ereann, ní ro airis go riacht go Cenn t-Saile gusan lion as lia ro fhéd do neoch baí umhal don bhainrioghain i n-Erinn. Do riacht ann Presidens dá Coiccidh Mumhan go sochraitte na Mumhan a maille friss. Do riacht iarla Cloinne Riocaird, & gach cenn sloigh, & sochaidhe baí umhal d'aithne an Iustís h-i g-Connachtoibh co na t-toichestal amaille friú gus in maighin c-cédna. Tángatar beós Laighnigh, & Midhigh feibh ro forchongradh forra ón Iustis on modh remraite.

M1601.34

Iar rochtain doibh go h-aoín ionadh ro suidhighedh & ro sámhaighedh campa leó le h-aghaidh Chinn t-Sáile. Do-radsat aghaidh ar Rinn Corráin assidhe, & ní ro leiccsiot ciúnas, na comhnaidhe, tathamh, no tionnabhradh dóibh le h-athaidh fhoda, acht deabhta diana, & ammais fherrdha aga t-tabhairt doibh dia 'roile gur bhó h-eiccen do na bárdaibh iar gach n-eiccendáil da f-fuairsiot tocht di-airm for


p.2272

faesamh an Iustís iar f-faccbháil a munissioin, & a n-ordanáis. Ro rann an Iustis iad-sidhe ar bhailtibh móra na Mumhan go f-fesadh cionnas no bhiadh a eidirghleódh fris an lucht n-aile diobh battar h-i c-Cenn t-Sáile. Bá don chur sin ro marbhadh Cairpre Ócc, mac Cairpre mic Aedhaccáin baí na fher brataighe ag mac iarla Urmumhan.

M1601.35

An Iustis tra baí-sidhe co na shloghaibh, & Spainnigh Chinn t-Saile ag caithemh & acc coimhdhiubhraccadh aroile isin ced mí do gheimhreadh go ro comhairléicc an bhainrioghain & an chomhairle d'iarla Tuadhmumhan tocht go n-iomat long & laoidheng, go n-daoinibh, & go n-degh-armáil, & go lón lais do cabhair & do comhfhurtacht muintire an prionnsa i n-Erinn. Iar t-tocht don iarla & don cobhlach go cuan Chinn t-Saile tangattar i t-tír do thaobh muintire an Iustis don chaladhport. Ceithre mile fer ba sé an líon boí fo mhámus iarla Tuadhmumhan don armail sin. At-berat aroile munbudh med na menmanraighe & na meisnighe ro ghabh an Iustís ria n-iarla Tuadhmumhan, & rias an sochraitte sin go f-fúicfeadh an foslongport fás folamh, & go sccaoílfedh Goill ar a m-bailtibh mora as a h-aithle. Ro ghabh iarla Tuadhmumhan campa ar leith leis fein isin uillinn ba goire do Chionn t-Sáile do champa an Iustís.

M1601.36

Do-bhertsat Spainnigh an tan sin ionnsaighidh oidhche ar chethramhain do champa an Iustís go ro marbhadh sochaidhe leó, & do-bertsat clocha & geinnte


p.2274

i n-gonna mór d'ordanás na bainrioghna ar daigh go ro thoirmisccdís imo m-biodhbadhaibh a n-diubhraccadh ass, & no muirfittís ní ba mó munbad iarla Cloinne Riocaird uair ba he-sidhe gusan lucht tarla ina thimchell ro fhill na Spáinnigh tar anais go Cenn t-Saile. Ni bai eimh ossadh aén uaire do ló, no d'oidhche etir an dá champa sin gan fuil aga dortadh etorra on céd ló ro shuidhigh an Iustis a champa re h-aghaidh Chinn t-Sáile go sccarsat re 'roile amhail at-fiadhar síosana.

M1601.37

O ro clos sccela an chobhlaigh Spainnigh sin la h-Ua Neill la h-Ua n-Domhnaill & lá Gaoidhealaibh Leithe Cuinn archena, ba sedh ro chinnsiot (gion go n-deachsat a n-airigh & a n-uaisle i n-aoin ionad d'forbhadh a n-iomaccallma & do chriochnucchadh a c-comhairle) d'aon aiccnedh, & d'aén mhenmain, gach tighearna tíre aca d'faccbháil iomchoimhetta, & imdeghla for a chrich, & for a caoímhfheronn, & dol doibh co na rann, & co na sochraitte gan anadh, gan airisiumh do cabhair & do chomhfurtacht na Spáinneach tangatar for a t-togairm & for a t-tarnaing, uair bá crádh cridhe, & ba mesccbhuaidreadh menman leo a m-beith isin airc & isin eiccendáil i m-báttar aga m-biodbadhaibh, gan a c-comhfurtacht dia c-caomhsaitís.

M1601.38

Ua Domhnaill dna ba he-sidhe cétus do rionnsccain tocht an turus rin. O ro fháccaibh-sidhe lucht coimhetta for a chaoraighecht, & for a muintir uile h-i c-Conntaé Shliccigh ro asccná i n-urthosach geimhridh a Baile an Mótaigh. Báttar iad dronga do na maithibh báttar ina fharradh O Ruairc Brian Ócc, mac Briain, Clann t-Seain a Búrc, Mac Diarmata Maighe Luircc, Siol c-Concubhair Ruaidh, O Ceallaigh, & na maithe battar for ionnarbadh ina fhochair-siumh a Mumhain fris an m-bliadhain sin anall .i. Mac Muiris Ciarraighe Tómas mac Patraiccin,


p.2276

Ridire an Ghlenda Emann mac Tómais, Tadhg Caoch mac Toirrdhealbhaigh mic Mathgamhna, & Diarmait Mael mac Donnchaidh Még Cártaigh. Lottar na sloigh sin tria Conntae Rossa Comáin, d'oirther Chonntaé na Gaillmhe, tria Shíol n-Anmchadha, & go Sionainn. Ro tairmiomchuiredh i n-Áth Cróch iad-sidhe tar Sionainn, assidhe doibh do Delbhna Még Cochláin, go Feraibh Ceall, go muinchinn Shlebhe Bladhma, & go h-Uíbh Cairín.

M1601.39

Ro an O Domhnaill a n-gar d'fichit lá ar Cnoc Dróma Saileach in Uíbh Cairín acc iomfhuirech la h-Ua Neill baí acc tocomhladh co h-ionmall ina dheadhaidh. No bhíodh muintir Uí Domhnaill ag creachlosccadh, & acc indreadh an tire ina t-timcheall in airett battar h-i f-foss in dú sin, co na baoí tesbhaidh neith rob' adhailcc do shlogh ina longport-somh cian gairitt battar h- i-suidhe.

M1601.40

O't-cualaigh Ard Iustis na h-Ereann O Domhnaill do beith ag asccnámh dia n-ionnsaighidh ro chuir President da Choiccidh Mumhan .i. Sir Seoirsi Cary go c-ceithre milibh saighdiúir a maille fris, i n-aires dá la for a chionn ar dháigh thoirmescctha in uirtrialla baoí for menmain dó, & do ghabhail na conaire coitcinne fair. O ro fhidir O Domnaill an Presidens co na morshlógh do theacht h-i c-comhfhochraibh Chaisil ro asccná-sidhe co na sochraitte ó Uibh Cairín siar


p.2278

d'Uachtar Urmumhan do Mainistir Uaithne, do Cloinn Uilliam bruaich na Sionna go dorus Luimnigh, & siar badhes co rainicc gan anadh gan airisiomh a ló nó in adhaigh tar Máigh isteach i n-Uibh Conaill Gabhra. O ro rathaigh an Presidens Ó Domhnaill do dhol tairis i n-daingnighthibh an tíre, & an ro badh menmarc lais do dhol for nemhní, sóais co na shlógh tar a ais h-i c-centt an Iustis. Ro léicceadh Mac Muiris don chur sin lá h-Ua n-Domhnaill go n-druing don t-slócch amaille fris d'fiosrucchadh, & d'fhéccadh Cloinne Muiris. Acc siredh na tíre dóibh-sidhe fuarattar cuid do bhailtibh na críche in edarbaoghal go ro gabhaitt leó. Robtar iat a n-anmanna Lec Shnámha, Caislén Gerr Arda Ferta, & Baile Uí Chaola. Ro chuirsiot bardadha uathaibh is na bailtibh íshin. Bá don chur chédna do gabhadh lá h-Ua c-Conchobair Ciarraighe (Sean mac Conchobhair Uí Conchobhair) a bhaile fein .i. Carracc an Phuill baoí ag Gallaibh tuilledh ar bliadhain rias an tan sin & do-chóidh féin co na bhaile i c-commaidh Uí Domhnaill.

M1601.41

Baoí tra Ó Domhnaill a n-gar do shechtmhain is na h-oireraibh sin Ó c-Conaill Gabhra ag creachadh & ac comhlomadh, ag indradh, & acc orccain tíre gach aoin baoí ina comhfochraibh agá m-baoí buain no báidh lé Gallaibh. Do-chuaidh dna Ua Domhnaill iar sin tar muinchinn Sleibhe Luachra do Cloinn Amhlaoíbh do Músccraighe, & co Banndain h-i c-Cairbreachaibh. Tangattar imorro Gaoidhil Mumhan uile dia shaighidh an dú sin cenmóthá Mag Carthaigh Riabhach .i. Domhnall mac Corbmaic na h-Aoíne, & Corbmac mac Diarmada, mic Taidhcc tighearna Múscraighe. Ro gheallsat na Gaoidhil sin uile beith d'aon rann & d'aon aonta lais ó shin amach.

M1601.42

Imthusa Uí Neill .i. Aodh mac Firdhorcha mic Cuinn Bhacaigh ro fhágaibh-sidhe (sechtmhuin iar samhain) Tír Eoghain do dhol do chabhair na Spáinneach remhráite. Iar n-dol dó tar Bóinn ro gabh ag crechlosccadh criche Breagh & Midhe. Luidh iar sin d'iarthar Midhe, & d'oirthear Mumhan tar Siúir siar & nocha n-aithristear a imtheachta go rochtain dó go Banndain airm i m-baoí Ó Domhnaill. Baoí bheós Sean mac Tomais Ruaidh mic an iarla i f-fochair Uí Neill ar an turus sin.


p.2280

M1601.43

O do ruachtattar maithe Gaoidhel co na sochraide go h-aon bhaile ro gabhsatt longport don taobh ba thuaidh biucc do longport an Iustis i m-Bél Guala, i c-Cenel Aodha. Ro badh iomdha din cenn slóigh & sochaidhe, tighearna tíre, & taoiseach tuaithe h-i f-farradh Uí Néill, & Uí Domhnaill isin maighin sin. Ro badh mór tra menma & meisneach, gérraitteacht & gaiscceadh an lochta báttar an dú sin co ná baoí ard no aircenn h-i c-cóicc Coiccedhaibh Ereann for nár lásatt-sidhe nó drong eigin díobh a n-adhuath & a n-urgrain, a n-uamhan, & a n-imeccla do Ghallaibh, & do Ghaoidhelaibh báttar h-i f-frithbhert friú gusan tan sin. Robtar mince iomda a c-catha, a c-comhramha, a c-creacha, a c-comhruathair, a n-echta, a n-aidhbena for a m-biodhbhadhaibh i n-aile criochaibh go h-alt na h-uaire íshin. Ní tharla friú dna tren tarna tiostais, ná forlíon ar nárbhad fortail an c-cein baoí an Coimdhe, & an conach ag congnamh friú, & in airett do-rónsatt tol a t-Tighearna Dia & ro chomhaillsiot a aithenta, & a thiomna. Ro badh daighlíon tabharta tachair & cloite catha dia n-eccraittibh cidh araill do na fóirnibh báttar isin f-foslongport sin cen co m-bittís féin uile ag congnamh fri aroile, dia n-deonaiccheadh Dia dóibh cathucchadh co séitreach síor chalma d'aoín mhenmain, & d'aon aonta tar cend a n-irsi, & a n-athardha isin deidhendáil thennta i tecomnaccair a m-biodhbhadha aca don chur sin.

M1601.44

Do-rattsat tra Gaoidhil iomcumhga mhór for Ghallaibh óir nír léiccsiot fér, arbhar, nó uiscce, tuighe, no teine do shaighidh champa an Iustis. Battar athaidh amhlaidh sin ag iomchoimhett for aroile go ro fhaoídh Don Iohn general na Spáinneach scribeann co h-incleithe do shaighidh Gaoidheal dia aslach forra araill do champa an Iustis d'ionnsaicchidh aon d'oidhchibh, & go soichfeadh féin an cuid ele dhe isin oidhche cédna uair báttar séin i n-iomcumhga mhóir ag Gallaibh feibh ro bhattar na Goill a n-dicumhang ag Gaoidhealaibh.

M1601.45

Ro ghabhsat airigh Chenél c-Conaill, & Eocchain acc sgrúdadh a c-comhairle imon c-caingin sin & báttar esaontadhaigh fri ré im chinnedh ar aon comhairle uair bá sí airle Uí Neill gan a n-ionnsaicchidh ittir fó cedóir acht gabháil forra


p.2282

isin tennta i m-báttar go n-eiblidís lá gorta, & d'easbaidh gach aidhilcce ro badh t'esbhaidh doibh amhail at-bath araill dia n-daoinibh, & dia n-eochaibh archena gó sin. Ua Domhnaill dna bá cradh cridhe, & bá h-adhnár lais-sidhe coisteacht fri cosaoíd & fri h-eiccendáil na Spáinneach gan a f-furtacht as a n-ettualang i m-báttar diamadh a écc, nó a oidheadh, nó díth a dhaoíne tíosadh dhe, conadh fair d'eisidh leó fó dheóidh campa an Iustis do fhuabairt amhail ro h-erbadh friu.

M1601.46

An tan ro chomhfoiccsigh an oidhche erdhalta in ro chinnsiot an indsaighidh sin gabhaitt Gaoidhil a n- erradha áigh & imaircc go ferrdha forffaoíligh go m-báttar erlamh inimtheachta. Báttar imresnaigh a n-airigh fri aroile ag iomchosnamh thossaigh ionnsaighthe na h-oidhche sin do beith ag gach droing díobh. Conadh amhlaidh ro chéimnighsiot ina t-tríbh cóirightibh comhnarta catha, & ina t-tríbh lorccbhuidhnibh lerdha, líonmhara gualainn fri gualainn, & uillinn fri h-uillinn dar imealbhord a longport amach, Ua Neill go c-Cenél Eocchain gusan líon tarrustair ina fharradh do Airghiallaibh, & do Uibh Eachdhach Uladh ina c-cipe comhnart for leith. Ua Domhnaill co c-Cenél c-Conaill, & co na urradhaibh, & co c-Connachtaibh archena isin c-cipe araill. Ina m-baoí d'uaislibh Mumhan, Laighen, & fear Midhe co na sochraide (do neoch ro éirigh i c-commbáidh choccaidh Gaoidhel diobh, & ro bhaoí for ionnarbadh i n-Ulltoibh fris an m-bliadhain-si anall) báttar-sidhe isin tres cipe go cobhsaigh céimrighin gan cumasc fór slogh n-aile.

M1601.47

Iar n-asccnámh dóibh dar an longport seachtair amhlaidh sin, do-rala fordal conaire & sechrán slicchidh do na slocchaibh lá dobhar dhorcha na h-oidhche co nár urmaisettar a n-eolaigh saighidh gusan ionadh chinnte baoí for ionchaibh campa an Iustis go soillsi laoí ar a bharach. At-bearat araile go ro chuir neach sainrith do Ghaoidhelaibh rabhadh & rémhaisneis gusan Iustis go m-báttar Gaoidhil &


p.2284

Spáinnigh ag tabairt amais fair an adhaigh íshin conadh aire sin baoí an Iustis & armail na bainrioghna ar a m-bernadhaibh baoghail, & ar a n-enaighibh erdalta do cosnamh an champa fri a m-biodhbhadhaibh. O do-dheachaidh dorchata na h-oidhche for c-culaibh, & ó ro badh foreil soillsi an laoí do chách i c-coitcinne bá h-ann teccomhnaccair do mhuintir Uí Neill tocht i c-comhfocraibh muinntire an Iustis gan ráthucchadh do na Gaoidhealaibh ittir, & o robtar anffuirithe do-beartsat taobh friú acc airisiumh frí a n-orducchadh, & fri a n-innell, & d'anmain fria Ua n-Domhnaill & fris an lucht n-aile do-rala for fordal amhail remhebertmar.

M1601.48

O'd-connairc an Iustis an ní sin ro léicc diormadha diana deinmnecacha dia n-ionnsaicchidh go ro mesccsatt for muinntir Uí Néill go m-bádar agá marbhadh, & agá mudhucchadh acá t-traothadh, & acca t-tanucchadh go ro benadh a cúicc nó a sé do bhratachaibh diobh & go ro marbhadh daoíne iomdha uadhaibh.


p.2286

M1601.49

Ua Domhnaill dna do riacht-sidhe do lettaoibh muinntire Uí Neill iar sraoineadh forra, & ro ghabh-sidhe for aslach iomfuirigh for lucht an teichidh ag nertadh


p.2288

na h-iorgaile for a mhuinntir badhéin go ro mheabhaidh for a ghlór, & for a ghuth lá h-aidhble na h-accallma & na h-ardgharma baoi occa for chách a c-coitchinne ag cuinghidh for a saorchlannaibh airisiumh ina fhochair acc iombualadh fri a m-biodhbhadhaibh. At-beireadh friú dna gur bhó nár, & meabhal dóibh an ní nemhghnáth ro triallsat .i. a n-dromanna do tabhairt fri a naimhdibh amhail nár bó bés dia m-bunadh fhréimh riamh gó sin. Acht chena níor bhó torbha dó-somh i n-deirgeine uair ó ro mheabhaidh don chécna buidhin ro mheabhaidh dá gach druing ele diaidh a n-diaidh. Acht namá gé ro sraoíneadh forra nír bhó h-adhbhal an líon ro marbhadh diobh ar uaite lochta a t-tograma in aithfhéccadh ina m-baoi reampa.

M1601.50

Bá follus diomdha & a n-ainshén for Gaoidhelaibh glan Fhódla don chur sa, óir ro badh meince raon madhma ria n-uathadh díbh-sidhe for il-chédaibh do Ghallaibh inás a n-druim do thabhairt fri a naimhdibh i n-gort gliadh, & i m-beirn bhaoghail (in gach airm a c-comraicdís) gusan laithe h-íshin. Bá h-ádhbhal, & bá dírimh in ro fáccbhadh isin maigin sin gér bhó dedhbal an líon do rochrattar ann, uair ro fáccbhadh gérraideacht & gaiscceadh, & rath & roconach, uaisle & ionnsaicchidh, aireachas & airbeart, eineach, & eangnamh, cródhacht & cosnamh, crábhadh & caoín iris insi Gaoidheal isin iomairecc sin.

M1601.51

Tangattar an gaoidhealslógh im Ua Néill, & im Ua n-Domhnaill tar a n-ais siar co h-Inis Eocchanáin an adhaigh sin. Monuar tra ní h-amhail ro shaoilsiot tocht on turus sin bháttar in adhaigh sin ar rob' iomdha aithber iom aithbher, Mairgnech & meirten, dubha, & dogailsi ro bhaoí seachnón a longport in gach aird, & ní ro thuilsiot a saimhe, & ní mór má ro proinnighsiot. Bá h-uttmall anbsaidh ainiarmartach a c-comhairle ar rochtain i c-cenn aroile dóibh conadh edh ro chinnsiot fó dheoidh O Neill & Rudhraighe derbrathair Uí Domhnaill co na n-urradhaibh, & maithe Leithe Cuinn archena do shoadh tar a n-ais dia t-tíribh dimdeghail a c-criche, & a f-feraintt ar eachtair chenelaibh, O Domhnaill Aodh Ruadh, Remann


p.2290

mac Seain a Burc, captin Aodh Mus mac Roibeird do dhol don Spaintt d'accaoíne a n-imnigh, & a n-ettulaing lá rígh na Spáinne.

M1601.52

Ro fháccaibhsiott na maithe sin drong dia ranntaibh coiccriche isin Mumhain agá h-aidhmilleadh dia n-éis .i. captin Tirial, & an chuid ele do cloinn t-Seain a Búrc, & araill do dhaoínibh uaisle cenmothát. Ro ordaighsiott na h-ard Gaoidhil sin .i. Ua Néill, & Ua Domhnaill a c-cennas, & a n-uachtaranacht sin d' Ua Suillebhán Beirre .i. do Dhomhnall mac Domhnaill mic Diarmatta ar bá h-ei-sidhe cennphort cennais bá ferr dia rann-somh isin Mumhain, ar cheill & ar crodhacht an tan sin.

M1601.53

An tres lá do mhí Ianuarii ro mebhaidh an maidhm sin for Ghaoidhealaibh.

M1602.0

AOIS CRIOST, 1602.

Aois Criost, Mile, Se céd, a dó.

M1602.1

Iar sraoinedh madhma Cinn t-SáileGallaibh for Gaoidhealaibh (amhaíl ro scriobhadh chena) an tres lá do mhí Ianuarii, & for an uathadh Spáinnech do muintir rígh na Spainne do-rala a maille friú an tan sin, Ro ghabh deinmne, & dásacht, & utmoille mór menman Ua Domhnaill (Aodh Ruadh) co ná ro thuil & ná ro loing h-i raimhe fri ré tri lá & teóra n-oidhche iaramh go ro ben ceill dia chabhair i n-Erinn conadh í airle ro chinn i n-ecmhaing na ree sin (tre comhairle Uí Néill gion gur bhó lainn lais-sidhe a comhairlécchadh dó) Ere d'faccbháil, & dol don Spainn d'ionnsaighidh an righ an 3. Pilip do chuinghidh fuilleadh sochraitte, & comhfhurtachta uadhaibh, uair ro badh dóigh lais-siomh gur bhó hé na Spainne aon ro badh mó co nicfeadh a fhóirithin, & lás ar lainne congnamh lás an c-cách nó chathaighfeadh dar cenn an chreidimh catolice Rómhanaigh do gres & araill ele tria na bháidh fri Gaoidhealaibh ar a t-tocht cétus do ghabháil Ereann as in Spainn amhail as follas isin leabhar dianidh ainm in Leabhar Gabhala.

M1602.2

O ro sgrúd-somh an chomhairle íshin báttar iatt do-raegha-somh ina chaoímhtheacht do dhol for an echtra sin, Remann a Búrc mac Seain, captin Aodh Muss mac Robeird, & Flaithrí mac Fithil Uí Mhaoilchonaire athair togaidhe


p.2292

d'urd .S. Fronses rob'anmchara dó-somh, & araill dia shainmhuintir budhein cenmothát. Iar c-cloisteacht na comhairle sin lá cách a c-coitchinne ro badh lór do truaighe & do neimhéle an lamhchomairt anffoill, & an gholmhairccneach dermhair, & an nuallghubha ardaccaointeach do-rónadh seachnóin longphuirt Uí Domhnaill an tan sin. Ro badh deithbhir dóibh-siomh innsin (dia f-fesdaoís é an tan sin) uair ní fhacattar a c-codhnach nách a c-coimsigh talmanda an tan sini n-inis Ereann acc follamhnucchadh flaithesa uaistibh ó sin alle.

M1602.3

Do-dheachaidh imorra Ua Domhnaill co na fiallach i luing h-i c-cuan an chaisléin an 6. lá do mhí Ianuarii, & ro-s-iomluaidh tinfedh na céd ghaoithe du-s-fainicc trias an f-fairrcce f-fraoch aigmhéil go ro ghabhsat cuan an 14. la don mis cedna i c-comhfhochraibh don Chruinne, baile oirdearc ei-sidhe h-i ríoghacht na Galiseis in Spainn & bá h-ann-sidhe baoí Tor Breogain fris a raiti Brigantia ro cumhdacht feacht riamh lá Breoghan mac Brátha, & bá h-assaidhe tangattar clann Milidh Espáinne mic Bile mic Breoghain do céd gabhail Ereann for Thuathaibh De Dhanann. O do ruacht Ua Domhnaill i t-tír isin c-Cruinne ro gabh for taistel an bhaile, & do-chóidh do dhéghain Tuir Breogain. Bá faoiligh-siomh dia rochtain i t-tír an dú sin ar ro badh dóigh lais gur bhó célmhaine mhór maithes dó a thochar gusan maighin as ar ghabhsat a shinsir nert & cumhachta for Erinn feacht riamh.


p.2294

Iar m-beith athaidh m-bicc acc léccadh a sccísi isin c-Cruinne do-chóidh go h-airm i m-baoi an isin Castilla uair ba h-ann do-rala dhó beith an tan sin (Iar n-iomthoichell a fhlaithesa) isin c-cathraigh dianidh ainm Samora, & ó do-deachaidh Ó Domhnaill h-i f-fiadhnaise in rígh ro léicc for a ghluinibh é ina fhrecnairc, & do-roine umhla, & aidide dhó amhail ro bá dú dia mhiadhumhlacht & ní ro fhaomh eirghe co ro thingheall an righ a theóra h-itche n-dó. Bá sedh an cédna dibh-sidhe, Armail do chor lais d'ionnsaighidh Ereann co na c-congaibh comhadhais, & co na naidhmibh teachta cecip tan robdar erlamha. An dara, gan nech do shaorclandaibh d'uaisle a fhola do chor in niort nách h-i c-cumhachta uassa ná uas fior a ionait do ghrés dia n-gabhadh mordhacht an rígh nert & cumhachta for Erinn. An tres itche gan cert a shinnser do laghdughadh, ná d'uirbhernadh fair fein nó for fhior a ionaid tre bithe in gach maighin i m-baoí nert, & cumhachta aga shinnseraibh i n-Erinn rias an tan sin.

Ro geallaitt innsin uile lás an Rígh dó-somh, & fuair airmhidin mhór uadha nach dóigh go f-fuair Gaoidheal riamh i n-deireadh aimsire a comhmór d'onóir ó nách rígh n-aile.

M1602.4

Iar n-dénamh a thoscca amhlaidh sin d'Ua Domhnaill fris in rígh, Ro chuinnigh an fair soadh tar a aís don Chruinne & airisiomh ann-sidhe com bó fúirithe dó tocht ina frithing. Do-róine siomh inn sin, & baoí h-i f-foss go léicc go mí August ar c-cionn. Bá crádh cridhe, & bá saoth menman lá h-Ua n-Domhnaill a fhod ro bháttar Gaoidhil gan furtacht gan fóiridhin uadha & rob' imchian lais baoí an armáil ro gealladh dhó gan rochtain go h-aon mhaighin, Ro triall doridhisi do dhol do lathair an righ dia fios créd an t-essnádhadh nó an t-iomfhuireach baoí for an sochraide ro gealladh lais, & ó do ruacht-somh don bhaile dianidh ainm Simancas (dá léicce o Ualladolíd do chuirt an rígh) bá sedh do dheónuigh Dia, & do chedhaigh a h-ainshén & a h-écconach, a misccaith, & a mallacht d'Inis Éiremhóin, & do Ghaoidhelaibh glan Bhanbha archena go ro gabh galar a écca, & easláinte a


p.2296

oidhedha Ua Domhnaill, & baoí fri ré secht la n-décc ina lighe co n-érbhail fó dheóidh i n-eacmaing na ree sin an 10. lá do September do shonnradh isin tigh baoí ag rígh na Spáinne badhéin isin m-baile sin (Simancas) iar c-caoí a chionadh, & a thargabhál, iar n-aitrighe diochra ina peacthoibh & dhoailcibh, iar n-denamh a choibhsion gan díolocht fri a anmchairdibh spioratáltaibh iar c-caithemh cuirp Chriost, & a fhola, & iar ná ongadh amhail ro badh techta a lamhaibh a anmcaratt, & a shruithedh ecclastacdha budhéin an t-athair Flaithri Ua Maolchonaire (confessóir, & comhairleach spiratalta Ui Dhomhnaill, & rob' airdespuc Tuama iarttain cidh as a los) & an t-athair Muiris Ulltach mac Donnchaidh brathair bocht d'urd S. Fronseis a conueint Mhainistre Duin na n-Gall, bá do longportaibh Dhomhnaill ei-sidhe.

M1602.5

Ruccadh dna a chorp go Ualladolíd (go cúirt an rígh) h-i c-ceithirriadh cumhdachta go n-drongaibh dí-rimhe do Stata, do chomhairle & do gharda an righ ina uirthimcheall go lochrannaibh lasamhnaibh, go sudrallaibh solustaibh do chéir caomhalainn ar comhlasadh dá gach leith dhe. Ro h-adhnacht iaramh i Mainistir .S. Fronseis isin c-capittil do shonnradh co miadhach mór onorach ionnas as airmhidnighe ro h-adhnacht aoin neach do Ghaoidhelaibh riamh. Ro ceilebradh oiffrinn & hymna iomdha, claiscetail, & cantaice ceoilbhinne do ráith a anma, & ro gabhadh a éccnairc amhail ro badh dir.

M1602.6

Monuar tra ro badh liach do sochaidhibh mhuich-erchra an tí testa annsin ar bá he-sidhe cenne coinne & comairle áthcomhairc, & iomagallmha ermhóir Gaoidhel Ereann cidh fri sídh cidh fri coccadh. Tighearna tothachtach toirbhertach go f-forsmalta flatha, & co n-dluthucchadh reachta, leó ar nert, & cumhachta go t-tomhaithemh & co f-forspraic i n-gníomh, h-i m-breithir, co ná lamhtha a urtuasacht itir, ar bá h-eiccen cecib ní nó fhorchongradh do dhenamh fair fó chédóir amhail ad-beireadh a bheoil. Colum ar chennsa, & ar ailghine fri neimhedh, eccalsa, & ealadhan, & fri gach n-aon ná frith tairisedh friss & ro badh riarach dhó. Fer ro dhing a ómhan & a imeccla ar chách a c-céin & a f-foccus, & for nár lá nách aon imeccla ittir Tigherna diochuirthe díbherccach, mudhaighthe meirleach, mhórtha mhac m-bethadh &


p.2298

riaghtha mhac m-báis, neach ná ro léicc a fhairbrígh, ná a iomarcraidh a dhiúbairt na a dhi-miadh gan a aithe & gan a dhioghail gan fhuireach. Imeachtraidh aindiuid amhnas, andána na n-oirer, Aircctheoir cogthach creachach, coinghlecach na c-coiccrioch, diosgaoílteach, dian, deinmnettach dúr dochoiscc Gall, & Gaoidhel báttar ina acchaidh, aon ná ro léicc dhe gan dénamh gach ní ro badh toisccidhe do fhlaith an c-cein ro mhair. Buabhall bionnglorach go m-buaidh n-innscne & n-urlabhra, ceille, & comhairle, go t-taidbhredh seirce ina dhreich attar lá gach aen atas-cíodh, tairrngeartach tinghealltach ro fíorthiorchanadh lá fáidhibh ré chian ria na ghein, & co sainredhach lasan naoimh érlamh Colaim Cille mac Feilim dia n-ébairt
    1. Ticfa fer an éngha aird,
      do-bhéra golmaircc in gach tír,
      budh é sin an donn diadha,
      is biadh .x. m-bliadhna 'na rígh.

M1602.7

Bá trógh tra ro bás ag Gaoidhealaibh Ereann iar n-écc Uí Domhnaill, doigh ro chlaochlaisiot a n-airrdhe & a n-aigenta, oir do-rattsat a milettacht ar miodhlachas, móirmhenma ar mheirtnighe, & uallcha ar inísle. Ro sgaith a n-gráin, a n-gaiscceadh, a n-gal, a n-gérraiteacht, a c-cosgar, & a c-cathbhuaidh iar ná oidheadh, Tallsatt céill dia c-cabhair gur bhó h-eigen dia n-urmhór dol for iocht eccrat, & ainffine, & araill ele for eisreidheadh & for sgaoíleadh, ní nama ar fud Ereann, acht seachnóin na c-cennadhach go coitchend ina n-aittreabthachaibh bochta d'innime dearoile, & dronga ele ag creic a n-amhsaine lá h-echtar chenelaibh go ro marbhaitt, & go ro mudhaighitt drechta dearmhara do shaorchlandaibh soichenelchoibh fer n-Éreann i n-aile criochaibh cianibh comhaighthibh, & ro badh ádhbha aineoil & eccalsa andúthchasa robtar Rómha adhnaicthe dóibh, ar aba écca an aoín fhir sin do érna uadhaibh. Acht chena ro badh eimhilt, & ro badh diochumhaing ríomh nó aisnéis do na mór olcaibh ro shíolaidh, & ro shíorchlandaigh i n-inis Ereann a los écca Aodha Ruaidh Uí Dhomhnaill an tan sin.

M1602.8

Iar sccaoíleadh do Ghaoidhelaibh iar maidhm Chinn t-Saile amhail remhebertmar ro chuir an Iustis an Presidens, iarla Tuadhmumhan, & iarla Cloinne Riocaird


p.2300

go maithibh an t-slóigh Gall archena rempa, Cenn t-Saile d'ionnsaighidh & dol trias na doirsibh doghabhala & trias na beilgibh bernbriste do-rónadh las an ordanas n-allmurdha n-adhbhal mhór baoí leó acc caithemh, & ag comhdiubhraccadh an bhaile ón céd ló ro shuidhighsiot campa for a ionchaibh gusan laithe sin. O'd-chualaigh Donn Iohn an ní sin, & ó ro fhidir na Gaoidhil gus a riacht, & ro badh dóigh lais dia chabhair do comhsgaoíleadh uadh & a fhagbháil isin ionadh iomchumhang, & isin c-carcair comhdluta i m-baoí, & ná baoí for cumas dó sóadh for c-culaibh go a chairdibh, na dhola ar a aghaidh for a esccairttibh ar a n-aidhbhle, & ar a n-iolardhacht, & ar feabhus a n-imdeghla, & a n-iomchoimhéda do ló & d'adhaigh, as í comhairle ro chinn teachta do chor uadha h-i c-cenn an Iustis, an Presidens, iarla Cloinne Riocaird, & iarla Tuadhmhumhan go maithibh an t-slóigh dia rádha riú go t-tiocfadh for ionchaibh an Iustis & na t-tighearnadh sin, acht namá an baile do léccadh da mhuinntir go Féil Patraicc ar c-cionn, ced dola & teachta isteach &

p.2302

amach aga muintir féin, & ag muintir na bainrioghna i c-cumascc araile, & dna cett malarta a n-airgitt & a n-erradh, & gach neith rangattar a les. Dia t-ticceadh furtacht no cabhair o rígh na Spainne dia saighidh in airet sin, d'fiachaibh as an Iustis Donn Iohn do leiccen iomlán i mescc a mhuinntire, & muna t-ticceadh, an Iustis & na tighearnadha sin dia iodhlacadh tar a ais don Spainn, & Donn Iohn do iodhlacadh an loingis do rachadh lais ina n-iomláine go h-Erinn doridhise.

Ro h-éistedh aithescc na t-teachtadh lasan Iustis & lasna maithibh archeana & ro h-aontaighedh dóibh amhail ro cuinnighsiot. Iar naidhm & iar nasccadh a c-coingeall dóibh dibhlinibh tánaicc Donn Ion hi c-cenn an Iustis, & ro fiadhaigheadh go h-onorach é lás an Iustis, & las na maithibh báttar ina fharradh. Do-thaod an Iustis an Presidens, & Donn Iohn go Corcaigh, & do sgaoílsiot cach dia t-tighibh as a h-aithle.

M1602.9

Imthusa iarla Tuadhmumhan tanaic-sidhe dia tir iar m-beith athaidh fhoda ina h-éccmhais h-i Saxoibh, & h-i c-campa Chinn t-Saile, & níor bó cian ro bhaoí h-i f-fos iar rochtain dó dia duthaigh an tan ro ionnsaigh na daoíne uaisle ro baoi ag aidhmilledh, & ac lot a tíre, o ro clos leó Donn Ion do tocht i n-Eirinn gusan uair sin. Ro badh diob-sidhe Toirrdhealbhach, mac Mathghamhna, mic Thoirrdhealbhaigh, mic Mathgamhna Uí Briain, & Conchophar mac Domhnaill mic Mathgamhna mic Briain Uí Bhriain. Bá h-eigin dhoibh-sidhe na bailte baoi ina n-orlaimh gus a t-tairrngedis cuid aitthreabthach, & aesa anffainn an tire dia saighidh (.i. Doire Eoghain & Baile an Chaislein) da chor in orlaimh dhaoíne c-comhthrom lás nár lainn lot tíre inntibh no eistibh. Do-rattadh focal, & cairde caicthidhisi on iarla doib-siomh le ceileabhradh dá c-cairttibh, & leis an tir d'fagbháil, & gan soadh tar a n-ais doridhisi gan ced an Iustis & na comhairle.

M1602.10

Dála na n-daoine uasal riasiu ro chaithsiot deiredh a f-focail ro triallsat


p.2304

an tír d'fagbhail, & lottar tré Cloinn Chuiléin go rangadar Cill Da Lua, assaidhe tar Sionainn go h-Ara, & ro triallsat airisiomh na h-oidhche sin do denamh i n-Dúthaigh Ara. O't-chualattar clann Toirrdhealbaigh Carraigh mic Toirrdhealbhaigh, mic Muircertaigh mic Domhnaill, mic Taidhcc Uí Bhriain .i. Donnchadh & Domhnall báttar acc imirt a h-ucht na bainrioghna) iad-somh do thocht don tír amhail tangattar, iar n-deiliucchadh ré focal an iarla, & gan focal an phrionnsa, nó aoín neich eile aca, Ro ionnsaighsiott iatt in gach maighin i m-báttar go ro h-erghabhaitt leó, cenmotá Toirrdhealbhach mac Mathghamhna Uí Bhriain do-chóidh iar t-tochaithemh a proinne fó choilltibh cluthair diamhra, & fó chnocaibh cenngharbha dia imdhiden for a easccairdibh. At iad na maithe ro gabhadh ann-sidhe, Concobhar mac Domhnaill, mic Mathgamhna Uí Bhriain, Brian Ballach mac Mathgamhna & Tadhcc Ulltach mac Mathgamhna Uí Bhriain gusan líon do-rala ina f-fochair, & iarna n-gabháil tuccadh h-i c-cuimreach iad tar a n-ais h-i c-cenn an iarla go Cill dá Lua, & ro crochadh iatt ina c-cúpladhaibh is na crannaibh bá coimhnesa dóibh aghaidh i n-aghaidh.

M1602.11

Iar sccaoileadh & iar m-básucchadh na n-daoíne uasal, & na f-foghladh sin lás an iarla do-chóidh go Luimneach, & as-sidhe go Corcaigh h-i c-cenn an Iustis. Ro fhorchongair an Iustis for an iarla dol go Bérre go t-tribh mílibh saighdiúir a maille fris, dus an c-caomhsadh ammus do thabhairt ar Ua Suillebhán m-Berre, & ar na daoinibh uaisle báttar ina farradh .i. drong do shíol c-Carthaigh, captin Tirial, Mac Muiris Ciarraighe O Concobhair, & Ridire an Glenna. Ni thard an t-iarla i n-eislis an fhorcongra sin, acht luidh reimhe gan anadh gan airisiomh go rainicc Mainistir Bendtraighe i n-duthaigh cloinne Eoghain Uí Shuillebháin. Báttar clann Eocchain ag congnamh lasan iarla i n-aghaidh Uí Suillebháin dóigh do-bhen Ó Suillebháin Dún Baoí & Berre dia n-athair-siomh do bhreith na comhairle toir & abhus, & baoí aga rádha gur bhó dó ro badh dleacht cíos d'faghbháil i m-Benntraighe.

Bá sé ionad a raibhe O Suillebhán co na shlógh an tan sin ag Ceim an Ghabhair


p.2306

etir an armáil don taoibh sin, & dol isteach go Bérre. Ionadh ei-sidhe baoí ina chonair choitchinn do dhol isin tír, & baoí aimhréidh iomchumhang lé gabháil trithe d'armail mhóir na bainrioghna, gion go m-beith gerrtha coilleadh, & talmhan, daoíne, ordanás, & armáil suidhighthe for a c-cionn amhail ro bhaoí an tan sin do gabháil na conaire forra. Baoí an t-iarla i n-gar do shechtmhain i Mainistir Bhendtraighe, & coinne etir é féin & O Suillebháin, & ó nách rangattar i n-gar dia 'roile, & nárb' urusa don iarla ná don armáil in t-slige iomchumhang sin d'amas nó d'ionnsaighidh, do fhágaibh an t-iarla garasún saighdiúiridh i n-Oilén Faoít ré h-aghaidh Uí Suillebháin, & do-chóidh fein tar a ais go Corcaigh h-i c-cenn an Iustis.

M1602.12

Tadhcc Caoch mac Toirrdhealbhaigh mic Briain, mic Donnchaidh mec Mhathghamhna do mharbhadh go teccmhaiseach d'urchor peileir lá a mhach fein i m-Bérre a mí Maii na bliadhna so. Bá h-amhlaidh do-rónadh an marbhadh sin. An President, & iarla Tuadhmumhan, & an gobernóir ciarraigheach .i. Sir Serlus Uelment & tighearnaidhe na Mumhan do neoch bhaoí dhiobh ag congnamh lás an b-prionnsa do thabhairt a n-aighthe uile ar Bhérre, & ar Ua Suillebháin. Tarla do Thadhcc Caoch gur bhen sé long cendaighe amach ar an f-fairrge rias an tan sin. Ro iarr Ó Suillebháin iasacht na luinge sin ar Thadhg dia cur don Spainn do chuingidh cabhra ar rígh na


p.2308

Spainne riasiú nó chingfeadh armáil na bainríoghna fair. Ro ráidh Tadhg ná tiubhradh an long dhó, ar ní bhaoí do dhaingen & do chosnamh aicce air fein, acht an long, & iarna rádh sin dó ro chuir a mhac féin go m-bardaibh ele amaille fris do chosnamh na luinge. Do-chóidh Ó Suillebháin i m-bád do bhuain na luinge amach go h-aimhdheónach & do-rala Tadhcc amaille fris isin m-bád an tan sin. Ro fhuagair Tadhcc dia mhac Toirrdhealbhach, & don bharda Ó Suillebhain co na mhuinntir do dhiúbhraccadh. Do-rónadh leó-somh innsin, & tar gach n-diubhraccadh do tarlaicedh etorra ro amais Toirrdhealbhach Tadhcc d'urchor do pheilér i n-uachtar a chléibh go f-fuais bás isin ochtmadh la iar sin. Ba hé an Tadhcc sin tighearna Corca Baiscinn Iartharaighi co ro h-athchuireadh & go ro h-ionnarbadh as a athardha lá h-iarla Tuadhmumhan tri bliadhna rias an tan so go t-torchair amhail a dubhramar. Ní bhaoí aon triocha chéd d' Érinn na baoí a dhiongmhála do thighearna is an Tadhcc sin, ar láimh, ar thíodhlacadh ar chennach fíona, each, & ealadhan, & dá m-beith duthaigh, nó oidhrecht aicce as é an t-í sin lás a t-torchair rob' oidhre diongmhala dia eisi.

M1602.13

Imthusa iarla Tuadhmumhan iar n-dol dó-sidhe go Corcaigh h-i c-cenn an Iustis as í comhairle ro chinn an Iustis, an t-iarla do thionntúdh doridhisi go slóghaibh lais gusan oilén in ro fháccaibh-siumh garasún ria sin .i. Oilén Faoít, & coblach co n-ordanás do chor timcheall ar muir go rangattar h-i c-comhfhochraibh Dúin Baoí go ro ghabsat caladhport, & gabhaitt oilén dianidh ainm Baoí Bherre, & ro marbadh leó a bharda (im a c-caiptín Risderd mac Rosa mic Connla Meg Eochaccain).


p.2310

Tucsat an cobhlach, a n-arm, & a n-ordanás h-i t-tír ag Dún Baoí go ro gabhsat, & ro tochladh leó díocc dhaingen díthoghlaighi do threinnsi trén láidir ar daigh an

p.2312

bhaile do chaithemh lá h-ordanas. Báttar agá chaithemh athaidh samhlaidh go ro leccadh, & co ro láinbhrisedh an baile leó go talmhuin & go ro marbadh an bharda, & an drong ná ro marbhadh dhíobh ro crochadh iatt ina c-cupladhaibh lá h-iarla Tuadhmumhan.

M1602.14

O Suillebháin imorro iar m-bein an bhaile sin de, do-chuaidh co na buar, & cona bhótháintibh, co na mhuinntearaibh, & co na imirgibh ar cúlaibh a chnoc cenngharbh i n-diamhraibh, & i n-droibhélaibh a thíre. Baoí an t-iarla co na shlócchaibh, & O Suillebháin co na socraide ag caithemh, & ag comhfhuabairt aroile go h-aimsir na Nodlacc. Do-rónsatt an da shluagh sin forbhais & fosslongport aghaid ar aghaidh isin n-Glenn Garbh & bá do dicenn daingin Uí Suillebháin an glend sin. Báttar a dhaoíne ag edarsccarad go h-incleite gan athcomharc la h-Ua Suillebháin. Ro imthigh uadh cettus captin Tirial, & rob' eiccen dó-somh badhéin imthecht gan fhios, gan airiucchadh don iarla ar saoire na Nodlacc. Bá sedh a c-cedna h-uidhe as an n-Glenn Garbh go Baile Muirne, an dara h-oidhche i c-coiccrich duithche Uí Chaoímh & Mhég Amhlaoibh. An tres oidhche i n-Ard Pattraicc. An cethramhadh oidhche ag Sulchóid, an cúicceadh oidhche, & an seisedh oidhche i m-Bel na Coilleadh, an


p.2314

sechtmhadh oidhche h-i Letharach, an t-ochtmadh oidhche i m-Baile Achaidh Chaoín. Ní bhaoí-siomh lá, ná adhaigh in airett sin gan deabhaidh, & diantograim dioghaltach fair, & ro fuilngedh, & ro fregradh go ferrdha fír bheódha lais-siomh innsin. Iar n-dol dó in naomhadh oidhche gusan c-coill dianidh ainm Coill Fhinne, do-rónsat airisiomh fri ré dá oidhche an dú sin. Baoi Donnchadh mac Cairpri Mhec Aedhagáin ina c-comhfhochraibh, & baoí-sidhe acc dénamh dánachta deabhtha, & diubhraicthe ar Ua Suillebháin co na mhuinntir gur bhó h-éiccen a mharbhadh fo dheóidh ar ní fhaomh coscc for comhairle Uí Suillebháin. O ná fuarattar coitedha, ináitt arthraighe ele ineallmha ro marbhaid leó a n-eachraidh ar dáigh a f-feola d'ithe, & d'iomchar, & a c-cadhal croicenn do chor im shiothslataibh slimrighne do dhénamh curach diobh dia n-iomchor tar an Sionaind sriobhuaine (.i. ag Ath Coilleadh Ruaidh)

p.2316

go rangattar gan gabhaidh gan guasacht tairsi go m-battar don taoibh araill i Síol n-Anmchadha. Lottar aissidhe go m-báttar an t-aonmhadh oidhche décc acc Echdhruim Maine. Iar t-torachtain dóibh i-suidhe ro cruinnighsiot na h-iatha & na h-aicmedha roptar coimhnes dóibh rempa & na n-dedhaidh go ro gairsiot dá gach taoibh ina timcheall. Bá do na h-uaislibh rucc forra don chur sin mac iarla Cloinne Riocaird Tomas mac Uillicc, mic Riocaird Saxanaigh, & Mág Cochlain Sean Ócc, mac Seain mic Airt, & Ó Madaccain .i. Domhnall mac Seain, mic Bresail, & a mac Anmchaidh, & dronga deghlamhdha do Shíol c-Ceallaigh, & sochaidhe ele nach airimhtear co na sochraitte uile amaille friu.

M1602.15

Rob' éiccen d'Ua Suillebháin, d'Ua Choncobhair Ciarraighe, & d'Uilliam Burc mac Seain na Semar co na m-becc bhuidhin (uair ní rabhattar-sidhe uile, acht easbhaidh ar tri céd) anmhain acc Echdhruim Ó Maine le h-iomghuin, & ré h-iombualad, cothughadh lé cathlathair, & fromhadh a f-fíorgaiscceadh fris na h-il-chédaibh báttar


p.2318

agá f-forach, & acca f-fírlenmhain. Ro ionnsaigh Ó Suillebháin go ferccach foirniata, go fraochda ferchonta gusan maigin i m-battar na Gulla, ar as riú bá h-uille a aincridhe & a aininne, & ní ro airis gusan ionadh ina f-facaidh a t-toísech go ro díchendaigh go dian deghthapaidh an saor ghall sin lais .i. Mac captin Malbei. Ro sraoíneadh iaramh ar an tecclamadh slóigh sin go ro marbadh líon dírímhe díobh. As ing ma do-rónsat an urdail do bhuidhin chuirthe ciainsiublaigh, & a t-tegmhail i n-eittirmhedhón a namhatt, samhail a n-deirgheinset dáithes ag cosnamh a n-anma & a n-oirdearcais an lá sin. Tiagait assidhe iar mór ghaibhthibh iar t-triall a m-brath, & a mairnte forsna conairibh go rangattar go h-Ulltoibh.

M1602.16

Mac Conmara Fionn, Sean mac Taidhcc, mic Conmeadha d'écc, 24. do mhí Fhebhru & Domhnall a mhac do gabh a ionad.


p.2320

M1602.17

Toirrdealbhach mac Mathghamhna, mic an espuic Uí Bhriain do mharbhadh hi Maineachaibh le Sean a Búrc mac Riocaird, mic Seain ó Dhoire mec Lachtna.

M1602.18

Mac Bruaidedha, Maoilin Ócc, mac Maoilin, mic Conchobhair d'écc an lá déidhenach do mhí Dhecember. Ní bhaoí i n-Erinn i n-én pearsain Senchaidh, file, & fer dana do b'ferr inás. Asé do chum na duanta senchasa so i n-dán díreach.

  1. Cuirfett cumaoín ar Cloinn Táil.
  2. Tucc damh taire a Insi an Laoígh.
  3. Aithin meisi a Mhég Cochláin.
  4. Tabhram an chuairt-si ar Cloinn Chais.
  5. Deóraidh sunna Sliocht Cathaoir. &
  6. O cethrar gluaisid Gaoidhil. &c.

M1602.19

Sluaiccheadh lá Niall n-Garbh Ua n-Domhnaill go n-Gallaibh & go n-Gaoidhealaibh amaille fris as an Fhraochmagh i t-Tir Eoghain ar foráilemh an Iustis baoi hi


p.2322

f-forbhaisi for Oilén an Fhraochmaighe an tan sin go ro crechadh lais Corbmac mac an bharúin derbhrathair Uí Néill, & an Busdúnach, & siar gusan Machaire Stefanach go t-tartt airccthe, & creacha iomdha lais gusan f-Fraochmhaigh d'ionnsaighidh an Iustis.

M1602.20

Sloiccheadh ele lá Niall Ua Domhnaill do Ghallaibh, & do Ghaoidhelaibh ina fharradh go Breifne Uí Ruairc go t-tucc buar dí-rimhe lais.

M1602.21

King Semus do ríoghadh i n-ionad na bainríoghna Elizabeth an cethramhadh lá fichet do Mharta, 1602, do réir airmhe na Saccsan, & do reir rímhe na Romhan as 1603. & as ei-sidhe an seiseadh Sémus do rioghaibh Alban


p.2324

M1602.22

Imthusa Í Neill & na n-Gaoidheal ro ansat i n-Erinn iar maidhm Cinn t-Sáile, bá sedh ro thioncoiscc, & ro aithin Ua Domhnaill Aodh Ruadh díobh ria n-imtheacht dó don Spainn calma do dhénamh acc cosnamh a n-athardha fri Gallaibh go t-tíosadh-somh sochraitte lais dia f-fóirithin, & airisiomh isin iomshuidhe i m-báttar ar ro badh becc a t-tesbaidh gé ro meabhadh forra. Ad-bert friu dna nár bhó h-urasa dóibh iompudh ineallmha dia t-tír dia madheadh ro badh lainn leó, ar nó beittís a naimhde & a m-bíodhbhadha agá t-tóraigheacht, & acca t-toccraim, & an drong robtar grádhach carthanach impa acc tocht dóibh don Mumhain, gomdís misccnech miorúnach iad-sidhe dóibh ag tionntúdh dia t-tíribh, & go m-beittis aga f-fuabairt, & acc dénamh a n-édala, & acc cluiche & acc fanamhatt impaibh.

Ní ro ghabhsatt tra maithe Gaoidheal an chomhairle sin, & ní dhearnsat fair an ro chuinnigh chuca ó na baoí fein etorra. Acht as edh ro chinnsiot tionntúdh dia t-tíribh. Lottar iaramh ina m-brédibh slóigh gan cennas uadhaibh d'aoin tighearna acht gach tighearna, & gach toíseach fó leith co na thairisibh, & co na mhuintir dhílis ina lenmhain. Monuar amh níor bhó h-ionann menma, & meisneach, brígh & borrfadh, báigh, & barann do na Gaoidhealaibh ag filledh ina f-frithing an tan sin, & amhail ro bháttar ó thús acc dol for an eachtra sin. Ro fíoradh forchanta na flatha Uí Dhomhnaill, & gach ní ro thairrngir dóibh, ar ní namá ro choimhéirghettar a m-bíodhbhadha bunaidh ina n-aghaidh rempa, & ina n-diaidh do chathucchadh friú, acht ro éirghettar an t-aos carattraidh, & coimhchengail, & a c-comhrannta coccaid go m-báttar ag deabhaidh & acc diubhraccadh forra in gach conair iomchumhaing trés ar chingsiot. Nír bhó h-urusa dia n-aireachaibh & dia n-uaislibh dia n-óccaibh


p.2326

& dia miledhaibh anacal & imdeghail a muintire ar fhod na slicchedh baoí rempa & lá h-iomat a n-esccarat, lá doininn & lá deartan na gairbhsine geimhreatta ar bá deireadh geimhridh do shonradh baoí ann an tan sin. Ar a aoí chena rangattar iar mór ghaibhtibh dia t-tíribh gan écht oirdheirc d'fágbháil, & ro ghabh gach tighearna tíre aca ag imdhíden a athardha amhail as ferr ro fhéd.

M1602.23

Rudhraighe dna Ó Domhnaill mac Aodha mic Maghnasa bá h-aicce-sidhe ro fháccaibh Ó Domhnaill (an adhaigh ré n-imtheacht dó) cennas a mhuintire, a thíre, & a thalmhan, & gach neithe ro badh toich dhó go t-tíosadh-somh ina frithing doridhisi, & ro aithin d'Ua Neill, & do Rúdhraighe gomdís carattrach fri aroile amhail ro bháttar-somh fein ina n-dís. Ro thingheallsat dó-somh innsin.

M1602.24

Ro iadhsatt Cenel c-Conaill iarttain im dhamhna a f-flatha gér bhó sccaradh cuirp fri h-anmain lá a n-urmhór edarsccaradh fris an t-í ro badh cuingidh & ro badh forlamhaidh forra gó sin. Ro ghabh tra mac Ui Domhnaill Rudhraighe acc réimshéducchadh a muintire co seitreach síorchalma in gach conair dodhaing do-imtheachta, in gach gábhaidh, & in gach guasacht do-rala dóibh ó do fhágaibhsiot Cenn t-Sáile go rangattar i n-urthosach earraigh go h-Iochtar Connacht airm i rabhattar buar, & brugadha, crodh, & cethra Cheneoil c-Conaill seachnóin na tíre isin c-Corann h-i Luighnibh, & h-i t-Tír Fhiachrach Muaidhe. Bá maith an buachail & an taoghaire do riacht cuca-somh annsin, ar gér bhó h-iomda crodh coiccriche ro fhaccaibh Ó Domhnaill agá mhuintir acc sccaradh friú, ní ro léicc Rudhraighe a n-athchumaoín uadha dia aimhdeoin do shaighidh nach tíre as a t-tuccadh iatt, dóigh ro shern, & ro shrethnaigh a amhsa, & a óccbhaidh for bernadhaibh baoghail, & for enaighibh eisinnile na criche co ná lamhtha tocht thairsibh d'foghail no d'inghreim neich dia mhuintir-siomh.

M1602.25

Baoí dna Ó Gallchubhair Eoghan mac Seain acc iomchoimhétt Baile an Mhótaigh ó Ua n-Domhnaill o ro triall isin Mumhain gusan tan sin, & ó do riacht Rudhraighe chuca do-bhert an baile n-dó co m-baoí for a chumas.


p.2328

M1602.26

Caistiall Bheóil Atha Senaigh i m-báttar iomchoimhéda ó Ua n-Domhnaill do ghabháil lá Niall n-Garbh Ua n-domhnaill, & lá Gallaibh iar ná bhriseadh, & iar ná bhlaidhrébadh lá gonna mór do-beartsat chuicce, & an barda do tearnúdh as ar eludh ó na baoí cobhair ná comhfhurtacht i c-comhfhoccus dóibh & bá isin earrach do shonnradh do gabhadh an caistiall h-íshin.

M1602.27

Inis Saimhér & Inis meic Conaill do gabháil lá h-Aodh m-Buidhe mac Cuinn Uí Dhomhnaill, & Corbmac mac Donnchaidh Óicc Mhég Uidhir do ghabháil lais bheós.

M1602.28

Niall Garbh co na dearbhraithribh, & go n-Gallaibh do dhol i n-artraigibh for Loch Eirne go ro gabhadh, & go ro briseadh leó Inis Ceithlenn. Ro gabhadh leó din Daimhinis, & Lios Gabhail, & ro fháccaibhsiot bharda indibh.

M1602.29

Mac Suibhne Baghaineach, Donnchadh mac Maoilmuire do thocht d'ionnsaighidh Neill Uí Domhnaill & na n-Gall. Niall, & Mac Suibhne do thochar ré druing do Shiol Uidhir, & do Chloinn Chaba dia ro marbhadh sochaidhe & Brian mac Dubhghaill Még Caba do gabhail leó.

M1602.30

Oilén Cille Tighearnaigh h-i Fearaibh Manach do gabhail lá Domhnall mac Cuinn Uí Dhomhnaill, & édala iomda do thabhairt as.

M1602.31

Creach lá h-Aodh m-Buidhe mac Cuinn Ui Dhomhnaill for Tuathal mac Feilim Duibh Uí Neill i n-duthaigh Sleachta Airt Ui Neill.

M1602.32

Sir Oliuer Lambert do theacht sluagh mór do Ghallaibh & do Gaoidhealaibh isin t-samradh do shonradh go Slicceach, & báttar h-isuidhe hi f-forbhaisi for


p.2330

Rudhraighe Ua n-Domhnaill baoí alla thuas díobh, & for Iochtar Chonnacht ar chena dus an t-táirsidís ní dá n-édalaibh. Do-dheachaidh umorro Cathbharr mac Aodha Duibh Í Domhnaill go ro chengail a chura & a mhuinnterus lá Sir Oliuer. Bá h-ann baoí airisiomh & dúnarus Cathbhairr an tan sin i n-Dun Aille don leith aniar do Shlicceach. Ass edh ro triall Sir Olibher, & Cathbharr co na shlógh dol d'iarraidh creach & edala go Fearaibh Manach. O ro clos lá Rudhraighe Ua n-Domhnaill an tertriall sin bá doiligh lais a aos codaigh & caradradh do ionradh gan tocht dia f-furtacht dia t-tiosadh de & do-choidh do shaighidh Uí Ruairc (Brian Ócc) da iarraidh fair tocht ina shochraitte ar co t-tochradh frisna Gallaibh isin c-conair in ro badh dóigh lais a f-fagbháil i n-edarbhaoghal, & ro chuinnigh fair beós congnamh lais isin c-coccadh go t-tíosadh O Domhnaill do chobhair Gaoidheal, & dúnadh daingen díthoglaighi dia bhailtibh nó bhiadh na ionad cumsanta agá aos gonta & athgaoithe, einirti, & easláinte, & dna fris sin go ro léicceadh a mhuintir co na c-crodh, & cethraibh chucca ina tir. Ro ob Ó Ruairc mac Uí Dhomhnaill im gach ní ro shir fair. Bá méla, & bá h-athais lais-siumh a éimghedh idir, conadh eadh do-róine ó na baoí coimhlíon slóigh ris na Gallaibh airisiomh ag imdheghail a mhuintire badhéin.

M1602.33

Dala Sir Oliuer do-chóidh-sidhe & Cathbharr co na t-tionól go ro creachadh leó ina m-baoí ina c-comhfhoccus do Fearaibh Manach, & do-beartsat éttala iomdha leó, & imsuidhsiot dia t-tighibh.

M1602.34

Ro h-aisneidheadh do Sir Oliuer an tertriall do-róine Rudhraighe Ó Domhnaill, & amhail ro chuinnigh for Ua Ruairc tocht lais dia toirmescc-somh don turus rémhebertmar. Ro mhédaigh a aincridhe ní bádh uille fris as a los gonadh aire sin ro thóchuir fuilleadh slóigh a h-Athluain ina dochum do dhioghail a mhisccne for Rudhraighe. O'd-chualaigh Rudhraighe go m-battar Goill Atha Luain ag tocht don leith anuas dia ionnsaicchidh, & Goill Shliccigh don leith ele, Ro tiomaircedh a chrodh & a cethra, a innile, & a airnéis lais tar Coirrshliabh na Seghsa h-i Maigh Luircc, as-sidhe tar Sionainn h-i Muintir Eolais, & co Sliabh an Iarainn h-i c-Conmaicne Réin co na tarthaiter Goill ní díobh, & go ro iompaídhsiot Goill Atha Luain dia t-tighibh gan nach cosccar don cur sin. Do-thaodsat muintir meic


p.2332

Ui Dhomhnaill co na c-crodh for c-cúlaibh doridhisi gusna h-áitibh as ro fhógluais-siot .i. gusan c- Chorann go Luighne, & co Tír Fhiachrach.

M1602.35

Do-chóidh umorro Rudhraighe budhéin go líon a thionoil go ráinicc go h-Oilén Locha h-Iasccaigh alla toir do Dhún na n-Gall airm a m-battar bardadha Uí Dhomhnaill, & in ro fáccbhadh Ua Concobair Sliccigh h-i laimh o ro gabadh ei-sidhe lá h-Ua n-Domhnaill go deireadh an t-samhraidh h-ísin. O do riacht-somh don bhaile báttar faoíligh a mhuintir riamh. Ro thingeall Ó Conchobhair a óighriar do mac Uí Dhomhnaill, & iar naidhm a c-cor & a c-connartha fri aroile ro léicc Ua Conchobhair a geimheal, & do-dheachattar iaramh tar anais h-i c-Connachtaibh.

M1602.36

I n-eacmhaing na ree sin .i. Isin f-foghmhar do shonradh ro thionoilsiot Goill Rossa Comáin, & Uachtair Chonnacht sluagh mór do thocht for Rudhraighe Ua n-Domhnaill doridhisi, & ní ro h-anadh leo go rangattar go Mainistir na Búille. Ro tecclamadh slógh n-aile lá Rudhraighe, & lá h-Ua c-Conchobhair ina c-comhdháil go riachtattar tar Coirrshliabh go ro ghabhsatt longport fo erchomhair an bhaile don taoibh araill. Do-bertsat a muinteara co na crodh, & co na c-cethraibh iarna c-cul ó Mhagh Uí Ghadhra h-i c-Cúil Ó f-Finn, gusan c-cend thoir do Coirrshliabh, ar bá h-omhan leo na Goill báttar h-i Sliccech dia c-creachadh dia n-éis dia m-beittis i n-eittirchéin uadhaibh. Báttar athaidh amhlaidh sin aghaidh i n-aghaidh h-i f-foichill aroile. Ro gonadh & ro loiteadh daoíne iomdha etorra in airett báttar isin mainistir. Bá cian lás na Gallaibh báttar an tucht sin gonadh edh ro chinnset ionnsaighidh an Bhealaigh Bhuidhe for Rudhraighe, & for Ua c-Conchubhair, & dol tharsa dia n-aimhdheóin. Ro freslaid & ro friotháilitt lás na Gaoidhealaibh uair ro ficcheadh sccainnear chródha etorra go ro marbhadh ile do na Gallaibh, & gur bhó h-eiccen dóibh fó dheóidh filleadh ina f-frithing iarna mélachtnucchadh go mór. Fáccbhaitt an mainistir iaramh, & do-dheachattar tar anais go Ros Comáin.

M1602.37

Du-s-ficc Rudhraighe & Ua Conchobhair tar Coirrsliabh, & ro ghabhsatt foslongport ag Esdara h-i f-forbhaisi for na Gallaibh báttar h-i Slicceach. Feacht ann du-s-narthaiter foirend do na Gallaib rémráite ag béin arbha, & glasgort


p.2334

an tíre ar níor bhó saidhbhir lóin iad-sidhe, & ro mudhaighit leó fó cédóir. Do-rónsat osadh míosa fri aroile iarttain.

M1602.38

Ro thocaithsiot samhlaidh go h-urthosach geimhridh go ro chuir Lord Leutenant general coccaidh na h-Ereann (.i. Charles Blunt .i. Lord Mountioy), teachta & sccribhenn do shaicchidh Rudhraighe Uí Domhnaill dia aslach fair teacht fó shíth, & caonchomhrac. Bá h-eedh a t-tothacht dia rádh ris gur bhó h-iomairccidhe dó gé nó dhiccsedh fó sídh & cháirdine, & ro badh aithreach lais muna thíosadh ittir, uair do ruacht sccéla chuicce-siomh go ro écc Ua Domhnaill derbrathair Rúdhraighe isin Spáinn, & go n-deachaidh an coccadh do leithleith dia oidheadh, & ro badh toghaoís, & ro badh mealladh mór dó muna dearnadh sídh friusumh a t-traitte.

O ro h-airléugaitt na litre ro gairmit a chomhairligh go Rudhraighe dus ciodh do dhénadh & ro ghabh ag crúdh a chomhairle friú. Báttar foirenn díobh agá rádha nár bhó fír écc Uí Domhnaill, & gurab dia bhréccadh & dia thogaothadh-somh, & dia accomhal fri dligheadh ro d'olbhadh an sccél sin chuicce. Do bháttar drong ele agá rádh gur bhó fíor, & gur bhó degh-comhairle an t-síth do gabhail an tan ro bás aga h-aslach forra conadh fair ro h-anadh leó fó dheóidh ei-ssiumh & Ua Conchobhair Sliccigh do dhol go h-Áth Luain do naidm a siodha fris an n-general. Tiagaitt iarttain, & ro fiadhaighitt lasin n-general, & do-ratt onóir & airmhittin mór do mac Uí Dhomhnaill, & do-róine sídh fris a h-ucht an righ, & ro naidhm a chairdes fris-siumh sainrith. Comhairléiccis dó iaramh dol dia athardha diamadh lainn lais.

M1603.0

AOIS CRIOST, 1603.

Aois Criost, mile, se cétt, a trí.

M1603.1

O Neill Aodh mac an Fhirdhorchae, & urmór Gaoidheal Leithe Cuintt do thocht fó shídh cenmotá Ua Ruairc ar ro h-erfhuaccradh sith coitcenn, & aisecc a fhola,


p.2336

& a dhuithche dá gach aon la badh áil o mhórdhacht an rígh King Sémas iarna oirdneadh i n-ionadh na bainríoghna ós Saxaibh Frainc, & uas Eirinn.


p.2338

M1603.2

Mac Suibhne Fánatt Domhnall do tocht fó dhliccheadh d'ionnsaicchidh Neill Uí Dhomhnaill.


p.2340

M1603.3

Mac Suibhne na t-Tuath Maolmuire mac Murchaidh, & Cathbharr Ócc mac Cathbharr, mic Maghnasa Uí Domhnaill do dhol h-i t-Tír Chonaill co na muintearaibh, & co na c-crodh do choccadh fri Niall Garbh & fri Gallaibh, & ní ro h-anadh leó go rangattar do na Rosaibh, & dona h-ailénaibh. Nír bhó cian doibh samhlaidh an tan ro creachadh iatt lá Niall co na bhraithribh, & ro h-erghabhadh Cathbharr Ócc go m-baoí h-i láimh leó.

M1603.4

Muintir Rudhraighe Uí Domhnaill co na uile chrodh & cethraibh, & iolmhaoínibh do dhol h-i t-Tír Chonaill isin c-ceid mhí d'earrach, & Rudhraighe badhéin co na thionól, & co na thóicestal Gaoidheal & Gall im captin Guest do dol (ria t-teacht aniar dia mhuintir) do dhioghail, & daithe dí-miadha & a easanora ar Ua Ruairc, Brian Ócc amhail ro bhaoí ina mhenmain athaidh rias an tan sin, go ro airccsiot, co ro innirsiot an Breifne etir ith & arbhar, & gach a t-taithaiter dia c-crodh ar ro teichsiot a n-urmhór fo diamhraibh & droibhelaibh na críche. Ro marbhaitt uathadh daoíne eatorra im Eoghan mac an Fhirdhoirche Uí Gallchubhair, & im Thoirrdhealbhach mac Mec Lochlainn torchrattar comhthuitim ré roile don chur sin. Ro faccbhadh drong do Ghallaibh i n-garasun i n-Druim Dá Eithiar ar dáigh aidhmillte


p.2342

na criche ina n-uirthimcheall. Rob' éiccen d'Ua Ruairc beith i n-uathadh sochaidhe h-i f-fedhaibh & h-i f-fáinghlenntoibh, & for oilénaibh uisccidhe a thíre o sin amach.

M1603.5

Dala Neill Ghairbh Uí Dhomhnaill do riacht sgribhenn o Ath Cliath dia shaighidh dia chuinghidh fair teacht do lathair an Iustis & na comhairle do ghlacadh paiteint ar Tir Conaill a lógh a sheirbhise, & a fhoghanta don choróin. Ro léicc-siomh hi


p.2344

f-foill an ní sin conadh edh do-róine dol co Cill meic Nenain, & do-ratt Ó Firghil comharba Cholaim Chille dia saighidh, go ro goireadh Ó Domhnaill de gan comhairleccadh d'fior ionaitt an rígh nó don chomhairle. Iar ná cloistin sin don Iustis & don comhairle fá mioscais leó an t-í Niall, & dna nir bhó sainshercach lasan n-general Sir Henri Docura é bheos gér bhó tairisi, & ger bo mor a foghnamh dhó rias an tan sin.

M1603.6

Do-rala tra Rudhraighe Ua Domhnaill i n-Ath Cliath i n-ionbhaidh sin, & ro gairmedh é do lathair an Iustis, & na comhairle. Ro faoidhedh litre & sccribhenna lais go Sir Henry Docura dia fhurail fair Niall Garbh do erghabhail, & ro cuireadh araill do captinibh ina chaoimhtheacht, du-s-ficc imorro Rudhraighe go Doire, & ro chuir an gobernoir drong do toíseachaibh, & do chaiptinibh Doire [gap: extent: two and a half lines in autograph (left blank to be filled in later)] Gabhthar dna Tuathal mac an deccanaigh Uí Ghallchubhar, Aodh Buidhe mac Seain Óicc, & Feilim mac Seain Óicc go n-druing ele genmothát don chur sin. Ro ela Niall Garbh becc iar sin, & do-chóidh féin co na bhraithribh, & co na muintearaibh fó choilltibh Chinn Maghair.


p.2346

M1603.7

Do marbhadh Maghnus Ócc O Sruithéin an tan sin lá Domhnall mac Cuinn Uí Domhnaill a n-dioghail a dearbhrathar ro marbhadh lais-siumh feacht riamh .i. an Calbhach mac Cuinn. Bá ferr do ná dingenadh an gniomh sin ar du-s-fangattar uilc iomdha dóibh-siomh fó a bithin. Dóigh ro forchongradh for Rudhraighe Ua n-Domhnaill co na m-baoí lais do Ghaoidhelaibh, & for na caiptinibh tangattar lais don tír, & for chaiptín n-Guest baí ina chaoimhtheacht h-i c-Connachtaibh lenmhain Neill a dearbhraithreach, & a muintire dia c-creachadh, & dia n-ionnradh. Do-rónadh lais-siomh amhail ro h-erfhuaccradh n-dó co ná ro fáccbhadh míl n-innile ag muintir Néill, & go t-tartsat il-mhíle do crodh leó go n-deachattar dréchta dearmhara dár creachadh ann d'écc d'fhuacht & do ghorta. Ro rann Rudhraighe na creacha, & do-rad a t-téchta do na h-uaislibh do riachtatar ina shochraide. Do crechtnaicceadh Aodh Buidhe mac Cuinn ina mughdorn & ro cuireadh dia leighes h-i c-Crannóicc na n-Duini is na Tuathaibh i r-Ros Guill do shonradh é. Ra gabhadh an t-Aodh cédna lá Gallaibh, & ruccadh é i l-láimh go Doire. Ro gheall an gobernoir ná leicfeadh amach é go t-ticceadh an t-í do-roine an marbhadh (Domhnall mac Cuinn) a f-fuasccladh as. Do-chuaidh Niall & Domhnall ar focal do lathair an gobernora. Do léicceadh Aodh Buidhe & do gabhadh Domnall.

M1603.8

Téid iarttain Niall Ó Domhnaill go Saxaibh d'iarraidh maithmhe ina choiribh & d'faghail lóghaidheachta a sheirbhíse, & a fhoghanta do choroin t-Saxan ón Righ Semus. Do-dheachaidh Rudhraighe Ó Domnaill go Saxaibh on modh c-cédna gion gur bhó h-ionann a f-foghnamh a n-dís don choróin, & baoí gach aon aca acc foillsiucchadh a cheirt ar Thír Chonaill, conadh ann ro ordaigh an & an comhairle Rudhraighe Ó Domhnaill ina iarla ós Tír Chonaill, & a dhúthaigh féin do Niall .i. o Leachta Siubhaine siar, gusan Sesccann Lúbánach thall, & abhus ar gach taoibh don Fhind


p.2348

& tiaghaitt ar aon i n-Erinn fó shidh & chóra iar reidhiucchadh etorra amhlaidh sin.

M1603.9

Niall Garbh mac Rudhraighe, mic Eiccnecháin, mic Eiccnecháin, mic Neachtain mic Toirrdhealbhaigh an Fhíona Uí Dhomhnaill d'écc.

M1603.10

Conchobhar mac Donnchaidh, mic Murchaidh, mic Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain d'écc a mí December.

M1603.11

Gorta diofhulaing seachnóin Ereann.

M1604.0

AOIS CRIOST, 1604.

Aois Criost, Mile, Se chétt, a cethair.

M1604.1

Ua Ruairc Brian Ócc mac Briain na Murtha, mic Briain Bhallaigh mic Eocchain do écc i n-Gaillimh an 28. Ianuarii, & a adhnacal i Mainistir Ruis Iriala ag braithribh S. Fronseis. Ro ba dainimh écc an t-í tesda annsin, ar bá h-ei-sidhe Post Congmhála, & gabhal fulaing Catha Aodha Find, tuir catha ar chalmatas, Rinn agha & iomghona Ua m-Briuin, fer crodha, cosantach ná ro léicc an Bhreifne


p.2350

do baoghlucchadh ina ré, fer fosaidh forniata, cennais fri cairdibh, niata fri naimhdibh, fer ro badh dearscaightech iocht & eineach, uaisle & oirbert, anadh & oirisiomh ré h-athaidh don chenél dia m-baoí.

M1605.0

AOIS CRIOST, 1605.

Aois Criost, Mile, Se ced, a cúicc.

M1605.1

Sir Artur Chicester Iustis na h-Erenn, & iarla Tire h-Eoccain Aodh mac an Fhirdhoirche do thocht ar an Srath m-Bán, & ro bhaoí Ua Neill ag agra blaidhe don dúthaigh fuair Niall Ó Domhnaill on rígh .i. an Moentacht. Tucc Niall do lathair an Iustis na dearbhtha baoí aicce ar lorcc a shinnsear ar an Moentacht, & dna frissin na cartacha do bhen Maghnus Ó Domhnaill d'Ua Neill do Chonn Bhacach a f-fuasccladh Enri mic Seain buí i laimh ag Ua n-Domhnaill (Maghnus) go f-fuair na cartacha sinn ass, & iar t-tuicsin a sccéil ar gach taoibh don Iustis Sir Artur Rucc do bhreith an Moentacht do Niall, & at-bert ná ro cumhaing Ua Neill an fearann d'agra ó chert, ar do-chóidh i rúdhrachus fhoda ó do-chóidh tar shesgat m-bliadhan. Rob' éiccen dóibh díbhlínibh airisiomh for an m-breith sin.

M1605.2

O Ruairc Tadhg mac Briain mic Briain mic Eoghain tigherna na Breifne, fer fuair mór n-imnidh, & n-éttualaing acc iomchosnamh a athardha fri a dherbrathair Ua Ruairc Brian Ócc, fer na ro saoileadh a ecc fri h-adhart, acht a oidheadh do rinn no d'faobhar, fer fuair deabhta duilghe, & gáibhthe guais iomdha acc saicchidh oidhreachta a athardha, & ionaid a athar gur ro léicc Dia ticcernas chuicce fo dheoidh, & gur ro ecc, & a adhnacal i Mainestir .S. Fronseis i c-Carraicc Phattraicc go n-onóir amhail ro badh díor.


p.2352

M1606.0

AOIS CRIOST, 1606.

Aois Criost, Mile, Se ced, a Sé.

M1607.0

AOIS CRIOST, 1607.

Aois Criost, mile, Se ced, a Seacht.

M1607.1

O Baoighill Tadcc Ócc, mac Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh d'écc i n-Druim Arc lá taobh Baile Uí Bhaoighill an 3. Maii, & a adhnacal i n-Dún na n-Gall.

M1607.2

Mág Uidhir Cuchonnacht, & Donnchadh mac Mathgamhna, mic an espuicc Uí Bhriain do thabhairt luinge leó go h-Érinn gur ro gabhsat i c-Cuan na Súilighe. An t-iarla O Neill Aodh mac an Fhirdoirche, & an t-iarla O Domhnaill Rudhraighe mac


p.2354

Aodha, mic Maghnusa co n-druing móir do maithibh Choiccidh Uladh do bhreith leó a h-Érinn. It iatt do-dheachattar lá h-Ua Neill an chontaoís Cateríona inghean

p.2356

Meg Aonghusa
, a triur mac Aodh (.i. an barun). Sean, & Brian, Art Óg mac Corbmaic, mic an bharúin, Fer Dorcha mac Cuinn, mic Uí Néill, Aodh Ócc mac

p.2358

Briain mic Airt Uí Neill
go n-druing móir dia thairisibh cenmothat. It iat do-chotar lasin iarla Ua Dhomhnaill Cathbharr a dearbhrathair co na dheirbhshiair Nuala, & mac an iarla Aodh tesda tri sechtmhuine gan a bheith i n-aoís a bhliadhna. Rois inghen Ui Dhochartaigh ben Cathbhairr co na mac Aodh i n-aois da bhliadhain & ráithe. Mac a dhearbhrathar Domhnall Ócc, mac Domhnaill. Neachtain mac an Chalbhaigh, mic Donnchaidh Chairbrigh Uí Dhomhnaill go n-dreim móir dia tairisibh bheós a maille friú. I f-Feil na Croiche isin f-foghmhar do-chóidhsiot isin luing. Bá maith an lucht aon luinge battar ainn-sidhe ar as dearbh deimhin ná ro thaoscc muir, & na ro fogluais gaoth a h-Éirinn is na deidhenchoibh lucht aon luinge báttar ferr, & báttar airegdha & bá h-uaisle ar aoí n-geinelaigh, bá ferr gníomh & gart, engnamh & oirbhert ináitt dia n-deónaigheadh Dia airisiomh ina n-athardha go soisedh lá a n-aos aoidedhach rochtain go h-aois fherrdhata. Maircc croidhe ro sccrúd, maircc menma ro miodhair, maircc aithescc ro fhuighill an chomhairle trias a t-tainicc dul na druinge do-dheachattar for an echtra sin & gan dáil a rochtain for c-cúlaibh ina n-iomláine dia n-domhnas duthaighe, nó dia n-athardha bhunaidh co foircenn an bhetha.

M1608.0

AOIS CRIOST, 1608.

Aois Crios, mile Se cett, a hocht.

M1608.1

Eassaonta & imresain anffoil do eirghe etir an n-gobernóir baoí i n-Doire Coluim Chille .i. Sir Seoirsi Palet, & Ua Dochartaigh Cathair mac Seain Óicc.


p.2360

Nír bhó h-edh namá ro imbir an gobernóir tár & tarcusal fair ó bhreithir, acht do-bhert fris sin pennaintt dia chorp gur bhó ferr lais a bhás inas a bhetha ria siú nó fhoidhemhadh an dí-miadh, & an easonoir fuair, & nó léiccfedh for dáil nó for cairde gan a dioghail, go ro líon d'feircc & d'innire gur bhó suaill ná deachaidh for fualang & dásacht conadh edh do-róine a comhairliucchadh fri a thairisibh ionnas no digheladh an sár do-rattadh fair. Bá sedh cétus ro chinnsiot

p.2362

a h-aon chomhairle an 3. Maii Caiptin Hart baoi isin c-Cúil Móir (baile sin fil for ur Locha Feabhail alla thíos don Doire a dubhramar) do thochuireadh ina dhochum, & a ghabháil go f-fuair an baile as. Do-thaod fo chedóir isin dedhoil go Doire, & do-bert uardhúsccadh namhatt for fianlach an bhaile. Ro marbhadh an gobernóir lá h-Eócchan mac Neill mic Gerailt Uí Dhochartaigh, & leutenant CorboiiSean mac Aodha, mic Aodha Duibh Uí Domhnaill. Ro marbhadh dna sochaidhe oile cenmothát-somh. Do ghabhadh caiptin Henri Ueghan, & ben epscoip an bhaile. Ro crechoircceadh, & ro loiscceadh an baile leó iarttain & tucsat ettala aidhbhle ass.

M1608.2

Monuar amh gídh nar bhó machtnadh an t-uasal aireach daithe a easanora, Ro badh dírimh do-aisneisi na h-uilc ro shiolaigh, & ro chlandaigh i c-Coicceadh Uladh uile tres an c-comhthogbháil choccaidh sin ro triall i n-acchaidh rechta an rígh, uair bá de-sidhe tainic a bhás-somh badhéin (18. Iulii ar c-cionn) lá h-Ard marascal na h-Eireann, Robert Uincuel, & lá Sir Oliuer Lambert, & a roinn ina chethramhnaibh comhroinnte etir Doire & an Chuil Mhór, & a cenn do bhreith a t-taisealbhadh go h-Ath Cliath, & bás sochaidhe d'uaislibh, & d'airechaibh an chóiccidh ro badh eimhilt d'faisneis. Bá de eiccin, & do imtheacht na n-iarladh att-rubhramar, tainicc a n-domhnus & a n-dúthaigh, a f-forba, & a f-fearann, a n-dúine, & a n-diongnadha, a c-cuanta caomhthurcarthacha, & a n-inbeara iaiscc iomdha do bhein do Gaoidhelaibh Chóiccidh Uladh, & a t-tabhairt ina f-fiadhnaisi do eachtair chenélaibh & a c-cor-somh for athchur, & for ionnarbadh in aile criochaibh comhaigthibh go ro éccsat a n-ermhór.


p.2364

M1608.3

Niall Garbh O Domhnaill co na dearbraithribh, & co na mhac Neachtain do ghabháil im Feil Eóin na bliadhna so iarna tubha friú go m-baoi comhaonta etorra, & Ua Dochartaigh, a c-cur iarsin co h-Ath Cliath Niall, & Neachtain do chor assaidhe co tor Londan iar saoradh Néill ó bhás do breith dlicchidh, & a m-beith i l-laimh isin tor co diuidh a m-bethadh. Aodh & Domhnall do légadh as a m-braighdenas iarttain .i. isin m-bliadhain ar c-cind.

M1608.4

iarla Tire Conaill Rudhraighe mac Aodha mic Maghnasa, mic Aodha Duibh mic Aodha Ruaidh Uí Domhnaill do écc isin Róimh 28. Iul, & a adhnacal i Mainistir .S. Froinseis isin c-cnoc in ro crochadh Naoimh Peattar apstal, iar c-caoí a chionadh, & a thargabhal, iar f-faoísidin, & iar n-aitricche thocchaidhe ina pheacthoibh, & tairimtheachtaibh, iar n-airitin cuirp Chríost & a fhola a lamhaibh sruithibh psailmchetlaibh eccailsi na Romha. Ro badh liach gar secle, & muich erchra do beith occ an t-í tesda ann sin. Ar bá fer cródha cosantach aghmar, ionnsaightheach, iorghalach ei-sidhe, ro badh meinic i m-beirn bhaoghail ag imdhíden a irsi, & a athardha acc congnamh lá a dearbhrathair Aodh Ruadh riasiú ro ghabh-somh feisin tighearnas Thire Conaill, Tighearna tabhartach tiodhlaictheach d'uas mhór deigheinigh dá nar bhó ní oidhrecht a shinnser andarlais ar a chaithmighe, & ar a chonghairighe, fear ná tard a mhenma, na a inneithemh, i maoínibh nách a seódaibh saoghalta


p.2366

acht a f-fodhail, & a sccaoíledh for gach n-aon da rigedh a leas do thrén, nó do thruagh.

M1608.5

Mag Uidhir Cu Chonnacht Ócc, mac Con Chonnacht Óicc, mic Con Chonnacht mic Con Chonnacht, mic Briain, mic Pilip, mic Tomais tighearna Fearmanach nech fuair tighearnas gan mheing, gan mheabhail, gan fheill, gan fhionghail acht a thogha i f-fiadhnaisi fear n-Uladh i n-ionadh a dearbhrathar Aodh. Saoí erccna il-dhealbhach menmnach móraiccentach, aisdreach essadhal co m-buaidh c-céille, & c-crotha, & gacha maithesa ar chena do écc i n-Genua isin Etail an .12. August.


p.2368

M1608.6

Semus mac Eimhir mic Con Uladh Még Mathghamhna do écc isin lo cedna & a adhnacal isin maighin remhraite.

M1608.7

Cathbharr mac Aodha mic Maghnusa, an t-aon mac tighearna ro badh mó ainm & oirdearcus, alladh, & ardnós, ar aoidhechaire, ar fhéile ro bhaoí i n-Inis Eiremhóin. Aithghin Chuana meic Cailchini, & Ghuaire mic Colmáin ar dearlaccadh & ar oineach, fear ná tard neach a dhruim fris riamh iar ná éra do écc isin Róimh in .17. September, & a adhnacal ar aon lá a dearbhrathair lasin iarla.

M1608.8

Aodh O Neill mac Aodha, mic Firdorcha barún Dúinghenainn oidhre an iarla Ui Neill do écc, aon t-saoileachtain Chenél n-Eoghain dho gabháil ionaid a athar diamadh beó ina dhedhaidh do écc, & a adhnacal i n-aoin ionad la dearbhraithribh a mathar .i. lasan iarla Ua n-Domhnaill & la Cathbharr.

M1609.0

AOIS CRIOST, 1609.

Aois Criost, mile, Se chéd, anaoí.

M1609.1

Cathbarr Ócc mac Cathbairr, mic Magnusa, mic Aodha Duibh Uí Domhnaill do chor do cum báis i n-Áth CliathGallaibh an 18. Iul. Nír bhó dí-miadh do Cenel c-Conaill meic Néill an daigh fer sin do oirdneadh i c-cennas forra dia léiccthi dia saighidh a c-cennas ittir, ar uaisle a fhola ar airde a aignidh ar bhrígh, ar bhorrfadh, ar thuaichle, ar trebaire ar comhnart, ar chothucchadh fris an c-cách do cuirethar ina chentt.

M1609.2

Brian na Samhthach mac Airt, mic Briain na Muicheirge do marbhadh lá Gallaibh.

M1609.3

Mac an Bhaird Eoghan mac Gofradha, mic Eoghain, mic Gofradha ollamh Uí Dhomhnaill i n-dán saoí erghna inntleachtach, & fear tighe naoidheadh coitchinn do écc iar c-cian aoís, iar m-buaidh n-aithrighe.


p.2370

M1610.0

AOIS CRIOST, 1610.

Aois Criost, Mile, Se chétt, a deich.

M1611.0

AOIS CRIOST, 1611.

Aois Criost, míle, Se chéd, a dech, a h-aon.

M1611.1

Conchobhar O Duibheanaigh epscop Dúin, & Coindeire ro badh brathair .S. Froinseis do Choinuent Dhúin na n-Gall céttus, & ro tocchadh iaramh do cum na h-epscopóitte cédna ar a decchairilleadh, Ro h-erghabhadh eisiomh lá Gallaibh, & baoí fri ré fhoda aca fó dhaoíre, & fó pennaind, & do rairngertsatt Maoíne & asccadha iomdha dó dia sóad for a n-eris. Ro obsamh dna indsin ar ro dínsidh-siomh an maith n-erchradhach ar an f-flaith suthain. Ro fhuaslaicc Dia dhó ó Ghallaibh don chur sin, & ro gabhadh ei-sidhe doridhisi & as é ro ba Iustis i n-Erinn in ionbaidh sin Sir Artuir Chicester, & ro cuireadh eisidh do chum báis, Ro dicendadh céttus, & ro tesccaitt a bhoill ina cethramhnaibh fodhalta, feóil-gherrtha i n-Áth Cliath an ced la do Febru.

M1611.2

Ni bhaoí éimh criostuidhe i t-Tír n-Ereann ná ro criothnaigh a chroidhe lá h-uathbhas na martra ro fhulaing, & ro fhodhaimh an t-erlamh ógh egnaidhe, & an firén foircthe fírchendais ar daigh fhocraicce dia anmain. Nír bhó cuma lá h-aon do na criostuidhibh báttar c-cathraigh Atha Cliath an ionbaidh sin cia h-aca las a m-beith ball dia bhallaibh, & nír bhó h-iad a bhoill namá acht bháttar líonanarta soinemhla i n-erlaimhe aca ag gabháil a fhola intibh-sidhe co ná léiccdís go lár hí ar bá dearbh leó gur bhó h-aon do mhairtiribh naomhdha an Coimhdeadh e-sidhe.


p.2372

M1611.3

Giolla Pattraicc Ó Luchairén saccard dearscaigthe baoi i f-farradh in epscoip an tan sin, o ro chinnsett Goill iatt-somh ina n-dís do bhásucchadh, bá h-uamhan lasan epscop go n-gébadh uathbhás & imegla ei-sidhe lá faicsin na mi-imberta do bretha for a corp-somh ina fhiadhnaise conadh airesin ro cuindigh gus na básairighibh an saccart do bhásucchadh riamh. At-bert an saccart nách ráinicc-siomh a les uaman do bheith fair ar aoisiomh, & go lenfadh é gan nach n-uireccla, & att-bert nár bhó comhadhais epscop onórach do beith gan saccart ina caoimhtheacht. Ro comhaill-siomh indsin ar ro fhodhaimh & ro fhulaing an diach cédna do thabhairt fair ar flaith nimhe dia anmain.

M1611.4

Niall Ó Buidhill epscop Rathaboth do écc i n-Glionn Eidhnighe an seiseadh Februari, & a adhnacal i n-Inis Caoil.

M1616.0

AOIS CRIOST, 1616.

Aois Criost, mile, Se chéd, a dech, a Sé.

M1616.1

O Néll Aodh mac Firdhorchae (mic Cuinn Bhacaigh, mic Cuinn, mic Enrí, mic Eocchain) ro badh barún ó mharbhadh a athar gusan m-bliadhain a m-baoí an Parlement oirrdearc i n-Áth Cliath, 1584, & dia ro goireadh iarla Tíre h-Eoghain ar an Parlement sin, & dia ro goireadh O Neill iar t-trioll do écc iar c-cian aoís iar c-caithemh a ree, & a reimhis go sona sénamhail, go n-ágh, go n-airbert go n-onoir, go n-uaisle. Bá h-ann dna ro écc-somh isin Roimh an 20. Iul, iar n-aithrighe thoghaidhe ina phecthoibh, & iar m-breith bhuadha & ó dhomhan, & o Dhemhan. Ger bo cian o Ard Mhacha (o othairlighe a shinnsear) at-bath-somh ro badh comhardha gur bhó buidheach Dia dia bhethaidh nár bhó mesa an Rómh adhnaicthe in ro dheónaigh an Coimdhe a adhnacal .i. an Rómh cenn na c-Criostuidhe. Tigherna tend tóthachtach


p.2374

go n-gaoís, go n-gliocas, & go n-amhainsi indtleachta, & aigneadh an t-í testa annsin. Tighearna coccthach conghalach airccthech ionnsaightheach, ag díden a irsi, & a athardha fri a bhiodhbhadhaibh. Tighearna diadha, dércach cendais coindircil fri cairdibh, ainmín éccennais fri naimhdibh co t-tabhradh fó umhla, & fó aididin dia réir. Tighearna ná ro shanntaigh forbann ná fairbrígh neich oile do beith occa, acht in ro badh dia shinnseraibh ó chein mhair, Tighearna go b-forsmacht, & go t-testtmoltaibh flatha, & ná ro léicc goitt ná meirle, aitheadh na éigen, fíoch ná fala do éirge ina reimhes acht no congbhadh cách fó reacht amhail ro ba téchta do fhlaith.